Joseph Conrad

 Los

Opowieść w dwóch częściach
 Chance
 Przełożyła Teresa Tatarkiewiczowa
Those that hold that all things are governed by Fortune 
had not erred, had they not persisted there.
 Sir Thomas Browne
Ci, którzy sądzą, iż wszystkim rządzi Los, nie myliliby 
się, gdyby się nie upierali przy tym mniemaniu.
Od autora
 „Los” jest jedną z tych moich powieści, którą wkrótce po rozpoczęciu odłożyłem na parę 
miesięcy. Ruszyłem naprzód ochoczo jak zapalony wioślarz, który wypływa wczesnym rankiem, 
wkrótce jednak znalazłem się w widłach strumienia i uważałem za konieczne zatrzymać się, by 
zastanowić się poważnie nad kierunkiem, jaki mam obrać. Każdy z nich miał dla mnie swoisty 
urok, przynajmniej na pierwszy rzut oka, dlatego też wahanie moje trwało wiele dni. Unosiłem się 
na spokojnych wodach przyjemnych rozważań między rozbieżnymi prądami sprzecznych 
impulsów, przejęty miłym, lecz zupełnie irracjonalnym przekonaniem, że żaden z tych prądów nie 
prowadzi dó zguby. Sympatie moje podzieliły się na dwie równe części, tak jak równe były te dwie 
siły, jasną więc jest rzeczą, że ostatecznie los wpłynął na moją decyzję. Wielka jest potęga losu, 
nieodwołalna i nieodparta, choć często objawia się w subtelnej formie, na przykład pod postacią 
prawdziwego czy złudnego czaru ludzkiej istoty. Trudno jest uchwycić to, co nieuchwytne, lecz 
mógłbym zaryzykować twierdzenie, że właściwie odpowiedzialność za powstanie tej powieści 
spada na Florę de Barral, są to bowiem dzieje jej życia.
 W decydującym momencie mojej rozterki Flora de Barral ukazała mi się przelotnie, ale znikła 
tak szybko, że początkowo nie zdołałem jej pochwycić. Choć rozstawałem się z nią niechętnie, nie 
wiedziałem, jak mam dalej prowadzić pościg, i byłem już prawie zupełnie zniechęcony, gdy 
przyszła mi w pomoc moja szczera sympatia do kapitana Anthony. Powiedziałem sobie, że jeśli on 
tak był zdecydowany schwycić ten „strzępek mgły”, nie pozostaje mi nic innego, jak towarzyszyć 
mu w tej tak bardzo realnej i godnej zachodu przygodzie. Po prostu szedłem za nim, a każdy z nas 
pragnął pochwycić własne marzenie. Czytelnik będzie mógł ocenić, czy się to nam udało.
 Decyzja kapitana Anthony poprowadziła go daleką i okrężną drogą i dlatego książka ta jest tak 
długa. Nie przeczę, że drogę tę wybrałem sam. Pewien krytyk zauważył, że gdybym był wybrał 
inną metodę kompozycji i potrudził się nieco, byłbym zmieścił całe to opowiadanie na dwustu 
stronicach. Przyznam się, że nie całkiem rozumiem znaczenie tych zarzutów ani nawet potrzebę 
takich uwag. Wybrawszy pewną metodę i zadając sobie wiele trudu można by niewątpliwie 
pomieścić tę powieść na bibułce od papierosa. Jeśliby o to chodziło, można by w ten sposób 
napisać całe dzieje ludzkości, o ile by się je potraktowało z dostateczną obojętnością. Historia ludzi 
na tej ziemi od początku świata dałaby się streścić w jednym, niezmiernie przejmującym zdaniu: 
Urodzili się, cierpieli, umarli… A jednak jest to wielka historia! Lecz nie jestem w stanie zdobyć 
się na taki obiektywizm w tych niezmiernie małych utworach o kobietach i mężczyznach, których 
pisanie jest moim udziałem na tym świecie.
 Książka ta, poza zwykłym sentymentem autora dla własnego dzieła, jest dla mnie pamiętna 
reakcją, jaką wywołała. Znalazła ona wśród szerokiej publiczności silny oddźwięk, silniejszy może 
niż którakolwiek inna moja książka, a objawiający się w jedyny sposób dostępny szerokiej 
publiczności, to jest przez zakupienie pewnej ilości egzemplarzy. Sprawiało mi to wielką 
przyjemność, gdyż zawsze tego się najbardziej obawiałem, aby mimo woli nie znaleźć się w 
sytuacji pisarza pewnej ograniczonej koterii; sytuacja taka byłaby mi wstrętna, budząc 
powątpiewanie o słuszności mojej wiary w to, że proste idee i szczere uczucia wspólne są całej 
ludzkości. Z punktu widzenia krytyki (byłoby bowiem rzeczą ubliżającą odmawiać szerokiej 
publiczności zmysłu krytycznego) książka była przyjęta bardzo przychylnie. Spostrzegłem, że 
udało mi się zadowolić wielu ludzi gorliwie zajętych własnymi, bardzo realnymi interesami. 
Przyjemnie jest pomyśleć, że się można podobać. Ze strony tych, którzy zawodowo zajmują się 
krytykowaniem takich dążeń, książka ta spotkała się z wielostronnymi rozważaniami i głęboką 
analizą; przyniosło to nie tylko zadowolenie mojej osobistej zarozumiałości, którą dzielę wraz z 
całą ludzkością, lecz poruszyło moje głębsze uczucia i zbudziło pełne wdzięczności 
zainteresowanie. Różnorodność w ocenie tej książki wynikała z niewątpliwej sympatii, która, mam 
nadzieję, jest wyrazem uznania dla szczerych moich wysiłków w sztuce pisania powieści, w tej 
sztuce, o jakiej pewien wybitny francuski autor pod koniec swej udanej literackiej ‘kariery wyraził 
się z żalem, że jest trop difficile! Jest to istotnie zbyt trudna sztuka, w tym znaczeniu, że wysiłek 
musi zawsze o wiele przewyższać osiągalne wyniki. Przy takim wysiłku, z góry skazanym na 
niepowodzenie i który z natury rzeczy musi być wysiłkiem samotnym, sympatia jest rzeczą cenną. 
Może pogodzić z najsurowszą krytyką. Jeśli autor usłyszy, że spodziewano się po nim czegoś 
więcej, będzie to dla niego pociechą wobec świadomości, że on sam spodziewał się po sobie 
czegoś więcej w tej sztuce, która w teraźniejszych czasach nie ma nawet wymówki, że cele jej są w 
jakimś sensie dydaktyczne.
 Nie chcę przez to powiedzieć, że mnie ktoś znieważył (mam tu wyraźnie na myśli zniewagę, a 
nie obrazę) i zarzucił choć jednej z mych stronic jakiś cel dydaktyczny. Ale każdy temat z 
dziedziny intelektu i uczuć, jeśli jest potraktowany z zupełną szczerością, musi mieć własny sens 
moralny, a najzręczniejszy nawet autor nieomal w każdym zdaniu zdradza siebie (i swoją 
moralność). Bardzo wiele różnych odcieni moich poglądów moralnych wyszło na jaw w moich 
dziełach. Żadne z nich jednak nie wywołało wrogich sprzeciwów. Mogło się zdarzyć, że tu i 
ówdzie zgrzeszyłem przeciwko dobremu smakowi, ale nie zgrzeszyłem na pewno nigdy przeciw 
podstawowym uczuciom i elementarnym przekonaniom, które umożliwiają egzystencję masom 
ludzkim i ustalając kryterium sądu pozwalają ich idealizmowi szukać prostszych dróg, 
wznioślejszych uczuć i głębszych celów.
 Nie twierdzę, że postawiłem jakąś tezę moralną w tej powieści, ale nie wydaje mi się, aby 
można się było w niej dopatrzyć jakiejś szkodliwej intencji. A ludzie mogą odpowiadać tylko za 
swoje intencje, ostateczny rezultat ich działalności wymyka się spod ich władzy. Pisząc tę książkę 
miałem zamiar zainteresować publiczność moim sposobem widzenia rzeczy, nierozerwalnie 
związanym ze stylem, w którym został wyrażony. Innymi słowy, chciałem zapisać prozą pewną 
ilość kartek, co, ściśle mówiąc, jest moim właściwym zajęciem. Przykładałem się do tego pilnie, w 
nadziei że o ile nie zajmę moich czytelników, to’ przynajmniej nie znudzę ich rozpaczliwie. Pragnę 
jak najdobitniej podkreślić, że gdy zasiadam do pisania, moje zamiary są jak najlepsze, choćby 
rezultat ich okazał się bardzo żałosny.
 J. C.
CZĘŚĆ PIERWSZA 
PANNA
ROZDZIAŁ PIERWSZY 
MŁODY POWELL I UŚMIECH LOSU
 Zdaje mi się, że nas zobaczył przez okno, gdy płynęliśmy na obiad nadmiernie obciążoną 
szalupą z czternastotonowego jolu należącego do Marlowa, mojego gospodarza i kapitana. 
Pomogliśmy chłopcu, który z nami jechał, przyholować łódź do przystani, po czym udaliśmy się 
do gospody nad brzegiem rzeki, gdzie zastaliśmy naszego nowego znajomego. Z godnością 
spożywał obiad siedząc samotnie w końcu długiego stołu, białego i niegościnnego jak zaspa 
śnieżna.
 Czerwony odcień jego gładko wygolonej twarzy o krótko przystrzyżonych czarnych 
bokobrodach, nad którą wiły się gęste stalowosiwe włosy, był jedyną ciepłą plamą w tym 
mrocznym pokoju, w którym chłód bił od białego obrusa. Znaliśmy go już z widzenia jako 
właściciela małego pięciotonowego kutra, na którym, zdaje się, pływał samotnie; był to jeszcze 
jeden z owej gromady skromnych fanatyków żeglarstwa, którzy na swoich jachtach kręcą się u 
ujścia Tamizy. Natomiast gdy tylko pierwszy raz zawołał ostro na kelnera: „steward!”, 
domyśliliśmy się natychmiast, że mamy do czynienia nie tylko z amatorem jachtingu, ale także z 
zawodowym marynarzem.
 Wkrótce miał sposobność zganić tegoż kelnera za powolność, z jaką podawał obiad. Zrobił to 
bardzo energicznie, a potem zwrócił się do nas:
 — Gdybyśmy na morzu — oświadczył — pracowali tak, jak pracują ludzie z wyższej czy 
niższej sfery na lądzie, nigdy nie zarobilibyśmy na życie. Nikt nie dałby nam roboty. A przy tym 
żaden statek prowadzony i obsługiwany ot tak z łaski, jak na stałym lądzie ludzie prowadzą swe 
interesy, nie dopłynąłby do portu.
 On sam, gdy opuścił morze, przekonał się ze zdumieniem, że ludzie wykształceni nie są dużo 
lepsi od ludzi prostych. Nikt nie zdaje się szukać w swym fachu słusznej chluby, począwszy od 
robotników kanalizacyjnych, którzy są po prostu złodziejami, aż do, powiedzmy, dziennikarzy 
(zdaje się, że uważał ich za wybitnych intelektualistów), którzy nie są zdolni przedstawić 
prawdziwie nawet najprostszej sprawy. Tę ogólną nieudolność „bandy lądowców”, jak się 
wyrażał, przypisywał brakowi odpowiedzialności i nadmiernemu poczuciu bezpieczeństwa.
 — Wiedzą — ciągnął dalej — że cokolwiek będą robić, ta ciasna wysepka nie fiknie z nimi 
koziołka ani też nie zacznie przeciekać i nie pójdzie na dno z ich żonami i dziećmi.
 Od tej chwili rozmowa zeszła wyłącznie na tory życia morskiego. Na tym terenie szybko się 
porozumieli z Marlowem, który swego czasu służył na morzu. Słuchałem, jak z ożywieniem 
dzielili się wspomnieniami. Zgodzili się, że najszczęśliwszą epoką w ich życiu był czas, gdy 
służyli jako aspiranci na przyzwoitych statkach, kiedy to nie mieli innych zmartwień poza tym, aby 
nie minęła ich, gdy byli na morzu, dobra wachta, a gdy stali w porcie — by po pracy nie utracić ani 
chwili pobytu na lądzie. Zgodzili się też w ocenie najświetniejszej chwili przeżytej w tym 
zawodzie, którego nikt nie obiera z racjonalnych czy praktycznych względów, lecz jedynie dla 
blasku romantycznych skojarzeń. Był to moment, gdy zdali podstawowy egzamin i rozstawali się z 
profesorem egzaminującym z nawigacji, mając w ręku cenną kartkę błękitnego papieru.
 — Tego dnia nie byłbym się pomieniał z księciem krwi — stwierdził z zapałem nasz nowy 
znajomy.
 W owym czasie egzaminy w Urzędzie Morskim odbywały się w Domu Portowym Św. 
Katarzyny na Tower Hill. Poinformował nas, że ma specjalny sentyment do tych historycznych 
miejsc, gdzie po lewej stronie ciągną się ogrody, po prawej widać fronton Mennicy, w głębi zaś 
nędzne, zrujnowane domki, gdzie jest postój dorożek i gdzie czyścibuty przysiedli na chodniku 
oraz gdzie stoją dwaj wysocy policjanci spoglądający z wyższością na piwiarnię „Pod Czarnym 
Koniem” po drugiej stronie ulicy. Oto był fragment świata — mówił — który w najpiękniejszym 
dniu jego życia przyciągnął jego pierwsze spojrzenie. Jako dyplomowany drugi oficer wyłonił się z 
głównego wejścia Domu Portowego Św. Katarzyny przepędziwszy z kapitanem R. 
najkrytyczniejsze chwile swego życia. Spośród trzech egzaminatorów nawigacji, którzy wówczas 
oceniali w porcie londyńskim kwalifikacje oficerów marynarki handlowej, tego obawiano się 
najbardziej.
 — Nogi drżały pod wszystkimi, którzy mieli zdawać egzamin — opowiadał — na samą myśl, 
że mają przed nim stanąć. Przetrzymał mnie przez półtorej godziny w izbie tortur i zachowywał 
się, jakby mnie nienawidził. Jedną ręką zasłaniał sobie oczy. Nagle opuścił ją i powiedział: 
„Nadaje się pan!” Zanim zorientowałem się, co przez to rozumie, posunął przez stół ku mnie 
błękitną kartkę. Zerwałem się jak oparzony.
 „Dziękuję panu” — powiedziałem chwyciwszy papierek.
 „Do widzenia, życzę szczęścia” — mruknął.
 Stary portier wyskoczył z szatni z moim kapeluszem. Taki jest zwyczaj, ale przyjrzał mi się 
naprzód bacznie, zanim odważył się zapytać nieśmiałym szeptem: „Udało się panu?” — Zamiast 
odpowiedzi rzuciłem w jego szeroką, gładką dłoń pół korony. „Nie pamiętam — rzekł 
uśmiechnąwszy się nagle od ucha do ucha — aby profesor kiedy przetrzymał tak długo któregoś z 
panów. Dziś rano obciął dwóch na egzaminie, nim przyszła kolej na pana. Pytał każdego z nich 
zaledwie po dwadzieścia minut: tyle mniej więcej czasu zwykle egzaminuje.”
 Znalazłem się na dole schodów nie zauważywszy nawet stopni, tak jakbym z nich spłynął. 
Najpiękniejszy dzień w moim życiu. Dzień objęcia komendy na statku jest niczym w porównaniu z 
tym. Naprzód dlatego, że się już nie jest tak młodym, a po wtóre wielu spośród nas, jak pan wie, już 
niczego więcej nie może się spodziewać. Tak, bez wątpienia to najpiękniejszy dzień w życiu, ale 
taki jest tylko ten jeden dzień. Potem następują najprzykrzejsze czasy dla aspiranta, który pragnąc 
zdobyć stanowisko oficera może się tylko wykazać świeżym, prosto z igły świadectwem. Dziwna 
rzecz, jak bezwartościowym okazuje się ten kawałek oślej skóry, dla którego zdobycia człowiek 
doprowadza się do takiego stanu. Nie zdawałem sobie wtedy sprawy, że świadectwo wystawione 
przez Ministerstwo Handlu nie robi jeszcze z nikogo oficera i że nieprędko, bardzo nieprędko to 
nastąpi. Lecz wiedzieli o tym szyprowie statków, których mordowałem prośbami o posadę. Teraz 
nie dziwię się im ani ich nie potępiam. Niemniej jednak to dla aspiranta niełatwa sprawa „znaleźć 
statek”…
 Mówił dalej, jak był zmęczony i zniechęcony tą lekcją rozczarowania, która tak szybko 
nastąpiła po najpiękniejszym dniu w jego życiu. Opowiedział nam, jak obszedł wszystkie biura 
okrętowe w City, gdzie od niższych urzędników otrzymywał formularze podań, które zabierał do 
domu i wypełniał wieczorem. Wybiegał z domu tuż przed północą i wrzucał je do najbliższej 
skrzynki pocztowej. Na tym się zawsze kończyło. Z równym powodzeniem, mówiąc własnymi 
jego słowami, mógł je, zaadresowawszy dokładnie, wrzucić do rynsztoka.
 Pewnego dnia, gdy odbywał swą nużącą wędrówkę do portu, spotkał przed dworcem 
kolejowym na Fenchurch Street swojego przyjaciela i dawnego kolegę, nieco starszego od siebie.
 Potrzebne mu było czyjeś współczucie, ale jego znajomy właśnie tego ranka „znalazł statek” i 
pędził do domu, pełen zewnętrznej radości i wewnętrznego niepokoju, zwykłych u marynarzy, 
którzy po długich dniach oczekiwania niespodziewanie dostaną zajęcie. Miał tyle tylko czasu, aby 
wyrazić w krótkich słowach ubolewanie. Musiał się przenosić na statek. Potem, biegnąc już, 
zawołał przez ramię: „A może byś poszedł porozmawiać z panem Powellem w Biurze Żeglugi?” 
Nasz nowy znajomy odparł, że nie zna żadnego pana Powella. A tamten, już prawie za rogiem 
ulicy, rzucił mu radę: „Wejdź prywatnym wejściem do Biura Żeglugi i idź prosto do niego. Jego 
biurko stoi pod oknem. Podejdź śmiało i powiedz, że ja cię przysyłam.”
 Nasz nowy znajomy przenosząc wzrok z jednego z nas na drugiego oznajmił:
 — Słowo daję, byłem już taki zrozpaczony, że byłbym poszedł śmiało do samego diabła, 
gdybym tylko przypuszczał, że ma dla mnie posadę drugiego oficera. W tym miejscu przerwał 
potok swej wymowy, aby zapalić fajkę, ale nie spuszczając z nas oczu zapytał, czy znaliśmy 
Powella. Marlow, uśmiechając się lekko do swoich wspomnień, szepnął, że „doskonale go sobie 
przypomina”.
 Tu nastąpiła pauza. Nasz nowy znajomy miał jakieś nieprzyjemne przejście ze swoją fajką, 
która nagle zawiodła pokładane w niej zaufanie i odebrała mu zadowolenie z siebie. Aby 
podtrzymać rozmowę, zapytałem Marlowa, czy ten Powell odznaczał się czymś szczególnym.
 — Nie mogę tego powiedzieć — ze zwykłą sobie nonszalancją odparł Marlow — trudno na 
ogół się czymś odznaczyć. Wiesz przecież, że mało zwraca się uwagi na człowieka. Ja po prostu 
dlatego tak dobrze pamiętam Powella, że jako jeden z kapitanów portu londyńskiego wyprawił 
mnie na kilka moich długich pielgrzymek morskich. Był podobny do Sokratesa. Chcę przez to 
powiedzieć, że przypominał go istotnie, to jest z twarzy. Umysł filozoficzny to rzecz przypadku. 
Był dokładną podobizną znanego biustu nieśmiertelnego mędrca, o ile można sobie wyobrazić ten 
biust w cylindrze zsuniętym daleko na tył głowy i w czarnym płaszczu zarzuconym na ramiona. A 
że widziałem go zawsze tylko spoza biurowego kontuaru, gdzie stało pięć biurek pięciu 
urzędników kapitanatu, pan Powell pozostał mi w pamięci w postaci biustu.
 Nasz nowy znajomy wrócił do nas od kominka z fajką już dobrze działającą.
 — Powell tym się przede wszystkim odznaczał — wygłosił dogmatycznie, z głową ukrytą w 
kłębach dymu — że nosił właśnie to nazwisko. Bo widzicie, panowie, ja też przypadkowo 
nazywam się Powell.
 Jasne było, że wiadomość tę zakomunikował nam nie ze względów towarzyskich. Nie należało 
zwracać na to uwagi. Nadal więc wpatrywaliśmy się w niego wyczekująco.
 Przez parę minut oddawał się w milczeniu rozkoszy palenia fajki. Następnie podjąwszy wątek 
opowiadania opisał nam, jak niezwłocznie ruszył do Tower Hill. Nie szedł tą drogą od dnia 
egzaminu — tego najpiękniejszego dnia w swym życiu, dnia zarozumiałej dumy. Teraz było 
zupełnie inaczej. I teraz nie zamieniłby się z księciem krwi, ale obecnie płynęło to z poczucia 
głębokiego poniżenia. Wydawało mu się, że z nikim teraz nie miałby prawa się zamienić. 
Zazdrościł starym czerwononosym dorożkarzom na postoju, czyścibutom na brzegu chodnika, 
dwom barczystym policjantom, którzy kroczyli z wolna wzdłuż kraty ogrodów Tower z 
poczuciem, iż władza ich jest niezawodna, jaskrawoczerwonym wartownikom dziarsko 
maszerującym tam i z powrotem przed Mennicą. Zazdrościł im miejsca, które zajmowali w 
planowej gospodarce świata. Zazdrościł też nędznym, mizernym, wychudłym włóczęgom 
mrużącym swe bezwstydne oczy i wycierającym zatłuszczonymi plecami odrzwia piwiarni „Pod 
Czarnym Koniem”; zazdrościł, bo zbyt już nisko upadli, by mogli odczuwać swe poniżenie.
 Muszę mu oddać sprawiedliwość: doskonale umiał przedstawić swe młodzieńcze uczucie 
beznadziejności i zdziwienia, że nie ma dla niego miejsca na świecie ani też zrozumienia dla jego 
praw do życia.
 Wszedł po zewnętrznych schodach Domu Portowego Św. Katarzyny, po tych samych schodach, 
z których przed jakimiś sześcioma tygodniami patrzył oczami zdobywcy na postój dorożek, na 
budynki, policjantów, czyścibutów, na kolor ścian, złocenia i szyby „Czarnego Konia”. W owym 
czasie dziwił się w głębi serca, że wszystko to nie wita go śpiewem i kadzidłem, ale teraz (nie robił 
z tego sekretu) wszedł starając się niepostrzeżenie prześliznąć koło oszklonej budki odźwiernego. 
— Nie miałem już pół korony na napiwek — zauważył ponuro. Niemniej odźwierny wybiegł za 
nim pytając: „Czego pan szuka?”, ale on, rzuciwszy wdzięczne spojrzenie w kierunku pierwszego 
piętra, na wspomnienie pokoju, w którym egzaminował go kapitan R. (jakie wtedy wszystko było 
łatwe i przyjemne!), zbiegł po schodach prowadzących do suteren i znalazł się w miejscu ciemnym 
i tajemniczym, wśród szeregu drzwi. Bał się, że go zatrzymają z powodu jakiegoś zakazu. Ale nikt 
go nie gonił.
 Sutereny Domu Portowego Św. Katarzyny są rozległe i trudno się zorientować w ich rozkładzie. 
Blade promienie słońca padały ukośnie z góry w mrok chłodnych korytarzy. Powell błąkał się tam 
jak jeden z pierwszych chrześcijan ukrywających się w katakumbach, ale ta odrobina wiary, jaką 
miał w powodzenie swego przedsięwzięcia, opuszczała go po trosze. Na jakimś ciemnym zakręcie 
pod lampą gazową, której płomień był na pół przykręcony, zaufanie do siebie opuściło go zupełnie.
 — Przystanąłem, aby się chwilę zastanowić — mówił. — Głupi to był pomysł, gdyż naturalnie 
ogarnął mnie strach. Nie dziwcie się temu, panowie. Trzeba mieć silne nerwy, aby się zwrócić z 
prośbą o pomoc do nieznajomego. Byłbym wolał, żeby mój imiennik był diabłem. Zdawało mi się, 
że wówczas sprawa byłaby łatwiejsza. Bo rozumiecie, panowie, nie wierzyłem nigdy na tyle w 
diabła, by się go bać, gdy tymczasem człowiek potrafi czasem być bardzo nieprzyjemny. 
Patrzyłem na szereg szczelnie zamkniętych drzwi z rosnącym przekonaniem, że nigdy nie zdobędę 
się na odwagę, aby jedne z nich otworzyć. Myślenie źle wpływa na stan nerwów. Ostatecznie 
zdecydowałem dać pokój temu wszystkiemu. Ale w końcu tego nie zrobiłem i powiem wam, co 
mnie wstrzymało. Przypomniałem sobie tego przeklętego odźwiernego, który wołał za mną. 
Byłem przekonany, że będzie mnie śledził ze szczytu schodów. Gdyby się mnie zapytał, a miał do 
tego prawo, czego szukałem, nie wiedziałbym, co odpowiedzieć, i wyglądałbym na idiotę, jeśli nie 
na coś gorszego. Zrobiło mi się gorąco. Nie było nadziei na wyplątanie się z tego interesu.
 Tu na dole straciłem jakoś orientację. Spośród szeregu drzwi rozmaitej wielkości, na prawo i 
lewo, wiele było oświetlonych lampami w kloszach; niektóre jednak musiały prowadzić do 
składów lub czegoś podobnego, bo gdy zdecydowałem się spróbować, czy się nie dadzą otworzyć, 
stwierdziłem ze zdziwieniem, że są zamknięte. Stałem niezdecydowany i zakłopotany, jak 
zaskoczony złodziej. W tych przeklętych podziemiach było cicho jak w grobie i słyszałem bicie 
własnego serca. Bardzo niemiłe uczucie. Nigdy przedtem ani potem nie zdarzyło mi się nic 
podobnego. Drzwi na lewo, większe od innych, z dużą mosiężną klamką, wyglądały, jakby mogły 
prowadzić do Urzędu Morskiego. Zacisnąwszy zęby spróbowałem je otworzyć. Udało się!
 Otworzyły się zupełnie łatwo. I oto ujrzałem pomieszczenie niewiele większe od szafy. W 
każdym razie nie mierzyło ono więcej niż dziesięć stóp na dwanaście, a że spodziewałem się 
poniekąd ujrzeć wielkie, mroczne, piwniczne wnętrze Urzędu Morskiego, w którym byłem już 
parę razy, ogromnie mnie to zaskoczyło. Z samego środka sufitu, ponad ciemnym, obdrapanym 
biurkiem, pokrytym warstwą pożółkłych, zakurzonych dokumentów zwisała lampa gazowa. Pod 
płomieniem jedynego palnika, który napełniał to pomieszczenie jaskrawym światłem, pulchny, 
mały człowieczek pilnie coś pisał z nosem nad samym biurkiem. Głowę miał zupełnie łysą i w 
takim samym żółtawym odcieniu jak papiery. I on zdawał się być porządnie zakurzony.
 Nie zauważyłem, czy był pokryty pajęczyną, ale nie zdziwiłoby mnie to, ponieważ wyglądał 
tak, jak gdyby od lat był więziony w tej ciasnej dziurze. W ruchu, którym upuścił pióro patrząc 
wprost na mnie mrugającymi oczami, było coś, co wyprowadziło mnie z równowagi. Jego loch był 
gorący i zatęchły, czuć go było gazem i grzybami i robił wrażenie, jakby się znajdował sto 
dwadzieścia stóp pod powierzchnią ziemi. Ciężkie, mocno ubite stosy papierów zapychały 
wszystkie kąty do połowy wysokości ścian. A gdy mi nagle zaświtała myśl, że to jest jakby 
przedsionek Urzędu Morskiego i że ten człowieczek musi mieć pewien związek ze statkami, 
marynarzami i morzem, zdumienie dech we mnie zaparło. Trudno było sobie wyobrazić, po co 
Urząd Morski trzyma to tłuste, łyse stworzenie, aby harowało w tym podziemiu. Nie wiem dobrze 
dlaczego, ale przykro mi się zrobiło i wstyd, że go odkryłem w tej okropnej niewoli. Spytałem 
uprzejmie i melancholijnie: „Przepraszam pana, gdzie jest Biuro Żeglugi?”
 Wzdrygnąłem się, gdy piskliwym głosem zaskrzeczał pogardliwie: „To nie tutaj. Korytarzem 
po drugiej stronie. Od ulicy. Ta strona jest od portu. Pan zabłądził…”
 Wypowiedział to tak zirytowanym tonem, że spodziewałem się, iż zakończy słowami: „Ty 
głupcze…” i może to pomyślał, ale zakończył ostro: „Proszę cicho zamknąć drzwi za sobą.”
 Możecie sobie wyobrazić, panowie, jak cichutko je zamknąłem. Prędko i cicho. Ten 
niestrudzony człowieczek zaimponował mi. Zastanawiam się czasami, czy udało mu się wreszcie 
„wypisać” sobie wolność i emeryturę, czy też prosto z tego grobu oświetlonego gazem przeniósł 
się do innego, gdzie jest ciemno i gdzie mu już nikt nie będzie przeszkadzał. Odkrycie, że ma on 
jeszcze tyle wigoru, zadowoliło moje humanitarne uczucia, ale wcale mnie nie pocieszyło. 
Przyszło mi na myśl, że jeżeli pan Powell ma taki sam temperament… Jednak nie pozwoliłem 
sobie na zastanawianie się nad tym i przemknąwszy koło schodów znalazłem się w korytarzu, do 
którego mnie skierowano. Tu od razu, bez żadnego ociągania, spróbowałem otworzyć pierwsze 
drzwi, na jakie natrafiłem, gdyż z hallu w górze doszedł mnie oburzony i zdziwiony głos, pytający, 
co robię na dole. „Czy pan nie wie, że nie wolno tamtędy wchodzić?” — rozległ się wrzask. Jeśli 
dodał jeszcze coś więcej, nie doszło to do moich uszu, gdyż zniknąłem za drzwiami z napisem 
„Obcym wstęp wzbroniony”. Prowadziły one do szerokiego na sześć stóp przejścia między długim 
kontuarem a ścianą. Było ono wydzielone z obszernego, sklepionego pokoju, oświetlonego w 
drugim końcu przez zakratowane okno i oszklone drzwi. Pierwsza rzecz, jaką zobaczyłem przed 
sobą, była to grupka trzech mężczyzn w średnim wieku, którzy zabawiali się hałaśliwą rozmową, a 
obok czwarty, o długiej, chudej szyi i wąskich ramionach, stał przy kantorku i pisał na wielkim 
arkuszu papieru, nie zwracając na nic uwagi i spokojnie uśmiechając się do siebie. Ujrzawszy mnie 
natychmiast spochmurnieli i usłyszałem, jak jeden z nich mruknął: „Halo! A to co takiego?”
 „Chciałem się widzieć z panem Powellem” — rzekłem bardzo uprzejmie, ale stanowczo: nic by 
mnie teraz nie zdołało stąd wystraszyć. Nie miałem wątpliwości, że jest to Urząd Morski, ale było 
już po trzeciej i zdaje się, że urzędowanie tego dnia już się skończyło. Ten z długą szyją dalej pilnie 
pisał, zauważyłem tylko, że już się nie uśmiecha. Pozostali trzej zwrócili wszyscy na raz głowy w 
kierunku drugiego końca pokoju, gdzie piąty mężczyzna siedząc na wysokim stołku przyglądał się 
ich błazeństwom. Przystąpiłem do niego z taką śmiałością, jakby to był diabeł we własnej osobie. 
Jedną nogę miał podniesioną i opartą na poprzeczce stołka, drugą, która nie dostawała do 
kamiennej posadzki, huśtał bez przerwy. Kamizelka jego była od góry rozpięta, a cylinder zsunięty 
na tył głowy. Twarz miał pełną, nie pomarszczoną, a oczy tak błyszczące, że jego siwa broda 
wyglądała zupełnie jak sztuczna, przyprawiona dla niepoznaki. Pan, zdaje się, powiedział przed 
chwilą, że Powell był podobny do Sokratesa? Nic o tym nie wiem, ale chyba ten Sokrates był 
mądrym człowiekiem?
 — Tak — potwierdził Marlow — i prawdziwym przyjacielem młodych. Prawił nauki, które 
doprowadzały ich do rozpaczy. Taki miał zwyczaj.
 — Wobec tego wolę mojego Powella — zdecydował stanowczo nasz nowy znajomy. — Bo nie 
prawił mi nauk, ani mu to było w głowie. Na moje niewyraźne mruknięcie odpowiedział bardzo 
uprzejmie: „Dzień dobry.” Po czym przyjrzawszy mi się bacznie, dodał: „Nie zdaje mi się, abym 
znał pana.”
 „Nie, proszę pana” — rzekłem i poczułem, jak serce we mnie zamiera, gdy właśnie powinienem 
był zebrać całą odwagę. Nie ma na tym świecie nic gorszego od bezczelności w nieodpowiedniej 
chwili. Z obawy, by nie zrobić wrażenia onieśmielonego, zacząłem mówić z taką łatwością i 
swobodą, że aż się sam tego przeląkłem. On słuchał przez chwilę, patrząc mi w twarz ze 
zdziwieniem i ciekawością, po czym podniósł rękę. Mogę panów zapewnić, że z radością 
zamilkłem.
 „Ma pan tupet — rzekł — i ten przyjaciel pana także. Dręczył mnie tu co dzień przez dwa 
tygodnie, aż nareszcie jakiś kapitan, którego znałem, zechciał mu dać posadę. I zaledwie go 
zaspokoiłem, przysyła mi pana. Was, panów aspirantów, nic nie obchodzi, czy komuś sprawicie 
sobą kłopot.”
 Tym razem ja spoglądałem na niego ze zdziwieniem i ciekawością. Nie mówił głośno, ale teraz 
zniżył głos jeszcze bardziej:
 „Czy pan nie wie, że to jest niezgodne z prawem?”
 Zastanawiałem się, do czego prowadzi, póki nie przypomniałem sobie, że dostarczanie posad 
marynarzom jest przestępstwem karalnym w myśl uchwały Parlamentu. Paragraf ten był 
skierowany naturalnie przeciwko oszukańczym praktykom podejrzanych ajentów oblegających 
pensjonaty. Nie przyszło mi nigdy na myśl, że mógł być stosowany do każdego bez względu na to, 
jakimi kierował się motywami, gdyż wówczas wierzyłem, że ludzie na lądzie postępują w sposób 
przemyślany i przewidujący.
 Zmieszałem się na tę myśl, ale pan Powell wkrótce mi wyjaśnił, że uchwała Parlamentu nie ma 
sensu sama w sobie; ma ona tyle tylko sensu, ile się jej nadaje, a to czasem jest bardzo niewiele. 
Powiedział też, iż chętnie od czasu do czasu pomoże któremuś z młodych ludzi w uzyskaniu 
posady na statku, ale jak zaczniemy stale do niego przychodzić, to się wkrótce rozejdzie 
wiadomość, że robi to za pieniądze: „Ładna byłaby historia, gdyby funkcjonariusz kapitanatu portu 
londyńskiego został poddany dochodzeniu policyjnemu i skazany na pięćdziesiąt funtów kary — 
rzekł. — Brak mi jeszcze czterech lat do emerytury. A to mogłoby rzucić na mnie ciężkie 
podejrzenie, może być pan pewien” — dodał.
 I przez cały ten czas mając jedno kolano uniesione w górę, drugą nogą huśtał jak chłopak 
siedzący na furtce i wpatrywał się we mnie swymi błyszczącymi oczami. Powiem panom, że byłem 
bardzo zmieszany. Czułem niesmak słysząc, jak daje do zrozumienia, że ktoś mógłby napisać na 
niego skargę.
 „Och — zapytałem zgorszony — komu mógłby przyjść do głowy taki podły kawał?” — Zraziło 
mnie trochę do niego, że mógł o tym pomyśleć.
 „Komu? — powtórzył bardzo cicho — komukolwiek.
 Na przykład któremuś z gońców biurowych. Awansowałem na naczelnika tego biura i żyjemy 
tu wszyscy na przyjacielskiej stopie, ale czy pan nie myśli, że kolega, który siedzi obok, zasiadłby 
chętnie przy tym biurku pod oknem o cztery lata wcześniej, niżby mu się to należało wedle 
regulaminu? Lub nawet, jak w tym wypadku, tylko o rok wcześniej. Taka już jest ludzka natura.”
 Nie mogłem się powstrzymać, by nie odwrócić głowy. Trzech jegomościów, którzy żartowali w 
najlepsze, gdy wszedłem, rozmawiało teraz poważnie, a ten z długą szyją ciągle pisał; wydał mi się 
najbardziej niebezpieczny z całej tej paczki. Widziałem go z profilu; miał silnie zaciśnięte usta. 
Nigdy jeszcze nie patrzyłem na ludzkość z takiego punktu widzenia; gdy się jest młodym, ludzka 
natura taka, jaką jest naprawdę, razi. Ale najbardziej przestraszył mnie widok z wolna 
otwierających się drzwi, którymi niedawno wszedłem, i ukazującej się w nich mundurowej czapki 
z odznaką Urzędu Morskiego. Był to ten przeklęty stary odźwierny z hallu. Zmusił mnie do 
schowania się pod ziemię, a teraz znów chciał mnie spod niej wydostać. Wszedł do biura z czapką 
w ręku, uśmiechając się chytrze:
 „Czego chcesz, Szymonie?” — zapytał pan Powell.
 „Byłem tylko ciekaw, gdzie się ten pan podział. Na górze prześliznął się koło mnie.”
 Czułem się bardzo głupio.
 „W porządku, Szymonie. Ja znam tego pana” — powiedział pan Powell z sędziowską powagą.
 „To dobrze, proszę pana. Rozumiem. Ale widziałem, jak ten pan sam jeden pędził na dół, jakby 
go kto gonił, więc…”
 „Wszystko w porządku, powiadam ci, Szymonie” — przerwał mu pan Powell skinieniem ręki, a 
gdy stary lis wreszcie odszedł, podniósł wzrok na mnie. Nie wiedziałem, co mam zrobić: zostać 
czy wyjść, czy też przepraszać.
 „Niech pan pozwoli — powiedział — jak, mówił pan, brzmi pańskie nazwisko?”
 Zwracam uwagę panów, że nie podałem mu wcale swojego nazwiska i pytaniem tym byłem 
nieco zakłopotany. Z tej czy innej przyczyny wydawało mi się, że nie wypada, abym mu rzucił w 
odpowiedzi jego własne — jakby nie było — nazwisko. Po prostu więc wyciągnąłem z kieszeni 
moje świeże świadectwo i podałem je rozwinięte, aby mógł wyczytać Karol Powell wyraźnie 
napisane na pergaminie.
 Spuścił wzrok na świadectwo, a po chwili położył je spokojnie obok siebie na biurku. Nie 
wiedziałem, czy ma zamiar zrobić jakąś uwagę na temat tego zbiegu okoliczności, ale zanim zdołał 
cokolwiek powiedzieć, oszklone drzwi otworzyły się z hałasem i wielkimi krokami wszedł wysoki, 
energiczny mężczyzna. Od wysokiego cylindra odbijała jego bardzo czerwona twarz. Na pierwszy 
rzut oka można było poznać kapitana dużego statku.
 Pan Powell szepnąwszy mi przyciszonym głosem, abym chwilę poczekał, zwrócił się do niego 
przyjaźnie:
 „Spodziewałem się, panie kapitanie, że pan lada chwila przyjdzie po swoje umowy. Oto są 
przygotowane.” I odwróciwszy się w stronę stosu umów, które leżały koło jego łokcia, wziął 
leżącą na samym wierzchu. Z miejsca, gdzie stałem, mogłem przeczytać słowa: „Statek 
«Ferndale»„, napisane dużym rondowym pismem na pierwszej stronie.
 „Nie, panie Powell, niestety, to jeszcze nie koniec — rzekł kapitan. — Muszę pana poprosić o 
wykreślenie z listy mojego drugiego oficera.” — Robił wrażenie podnieconego i zakłopotanego. 
Opowiedział, że jego drugi oficer cały ranek pracował na pokładzie statku, o pierwszej poszedł 
zjeść obiad i nie wrócił, jak powinien był, o drugiej. Natomiast przyszedł posłaniec ze szpitala z 
zawiadomieniem podpisanym przez jakiegoś doktora. Złamany obojczyk i ręka. Wpadł pod 
parokonny wóz przechodząc przez ulicę za bramą portową, jakby był głuchy i ślepy. A statek miał 
opuścić port nazajutrz o szóstej rano!
 Pan Powell umaczał pióro i zaczął przewracać kartki umowy:
 „A więc musimy wykreślić jego nazwisko” — powiedział obojętnie monotonnym głosem.
 „I co ja mam robić? — wybuchnął kapitan. — Biuro zamyka się o czwartej, a przecież w pół 
godziny nikogo nie znajdę.”
 „Biuro zamyka się o czwartej” — powtórzył pan Powell wodząc oczami po kartkach papieru i z 
najzupełniejszą obojętnością poprawiając od czasu do czasu jakąś literę.
 „Nawet gdyby mi się udało złapać dzisiaj kogoś, kto by był gotów zebrać się tak prędko, nie 
mógłbym go już tutaj oficjalnie wciągnąć na listę załogi, prawda?”
 Pan Powell zajęty był prowadzeniem linii poprzez rubryki odnoszące się do nieszczęsnego 
drugiego oficera, po czym odnotował coś na marginesie.
 Mógłby go pan sam wpisać na statku — rzekł nie podnosząc wzroku. — Ale nie wydaje mi się, 
by pan mógł łatwo znaleźć kogoś, kto zdecydowałby się tak bez namysłu skoczyć do wody.”
 Na to przystojny kapitan wpadł w rozpacz. Statek musi odpłynąć podczas jutrzejszego rannego 
przypływu, bo zanim wyruszy na morze, ma zabrać czterdzieści ton dynamitu i sto dwadzieścia ton 
prochu strzelniczego z pewnej miejscowości w dole rzeki. Wszystko jest przygotowane na 
następny dzień i gdyby statek się spóźnił, spowodowałoby to niesłychane zamieszanie i 
komplikacje… Musiałem tego wszystkiego wysłuchać, marząc o tym, żeby sobie poszedł, gdyż 
chciałem się dowiedzieć, dlaczego pan Powell kazał mi czekać. Po tym, co powiedział, nie 
widziałem powodu, dla którego miałbym się tu jeszcze zatrzymywać. Gdybym miał w kieszeni 
swoje świadectwo, próbowałbym wymknąć się po cichu; ale pan Powell powrócił do pozycji, w 
jakiej go zastałem, i znów huśtał nogą. Moje świadectwo leżało na biurku pod jego lewym łokciem 
i nie mogłem go stamtąd wyciągnąć.
 „Nie wiem — rzekł niedbale, zwracając się do bezradnego kapitana, lecz patrząc uparcie na 
mnie z takim wyrazem, jakby mnie wcale nie było — nie wiem, czy powinienem panu o tym 
mówić, ale mam pod ręką pewnego niezatrudnionego drugiego oficera.”
 „Czy pan przez to rozumie, że on jest tutaj?” — zawołał tamten rozglądając się po pustej części 
biura przeznaczonej dla interesantów, jak gdyby gotów był rzucić się natychmiast na cokolwiek, co 
by choć trochę przypominało drugiego oficera. Tak był przejęty swoimi kłopotami, że jestem 
zupełnie pewny, iż mnie wcale nie zauważył. Może też widząc mnie w wewnętrznej części biura 
przypuszczał, że jestem jakimś niższym funkcjonariuszem tej instytucji. Lecz gdy pan Powell 
skinął w moim kierunku, kapitan nagle uspokoił się i rzucił na mnie przeciągłe spojrzenie. Po czym 
pochylił się do ucha pana Powella — myślę, że wyobrażał sobie, iż mówi szeptem, ale ja go 
doskonale słyszałem:
 „Wygląda bardzo przyzwoicie.”
 „Naturalnie — odparł z całym spokojem kapitan portu patrząc wciąż na mnie. — Nazywa się 
Powell.”
 „Ach! rozumiem! — zawołał kapitan, jakby uderzony tą wiadomością. — Ale czy byłby gotów 
udać się natychmiast na statek?”
 Nagle ujrzałem moje mieszkanie — w północnej dzielnicy Londynu, gdzieś koło Dalston, na 
końcu świata — widziałem wszystkie moje rzeczy porozrzucane, pustą skrzynkę żeglarską gdzieś 
w szopie, na skraju zadymionego skrawka ogródka tych poczciwych ludzi, u których mieszkałem, 
i usłyszałem, jak kapitan portu mówi z zimną krwią:
 „Będzie dziś nocował na statku.”
 „Dobrze by to było” — rzekł kapitan „Ferndale” bardzo rzeczowo, jakby już wszystko było 
zadecydowane. Nie mogę powiedzieć, żebym oniemiał ze szczęścia, jakby można przypuszczać. 
Niezupełnie; raczej zaparło mi oddech z pośpiechu, z jakim to wszystko się stało. Wydawało mi się 
niemożliwe, żeby się to mnie właśnie zdarzyło. Lecz kapitan po chwili rozmowy prowadzonej z 
panem Powellem zbyt cicho, bym mógł coś usłyszeć, zaczął najwyraźniej mieć wątpliwości.
 Przypuszczam, że dowiedział się, iż dopiero co zdałem egzamin i nie mam żadnej praktyki 
oficerskiej, gdyż odwrócił się i obejrzał mnie, jakbym był na sprzedaż.
 „Młody — mruczał. — Wygląda jednak na to, że da sobie radę… Da pan sobie radę? Ma pan 
dużo dobrej woli (powiedział to nagle głośno do mnie) i tak dalej, prawda?”
 Zaledwie zdążyłem otworzyć i zamknąć usta, nic zaś nie powiedziałem, tak mnie to zaskoczyło. 
Lecz jemu to wystarczyło. Zachował się tak, jakbym go zagłuszył zapewnieniami, że jestem 
zaradny i pełen dobrej woli:
 „Naturalnie, naturalnie. Doskonale.” — I zwracając się do kapitana portu, który siedział 
huśtając nogą, powiedział, że w żaden sposób nie może wyruszyć na morze bez drugiego oficera. 
Ja zaś byłem niby widzem; jak gdyby wszystko to zdarzyło się komuś innemu, a ja przez cały czas 
widziałem go na wskroś. Pan Powell spoglądał na mnie swoimi błyszczącymi oczami. Lecz 
zakłopotany kapitan znów zwrócił się do mnie, jakby mnie chciał połknąć.
 „Mam nadzieję, że pan nie jest zarozumiały i że można będzie panu zwrócić uwagę, jak co ma 
być zrobione. Musi się pan jeszcze wielu rzeczy nauczyć, choć pewnie nie jest pan tego zdania.”
 Miałem już prawie ochotę ratować swoją godność i wytłumaczyć mu, że jeśli jest to aluzja do 
moich umiejętności żeglarskich, to powinien wiedzieć, że ktoś, kogo kapitan R. maglował przez 
półtorej godziny, jest na pewno dość kompetentny, by sprostać wszelkim zadaniom, jakie może 
nasuwać jego stary gruchot. Jednak nie pozwolił mi się narazić na śmieszność, bo zanim zdołałem 
otworzyć usta, już zmienił kurs i zwrócił się uprzejmie do pana Powella, który huśtając nogą ani na 
chwilę nie spuszczał mnie z oczu:
 „Chętnie wezmę tego pana młodego przyjaciela. Jeśli mu pan da zaraz do podpisania umowę 
drugiego oficera, to zabiorę od razu ze sobą wszystkie papiery.”
 Nagle zaświtało mi, że ten naiwny kapitan statku „Ferndale” przyjął jako pewnik, iż jestem 
krewnym kapitana portu! Zdumiało mnie to odkrycie, choć właściwie w tych okolicznościach 
pomyłka była rzeczą zupełnie naturalną. Powinienem był raczej podziwiać, w jaki milczący sposób 
to nieporozumienie zostało przyjęte i wykorzystane. Ale byłem wówczas zbyt ogłupiały, by 
cokolwiek podziwiać. Niecierpliwiłem się tylko, kiedy to się wyjaśni, i byłem takim osłem, że 
dziwiłem się niezmiernie, widząc, że pan Powell nie dostrzega tego nieporozumienia. Zauważyłem 
lekkie drganie, które przebiegło po jego twarzy i znikło, lecz zamiast sprostować pomyłkę, kapitan 
portu obrócił się na krześle i przemówił do mnie nazywając „Karolem”. Naprawdę tak powiedział. 
Zauważyłem, że przedtem rzucił szybkie, przelotne spojrzenie na moje świadectwo, bo widocznie 
nie był do tej chwili pewny, jakie noszę imię:
 „A teraz, Karolu, podejdź z drugiej strony do mojego biurka” — powiedział głośno.
 „Karolu!” — Zapewniam panów, że w pierwszej chwili nie wierzyłem, że zwraca się do mnie. 
Rozejrzałem się nawet wokoło szukając tego Karola, ale za mną nie było nikogo, z wyjątkiem 
owego jegomościa z chudą szyją, który wciąż pilnie pisał, i trzech innych kapitanów, którzy 
zmieniali surduty i sięgali po kapelusze przygotowując się do wyjścia. Ten pracowity z chudą 
szyją, nie odłożywszy nawet pióra, podniósł lewą ręką klapę obok swego biurka i powiedział 
uprzejmie: „Niech pan tędy przejdzie.”
 Przeszedłem jak we śnie i stanąwszy w obliczu pana Powella dowiedziałem się od niego, że 
mieliśmy się naprzód udać do Port Elisabeth, po czym napisałem swoje nazwisko na umowie 
statku „Ferndale”, jako drugi oficer. Rejs nie powinien trwać dłużej niż dwa lata.
 „Nie zrobi pan zawodu, co? — zapytał kapitan z niepokojem. — Byłoby z tego powodu moc 
kłopotów i wydatków. Ma pan dobrych sześć godzin, aby zebrać swoje rzeczy, i zdąży pan jeszcze 
przespać się trochę na statku do rana, póki nie zejdzie się załoga.”
 Łatwo mu było mówić o wybraniu się w sześć godzin w podróż, która nie powinna trwać dłużej 
niż dwa lata! On nie musiał dokonać tej sztuki, mając w dodatku skrzynkę zamkniętą w szopie, od 
której — jak sobie przypomniałem — klucz zapodział się jeszcze przed tygodniem. Ale ja też nie 
bardzo się tym przejmowałem. Myśl, że następnego ranka o szóstej niewątpliwie wyruszę na 
morze, jeszcze nie weszła mi całkowicie do głowy. Stało się to zbyt niespodziewanie.
 Pan Powell, wsuwając umowy do podłużnej koperty, powiedział z chłodnym półuśmieszkiem 
nie patrząc na żadnego z nas:
 „Mam nadzieję, Karolu, że nie splamisz nazwiska.”
 A na to kapitan przytakując z wielką dobrocią:
 „Z pewnością będzie się doskonale sprawował. Będę trochę na niego zwracał uwagę.”
 To rzekłszy złapał umowy i wspomniawszy, że chciałby wpaść na chwilę do tego biedaka w 
szpitalu, odszedł swym ciężkim, kołyszącym się krokiem, zwróciwszy się szorstko do mnie:
 „Tylko niech pan się nie da przejechać jak ten nieszczęsny chłopak, który wpadł pod wóz, jakby 
był głuchy i ślepy.”
 „Proszę pana — odezwałem się nieśmiało (w biurze wówczas był już prócz nas tylko ów z 
chudą szyją, który stał przy drzwiach na jednej nodze zawijając mankiety spodni przed wyjściem). 
— Panie kapitanie — rzekłem — zdaje się, że kapitan statku «Ferndale» przez cały czas myślał, że 
jestem pana krewnym.”
 Rozumiecie, panowie, że niepokoiłem się bardzo, czy to jest w porządku, ale pan Powell nie 
zdawał się tym ani trochę przejmować.
 „Doprawdy? — powiedział. — To zabawne, bo i mnie się także zdawało, że w ostatnich 
czasach odegrałem rolę dobrego wujaszka wobec kilku spośród was, młodych ludzi. Czy pan tak 
nie myśli? Jednak, jeżeli się to panu nie podoba, może mu to pan wyjaśnić, ale gdy już będziecie na 
morzu.”
 Zrobiło mi się trochę głupio. Pan Powell oddał mi wielką przysługę, gdyż w marynarce 
handlowej pierwszy rejs na stanowisku oficera jest dopiero prawdziwym początkiem kariery. Jemu 
ten początek zawdzięczałem. Zapewniłem gorąco, że tego dnia zrobił dla mnie więcej, niż 
kiedykolwiek zrobili wszyscy moi krewni razem wzięci.
 „O nie, nie — powiedział. — Mnie się zdaje, że najwięcej zrobił dla pana ten ładunek środków 
wybuchowych, który czeka w dole rzeki. Czterdzieści ton dynamitu — to dziś najlepsi twoi 
przyjaciele, młodzieńcze!”
 Może istotnie tak było. W każdym razie jasne to dla mnie, że nic nie zawdzięczałem samemu 
sobie. Ale gdy usiłowałem mu podziękować, przerwał moje jąkanie.
 „Niech pan nie dziękuje zbyt pochopnie — rzekł. — Rejs jeszcze nie jest skończony.”
 Tu nasz nowy znajomy umilkł, po czym dodał w zamyśleniu:
 — Dziwny człowiek. Jakby to miało jakieś znaczenie. Dziwny człowiek.
 — Zapewne nie jest rzeczą rozsądną brać na siebie w jakikolwiek sposób odpowiedzialność za 
czyny, których konsekwencji nie jesteśmy w stanie przewidzieć — zauważył Marlow przytakując.
 — Konsekwencją jego czynu było to, że otrzymałem posadę na statku — rzekł Powell. — Z 
tego nie mogło wyniknąć nic złego — dodał ze śmiechem, który zdradzał jego przypuszczalnie 
nieświadomą pogardę dla uogólnień.
 Lecz Marlow nie dał się zbyć byle czym. Był cierpliwy i skłonny do refleksji. Długie lata 
spędził na morzu i jestem głęboko przekonany, iż lubił to życie, bo na ogół sprzyja ono 
rozmyślaniom. Mówię tu o prawie zupełnie dziś zanikłym życiu pod żaglami. Tym, których moje 
twierdzenie zdziwi, chcę zwrócić uwagę, że życie to zapewniało człowiekowi, który mu się 
poświęcił, nieocenioną dla umysłu samotność i ciszę. Marlow miał zwyczaj poruszać sprawy 
ogólne w osobliwy sposób, w którym żart graniczył z powagą.
 — Ach, nie chcę przez to powiedzieć — rzekł — że pański imiennik, pan Powell, kapitan portu, 
skrzywdził pana. To nie leżało bynajmniej w jego intencji, a nawet gdyby tak było, nie miał 
możności uczynić tego. Był tylko człowiekiem, a niezdolność do czynów, które byłyby wyraźnie 
złe lub dobre, jest nierozłączna z naszym ziemskim istnieniem. Znamieniem naszym jest mierność. 
I może tak jest dobrze, gdyż najczęściej nie możemy być pewni, jakie skutki wywołają nasze 
czyny.
 — Nic nie wiem o skutkach — opowiadający przeciwstawił się odważnie Marlowowi. — 
Jakich skutków spodziewał się pan? Mogę pana zapewnić, że to, co zrobił, było dowodem 
niezwykłej dobroci.
 — Zrobił, co mógł — odparł łagodnie Marlow — i sam uważał, że to niewiele. Nie mogę się 
powstrzymać od przypuszczenia, że trochę złośliwie skorzystał ze sposobności, by oddać panu tę 
przysługę. Postawił pana w trudnej sytuacji. Pan chciał się dostać na statek, a on skwapliwie 
skorzystał z okazji, aby zaspokoić pana pragnienie i swoją zemstę. Skłaniam się do 
przypuszczenia, że pana tupet go zaniepokoił, a to była doskonała sposobność, by pana 
niezawodnie pognębić — gdyby pan przyjął posadę, uwolniłby się od pana zachowując wszelkie 
pozory życzliwości, a gdyby pan podniósł jakieś sprzeciwy (prosząc przedtem o poparcie, 
zwracam uwagę), mógłby bez trudu pozbyć się pana jako pewnego rodzaju naciągacza. Mógł był 
pan odmówić przyjęcia tej posady dla wielu bardzo poważnych powodów, na przykład po prostu z 
konieczności — termin był niebywale krótki; ale w tych okolicznościach równałoby się to pańskiej 
kompromitacji.
 Nasz nowy znajomy wytrząsnął popiół z fajki.
 — Myli się pan — rzekł. — Nie należę do ludzi, którzy by odmówili w tym wypadku, choć 
przyznaję, że to było trochę tak, jak gdyby ktoś wspomniał, że chciałby się wykąpać, i w 
odpowiedzi został natychmiast wyrzucony za burtę z tym, że albo utonie, albo będzie musiał 
pływać w ubraniu. Niemniej w pierwszej chwili nie miałem wrażenia, że się dostałem na głębinę. 
Wyszedłem z wolna z Urzędu Morskiego i przez pewien czas wałęsałem się po ulicach tak 
beztrosko, jakbym miał cały tydzień przed sobą. Ale powoli zdałem sobie sprawę, że czasu jest 
nawet mniej, niżby się wydawało. Było już późne popołudnie: miałem jeszcze parę rzeczy do 
kupienia, musiałem zająć się mnóstwem drobnych spraw, parę osób zobaczyć. Jedną z nich była 
moja ciotka, jedyna krewna, która kłóciła się z moim biednym ojcem, póki żył, o jakieś głupstwa 
bez znaczenia. Zapisała mi swój majątek. Odwiedzałem ją zawsze z poczucia przyzwoitości. Tyle 
trzeba było załatwić do wieczora, że nie wiedziałem, od czego zacząć. Miałem ochotę usiąść na 
wysepce na środku jezdni i złapać się za głowę. Czułem się tak, jakby mi pod czaszką puszczono w 
ruch jakiś motor. Wreszcie wsiadłem do pierwszej nadjeżdżającej dorożki i powiem panom, że 
trudno mi było w niej usiedzieć, gdy jeździła po ulicach w różne strony, zatrzymując się to tu, to 
tam, podczas gdy paczki gromadziły się wokoło mnie, a motor w mojej głowie z każdą minutą 
nabierał większego rozpędu. Spokój ludzi idących chodnikami denerwował mnie do najwyższego 
stopnia, a obsługa w sklepach była jak rozespana: niemrawe bałwany. Zabawna rzecz, jak na 
człowieka wpływa pewien szczególny stan umysłu: każdy, kto nie działa zgodnie z rytmem 
naszego podniecenia, wydaje się nam diabelnie wrogi. A stan mego umysłu już przez sam 
pośpiech, niepokój i wzrastające uczucie triumfu był dość osobliwy. Motor w mej głowie szedł 
wciąż bez chwili przerwy, z największą szybkością, aż do jedenastej w nocy, kiedy nagle przy 
wejściu do portu, przed wielką żelazną bramą w murze— stanął.
 Brama ta była zamknięta i zaryglowana. Dorożkarz, zrzuciwszy bagaże z dachu swego 
wehikułu w ramiona młodego Powella, odjechał pozostawiając go samego ze skrzynką 
marynarską, z workiem z płótna żaglowego i paroma paczkami leżącymi u jego stóp na chodniku. 
Była to wąska, ciemna ulica, jak nam powiedział. Nędzne, stojące rzędem domy po drugiej stronie 
robiły wrażenie pustych: nie błyskało tam nawet najmniejsze światełko. Jaskrawy blask bijący z 
dość oddalonego szynku sprawiał, że ta część ulicy zdawała się ciemna jak grób. Parę ludzkich 
postaci, które zjawiwszy się tajemniczo, jakby wyłoniły się spod ziemi, unikało kręgów słabego 
światła rzucanego przez latarnie na bramie. Postacie te poruszały się ostrożnie, stąpając cichymi 
krokami, jak drapieżne zwierzątka skradające się w pobliżu obozowego ogniska. Powell 
zgromadził swoje rzeczy i krążył dokoła nich jak kura koło piskląt. Ochrypły głos odezwał się:
 „Pozwól, kapitanie, zanieść nam pańskie rzeczy! Jesteśmy tu z kolegą.”
 Był to wysoki, kościsty, siwowłosy opryszek ze szczęką buldoga, w podartej bawełnianej 
koszuli i welwetowych spodniach. Jego ogromne, podkute buty rysowały się niewyraźnie, 
podobne do dwu trumien. Kamrat, który dostawał mu ledwo do łokcia, wysunąwszy się naprzód, 
ukazał bladą twarz z długim, zwieszonym na kwintę nosem i brodą niemal w zupełnym zaniku. 
Wyglądał, jakby właśnie wylazł ze skrzyni od śmieci; w szkockiej czapce i za długim, 
postrzępionym płaszczu żołnierskim. Ze swą śmiertelnie bladą twarzą przypominał okropnie 
brudnego chorego w podartym szlafroku. Płaszcz jego był otwarty z przodu, a reszta stroju składała 
się z pary spodni oraz jednej szelki, która biegła na ukos przez jego nagą, kościstą pierś. Mrugał 
szybko powiekami, jak gdyby oślepiało go słabe światło, podczas gdy jego szef, stary bandyta, 
spoglądał na Powella spod swych obwisłych brwi.
 „Powiedz słówko, kapitanie. Pan władza nas wpuści. Zna nas obu.”
 — Nie odpowiedziałem mu — ciągnął dalej Powell. — Przysłuchiwałem się krokom po drugiej 
stronie bramy, których echo rozlegało się między ścianami składów, niczym w niezamieszkanym 
mieście wśród bardzo wysokich budynków, ciemnych od piwnic aż po dach. Nikt by się nigdy nie 
domyślił, że o rzut kamieniem leży otwarta przestrzeń wód, a na niej spoczywają wielkie statki. 
Nieliczne latarnie gazowe, oświetlające tu i ówdzie jakiś fragment muru, wydawały się w 
ciemności ogarkami świec w ciągnących się jedna za drugą piwnicach, a samotne kroki zbliżały 
się: tup, tup. Portowy policjant, barczysty i poważny, wkroczył w oświetloną przestrzeń po drugiej 
stronie bramy:
 „Halo! Co się tu dzieje?”
 Był naprawdę bardzo zdziwiony, ale po niedługich pertraktacjach wpuścił mnie do środka wraz 
z dwoma włóczęgami niosącymi moje bagaże. Nazrzędził jednak na nich i zamknął gwałtownie 
bramę z głośnym hukiem. Przeraziłem się odkrywszy, ilu nie zauważonych przeze mnie nocnych 
ptaszków zebrało się w ciemnościach ulicy w tak krótkim czasie. Zaledwie weszliśmy do środka, 
ukazali się za kratami, milczący jak tłum okropnych zjaw. Nagle gdzieś dalej, na ulicy, może w 
pobliżu szynku, rozległ się taki zgiełk, jakby wyłamano bramy Bedlamu*: wołania, wrzaski, jakiś 
okropny, przenikliwy krzyk — na te odgłosy wszystkie głowy za kratą znikły.
 „Patrzcie tylko — dziwił się policjant. — Nie mogę zrozumieć, że przez ten czas, gdy pan 
czekał, nie porwali panu rzeczy.”
 „Nie pozwoliłbym” — rzekłem zadzierzyście, lecz nie zrobiło to wrażenia na policjancie.
 „Dużo by pan zrobił! Worek znikłby za jednym ciemnym rogiem, skrzynka za drugim. Nie 
rozerwałby się pan. A zanimby pan zdołał ubiec trzy jardy, już podstawiliby nogę i rzuciliby się na 
pana. Powiadam, miał pan niezwykłe szczęście, że na High Street tej nocy nie podpatrzył pana 
obładowanej dorożki któryś z tych «równych» chłopaków. Ten tu Ted to porządny chłop… 
Wszedłeś na uczciwą drogę, Ted, co?”
 „Zawsze nią szedłem, panie władzo” — odparł z głębokim przekonaniem wysoki opryszek. 
Tamto mizerne stworzenie zdawało się nieme i tylko podskakiwało wlokąc po ziemi poły swego 
żołnierskiego płaszcza.
 „A pewnie, pewnie — rzekł policjant. — No, a teraz naprzód, marsz!… Jest uczciwy, bo nie ma 
śmiałości do tamtej roboty — zwierzył mi się. — Nie ma do tego drygu. Tak czy inaczej nie 
spuszczę tej dwójki z oka, póki nie wyjdą za bramę. Ten mały to istny diabeł. On to do wszystkiego 
ma dryg, tylko siły nie ma. Tak, tak. Miał pan szczęście, że pan dostał się tu cały i z wszystkimi 
rzeczami.”
 Trochę mu nie dowierzałem. Wydawało mi się niemożliwe, żebym zdążywszy zebrać się na 
czas z takim pośpiechem i trudem, mógł z takiego powodu stracić okazję rozpoczęcia mej kariery. 
Zapytałem:
 „Czy podobne wypadki często zdarzają się tak blisko bramy portowej?”
 „Często? Nie! Naturalnie, że nieczęsto, bo nie zdarza się też często, żeby ktoś tak późno w nocy 
przyjeżdżał na statek z pełną dorożką bagażu. Od trzynastu lat służę w policji portowej i nie 
pamiętam, aby się to zdarzyło.”
 Tymczasem szliśmy za moją skrzynką przez rodzaj wąskiego, głębokiego zaułka 
rozdzielającego dwa wysokie składy, między uczciwym Tedem i „małym diabłem”, jego 
kamratem, który musiał biec, aby mu dotrzymać kroku. Brzeg jego żołnierskiego płaszcza, 
powiewając za nim, nieomal wlókł się po ziemi, tak że miało się wrażenie, iż on sam posuwa się na 
kółkach. Na rogu mrocznego zaułka, obok żelaznego słupa latarni, z ciemności nocy, wychyliło się 
nagle wysunięte ramię bukszprytu z delfiniakiem zakończonym w kształcie grotu. Było to 
nabrzeże. Bagaż został złożony w miejscu oświetlonym, a uczciwy Ted spytał zachrypłym głosem: 
„Panie szefie, a gdzie jest pański statek?” Nie wiedziałem. Policjanta zainteresowała moja 
nieświadomość:
 „Pan nie wie, gdzie jest pański statek? — zapytał z ciekawością. — Pan, drugi oficer! Przecież 
pan pracował na tym statku?”
 Nie mogłem mu wyjaśnić, że tylko los pracował na moją posadę. Odpowiedziałem więc krótko, 
że nie znam jeszcze mojego statku. Na to zauważył:
 „Właśnie widzę to. Statek jest przed nami. Oto on.”
 Widniejący w świetle lamp gazowych osprzęt dziobu statku napełnił mnie zainteresowaniem i 
szacunkiem: maszty były wysokie, łańcuchy i liny grube, a całość wywierała wrażenie czegoś 
potężnego i budzącego zaufanie. Bak, zaledwie muśnięty światłem, majaczył niewyraźnie ponad 
wąską wstęgą nabrzeża; pozostała część statku była tylko czarną smugą w ciemnościach. Stanąłem 
oko w oko z moim startem życiowym. Postąpiliśmy wszyscy razem parę kroków naprzód brudnym 
chodnikiem między burtą statku a wznoszącą się obok ścianą składu, aż uderzyłem boleśnie nogą o 
krawędź pomostu. Policjant przytłumionym basem zawołał cicho: „Hej tam, na «Ferndale»!” 
Odpowiedział mu zza nadburcia słaby i ponury odgłos, coś jakby brzęczenie czy stękanie.
 Niejasno dostrzegałem spoczywający na poręczy nieregularny krągły kształt, może kulę z 
drzewa. Nie poruszała się wcale, lecz kiedy wydobyło się z niej przytłumione brzęczenie, jakby 
jeszcze słabsze echo poprzedniego ponurego dźwięku, doszedłem do przekonania, że musi to być 
głowa dozorcy okrętowego. Dzielny policjant rzucił szyderczo, przedrzeźniając oficjalny ton:
 „Tu drugi oficer. Ruszże się tam trochę.”
 Stwierdzenie tej prawdy ścisnęło mnie w dołku (wiadomo, że wzruszenia objawiają się u 
człowieka w tym właśnie miejscu), gdyż jasne mi się stało, że w rzeczywistości i naprawdę dla 
tego policjanta nie jestem niczym więcej, tylko drugim oficerem jakiegoś statku, takim samym jak 
wielu innych. Wzruszył mnie ten namacalny dowód mojej nowej godności; obraził tylko ton tej 
wypowiedzi. Niemniej dałem mu napiwek, którego się spodziewał. Po czym stracił wszelkie 
zainteresowanie moją osobą — czy to żartobliwe, czy inne — i odszedł z powagą prowadząc przed 
sobą uczciwego Teda, który szedł pomrukując do siebie jak zgłodniały olbrzym ludożerca, oraz 
jego odrażającego, niemego, małego kamrata w żołnierskim płaszczu; ten drugi przez cały czas nie 
wydał ani jednego dźwięku.
 Między wysokimi nadburciami statku, na szańcu, na który rzucała cień jego wyższa część 
rufowa oraz górujące nad nią budynki składów, było bardzo ciemno. Opadłem ciężko, jakby mi 
podcięło nogi, na moją skrzynkę stojącą w pobliżu tylnego luku. Poczułem się nagle bardzo 
zmęczony i bezsilny. Dozorca, którego zaledwie mogłem dojrzeć, oparł się o kabestan w ataku 
zduszonego, żałosnego kaszlu. Dyszał ciężko, powtarzając bardzo cicho: „O, Boże! O, Boże! — i 
chwytał tak długo powietrze, że wstałem, przestraszony i niezdecydowany, co robić. — Rok już 
będzie na Boże Narodzenie, jak chwycił mnie ten kaszel. Ale to nic.”
 Wyglądał, jakby miał przynajmniej ze sto lat. Nie przyjrzałem mu się nigdy dokładnie, gdyż 
zanim rano zjawiłem się na pokładzie, już zeszedł na ląd i znikł mi z oczu; ale pozostawił po sobie 
wrażenie najsłabszej istoty, jaka kiedykolwiek żyła na tym świecie. Głos miał tak cichy jak brzęk 
komara. Okrucieństwem byłoby żądać pomocy od tego cienia człowieka, zabrałem się więc sam do 
roboty i zacząłem ciągnąć moją skrzynkę czarnym jak smoła korytarzem pod tylnym pokładem, 
gdy tymczasem dozorca wzdychał i stękał obok mnie, jakby mój wysiłek przewyższał jego siły. Aż 
wreszcie, gdy dość głośno huknąłem w gródź, ostrzegł mnie swym słabym, zadyszanym i 
sapiącym głosem, abym był bardziej uważny.
 „O co chodzi?” — spytałem dość szorstko, niezadowolony, że takie nędzne, niedołężne widmo 
ośmiela się mnie strofować.
 „To nic, to nic, panie! — tłumaczył z takim pośpiechem, że się znów zadyszał, a mnie zrobiło 
się go żal. — Tylko że kapitan i jego żona nocują na statku. A to dama, której nie wolno 
przeszkadzać. Wrócili o pół do dziewiątej i pozwolono nam świecić w kabinie do dziesiątej.”
 Uderzyła mnie ta ważna wiadomość. Nie byłem jeszcze nigdy na statku, którego kapitan miałby 
ze sobą żonę. Słyszałem od kolegów, że na statku żona kapitana może zrobić dużo złego, jeżeli jej 
się przypadkiem ktoś nie podoba; szczególnie nowo poślubiona żona, jeśli jest młoda i ładna. 
Natomiast starym i doświadczonym żonom wydaje się, że znają się na sprawach statku lepiej niż 
sam kapitan i swym sokolim wzrokiem dojrzą wszystko, co się na nim dzieje. Jest to jakby 
nadetatowy oficer, z gatunku najbardziej przykrych i twardych, który co wieczór zdaje swój raport. 
Na statku nawet najlepsza żona jest zawadą. Wedle powszechnej opinii trudniej zadowolić 
kapitana, który ma na statku żonę; czy dlatego, że chciałby się pochwalić swą władzą przed 
podziwiającą go kobietą, czy dlatego, że kochając lęka się o jej bezpieczeństwo, czy też po prostu 
dlatego, że irytuje go jej obecność — tego nikt z ludzi, z którymi rozmawiałem na ten temat, nie 
umiał powiedzieć na pewno.
 Pozbierawszy swoje rzeczy zapaliłem zapałkę i rzuciłem olśnione spojrzenie na swoją kajutę, 
po czym złożyłem na koi zwiniętą pościel, nie zadając sobie trudu, aby ją rozpakować. Nie byłem 
już teraz ani śpiący, ani zmęczony. Myśl, że rozstałem się ze stałym lądem na wiele, wiele 
najbliższych miesięcy, napełniała mnie ogromnym spokojem i zadowoleniem. Marynarze 
rozumieją, co przez to chcę wyrazić.
 Marlow potakująco skinął głową:
 — Jest to uczucie właściwe wyłącznie temu zawodom — brzmiał jego komentarz. — Uczucie 
zupełnie obce innym zajęciom czy rzemiosłom. Jedynie zawód, który pociąga przede wszystkim 
wizją nieustannych przygód, obdarza takim głębokim uczuciem tych, którzy mu się poświęcają. 
Przyznaję, że trudno je określić.
 — Nazwałbym je spokojem morza — powiedział Karol Powell poważnym głosem, ale patrząc 
na nas tak, jakby się spodziewał, że go wyśmiejemy, i jakby był gotów śmiać się razem z nami, aby 
ratować swoją reputację człowieka rozsądnego. Żaden z nas jednak nie śmiał się z Karola Powella, 
który uczynił nas świadkami swego startu życiowego. Miał szczęście do słuchaczy.
 — Doskonałe określenie — rzekł Marlow patrząc na niego z uznaniem. — Marynarz znajduje w 
wypełnianiu obowiązków swojego zawodu głębokie poczucie pewności. Życie na morzu, które 
stawia człowiekowi tyle wymagań, ma tę wyższość nad życiem na lądzie, że żądania jego są proste 
i nie można się od nich uchylić.
 — Święte słowa — zgodził się Powell. — Nie można się od tych żądań uchylić!
 Było rzeczą raczej niespodziewaną, że mój dawny przyjaciel i nasz nowy znajomy tak się 
doskonale rozumieli, stanowili oni bowiem zupełne przeciwieństwo. U jednego indywidualność 
przejawiała się w długości, u drugiego zaś w szerokości, co już stanowi dostateczną podstawę do 
nie dających się pogodzić różnic. Marlow wysmukły, o niedbałej postawie, skomponowany w 
różnych odcieniach brunatnej barwy, pozbawiony najmniejszego nawet śladu blichtru, miał 
skupione, a zarazem mgliste spojrzenie; cechowała go pewna obojętność w obcowaniu z ludźmi i 
skryta drażliwość idąca w parze ze skłonnościami do schorzeń wątroby. Tamten znów był 
przysadzisty, szeroki w ramionach, o grubych kończynach; ciało jego zdawało się posiadać 
obfitość zdrowych organów doskonale funkcjonujących, co nadawało żywość kolorytu tej postaci 
o lekko falistych, czarnych jak węgiel włosach i połyskujących okrągłych oczach, osadzonych w 
otwartej, męskiej twarzy. Między ludźmi o tak różnych organizacjach fizycznych nie można się 
było spodziewać najmniejszego podobieństwa w usposobieniach. Zauważyłem jednak, że u ludzi 
świeckich spędzających swe życie na statkach, tak samo jak wśród świętych mężów 
zgromadzonych w klasztorze, rozwijają się cechy stanowiące o ich głębokim podobieństwie. 
Zapewne dlatego, że służba na morzu, podobnie jak służba w świątyni, odrywa od marności i 
błędów tego świata, który nie rządzi się surowymi regułami. Ludzie żyjący na morzu rozumieją się 
wzajemnie w swych poglądach na sprawy ziemskie, prostota bowiem jest dobrym doradcą, a 
samotność — niezłym wychowawcą. Wspólne im jest nastawienie umysłu będące połączeniem 
naiwności i sceptycyzmu, z którym łączy się nieoczekiwana przenikliwość dotycząca przyczyny 
zdarzeń, niczym u obojętnych widzów w czasie rozgrywek sportowych. Powell wziął mnie na bok, 
aby powiedzieć:
 — Podoba mi się to, co on mówi.
 — Doskonale się rozumiecie — zauważyłem.
 — Znam takie typy — rzekł Powell podchodząc do okna, aby spojrzeć na swój kuter, który 
unosiła jeszcze fala przypływu. — To jest ten typ, który lubi obracać jakąś myśl dla samej 
przyjemności jej roztrząsania.
 — Utrzymuje go to w dobrej formie — rzekłem.
 — Utrzymuje go na poziomie — przyznał.
 — Czy może wolałby pan takiego, który pozwala swym myślom leżeć spokojnie?
 — Nie, tego nie lubię — odparł nasz nowy znajomy. Najwyraźniej łatwo było z nim dojść do 
porozumienia. — Marlow bardzo mi się podoba — ciągnął dalej — choć niełatwo go rozgryźć. 
Pewnie potrafi niejedno. Czym się zajmuje?
 Poinformowałem go, że nasz przyjaciel Marlow przed paroma laty zdecydował się — bez 
wielkiego przekonania — porzucić morze.
 — Wyobraził sobie, że ma go dosyć — dodał w formie komentarza Powell.
 — Tak, „wyobraził sobie” jest w tym wypadku właściwym słowem — zauważyłem 
przypomniawszy sobie że jego pobyt wśród nas, choć trwał tak długo, miał charakter niejako 
tymczasowy. Rok za rokiem spędzał na lądzie niby odpoczywający na gałęzi ptak, tak pełen sił, tak 
gotów poderwać się nagle i wrócić do swego żywiołu, że niepodobna zrozumieć, dlaczego siedzi 
jeszcze bez ruchu, choć czas upływa. Morze to właściwy żywioł marynarza, Marlow 
przewlekający swój pobyt na lądzie był więc dla mnie kimś, kto wzbudza niezwykłe współczucie, 
jak ptak, który w głębi serca stracił wiarę w piękną sztukę latania.
ROZDZIAŁ DRUGI 
PAŃSTWO FYNE I ICH MŁODA PRZYJACIÓŁKA
 Staliśmy wtedy wszyscy w pokoju. Do okna, gdzie usunęliśmy się z Powellem, zbliżył się 
ciemny, opanowany w ruchach Marlow.
 — Jak się nazywał ten szczęśliwy los pana? — zapytał.
 Powell patrzył przez chwilę na niego:
 — Aa! „Ferndale”. Z Liverpoolu. Statek towarowo–pasażerski.
 — „Ferndale” — powtórzył Marlow w zamyśleniu — „Ferndale”.
 — Zna go pan?
 — Nasz przyjaciel — rzekłem — wie coś niecoś o każdym statku. Zdaje się, że włócząc się po 
morzach, wszędzie wtykał swój ciekawy nos.
 Marlow uśmiechnął się:
 — Widziałem „Ferndale” co najmniej raz w życiu.
 — Najpiękniejszy statek, jaki kiedykolwiek został spuszczony na wodę — oznajmił z 
przekonaniem Powell. — Z całą pewnością.
 — Statek robił wrażenie solidnego i wygodnego — potwierdził Marlow. — Nadzwyczaj 
wygodnego, choć niezbyt szybkiego.
 — Dla każdego rozsądnego człowieka był on dość szybki, przynajmniej póki ja byłem na nim 
— warknął Powell, odwrócony do nas plecami.
 — O każdym statku można powiedzieć, że jest dość szybki dla rozsądnego człowieka — 
Marlow uogólnił pojednawczym tonem. — Marynarz to nie turysta.
 — Nie — mruknął Powell.
 — Czas nie ma dla niego znaczenia — podsunął Marlow.
 — I ja też nie przywiązuję do tego wagi — rzekł Powell. — Niemniej jednak szybkością statku 
chlubimy się jak pióropuszem.
 — To prawda. Ale ta ozdoba przynosi korzyść tylko właścicielowi statku. Ale, ale, jakże on się 
nazywał?
 — Właściciel „Ferndale”? Anthony. Kapitan Anthony.
 — Tak, właśnie tak. W porządku — przytaknął w zamyśleniu Marlow. Nasz nowy znajomy 
spojrzał nań przez ramię.
 — Jak pan to rozumie? A czy nie byłoby w porządku, gdyby kapitan nazywał się Brown?
 — Marlow pewnie go znał — objaśniłem. — Bo jak się okazuje, Marlow umie także coś 
powiedzieć o każdej duszy, jaka kiedykolwiek wędrowała po morzu w ciele marynarza.
 Powell chyba przedziwnie łatwo ulegał sugestii słów, gdyż wyglądając znów przez okno 
mruknął:
 — To była zacna dusza.
 Odnosiło się to najwyraźniej do kapitana „Ferndale”. Marlow zaprotestował zwracając się do 
mnie:
 — Nie znałem go. Doprawdy, nie znałem go wcale. To była zacna dusza. Nic w tym tak bardzo 
nadzwyczajnego, prawda? Ale nawet tego o nim nie wiedziałem. Wszystko, co o nim wiem, 
streszcza się w wydarzeniu, które można by zatytułować: Fyne!
 Na to Powell, który najwyraźniej potrafił być również wojowniczy, odwrócił się od okna.
 — Cóż pan, u licha, przez to rozumie? — zapytał. —
 Wydarzenie, którego tytuł: Fyne… — powtórzył rozdzielając z naciskiem słowa. Ale Marlow 
nie dał się zbić z tropu:
 — Mówiąc o wydarzeniu nie miałem na myśli żadnego nieszczęśliwego wypadku. Bynajmniej. 
Fyne był poczciwym człowieczyną, pracował jako urzędnik. Przez „wydarzenie” rozumiem coś, 
co jest spowodowane przez ślepy traf i nie z czyjegokolwiek rozumnego zamierzenia. W ten 
sposób zazwyczaj szwagier zjawia się w życiu człowieka.
 Marlow powiedział to tonem usprawiedliwienia, a wobec tego, że nasz nowy znajomy znów 
odwrócił się do okna, uważałem za swój obowiązek odpowiedzieć:
 — Jesteś wytłumaczony. W większości małżeństw rozumne zamierzenie małą odgrywa rolę, 
ale małżeństwa przez to nie stają się gorsze. Rozum prowadzi czasem równie daleko na bezdroża 
jak namiętność. Wiem, że nie jesteś cynikiem.
 Marlow uśmiechnął się do przeszłości swym dobrym uśmiechem, jak gdyby nie czuł niechęci 
do tych, których ongiś znał.
 — Małżeństwo małego pana Fyne było bardzo udane. Zawarte zostało bez najmniejszego 
wyrachowania. Trzeba wiedzieć, że Fyne był zapalonym piechurem. Spędzał swe urlopy wędrując 
po całym ojczystym kraju. Gusta jego były skromne. Wypełniał program swych wakacji z 
bezgraniczną wiarą i wytrwałością W odpowiedniej porze roku można było spotkać małego pana 
Fyne, barczystego i poważnego, dźwigającego zniszczony plecak i dążącego przez pola do jakiejś 
dzwonnicy przy kościele. Nienawidził dróg. Napisał nawet kiedyś małą książeczkę zatytułowaną 
Przewodnik włóczęgi i uważany był za autorytet w sprawach ścieżek Anglii. No i pewnego roku 
podczas swej ulubionej wędrówki po bezdrożach zaszedł od tyłu do ładnej wioski w hrabstwie 
Surrey i spotkał tam pannę Anthony. Jak widzicie był to czysty przypadek. Porozumienie miedzy 
nimi nastąpiło prawdopodobnie przy jakimś przełazie u płota. Mały pan Fyne miał bardzo wzniosłe 
poglądy na przeznaczenie kobiet na tym świecie, na naturę ziemskiej miłości, na obowiązki 
doczesnego żywota i na tym podobne sprawy. Zapewne wyjawił je swej przyszłej małżonce. Panna 
Anthony miała także jasno sprecyzowane poglądy na życie, różne od jego poglądów. Nie znam 
historii ich zalotów, wyobrażam sobie tylko, że kryli się z nimi gdzieś w zaroślach, pod 
żywopłotami, i na pewno odbywały się one ze wzniosłą powagą…
 — Dlaczego by mieli się kryć? — zapytałem.
 — Ze względu na ojca panny. Był to człowiek brutalny, a przy tym sentymentalny, który miał 
swoiste poglądy na prawa ojcowskie. Był postrachem otoczenia, ale mimo to duma z pochodzenia 
żony stanowiła jedyny przejaw wyobraźni twórczej małego pana Fyne. Pobudzało to też jego 
pomysłowość. Przyznacie, że niełatwą jest rzeczą wtrącić do ogólnej rozmowy nazwisko 
panieńskie żony. Ale mój prostaczek—Fyne posługiwał się w tym celu kapitanem Anthony, 
inaczej nie byłbym nigdy o nim słyszał. „Brat mojej żony, marynarz” — tak to brzmiało. 
Wyjeżdżał z tym „bratem—marynarzem” przy każdej okazji: sprawy Indii i kolonii, kwestie 
handlowe, rozmowy o podróżach, urlopach spędzonych nad morzem i tym podobne. Pamiętam raz 
„brat mojej żony, kapitan Anthony” był zacytowany w całkiem niejasnym związku z zachodem 
słońca. A mały pan Fyne nie omieszkał nigdy dodać: „Syn Carleona Anthony, wie pan, tego 
poety.” Zniżał głos wymawiając te słowa, robiło to wrażenie na ludziach albo też udawali, że robi 
to na nich wrażenie.
 Zmarły poeta Carleon Anthony opiewał ongiś w nadzwyczaj udanej formie wierszowanej 
przyjemności życia rodzinnego i towarzyskiego w naszych czasach, wziął sobie bowiem za temat, 
mówiąc jego własnymi słowami: „sławienie wyników postępu trwającego od sześciu tysięcy lat, a 
dążącego do wysublimowania myśli, obyczajów i uczuć”. Nie wiem, dlaczego postawił termin 
sześciu tysięcy lat. Poematy jego czytało się jak sentymentalne powieści napisane wierszem o 
istotnie wysokich wartościach. Człowiek miał uczucie, jak gdyby urocza dama zabrała go na wsi 
na rozkoszną przejażdżkę wózkiem zaprzężonym w kucyki. Lecz w domowym pożyciu tenże sam 
Carleon Anthony zdradzał ślady pierwotnego temperamentu jaskiniowca. Był to ciężko 
zbudowany, nieugięty człowiek o przystojnej twarzy, arbitralny i wymagający wobec 
podwładnych, a zdumiewająco słodki w stosunku do obcych, którzy go podziwiali. Ten kontrast w 
postępowaniu musiał szczególnie drażnić jego cierpliwą rodzinę. Po śmierci drugiej żony syn, 
którego tylko dla kaprysu upierał się kształcić w domu, uciekł w nader konwencjonalny sposób i 
jak gdyby mu zbrzydły powaby cywilizacji, mówiąc w przenośni, rzucił się w morze. Córka 
(starsza z nich dwojga) czy to z litości, czy dlatego że kobiety z natury są bardziej wytrzymałe, 
pozostała jeszcze parę lat w niewoli poety, aż wreszcie skorzystała także ze sposobności, by się 
uwolnić, i rzuciła się w ramiona, muskularne ramiona zamiłowanego piechura, pana Fyne. Był to 
albo bardzo szczęśliwy traf, albo dowód wielkiego sprytu. Urzędnik jest, jak sądzę, ostatnim wśród 
ludzkich stworzeń, które by zachowało te cechy jaskiniowca, od jakich starała się uciec. Po ślubie 
ojciec nie chciał się z nią już nigdy widzieć. Trudno zrozumieć taki nieprzejednany egoizm, chyba 
że będziemy go traktować jako perwersyjną odmianę subtelności. Podawano też w wątpliwość, czy 
Carleon Anthony na długo jeszcze przed śmiercią był zupełnie zdrów na umyśle.
 Większość powyższych szczegółów wydobyłem od Marlowa, gdyż sam znałem tylko wiersze 
Carleona Anthony — nie porywające, ale jednak urocze. Marlow zapewniał mnie, że małżeństwo 
państwa Fyne było najzupełniej udane i nawet szczęśliwe w sposób poważny, daleki od płochej 
wesołości; pobłogosławione zostało trojgiem zdrowych, pełnych energii i zaradnych dzieci, 
samymi dziewczynkami. Wszystkie trzy miały też zamiłowanie do pieszych wędrówek. Nawet 
najmłodsza, gdyby jej nie wstrzymywano, wędrowałaby milami. Pani Fyne miała rumianą cerę 
osoby, która przebywa dużo na świeżym powietrzu, nosiła podobne do męskich koszul bluzki z 
krochmalonym przodem, stojącym kołnierzykiem i długim krawatem. Marlow poznał się z nimi 
pewnego lata na wsi, gdzie zwykle wynajmowali domek na wakacje…
 W tym miejscu Powell przerwał nam, zapowiadając, że musi nas opuścić. Rozpoczął się 
przypływ, oznajmił odchodząc pośpiesznie od okna. Chciał być na pokładzie swego kutra, zanim 
zacznie się kołysać, i naturalnie przenocuje na nim. Zawsze nocował na kutrze podczas wycieczek 
morskich. Odszedł szybko, bez ceremonii i pozostawił wrażenie, jakbyśmy go znali od dawna. 
Prostota, z jaką opowiedział nam o swoim starcie życiowym, postawiła go z nami na 
przyjacielskiej stopie. Nie przypuszczałem, że go jeszcze kiedy zobaczę. Marlow wyraził nadzieję, 
że wkrótce się z nim spotka.
 — Przez całe lato żegluje u ujścia rzeki. Z łatwością odnajdę go podczas jakiegoś weekendu — 
zauważył dzwoniąc na kelnerkę, by uregulować rachunek.
 Zapytałem później Marlowa, dlaczego chciał podtrzymać tę przypadkową znajomość. Wyznał 
mi, usprawiedliwiając się jakby, że przyczyny należy szukać w najpospolitszej ciekawości. 
Pochlebiam sobie, że rozumiem wszelkie odmiany ciekawości: ciekawość zwykłych zdarzeń, 
zwykłych przedmiotów, zwykłych ludzi. Jest to najbardziej godna szacunku cecha ludzkiego 
umysłu — nie mogę w istocie zrozumieć, jaka jest korzyść z umysłu pozbawionego ciekawości. 
Przypomina on wiecznie zamknięty pokój. Ale w tym wypadku Powell pozwolił nam już wejrzeć 
w samą głąb osobowości, takiej, jaką była: osobowości, która miała zdolność dostrzegania i 
wyczucie kaprysów losu, lecz zasadniczo z natury była prosta.
 Marlow zgodził się ze mną. Wytłumaczył mi jednak, że to nie Powell wyłącznie pobudzał jego 
ciekawość. Początków jej należałoby szukać znacznie dawniej, w jego znajomości z państwem 
Fyne, zawartej przypadkowo na wsi. To niespodziewane spotkanie z człowiekiem, który żeglował 
z kapitanem Anthony, rozbudziło ją na nowo. Rozbudziło ją w pewnym celu, a tym celem było 
zapoznanie mnie także z początkiem i charakterem tej znajomości. Wiadomości tych udzielał mi 
stopniowo, z przerwami, które nie są tu zaznaczone. Za pierwszym razem powiedziałem 
Marlowowi z pewnym zdziwieniem.
 — O ile pamiętam, mówiłeś przecież, że nie znasz kapitana Anthony?
 — Nie. Nie widziałem go nigdy. Od tej pory minęły lata, ale wydaje mi się, że słyszę jeszcze, 
jak uroczysty mały pan Fyne oznajmia swym głębokim głosem, że Wkrótce odwiedzi ich brat jego 
żony: „Pan wie, syn poety.” Powrócił wówczas do Londynu po długiej podróży i miał przyjechać 
do swych krewnych na kilka tygodni, o ile tylko zajęcia mu pozwolą. „Bez wątpienia my dwaj 
znajdziemy wiele tematów do rozmowy w związku z naszym wspólnym zawodem” — dodał z 
godnością mały pan Fyne, poważnym, przyciszonym tonem, jak gdyby marynarka handlowa była 
tajną organizacją.
 Musisz wiedzieć, że z państwem Fyne utrzymywałem stosunki towarzyskie jedynie na wsi, w 
czasie ich wakacji. Ów rok był już trzecim rokiem naszej znajomości. O ich życiu w mieście 
wiedziałem tylko tyle, ile można wywnioskować przez analogię. Późnym popołudniem grywałem 
z Fyne’em w szachy, a czasem przychodziłem do ich domku tak wcześnie, że zasiadałem z całą 
rodziną do podwieczorku przy dużym okrągłym stole. Siedzieli wokół niego wszyscy, opaleni, nie 
uśmiechając się i mówiąc bardzo niewiele. Nawet dzieci były milczące i jakby pogardliwe 
względem siebie i rodziców. Fyne mruknął czasem głębokim, piersiowym głosem jakąś nic nie 
znaczącą uwagę. Pani Fyne uśmiechała się odruchowo (miała wspaniałe zęby) nalewając herbatę i 
rozdając chleb z masłem. Coś, co nie było ani chłodem, ani obojętnością, lecz jakimś szczególnym 
opanowaniem, nadawało jej wygląd godnej zaufania, bardzo zdolnej, wzorowej guwernantki; jak 
gdyby Fyne był wdowcem, a dzieci nie jej własne, ale powierzone jej spokojnej, energicznej i 
obcej wzruszeniom opiece. Można się było spodziewać, że zwróci się do męża per „panie”. Gdy 
mówiła do niego „John”, budziło to zdziwienie jak niewłaściwa poufałość. Atmosfera wakacji była 
— jeśli można tak się wyrazić — radośnie nudna. Cała gromadka miała zdrowy wygląd, dobrą 
cerę, bystre oczy, lecz nikt się tu szczerze nie uśmiechał, chyba któraś z ich młodych przyjaciółek.
 Łamałem sobie głowę nad problemem tych zaprzyjaźnionych dziewcząt. Nie umiem sobie 
wytłumaczyć, gdzie państwo Fyne wynajdywali te śliczne stworzenia i nakłaniali je do pobytu z 
nimi. W pierwszej chwili Wpadłem na dziki pomysł, że sprowadzano je, by zabawiały Fyne’a. 
Wkrótce jednak przekonałem się, że zaledwie je rozróżniał, choć obecność ich spotykała się z jego 
uroczystą aprobatą. W rzeczywistości dziewczęta te przyjeżdżały dla pani Fyne i odnosiły się do 
niej z pełnym podziwu szacunkiem. Widocznie odpowiadała pewnym potrzebom ich natury. 
Siadywały u jej stóp. Zachowywały się jak uczniowie wobec mistrza. Było to bardzo ciekawe. Na 
Fyne’a zaledwie zwracały uwagę, a mnie dano do zrozumienia, że właściwie nie istnieję.
 Po podwieczorku zasiadaliśmy do szachów i wtenczas niezmienna powaga Fyne’a zabarwiała 
się z lekka jakimś przytłumionym blaskiem wewnętrznym przypominającym ukryte zadowolenie. 
Na boską lekkomyślność uśmiechu zdobywał się jedynie przy szachach. Niektóre sytuacje w tej 
grze rozśmieszały go, a nic innego na świecie nie zdołałoby tego uczynić…
 — On z tobą wygrywał — stwierdziłem z przekonaniem.
 — Tak, on zazwyczaj wygrywał — przyznał skwapliwie Marlow.
 I tak po podwieczorku rozgrywali z Fyne’em dwie partie szachów. Na dworze dzieci psociły z 
powagą i bez wesołości, jak przystało na dzieci państwa Fyne; sama zaś pani zwykła udawać się w 
głąb ogrodu ze swą młodą znajomą, która spędzała u nich ten tydzień. Natychmiast po herbacie 
pani Fyne odchodziła objąwszy ją wpół. Marlow opowiadał, że w ogóle rozmawiał tylko z jedną z 
owych przyjaciółek. Zdarzyło się to niespodziewanie, gdy już od dawna stracił nadzieję, że mu się 
uda zbliżyć kiedykolwiek do tych małomównych dziewcząt.
 Pewnego dnia zobaczył kobietę idącą samym brzegiem wysokiego kamieniołomu, 
wznoszącego się przynajmniej sto stóp ponad drogą okrążającą wzgórze, w którym został 
wyrąbany. Marlow szedł właśnie tamtędy, zawołał więc na nią ostrzegawczo. Groziło jej istotnie 
wielkie niebezpieczeństwo. Na dźwięk jego głosu odskoczyła w tył i znikła mu z oczu wśród 
młodych sosen rosnących na samym skraju przepaści.
 — Usiadłem na darniowym wale — ciągnął dalej Marlow. — Zdenerwowała mnie. Kraj jej 
spódnicy zdawał się powiewać nad tym okropnym prostopadłym urwiskiem, tak blisko znajdowała 
się jego brzegu. Jak można zachowywać się tak głupio! Czyste szaleństwo — i to z 
niezrozumiałego powodu! Rozmyślałem nad lekkomyślnością tak częstą wśród dziewcząt i 
przypominałem sobie różne tego przykłady, gdy dziewczyna ukazała się na stromym zakręcie 
drogi. Miała laskę pani Fyne, a za nią szedł ich pies. Tak mnie zdumiała jej śmiertelnie blada twarz, 
że zapomniałem zdjąć kapelusz; siedziałem tylko i patrzyłem na nią. Pies, żywe i miłe stworzenie, 
które dla jakichś niezbadanych powodów obdarzało przyjaźnią moją niegodną osobę, wskoczył 
ostentacyjnie na wał i wsunął łeb pod moje ramię.
 Młoda przyjaciółka państwa Fyne (gdyż była to jedna z nich) poszła kawałek dalej, jakby mnie 
nie widziała, po czym zatrzymawszy się zawołała parokrotnie na psa; ale on bardziej jeszcze się do 
mnie przytulił, a gdy usiłowałem go odepchnąć, stawił tak silny opór, że chyba tylko kopnięciem 
można by go poruszyć z miejsca. Dziewczyna spojrzała przez ramię i na jej pobladłej twarzy 
ściągnęły się łuki brwi. Nachmurzyła się nieomal groźnie; lecz nagle wyraz jej twarzy się zmienił. 
Robiła teraz wrażenie nieszczęśliwej. „Pójdź tu!” — zawołała raz jeszcze gniewnym i żałosnym 
tonem. Zdjąłem wreszcie kapelusz, ale pies wywiesił język z tym wesoło głupkowatym wyrazem, 
jaki niektóre psy umieją przybrać, gdy to odpowiada ich zamysłom, i udawał, że jest głuchy.
 Z rozpaczą w głosie zawołała z daleka:
 „Niech go pan w takim razie zabierze do domu. Nie mogę czekać na niego.”
 „Nie chcę brać odpowiedzialności za tego psa — zaprotestowałem schodząc z wału i zbliżając 
się do niej. Wyglądała na bardzo urażoną, widocznie z powodu psa, który ją porzucił. — Ale jeżeli 
pani pozwoli mi sobie towarzyszyć, to pies pójdzie za nami na pewno” — zaproponowałem.
 Nie odpowiedziawszy mi ruszyła naprzód. Pies nagle puścił się całym pędem w dół drogi 
oddalając się od nas w małej chmurce kurzu; znikł błyskawicznie, a po chwili zastaliśmy go 
leżącego na trawie. Z błyszczącymi oczami ziajał w cieniu żywopłotu, lecz udawał, że nas nie 
widzi. Nie zamieniliśmy dotąd ani jednego słowa. Dziewczyna idąc obok mnie rzuciła mu gniewne 
spojrzenie.
 „Sam chciał pójść ze mną” — powiedziała z goryczą.
 „A potem porzucił panią! — rzekłem współczująco. — Robi to wrażenie bardzo nierycerskiego 
postępowania, a tymczasem to tylko brak taktu z jego strony. Myślę, że chciał w ten sposób 
zaprotestować przeciwko pani lekkomyślnemu zachowaniu. Co panią skłoniło, aby się tak zbliżyć 
do samego brzegu kamieniołomu? Ziemia mogła się osunąć. Czy zauważyła pani na dole 
strzaskaną sosnę? Właśnie wczorajszego ranka runęła po całonocnym deszczu.”
 „Nie wiem, dlaczego bym nie miała być lekkomyślna, jeśli mi się tak podoba.”
 Zirytowało mnie, że tak ostro broni swojej głupoty, i powiedziałem jej, że sam też tego nie 
wiem, tonem, który nieomal dawał do zrozumienia, że o ile o mnie chodzi, może sobie kark 
skręcić. W istocie wcale tak nie myślałem, ale nie lubię źle wychowanych panien. Zostałem jej 
przedstawiony dopiero poprzedniego dnia — przy okrągłym stole — i zaledwie raczyła zwrócić na 
mnie uwagę. Nie dosłyszałem jej nazwiska, ale zauważyłem piękne łuki brwi, które, jak powiadają 
fizjonomiści, mają być oznaką odwagi.
 Przyglądałem się jej spokojnie. Włosy miała prawie czarne, oczy niebieskie, w głębokim cieniu 
długich, ciemnych rzęs. Zarumieniła się teraz z lekka. Patrzyła prosto przed siebie, kącik ust z 
mojej strony był nieco opuszczony, zarys brody delikatny, trochę za ostry. Mówiłem dalej, że 
wzgląd na innych powinien był ją wstrzymać od igrania z niebezpieczeństwem; jeżeli nie z innych 
powodów, to przynajmniej ze względu na strapienie biednych państwa Fyne w razie jakiegoś 
wypadku — nalegałem żartobliwie. Powiedziałem jej, że nie zdaje sobie sprawy, jakie ludzie mają 
sentymentalne dusze. Gdyby dała powód do śledztwa, zawyrokowano by, że było to samobójstwo 
z powodu nieszczęśliwej miłości. Nikt nie byłby w stanie zrozumieć, że zadała sobie trud 
przelezienia przez dwie bariery, aby zabawić się w nieostrożność. W rzeczywistości, gdy tak 
plotłem, i mnie samego uderzył ten fakt.
 Odparła mi na to, że gdy się już nie żyje, człowieka nie obchodzi, co o nim pomyślą jacyś 
szkaradni ludzie. Było to powiedziane z niesłychaną pogardą, ale jakieś przytłumione drgnienie 
głosu sprawiało, że na nią znowu spojrzałem. Zauważyłem, że jej gęste rzęsy zwilgotniały. To 
zdumiewające odkrycie zmusiło mnie do milczenia, jak możesz się łatwo domyślić. Wyglądała na 
bardzo nieszczęśliwą. I — nie wiem, jak to wyrazić — ale — powiedzmy, że było jej z tym bardzo 
do twarzy. Chmurna brew, bolesny wyraz ust, zamglone, nieruchome spojrzenie! Ofiara losu. Ten 
charakterystyczny wygląd uczynił ją pociągającą. Indywidualne piętno — rozumiesz.
 Pies pobiegł naprzód, a teraz stojąc w bacznej postawie przy furtce ogrodu państwa Fyne 
spoglądał na nas i kiwał bardzo powoli swym krótkim ogonem, co nadawało mu wyraz skupionej 
uwagi. Młoda znajoma państwa Fyne przebiegła jak strzała przez wyżej wzmiankowaną furtkę i 
wpadła do domu, pozostawiając mnie na drodze — pogrążonego w zdumieniu.
 W parę godzin później powróciłem do domu państwa Fyne na zwykłą partię szachów. Nie 
widziałem wtedy ani dziewczyny, ani pani Fyne. Rozegraliśmy nasze dwie partie; na odchodnym 
oznajmiłem Fyne’owi, że zostałem wezwany do miasta dla interesów i że moja nieobecność może 
potrwać pewien czas. Żałował bardzo. Następnego dnia oczekiwali wprawdzie szwagra, ale Fyne 
nie wiedział, czy jest on szachistą. Kapitan Anthony („pan wie, syn poety”) lubił samotność, był 
nieśmiały wobec obcych, nieprzywykły do towarzystwa i bardzo rozmiłowany w swoim zawodzie, 
jak tłumaczył mi pan Fyne. Od czasu gdy się pobrali, do chwili obecnej zaledwie raz dał się 
namówić na spędzenie z nimi paru dni. Lata chłopięce miał raczej smutne i to go uczyniło 
małomównym, ale bez wątpienia — zakończył Fyne, jak gdyby w obliczu jakiejś straszliwej 
tajemnicy — wy, dwaj marynarze, mielibyście sobie wiele do powiedzenia.
 Nie dało się to nigdy stwierdzić. Z tygodnia na tydzień byłem przetrzymywany w mieście i nie 
warto już było właściwie wracać na wieś, ale wobec tego, że zatrzymałem pokoje na farmie, 
postanowiłem pojechać tam jeszcze na parę dni.
 Było już późno i zapadł gęsty mrok, gdy wysiadłem na naszej małej, wiejskiej stacyjce. Wzrok 
mój padł na szerokie plecy i muskularne nogi w sportowych pończochach — nie można było mieć 
wątpliwości, że należą one do małego pana Fyne. Przeszedł pośpiesznie wzdłuż wagonów na sam 
tył pociągu, który w tej samej chwili ruszył, pozostawiając go na końcu prymitywnego peronu. 
Gdy powrócił do miejsca, gdzie czekałem, zauważyłem, że był bardzo zmieszany, tak zmieszany, 
że zapomniał o zwykłym powitaniu. Zawołał tylko: „Och!”, poznając mnie i przystanął, 
niezdecydowany. Gdy go zapytałem, czy spodziewał się czyjegoś przyjazdu tym pociągiem, 
mogło się zdawać, że sam tego nie wie. Jąkał coś bez związku. Spojrzałem na niego uważnie. 
Pozornie był zupełnie trzeźwy; przy tym absurdem było podejrzewać Fyne’a o wykroczenie czy to 
w sprawach ważnych, czy błahych, wielkich czy małych. Zresztą był człowiekiem zbyt poważnym 
i opanowanym, aby nagle oszaleć. Ale skoro milczał dalej, jakby zapomniał języka w gębie, 
postanowiłem nie badać jego tajemnicy. Ku mojemu zdziwieniu wyszedł ze mną ze stacji i nie 
pożegnał się, choć nie zaproponowałem mu swojego towarzystwa. Jednak nie zniechęcałem go do 
rozmowy. Powiedział mi, że się mnie nie spodziewał i przestał mnie oczekiwać. Pogoda była 
ciągle piękna — i tak dalej. Dowiedziałem się również, że syn poety z jakiegoś powodu skrócił 
swój pobyt i poprzedniego dnia wrócił na statek.
 Wiadomość ta mało mnie wzruszyła. Umiarkowanie tylko wierząc w dziedziczność wiedziałem 
dobrze, iż życie na morzu modeluje zewnętrznie człowieka, a na duszy jego wyciska piętno pewnej 
prozaicznej zdolności przystosowania się — gdyż marynarz nie jest poszukiwaczem przygód. Nie 
wyraziłem żalu, że nie spotkałem się z kapitanem Anthony, i szliśmy dalej milcząc, aż wreszcie, 
gdy byliśmy już blisko jego willi, Fyne nagle i niespodziewanie przerwał milczenie oznajmiając 
szybko, że pójdzie ze mną nieco dalej:
 „Odprowadzę pana do drzwi” — mruknął przez zęby i pośpieszył ku furtce, gdzie krążył cień 
pani Fyne, najoczywiściej oczekującej na niego. Była sama, dzieci musiały już leżeć w łóżkach, a 
w pobliżu jej niewyraźnej, na wpół widocznej w mroku ogródka postaci, co do której nie można się 
było pomylić, nie dojrzałem cienia jej nieodłącznej młodej przyjaciółki.
 Usłyszałem, jak Fyne zawołał: „nic”, a potem zabrzmiał opanowany i pełen godności głos pani 
Fyne, która powiedziała z gryzącym spokojem: „Mówiłam, że tak będzie.” Przechodziłem wtedy 
koło nich uchyliwszy kapelusza. Zaraz potem Fyne mnie dogonił, po czym zwolnił dostosowując 
się do mojego powolnego kroku, co musiało być niesłychanie przykre przy jego wysokich 
kwalifikacjach piechura. Pewien jestem, że cała jego muskularna postać musiała odczuwać 
okropną fizyczną nudę, ale nie usiłowałem jej rozproszyć rozmową. Zachował złowieszcze i 
posępne milczenie. Mnie też ogarnęła nuda, gdy nagle dostrzegłem grożącą mi jeszcze gorszą 
nudę: Tak! Dlatego był tak milczący, że chciał mi coś powiedzieć.
 Wystraszyłem się na dobre. Lecz człowiek, stworzenie nierozsądne, taką ma naturę, że 
ciekawość, najpodlejsza ciekawość, przezwycięża wszelką trwogę, odrazę, rozpacz nawet. Na 
moje lakoniczne zaproszenie, aby wszedł napić się czegoś, rzekł akcentując uroczyście i dobitnie, 
jak gdyby odpowiadał w kościele: „Dziękuję, tak.” Twarz jego widziana w świetle lampy niczym 
nie zdradzała, jakiego rodzaju będą grożące mi zwierzenia, zresztą z natury rzeczy nie było to 
możliwe, gdyż twarz jego miała zawsze wyraz najgłębszej powagi, absolutnej i niezmiennej. 
Pewien jestem, że gdyby miał mi opowiedzieć coś niesłychanie komicznego — wyraz jego twarzy 
pozostałby taki sam.
 Popatrzył na mnie bacznie i wypowiedział parę ważkich uwag o pragnieniu pani Fyne, by 
wspierać przyjaźnią i radą młode dziewczęta oraz przewodzić im na drodze życia. Misji tej podjęła 
się dobrowolnie. Pan Fyne pochwalał tę działalność żony, jak w ogóle wszystkie jej poglądy i 
zasady.
 Było to powiedziane z uroczystą miną, głębokim, dobitnym tonem. Pomimo to miałem 
nieodparte przekonanie, że był czymś specjalnie zirytowany. Żywiąc niegodziwą nadzieję, iż 
zabawię się kosztem cudzego nieszczęścia, spytałem bez ogródek, co się stało.
 A stało się to, że zniknęła jedna z zaprzyjaźnionych dziewcząt. Zniknęła dokładnie o godzinie 
szóstej dzisiejszego ranka. Posługaczka, pracująca u nich, widziała, jak wówczas wychodziła na 
spacer. Fyne—piechur miał o spacerach bardzo szerokie pojęcie, ale dziewczyna nie wróciła ani na 
lunch, ani na podwieczorek, ani na obiad. Nie oddaliła się ścieżką ani drogą, nie odjechała koleją. 
Nie miał ochoty rozpytywać się o nią, gdyż wywołałoby to plotki w całej wsi. Państwo Fyne 
spodziewali się jej powrotu każdej chwili, dopóki cienie nocy i senna cisza nie ogarnęły z wolna 
spokojnego, rozległego krajobrazu wsi, nad którym górował ich domek.
 Opowiedziawszy mi to wszystko Fyne siedział bezradny, pogrążony w bezpłodnej udręce. Nie 
było mowy o tym, aby mógł położyć się do łóżka, tak samo jak nie mógł w danej chwili 
przedsięwziąć żadnych kroków. Nie wiedział, co ma ze sobą począć.
 Zapytałem go, czy to ta sama panna, którą widziałem na dzień czy dwa przed moim wyjazdem 
do miasta. Nie mógł absolutnie sobie tego przypomnieć. Czy miała ciemne włosy i niebieskie oczy 
— pytałem dalej. Absolutnie nie umiał powiedzieć, jakiego koloru miała oczy. Był raczej złym 
obserwatorem, z wyjątkiem właściwości ścieżek; pod tym względem uważano go za autorytet.
 Pomyślałem ze zdumieniem i z pewnym podziwem, że młodociane adeptki pani Fyne nie miały 
więcej znaczenia w obliczu powagi jej męża niż przelotne cienie. Jednak po krótkim wahaniu Fyne 
ośmielił się stwierdzić, że — chyba tak — włosy jej miały jakiś ciemny odcień.
 „W ogóle widywaliśmy się często, i teraz, i przedtem — objaśnił mnie uroczyście; po czym 
zerwał się jak wyrzucony sprężyną i porwał ze stołu swoją czapkę. — Może wróciła już do domu” 
— zawołał swym basowym głosem. Wyszedłem za nim na drogę.
 Była to jedna z owych nocy wilgotnych od rosy, jasnych i gwiaździstych, które przytłaczają 
nasz umysł i łamią naszą dumę olśniewającym dowodem straszliwego osamotnienia, 
beznadziejnej nędzy i znikomości naszej kuli ziemskiej, zagubionej w tym wspaniałym, pełnym 
blasku objawieniu bezdusznego wszechświata. Nienawidzę takiego nieba. Światło dzienne jest 
przyjazne dla człowieka trudzącego się w słońcu, które rozgrzewa jego serce, a pochmurne, ciche 
noce bliższe są ludzkiej małości. Omal nie zawróciłem do mojej oświetlonej bawialni; Fyne, 
ubrany w krótkie, sportowe spodnie, który na ciemnej ziemi, w obliczu gwiezdnych zastępów 
kłopotał się o ten przelotny cień, o tę dziewczynę, wydał mi się tak śmieszny, że nie chciałem mieć 
z nim nic wspólnego. Z drugiej zaś strony sama absurdalność sytuacji miała w sobie jakiś urok. 
Fyne ruszył naprzód swym najbardziej wyciągniętym krokiem typowego piechura, a ja o 
jedenastej w nocy pozwoliłem się zaciągnąć na tę ciężką wyprawę.
 Daleko poza polami i drzewami, jak plama na wielkiej mrocznej przestrzeni, jedyne 
niezasłonięte i oświetlone okno w domku przypominało jasną latarnię morską, która świeci, by 
kierować zbłąkanego wędrowca. Wewnątrz, przy stole ze stojącą na nim lampą, ujrzeliśmy panią 
Fyne, która założywszy ręce siedziała z niewzruszonym spokojem. Wyglądała jak guwernantka, 
która położyła dzieci spać. W stosunku do mnie zachowywała taką właśnie obojętność 
guwernantki. W tym wypadku — również i do męża.
 Fyne powiedział jej, że wiem już o wszystkim. Nie drgnął ani jeden muskuł jej rumianej, 
gładkiej, ładnej twarzy. Wyszkoliła się w tym. Była świadkiem, jak po kolei dwie żony subtelnego 
poety zostały zadręczone i wpędzone do grobu; przybrała więc ten chłodny i obojętny sposób 
bycia, aby się nim bronić przed wybuchami egoizmu swego utalentowanego ojca. Stało się to już 
teraz jej drugą naturą. Przypuszczam, że zawsze była taką, nawet w momencie, gdy ją Fyne 
wykradał. Sprawa ta nabrała w mej wyobraźni szczególnie dziwacznego posmaku, gdy 
przypomniała mi się w jej obecności. Ale opanowanie jej jakoś dobrze pasowało do niezmiennej 
powagi małego pana Fyne.
 Żal mi go było. Jakże był skłopotany! I ta udręczona powaga! Jednocześnie bawiło mnie to. Nie 
brałem tragicznie owej historii ze „zniknięciem panny”, jakoś nie mogłem się tym przejąć. Nic 
jednak nie powiedziałem; w ogóle nikt z nas nic nie mówił. Siedzieliśmy dokoła dużego, okrągłego 
stołu, jakbyśmy się zgromadzili na konferencję i patrzyliśmy na siebie, skonsternowani w jakiś 
niedorzeczny sposób. Byłbym w końcu po prostu wybuchnął śmiechem, gdyby mnie nie był 
powstrzymał od tego nietaktu biedny Fyne, który zaczął mówić od rzeczy.
 Opowiadał z poważnym zatroskaniem o tym, że trzeba z rana pójść na policję, wydrukować 
ogłoszenia, wynająć ludzi, którzy przeszukają stawy w obrębie wielu mil. Wszystko to robiło 
niesłychanie przykre wrażenie. Wspomniałem coś z cicha o porozumieniu się z rodziną panny. 
Wydawało mi się to zupełnie naturalne, ale Fyne z żoną wymienili tak znaczące spojrzenia, że 
miałem uczucie, iż zrobiłem nietaktowną uwagę.
 Chciałem naprawdę pomóc biednemu Fyne’owi i zauważywszy, że męczy go to męskie 
cierpienie: niemożność natychmiastowego działania, bezczynne oczekiwanie — powiedziałem:
 „Tego wszystkiego nie da się zrobić przed jutrem. Ale że dał mi pan poznać charakter swych 
domysłów, powiem, co można by zrobić natychmiast. Moglibyśmy pójść zbadać dno dawnego 
kamieniołomu, znajdujące się na równej wysokości z drogą o jaką mile stąd.”
 Państwo Fyne otworzyli szeroko oczy, a ja opowiedziałem im wtedy o moim spotkaniu z 
dziewczyną. Może cię to zdziwi, ale zapewniam cię, że do tej chwili nie patrzyłem na to pod tym 
kątem widzenia. Było to jakby zdumiewające odkrycie: przeszłość rzucająca ponure światło na 
przyszłość. Fyne otworzył poważnie usta i równie poważnie je zamknął. I to wszystko. Pani Fyne 
rzekła: „W takim razie idźcie” — z taką miną, jak gdyby jej opanowanie zostało nagle przekłute 
szpilką w jakimś niezbadanym miejscu.
 A ja — wiesz, jaki bywam czasem głupi — zacząłem dopiero wtedy z przerażeniem zdawać 
sobie sprawę, że podsycając chorobliwe urojenia Fyne’a, naraziłem się na jeszcze jedną ciężką 
wyprawę. Jakże byłem zły, że się wygadałem! Wiesz, jak nie lubię chodzić, przynajmniej po 
stałym lądzie, po wiejskim gruncie — mogę bowiem, gdy zajdzie potrzeba, przespacerować całą 
mglistą noc po pokładzie, nic sobie z tego nie robiąc. Można też znaleźć zadowolenie we 
włóczędze po ulicach wielkiego miasta aż do momentu, gdy niebo zacznie blednąc ponad 
szczytami dachów. Zdarzało mi się to nieraz i sprawiało zupełnie specjalną przyjemność. Ale 
łażenie po uśpionej wsi, w ciemnościach, jest dla mnie męczącą zmorą.
 Pani Fyne spoglądała na mnie z najzupełniejszą obojętnością, gdy wychodziłem w ślad za jej 
mężem. To był kamień, nie kobieta.
 Chłodna noc pachniała ziemią i wykopaną murawą, jak mogiła — skojarzenie szczególnie 
przykre dla marynarza, gdyż przywodzi mu ma myśl zamkniętą i ciasną przestrzeń, niemiłą nawet 
wtedy, gdy pożegnał się już z nadzieją, że będzie pochowany w morzu; jest to niemal ostatnia 
nadzieja, którą marynarz porzuca świadomie, gdy jak to się często zdarza, wpadnie przypadkiem w 
sidła, jakie zastawia ląd. Silny zapach grobu; naprzeciwko domu musiał być świeżo wykopany rów 
przydrożny.
 Gdy Fyne wydostał się poza ogród, nabrał szybkości niczym łódź żaglowa w czasie regat. Cóż 
dla niego znaczyła mila — czy dwadzieścia? Może myślisz, że się zawahał przed taką wyprawą? 
Gdzież tam! Przypuszczam, że sprawiały to jego talenty piechura. Gnałem obok niego szydząc z 
samego siebie, nieskończenie oburzony na tę „pannicę”. Czy żywą, czy umarłą, nazywałem ją 
zawsze w myślach „pannicą”…
 Uśmiechnąłem się z tej zawziętości Marlowa, lecz on po krótkiej pauzie, dziwnie pochłonięty 
tymi wspomnieniami przeszłości, upierał się:
 — Tak, tak. Nawet umarłą. A teraz się gorszysz. Bo widzisz, ty jesteś taki rycerski, męski typek. 
Ale ja mam w sobie zbyt wiele cech kobiecych, które sprawiają, że mój sąd o kobietach wolny jest 
od pełnych czaru niedomówień. A zresztą dlaczego miałbym się przejmować? Dla mnie kobieta 
niekoniecznie jest lalką lub aniołem. Jest ludzkim stworzeniem bardzo podobnym do mnie. 
Natknąłem się już na zbyt wiele dusz, które — jeśli można się tak wyrazić — leżały martwe u stóp 
niebosiężnych szczytów, aby trup leżący może u podnóża kamieniołomu zdolny był zmusić do 
milczenia moją szczerość.
 Ściana kamieniołomu, przypominająca urwisko skalne, robiła przerażające wrażenie. 
Przyznaję, że obaj z Fyne’em zawahaliśmy się chwilę, zanim zeszedłszy z drogi zagłębiliśmy się w 
krzaki, rosnące na dużej przestrzeni u stóp wznoszącej się nad nimi wapiennej ściany. Na krzakach 
tych leżały ciężkie krople rosy. Pod nimi kryły się kałuże błota. Pełzając i przewracając się 
(macaliśmy rękami po ziemi), przemokliśmy i podrapaliśmy się, a dolne części naszych ubrań 
oblepione były błotem. Fyne wpadł do dziwnego dołu — był to prawdopodobnie nie używany już 
piec do wypalania wapna. Głos jego wznoszący się z głębokości miał ton jeszcze bogatszy, 
uroczystszy i głębszy niż zwykle. Było to komiczne rozładowanie absurdalnie dramatycznej 
sytuacji. Wyciągnąwszy go pozwoliłem sobie nareszcie na głośny wybuch śmiechu. Fyne 
naturalnie nie poszedł za moim przykładem.
 Nie potrzebuję chyba dodawać, że nic nie znaleźliśmy po najdokładniejszych poszukiwaniach. 
Fyne dostał się nawet do jakiejś rozwalonej szopy, na wpół ukrytej w przesiąkniętych rosą 
zaroślach. Zapalił kilka zapałek, jak gdyby chciał nabrać zupełnej pewności, że zagubiona młoda 
przyjaciółka jego żony nie ukryła się w niej. Krótkotrwały błysk płomienia rozświetlił jego 
poważną, niewzruszoną twarz, gdy tymczasem ja zupełnie przestałem nad sobą panować i 
roześmiałem się w głos.
 Zapytałem go, czy rzeczywiście i naprawdę przypuszcza, aby zdrowa na umyśle dziewczyna 
ukryła się w tej szopie, a jeżeli tak, to w jakim celu.
 Odnosząc się pogardliwie do mojej wesołości wyraził swym głosem basso–profundo* 
zadowolenie, iż nie znaleźliśmy jej tutaj nigdzie. Stałem się (na skutek irytacji) nadzwyczaj 
wrażliwy na, że tak powiem, odcienie tej sprawy, odczułem więc, że było to zadowolenie niepełne, 
z zastrzeżeniami, mające na względzie liczne stawy znajdujące się w pobliżu. Pamiętam, że 
parsknąłem śmiechem, po prostu parsknąłem śmiechem patrząc na tego biednego Fyne’a.
 Ale co naprawdę działało mi na nerwy, to szybkość jego kroku. Różnice w poglądach 
politycznych, etycznych, a nawet estetycznych niekoniecznie budzą gniewny antagonizm. 
Człowiek może zmienić swoje poglądy, może odmienić gusta — i tak istotnie bywa. Nawet samo 
pojęcie cnoty wydane jest na łaskę wabiącej szczęściem pokusy, która każdego dnia może się 
pojawić. Wszystkie te rzeczy ulegają bezustannym wahaniom. Ale różnice temperamentu, który 
jest niezmienny, rodzą nienawiść. Dlatego spory religijne są najbardziej zawzięte. Mój 
temperament, gdy w grę wchodzi ląd stały, skłania się raczej do swobody w ruchach i 
umiarkowanego kroku. A tu ten mały Fyne walił drogą po prostu prowokacyjnie; nie rozstawał się 
on ze swymi sznurowanymi butami na grubych podeszwach, podczas gdy mój temperament 
wymaga cienkich i jak najlżejszych trzewików. Naturalnie nigdy nie mogło być mowy o przyjaźni 
między nami, ale gdy mnie sprowokował tym, że musiałem mu dotrzymywać kroku, antypatia 
moja przeszła w stan czynny. Poprosiłem go sarkastycznie o wyjaśnienie, czy jesteśmy wplątani w 
farsę, czy też w tragedię. Chciałem bowiem wprowadzić pewien ład w moje uczucia, będące w 
stanie niepożądanego zamętu.
 Lecz Fyne był równie mało wrażliwy na sarkazm jak żółw. Kroczył dalej i tylko dwa razy 
wymówił swym głębokim, głuchym głosem — niepewnie i z wahaniem: „Obawiam się… 
Obawiam się…”
 Było to tragiczne. Tupot jego butów był jedynym dźwiękiem, który rozlegał się na tej ciemnej 
ziemi. Szedłem obok niego i kroki moje przez kontrast zdawały się ciche jak kroki ducha. Dziwne 
złudzenie sprawiało, że droga zdawała się wznosić ku gęsto rozsianym, wiszącym nisko, 
niedalekim gwiazdom, ale w miarę jak posuwaliśmy się naprzód, coraz to nowe odcinki 
białawobrunatnej wstęgi zdawały się wysuwać spod czarnej ziemi. Zauważyłem przechodząc, że 
lampa w moim saloniku na farmie wciąż jeszcze się pali. Ale nie opuściłem Fyne’a, by wpaść do 
domu i zgasić ją. Rozpęd jego wspaniałego marszu pociągał mnie w jego ślady, zanim zdążyłem 
się na coś zdecydować.
 „Niech mi pan powie, Fyne — zawołałem — chyba nie sądzi pan, że dziewczyna zwariowała?” 
Nic na to nie odpowiedział. Wkrótce ukazało się nam okno domku świecące jak latarnia morska. 
Wówczas Fyne wymówił uroczyście i z głębokim przekonaniem:
 „Nie, tego nie przypuszczam. — Ale natychmiast potem dodał: — To młoda osoba o bardzo 
wrażliwych nerwach” — co nasunęło mi nowe wątpliwości. Czyżby to była tragedia?
 „Nikt nie wstaje o szóstej rano na to, aby popełnić samobójstwo — oświadczyłem jadowicie. — 
To rzecz niesłychana! To farsa!”
 A w rzeczywistości nie była to ani farsa, ani tragedia.
 Dochodząc do domku widzieliśmy wewnątrz panią Fyne w pełnym świetle wciąż jeszcze 
siedzącą z założonymi rękami przy okrągłym stole. Robiło to wrażenie, jakby nie poruszyła nawet 
o cal głową od chwili, kiedyśmy odeszli. Była zdumiewająca, ale w jakiś mało subtelny sposób; 
przyszło mi na myśl, że było w tym coś jaskrawego. Dlaczego jaskrawego? Nie wiem. Może 
dlatego, że widziałem ją w jaskrawym świetle. Rozumiem to dosłownie: widziałem ją bowiem w 
świetle nie osłoniętej lampy. Wszak prawda, że wyciągane przez nas wnioski zależą w znacznej 
mierze od chwilowego wrażenia fizycznego? Gdyby lampa była zasłonięta, byłbym może poszedł 
do domu, wyraziwszy przedtem uprzejmie moje zainteresowanie nieprzyjemną sytuacją państwa 
Fyne.
 Przykro w ten sposób stracić młodą przyjaciółkę. I to tak tajemniczo. Tak tajemniczo, że część 
tej tajemnicy spada i na tych, którym się taka rzecz wydarzyła. Przy tym ja nigdy nie mogłem w 
pełni zrozumieć państwa Fyne: ani jego, który był tak dalece uroczysty, że nawet chleb z masłem 
jadł uroczyście; ani jej, która obojętnie i stanowczo stawiała czoło powszednim wypadkom ich 
życia tak nieinteresującego, że krajanie chleba i masła wydawało mi się przez długi czas 
najbardziej niebezpiecznym jego epizodem. Czasem dla rozrywki snułem przypuszczenia, jak 
straszliwie przygnębiające wrażenie robi na nich nasz świat i że myśli bardzo poważne lub 
niesłychanie rozpaczliwe zaprzątają kolejno ich głowy; usiłowałem wyobrazić sobie, jaka to 
interesująca rzecz pielęgnować takie myśli w niezbadanych głębiach swej istoty. Moje bowiem 
wysiłki obdarzyły ich pewną głębią.
 Ale gdy weszliśmy z Fyne’em do pokoju, w przenikliwym świetle domowej lampy, tak 
niesprzyjającym dla gry wyobraźni, ujrzałem tych dwoje odartych z wszelkich osłonek, którymi 
przyozdobiłem ich dla zabawy. Dziwni to byli ludzie. Lecz czy jest istota ludzka, w której by się 
nie kryło coś mniej lub bardziej dziwnego? Bez względu zaś na to, co skrywali, jasne dla mnie 
było, że nie jest to ani nic subtelnego, ani głębokiego. Stanowili poczciwą, głupią, poważną parę 
małżeńską, bardzo skłopotaną. Tacy byli — ze zwykłym, nie osłoniętym niczym prostactwem 
przeciętnych ludzi. Nie było w nich nic, czego by światło lampy nie mogło oświetlić bez 
najmniejszego niebezpieczeństwa niedyskrecji.
 Zaledwie weszliśmy do pokoju, Fyne obwieścił rezultat poszukiwań słowem: „Nic”, tym 
samym tonem, co przy furtce po swoim powrocie ze stacji. I tak jak wówczas pani Fyne 
powtórzyła zgryźliwie: „Mówiłam, że tak będzie”, co mogło uchodzić za wierne echo słów 
wyrzeczonych przez nią w ogrodzie. Wszyscy troje spoglądaliśmy po sobie, jak gdybyśmy byli o 
krok od odkrycia tajemnicy. Nie wiem, czy irytowała ją moja obecność. Czy można było nazwać to 
natręctwem? Inicjatywa wyszła od małego pana Fyne, a dalej wszystko potoczyło się już samo. 
Staliśmy przed nią, oblepieni tym samym błotem (Fyne przedstawiał nieprawdopodobny widok!), 
podrapani tymi samymi gałęziami i mając poza sobą te same przeżycia. Tak staliśmy przed nią. A 
ona patrzyła na nas ze skrzyżowanymi ramionami, w pełni świadoma przyjętej na siebie 
odpowiedzialności. Zwróciłem się do niej:
 „Pani nie wierzy w wypadek?”
 Potrząsnęła głową zaprzeczając krótko, a Fyne, unurzany w błocie, z twarzą niewymownie 
poważną, zdawał się ją popierać całą swą uroczystą postacią. Niepodobna wyobrazić sobie nic 
bardziej absurdalnego. Było to wspaniałe. Ciągnąłem dalej tonem pełnym szacunku:
 „Czy mam przez to rozumieć, że pani podtrzymuje teorię samobójstwa?”
 Nie jest mi wiadome, abym podlegał atakom maligny, ale pod wpływem jakiejś nagłej i 
niepokojącej aberacji, czekając na jej odpowiedź ujrzałem w myśli trzy tresowane psy tańczące na 
tylnych łapach. Dlaczego? Nie rozumiem, może z powodu tego przejmującego, uroczystego 
nastroju. Nie ma bowiem na świecie nic bardziej uroczystego od tańca tresowanych psów.
 „Chciała zniknąć. Oto wszystko.”
 Tak odpowiedziała mi pani Fyne. Tego zaczepnego tonu było już za wiele dla mojej 
wytrzymałości. W jednej chwili znalazłem się poza tańczącymi i jeśli można się tak wyrazić, na 
czterech łapach, mogąc już spokojnie szczekać i gryźć.
 „Tam do diabła! — zawołałem. — Chciała zniknąć… Tak sobie, nagle, ot tak, nie oglądając się 
na nic… Miałem zaszczyt spotkać tę lekkomyślną i nieprzyjemną młodą osobę i przyznam, że z jej 
miną nadąsanej ofiary…”
 „Właśnie” — rzekła pani Fyne tak niespodziewanie, jakby się nagle otworzyła żelazna klapa. 
Popatrzyłem na nią. Jakże była irytująca! Ciągnąłem więc do końca swą tyradę:
 „Od pierwszego wejrzenia uderzyło mnie, że jest to najbardziej bezwzględna, przewrotna 
dziewczyna, jaką kiedykolwiek…”
 „Dlaczego młoda dziewczyna miałaby się cieszyć większymi względami niż inni ludzie? 
Większymi niż mężczyźni, na przykład?” — zapytała pani Fyne, całym swym zachowaniem 
podkreślając jeszcze bardziej swe poczucie odpowiedzialności.
 Naturalnie wyraziłem moje oburzenie, wprawdzie niezbyt głośno, lecz za to z naciskiem. Czyż 
wolno lekceważyć uczucia przyjaciół, krewnych, a nawet obcych? Zapytałem panią Fyne, czy nie 
sądzi, iż jest do pewnego stopnia obowiązkiem okazywać elementarne względy nie tylko dla 
zupełnie naturalnych uczuć, ale nawet dla przesądów bliźnich.
 Odpowiedź jej pognębiła mnie całkowicie.
 „To nie tyczy się kobiet.”
 I tyle. Przyznaję, że to mnie dobiło. I gdy znajdowałem się w stanie zupełnego pognębienia, 
dowiedziałem się, jaki naprawdę charakter miała feministyczna teoria pani Fyne. Nie była ona ani 
politycznej, ani społecznej natury. Była to teoria pognębiająca — teoria indywidualna i 
praktyczna. Wątpią, abyś mi był wdzięczny, gdybym ją w całej rozciągłości wyłuszczył. Zdaje mi 
się, że i mnie pani Fyne nie zapoznała z nią całą. Zapewne były w niej rzeczy nieodpowiednie dla 
mężczyzn. A więc w krótkości, i o ile moje oszołomienie pozwoliło mi uchwycić jej naiwną 
niegodziwość, brzmiało to mniej więcej tak: gdy kobieta (będąca przez sam fakt swej płci skazana 
z góry, jako ofiara warunków, stworzonych przez egoistyczne namiętności, nałogi i ohydną tyranię 
mężczyzn) chce dążyć najkrótszą drogą do zapewnienia sobie najwygodniejszych warunków 
życia, żadne względy, żadna delikatność, uczucie czy skrupuły nie powinny stanowić dla niej 
przeszkody. Ma nawet prawo pozbawić się życia nie zwracając uwagi na cudze uczucia czy 
wygodę, bowiem egzystencja niektórych kobiet z powodu krótkowzrocznej podłości mężczyzn 
staje się wręcz niemożliwa.
 Patrzyłem na panią Fyne, siedzącą pod lampą o pierwszej W nocy, na jej dojrzałą twarz o 
gładkich policzkach i męskich rysach, którą zmęczenie pozbawiło świeżości, na jej zamglone 
bezcelowym czuwaniem oczy. Patrzyłem też na Fyne’a: błoto obsychało na nim, był najwyraźniej 
zmęczony. Utrudzona powaga. Ale zachował niewzruszony, aprobująco—uroczysty wyraz 
twarzy, aprobujący wszystko, jak przystało na dobrego, zupełnie przekonanego męża.
 „Och! Rozumiem — rzekłem. — Bezwzględność… Myślę, że się to pani podoba.”
 Bawili mnie ponad wszelkie wyobrażenie. Gdy minął pierwszy wstrząs, rozumiesz, że szybko 
wróciłem do siebie. Ład tego świata pozostał nienaruszony. On był urzędnikiem, a ona jego dobrą, 
wierną żoną. Lecz gdy się ma do czynienia z ludzkimi istotami, można się po nich wszystkiego 
spodziewać. A więc i moje zdziwienie nie trwało zbyt długo. Nie umiałbym powiedzieć, w jakiej 
mierze pani Fyne objaśniała i rozwijała te surowe i pozbawione skrupułów teorie przed swymi 
młodymi przyjaciółkami, które dla jej męża były tylko przelotnymi cieniami. Przypuszczam, że 
robiła to długo i szeroko. A on patrzył na to, przyzwalał i pochwalał dla tej prostej przyczyny, że 
dla niego te ładne dziewczęta były tylko cieniami. O ty, najcnotliwszy z ludzi — Fyne! Spuścił 
oczy, nie w smak mu to było. Ale ja patrzyłem na niego ze skrytą niechęcią, gdyż zmusił mnie pod 
fałszywym poniekąd pretekstem, abym się z nim włóczył.
 Pani Fyne uśmiechała się do mnie bardzo znacząco i bardzo z siebie zadowolona.
 „Najzupełniej rozumiem, że pani przyjmuje na siebie pełną odpowiedzialność — rzekłem. — Ja 
jestem jedyną śmieszną figurą w tym… w tym… nie wiem, jak to nazwać — w tym 
przedstawieniu. W każdym razie nie jestem tu już potrzebny, więc powiem dobranoc, a raczej 
dzień dobry, gdyż musi być po pierwszej.”
 Ale zanim odszedłem, ofiarowałem się przez prostą przyzwoitość, że zabiorę telegramy, jakie 
zechcą napisać. Mieszkanie moje było położone bliżej urzędu pocztowego niż ich domek, więc 
mógłbym je wysłać z samego rana. Myślałem, że będą chcieli porozumieć się z krewnymi panny, 
chociażby dla załatwienia sprawy bagażu…
 Fyne, który wyglądał w owej chwili na bardzo zgnębionego, podziękował mi i odmówił:
 „Nie ma do kogo telegrafować” — rzekł bardzo poważnie.
 „Nie ma nikogo!” — zawołałem.
 „Właściwie nie ma nikogo” — dodała krótko pani Fyne.
 Pobudziło to od nowa moją ciekawość.
 „Ach! Rozumiem. Sierota.”
 Pani Fyne patrzyła przed siebie, znużona i posępna, a Fyne impulsywnie odparł: „Tak” — i po 
chwili twierdzenie to uzupełnił dziwnym wyrażeniem: „Do pewnego stopnia.”
 Zdałem sobie sprawę, że zapanowało przykre i męczące zakłopotanie, ukłoniłem się więc pani 
Fyne i wyszedłem z domu, by za drzwiami stanąć wobec wyiskrzonego, bezlitosnego objawienia 
ogromu Wszechświata. Noc nie była jeszcze tak późna, by gwiazdy miały już blednąc, a ziemia 
zdawała się głębiej jeszcze uśpiona — może dlatego, że byłem teraz sam. Nie mając obok siebie 
Fyne’a, do którego musiałem stosować swój krok, nie szedłem, lecz raczej jak łódź pozwoliłem 
unosić się prądowi w kierunku farmy. Dać się unosić przez prąd, to jedyny dający odpoczynek ruch 
(spytajcie o to statek), przeto sprzyja on rozmyślaniom. Zastanawiałem się więc, jak można być 
sierotą „do pewnego stopnia”.
 Nawet najbardziej uroczysty ton nie mógł pozbawić tego określenia dziwaczności. Co za 
niezwykła sytuacja! Zapewne jedno tylko z rodziców nie żyło? Lecz nie, to nie mogło być to, gdyż 
Fyne chwilę przedtem powiedział, że „nie ma nikogo”, z kim by się można porozumieć. Nikogo! 
Przypomniawszy sobie, jak pani Fyne burknęła „właściwie nikogo”, myśli moje skierowałem ku 
tej pani, jako do bardziej konkretnego przedmiotu rozważań.
 Zacząłem się zastanawiać — i zastanawiając się wątpiłem — czy ona sama istotnie rozumie 
teorię, którą mi wyłożyła. Można wszystko mówić — właściwie należy wszystko mówić — byleby 
się tylko umiało to zrobić. Pani Fyne zapewne tego nie umiała. Nie była na to dość inteligentna. 
Nie znała świata. Przyswoiła sobie słowa, jak dziecko, które schwyciło trujące pigułki, aby się 
bawić „tymi ślicznymi, maleńkimi kulkami”. Nie! Ta domowa niewolnica i córka Carleona 
Anthony oraz mały pan Fyne, urzędnik administracji państwowej (tego kwiatu cywilizacji), nie 
byli inteligentnymi ludźmi. Byli pospolici, poważni, nie wiedzieli, co to uśmiech ani podstęp. 
Natomiast on miał swą uroczystą powagę, ona swe marzenia, a były to marzenia ponure, 
gwałtowne i pierwotne. A ja pomyślałem sobie z pewnym smutkiem, że cały ten bunt i oburzenie, 
wszystkie te protesty i nagłe zmiany uczuć, te paroksyzmy bólu i wściekłości wyrażają tylko 
niepokój obdarzonych zmysłami istot, pragnących cieszyć się kształtami, barwami, wrażeniami, 
które stanowią jedyne bogactwo naszego świata zmysłów. Poeta może być istotą prostą, ale 
powinien być zmienny i zdradliwy, pomysłowy ł drażliwy. Rozmyślałem nad różnorodnymi 
sposobami, jakie pomysłowość zmarłego barda cywilizacji zdolna była wynaleźć dla udręczenia 
tych, którzy byli od niego zależni. Poeci zazwyczaj nie są przewidujący w życiu praktycznym, nie 
powstrzymałaby go więc obawa konsekwencji. Tak, państwo Fyne byli zacnymi ludźmi, lecz nie 
na próżno pani Fyne była córką domowego tyrana: bunt jej nie miał granic. Ale byli to zacni ludzie. 
Na pewno okazywali wiele dobroci tej dziewczynie, której pozycja w świecie zdawała się być 
raczej trudna, dziewczynie z twarzą ofiary, wyraźnie nieskorej do rezygnacji i znajdującej się w 
dziwacznej sytuacji sieroty „do pewnego stopnia”.
 Takie były moje myśli, ale prawdę powiedziawszy wkrótce przestali mnie obchodzić wszyscy 
ci ludzie. Przekonałem się, że moja lampa zgasła pozostawiwszy okropny swąd. Uciekłem na górę 
i położyłem się spać po ciemku. Spałem — zdaje mi się, że jedyną dobrą stroną tych przeklętych 
pieszych wędrówek jest to, że wzmagają naszą wrodzoną nieczułość — spałem snem głębokim, 
wolnym od marzeń i niosącym odpoczynek.
 Nieświadomość faktów, pobudek, wyników i wniosków nie popsuła mi apetytu przy śniadaniu. 
Myślę, że to źle wpływa na intelekt, gdy się wszystko rozumie. Duży ładunek myślowy osłabia 
chęć do czynu, a przeładowanie umysłu prowadzi z wolna do zidiocenia. Lecz tu przemknęła mi 
przez głowę indywidualistyczna, naiwna, pozbawiona skrupułów doktryna pani Fyne dotycząca 
kobiet. Jaką sałatę z niemoralnych poglądów podawała swym młodym przyjaciółkom! Zacna, 
naiwna istota, dobra żona, doskonała matka (z gatunku surowych guwernantek), była również 
nieświadoma konsekwencji owej doktryny, jak każdy filozof determinista.
 Co się tyczy honoru, tego — wiesz — nadzwyczaj szlachetnego spadku średniowiecza, kobiety 
nigdy go sobie nie przyswoiły. Nigdy nie był ich właściwością. A że można przyjąć jako ogólną 
zasadę, iż kobiety zawsze osiągną to, czego chcą, należy więc przypuszczać, że nie zależało im na 
honorze. W dodatku pozbawione są poczucia przyzwoitości. Myślę tu o przyzwoitości właściwej 
mężczyznom. Ostrożność też jest im obca — ta ważka, rozsądna ostrożność, która stanowi naszą 
chlubę. A gdyby ją posiadały, zrobiłyby z niej namiętność, tak że rodzona matka nie poznałaby jej 
— mam tu na myśli matkę ostrożności. Nawet rozwaga jest w nich czymś, co budzi dreszcz, jak 
zresztą wszelkie inne ziemskie wynalazki. „Wrażeń — za wszelką cenę”: oto ich tajna dewiza. Nie 
wystarczają im wszelkie cnoty, pragną jeszcze posiąść na własność i wszelkie zbrodnie. A po co? 
Bo taka pełnia to potęga — to ten dreszcz, który lubią ponad wszystko…
 — Czy ty myślisz, że ja się z tym wszystkim zgodzę? — przerwałem mu.
 — Nie, to niepotrzebne — odparł Marlow, dotknięty tym, że mu wpadłem w słowo, ale robiąc 
wielki wysiłek, aby być uprzejmym. — Nie potrzebujesz nawet tego rozumieć. Będę więc mówił 
dalej. Z takim usposobieniem, które właściwie kobietom przeszkadza — tu użyję zdania, jakie mój 
znajomy, stary bosman, zastosował obrazowo do swojego kapitana — które im przeszkadza 
„wyjść na pokład i puścić statek w piekielny taniec”? Na ogół przeszkadza im coś, co jest w nich 
bardzo określone, a zarazem tajemnicze, coś, co działa zarazem jako hamulec i jako podnieta, 
krótko mówiąc: ich kobiecość; myślą, że się jej pozbędą, jeżeli się do tego wezmą ostro, ale to się 
im nie udaje i nigdy nie uda. Możemy więc z tego wyciągnąć wniosek, że pomimo ich wysiłków 
świat jest i będzie dość bezpieczny.
 Zadowolony z tej konkluzji, jako prawdziwy miłośnik spokoju, miałem zamiar korzystać z 
pięknego dnia.
 A był to istotnie piękny dzień; rozkoszny dzień, w którym wspaniały namiot błękitu przysłaniał 
przerażającą Nieskończoność: dzień naiwnie radosny, jak dziecko z wymytą twarzyczką, świeży 
jak niewinna dzieweczka, odpowiadający z wdziękiem na pozdrowienia jak… jak katolicki prałat. 
Lubię takie dnie. Nadają się idealnie do tego, by je spędzać w domu. Rozkoszowałem się nim na 
swój indywidualny, właściwy memu temperamentowi sposób: z nogami opartymi o parapet okna, 
z książką w ręku, podczas gdy melodie wiatru i słońca dźwięczały mi w sercu, tworząc 
akompaniament dla rytmów czytanego przeze mnie autora. Wtem podniósłszy wzrok od książki, 
ujrzałem za oknem parę siwych oczu, kryjących się pod nastroszoną strzechą żółtawobiałych brwi 
i przyglądających mi się uroczyście sponad końców moich butów. Nad tym pełnym godności 
wejrzeniem wznosiło się poważne, zmarszczone czoło oraz brązowa sukienna czapka zsunięta na 
tył spoconej głowy.
 „Niech pan wejdzie!” — zawołałem serdecznie, o ile mi na to pozwalało moje omdlewające 
serce.
 Fyne wszedł do środka po krótkim, lecz ostrym zatargu ze swoim psem przy drzwiach 
wejściowych. Potraktowałem go bez ceremonii, uczyniwszy tylko ruch ręką w stronę krzesła. 
Zanim jeszcze usiadł, powiedział dysząc:
 „Mamy wiadomości… poczta południowa.”
 Dyszał! Ten poważny, niewzruszony Fyne, urzędnik administracyjny, dyszał! Przyznasz, że to 
było wystarczającym powodem, bym szybko opuścił nogi na podłogę. Ta figura zmuszała mnie 
zawsze do czynów, które były w subtelnej niezgodzie z moim kontemplacyjnym usposobieniem. 
Nic też dziwnego, że moja sympatia do niego była ograniczona licznymi zastrzeżeniami.
 „Naturalnie — powiedziałem z ledwo dostrzegalnym odcieniem drwiny. — Mówiłem panu 
wczoraj w nocy na drodze, że bierzemy udział w farsie.”
 Mała bawialnia zatrzęsła się aż do fundamentów nutą oburzenia, które zabrzmiało wręcz 
grobowo w głębokim głosie pana Fyne.
 „Do diabła tam farsa! Uciekła z bratem mojej żony, kapitanem Anthony. — Po tym wybuchu 
nastąpiło zupełne odprężenie, zaczął się jąkać, aż żal było słuchać, i dodał z przyzwyczajenia: — 
Synem poety, pan wie.”
 Zapadło milczenie. Każdy z kolejnych wyrazów twarzy Fyne’a był przykładem zmiennej, lecz 
wciąż wiernej sobie postawy. Teraz była to powaga pognębiona. Naturalnie moje zainteresowanie 
obudziło się na nowo.
 „Niech pan zaczeka — rzekłem. — Nie wyjechali przecież razem. Czy to podejrzenie, czy też 
sama napisała o tym?…”
 „Pojechała za nim — stwierdził Fyne groźnym tonem. — Rzecz była z góry ułożona. Wyznaje 
to sama.”
 Dodał, że jest to bardzo gorszące. Zapytałem, czy wolałby, żeby byli wyjechali razem, i z 
jakiego powodu byłby wybrał tę ewentualność. Było to dla mnie po prostu komiczne ze względu 
na fakt, że państwo Fyne też uciekli przed ślubem i nawet dostało się to do gazet, gdyż zmarły 
poeta, oburzony, postąpił bardzo niedelikatnie i w najgłupszy sposób poszukiwał zemsty za 
doznaną zniewagę przed władzą sędziowską. Przygnębiony gest ręki małego pana Fyne rozbroił 
mnie i odebrał chęć do drwin. Ale nie mogłem nie wyrazić zdziwienia, że pani Fyne nie wykryła 
wcześniej, co się święci. Powiadają przecież, że kobiety mają nieomylny wzrok.
 Odpowiedział, że jego żona była bardzo zajęta pewną pracą. Zawsze mnie zaciekawiało, czym 
się zajmowała. Pisała. Tak samo jak jej mąż wydała małą książeczkę, ale nie miała nic wspólnego 
z pieszymi wycieczkami. Był to rodzaj podręcznika dla pokrzywdzonych kobiet (a które z nich 
nimi nie są?), rodzaj teoretycznego i praktycznego kompendium niezależnej moralności kobiet. 
Można się było uśmiać z jej nader przejrzystej naiwności. Lecz autorstwo to zostało mi wyjawione 
znacznie później. Nie pytałem się naturalnie Fyne’a, jaką pracą zajęta jest jego żona, ale dziwiłem 
się w duchu jej zupełnej nieznajomości świata, przedstawicielek własnej płci i grzeszników 
odmiennej płci. Tak, ale gdzie miała zdobyć doświadczenie? Ojciec trzymał ją w ścisłym 
odosobnieniu jak w klasztorze. Małżeństwo z Fyne’em przyniosło bez wątpienia odmianę, ale była 
to tylko zamiana jednego klasztoru na inny. Może mi powiesz, że powinna jej była wystarczyć 
zwykła spostrzegawczość. Z pewnością! — Lecz wobec tego, że chciała być przewodniczką i 
nauczycielką, nie zaskoczyła mnie wcale jej ślepota. Wszystko się zgadzało. Była niesłychanie 
naiwna; tylko nie wypadało tego powiedzieć jej mężowi.
ROZDZIAŁ TRZECI 
OSZCZĘDNOŚĆ I DZIECKO
 Nie było jednak nic niestosownego w mojej uwadze, skierowanej do Fyne’a, że poprzedniego 
wieczoru pani Fyne zdawała się mieć pewne podejrzenia co do tego, dokąd się udała ta 
przedsiębiorcza młoda osoba. Fyne potrząsnął głową. Nie, żona jego wcale nie była taka pewna 
tego, jak udawała. Miała tylko pewne powody, aby przypuszczać i mieć nadzieję, że może ta 
dziewczyna wynajęła gdzieś w Londynie pokój, ukryła się w mieście — w oczekiwaniu, a może w 
obawie przed zbliżającym się dniem…
 Przerwał i siedział pochłonięty myślami, w uroczystym przygnębieniu.
 „Przed jakim dniem?” — zapytałem wreszcie, ale najwidoczniej mnie nie usłyszał. Atmosferę 
nasycił tak złowieszczą posępnością, że wreszcie straciłem cierpliwość.
 „Czemu u licha pan się tak martwi? — zawołałem, szczerze zdziwiony i zaciekawiony. — 
Można by pomyśleć, że dziewczyna była więźniem stanu pod pana strażą.”
 I nagle zdumiałem się sam sobie, jak często przyjmuję jako rzecz naturalną, to, co po 
zastanowieniu okazuje się bardzo dziwne.
 „Ale dlaczego ta tajemnica? Czemu się wykradli — o ile było to w ogóle wykradzenie? Czy 
dziewczyna bała się pańskiej żony? A szwagier? Co u licha skłoniło go, aby robić tajemnicę ze 
swego małżeństwa? Czyżby się także bał pańskiej żony?”
 Fyne uczynił wysiłek, aby się wyprostować.
 „Naturalnie mój szwagier, kapitan Anthony, syn… — przerwał sobie, jak gdyby chciał przemóc 
złe przyzwyczajenie. — Musiała go do tego namówić. A myśmy się do niej odnosili tak 
przyjaźnie!”
 „Zrobiła na mnie wrażenie niemądrej i nierozsądnej młodej osóbki. Ale dlaczego państwo tak 
biorą do serca zwykłe szaleństwo czy też nawet po prostu brak rozwagi?”
 „To bardzo nieuczciwe postępowanie” — oświadczył z naciskiem Fyne i westchnął.
 „Zapewne jest niezamożna… — zauważyłem po chwili milczenia — ale ostatecznie…”
 „Pan nie wie, kim ona jest” — Fyne odzyskał swoją zwykłą godność.
 Wyznałem, że nie dosłyszałem jej nazwiska, gdy jego żona nas sobie przedstawiła. Zaczynało 
się zdaje się na S…? Wtedy Fyne zauważył bardzo zimno, że jest to bez znaczenia, gdyż nie było to 
jej prawdziwe nazwisko.
 „Czy pan chce przez to powiedzieć, że przedstawił mi pan tę pannę pod fałszywym 
nazwiskiem?” — zapytałem, rozbawiony stwierdzeniem, że czasy cudów i dziwów jeszcze nie 
minęły. Było rzeczą wręcz zdumiewającą, że tak poważni ludzie, jak małżeństwo Fyne, mogli 
postąpić w tak niezwykły sposób. Fyne pospieszył mnie zapewnić, że gdybym wiedział, jakie jest 
jej prawdziwe nazwisko, na pewno bym nie żądał, aby się tłumaczył z tego uchybienia. Do 
głębokiego tonu jego głosu wkradło się nieco ciepła.
 „Wszelkimi sposobami usiłowaliśmy zaprzyjaźnić się z tą dziewczyną. Ona jest jedyną córką de 
Barrala.”
 Najwyraźniej myślał, że wywoła sensacyjne wrażenie; tymczasem ja odpowiedziałem mu 
równie wytężonym, wyczekującym spojrzeniem, jakim on patrzył na mnie. Przez chwilę 
wpatrywaliśmy się w siebie. Zdając sobie sprawę z mojej ignorancji, godnej nagany, zacząłem 
szukać po omacku w mrokach mojej pamięci. De Barral, de Barral — i wtem równocześnie 
buchnął na mnie dźwięk i światło, jakby nagle w mojej pamięci otworzyło się na oścież okno na 
ulicę w City. De Barral! Czyżby ten sam? Z pewnością nie!
 „Ten finansista?” — podsunąłem powątpiewająco.
 „Tak — odparł Fyne; i w tym wypadku właściwy mu uroczysty ton zdawał się być dziwnie 
odpowiedni. — Ten skazany.”
 Marlow spojrzał na mnie znacząco i dodał objaśniającym tonem:
 — Nikomu nie przyszło na myśl, żeby de Barral mógł mieć dzieci czy też dom inny niż biura 
„Orbu” lub że miał jakieś inne życie, związki czy interesy poza finansowymi. Pewnie pamiętasz 
ten krach…
 — Byłem wtedy na Oceanie Indyjskim — rzekłem. — Ale naturalnie…
 — Naturalnie — przerwał Marlow. — Cały świat… Dziwisz się pewnie, że nie od razu 
przypomniałem sobie to nazwisko. Ale wiesz, że moja pamięć to istne mauzoleum nazwisk. W 
wypadku de Barrala odłożyłem je do mojego mauzoleum w tak licznym towarzystwie nazw jego 
własnego pomysłu, że musiało ono odrzucić potworny stos zmurszałych kości, zanim stanęło 
przede mną na wezwanie czarodzieja: Fyne’a. Był to jegomość nadzwyczaj pomysłowy w 
wynajdywaniu nazw: Bank Depozytowy „Orb”, Towarzystwo Wzajemnej Pomocy „Berło”, 
Stowarzyszenie „Oszczędność i Niezależność”. Tak, miał wiele gustu w dobieraniu nazw, a poza 
tym nie było w nim nic — absolutnie nie więcej — nie miał żadnych innych zasług. Jednak jeszcze 
coś. Miał też nazwisko, którego nie wymyślił, ale to był tylko szczęśliwy zbieg okoliczności. Nie 
zdaje mi się, aby zwykłemu Jonesowi czy Brownowi udało się wyłowić z głębin 
Nieprawdopodobieństwa takie niesłychane dowody głupoty ludzkiej, jak się to jemu udało. 
Możliwe, że nie doceniam, jak łapczywie głupota ludzka rzuca się na przynętę. Niewątpliwie nie 
zdawałem sobie dobrze z tego sprawy. Chciwość tego idiotycznego potwora jest nieobliczalna, 
niezgłębiona, niepojęta. Kariera de Barrala wskazuje na to, że można go złapać na goły haczyk. De 
Barral nie przynęcił go czarodziejską bajką. Nie miał na to dość wyobraźni…
 — Czy był cudzoziemcem? — zapytałem. — To wyraźnie francuskie nazwisko. Chyba było to 
jego własne nazwisko?
 — Och, nie wymyślił go. Urodził się z tym nazwiskiem w Bethnal Green, jak wyszło na jaw w 
czasie postępowania sądowego. Miał zwyczaj wspominać o swoich szkockich krewnych, ale to 
zwyczaj wszystkich wielkich ludzi. Jego matka, jak mi się zdaje, była istotnie Szkotką. Ojciec de 
Barrala, jakiekolwiek było jego pochodzenie, gdy dostał dymisję z Urzędu Celnego (zdaje mi się, 
że był urzędnikiem celnym na statkach), zaczął na bardzo małą skalę pożyczać pieniądze w 
dzielnicy East End* ludziom związanym z portem: dokerom, drobnym właścicielom barek, 
handlarzom okrętowym, kancelistom, wszelkiego rodzaju „drobnicy”. Zarabiał w ten sposób na 
życie. Zdaje się, że był bardzo przyzwoitym człowiekiem. Miał dosyć stosunków, aby umieścić 
swojego jedynego syna jako niższego urzędnika w rachunkowym oddziale jednego z Towarzystw 
Warsztatów Okrętowych. „A więc, mój chłopcze — rzekł do niego — dałem ci dobry początek. 
Ale dla de Barrala nie był to początek. Utknął w miejscu. Byli z niego zupełnie zadowoleni. Po 
trzech latach dostał małą podwyżkę i wieczorami rozpoczął zaloty. Starał się o córkę starego 
kapitana, który był członkiem rady kościelnej w swojej parafii i mieszkał w starym, źle 
zachowanym osiemnastowiecznym domu z ogrodem — w jednym z tych domów stojących na 
okrojonych parcelach, na jakie można natrafić w labiryncie plugawych uliczek, zupełnie 
podobnych do siebie i zabudowanych sześciopokojowymi ruderami.
 W niektórych spośród tych ruder mieściły się domy parafialne ubogich dzielnic. Stary marynarz 
zdobył jedną taką niedrogą plebanię, a de Barral, zdobył jego córkę — był to dla niego niezły 
interes. Stary marynarz był bardzo dobry dla młodego małżeństwa i bardzo kochał ich małą 
córeczkę. Pani de Barral, spokojna i skromna kobieta, wówczas jeszcze była pełna szczerej 
wesołości i pozbawiona wszelkich ambicji; ale podobnie jak wszystkie kobiety marzyła o zmianie 
i interesujących wydarzeniach. Ona to zachęciła de Barrala, aby przyjął ofiarowaną mu posadę w 
westendzkiej* filii wielkiego banku. Jak się zdaje, długo wzdragał się przed tak awanturniczym 
przedsięwzięciem. Ale wreszcie argumenty żony przeważyły. Potem nieraz mówiła: „To jedyny 
raz, kiedy mnie posłuchał; zastanawiam się, czy nie byłoby lepiej, gdybym była umarła, zanim go 
namówiłam na przeniesienie się do banku.”
 Dziwisz się pewnie, skąd znam te wszystkie szczegóły. Otóż dostarczyła mi ich wreszcie pani 
Fyne. Pani Fyne, wówczas jeszcze panna Anthony, w czasach swej niewoli poznała panią de Barral 
na jej wygnaniu. Pani de Barral mieszkała wtedy w dużym murowanym domu z gotyckimi oknami, 
stojącym w rozległym, wilgotnym parku, zwanym „Kapelanią”; przylegał on do wioski, w której 
subtelny poeta wybudował sobie dom.
 Były to czasy powodzenia de Barrala. Kupił tę majętność nie obejrzawszy jej nawet i aby objąć 
ją w posiadanie, umieścił tam swoją żonę z dzieckiem. Nie wiedział, co z nimi począć w Londynie. 
Sam zajmował apartament w hotelu. Wydawał tam obiady, po których wieczorem grywano w 
karty. Rozwinęła się w nim namiętność do hazardu — czy też zwykła żyłka karciana — w każdym 
razie grał grubo, dla odpoczynku, otoczony mnóstwem mocno podejrzanych pieczeniarzy.
 Przez ten czas pani de Barral żyła w „Kapelanii” oczekując go codziennie; miała tam powóz i 
parę koni, guwernantkę do dziecka i liczną służbę. Mieszkańcy wsi widywali ją przez ogrodzenie, 
jak spacerowała ze swoją małą córeczką pod drzewami, czując się nieswojo w tym obcym 
środowisku. Nikt z nią nie nawiązał bliższych stosunków. Aż wreszcie umarła — jak giną wierne i 
delikatne zwierzęta — z zaniedbania, po prostu z zaniedbania, zupełnie niespodziewanie, nie 
sprawiając nikomu kłopotu. Wieś ją żałowała, gdyż mimo że wyraźnie ją coś trapiło, była dobra 
dla ubogich i gotowa zawsze pogawędzić z wszelką biedotą. Naturalnie zdawano sobie sprawę, że 
nie była to dama — nie to, co się zwykło nazywać prawdziwą damą. Nawet znajomość z panną 
Anthony była tylko jedną z tych znajomości, jakie zawiera się na progu domu czy na wiejskiej 
drodze. Carleon Anthony był zawziętym arystokratą (ojciec jego był architektem „restauratorem”) 
i córce jego wolno było zadawać się tylko z córkami okolicznych szlacheckich rodzin. Jednakże 
mimo drażliwej troski poety o to, by dystynkcja córki nie poniosła szwanku, wzdłuż długiej 
kasztanowej alei wiodącej do parkowej bramy odbywały się ciche i melancholijne spacery, w 
czasie których pani de Barral ośmielała się nazywać pannę Anthony „moja droga”, a nawet „moje 
drogie biedactwo”. Ta samotna dusza nie miała do kogo się odezwać, z wyjątkiem tej niezbyt 
szczęśliwej dziewczyny. Guwernantka patrzyła na nią z góry, gospodyni trzymała się od niej z 
daleka. Choć pani de Barral nie była głupią plotkarką, zwierzała się jednak trochę pannie Anthony. 
Utrzymywała, że jest rzeczą straszną, gdy takie wielkie bogactwa spadną na kogoś. Raz nawet 
posunęła się tak daleko, że wyznała, iż umiera z niepokoju. Pan de Barral (tak o nim mówiła) był 
dawniej najlepszym mężem i wzorowym ojcem, ale: „Widzisz, moja droga, ja znam go bardzo 
dobrze. Pewna jestem, że nie będzie wiedział, co zrobić z tymi wielkimi sumami pieniędzy, które 
mu ludzie powierzają. Gotów jest zrobić coś nieprzemyślanego. Muszę z nim porozmawiać długo i 
poważnie, gdy tu przyjedzie, jak to bywało często w dawnych dobrych czasach.” Aż wreszcie 
pewnego dnia wyrwał jej się okrzyk rozpaczy: „Moja droga! on tu już nigdy nie przyjedzie, nigdy, 
nigdy!”
 Omyliła się. Przyjechał na jej pogrzeb, był bardzo przybity i ściskając dziecko za rękę, gorzko 
płakał stojąc nad grobem. Panna Anthony, narażając się na trwające przez cały tydzień drwiny i 
obelgi ze strony poety, patrzyła na to własnymi oczami. De Barral czepiał się dziecka jak tonący 
brzytwy. Niemniej udało mu się złapać jeszcze pośpieszny pociąg odchodzący o wpół do szóstej i 
pojechał do miasta sam, w zarezerwowanym przedziale z opuszczonymi zasłonami…
 — Zostawił dziecko? — zapytałem.
 — Tak. Zostawił… W ten sposób wykręcił się od rozwiązania tego zagadnienia. Taki już był 
zawsze.
 Nie miał pojęcia, co zrobić z dzieckiem i w ogóle nie wiedział, jak dać sobie radę ze wszystkim 
i ze wszystkimi, nie wyłączając samego siebie. Uciekł do swojego apartamentu w hotelu. Był 
okropnie niezaradny. Córka jego byłaby pozostała w „Kapelanii” do końca świata, gdyby 
guwernantka, nadająca sobie wielkie tony, nie zagroziła, że opuści pracę. Nie chodziło jej ani 
trochę o dziecko, ale odludna i ponura „Kapelania” działała jej na nerwy. Nie miała zamiaru wieść 
dalej takiego życia, że zaś dostała się na tę posadę prosto z książęcego domu, potraktowała de 
Barrala bardzo ostro. Aby ją uspokoić, wynajął dla nich wspaniale umeblowany dom w najdroższej 
dzielnicy Brightonu i niekiedy dojeżdżał tani na weekend z walizką pełną znakomitych słodyczy i 
z kieszeniami wypchanymi pieniędzmi. Guwernantka wydawała je za niego w iście książęcy 
sposób. Była już blisko czterdziestki i żywiła tajoną skłonność do opiekowania się młodymi 
ludźmi pewnej kategorii — pewnej specjalnej kategorii. Lecz naturalnie pani Fyne nic o tym wtedy 
nie wiedziała; mówiła mi jednak, że nawet w owych czasach „Kapelanii” podejrzewała ją, że jest 
przewrotną, bez serca i pospolitą kobietą o najbardziej poziomych ideałach. Lecz de Barral nie 
wiedział o tym. On w ogóle o niczym nie wiedział…
 — Powiedz mi, Marlow — przerwałem — na czym opierasz tę opinię? Musiała to być jednak 
pewna indywidualność — przynajmniej pod pewnym względem. Jeżeli się nie jest kimś, trudno 
zrobić w świecie handlowym największe materialne spustoszenia, jakie się w nim zdarzyły 
przynajmniej od dziesięciu lat.
 Marlow potrząsnął głową.
 — On był tylko znakiem swych czasów. Symbolem. Sam był niczym. Właśnie w owej chwili 
wysunęło się na czoło słowo „Oszczędność”. Znasz potęgę słów. Przeżywamy okresy, nad którymi 
dominuje takie lub inne słowo — może to być „rozwój” albo „konkurencja”, „wychowanie” lub 
„czystość”, „zaradność”, a nawet „świętość”. Jest to słowo na czasie. A więc wtedy właśnie 
opanowało ulicę słowo „Oszczędność”, a ręka w rękę z nim, zaglądając każdemu spotkanemu w 
oczy, maszerowała sprawiedliwość, nieodłączna towarzyszka i popleczniczka takich narodowych 
haseł. Nawet ulicznice, te biedaczki, dały się zasugerować… Mimo wszystko!… No cóż, 
przeważna część prasy wrzeszczała na wszystkie tony, jak stado papug, które wyuczył jakiś diabeł 
lubiący płatać figle, że finansista de Barral pracuje nad wielką ewolucją moralną naszego 
charakteru, dopomagając do rozwoju nowo odkrytej cnoty Oszczędności. Oddziaływa on w tym 
kierunku przez swe wielkie przedsiębiorstwa, które najbardziej zatwardziałym sercom objawiały 
moralną wartość Oszczędności przez prostą obietnicę dziesięciu procent od każdego depozytu. I 
niekoniecznie trzeba było należeć do grupy zamożnych ludzi, by mieć udział w korzyściach, jakie 
daje ta cnota. Jeśli masz jedne sześć pensów i oddasz je de Barralowi, będzie to już Oszczędnością! 
Prawdopodobnie on sam w to wierzył, musiał w to wierzyć. Trudno sobie wyobrazić, aby on jeden 
na całym świecie nie uległ tej sugestii. Nie był na to dość inteligentny. Ale patrząc na niego nikt by 
nie powiedział…
 — Widziałeś go więc? — zapytałem z pewną ciekawością.
 — Widziałem. Czy to nie dziwne? Widziałem go tylko raz jeden, w okresie jego sławy czy 
największej świetności. Nie! Żadne z tych słów nie odmalowuje jego powodzenia. Wokoło tej 
postaci nie było nigdy atmosfery sławy czy świetności. Powiedzmy więc, że widziałem go w 
czasach, gdy zgodnie z tym, co pisała większość dzienników, był finansową potęgą, pracującą nad 
udoskonaleniem narodowego charakteru. Opowiem ci, jak doszło do tego spotkania.
 W owym czasie znałem pewnego krępego, zamożnego i łysego człowieczka, który miał 
mieszkanie w Albany*; był to także w swoim rodzaju finansista, który przeprowadzał transakcje o 
poufnym i zgoła nieuczciwym charakterze, przeważnie z młodymi ludźmi z dobrych rodzin i z 
nadziejami na przyszłość — choć muszą przyznać, że gotów był również usłużyć starszym 
plebejuszom. Był to prawdziwy demokrata; nie przestraszyłby go interes (i to ryzykowny interes) 
nawet z samym diabłem. Kto wpadł w jego sidła, już się z nich nie wydostał. Przyjmował 
interesantów z jowialnym ożywieniem, co wywoływało zdziwienie. Sprawiało to ulgę, nie budząc 
jednak zbytniego zaufania — może to było i lepiej. Interesy swe załatwiał w pokoju umeblowanym 
jak salon, gdzie na ścianach wisiało kilka ciemnych, olejnych obrazów w ciężkich ramach. Nie 
wiem, czy były dobre, ale były duże i w swych ozdobnych, wytartych, pozłacanych ramach miały 
jakąś melancholijną godność. On sam siedział przy inkrustowanym biurku, które wyglądało na 
rzadką, muzealną sztukę, fotel jego miał wysokie, owalne, rzeźbione oparcie, pokryte 
wypłowiałym obiciem. W otoczeniu tych wszystkich przedmiotów, kosztowne, czarne, hawańskie 
cygaro, które przesuwał bezustannie od środka ust do lewego ich kąta i z powrotem, robiło 
wrażenie czegoś niewymownie ordynarnego i przykrego. Z człowiekiem tym musiałem się 
widzieć parokrotnie w sprawie pewnego biedaka, któremu się nie wiodło do tego stopnia, że nie 
miał nawet przyjaciela bardziej ode mnie kompetentnego w tych sprawach, który by się za nim ujął 
w ciężkich chwilach życia.
 Nie wiem, kiedy ten pokątny finansista zaczynał swój dzień pracy, ale miał zwyczaj wyznaczać 
spotkania w zupełnie nieprawdopodobnych godzinach; na przykład rano kwadrans przed ósmą. 
Gdy się przyszło, pracował już, wypoczęty i świeży, przy tym swoim przepięknym biurku, a 
wokoło niego unosiła się delikatna woń pachnącego mydła; w ustach już trzymał zapalone cygaro. 
Możesz sobie wyobrazić, z jakimi niedobrymi przeczuciami zabierałem się do mojej misji, ale w 
tym otyłym, dokładnie wymytym człowieczku była tak głęboka pogarda dla rodzaju ludzkiego, że 
aż stawała się rodzajem dobrotliwości, której — w odróżnieniu od prawdziwej dobroci — nigdy 
nie grozi, że zamieni się w gorycz. Otóż pewnego razu, gdy przerwawszy rozmowę o interesach, 
czekaliśmy na pewien dokument, po który gospodarz posłał (może do piwnicy?), zauważyłem 
rozejrzawszy się po pokoju, że nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się — poza muzeami — spotkać tyle 
pięknych rzeczy nagromadzonych w jednym miejscu. Czy nie była to z mojej strony nieświadoma 
dyplomacja, nie umiem powiedzieć — ale uwaga ta była słuszna i nadzwyczaj mu się spodobała. 
— „Bo to jest muzeum — rzekł z naciskiem. — Tylko że ja mieszkam wśród moich zbiorów, w 
przeciwieństwie do większości zbieraczy. Ale widzę, że pan umie patrzeć. Niewielu jest znawców 
wśród tych, co tu przychodzą w interesach. Dla nich wystarczyłoby urządzić ten pokój jak stajnię.”
 Nie wiem, czy pochwała ta posunęła naprzód sprawę mojego przyjaciela, ale w każdym razie 
ułatwiła nasze stosunki. Zaczął mnie traktować z pewnym odcieniem poufałości, jako jednego z 
wtajemniczonych.
 Gdy przyszedłem do niego po raz ostatni, by zakończyć transakcję, przerwał nam rozmowę 
pewien osobnik, coś pośredniego między bookmacherem a osobistym sekretarzem, który wszedł 
przez drzwi prowadzące z przedpokoju i pochylił się, aby szepnąć coś do ucha mojego finansisty.
 „Hę? Kto taki?”
 Bliżej nieokreślona osobistość pochyliła się i szepnęła zmów, dodając nieco głośniej:
 „Powiada, że zabierze panu tylko chwilę czasu.”
 Mój człowieczek spojrzał na mnie i rzekł niezdecydowany: „Ach, dobrze.” Wstałem z krzesła i 
zaproponowałem, że wrócę później. Robił wrażenie dziwnie zakłopotanego. „Nie, nie. Dość już 
jestem pokrzywdzony tracąc moją gotówkę, nie chcę więc jeszcze tracić i czasu na sprawę 
pańskiego przyjaciela. Musimy zakończyć to dzisiaj. Niech pan po prostu przejdzie tam i przyjrzy 
się tej garniture de cheminée*. Podobna znajduje się w zamku Laeken, ale moja ma piękniejszy 
rysunek.”
 Ruszyłem więc na drugi koniec wielkiego pokoju. Garniture de cheminée była bardzo piękna… 
Udając, że się jej przyglądam, patrzyłem na mojego człowieczka, jak pośpieszył naprzeciw gościa, 
mężczyzny wysokiego wzrostu, który powiedział: „Myślałem, że pan o tak wczesnej porze nie 
będzie zajęty. Tylko dwa słowa…” — i szeptał nie dłużej jak jedną minutę; mój człowieczek 
odprowadził go do drzwi i uścisnął mu ceremonialnie rękę: „Nic wielkiego, nic wielkiego. Bardzo 
mi było przyjemnie móc się panu przysłużyć. Może pan zupełnie polegać na mojej informacji.” 
„Dziękuję panu, bardzo dziękuję. Wpadłem tylko na chwilę.” „Ależ naturalnie. Jestem do usług w 
każdej chwili… Do widzenia.”
 Miałem sposobność przyjrzeć się dokładnie gościowi w czasie wymiany tych uprzejmości. 
Ubrany był w czarne ubranie i pamiętam doskonale, że miał szeroki, gładki, czarny, atłasowy 
krawat, w który wetknięta była duża szpilka z kameą; kołnierzyk miał niski, wyłożony. Włosy 
jego, bezbarwne i jedwabiste, kręciły się z lekka za uszami. Policzki miał nie zarośnięte i okrągłe, 
wyraźnie gładkie. Postawę miał sztywną, chodził drobnymi krokami, mówił głosem łagodnym i 
ściszonym. Może przez kontrast ze wspaniałą elegancją pokoju i schludnością jego właściciela, 
wydał mi się ubogi i jeżeli nie dosłownie pokorny, to w każdym razie zgnębiony niepomyślnym 
losem.
 Zdziwiła mnie bardzo uprzejmość mojego tłuściutkiego finansisty wobec tego podejrzanego 
osobnika, kiedy on — skoro znaleźliśmy się z powrotem na naszych miejscach — zapytał mnie, 
czy znam tego człowieka, który wyszedł przed chwilą. Gdy potrząsnąłem przecząco głową, 
uśmiechnął się dziwnie i powiedziawszy: „To de Barral” — ucieszył się moim zdziwieniem. Po 
czym spoważniał i rzekł: „To tajemniczy typ. Wszyscy wiemy, od czego zaczął i do czego doszedł, 
ale nikt nie wie, jakie ma zamiary. — Zamyślił się przez chwilę i dodał jakby do siebie: — Ciekaw 
jestem, jaką on grę prowadzi.”
 A tymczasem, wyobraź sobie, nie była to żadna gra, jakiegokolwiek rodzaju, gatunku czy 
pokroju. Wyszło to na jaw zupełnie jasno podczas sprawy. Jak ci to już przedtem opowiedziałem, 
był on urzędnikiem bankowym, urzędnikiem jakich jest tyjące. Posada ta była początkiem 
drugiego etapu w jego życiu i znów utknął na niej, a wszyscy byli z niego najzupełniej zadowoleni. 
Pewnego dnia, jakby tajemny głos szepnął mu coś do ucha czy też jakby jakaś niewidzialna mucha 
go ugryzła, włożył kapelusz na głowę, wyszedł na ulicę i zabrał się do reklamy. I to było wszystko. 
Pochwycił na ulicy jakieś słowo na czasie i wprzągł je do swojego triumfalnego rydwanu głupoty.
 Każdy pamięta jego pierwsze skromne ogłoszenie zaczynające się od magicznego słowa: 
Oszczędność, Oszczędność, Oszczędność — trzykrotnie powtórzonego, a obiecujące dziesięć 
procent od każdego depozytu i podające adres Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy „Oszczędność 
i Niezależność” na Vauxhall Bridge Road. Widocznie więcej nie było potrzeba. Nie wyjaśniał 
nawet, co zamierza zrobić z pieniędzmi, które na to wezwanie publiczność miała składać u jego 
stóp. Naturalnie miał zamiar pożyczać je na wysoki procent. I robił to — ale bez żadnego systemu, 
planu, przewidywania czy znawstwa. A w miarę jak trwonił sumy, które wpływały, żądał przez 
ogłoszenia więcej — i dostawał więcej. Podczas okresu ogólnej prosperity założył bank „Orb” i 
trust „Berło”, zdaje się, że jedynie w celach reklamy. Były to bowiem tylko nazwy. Zupełnie nie 
umiał czegoś zorganizować ani założyć jakiegoś przedsiębiorstwa chociażby dla spekulacji 
akcjami. W owym czasie mógł mieć na zawołanie, ilu by chciał, książąt, emerytowanych 
generałów, czynnych członków Parlamentu, byłych ambasadorów i tym podobnych, którzy by 
zasiadali w zarządach najbardziej dziwnych przedsiębiorstw jego pomysłu. Ale on nawet tego nie 
próbował, brakło mu prawdziwej wyobraźni. Potrafił tylko drukować coraz więcej ogłoszeń i 
otwierać coraz nowe filie stowarzyszenia „Oszczędność i Niezależność”, banku „Orb” i trustu 
„Berło” dla przyjmowania depozytów; naprzód w jednym mieście, potem w innym, na północy 
kraju i na południu — wszędzie, gdzie mógł wynająć odpowiednie pomieszczenie za niezbyt 
wygórowaną cenę. Było to charakterystyczne dla gospodarki przedsiębiorstw prowadzonych przez 
de Barrala. Skromność, umiarkowanie, prostota. Ani bank „Orb”, ani trust „Berło”, ani ich 
macierzyste stowarzyszenie „Oszczędność i Niezależność” nie pobudowały na swoje siedziby 
pałaców, jak to się zwykle dzieje w podobnych wypadkach. Ten objaw powściągliwości zyskał 
pochwałę głupich pism, jako dowód, że zarząd tych instytucji kierował się zasadą oszczędności, 
dla której je powołano. Ale w istocie de Barral po prostu nie pomyślał o tym. Jednak miał na tyle 
rozumu, że się wkrótce wyprowadził z Vauxhall Bridge Road. Następnie wynajął stary, ogromny, 
rojący się od szczurów ceglany dom na małej przecznicy od Strandu. Przed ten najnędzniejszy, jaki 
sobie można wyobrazić, brudny, żółtawy, gładki mur, z dwoma równoległymi rzędami 
nieozdobnych otworów okiennych, przyprowadzono cudzoziemców, kazano im stawać i z 
bijącymi sercami podziwiać skromność głównej kwatery największej potęgi finansowej naszych 
czasów. Słowo OSZCZĘDNOŚĆ, wypisane olbrzymimi, złoconymi literami, sterczało nad 
dachem, a po obu stronach drzwi dwie ogromne mosiężne tablice o zaokrąglonych rogach, coś w 
rodzaju szyldów, stanowiły jedyne jaskrawsze plamy w zewnętrznym wyglądzie instytucji de 
Barrala. Nikt nie wiedział, jakie operacje finansowe przeprowadzano wewnątrz, wiedziano tylko, 
że gdy ktoś wszedł do środka i podał pieniądze ponad kontuarem, były one przyjmowane spokojnie 
przez kogoś, kto w zamian wydawał drukowany kwit. Tyle tylko i nic więcej. Widać nie można się 
było temu oprzeć. Ludzie wchodzili i ofiarowywali swoje pieniądze, a gdy je wzięto z ich rąk, 
rozstawali się z nimi tak bezpowrotnie, jak gdyby je wrzucili w morze. Oto, co się tam wewnątrz 
działo, i na tym koniec…
 — Ejże, Marlow — powiedziałem — pewno przesadzasz, przynajmniej sposobem, w jaki to 
przedstawiłeś. To byłoby zbyt dziwne.
 — Przesadzam! — bronił się. — Sposób, w jaki przedstawiłem tę sprawę. Mój drogi, ja tylko 
usunąłem z mojego sprawozdania czcze gadanie o interesach i żargon finansistów. A ty się 
dziwisz! Dałem ci nagą prawdę. Co prawda nic tak łatwo nie podlega zarzutom przesady, jak 
właśnie język nagiej prawdy. Trudno uwierzyć w coś, co jest wstrząsające. Ale co powiesz o końcu 
jego kariery?
 Zaczęło się od Banku Depozytowego „Orb”. Pod pokrywką tej instytucji de Barral z 
szaleńczym uporem człowieka pozbawionego wyobraźni finansował pewnego indyjskiego księcia, 
który rościł sobie prawa do ogromnych sum należnych mu od rządu. Były to jakieś zawrotne ilości 
lakh* — nędzne pozostałości po skarbach przodków — czy coś w tym rodzaju. Wszystko było 
autentyczne. Był to prawdziwy książę i pretensje były też prawdziwe, tylko niestety nie były 
słuszne. Tak więc książę przegrał sprawę w ostatniej instancji, a początek końca de Barrala objawił 
się publiczności pod postacią połowy arkusika papieru przylepionego do zamkniętych drzwi biur 
banku „Orb” i głoszącego, że wypłaty w tej instytucji zostały wstrzymane.
 Jego bratnia instytucja trust „Berło” załamała się w tydzień później. Nie powiem wedle 
amerykańskiego wyrażenia, że „dno wypadło” ze wszystkich koncernów de Barrala naraz, bo nie 
miały one nigdy żadnego dna. Były jak beczka Danaid*, do której publiczność z zadowoleniem 
zlewała depozyty. Jasne było, że wszystko przepadło, a postępowanie upadłościowe było jakąś 
ponurą farsą, pełną wybuchów śmiechu wśród niemej rozpaczy — rozpaczy depozytariuszy, 
których były setki tysięcy. Śmiech był niepowstrzymany i towarzyszył publicznemu 
przesłuchiwaniu bankruta.
 Nie wiem, czy to z powodu zupełnego braku wyobraźni, czy też z powodu nadmiaru, pewnego 
specjalnego jej rodzaju, czy może z obu tych powodów naraz — wszystkie te trzy przypadki są 
możliwe — okazało się, że człowiek ten, który osiągnął szczyt powodzenia dzięki łatwowierności 
ludzi, sam był jeszcze bardziej łatwowierny od każdego ze swych depozytariuszy. Stał się łupem 
wszelkiego rodzaju oszustów, awanturników, wizjonerów i nawet obłąkańców. Otaczając się 
głęboką i głupią tajemniczością, dawał się nabierać na najbardziej fantastyczne projekty: port i 
doki na wybrzeżu Patagonii, kamieniołomy na Labradorze — takie to były spekulacje. Jedną z nich 
miały być połowy ryb dla zaopatrzenia fabryki konserw na brzegach Amazonki. Inną znów — 
zakupienie księstewka na Madagaskarze. Gdy jedne po drugich wychodziły na jaw groteskowe 
szczegóły tych nieprawdopodobnych transakcji, fale śmiechu przepływały przez szczelnie 
zapchaną salę sądową, a każda z nich była głośniejsza od poprzedniej. Skończyło się na tym, że 
audytorium pękało wprost ze śmiechu pod skumulowanym wrażeniem absurdu. Śmiał się pisarz 
sądowy, śmieli się adwokaci i reporterzy; ściśnięci w rzędach nieszczęśni depozytariusze, którzy z 
niepokojem śledzili każde słowo, śmieli się jak jeden mąż. Śmieli się — biedni nędzarze — 
histerycznie, bliscy łez.
 Jeden tylko człowiek pozostał niewzruszony, a był nim de Barral. Mówiono mi (gdyż ja sam nie 
byłem świadkiem tych scen), że zachował pogodny, łagodny wyraz twarzy i spoglądał na ludzi ze 
spokojnym zadowoleniem z siebie; było to dla świata pierwszą oznaką jego dufnej, niezmierzonej 
zarozumiałości, ukrywanej dotychczas pod powściągliwym sposobem bycia. Można ją było też 
dojrzeć w jego upartym twierdzeniu, że gdyby mu dano dość czasu i znacznie więcej pieniędzy, to 
wszystko byłoby się dobrze skończyło. Znalazło się parę osób, i to nawet spośród jego ofiar, które 
mu więcej niż na wpół wierzyły, nawet po sprawie karnej, która wkrótce potem nastąpiła. Gdy 
znalazł się na ławie oskarżonych, stracił pewność siebie, jak gdyby jakieś złudzenia podtrzymujące 
go od wewnątrz rozwiały się nagle. Przestał być sobą i zamieniło się zupełnie jego zachowanie, a 
nawet usposobienie do tego stopnia, że okazało się, iż jego blade, obojętne oczy, które tak 
pasowały do bezbarwnych włosów, umieją wyrażać coś w rodzaju ukrytej nienawiści. Z początku 
był nieufny, później zuchwały, wreszcie załamał się i wybuchnął płaczem, ale mógł to być płacz 
wściekłości. Potem uspokoił się, znów mówił łagodnie i zachowywał skromnie i spokojnie, czym 
się odznaczał nawet w swych najświetniejszych dniach. Odnosiło się wrażenie, że dopiero w 
momencie odmiany losu zrozumiał wreszcie, jaką był potęgą; odpowiedział bowiem jednemu z 
sędziów prowadzących dochodzenie, który go pytał wyniosłym i moralizatorskim tonem, że 
owszem uprawiał hazard, bo lubił karty. I że rok temu jeszcze wiele osób z towarzystwa byłoby 
niesłychanie zadowolonych, mogąc z nim zagrać. „Tak — ciągnął dalej — nawet niektóre z osób 
siedzących tam, na ławie.” I zwracając się do sędziego zawołał: „I pan także!” Mógłby był mieć u 
siebie połowę miasta, która by mu nadskakiwała, gdyby dbał o to. „Teraz, gdy się nad tym 
zastanawiam, dochodzę do przekonania, że najwięcej czasu zabierało mi odsuwanie od siebie 
takich ludzi jak wy” — zakończył z pogodną, dyskretną pogardą, jak gdyby myśl ta teraz dopiero 
mu zaświtała.
 Była to może jedyna chwila, gdy na sali sądowej, w ciszy posępnego milczenia, stanęło za nim 
całe audytorium. A potem ponure postępowanie sądowe potoczyło się dalej. Bo mimo wszelkich 
pozorów podniecenia była to może najbardziej ponura spośród wszystkich głośnych spraw. 
Postępowanie upadłościowe wyczerpało całkowicie to, co było w niej śmiesznego. Pozostał 
jedynie fakt ruiny, która objęła szerokie koła, i pozostała uraza mnóstwa ludzi, oszukanych 
środkami tak prostymi, że nie uratowały ich miłości własnej od głębokiej rany; spryt wytrawnego 
oszusta byłby im oszczędził tego upokorzenia. Sprawie tej, w której nie tylko de Barral był 
skompromitowany, towarzyszyło wstydliwe zdumienie. On sam bronił się tylko jednym słowem: 
czas! Czas byłby wszystko ułożył. Po pewnym czasie część jego spekulacji byłaby się na pewno 
udała. Chwilami, jak mi mówiono, zdawał się wpadać w ekstazę — jego nieruchome, blade oczy 
zdawały się oglądać dalekie perspektywy przyszłości. Więcej czasu — i naturalnie więcej 
pieniędzy. „Ach! Gdybyście mnie byli zostawili w spokoju jeszcze przez kilka lat! — zawołał raz z 
akcentem namiętnego przekonania. — Pieniądze przecież wciąż napływały.” Rozumiesz: 
depozyty i oszczędności. Och, tak, napływały do ostatniego momentu. A jemu było ich żal. 
Doszedł do tego, że poprzez jakieś mistyczne rozumowanie pieniądze te uważał za swoją 
własność. A jednak rzeczywiście było prawdą to, co z oburzeniem zawołał raz jeszcze, 
odpowiadając sędziemu, który zaczął jakieś pytanie od słów: „Pan miał te zawrotne sumy…” — „I 
co ja z nich miałem?”
 Była to szczera prawda. Z tych pieniędzy nie miał nic — nic z tych czarownych lub pożądanych 
dóbr ziemskich, których pragną zachłanne natury. Nie szukał zaspokojenia swych gustów, nie znał, 
co to zbytek, nie budował wspaniałych pałaców ani nie zebrał znakomitej galerii sztuki za te 
„zawrotne sumy”. Nie miał nawet własnego domu. Mieszkał w apartamencie hotelowym i pozostał 
w nim przez lata całe, bez wątpienia ku zupełnemu zadowoleniu zarządu. Dwukrotnie podniesiono 
mu czynsz, przypuszczam w tym celu, aby pokazać, jak wysoko cenią go sobie jako klienta. Nie 
kupił za te bogactwa, które przepływały przez jego palce, ani pochlebstw, ani miłości, ani też 
przepychu czy komfortu. Osiągnął pewną doskonałość w swej stałej mierności. Zdawało się nawet, 
że jego próżność nie potrzebuje do pełnej satysfakcji żadnych dowodów władzy. W okresie gdy 
oczy wszystkich były na niego zwrócone, jego niewątpliwie niskie pochodzenie przywarło do 
niego jak odzież, której nie mógł zrzucić. Obracał milionami, nie korzystając nigdy z tego, co przez 
ogół ludzi uważane jest za cenne, gdyż nie miał ani dość brutalnego temperamentu, ani dość 
subtelności umysłu, które obudziłyby w nim pożądanie tych rzeczy z całą siłą woli władczego 
awanturnika.
 — Zdaje się, żeś przeprowadzał studia nad tym człowiekiem — zauważyłem.
 — Studia — powtórzył Marlow w zamyśleniu. — Nie! Nie studia. Nie miałem sposobności. 
Wiesz, że widziałem go raz tylko, w okolicznościach, o których ci wspomniałem. Ale możliwe, że 
jedno spojrzenie, nie więcej, jest właściwą drogą, by rozpoznać wyraźną indywidualność; a de 
Barral był indywidualnością właśnie z powodu swych braków, gdyż one sprawiały, że był zupełnie 
niepodobny do z góry powziętego o nim wyobrażenia. Nie przeprowadzałem studiów nad de 
Barralem, ale w ten właśnie sposób rozumiałem go, o ile można go było zrozumieć, wśród łoskotu 
wielkiego krachu, wśród lamentów i zgrzytania zębów, pośród ogłuszającego wrzasku tytułów w 
gazetach: „Oszukańcza afera stowarzyszenia «Oszczędność». Oskarżony pod krzyżowym ogniem 
pytań. Nadzwyczajny dodatek!”, poprzez odwoływanie się do litości nad ofiarami; poprzez 
poważny i pełen współczucia ton codziennych gazet, jakby one były sercem narodu. Trwało tak 
przez cały tydzień pracowitych posiedzeń sądowych. Jeden ze znanych dziennikarzy powiedział: 
„To idiota.” Może było to prawdą. Przedtem słyszałem od kogoś, że de Barral miał twarz 
kryminalisty, ale wiedziałem, że to nieprawda. Wyrok został ogłoszony przy sztucznym świetle, w 
dusznej, zatrutej atmosferze. Sędzia w ważkich słowach powiedział coś budującego o karze 
spadającej na przestępcę, „który dopuścił się najbardziej bezwzględnego oszustwa na nie 
spotykaną jeszcze skalę”. Nie bardzo się znam na tych sprawach, ale okazało się, że oszukiwał w 
rachunkach, fałszował bilanse, przyjmował depozyty jeszcze przez kilka miesięcy po tym, gdy 
powinien się już był orientować, że jest beznadziejnie niewypłacalny, i popełnił dostateczną ilość 
innych czynów wielce nagannych wobec prawa, aby zasłużyć na siedem lat więzienia. Gdy wyrok 
stał się wiadomy na zewnątrz, został dobrze przyjęty. Na zimnym, przenikliwym deszczu — 
jednym z najbardziej przykrych, jakie pamiętam — mókł niewielki tłum, składający się głównie z 
osobników, którzy sami nie wyglądali ani zbyt inteligentnie, ani solidnie, podburzany przez 
rozproszonych wśród niego prawdziwych złodziei kieszonkowych, zabawiał się wydawaniem 
okrzyków radości. Przechodziłem tamtędy przypadkiem, wracając z East Endu, gdzie spędziłem 
cały dzień w pobliżu doków z dawnym moim kolegą, który doglądał ekwipowania nowego statku. 
Chętnie oglądam nowe statki, gdy jest to tylko możliwe. Interesują mnie one jak urocze młode 
panny.
 Dostałem się w ten tłum, który wrzał bezsensownym gniewem jak bezsensowne bywa 
wszystko, co się dzieje na ulicy, i gdy przepychałem się z trudem, aby się stamtąd wydostać, wpadł 
na mnie ów wspomniany poprzednio dziennikarz. Jego zdziwienie na mój widok było dla mnie 
pochlebne. „Co? Pan tutaj? Ostatnia osoba na świecie… Gdybym był przypuszczał, mógłbym był 
wprowadzić pana do środka. Było dużo miejsca. W ostatnich trzech dniach zainteresowanie 
wygasło. Skazany został na siedem lat. Cieszę się.”
 „Z czego się pan cieszy? Czy z tego, że go skazano na siedem lat?” — pytałem stojąc w 
niewygodnej pozycji, przygnieciony przez jakiegoś masywnego osobnika, który rzekł do swego 
przyjaciela, rozpychającego się również, że „tego łobuza powinni byli ściąć”. Nie wiem, czy 
powierzył kiedykolwiek swe oszczędności de Barralowi, ale jeżeli tak było, to — sądząc po jego 
wyglądzie — należy przypuszczać, że były one zdobyte w jakimś udanym napadzie rabunkowym. 
Dziennikarz odpowiedział na moje zapytanie: „Nie.” Cieszył się, że było już po wszystkim. 
Dokuczyło mu gorąco i zaduch na sali sądowej. Przejmujący i surowy chłód ulicy widocznie 
natychmiast podziałał na jego wątrobę, stał się bowiem pogardliwy i zirytowany i złośliwie 
rozpierał się łokciami, torując drogę dla siebie i dla mnie.
 „To była nudna sprawa. Wszystkie takie sprawy są nudne. Nie ma w nich prawdziwie 
dramatycznych momentów. Prowadzenie ksiąg w banku «Orb» i w innych jego instytucjach było 
rzeczywiście groteskową rewelacją, ale publiczności nie chodzi o tego rodzaju rewelacje. Nudny 
gość ten de Barral” — sarkał dziennikarz. Nie mógł czy też nie chciało mu się scharakteryzować 
wyglądu tego człowieka, obecnie — na mocy orzeczenia prawa — już przestępcy (przeszliśmy na 
drugą stronę ulicy i wstąpiliśmy się napić), ale opowiedział mi z cierpkim, szyderczym chichotem, 
że gdy wyrok został już odczytany, osobnik ten powstał jeszcze w ławie oskarżonych, aby wnieść 
protest: „Nie daliście mi dość czasu. Gdybym miał czas, zostałbym w końcu parem Anglii, jak tylu 
innych.” I tu pozwolił sobie na pierwszy i ostatni gest przez te wszystkie dni: wzniósł nad głowę 
zaciśniętą pięść.
 Dziennikarz potępiał tę demonstrację. Nie starał się tego zrozumieć. Ale czy w ogóle kiedy 
dziennikarzowi chodzi o zrozumienie czegokolwiek? Nie zdaje mi się. Odwiodłoby go to zbyt 
daleko od spraw aktualnych, które stanowią codzienną strawę publiczności. Uważał zapewne, że 
rozprawa przedstawiała małą wartość, bo niezbyt była atrakcyjna: słaby głos, bezbarwna postać 
oskarżonego, który stał jak kołek, nie umiejąc przybrać nawet żadnej pozy, niedorzeczność gestu 
zaciśniętej pięści, tak całkowicie bezskutecznego w takiej chwili i w takim miejscu. Nie, to 
wszystko niewiele dawało. Zresztą dla dziennikarza, mistrza w swoim zawodzie, myślenie było 
wyraźnie „marnym interesem”. Do niego należało napisanie sprawozdania, które by się dało z 
przyjemnością przeczytać. Ale ja, nie potrzebując pisać, pozwoliłem sobie ruszyć głową, gdy tak 
siedzieliśmy nad wciąż jeszcze nie tkniętymi naszymi kieliszkami. Nagłe odkrycie, które często 
wynagradza oderwanie się od czysto wzrokowych wrażeń, wywołało we mnie dreszcz — podobny 
do drgnienia trwogi. Wydało mi się, iż pojąłem, w jaki sposób wstrząs, wywołany przez cierpienia 
i wątpliwości zbudzone przez proces, wpłynął na wyobraźnię tego człowieka, którego 
usposobienie, pojęcia i motywy często robiły wrażenie groteskowo tajemniczych — i że 
wyobraźnia ta nareszcie zaczęła działać. Było to okropne: usiłowałem zrozumieć uczucia 
człowieka, którego wyobraźnia zbudziła się w chwili, gdy miał zstąpić do grobu…
 — Nie przypuszczaj — ciągnął dalej Marlow po chwili przerwy — żem tego ranka, który 
spędziłem z Fyne’em, przemyślał dokładnie wszystkie te — powiedzmy — wiadomości; nie — 
lepiej powiedzieć: ten zasób wiedzy, który posiadałem lub raczej który istniał w mym umyśle w 
związku z de Barralem. Wiadomość jest to coś, czego się szuka i znalazłszy odkłada na bok jak 
kawał ołowiu: jest ważna, pożyteczna, martwa i tępa. Tymczasem wiedza, tego rodzaju wiedza 
zdobyta przypadkiem, nawet gdy leży odłogiem, zachowuje swą szlachetną gotowość… Ale że 
takie rozróżnienie jest nieomal transcendentne, oszczędzę ci tej przykrości, abyś je miał 
wysłuchać. Okrucieństwo moje ma jednak granice. Nie! Tego wszystkiego, co ci tu 
opowiedziałem, nie rozważyłem wtedy dokładnie. Jakże mogłem to uczynić, gdy Fyne był w moim 
pokoju? Siedział bez najmniejszego ruchu, jak z gruba wyciosany posąg, rzuciwszy swe efektowne 
stwierdzenie: „Tak, ten skazany!” A ja, nie pozwalając sobie na wycieczkę w przeszłość, 
trzymałem się do tego stopnia teraźniejszości, że dumałem mgliście i z roztargnieniem nad 
budzącymi szacunek rozmiarami i — na ogół biorąc — przyjemnym kształtem jego wielkich łydek 
piechura, jedną bowiem nogę założył niedbale na kolano, by ukryć swe pomieszanie pod pozorami 
swobody. Niemniej jednak wiedza ta istniała we mnie, ten rozbudzony rezonans, o którym przed 
chwilą wspomniałem. I właściwie bez żadnego związku powiedziałem ze zdziwieniem:
 „A więc de Barral miał żonę i dziecko! I ta dziewczyna to jego córka. A jak…”
 Fyne przerwał mi, by stwierdzić z powagą, jakby to było coś trudnego do uwierzenia, że oboje z 
żoną starali się wszelkimi sposobami zaprzyjaźnić z tą dziewczyną — naprawdę się starali. 
Naturalnie ani przez chwilę w to nie wątpiłem, ale w tym wypadku moje zdziwienie miało słuszne 
podstawy. Musisz bowiem pamiętać, że tego ranka nie wiedziałem jeszcze nic o zetknięciu się pani 
Fyne (nie była to bowiem bliższa znajomość) z żoną de Barrala i jego dzieckiem w dniach 
największego jego rozgłosu, podczas ich wygnania w „Kapelanii”.
 Fyne, który, rzecz jasna, przyszedł jedynie po to, aby porozmawiać na ten temat, pierwszy 
wspomniał mi o początkach owej znajomości, ograniczającej się do spotkań poza domem. 
„Dziewczyna ta była wtedy jeszcze dzieckiem — ciągnął dalej. — Potem była poza sferą wpływu 
pani Fyne, pod opieką guwernantki, osoby dalekiej od doskonałości” — jak mnie objaśnił. Żona 
jego — hm — poznała go wówczas; po swoim ślubie straciła to dziecko całkiem z oczu. Ale po 
urodzeniu Polly (Polly była to trzecia z rzędu córka państwa Fyne) nie czuła się bardzo dobrze i 
pojechała na kilka miesięcy do Brighton dla odzyskania sił; tam pewnego dnia dziewczynka (która 
wówczas chodziła jeszcze z rozpuszczonymi włosami) będąc w sklepie ujrzała ją przechodzącą 
ulicą i rzuciła się, dosłownie rzuciła się, w ramiona pani Fyne. Było to wzruszające. I pomimo 
chłodnej impertynencji tej — hm — guwernantki, żona naturalnie odpowiedziała dziecku 
uściskiem.
 Opowiadał w sposób uroczysty i fragmentaryczny. Przerwałem mu uwagą, że musiało się to 
zdarzyć przed bankructwem.
 Fyne przytaknął z większą jeszcze powagą i potwierdził swym basowym głosem:
 „Na krótko przedtem” — i pozwolił sobie na dłuższą chwilę uroczystego milczenia.
 — De Barral — Fyne nagle zaczął dalej opowiadać — nie przyjeżdżał wówczas regularnie na 
weekendy do Brighton. Pewnie zdawał sobie już sprawę ze zbliżającej się katastrofy. Pani Fyne 
unikała okazji, w której musiałaby zawrzeć z nim znajomość, i to odpowiadało zamiarom 
guwernantki, bardzo zazdrosnej o wszelkie wpływy z zewnątrz. Zresztą i tak nie byłoby to łatwą 
sprawą. Niezwykle sztywna i chuda postać de Barrala, który ubrany całkiem na czarno spacerował 
trzymając za rękę dziewczynkę, obserwowana była przez wszystkich; pozornie był nieśmiały, i tu 
Fyne był bliski wykazania jakby pewnej intuicji — ale zapewne pod brakiem pewności siebie krył 
niezwykle rozwiniętą tajoną arogancję. Pani Fyne na długo przed katastrofą litowała się nad losem 
Flory de Barral. Na ulicach ludzie znali ją z widzenia, przyglądali się jej w miejscach publicznych, 
jakby była jakąś księżniczką — ale ze stanowczością, która nie wróżyła nic dobrego, pilnowano, 
aby nie zawierała żadnych znajomości, choć bez wątpienia znalazłoby się wiele osób, które z 
największą chęcią — hm — zdobyłyby łaski panny de Barral. Nie leżało to jednak w planach 
guwernantki, tej intrygantki, która pod surowymi pozorami wyniosłości i towarzyskiej 
ekskluzywności knuła ponury spisek. Oczy poczciwego małego pana Fyne wyłaziły na wierzch w 
uroczystym oburzeniu, gdy z podnieceniem wyjawił mi ówczesne podejrzenia — a właściwie 
więcej niż podejrzenia — jego żony co do perfidnego postępowania tej — jakże się ona nazywała? 
— pani. Zdaje się, że istotnie, jak twierdziła pani Fyne, knuła ona już wówczas spisek, by wydać 
wychowankę za swojego niezamożnego krewnego — młodego człowieka o rozbieganym 
spojrzeniu, z odcieniem bezczelności w sposobie bycia; kobieta ta nazywała go swoim 
siostrzeńcem i zapraszała ciągle do siebie.
 „A może nie był to jej siostrzeniec. W ogóle może żaden krewny” — Fyne wykrztusił z 
konwulsyjnym wysiłkiem tę najgorszą część podejrzeń, którymi pani Fyne dzieliła się z nim po 
trochu, gdy przyjeżdżał na weekend, by spędzić go statecznie z żoną i dziećmi. Poczciwi państwo 
Fyne, kłopocząc się o nieszczęsne dziecko człowieka pochłoniętego przypadkowym obracaniem 
wieloma milionami, podczas cotygodniowych spotkań zastanawiali się poważnie, co by można 
zrobić dla zapobieżenia temu podłemu spiskowi, i usiłowali wymyślić jakąś taktowną linię 
postępowania w tak niezwykłych okolicznościach. Wyobrażałem ich sobie, jak naiwni i pełni 
Skrupułów kłopotali się poczciwie o tę bezbronną, sporą już dziewczynkę, spoglądając na swoje 
własne córeczki bawiące się nad brzegiem morza. Fyne zapewniał mnie, że wypoczynek jego żony 
zatruty był trudnym problemem, jak by wkroczyć w tę sprawę.
 „To dowód wielkiej przenikliwości pani Fyne, że wytropiła tę ukrytą grę!” — rzekłem 
zastanawiając się w duchu, gdzie się teraz podziała jej przenikliwość, gdy pozwoliła się zaskoczyć 
grą o tyle prostszą i rozgrywającą się aż do końca pod samym jej nosem. Tak, ale wtedy, gdy 
obawa przed losem grożącym bezbronnemu dziecku de Barrala nie dawała jej spać po nocach, nie 
była jeszcze zajęta pisaniem podręcznika będącego bezlitosnym kompendium o teorii i praktyce 
życia do użytku (nieszczęśliwych kobiet. Wówczas jeszcze, zanim trud stworzenia filozofii buntu 
nie przytępił jej przenikliwej intuicji, mogła dojrzeć fakty, które, podejrzewam, były dość proste. 
Jestem bowiem skłonny wierzyć, że kobieta, której los pozwolił rządzić przeznaczeniem Flory de 
Barral, nie czyniła zbyt subtelnych wysiłków, by ukryć swą grę. Ustaliwszy raz na zawsze swoją 
przewagę nad de Barralem zdawała sobie sprawę, że jest całkowicie panią sytuacji. Przedsięwzięła 
wszystkie środki, by nikt z zewnątrz nie mógł zaobserwować jej postępowania; nie mogłem się 
powstrzymać, aby nie uśmiechnąć się na myśl, jak okropnie jej zawadzali poważni i naiwni 
państwo Fyne. Jak musiała być wściekła, gdy ta para spadła do Brighton najzupełniej 
niespodziewanie, jak piorun z jasnego nieba — choć może nie z taką gwałtownością. Jak ich 
musiała znienawidzić!
 Ale doszedłem do przekonania, że była zdolna przeprowadzić każdy plan obmyślony przez 
siebie. Wyobrażam sobie, że de Barral od lat przyzwyczaił się liczyć z jej zdaniem, a z arogancji, 
nieśmiałości czy też po prostu z głupoty i zupełnego braku wyobraźni, trzymał się z dala od osób z 
towarzystwa, nie znając nikogo poza kilku kompanami, którzy grywali z nim w karty. Widzę go, 
przerażonego na myśl, że spadnie mu na kark córka na wydaniu, co zmusi go do zupełnej zmiany 
zwyczajów i narzuci konieczność prowadzenia innej egzystencji, którą nie wiedziałby nawet, jak 
rozpocząć. Jasne jest dla mnie, że ta pani (jak ją tam zwą) byłaby przeprowadziła swoje podłe 
zamiary bez wielkiego wysiłku, nawet gdyby zacni państwo Fyne mogli byli coś zrobić. Po prostu 
byłaby potraktowała z góry de Barrala. Nie ma ludzi bardziej służalczych od arogantów, gdy 
arogancja ich zostanie w jakimś szczególnym wypadku poniżona.
 Nie było już jednak ani czasu, ani potrzeby, by ktokolwiek interweniował w tej sprawie. 
Sytuację tę zmiotła finansowa ruina, jak trzęsienie ziemi, które poprzedzając to tylko 
złowieszczym, przytłumionym hukiem zmiata stojący jeszcze przed chwilą budynek. Może byłoby 
przesadą powiedzieć, że stało się to „w jednej chwili”, ale z zupełną ścisłością można stwierdzić, 
że wszystko to trwało nie dłużej niż dwadzieścia cztery godziny. Fyne opowiedział mi wszystko, 
co można było powiedzieć na ten temat, lecz najlepiej można scharakteryzować ten przewrót 
jednym zdaniem: błyskawiczna i zupełna ruina. Nie bardzo się znam na takich sprawach, ale z 
opowiadania Fyne’a wynikało, że wierzyciele czy depozytariusze, czy też odpowiednie władze w 
mgnieniu oka położyły areszt na wszystkim, co de Barral posiadał, nawet na jego zegarku z 
łańcuszkiem, na pieniądzach, jakie miał w kieszeni spodni, na zapasowych ubraniach i 
przypuszczam, że także i na szpilce z kameą w jego czarnym atłasowym krawacie. Na wszystkim! 
Zdaje mi się, że musiał oddać nawet obrączkę swej nieboszczki żony. Ponura „Kapelania” z 
wilgotnym parkiem i paroma fermami była zapisana na imię pani de Barral, ale przypuszczam, że 
gdy ona umarła (bez testamentu), „Kapelania” wróciła do niego i naturalnie też została 
zasekwestrowana; zresztą była to kruszyna na Saharze głodu, kropla w oceanie pragnienia. 
Ośmielam się twierdzić, że nikt na świecie nie znalazłby pociechy w odzyskaniu trzech pensów z 
całego majątku. Potem zagarnięto też, choć było to jeszcze mniej warte od tamtych okruchów czy 
kropli, apartament wynajęty w Brighton, meble, które się w nim znajdowały, powóz i parę koni, 
wierzchowca dziewczynki i jej kosztowne drobiazgi, nawet grubo w złoto oprawną obrożę jej 
rasowego psa, bernarda. Psa też zabrano: wśród tych żebraczych aktywów był on 
najszlachetniejszą pozycją.
 Ale tego, czego najprędzej zabrakło czy raczej co najprędzej znikło, nie można było zaliczyć do 
aktywów. Była to bowiem ta intrygująca guwernantka udająca „skończoną damę” (w ściśle 
konwencjonalnym stylu), a mająca duszę pozbawionego skrupułów bandyty. Gdy kobieta zajmie 
się jakimiś sprawami męskimi, będącymi w niezgodzie z prawem, nikt jej nie pobije na tym 
gruncie. Zawsze co prawda znajdą się tacy, którzy będą zapewniać, że to właśnie mężczyźni są 
winni temu, że z tak straszliwą gwałtownością depcze ona wszystko, co ustalone.
 Ci sami ludzie będą pytać z dowcipną miną, dlaczego bunty niewolników były bardziej dzikie, 
desperackie i okrutne od wszystkich wojen. Można na to odpowiedzieć, jak się komu podoba — 
nawet można, jeżeli chcesz, dać tę odpowiedź tak wybitnie kobiecą, tak typową dla ścisłego 
umysłu kobiecego: A cóż ma jedno do drugiego? Ile argumentów tych parę słów zwyciężyło! (Nie 
powiem jednak, aby je obaliło.) Bo podczas gdy my, mężczyźni, w naszym rozumowaniu 
usiłujemy wykorzystać bezmiar wszelkich doświadczeń i chętnie objęlibyśmy naszą miłością 
nawet Nieskończoność, to — jak zauważył pewien autor: „Kobiety tak nie postępują.” Och, nie! 
Nie dbają one o takie rzeczy. Nie mają takich aspiracji. I jak dziwny byłby świat urządzony przez 
nie, świat, do którego wkroczyłby z fantazją — brak logiki, zajmując miejsce trzeźwego i 
powszedniego marzenia…
 Podniosłem rękę, by przerwać memu przyjacielowi.
 — Czy wierzysz naprawdę w to, coś powiedział? — zapytałem. Nie chciałem go tym obrazić, 
bo przecież z Marlowem nigdy nic nie można było wiedzieć.
 — Tylko w niektóre dni w roku — odparł Marlow ze złośliwym uśmiechem. — Dzisiaj po 
prostu ośmieliłem się mówić o tym trochę obszerniej i widzę, że jednak zraniłem twoje pełne 
delikatności uczucia, jakie żywisz wobec kobiet. Siedząc w samotności i ciszy bronisz w myśli 
biedne kobiety przed atakami, którymi się one — być może — wcale nie przejmują. Zastanawiam 
się, czym one w ogóle się przejmują. Ale by uspokoić twoje obawy, muszę znów zwrócić ci uwagę, 
że taki nielogiczny świat mógłby być bardzo zabawny, gdyby kobiety zechciały uczynić go tak 
czarującym, jak one to potrafią, zachowując tylko na nasz użytek pewne znane, ustalone, 
powiedziałbym nawet spowszedniałe złudzenia, bez których przeciętny osobnik męskiego rodzaju 
nie może się obyć. Jest to niesłychanie ważnym warunkiem, gdyż nie ma nic bardziej irytującego, 
jak nielogiczność, która przestaje być zabawna i czarująca; może bowiem wówczas grozić 
niebezpieczeństwo ze strony ujarzmionych mężczyzn: doprowadzeni do rozpaczy, mogliby oni, 
uczyniwszy jakiś gwałtowny i nieopanowany ruch, wpakować łokieć w subtelną tkaninę, z której 
utkany byłby ów świat, o którym mówię. Byłoby to fatalne, gdyż nie ma nic bardziej żałosnego, jak 
bezpowrotnie uszkodzona wykwintna tkanina. Kobiety pierwsze zniechęciłyby się do swego 
własnego dzieła.
 Postępowanie tej niezwykłej guwernantki panny de Barral miało w sobie coś z wysoce 
praktycznego kobiecego zdrowego rozsądku, a zarazem coś z kobiecej nielogiczności. Z 
opowiadania Fyne’a wynikało, że w wilię dnia, w którym rozeszły się pierwsze wieści o 
katastrofie, ten podejrzany młody człowiek zjawił się niespodziewanie w Brighton, u swojej 
„ciotki”. Na zewnątrz wszystko zdawało się odbywać normalnie: po południu młody człowiek 
wyjechał konno z dziewczynką, jak się to często zdarzało — a co nie przestawało napełniać 
oburzeniem pani Fyne. Sam Fyne był tam wówczas także, gdyż spędzał cały tydzień z rodziną; 
został więc wezwany do okna, by zobaczył, jakie rozmiary osiąga ludzka niegodziwość, i by mógł 
podzielić uczucia swej żony. Nie towarzyszył im nawet chłopiec stajenny. Pani Fyne była tak 
zmartwiona na widok nieszczęśliwej dziewczyny, która przejeżdżała, uśmiechnięta i nieświadoma 
grożącego jej niebezpieczeństwa, że Fyne zaczął się poważnie zastanawiać, czy nie było właściwie 
ich obowiązkiem wziąć na siebie ryzyko wmieszania się w tę sprawę — i czy nie należało po 
prostu napisać do de Barrala. Powiedział swojej żonie z uroczystą powagą, którą sobie łatwo mogę 
wyobrazić: „Powinnaś to zrobić, moja droga. Znałaś przecież jego żonę, a to jednak coś znaczy.” Z 
drugiej zaś strony obawiał się ogromnie narazić żonę na jakąś nieprzyjemną odprawę. Pani Fyne ze 
swej strony miała pewne wątpliwości. Powodzenie w tej sprawie wydawało się niemożliwe. Była 
tu przecież ta kobieta, która od pięciu lat zajmowała się dziewczynką i która pozornie cieszyła się 
zupełnym zaufaniem ojca. Jakiż mogłoby to odnieść skutek, gdy się nie miało dowodów… Ten de 
Barral musi być albo bardzo głupi, albo do gruntu zły — zadecydowała pani Fyne — aby tak 
zaniedbywać swe dziecko. Zauważ, że być może na skutek poważnych poglądów Fyne’a na nasze 
doczesne życie i wrodzonego pani Fyne poczucia odpowiedzialności nie przyszło im nigdy na 
myśl, że najłatwiej mogli uniknąć tych wszystkich kłopotów niczego nie przedsiębiorąc i 
przestając zajmować się tą sprawą, która przecież ich nie dotyczyła. Istotnie było tak, biorąc rzecz 
ściśle z punktu widzenia światowego. Ale oni, jak mi powiedział Fyne, całe popołudnie mieli 
zatrute rozważaniem, jakimi środkami i w jaki sposób mogliby zapobiec niebezpieczeństwu, 
wiszącemu nad głową dziewczynki, a które mogło wyniknąć z jednej konnej przejażdżki ze 
wstrętnym łajdakiem (bez wątpienia sprawiała jej ona zresztą wielką przyjemność).
ROZDZIAŁ CZWARTY 
GUWERNANTKA
 — A najlepsze w tym było, że niebezpieczeństwo już minęło. Nie istniało już. Bowiem przyjazd 
domniemanego siostrzeńca miał swój powód. Nowiny, które przywiózł, były tak ważne, że 
nieomal drżał, drżał przytłoczony ich doniosłością. Wiadomości o zachwianiu się koncernów de 
Barrala musiały się już rozejść, ale tylko wśród najbardziej wtajemniczonych. Żadna wieść ani 
nawet jej echo nie dobiegło do zwykłych śmiertelników z West Endu — nie mówiąc już o 
poczciwym nadmorskim przedmieściu Hove. Państwo Fyne nie mieli żadnych podejrzeń, tak samo 
jak guwernantka, grająca z chłodną i wykwintną wyniosłością rolę matki fantastycznie bogatej 
panny de Barral; jej nauczycielom muzyki, rysunku, tańca nie przychodziło to na myśl; nic nie 
naruszało spokoju ducha jej doktora, dentysty, służby domowej ani kupców, którzy byli dumni, że 
nazwisko de Barrala figuruje w ich książkach rachunkowych. I oto ów młodzian, który od kogoś z 
City niespodziewanie dostał bardzo alarmującą, lecz pewną informację, przyjechał do Brighton w 
porze obiadowej z wiadomością mającą charakter śmiercionośnej bomby. Lecz on nie rzucił jej na 
ulicę, bo coś ważniejszego miał na widoku. Zjadł lunch siedząc nieprzenikniony naprzeciw Flory 
de Barral i pod jakimś pretekstem zamknął się z tą kobietą, którą mały pan Fyne w swej 
poczciwości określał (jednak z pewnym wahaniem w glosie) jako jego ciotkę.
 Możemy sobie wyobrazić, jaka była ich rozmowa w czasie tego sam na sam. Guwernantka 
wyszła ze swego saloniku z wypiekami na twarzy; wywołały one zainteresowanie „ukochanej” 
wychowanki, którą zbyto krótką odpowiedzią: „Głowa zaczyna mnie boleć.” Można być jednak 
pewnym, że gdy rozmowa się kończyła, musiała powiedzieć do młodego hultaja: „Lepiej będzie, 
gdy wyjedziesz z nią konno, jak zwykle.” Mamy na to niewątpliwy dowód, bo państwo Fyne 
obserwowali ich, jak przed drzwiami dosiedli koni i jak rozmawiając ze sobą przejeżdżali pod 
oknami ich salonu; biedna dziewczynka promieniała uśmiechem, gdyż z całą naiwnością cieszyła 
się z towarzystwa Karolka. Zresztą przed panią Fyne nie robiła z tego sekretu i dawno już 
zwierzyła się jej, że bardzo go lubi; zwierzenie to zmartwiło panią Fyne, budząc bezsilną udrękę, 
jaką się czasem odczuwa w sennych widzeniach. Jakże mogła ostrzec tę dziewczynkę? Raz 
ośmieliła się powiedzieć jej, że nie lubi pana Karolka. Panna de Barral wysłuchała ją ze 
zdziwieniem. Jak można było go nie lubić? Potem z naiwną lojalnością powiedziała pani Fyne, że 
pomimo iż ją tak kocha, nie chce słyszeć ani jednego słowa zarzutu przeciw Karolkowi — przeciw 
temu nadzwyczajnemu Karolkowi.
 Córka de Barrala cieszyła się miłą przejażdżką z miłym Karolkiem (bez porównania milszą niż 
ze starym, głupim nauczycielem konnej jazdy) i cieszyła się nią długo, gdyż państwo Fyne 
widzieli, jak wracali później niż zwykle, zaczynało się już bowiem ściemniać. Zsiadłszy z konia, w 
czym pomógł jej przemiły Karolek, poklepała wierzchowca po szyi i weszła na schody. Była to jej 
ostatnia przejażdżka. Flora za kilka dni miała skończyć szesnaście lat; szczupła, drobna na swój 
wiek dziewczynka w stroju do konnej jazdy, w czarnym meloniku, spod którego nisko na plecy 
spływały jej piękne, falujące, ciemne włosy, przycięte równo na końcach. Przemiły Karolek wsiadł 
z powrotem na konia, aby odprowadzić wierzchowce do stajni. Pani Fyne wciąż stojąc w oknie 
widziała, jak drzwi domu zamknęły się za panną de Barral, która powróciła ze swej ostatniej 
przejażdżki.
 A przez ten czas guwernantka (szlacheckiego pochodzenia), jak sama mówiła, spokrewniona z 
najbardziej znanymi osobami w hrabstwie (prawdziwa dama), tak starannie wybrana dla 
kierowania nauką, czuwania nad zdrowiem, kształcenia umysłu, uczenia manier i w ogóle dla 
odgrywania roli doskonałej matki tego nieszczęsnego dziecka — czymże się zajmowała? No cóż, 
pozbywszy się swej wychowanki pod najbardziej naturalnym pozorem co było dowodem jej 
praktycznego zmysłu, zaczęła pakować swe rzeczy, co wskazywało na jej jasny pogląd na sytuację. 
Zabrała się do pracy metodycznie, szybko i sprawnie, opróżniając szuflady, sprzątając ze stołów w 
swym prywatnym apartamencie, z milczącą, zażartą dokładnością; zabrała wszystko, co do niej 
należało, i parę przedmiotów, do których jej prawo własności można by zakwestionować: obsadkę 
wysadzają drogimi kamieniami, nóż do papieru ze złota i kości słoniowej (dom pełen był 
pospolitych, a cennych przedmiotów), parę srebrem okutych pudełek, podarków de Barrala, i inne 
drobiazgi; lecz fotografii Florydę Barral, opatrzonej czułą dedykacją i stojącej w srebrnej 
pozłacanej ramce na jej biurku, bardzo nowoczesnym i cennym, nie raczyła zabrać. Gdy ją 
przypadkiem w czasie pakowania zrzuciła na ziemię, spojrzała tylko, lecz nie podniosła jej nawet. 
Przypuszczam, że w ten sposób fotografia lub przynajmniej jej ramka stała się częścią aktywów w 
bankructwie de Barrala.
 Wieczorem, przy obiedzie, guwernantka wydała się dziewczynce posępna i szorstka. Panowała, 
wyjątkowa nuda. Guwernantka odpowiadała Florze monosylabami, a miły Karolek odburkiwał po 
prostu swej wesoło zagadującej „małej towarzyszce”, jak zwykł ją czasem — ale już nie teraz — 
nazywać. Bez wątpienia para ta była czymś zdenerwowana i przejęta. Mamy na to wszystko 
dowody, i na to także, że Flora obraziwszy się na przemiłego siostrzeńca swej wielce szanownej 
guwernantki była przez resztę wieczoru w złym humorze i z przyjemnością wcześnie poszła do 
siebie. Pani, pani… naprawdę zapomniałem, jak się nazywała — guwernantka zaprosiła 
siostrzeńca do swego saloniku, mówiąc głośno, że muszą obgadać pewne rodzinne sprawy. 
Powiedziane to było z myślą o Florze i ona to usłyszała, ale bynajmniej jej to nie zainteresowało. 
Rzeczywiście nie było w tym zaproszeniu nic niezwykłego, co by mogło wzbudzić w jej umyśle 
nawet przelotne podejrzenie. Znudzona, położyła się do łóżka i zmęczona długą przejażdżką spała 
mocno przez całą noc. Jej ostatni sen, nie chcę powiedzieć: istoty niewinnej — gdyż słowo to 
mając specyficzne znaczenie nie oddałoby dokładnie mej myśli — powiem raczej: sen istoty, która 
jest nieświadoma, albo jeszcze lepiej, która nie zna świata, nie zna niebezpieczeństw, cierpienia, 
upokorzeń, goryczy i fałszu. Nieznajomość ta u innych istot podobnych do niej ustępuje stopniowo 
przed wzrastającym doświadczeniem i wiedzą, o życiu, nieraz zresztą tylko częściową, której 
towarzyszą zbawcze niedomówienia, łagodzące wątpliwości i przesłaniające prawdę teorie. W jej 
nieznajomość zła, istniejącego w skrytych myślach, a co za tym idzie i w jawnych czynach 
ludzkich, ilekroć zbrodnicza myśl połączy się ze zbrodniczą odwagą — w tę jej nieznajomość 
miała się wedrzeć bluźniercza przemoc i zbezcześcić ją jak świątynię, którą profanuje szaleńcza i 
mściwa bezbożność. Tak, oto co czekało to dziewczątko, nieomal dziecko. A jeśli się mnie 
zapytasz: dlaczego? czemu? z jakiego powodu? — odpowiem ci na to: cóż, zrządzenie losu! Proste 
zrządzenie losu — tak jak zdarzają się różne wypadki pomyślne i niepomyślne, straszne lub 
wzruszające, ważne lub nieważne, a nawet zdarzenia, które są obojętne, które mają tak neutralny 
charakter, że należałoby się dziwić, dlaczego w ogóle miały miejsce, gdyby nie było wiadomo, że i 
one, choć są bez znaczenia, noszą w sobie posiew późniejszych nieodgadnionych losów.
 Oczywiście najbardziej prawdopodobne było, że los zetknie de Barrala z zupełnie 
nieszkodliwym, naiwnym, zwykłym, niezaradnym typem zacnej nauczycielki lub też z pospolitą i 
głupią awanturnicą, która by na przykład usiłowała wydać się za niego za mąż albo też knuła jakieś 
inne drobne, pospolite intrygi. Mógł był też trafić na wzór wszelkich cnót czy na źródło wszelkiej 
wiedzy albo na jakąś inną istotę w równym stopniu nieszkodliwą, przeciętną i 
drobnomieszczańską. Wszystkie przewidywania zdawały się przemawiać na jego korzyść, ale 
nieobliczalny los sprawił, że spotkał się z indywidualnością, którą łatwiej jest nazwać obelżywymi 
słowami, niż ze spokojem określić naukowo. Bez wątpienia była to indywidualność, a także i 
temperament. Rzecz, która się rzadko zdarza? Nie. Jest w nas wszystkich pewna doza tego, co bym 
nazwał uprzejmie — brakiem skrupułów. Pomyśl na przykład o tej przezacnej pani Fyne, która na 
łonie swej rodziny robiła wrażenie typowej guwernantki. Pewna ekstrawagancja jej umysłu była 
czysto teoretyczna i ujęta w karby przez tyle ludzkich uczuć i konwencjonalnej powściągliwości, 
że ostatecznie nie wykraczała poza zwykłą swobodę wyzwolonych od przesądów myśli; 
tymczasem ta druga kobieta, guwernantka Flory de Barral, była, jak mogłeś zauważyć, bardzo 
praktyczna — przerażająco praktyczna. Nie! Nie był to wyjątkowy charakter, poza tym, że wszelki 
przymus budził w niej gwałtowne niezadowolenie; jest to uczucie, które jak geniusz czy obłęd 
zdolne jest nagle pchnąć człowieka do nieobliczalnych czynów. Jej nieobliczalność była czysto 
kobieca. Mężczyzna genialny, łotr czy nawet obłąkany nie postąpiłby nigdy tak, jak ona postąpiła. 
W męskiej naturze, nawet najbardziej brutalnej, jest pewna delikatność, która działa hamująco.
 Gdy dziewczynka spała, tych dwoje, to jest czterdziestoletnia kobieta — wiek sam przez się 
niebezpieczny — i bez przyszłości dwudziestotrzyletni czarny charakter (zapewne też z dobrej 
rodziny), w opróżnionych pokojach prowadziło ściszonymi głosami ostrą sprzeczkę. Szafy były 
otwarte, szuflady na wpół powyciągane i puste, walizy pozamykane i spięte rzemieniami, meble w 
niebywałym nieładzie, na stołach nie pozostał nawet skrawek papieru. Panna służąca, która 
usługiwała jednocześnie guwernantce i uczennicy, skończywszy swą służbę przy Florze udała się, 
jak zwykle, do pokoju guwernantki, ale jej nie wpuszczono. Zanim zastukała, usłyszała dwa 
sprzeczające się głosy, a gdy ją odprawiono, odeszła natychmiast — jedyna osoba w całym domu 
już wówczas przekonana, że się „coś dzieje”.
 W życiu napotyka się na przestrzenie ciemne i jeśli można się tak wyrazić, niezbadane, tak samo 
więc w każdym opowiadaniu z życia muszą się znaleźć takie ciemne punkty. W mojej opowieści 
— epizodzie z nudnych wakacji spędzanych w wiejskim zaciszu, które stanęły mi naturalnie w 
pamięci, gdy po tylu latach spotkaliśmy tego człowieka, ongiś marynarza słonych wód — owa 
wieczorna rozmowa jest takim ciemnym, niezbadanym punktem. Możemy robić różne 
przypuszczenia. Nietrudno mi sobie wyobrazić, że ta kobieta — czterdziestoletnia kobieta, 
kierująca tym przedsięwzięciem — wpadła we wściekłość. A może jej partnera za mało to 
rozzłościło. Wprawdzie młodość czuje głęboko, ale może nie ma tak żywego poczucia utraconych 
możliwości. Młodzi wierzą w absolutną rzeczywistość czasu. Poza tym ten wstrętny łotrzyk na 
pewno nie miał żadnych wyraźnych uczuć, nawet nie miał świadomości, na jakie ryzyko się naraża 
pędząc swoją brudną egzystencję. Uwaga w rodzaju: „Nie ma dwóch zdań, że wpadliśmy”, której 
towarzyszył drwiący półuśmiech, wystarczyłaby do wywołania kłótni. I potem nowe szyderstwo: 
„W dodatku i strata czasu”, co by może wywołało gorzką odpowiedź towarzyszki: „A jednak, 
zdaje się, że lubiłeś błaznować z tą smarkatą.” Coś w tym rodzaju. Wyobrażasz to sobie, prawda?
 Marlow patrzył na mnie swymi ciemnymi, przenikliwymi oczami. Uderzyło mnie wielkie 
prawdopodobieństwo tej sugestii. Mieliśmy jednak zwyczaj przekomarzać się. Odczułem to jako 
zaczepkę i wymierzyłem podstępny cios.
 — Masz ponurą wyobraźnię — rzekłem z pogodnie sceptycznym uśmiechem.
 — No więc cóż z tego? — odparł, niezmieszany. — Ale pozwól zwrócić sobie uwagę, że 
znalazłem się w tej sytuacji bynajmniej nie z własnej woli. Podobny jestem do pewnego dziwaka 
oficera, którego mieliśmy kiedyś na naszym kochanym, starym statku, na „Samarkandzie”, gdzie 
byłem jeszcze aspirantem. Człowiek ten miał zwyczaj (wedle swojego ulubionego wyrażenia) 
„roztrząsać” z powagą wiele spraw, którymi nikomu nie przyszłoby na myśl zawracać sobie głowę. 
To był stary idiota, ale zarazem wykwalifikowany żeglarz—praktyk. Byłem wówczas jeszcze 
młodym chłopcem i miał na mnie wielki wpływ. Musiałem więc od niego przejąć te skłonności.
 — A więc opowiadaj dalej — rzekłem z wyrazem rezygnacji.
 — A więc — Marlow wpadł od razu w tok opowiadania — a więc musiało być tak. Sama 
zawiedziona chciwość nie mogła być przyczyną wydarzeń, które nastąpiły nazajutrz rano, 
wydarzeń, których nie będę ci opisywał, ale o których opowiem ci zaraz: nie są to bowiem 
domysły, lecz rzeczywiste fakty. Wracając tymczasem do tej wieczornej sprzeczki odbywającej się 
przyciszonym głosem w prywatnym apartamencie guwernantki panny de Barral — co byś 
powiedział na to, gdybym twierdził, że rozczarowanie rozdrażniło ich oboje, lecz że przyczyny 
niedbałego, drwiącego zachowania się mężczyzny należy może szukać w myśli, która mu się nagle 
nasunęła z wyraźnym westchnieniem ulgi: „Nic mi już teraz nie stoi na przeszkodzie do zerwania z 
tą starą babą.” A tajemnica jej jadowitej wściekłości, skierowanej nie przeciwko temu podłemu, a 
pociągającemu hultajowi, lecz przeciwko przeznaczeniu, wypadkom i całemu biegowi życia 
ludzkiego, wściekłości, której jad skoncentrowany został na de Barralu łącznie z jego niewinną 
córką — tajemnica ta tkwiła w myśli i w obawie wołającej duszy: „Teraz nie mam go już czym 
zatrzymać przy sobie…”
 Nie mogłem odmówić Marlowowi uznania, które wyraziłem przeciągłym gwizdnięciem: „Phii! 
A więc przypuszczasz…”
 Machnął niecierpliwie ręką.
 — To wcale nie jest przypuszczenie. Tak było. A w ogóle dlaczego nie miałbyś się zgodzić na 
takie przypuszczenie? Czy uważasz guwernantki za istoty wyższe ponad podejrzenia lub na pewno 
moralnie doskonałe? Gdyby zajrzeć w ich serca, nie wyobrażam sobie, żeby widok ten był bardziej 
budujący niż u innych ludzi. Czemu guwernantka nie miałaby znać namiętności, wszystkich, 
nawet najbardziej nieposkromionych namiętności, nawet chęci rozpusty; tłumionej jednak takimi 
samymi środkami, przy pomocy których my wszyscy trzymamy się na wodzy: wychowanie 
otrzymane we wczesnej młodości, niedostatek, warunki życia, obawa przed następstwami; aż 
nadchodzi taki wiek, taki czas, kiedy od lat zadawany sobie przymus staje się nie do zniesienia — 
a pasja miłosna — niezwyciężona…
 — Lecz jeżeli to była miłość — co, przyznaję, jest możliwe — dowodziłem — jak 
wytłumaczysz ten spisek?
 — Spodziewasz się niezwykłej u kobiet konsekwencji w postępowaniu — rzekł Marlow. — Nie 
można przewidzieć, do jakich podstępów może się uciec zagrożona namiętność. Gdy wyobrażamy 
sobie, że będzie szła naprzód obraną drogą, gotowa jest — dla jakichś swoich celów — cofnąć się 
i runąć w przepaść.
 Jeżeli uznamy, że to nie była kobieta przeciętna, wtedy wszystko da się łatwo zrozumieć. Była 
wstrętna, ale nie była przeciętna. Cierpiała całe swoje życie nie z powodu poczucia niższości, lecz 
z powodu stale zadawanego sobie przymusu. Zwykła kobieta w sytuacji dającej jej tyle władzy 
starałaby się może zostać drugą panią de Barral, co było niewykonalne. De Barral nie wiedziałby, 
co począć z żoną, ale gdyby nawet zdarzył się ten nieprawdopodobny wypadek i zacząłby jej robić 
pewne awanse, to guwernantka byłaby go odepchnęła z oburzeniem. Traktowała go zawsze jako 
niższą istotę, z pewną siebie, chłodną uprzejmością. Przy całym swym spokoju i układności manier 
pogardzała nimi i nienawidziła z całej duszy tak ojca, jak i córki. Myślę, że czuła zawsze wielką 
niechęć do swoich wychowanek, nie wyłączając nawet tych dwóch małych księżniczek (o ile były 
one księżniczkami), którymi olśniła de Barrala. Jakaż to musiała być nienawistna, niewdzięczna 
egzystencja dla kobiety żądnej tak samo jak większość sprytniejszych od niej kobiet, wszystkich 
zmysłowych przeżyć, które może dać życie.
 Widziała, jak młodość jej mija, świeżość znika, nadzieje gasną, a teraz poczuła, jak uchodzi 
namiętny wiek średni. Nic więc dziwnego, że z jej pięknie uczesanymi, bujnymi włosami, w 
których gęsto przeświecały białe pasma, dodające jej eleganckiej sylwetce interesującej dystynkcji 
pudrowanej fryzury — nic dziwnego, powtarzam, że czepiała się rozpaczliwie ostatniej swej 
miłości do tego zepsutego łotra, i to w tym stopniu, że sama uknuła dla niego ten niezwykły plan. 
Nie upadł bowiem jeszcze tak nisko, by nie mógł z pewnymi szansami powodzenia popróbować 
szczęścia. Miała nadzieję tym wielkim przekupstwem utrzymać go na prostej drodze. Była istotnie 
niezwykłą kobietą, obywała się bowiem bez złudzeń — co naturalnie nie znaczy, aby miała być 
rozsądna. Powiedziała sobie, może w przystępie wściekłej pogardy do siebie samej: „Za parę lat 
będę dla każdego za stara. A tymczasem będę go miała — i zatrzymam go dla siebie rzuciwszy mu 
majątek tej pospolitej, głupiej dziewczyny, która w ogóle nie będzie się liczyć.” Był to istotnie 
krok desperacki, ale zdawało się jej, że warto go zaryzykować. A poza tym nie ma bodaj na świecie 
kobiety, bez względu na to, czy jest twarda, zepsuta czy szalona, w której by nie przetrwało coś z 
macierzyńskiego instynktu, jak salamandra ostającego się w ogniu nawet najbardziej rozwiązłej 
namiętności. Tak, mogła w stosunku do niego odczuwać i to również. Bez wątpienia. Powtarzam 
więc raz jeszcze: nic w tym dziwnego! Nic dziwnego, że wszystko wprawiało ją we wściekłość — 
może nawet i on sam; robiła mu najsprzeczniejsze wymówki: że żałuje tej dziewczyny, tej głupiej 
gąski, która nie warta jest, aby ktokolwiek zwrócił na nią uwagę, to znów, że klęskę przyjął z 
cyniczną obojętnością, w czym odczuwała posmak buntu.
 I tak ciągnęła się w noc ta kłótnia o rzeczy już nieodwołalne. Spierał się z nią: „Po co ten 
pośpiech? Dlaczego mamy tak zmykać?” Może było mu trochę żal dziewczyny i będąc, jak 
zwykle, bez grosza w kieszeni, cenił wygodne mieszkanie i chciał jak najdłużej cieszyć się 
bezwstydnie tym zbytkiem, który mu się już wymykał. Jeszcze przez parę dni można by się nie 
spieszyć. Zawsze jest dość czasu, aby zniknąć. A prócz tego przetrwał w nim pomimo upodlenia 
cień męskiej delikatności, pewien szacunek dla pozorów. „Mogłabyś się, Elizo, pod koniec 
zachować przyzwoicie.” W poszarzałej twarzy, pod włosami jakby upudrowanymi na jakąś 
uroczystą okazję, nie było łagodności, znikł udany spokój, a ciemno podkrążone oczy wpatrywały 
się w niego chciwie. „Nie! Nie! Jeśli to prawda, co powiedziałeś, ani dnia dłużej, ani godziny, ani 
chwili!” Upierała się przy tym, najzupełniej zdecydowana, że musi nastąpić koniec tego flirtu 
chłopca i dziewczyny, skoro już nie było do niego powodu; ogarniała ją złość na siebie, że tyle 
przez to wycierpiała, i wściekłość, że wszystko to było na próżno.
 Ale miała tyle jeszcze rozsądku, by się z nim definitywnie nie pokłócić. Na co by się to zdało? 
Znalazła sposób ułagodzenia go, jedyny sposób. Póki można było wydostać jeszcze jakieś 
pieniądze, miała go w ręku. „A teraz odejdź. Takie gadanie do niczego nas nie doprowadzi. Chcę 
być sama.” Zgodził się, zasępiony, i odszedł. Pokój dla niego był zawsze przygotowany na tym 
samym piętrze, na drugim końcu krótkiego korytarza wysłanego grubym dywanem.
 Nie potrafiłbym powiedzieć, jak spędziła taką noc kobieta pozbawiona złudzeń, które 
pomogłyby jej znieść tyle bezsennych z pewnością godzin. Ale noc skończyła się nareszcie; i 
dziwna ofiara bankructwa de Barrala, której nazwisko nigdy nie będzie znane syndykowi 
upadłości, zeszła na śniadanie, nieprzenikniona i — jak zwykle — doskonale opanowana. Od 
pierwszej chwili uważała tę fatalną nowinę za prawdziwą. Całe życie nie wierzyła we własne 
szczęście z owym pesymizmem ludzi namiętnych, w głębi ducha uważających siebie za 
wyrzutków społeczeństwa o rygorystycznej moralności. Ale nie uczyniło to łatwiejszą chwili, gdy 
otworzywszy gorączkowo poranną gazetę, ujrzała potwierdzenie tej wiadomości. Tak, dziennik 
podawał ją. „Orb” zawiesił wypłaty — pierwsze pomruki burzy, jeszcze słabe, przytłumione, lecz 
dla wtajemniczonych będące zwiastunami potopu. Notatkę tę umieszczono pośród innych nie 
robiąc wokół niej niestosownego rozgłosu. W ogóle pozbawiono tę sprawę rozgłosu — w pewnym 
sensie. Poważny dziennik, jedyny spośród wielkich pism codziennych, który zawsze odnosił się z 
rezerwą do grupy banków de Barrala, miał własny „styl”. Tak! Tylko skromna wzmianka! Ale 
znalazł się także na innej stronicy specjalny artykuł finansowy, utrzymany we wrogim tonie i 
zaczynający się od słów: „Obawialiśmy się zawsze”, oraz ostrożny artykuł wstępny na pół 
kolumny, którego pierwsze zdanie brzmiało: „Jest to smutny objaw obecnych czasów”, a będący w 
istocie surową ogólną naganą niedorzecznego zamroczenia umysłów ludzi lokujących swoje 
pieniądze. Guwernantka przejrzała te artykuły, przeczytawszy to tu, to tam po jednym wierszu — 
wystarczyło to jej: nie miała już wątpliwości, że słyszy szum zbliżającej się powodzi. Parę 
pogardliwych wzmianek przy nazwisku de Barrala rozbudziło nagle jej niechęć do niego, dając jej 
jakby niespodziewane moralne poparcie. Ten podły łajdak!…
 — Rozumiesz pewnie — tu Marlow przerwał tok opowiadania — że dla ciągłości mojej relacji 
z tej afery powtarzam ci od razu szczegóły, które uzyskałem od pani Fyne nieco później tego 
samego dnia, i te, których ze zwykłą sobie powagą udzielił mi w czasie porannej wizyty mały pan 
Fyne. Jak łatwo możesz się domyślić, państwo Fyne przeczytali tę nowinę w swym mieszkaniu o 
tej samej porze i oczywiście w tym samym dostojnym i wysoce moralnym dzienniku co 
guwernantka znajdująca się w zbytkownym domu o parę kamienic od nich, po drugiej stronie 
ulicy. Lecz przeczytali ją z innym uczuciem. Był to dla nich grom z jasnego nieba. Fyne musiał 
wytłumaczyć całe jej znaczenie pani Fyne, która naprzód wydała okrzyk ulgi. Obroni to biedne 
dziecko przed tymi wyrachowanymi, okropnymi ludźmi! Pani Fyne nie miała pojęcia, czym jest 
nagły przeskok z bogactwa do zupełnej nędzy. Fyne ze swoją męską wyobraźnią mniej był skłonny 
cieszyć się nadmiernie z tego, że dziewczynka uniknęła moralnych niebezpieczeństw, które 
groziły jej bezbronnej egzystencji. Zbyt drogo będzie musiała za to zapłacić. Co za nieszczęsna 
istota! „Może będziemy mogli coś zrobić dla tego biednego dziecka, przynajmniej póki tu będzie” 
— rzekła pani Fyne. Nie mogła pozostać obojętna, czuła się moralnie zobowiązana do 
współczucia. Ale czyż można komu pomóc wybiegając na ulicę o tak wczesnej porze? Toteż 
zastosowała się do rady Fyne’a, aby nie działać ze zbytnim pośpiechem: usiedli oboje w oknie i z 
przejęciem patrzyli na wielki dom; wydawał im się okropny przez swoją niewzruszoną, zamożną i 
dostatnią solidność, gdy tymczasem u drzwi stała nieuchronna ruina.
 W tym czasie lub wkrótce potem całe Brighton wiedziało już o nowinie, w mniejszym lub 
większym stopniu zdając sobie sprawę z jej doniosłości. Kamerdyner wielkiego domu panny de 
Barral przeczytał tę wiadomość najwcześniej ze wszystkich mieszkających w promieniu mili od 
promenady; przeczytał ją podczas wykonywania swych porannych obowiązków, do których 
między innymi należało suszenie przed ogniem świeżo nadeszłych gazet — dawało to sposobność 
rzucenia na nie okiem, czego nie zaniedbałby żaden inteligentny człowiek. Podzielił się z resztą 
służby swym niejasnym, a silnym wrażeniem, że coś jest diablo źle z interesami „jej ojca w 
Londynie”.
 Wywołało to pewien nastrój skrępowania w całym domu, co nie uszło uwagi Flory de Barral, 
która zszedłszy na śniadanie trochę później niż zwykle, tłumaczyła to sobie po swojemu. Wszyscy 
zdawali się jej przyglądać w dziwnie głupi sposób; znów obawiała się całodziennej nudy.
 W jadalni guwernantka, siedząc na swoim miejscu, trzymała na kolanach dziennik na wpół 
ukryty pod obrusem i zamieniwszy parę słów ustami, które zaledwie zdawały się poruszać, trwała 
bez ruchu, w upartym milczeniu, z oczami utkwionymi gdzieś w przestrzeni. Gdy po chwili wszedł 
Karolek, nie spojrzała nawet na niego. Ledwie się przywitał, chociaż spróbował uśmiechnąć się 
blado do dziewczynki i siedząc naprzeciw niej, z oczyma wlepionymi w talerz, z lekkim drganiem, 
przechodzącym wzdłuż jego gładko wygolonych policzków, także nie zdobył się na to, aby coś 
powiedzieć. Jakaż to nuda, jaka okropna nuda rozpoczynać dzień w ten sposób; ale znała tego 
przyczynę. Te nigdy nie kończące się sprawy rodzinne! Nie po raz pierwszy odbił się na niej stan 
przygnębienia, w jaki wprawiały tę parę. To skandal, żeby ten przemiły Karolek stawał się taki 
nudny pod wpływem głupich rozmów, i głupio było z jego strony pozwolić się tak ciotce 
denerwować.
 Gdy guwernantka, która dłuższą chwilę siedziała w milczeniu i bez ruchu, jakby coś 
rozważając, wstała niespodzianie i wyszła z gazetą w ręku, a prawie natychmiast po niej wyszedł 
Karolek, pozostawiwszy na wpół zjedzone śniadanie, dziewczynka odczuła po prostu ulgę. 
Obgadają dziś rano tę jakąś sprawę i po południu będą znowu tacy jak zwykle — przynajmniej 
Karolek. Do humorów guwernantki mniejszą przywiązywała wagę.
 Państwo Fyne ujrzeli, jak po raz pierwszy tego ranka otworzyły się drzwi okropnego domu i jak 
wyszedł z nich ów podejrzany młodzieniec; wobec ich uprzedzenia nawet jego melonik i modnie 
skrojony krótki, piaskowy płaszcz zdawały się mówić o jego łotrostwie. Oddalił się szybko, jak 
ktoś śpieszący na pociąg, rozglądając się na obie strony, jakby unosił coś ze sobą. Czyżby 
odjeżdżał na dobre? Z pewnością! Ale żarliwie wypowiedziane przez panią Fyne „dzięki Bogu” 
okazało się, jak mówią Amerykanie — niektórzy Amerykanie — nieco przedwczesne. Po 
niedługim czasie to antypatyczne indywiduum ukazało się znów, dosłownie spacerowym krokiem, 
z kapeluszem przekrzywionym nieco na bakier, z miną swobodną i zadowoloną. Pani Fyne jęknęła 
na ten widok nie tylko w duchu, ale i głośno, i zapytała męża, co by to mogło znaczyć. Fyne 
naturalnie nie umiał na to odpowiedzieć. Pani Fyne wyraziła przypuszczenie, że przygotowuje się 
coś okropnego, a tymczasem przedmiot jej nienawiści wszedł po schodach i zastukał do drzwi, 
które otworzyły się przed nim natychmiast.
 Był tylko w banku.
 Przyczyną, dla której porzucił niedokończone śniadanie, by pobiec za guwernantką panny de 
Barral i porozumieć się z nią, była właśnie sprawa pójścia do banku, w jego oczach bowiem miało 
to pierwszorzędne znaczenie. Wzruszył ramionami, gdy zauważył widoczne w jej oczach i ruchach 
zdenerwowanie i gdy usłyszał jej zdławiony szept: „Musiałam wyjść. Ledwie mogłam zapanować 
nad sobą.” To była jej osobista sprawą. Jemu natomiast, wobec właściwej młodym ludziom 
wrażliwości, jej okrucieństwo było wprost wstrętne. Tego nie mógł zrozumieć. Mężczyźni w 
stosunkach między sobą nie gromadzą zazwyczaj nienawiści po trochu, zbierając skrzętnie każdą 
jej szczyptę, aż utworzą się z niej potworne zapasy materiału wybuchowego. Wybiegł za nią, by jej 
przypomnieć o rachunku bieżącym w banku. Trzeba nie tracąc ani chwili podjąć te pieniądze. 
Obiecywała mu przecież, że nie zostawi ani grosza.
 De Barral z pełną względów hojnością zasilał otwarte na nazwisko guwernantki konto na 
wydatki związane z mieszkaniem w Brighton. Przeszedłszy przez obszerny hali guwernantka 
weszła do małego pokoiku i usiadłszy wypełniła czek, który Karolek pośpiesznie zabrał dla 
zrealizowania, jak gdyby był kradziony czy fałszowany. Państwo Fyne obserwując go, gdy 
opuszczał dom, zauważyli jego zmieszanie pochodzące stąd, że jego kłopoty zaczęły się od czeku 
wątpliwej autentyczności; posiadanie takiego dokumentu napełniało go odtąd nierozsądnym 
niepokojem aż do chwili szczęśliwego podjęcia pieniędzy. Zresztą, rozumiesz, była to też kradzież, 
tyle że niebezpośrednia: pieniądze należały przecież do de Barrala, choć konto było na nazwisko 
tej „prawdziwej damy”. W każdym razie czek został zrealizowany. Wszedłszy w posiadanie 
banknotów i złota młodzieniec odzyskał całą swą beztroskę, gdyż, jak wiadomo, na niektóre natury 
posiadanie w kieszeni pieniędzy (nawet kradzionych) działa jak środek wzmacniający lub 
przynajmniej podniecający. Zsunął kapelusz trochę na bakier, jak gdyby był wypił parę kieliszków 
— co mógłby był rzeczywiście zrobić, by uczcić taką okazję.
 Guwernantka czekała na niego w hallu, nie zwracając uwagi na spojrzenia rzucane z ukosa 
przez służącego, który sprzątając po śniadaniu wchodził i wychodził z jadalni. To ona, 
własnoręcznie, z takim pośpiechem otworzyła Karolkowi drzwi wejściowe. „W porządku” — 
rzekł dotykając kieszeni na piersi; a ona, nieszczęsna istota pozbawiona wszelkich złudzeń, nie 
ośmieliła się powiedzieć, aby oddał jej pieniądze. Spoglądali na siebie w milczeniu. Zrobił 
znaczący ruch głową: „Gdzie ona jest teraz?” Odparła szeptem: „Poszła do salonu. Chcesz ją 
jeszcze zobaczyć?” — ze złym, ponurym spojrzeniem, na które on mruknął kwaśno: „Do licha, ani 
mi to w głowie! Jeżeli chcesz wiać po cichu, to wynośmy się zaraz.”
 Zacisnęła wargi z uporem okrucieństwa i potrząsnęła głową. Miała pewną myśl, ułożony cały 
plan. W tym samym momencie państwo Fyne, wciąż stojąc w oknie i śledząc wszystko, jakby byli 
prywatnymi detektywami, dostrzegli człowieka z długą siwą brodą i jowialną twarzą, który wszedł 
po schodach podpierając się grubą laską i zastukał do drzwi. Kto to mógł być?
 Był to jeden z nauczycieli panny de Barral. W ostatnich czasach zaczęła się uczyć malować 
akwarelą, przeczytawszy w pewnym tygodniku dla dam z wyższych sfer, że wiele księżniczek z 
europejskich panujących domów uprawia tę sztukę. Był to właśnie poranek poświęcony lekcji 
akwareli; nauczyciel, weteran wielu wystaw, o powierzchowności jowialnej i budzącej szacunek, 
stawił się ze zwykłą sobie punktualnością. Nie był gorliwym czytelnikiem rannych dzienników, 
gdyby był nawet przeczytał tę wiadomość, prawdopodobnie nie byłby zrozumiał jej istotnego 
znaczenia. W każdym razie zjawił się tak, jak się tego guwernantka po nim spodziewała, i państwo 
Fyne ujrzeli go wchodzącego przez owe złowieszcze drzwi.
 Przywitał się serdecznie z damą, której powierzono pieczę nad edukacją panny de Barral i która 
rozmawiała teraz w hallu z bardzo przystojnym młodzieńcem o nieco podejrzanym wyglądzie. 
Zwróciła się do niego uprzejmie: „Flora czeka już na pana w salonie.”
 Sztukę popieraną podobno przez księżniczki uprawiano w salonie ze względu na odpowiednie 
oświetlenie. Guwernantka zaprowadziła nauczyciela po schodach do pokoju, w którym znajdowała 
się panna de Barral, przystrojona w płócienny fartuch (również odpowiedni do uprawiania tej 
sztuki) i uśmiechająca się wyczekująco. Lekcja malowania akwarelą, urozmaicona żartobliwą 
rozmową dobrodusznego i krotochwilnego staruszka, była zawsze bardzo zabawna; Flora czuła, że 
powetuje jej to poranne nudy.
 Zazwyczaj guwernantka była obecna w czasie lekcji ale w tym dniu siedziała tylko do chwili, 
gdy nauczyciel i uczennica zabrali się na dobre do roboty; wówczas wstała spokojnie, jak gdyby 
sobie nagle przypomniała, że musi wydać jakieś polecenie, i wyszła z pokoju.
 Gdy tylko znalazła się za progiem, poleciła napotkanej służącej nie dzwoniąc wezwać służbę, 
po czym kazała prędko, jak najprędzej znieść do hallu wszystkie bagaże i posłać po dorożkę. Stojąc 
przed drzwiami salonu, na podeście schodów, przyglądała się ze zmarszczonymi brwiami każdej 
sztuce: kufrom, skórzanym walizom, torbom, które przenoszono przed nią; wyglądała na tak 
ponurą i zaabsorbowaną, że kamerdyner przez dłuższą chwilę zbierał odwagę, aby do niej 
przemówić. Zdecydował jednak, że będąc wolnym Brytyjczykiem ma do tego prawo. Przemówił 
więc nie bawiąc się w żadne omówienia, ale ze zwykłym szacunkiem:
 „Przepraszam panią, czy pani wyjeżdża na dobre?”
 Zdziwił go ton jej odpowiedzi. Niespodziewana i niepańska szorstkość przykrą, fałszywą nutą 
zadźwięczała w jego wprawnym uchu.
 „Tak. Wyjeżdżam. I dla was wszystkich też będzie najlepiej, jeżeli stąd odejdziecie i to jak 
najprędzej. Możecie odejść zaraz, dziś, natychmiast. Pensje mieliście wypłacone w zeszłym 
tygodniu, więc im dłużej tu zostaniecie, tym większa będzie wasza strata. Ale ja z tym nie mam już 
teraz nic wspólnego. Jesteście służbą pana de Barrala — wiecie to przecież.”
 Kamerdynera zdziwił sposób, w jaki udzielono tej rady, a gdy oczy jego zwróciły się na drzwi 
do salonu, guwernantka wyciągnęła ramię, jakby chcąc zagrodzić drogę: „Nikomu nie wolno tam 
wejść.” Było to powiedziane jeszcze innym tonem; takim, że ze sposobu bycia kamerdynera znikł 
wszelki ślad jego zawodowego szacunku. Patrzył na nią ze szczerym zdziwieniem. „Nie wolno, 
dopóki ja nie wyjadę” — dodała z takim wyrazem twarzy, że kamerdyner przestraszył się 
wypisanej na niej tajemnicy. Wzruszył z lekka ramionami i bez słowa zeszedł po schodach 
wiodących do suteren; po drodze otarł się w hallu o pana Karola, który w kapeluszu na głowie i z 
rękami wsadzonymi głęboko w kieszenie płaszcza spacerował tam i z powrotem, jak gdyby stał na 
warcie.
 Panna służąca, jedyna osoba ze służby znajdująca się wówczas na górze, krążyła po korytarzu 
pierwszego piętra, zaciekawiona i jakby urzeczona widokiem tej kobiety, która stała na straży koło 
drzwi salonu. Gdy guwernantka skinęła na nią rozkazująco i kazała jej przynieść z pustych już 
obecnie pokoi kapelusz i woalkę, jedyne rzeczy, jakie prócz mebli jeszcze się tam znajdowały, 
usłuchała w milczeniu, ale wewnętrznie poruszona. I gdy niepewna, trzymając woalkę w ręku, 
stała przed tą kobietą, która nie odstępując ani na krok od drzwi salonu przypinała kapelusz z 
niedbałym pośpiechem, usłyszała w salonie nagły wybuch śmiechu panny de Barral, rozbawionej 
lekcją akwareli, udzielanej jej po raz ostatni przez wesołego staruszka.
 Państwo Fyne zaczajeni w oknie — dziwne zajęcie dla ludzi ich pokroju — ujrzeli ze 
wzmożonym niepokojem dorożkę podjeżdżającą pod drzwi i zobaczyli, jak bagaż został 
wyniesiony i umieszczony na jej dachu. Kamerdyner wyszedł na chwilę i wszedł z powrotem do 
domu. Co to mogło znaczyć? Czyżby Flora miała być odwieziona do ojca, czy też tych dwoje, ta 
kobieta i jej okropny siostrzeniec, mieli ją gdzieś zabrać? Fyne nie umiał na to odpowiedzieć. Nie 
wierzył w to ostatnie przypuszczenie, gdyż Flora, jak sądził, nie przedstawiała dla nich żadnej 
obecnie wartości ani teraz, ani na przyszłość. Choć nie był wielkim znawcą charakterów, nie 
wierzył w ludzkie odruchy guwernantki. Wyznał mi z całą naiwnością, że był tak podniecony, 
jakby patrzył na akcję rozgrywającą się na scenie. Wtedy przyszło mu na myśl, że może 
dziewczyna miała zapisaną jakąś sumę na swoje imię, może posiadała jakieś środki i własny 
niewielki majątek i dlatego…
 Podzielił się tym przypuszczeniem z żoną, którą również ogarnęło przerażenie. „Nie wierzę, 
aby dziecko nie wpadło pożegnać się z nami — szepnęła. — Musimy się dowiedzieć! Spytam się 
jej.” Ale w tej samej chwili dorożka odjechała bez pasażerów, a drzwi domu, dotychczas z lekka 
uchylone, zostały zamknięte.
 Przyglądali się im w milczeniu, wreszcie pani Fyne szepnęła niepewnie: „Wydaje mi się, że 
powinnam jednak tam pójść.” Fyne przez chwilę nic nie odpowiadał (jak wiesz, jest to umysł 
refleksyjny), aż wreszcie, jak gdyby szept pani Fyne miał jakąś moc tajemną nad owymi drzwiami, 
otworzyły się one na oścież i ukazał się w nich staruszek z siwą brodą, dziwnie energiczny w 
ruchach; idąc w dół po schodach posługiwał się swą laską nieomal jak tyczką do skoków, po czym, 
potykając się na chodniku, odszedł żwawo. Naturalnie państwo Fyne byli zbyt daleko, aby 
odczytać wyraz jego twarzy. Ale niewiele byłoby im to pomogło do odgadnięcia sytuacji wewnątrz 
domu. Twarz ta bowiem wyrażała wesołe zaciekawienie — i nic więcej.
 Nauczyciel skończywszy lekcję schwycił nieodstępną laskę i wychodząc ze zwykłą sobie 
żywością, omal nie wpadł na stojącą za drzwiami salonu guwernantkę panny de Barral. Zatrzymał 
się jednak na czas, a ona odwróciła się szybko. Zapanowała chwila zakłopotania; nauczyciel 
przeprosił, lecz guwernantka nie zwracała na niego uwagi, twarz jej ani drgnęła i miała dziwny 
wyraz zdecydowania. Tak dziwny wyraz, że aż go na chwilę zatrzymał. Aby ukryć swe 
zmieszanie, zrobił jakąś bezsensowną uwagę o pogodzie, na którą wedle niepisanych prawideł 
powinna była odpowiedzieć równie bezsensowną uwagą, ale zamiast tego uśmiechnęła się do 
niego w sposób nieodgadniony. Trudno było sobie wyobrazić dziwniejsze zachowanie. W hallu 
przystojny młody człowiek o podejrzanym wyglądzie nie zwrócił na niego najmniejszej uwagi. 
Nie było widać nikogo ze służby. Sam otworzył drzwi i zatrzasnął je z hałasem za sobą, co było nie 
do uniknięcia, gdy się je chciało zamknąć.
 Kiedy umilkło już echo, kobieta na schodach przechyliła się przez balustradę i zawołała z 
goryczą do mężczyzny na dole: „Czy nie chcesz wejść na górę pożegnać się?” Wzruszył 
niecierpliwie ramionami nie przestając chodzić tam i z powrotem, jakby nie usłyszał. Nagle 
zatrzymał się, stał chwilę spokojnie, po czym z posępną twarzą, nie wyjmując rąk z kieszeni 
wbiegł szybko po schodach. Zwrócona już ku drzwiom, szepnęła drwiąco: „A jednak! Przyznaj się, 
że marzyłeś, aby raz jeszcze spojrzeć na jej głupiutką buzię” — na co on nie raczył odpowiedzieć.
 Flora de Barral siedziała jeszcze przy stole, przy którym malowała swój szkic, i na odgłos 
otwierających się drzwi podniosła głowę. Sposób, w jaki wtargnęli do pokoju, zrobił na niej 
wrażenie czegoś dotąd jeszcze nie spotykanego. Znała ich dobrze, a kobietę tę znała lepiej niż ojca. 
Istniały między nimi stosunki tak bliskie, jak to jest tylko możliwe bez owej pełnej łączności, jaką 
daje uczucie. Przemiły Karolek wszedł z oczami utkwionymi w plecy guwernantki, której czoło 
zakrywała podniesiona woalka, niby brunatna wstęga ponad czarną linią brwi. Dziewczynka była 
zaskoczona i przerażona niezwykłym wyrazem twarzy tej kobiety. Silne namiętności często 
wydobywają na jaw pewien aspekt człowieka dotąd nie znany nawet najbliższym. Z oczu 
guwernantki i z twarzy mężczyzny, który ze złowieszczo opuszczonymi powiekami stał za nią, 
wyższy od niej o pół głowy, emanowało jak gdyby zło; dosięgło ono, poruszyło i wyzwoliło w tym 
biednym dziecku to niewyrozumowane, wybuchające nagle uczucie trwogi, co leży ukryte na 
samym dnie ludzkich podobnie jak i zwierzęcych serc. Z rozszerzonymi nagle źrenicami, ruchem 
nieomal tak instynktownym jak skok spłoszonej sarny, zerwała się z miejsca i znalazła się na 
środku wielkiego pokoju, wołając do tych dziwnie obcych, choć dobrze jej znanych ludzi:
 „Czego chcecie?”
 Zauważ, proszę, że zawołała: „Czego chcecie?” a nie: „Co się stało?” Flora opowiadała pani 
Fyne, że nagle doznała wrażenia, jakby to był osobisty atak na nią. Musiało to być straszne. 
Kobieta, którą miała przed sobą, była dla niej widomym i niekwestionowanym wcieleniem 
mądrości, powagi, opieki i bezpieczeństwa.
 Możesz więc sobie wyobrazić, jak silny był wstrząs, gdy intuicja ostrzegła ją nie tylko o 
niebezpieczeństwie — nie wiedziała bowiem, co ją przeraziło — lecz także o utracie poczucia 
bezpieczeństwa. I nie tylko bezpieczeństwa. Nie wiem, jak ci to jasno wytłumaczyć. Posłuchaj! 
Nawet małe dziecko żyje, bawi się i cierpi w ramach tego pojęcia, jakie ma o swym własnym 
istnieniu. Wyobraź więc sobie, jeżeli możesz, zdarzenie nieoczekiwane i tak wstrząsające, że 
zdolne jest zachwiać samym tym pojęciem. Tylko dzięki temu, że dziewczyna ta była jeszcze 
takim dzieckiem, jej równowaga umysłowa nie została zachwiana, innymi słowami, zdołała to 
przetrzymać. Gdyby ją sobie wyobrazić bardziej dojrzałą, ale równie nieświadomą, należałoby się 
spodziewać, że z miejsca dostałaby pomieszania zmysłów — jeszcze na długo przed końcem tych 
przejść. Na szczęście ludzie zarówno dojrzali, jak niedojrzali (a kto z nas jest naprawdę dojrzały?) 
na ogół nie są zdolni zrozumieć, co się z nimi dzieje; jest to litościwa zapobiegliwość natury, 
mająca na celu zachowanie przeciętnej ilości zdrowia psychicznego potrzebnego do utrzymania 
biegu tego świata.
 — Za to, mój drogi, mamy tę nieocenioną wyższość, że wiemy, co się dzieje z innymi — 
przerwałem mu — lub przynajmniej niektórym z nas wydaje się, że wiedzą. Czy to jest też 
zapobiegliwość natury? I jaki ma to cel? Czy ten, abyśmy mogli zabawiać się plotkując o cudzych 
sprawach? Wydaje mi się, że ty, na przykład…
 — Nie wiem, jaki ci się wydaję — przerwał Marlow zmuszając mnie do milczenia — ale w 
życiu z pewnością potrzebna jest rozrywka. Choćby to było jedynym celem zapobiegliwości 
natury, zasługiwałaby ona na szacunek. Ale ta sama zapobiegliwość umysłu rodzi w nas litość, 
miłosierdzie, oburzenie, poczucie solidarności, a dusze nasze — bez względu na ich głębię — 
skłania do tej wyrozumiałości, która graniczy z miłością. Nie chcę przez to powiedzieć, abym był 
wyrozumiały dla tej szacownej pary, która rzuciła się na nic nie podejrzewającą dziewczynę. 
Wkroczyli oboje (Flora tak się właśnie wyraziła opowiadając to potem pani Fyne), ale stanęli 
usłyszawszy jej krzyk. Musiało to ich zaskoczyć. Jak gdyby nam ktoś zdarł maskę, gdy się tego 
najmniej spodziewamy. Mężczyzna zatrzymał się i nie chciał zrobić ani kroku dalej. Ale 
guwernantka, choć weszła właśnie po to, aby po raz pierwszy w życiu zdjąć maskę, potraktowała 
ten okrzyk przerażenia jako nową prowokację. „Dlaczego wrzeszczysz, ty głupie stworzenie?” — 
rzekła zbliżając się do dziewczyny, na której zrobiło to takie wrażenie, jak gdyby ujrzała głowę 
Meduzy z wężowymi lokami, osadzoną w tajemniczy sposób na ramionach tej tak dobrze znajomej 
osoby w brązowej sukni i w dobrze znanym kapeluszu. Straciła zupełnie poczucie rzeczywistości. 
Opowiadała pani Fyne: „Nie wiedziałam, gdzie się znajduję. Nie wiedziałam nawet, czy się boję. 
Gdyby mi była powiedziała, że to jest żart, byłabym się roześmiała. Gdyby mi była powiedziała, 
żebym włożyła kapelusz i wyszła z nią, byłabym włożyła kapelusz i poszła za nią bez słowa. 
Byłabym przekonana, że przez parę minut byłam nieprzytomna, i raczej zamartwiłabym się na 
śmierć, niżbym miała wspomnieć o tym czy jej, czy też komu innemu. Lecz ta niegodziwa kobieta 
przybliżyła swoją twarz do mojej tak, że nie mogłam się poruszyć. Gdy spojrzałam w jej oczy, 
zdawało mi się, że wrosłam w ziemię!”
 Dopiero po latach opowiedziała to w ten sposób pani Fyne — jej jednej tylko. Nikt inny nie 
usłyszał tej historii z ust Flory, ale nie zapomniała o niej nigdy. Nie przestawała sprawiać jej bólu; 
było to jakby piętno na duszy, jak mistyczna rana, którą się kontempluje i nad którą się rozmyśla. 
Dalej, wśród wielu innych zwierzeń wywołanych tą kontemplacją, opowiedziała pani Fyne, że 
póki ta kobieta wymyślała jej, nieomal ją to uspokajało i napełniało pewnego rodzaju otuchą. 
Wyobraźnia jej, podobnie jak ciało, uczyniła straszliwy skok w nieznane. Ale potem słowa te, 
które raczej przez swój ton niż swoje znaczenie były po prostu jadowitymi obelgami, uspokoiły 
wewnętrzny niepokój całej jej istoty.
 „Nazwała mnie głuptasem, nie wiem ile razy. Ja! Głupia! Proszę pani, zapewniam panią, że ja 
do owej chwili w ogóle jeszcze nie myślałam. Nigdy i o niczym na świecie. Po prostu żyłam. 
Przecież nie można być głupią, jeżeli się nawet w ogóle nie usiłowało myśleć. A o czymże miałam 
myśleć?”
 — Oczywiście — komentował Marlow — żyła samymi wrażeniami, na które reakcja nie może 
być ani mądra, ani głupia, a jest tylko kwestią temperamentu. Wydaje mi się, że miała na ogół 
szczęśliwe usposobienie, była zupełnie przeciętnym dzieckiem. Nawet gdy się jej nagle zapytano, 
czy myśli, że poza pieniędzmi jest w niej coś, co mogłoby w kimś inteligentnym zbudzić jakieś 
zainteresowanie, schwyciła tylko powietrze w krótkim szlochu, bez jednej łzy i nie powiedziała 
nic, nie wydała żadnego głosu, nie zrobiła żadnego ruchu. Gdy ją zapewniano ze złością, że jej 
uczucia, umysłowość, sposób bycia, powierzchowność są typowe dla istoty pospolitej i płytkiej, 
słuchała tego milcząc, bez oburzenia i bez gniewu. Była jakby kruchym i biernym naczyniem, do 
którego tamta kobieta wlewała całą nagromadzoną w sobie niechęć do swych wychowanek, urazę 
do chlebodawców (nie wyłączając książąt), pretensje i nieskończoną nienawiść, nagromadzone 
przez wszystkie te lata zapamiętałej… nie, nie mogę powiedzieć — hipokryzji. Gdyż doskonała 
hipokryzja jest sama przez się ulgą i tajnym triumfem, najpodlejszego bez wątpienia gatunku, 
dającym jednak pewne możliwości rozprawienia się z ogólnie przyjętą moralnością, która 
niejednemu z nas daje się bardzo we znaki. Nie! Powiem raczej, że były to namiętne, gorzkie lata 
panowania nad sobą, nieugiętego, doskonałego opanowania w każdym momencie, znajdującego 
wyraz w niezawodnie poprawnym sposobie wyrażania się, spojrzeniach, ruchach, uśmiechach i 
gestach, które zapewniły jej znakomitą reputację i imponujące wspomnienie o powodzeniu w jej 
sferze. Całymi latami żyła tak, dusząc się niemal.
 I męka ta w końcu na nic się nie zdała! To, co wydawało się, że będzie nareszcie dostateczną 
nagrodą (och! nie miała złudzeń! ale zawsze byłaby to nagroda), rozpadło się w jej rękach, obróciło 
w popiół, w gorzki popiół rozczarowania; rozkoszowała się więc nędzną zemstą — czując się 
zupełnie bezpieczna — żałując tylko, że tak niegodna postać dziewczęca musiała jej zastąpić to 
wszystko, co pragnęła przynajmniej raz, z całą swobodą opluć swym jadem. Obecność stojącego 
za nią młodego człowieka zwiększyła zarazem jej wściekłość i zadowolenie. Lecz sama 
gwałtowność ataku zdawała się niweczyć jego cel, pogrążając tę, można by powiedzieć 
reprezentatywną ofiarę w zupełne odrętwienie. Przyczyny tej napaści z natury rzeczy przekraczały 
wyobraźnię dziewczęcia, a wskutek tego jej zachowanie robiło wrażenie bezdennej i beznadziejnej 
głupoty. Faktem jest, że najcięższe ciosy w życiu nieraz nie wywołują ani krzyków, ani gestów, ani 
potoków łez i konwulsyjnego łkania. Nienasycona guwernantka odczuwała dotkliwie brak tych 
zewnętrznych objawów. Żałosna otępiałość ofiary stanowiła tylko nową prowokację. Biedna 
dziewczynka była jednak śmiertelnie blada.
 „Było mi zimno — nieraz potem mówiła do pani Fyne — trwało to tak długo, że zdążyłam się 
wystraszyć. Zbliżyła swoją twarz tuż do mojej i wyglądała, jakby mnie chciała rozszarpać. Oczy 
jej, otoczone gęsto okropnymi zmarszczkami, wydawały się zupełnie suche, twarde i małe. Byłam 
zbyt przerażona, aby drżeć, zbyt przerażona, aby zatkać uszy palcami. Nie wiem, jakich się jeszcze 
obelg po niej spodziewałam, ale kiedy mi powiedziała, że jestem po prostu żebraczką — że nie 
będę już miała ani nauczycieli, ani służby, ani koni — powiedziałam sobie: «Tylko tyle?» 
Roześmiałabym się, gdybym nie była zbyt przerażona, by wydać nawet najsłabszy głos.”
 Zdaje się, że biedna Flora musiała przejść przez wszystkie fazy tego rodzaju męczarni, 
począwszy od odruchowego panicznego lęku, poprzez kolejne stadia osłupienia, otępienia i bladej 
trwogi, aż do instynktownej ostrożności wywołanej krańcowym przerażeniem: stała się cicha jak 
mysz. Ale gdy usłyszała, że ją nazwano córką oszusta i szwindlarza, ta nieoczekiwana potworność 
wywołała w niej taką zmianę, że wybuchnęła gniewem i nagle krzyknęła: „Nie wolno pani tak 
mówić o moim tatusiu!” Wysiłek ten wyrwał ją z tego miejsca, gdzie małe jej nóżki zdawały się 
wrośnięte w gruby, zbytkowny dywan; cofnęła się do najbardziej oddalonej części pokoju, słysząc 
samą siebie powtarzającą: „Nie wolno pani, nie wolno!” — jak gdyby to ktoś inny krzyczał. 
Doszedłszy do jakiegoś krzesła opadła na nie. Po czym ten ktoś inny przestał krzyczeć, a ona 
siedziała, bezsilna i wyczerpana, nic nie widząc, w zupełnej ciszy panującej w pokoju, jakby 
obojętna na wszystko, z pustką w głowie.
 Kilka następnych sekund trwało chyba całą wieczność; czarna przepaść czasu oddzieliła to, co 
przeszło i minęło, od chwili gdy znów ukazała się guwernantka i znów zbudziła się trwoga. 
Kobieta ta cedziła słowa przez zaciśnięte zęby: „Powiadasz, że mi nie wolno tak mówić, nie wolno. 
Gały świat będzie jutro tak o nim mówił. Będą to powtarzać i będą to pisać. Będziesz to słyszała i 
będziesz to czytała — i wtedy dowiesz się, czyją jesteś córką.”
 Twarz guwernantki rozjaśniła się okrutnym zadowoleniem: „Ten twój ojciec jest po prostu 
złodziejem! — krzyczała. — A co się tyczy ciebie, nie miałam ani chwili złudzeń. Z biegiem czasu 
coraz bardziej mi brzydłaś. Jesteś pospolite, głupie zero i wrócisz tam, gdzie jest twoje miejsce, do 
tych nizin, Skąd pochodzisz. Będziesz musiała żebrać na chleb powszedni — o ile ktoś będzie 
chciał się nad tobą zlitować, o czym wątpię…”
 I byłaby dalej ciągnęła nie zwracając uwagi na ogromne oczy i otwarte usta dziewczynki, która 
nagle wyprostowała się w krześle z dzikim i błędnym wyrazem twarzy, jakby ją dusiły za szyję 
jakieś niewidzialne palce, i jeszcze przeraźliwiej pobladła. Wywarło to taki wpływ na jej ustrój, że 
jak mi mówiła pani Fyne, Flora, która jako dziecko odznaczała się ładnym, delikatnym kolorytem, 
odtąd przez kilka lat twarz miała bladą i bezkrwistą, a przy najlżejszym wzruszeniu pokrywała się 
zawsze trupią bladością. Koniec tej scenie położył wreszcie wybuch okropnej rozpaczy biednego 
dziecka, słaby krzyk o pomoc wydobyty z gardła chwytającego z trudem powietrze: „Karolku! 
Karolku!” Rozszerzone jej źrenice ujrzały go stojącego bez ruchu i bez słowa.
 Ocknął się jakby i wyciągnąwszy rękę z kieszeni płaszcza, zbliżył się do kobiety, schwycił ją od 
tyłu za ramię i rzekł ostrym, rozkazującym tonem: „Chodź stąd, Elizo.” Po chwili dziewczynka 
ujrzała ich idących blisko siebie, a dalekich, ujrzała, jak zbliżywszy się do drzwi wyszli przez nie, 
choć nie słyszała, jak się otworzyły i zamknęły. Ale zamknęły się. Och tak, zamknęły się! Jej 
niewidzące spojrzenie powoli przesunęło się po całym pokoju. Dłuższą chwilę siedziała 
pochylona, zbierając siły, nie wiedząc, czy zdoła wstać. Lecz wreszcie podniosła się. Wszystko 
dokoła niej wirowało w przytłaczającej ciszy. Pamiętała doskonale — jak opowiadała pani Fyne — 
że trzymając się poręczy fotela zawołała dwukrotnie: „Tatusiu! Tatusiu!” Na myśl, że jest on 
daleko, w Londynie, wszystko dokoła niej zastygło w bezruchu. Wówczas, przerażona nagle 
głuchą pustką tego pokoju, wybiegła na oślep.
 Z tym charakterystycznym dla obecnej ludzkości zgubnym brakiem zaufania we własne siły, 
gdy chodzi o czynienie dobra, państwo Fyne dalej patrzyli przez okno. „To tak trudno 
zadecydować, jak najlepiej postąpić” — zapewniał mnie pan Fyne. To prawda. Dobre zamiary 
często same dla siebie stanowią przeszkodę, tymczasem chcąc komuś zaszkodzić, nie 
potrzebujemy się wahać: wystarczy działać. Nikt nam nie będzie robił wymówek z powodu 
naszych błędów ani nie będzie nam wymyślał od niezdarnych partaczy. Państwo Fyne patrzyli 
wciąż na drzwi, na te zamknięte drzwi wejściowe, jakby wrogie ich życzliwym myślom, i w tak 
okrutnie nieprzeniknione oblicze domu. Niezmienny, codzienny wygląd martwych przedmiotów 
jest tak sugestywny, że Fyne odszedł od okna i wziąwszy znów gazetę przebiegł oczami 
zamieszczoną wśród drobnych wiadomości notatkę. Nie było wątpliwości. Sprawy wyglądały 
bardzo źle. Powrócił do okna i do pani Fyne. Pomimo zmęczenia siedziała zdecydowana i gotowa 
wziąć na siebie odpowiedzialność. Ale nie umiała podać żadnego projektu. Ludzie w przedziwny 
sposób obawiają się spotkać z ostrą odmową i cała odwaga pani Fyne kończyła się na myślach. 
Wzdrygała się przed niezwykle impertynenckim zachowaniem guwernantki. Fyne stał koło niej, 
jak na staroświeckich fotografiach par małżeńskich, gdzie się widzi męża z ręką na oparciu fotela, 
na którym siedzi żona. I byli równie jak te stare fotografie zdolni do czynu, równie nieruchomi, aż 
wreszcie pani Fyne lekko drgnęła. Drzwi wejściowe otworzyły się na oścież i ukazał się w nich 
nagle ów wstrętny młody człowiek, w kapeluszu zsuniętym na oczy (jak zauważyła pani Fyne). Za 
nim wysunęła się guwernantka i odwróciwszy się zamknęła za sobą starannie drzwi. Tymczasem 
mężczyzna zeszedł po białych stopniach i oddalił się, z rękami głęboko zanurzonymi w 
kieszeniach piaskowego płaszcza. A kobieta, ta kobieta o opanowanych ruchach, o stanowczym, 
pełnym wyższości zachowaniu, pobiegła parę kroków za nim i dogoniwszy go usiłowała wsunąć 
rękę pod jego ramię. Pani Fyne dostrzegła, jak zrobił gwałtowny półobrót, aby brutalnie udaremnić 
ten jej zamiar, ruchem człowieka, który chce uniknąć niepożądanego dotknięcia. Nie usiłowała już 
wziąć go pod rękę, lecz dotrzymywała mu kroku i pani Fyne widziała, jak szli, każde z osobna, aż 
za rogiem ulicy znikli na zawsze.
 Państwo Fyne spojrzeli na siebie wymownie, pełni wątpliwości: „Co o tym sądzisz?” Po czym 
oboje zgodnie zwrócili znów oczy na zamknięte masywne, ciemne drzwi wejściowe; jedynie 
wielka, jasna, mosiężna kołatka błyszczała w spokojnych, skośnych promieniach słońca, odciętych 
poprzeczną linią głębokiego cienia wypełniającego dalszy odcinek ulicy. Czyżby dziewczynka już 
wyjechała? Może odesłali ją do ojca? Czy ma jakich krewnych? Pani Fyne pamiętała, że prócz de 
Barrala nigdy nikt jej nie odwiedzał; przeniknęło ją natychmiast głębokie macierzyńskie 
współczucie dla osamotnienia tego dziecka — i to dziewczynki! Nie mogła się temu oprzeć. Nie 
pozostał również bez wpływu odjazd nauczycielki, zachęcając ją do działania. „Pójdę zaraz 
przekonać się, co się stało” —oznajmiła stanowczo, ale wciąż jeszcze patrzyła na drugą stronę 
ulicy. Lecz zamiarom jej przeszkodził fakt, że te przerażające, ciemno połyskujące drzwi nagle 
odemknęły się na ziejący mrokiem hali, z którego dosłownie frunęła na chodnik, nieledwie nie 
dotykając białych stopni, drobna postać, z rozpuszczonymi, spływającymi jej po plecach włosami, 
okryta aż po szyję płóciennym fartuchem. Przemknęła obok latarni, obok czerwonej skrzynki 
pocztowej… „Tu! — zawołała pani Fyne —ona tu idzie! John, biegnij! biegnij!”
 Fyne wyskoczył z pokoju. Sam użył tego słowa. Wyskoczył! Zapewnił mnie ze wzmożoną 
powagą, że wyskoczył. Ktoś żądny niezatartych wrażeń zapłaciłby zapewne każdą cenę, aby móc 
zobaczyć krępego i muskularnego Fyne’a pędzącego z powagą po wąskich korytarzach i schodach 
eleganckiego hoteliku. Lecz gdy z ustami składającymi się do uśmiechu spojrzałem na niego, 
zapytałem sam siebie: ilu ludzi naraziłoby swą wysoko cenioną powagę dla jakiegoś tam dziecka 
zrujnowanego finansisty, nad którego głową kłębiły się już groźne, czarne chmury. I nie 
roześmiałem się. Wyraziłem uznanie: „Doprawdy! To wspaniale… A co dalej?”
 Główną jego myślą było ustrzec dziecko przed jakimś przykrym zetknięciem z ludźmi. Na dole 
był portier i pikolaki, w korytarzu parę wyjeżdżających osób z walizkami, przy wejściu stał 
omnibus kolejowy, a przy drzwiach wartowali kelnerzy o białych gorsach koszul.
 Zdążył na czas. Znalazł się przy drzwiach, zanim dobiegła do nich uciekając na oślep. Nie 
poznała go, może go nawet nie widziała. Gdy przebiegała obok niego, schwycił ją delikatnie za 
ramię, nie usiłując zatrzymać; po prostu wpadł z nią do środka i biegł dalej w górę po schodach, 
wywołując konsternację wśród spotykanych ludzi. Rozstępowano się przed nimi. Nie wiem, co 
myślano na widok mężczyzny w średnim wieku, który porwał nagle i uprowadził na wyższe piętra 
przyzwoitego hotelu wystraszoną dziewczynę, bez wątpienia jeszcze małoletnią. Fyne (sam mi to 
powiedział) nic sobie nie robił z tego, co ludzie pomyślą. Pragnął tylko dobiec do żony, zanim 
dziewczynka zemdleje. Przez pewien czas biegła z nim, ale na ostatnim piętrze musiał ją 
podtrzymywać i na wpół dociągnął, a na wpół doniósł ją do żony. Pani Fyne czekała w drzwiach, 
ze spokojną twarzą, gotowa przyjąć na siebie wszelką odpowiedzialność, co już wówczas ją 
charakteryzowało, na długo przedtem zanim została bezkompromisowym teoretykiem. 
Zadowolony, że wypełnił swe zadanie, Fyne pośpiesznie zamknął drzwi do saloniku.
 Lecz wkrótce strach ogarnął oboje państwa Fyne. Dziewczynka, która nie powiedziawszy 
słowa, leżała bez ruchu w ramionach pani Fyne, po pewnym czasie wyrwała się z tego nieco 
sztywnego uścisku. Nie wiedzieli, dlaczego w milczeniu rzucała się, bez słowa i śmiertelnie blada, 
aż wreszcie upadła wyczerpana na sofę. Na szczęście dzieci wyszły z obiema niańkami. 
Pokojówka hotelowa pomogła pani Fyne położyć do łóżka Florę de Barral, która jakby straciła 
mowę i zmysły. Leżała na wznak, z twarzą bladą jak papier, z ciemnymi oczami wlepionymi w 
sufit, a ta przerażająca nieruchomość ustępowała chwilami nagłym napadom dreszczy, w czasie 
których w mrocznej ciszy pokoju z opuszczonymi roletami rozlegało się głośne szczękanie zębów. 
Pani Fyne siedziała koło niej cierpliwie, z założonymi rękami, ale wewnętrznie wzburzona tym 
zagadkowym nieszczęściem, którego przyczyny nie mogła odgadnąć, i powtarzała sobie: „To 
dziecko jest zbyt wrażliwe — zbyt wrażliwe, aby mogło być zupełnie normalne!” Jak gdyby ktoś, 
kto nie jest z kamienia, mógł być na tym świecie zupełnie normalny! A zresztą w jaki sposób 
normalny? W jakim znaczeniu — i aby opierać się czemu? Przemocy czy zepsuciu? Nawet w 
najlepszej stalowej zbroi są spojenia, które zdradziecki cios zawsze odnajdzie, jeśli los da mu po 
temu sposobność.
 Ogólne rozważania nigdy nie potrafiły poważnie zakłócić spokoju pani Fyne. Wobec tego, że 
dziewczynka nie była w stanie odpowiadać na pytania, czekała przy jej łóżku. Fyne poszedł do 
domu naprzeciwko, gdyż wszelkie jego skrupuły przezwyciężyła niecierpliwość, by się 
dowiedzieć, co tam naprawdę zaszło. Nie potrzebował użyć kołatki: drzwi stały otworem na 
mroczne wnętrze hallu; wszedł do środka, ale nie ujrzał nikogo, gdyż służba zebrała się w suterenie 
na bezcelową naradę. Wystraszył ich podniesiony bas Fyne’a; kamerdyner z wytrzeszczonymi 
oczami i bez kurtki wszedł na górę i z początku odnosił się do niego bardzo podejrzliwie, potem 
dopiero, gdy Fyne objaśnił go, że jest mężem pani, która parokrotnie tu była — przyjaciółki matki 
panny de Barral — okazał ludzkie zainteresowanie i stał się rozmowny, mówiąc jak człowiek z 
człowiekiem, lecz zachowując wyuczony ton służącego z wyższych sfer. „Och! niech pan będzie 
spokojny! Nie zamierza powrócić. Sama mi to powiedziała” — zapewniał Fyne’a i lekki odcień 
pogardy zabrzmiał w jego głosie.
 A co się tyczy młodej pani, to nikt na dole nie wiedział, że wybiegła z domu. Ośmiela się 
zapewnić, że cała służba gotowa była zrobić dla niej wszystko, co możliwe, ale wobec tego, że już 
jest pod opieką przyjaciół matki…
 Był zaniepokojony. Mruknął coś, że to wszystko było takie niespodziewane. Chciał się 
dowiedzieć, co ma począć z listami czy depeszami, które mogłyby nadejść w ciągu dnia.
 „Listy zaadresowane do panny de Barral proszę przynieść do mojego hotelu, naprzeciwko” — 
rzekł Fyne zaczynając się poważnie kłopotać przyszłością.
 Służący odparł: „Dobrze, proszę pana — i dodał — a jeżeliby nadeszły listy do pani…”
 Fyne powstrzymał go ruchem ręki:
 „Nie wiem… zróbcie z tym, co chcecie.”
 „Dobrze, proszę pana.”
 Kamerdyner nie zamknął drzwi wejściowych za panem Fyne, ale postał na progu przez chwilę, 
spoglądając w jedną i drugą stronę ulicy, w nastroju swobodnego oczekiwania, jak ktoś, kto znów 
stał się panem własnej woli. Pani Fyne usłyszawszy, że mąż jej wrócił, wyszła z pokoju, w którym 
leżała Flora. „Bez zmiany” — szepnęła. A Fyne mógł tylko odpowiedzieć jej beznadziejnym 
ruchem oznaczającym, że nie wie, co to wszystko znaczy ani jak się to skończy.
 Obawiał się komplikacji na przyszłość — rzecz naturalna: miał ograniczone środki, był na 
urzędowym stanowisku, nie rozporządzał swym czasem. Tak. Wyznał mi w bawialni mego 
domku, że bardzo się trapił mogącymi stąd wyniknąć konsekwencjami. Lecz gdy mi się tak z 
prostotą spowiadał, pomyślałem, że bez względu na to, co sobie wówczas wyobrażał, nigdy by mu 
nie przyszły na myśl te komplikacje i konsekwencje, które obecnie na niego spadły. Blisko od 
sześciu lat zbliżały się powoli, lecz nieodwołalnie (wierzę bowiem, że Księga Przeznaczenia jest 
już zapisana od pierwszej do ostatniej karty) — aż wreszcie nadeszły. I oto one! Patrzyłem na jego 
niezachwianą powagę z tym żartobliwym politowaniem, jakie mamy dla ofiary zabawnego, choć 
nieco złośliwego figla.
 „A! niech to diabli!” — zawołał bez logicznego związku z tym, co mi opowiadał. Niemniej 
okrzyk ten był dostatecznie zrozumiały.
 Przyznał, że z początku nie było jednak żadnych przykrych komplikacji ani kłopotliwych 
konsekwencji. Na ostrożny telegram wysłany do de Barrala nie było odpowiedzi przez przeszło 
dwadzieścia cztery godziny. Zrozumiałe, że państwo Fyne niepokoili się tym nieco, lecz 
następnego dnia późnym wieczorem zjawiła się odpowiedź pod postacią starszego mężczyzny. Był 
to typ dość niezwykły, który, jak mnie dokładnie objaśnił pan Fyne, najwidoczniej należał do 
najbardziej szacownych kół drobnego mieszczaństwa. Mówił powoli i spokojnie. Ubrany był w 
surdut i miał siwe bokobrody, łączące się ze sobą pod brodą. Wchodząc oznajmił, że jest kuzynem 
pana de Barral, dodając pośpiesznie, że nie widział go od wielu lat, przy czym patrzył na Fyne 
(który go sam przyjmował) tak podejrzliwie, że ten poczuł się dotknięty (osobnik ten istotnie 
zaczął od tego, że nie chciał usiąść) i odpowiedział cierpko, że on sam nigdy nie widział pana de 
Barral i jeżeli gość nie chce usiąść, to go prosi, aby wyłuszczył swą sprawę możliwie jak 
najzwięźlej. Wobec tego czarno ubrany osobnik usiadł z bladym, pełnym wyższości uśmiechem.
 Przyjechał po córkę de Barrala. Kuzyn jego w krótkim liście oddanym mu przez posłańca prosił, 
aby natychmiast udał się do Brighton, zabrał „jego córkę” od pewnego pana nazwiskiem Fyne i na 
jakiś czas dał jej schronienie w swoim domu. I oto jest. Interesy nie pozwoliły mu przyjechać 
wcześniej. Jest on wytwórcą — na wielką skalę — pudełek tekturowych. Ma dwie dorosłe córki. 
Naradził się z żoną i wszystko uzgodnili. Dziewczynka będzie w jego domu serdecznie przyjęta. 
Zapewne dom jego nie jest taki, do jakiego przywykła, ale… itd., itd.
 Przez cały ten czas Fyne czuł wyraźnie w jego zachowaniu się szyderczą dezaprobatę w 
stosunku do wszystkiego, co nie było małomieszczańskie, głęboki szacunek dla pieniądza, niską 
pogardę dla spekulantów, którym się nie powiodło i zarozumiałe zadowolenie z własnej szacownej 
pospolitości.
 Zachowanie się tego nieznanego kuzyna de Barrala wobec pani Fyne było tylko trochę mniej 
obraźliwe. Spoglądał na nią przebiegle, lecz jej chłodny i stanowczy sposób bycia zrobił na nim 
pewne wrażenie. Natomiast pani Fyne była po prostu przerażona tą figurą, ale nie pokazała tego po 
sobie. Nawet gdy zauważył z obłudną prostotą, że Florcia — nazywa się bowiem Florcia, prawda? 
— z pewnością odczuje z początku brak swych dobrych przyjaciół. A gdy mu powiedziano, że 
dziewczynka leży w łóżku, gdyż się bardzo źle czuje, okazał nieżyczliwe zaniepokojenie. Chyba 
nie jest chora? Nie. Co jej jest w takim razie?
 Na twarzy Fyne’a, gdy po tylu latach o nim opowiadał, można było jeszcze wyczytać 
niesłychany wstręt do tego szacownego członka społeczeństwa. Był to przedstawiciel klasy, z 
którą tacy ludzie jak państwo Fyne najmniej mają do czynienia, i wyobrażam sobie, że musiał im 
dotkliwie działać na nerwy. Posiadał wszelkie cnoty obywatelskie w najbardziej pospolitej postaci, 
a ukoronowaniem wszystkiego było okazywane przezeń z tego powodu tanie zadowolenie. 
Pracowitość jego była wzorowa. Chciał następnego ranka zdążyć na najwcześniejszy pociąg. 
Zdaje się, że od dwudziestu siedmiu lat nie zdarzyło się, by nie siedział na swym biurowym stołku 
w swojej fabryce punktualnie o godzinie dziesiątej rano. Z nieukrywaną niecierpliwością słuchał 
sprzeciwów pani Fyne. Dlaczego Florcia nie miałaby wstać i zjeść śniadanie o ósmej, tak jak 
wszyscy? U niego w domu śniadanie było punktualnie o ósmej. Uprzejma i cierpliwie obojętna 
postawa pani Fyne pokonała go wreszcie. Zapewnił ją z niezadowoleniem, że ustępstwo to jest dla 
niego osobiście bardzo nie na rękę, ale zrezygnował z wczesnego pociągu.
 Zacni państwo Fyne nie śmieli spojrzeć na siebie w obecności tego nieprzewidzianego, lecz 
formalnie w pełni uprawnionego opiekuna — i obojgu przemknęła przez głowę ta sama myśl: 
Biedna! Biedna mała! Jeśli i kobiety w tej rodzinie są takie… A z pewnością będą takie. Biedna 
mała! Ale co mogli na to poradzić, nawet gdyby byli przygotowani do wysuwania jakichś 
sprzeciwów. Osobnik w surducie miał list ojca, pokazał go panu Fyne. Była to tylko prośba, aby — 
jako najbliższy krewny — zaopiekował się jego córką, bez żadnego objaśnienia czy najprostszej 
aluzji do katastrofy majątkowej; ton listu był dziwnie obojętny, a przemilczenie tej sprawy dawało 
do myślenia, że piszący nie był niespokojny o przyszłość dziecka. Zapewne ta właśnie myśl 
popchnęła kuzyna de Barrala do tak szybkiego działania. Nieraz ci, którzy zbankrutowali na 
handlu, wychodzili z katastrofy z posiadłościami wiejskimi i dostatecznymi dochodami, jeśli nie 
dla siebie, to dla swych żon. Jeżeli zaś odrobina zręczności wystarczy, by zapewnić żonie wygodne 
życie, to dlaczego by nie można zrobić tego samego dla córki? Tak. Możliwość ta zapewne była 
przedyskutowana w rodzinnym kółku owego osobnika, przy czym osądzono, że warto oprzeć na 
niej dalsze postępowanie.
 Przybyły istotnie nadmienił prostacko, że jest to jego przekonaniem, i wobec ostrożnych 
odpowiedzi Fyne’a dał mu do zrozumienia, że nie da się nabrać na takie przemilczanie. Wyraźnie 
podejrzewał państwa Fyne, że są rozczarowani, iż dziewczynka będzie im odebrana. Oni 
tymczasem ze względów dyplomatycznych — godząc się na to poświęcenie dla dobra biednej 
Flory — zaprosili go na obiad. Przyjął zaproszenie jak z łaski, zaznaczając, że nie jest 
przyzwyczajony jadać późno, na ogół bowiem jada lekką kolację około wpół do dziewiątej czy 
dziewiątej. Jednakże…
 Rozglądał się z pogardą po ładnie udekorowanej jadalni, nieufnie kręcił nosem na potrawy, 
które podawał mu kelner, ale żadnej nie odmówił; pożerał wszystko z wielkim apetytem i pił 
(„żłopał”, jak to określił Fyne) całymi garncami imbirowe piwo, które (na jego własne żądanie) 
podano mu w kamionkach. Trud podtrzymywania rozmowy z tym osobnikiem wyczerpał nawet 
panią Fyne, która zasiadła do stołu z niezłomnym męstwem. Z tego, co mówił, jedno tylko 
zasługuje na wzmiankę: oto przestawszy na chwilę opychać się „tymi francuskimi potrawami”, 
powiódł uważnym wzrokiem po małych stolikach, przy których siedzieli jedzący obiad goście, i 
powiedział, że cieszy się, iż żona jego, która przez chwilę miała zamiar wybrać się z nim, jednak 
tego nie zrobiła. „Widok tej ilości alkoholu nie podobałby się jej wcale. Z całą pewnością nie 
podobałby się jej” — oznajmił z naciskiem.
 „Musiał to być uroczy wieczór — rzekłem — sądząc po tym, jak żywo pozostał panu w 
pamięci.”
 „Rozkoszny!” — Fyne z błyskawicą gniewu w oczach dosłownie warknął na to wspomnienie, 
lecz natychmiast odzyskał swoją uroczystą powagę. Chwilę milczeliśmy, po czym zapytałem go, 
czy osobnik ten zabrał nazajutrz dziewczynkę.
 Fyne odparł, że istotnie, po południu zabrał ją bryczką, z niewielką ilością rzeczy, które służąca 
zebrała i przyniosła z wielkiego domu naprzeciwko. Fyne widział Florę już tylko przez dziesięć 
minut przed wyjazdem na stację w ich hotelowym saloniku. Były to bardzo przykre minuty dla 
państwa Fyne. Czcigodny obywatel mówił do panny de Barral „Florciu” i „moja droga”, poufale 
lekceważącym tonem; powiedział, że nie jest bardzo duża: „Niewiele zabierzesz miejsca, moja 
droga”. — Po czym zwracając się do pani Fyne zupełnie głośno zapytał: „Jest bardzo blada. 
Dlaczego?” Na to pani Fyne nic nie odpowiedziała. Tego ranka własnymi rękami upięła włosy 
dziewczynki. Bardzo ją to zmieniło, jak zauważył Fyne. On sam naturalnie odgrywał drugorzędną 
rolę i tylko potakiwał. Osobiście mógł dla panny de Barral tylko tyle zrobić, że ją sprowadził na dół 
i sam wsadził do bryczki, podczas gdy jej najbliższy krewny, odsunięty na bok, stał z parasolem i 
czarną torbą w ręku przyglądając się temu, jak się zdaje, z kwaśnym uśmieszkiem. Trudno było 
sobie wyobrazić, co dziewczynka myślała czy też czuła. Nie wyglądała już na dziecko. Z bryczki 
szepnęła jeszcze panu Fyne słabym głosem: „Dziękuję”, a on odpowiedział bardzo dobitnie, 
trzymając ją wciąż za rękę: „Proszę, niech pani za parę dni napisze obszernie do mojej żony”, po 
czym cofnął się. Wówczas kuzyn wdrapał się na bryczkę mrucząc zupełnie głośno: „Nie zdaje mi 
się, aby na przyszłość potrzebował pan się o nią kłopotać.” Powiedział to jednak nie patrząc na 
Fyne’a, którego nie obdarzył nawet skinieniem. Bryczka ruszyła z miejsca.
ROZDZIAŁ PIĄTY 
PODWIECZOREK
 „Zachwycający osobnik — zauważyłem widząc, że Fyne pogrąża się w ponurym zamyśleniu. 
Lecz nie mogłem się powstrzymać, by nie dodać znacząco: — Nie miał jednak daru proroczego.”
 Fyne nagle wstał mruknąwszy: „Widocznie”. Był pochmurny i niezdecydowany. Myślałem, że 
nie będzie chciał grać w szachy tego popołudnia. Pozwoliłoby mi to nie opuszczać mojego pokoju 
w ten dzień nazbyt piękny, by go marnować na piesze spacery. Byłem więc rozczarowany, gdy 
biorąc czapkę wyraził nadzieję, że ujrzy mnie w swym domu jak zwykle koło czwartej.
 „Nie będzie to już jak zwykle” — położyłem specjalny nacisk na ostatnie słowa. Przyznał mi po 
krótkim namyśle, że istotnie nie będzie jak zwykle. Nie, nie będzie. W rzeczywistości oczekiwała 
mnie raczej jego żona. Powzięła bardzo wysokie mniemanie o moim rozsądku w sprawach 
praktycznych.
 Pierwszy raz o tym słyszałem. Nigdy nie przypuszczałem, że pani Fyne zada sobie trud 
dopatrzenia się we mnie śladów rozsądku czy głupoty. Te parę słów zamienionych poprzedniego 
wieczoru w podnieceniu — czy też w trosce — z powodu zniknięcia dziewczyny, były pierwszymi 
znaczącymi coś słowami, które padły między nami. Zawsze czułem, że dla pani Fyne jestem tylko 
szachowym partnerem jej męża i niczym więcej — czymś potrzebnym — prawie narzędziem.
 „Bardzo mi to pochlebia — rzekłem. — Słyszałem zawsze, że kobieca intuicja nie ma granic i 
teraz jestem niemal skłonny w to uwierzyć. Ale wciąż jeszcze nie zdaję sobie sprawy, na co się 
pani Fyne może przydać mój rozsądek w sprawach praktycznych czy innych. Rozsądek jednego 
człowieka jest zupełnie podobny do rozsądku każdego innego. A skoro pan jest na miejscu…”
 Fyne, wyraźnie nie słuchając, co mówię, zwrócił na mnie zafrasowane, poważne oczy i 
przerwał: „Tak, tak. Zapewne. Ale pan przyjdzie — prawda?”
 Postanowiłem, że nikt z rodziny państwa Fyne, bez względu na płeć, nie zmusi mnie w ten 
piękny dzień do przejścia trzech mil (tyle było do ich domu i z powrotem). Gdyby byli jednym z 
tych przeciętnych światowych małżeństw, z którymi utrzymujemy stosunki tylko dlatego, że 
wolny czas trzeba jakoś zapełnić, niewiele bym sobie robił z tego szczególnego zaproszenia. Ale 
oni byli inni: trzeba było się liczyć z ich niewątpliwą życzliwością dla ludzi. Jednocześnie 
chciałem jednak postawić na swoim. Zaproponowałem więc, aby mi zrobili tę przyjemność i 
przyszli do mnie na filiżankę herbaty.
 Krótka chwila namysłu i Fyne skwapliwie przyjął zaproszenie w imieniu własnym i żony. 
Wkrótce później usłyszałem zatrzaśnięcie furtki, po czym wśród nieprzytomnego szczekania jego 
impulsywnego psa przesunęła się w mym oknie widoczna po drugiej stronie żywopłotu, poważna 
twarz Fyne’a; spojrzenie miał skłopotane, wlepione prosto przed siebie, a myśl wyraźnie zajętą 
poważnymi i zawiłymi rozważaniami. Nareszcie choć jedna z młodych przyjaciółek jego żony 
przestała być dla niego tylko cieniem. Przypuszczałem jednak, że Fyne myśli nie o tej młodej 
istocie, lecz o swej żonie. Był idealnym mężem.
 Zacząłem przygotowania do popołudniowego przyjęcia wezwawszy żonę farmera i zrobiwszy z 
nią przegląd tego, co było osiągalne w domu i na wsi. Była to zaradna kobieta. Ale przeglądu 
moich zdolności praktycznych nie zrobiłem. Z wyjątkiem przyziemnej, materialnej strony 
podwieczorku nie dokonałem żadnych innych przygotowań na przyjęciu pani Fyne.
 Nie mogłem uczynić takich przygotowań, nie wiedziałem bowiem, jakiego rodzaju pomocy 
oczekiwała od mego zmysłu praktycznego. Zresztą jeśli idzie o przegląd własnych umysłowych 
możliwości, wydaje mi się, że nikt nie ma na to ochoty, o ile może tego uniknąć. Bliżej nie 
określone a wysokie wyobrażenie o własnej umysłowości jest zbyt przyjemne, aby je lekkomyślnie 
zachwiać dociekaniami tak delikatnej natury. Może gdybym miał u swego boku kobietę, która by 
mi pomogła, kochaną, przenikliwą a schlebiającą, oddaną kobietę… Są w życiu chwile, w których 
człowiek wyraźnie żałuje, że się nie ożenił. Nie! Nie przesadzam. Powiedziałem chwile — nie lata 
czy nawet dni. Chwile. Nie mogłem żądać pomocy od żony farmera. Nie można się było po niej 
spodziewać potrzebnej wnikliwości i wątpię, aby wiedziała, jak mi należy pochlebiać. Była mi 
pomocną na swój sposób: w tej chwili, ubrana w swój zwykły czarny czepiec, zrobiwszy dobrą 
milę drogi, usiłowała wynaleźć w sklepikach wiejskich jakieś jadalne ciasto. Też energii jest w 
kobietach! Ileż optymizmu w tych drogich istotach! I udało jej się znaleźć ciasto, które wyglądało 
na jadalne. Tyle tylko wiem o nim, gdyż nie miałem możności sprawdzić bardziej wewnętrznych 
przymiotów tego artykułu spożywczego. Ja sam nigdy ciasta nie jadam, a pani Fyne, która 
przybyła punktualnie, nie miała apetytu na ciasto ani w ogóle na nic. Natomiast miała pragnienie, 
co jest objawem głębokich i dręczących przeżyć. Tak, przyczyną jej pragnienia były przeżycia, a 
nie jaskrawe blaski słońca, które bardziej świeciło, niż grzało, jak to bywa zazwyczaj z 
dyskretnym, powściągliwym, dystyngowanym słońcem naszej wyspy, które by w żadnym razie nie 
wywołało rumieńca na twarzy prawdziwej damy. Widok pani Fyne sprawiał wrażenie chłodu. 
Ubrana była w białą spódnicę i żakiet, biały kapelusz o szerokim rondzie spoczywał na jej gładko 
uczesanych włosach. Żakiet jej przypominał krojem kurtkę wojskową: było to w jej stylu. 
Zaryzykowałbym twierdzenie, że wielu młodych oficerów niższych szarż, i to spośród 
przystojniejszych, przypomina panią Fyne typem twarzy i opaloną cerą, a nawet żywością ruchów. 
Ale niewielu by się znalazło takich, których wygląd tchnąłby podobną gotowością wzięcia na 
siebie każdej odpowiedzialności na tym ziemskim padole. Jest to rodzaj odwagi, do której 
człowiek dochodzi dopiero w późniejszym wieku, a pani Fyne pomimo braku zmarszczek była już 
z pewnością w wieku dojrzałym.
 Rozejrzała się po pokoju i powiedziała zdecydowanym tonem, że w istocie urządziłem się 
bardzo wygodnie, czemu przytaknąłem, skromnie przyznając, że jest to niezasłużone szczęście.
 „Dlaczego niezasłużone?” — dopytywała się.
 „Wynająłem te pokoje listownie, nie pytając o nic. Mogła to być okropna nora — 
wytłumaczyłem. — Ja zawsze tak robię, nie lubię kłopotów. Nie dowodzi to moich praktycznych 
zdolności, prawda? Wydaje mi się, że ludzie praktyczni lubią te swoje zdolności wprowadzać w 
czyn. Słyszałem, że nie potrafię się powstrzymać, by nie dawać tego dowodów nawet w 
drobiazgach. Musi to być niesłychanie miłe, ale mnie jest to zupełnie obce. Myślę, że nie mam tych 
zdolności — zdolności praktycznych.”
 Fyne zaprotestował jakimś nieartykułowanym basowym pomrukiem. Zapytałem o dzieci, 
których nie widziałem jeszcze po moim powrocie z miasta. Miewały się bardzo dobrze, zresztą 
zawsze były zdrowe. Oboje państwo Fyne mówili o niezrównanym zdrowiu swych dzieci tak, 
jakby było ono wynikiem wysokich wartości moralnych, jakimś specjalnym tonem, zawierającym 
w sobie pewien odcień pogardy dla ludzi, których dzieci czasem chorują. Miało się nieomal 
uczucie, że za to pytanie trzeba ich przeprosić. I to mnie irytowało, choć przyznaję, że nie było to 
rozsądne z mojej strony, gdyż wyobrażenie o własnej wyższości jest bardzo pospolitą słabością. 
Aby się za to odpłacić, chciałem im dokuczyć i zauważyłem tonem uprzejmego zainteresowania, 
że kochane dziewczynki zapewne zdziwiły się tym nagłym zniknięciem młodej przyjaciółki ich 
matki. Czy nie stawiały czasem kłopotliwych pytań co do panny Smith? Gdyż zdaje się, że panna 
de Barral była mi przedstawiona jako panna Smith?
 Pani Fyne z nieruchomym wzrokiem, lecz z żywszym rumieńcem przebijającym przez jej 
śniadą cerę, powiedziała mi, że jej dzieci nie bardzo lubiły Florę. Nie miała ona tej żywości 
usposobienia, która pociąga zdrowe dzieci do dorosłych, tłumaczyła mi pani Fyne z 
niezachwianym spokojem. Flora dawniej już kilkakrotnie bywała w ich domu. Pani Fyne 
zapewniała mnie, że obecność jej w domu była nieraz dla niej bardzo kłopotliwa.
 „Ale co mieliśmy robić?” — zawołała.
 Ten powściągliwy okrzyk rozpaczy, tak mało wyrazisty, a przez to tak zupełnie szczery, 
wpłynął na zmianę mych uczuć względem pani Fyne. Byłoby tak łatwo nie robić nic i nie myśleć o 
tym więcej. Moja sympatia do niej zaczęła się od chwili, gdy usiłowała mi opowiedzieć o nocy 
spędzonej przy łóżku dziewczynki, ostatniej nocy przed jej odjazdem z mało pociągającym 
krewniakiem. Wątpię, czy pani Fyne umiała pocieszyć dziecko. Nie miała zdolności, które by jej 
pozwoliły Odrobić to, co tamta rozwścieczona kobieta tak dobrze obmyśliła w swej nienawiści.
 Powiesz mi może, że wrażenia dziecinne nie są trwałe. Słusznie. Dziecko… tak się tylko mówi. 
Dziewczynka przecież za kilka dni miała już skończyć szesnaście lat, była więc dosyć duża, by 
dojrzeć pod wpływem tego ciosu. Już sam wysiłek, który musiała zrobić, by odmalować pani Fyne 
swoje wrażenia, by przypomnieć sobie szczegóły, dobrać odpowiednie słowa — czy w ogóle 
znaleźć słowa — wystarczył, by ją w okrutny sposób rozwinąć i dodać lat. Mówiła długo, a pani 
Fyne jej nie przerywała — była jeszcze bardzo dziecinna w swym zdumieniu i bólu — 
zatrzymywała się od czasu do czasu, by wtrącić żałosne pytanie. „To było okrutne z jej strony. 
Prawda, proszę pani?”
 Karolka starała się wytłumaczyć. On w każdym razie nic nie mówił, a przy tym wyglądał na 
bardzo posępnego i nieszczęśliwego. Przecież nie mógł wystąpić przeciw swej ciotce, prawda? I 
wreszcie, gdy się do niego odwołała, zabrał „tę okrutną kobietę”. Wyprowadził ją trzymając za 
ramię. Widziała to na własne oczy i zapamiętała. Tak! Ta kobieta była szalona. „Och!. Niech pani 
nie mówi, że ona nie była szalona. Gdyby pani widziała jej twarz…”
 Lecz pani Fyne nieugięcie trwała przy zdaniu, że dla dobra dziewczynki należy jej wyjawić jak 
najwięcej prawdy, obawiała się bowiem, że przypadnie jej w udziale ciężkie życie upośledzonych 
przez los istot. Tłumaczyła jej, że są na świecie ludzie źli i samolubni. Ludzie bez skrupułów… 
Tym dwojgu chodziło tylko o pieniądze jej ojca. Najlepiej będzie, gdy zupełnie o nich zapomni.
 „O pieniądze tatusia? Nie rozumiem” — szepnęła biedna Flora i leżała w milczeniu, jakby 
usiłując to zrozumieć, w ciszy mrocznego pokoju, gdzie paliła się tylko nocna lampka. Po czym 
miała długi atak dreszczy, w czasie których ściskała za rękę panią Fyne. Cierpliwość, z jaką ta 
ostatnia siedziała nieruchomo przy łożu tego brutalnie zamordowanego dzieciństwa, świadczyła 
bardzo chlubnie o jej ludzkich uczuciach. Czuwanie to musiało być nadzwyczaj przykre, gdyż 
doskonałe czułem, że pani Fyne ani przez chwilę nie uważała tej biednej ofiary za specjalnie 
uroczą czy sympatyczną. Był to jedynie dowód litości, litości samej w sobie, jeśli się można tak 
wyrazić, i mało kobiet umiałoby ją okazać z tak niewzruszoną wytrwałością. Gdy dreszcze minęły, 
pierwsze słowa, jakie dziewczynka wypowiedziała wybuchając łkaniem, były: „Och! proszę pani, 
czyż ja naprawdę jestem taka okropna, jak ona mnie przedstawiła?”
 „Nie, nie! — zaprotestowała pani Fyne. — To ta twoja była guwernantka jest okropna i 
wstrętna. To podła kobieta. Nie zgadzam się, aby była szalona, ale myślę, że nie posiadała się z 
wściekłości i miała bardzo złe zamiary. Moje drogie dziecko, powinnaś przestać myśleć o tych 
okropnościach.”
 W ogóle nie były to sprawy, o których należałoby za wiele myśleć — taki był komentarz pani 
Fyne, który wypowiedziała do mnie tonem stanowczego stwierdzenia. — Całe to przejście było 
bardzo przykre. Dziewczynka robiła wrażenie istoty trzepocącej się w sieci.
 „Jakże mogę zapomnieć? Nazwała przecież mego ojca oszustem i szwindlarzem! Niech pani mi 
powie, że to nieprawda. To nie może być prawda. Jakże mogłoby być prawdą?”
 Siadła nagle na łóżku tak gwałtownie, jakby chciała z niego wyskoczyć i uciec przed dźwiękiem 
tych słów, które przed chwilą wymówiły własne jej usta. Pani Fyne powstrzymała ją, uspokoiła i 
wreszcie namówiła, aby położyła z powrotem głowę na poduszce, zapewniając przez ten czas, że 
nic z tego, co tamta okrutna kobieta powiedziała, nie zasługuje, by brać sobie do serca. 
Dziewczynka, wyczerpana, przez pewien czas płakała po cichu. Może zauważyła coś 
wymijającego w zapewnieniach pani Fyne. Po chwili, nie poruszając się, szepnęła przerywanym 
głosem:
 „Ta okropna kobieta powiedziała mi, że cały świat będzie tak nazywać mojego ojca. Czyż to 
możliwe? Czy możliwe?”
 Pani Fyne milczała.
 „Niech pani coś powie” — córka de Barrala nalegała tym samym cichym szeptem.
 Pani Fyne powtórzyła mi znów, że to było bardzo przykre, okropnie przykre. — „Tak, proszę.” 
Gdy nalewałem jej drugą filiżankę herbaty, zagłębiła się w fotelu, skrzyżowawszy ramiona, a Fyne 
wyszedł na dwór, by uspokoić przywiązanego pod werandą psa, który nagle bardzo się oburzył, że 
ktoś miał czelność przejść ścieżką. Pani Fyne długo mieszała swoją herbatę, wypiła trochę, 
postawiła z powrotem filiżankę i powiedziała, jakby przyjmując na siebie wszelkie konsekwencje:
 „Milczenie byłoby nieuczciwe i nie myślę też, żeby było dobre. Powiedziałam jej, iż musi być 
przygotowana na to, że świat surowo będzie sądzić jej ojca…”
 — Czy to nie było wspaniałe? — zawołał Marlow przerywając swe opowiadanie. — 
Wspaniałe! — A gdy patrzyłem z powątpiewaniem na ten jego niespodziewany entuzjazm, zaczął 
go po swojemu objaśniać.
 — Powiedziałem, że to wspaniałe, bo to było tak charakterystyczne. To był szczyt. Tylko 
geniusz mógł coś podobnego wymyślić. A tymczasem tutaj było to naturalne! Tak jak się mówi o 
dziełach sztuki: „Oto znakomity Fyne.” Litość — zdrowy rozsądek — odpowiednio odmierzone. 
Nic z tych waszych rozwichrzonych uczuć. I słuszne! Musisz przyznać, że nie można było 
powiedzieć nic bardziej słusznego. Miałem ochotę zawołać: „Brawo! Brawo!”, ale nie zrobiłem 
tego. Wziąłem kawałek ciasta i wyszedłem przekupić psa państwa Fyne, by zechciał się jakoś 
opanować. Jego przeraźliwe, śmieszne ujadanie było nie do wytrzymania, zdawało się wbijać w 
mózg, a wymówki czynione przez Fyne’a głębokim, modulowanym głosem nie uśmierzały tego 
pełnego życia stworzenia, tak jak głęboki i łagodny pomruk morza nie uspokaja murzyńskiego 
śpiewaka na ludowej plaży. Gdy się zbliżyłem, Fyne właśnie zaczął wymyślać psu niskim, 
grobowym tonem. Pies natychmiast zaczął mi okazywać dziką wylewność, dusząc się prawie w 
swej obroży, z oczami i językiem na wierzchu, w napadzie niezrozumiałej sympatii. I to zanim 
zobaczył ciasto w moim ręku. Po czym nastąpił szereg wysokich skoków prosto w górę, a 
wreszcie, gdy już otrzymał ciasto, przestał się interesować wszystkim innym.
 Fyne był z lekka obrażony na mnie. Choć każdy pies pragnąłby mieć takiego dobrego pana, 
jednak Fyne nie pochwalał, gdy psom dawano ciasto. Pies państwa Fyne musiał prowadzić 
spartański żywot na diecie składającej się ze wstrętnych sucharów, od czasu do czasu z dodatkiem 
suchej, higienicznej kości. Fyne patrzył posępnie na uspokojone zwierzę i ja też patrzyłem na tego 
zwariowanego psa, i nagle z bolesną prawie wyrazistością (wiesz, jak niespodziewanie budzą się 
czasem wspomnienia) ujrzałem w pamięci bladą twarz dziewczyny, którą po raz ostatni widziałem 
w towarzystwie tego psa — opuszczoną przez niego. Niemal słyszałem, jak zrozpaczonym, 
pełnym żalu, bliskim płaczu głosem przyzywa psa, tego nieczułego psa. A może to ona nie umiała 
budzić sympatii, nie miała tego osobistego daru trafiania bezpośrednio do uczuć. Nie mając 
zaufania do przycichłego nagle psa, rzekłem do Fyne’a:
 „Czemu go pan nie weźmie do domu?”
 Za nic! Nie było o tym mowy! Mogłem był oszczędzić głosu, wiedziałem bowiem, że jedną z 
zasad życiowych państwa Fyne, częścią składową ich powagi i odpowiedzialności, jedną z rzeczy 
stanowiących o ich niestwierdzanej głośno, lecz stale podkreślanej wyższości, było przekonanie, 
że ich pies nie może wejść do domu. Było nieprzyzwoitością przychodząc z wizytą wprowadzać 
psa do domu, choćby to był dom dość niedbałego kawalera, który wynajmuje pokój w farmie i jest 
osobistym przyjacielem psa. Nie mogło być o tym mowy. Natomiast pozwalali mu szczekać pod 
cudzym oknem, choćby ktoś miał zwariować słuchając tego. Dziwnie byli konsekwentni w swym 
braku współczującej wyobraźni. Nie nalegałem, tylko poprowadziłem Fyne’a z powrotem do 
bawialni, w nadziei że przez najbliższą godzinę nikt nie przejdzie ścieżką i nie wyprowadzi psa z 
równowagi.
 Pani Fyne, która nieporuszona siedziała za stołem zastawionym talerzami, filiżankami i 
dzbankami, z wystygłym imbrykiem wśród okruchów i różnych resztek przyjęcia, zwróciła ku nam 
głowę.
 „Bo widzi pan — rzekła niespodziewanie poufnym tonem — oni tak nie pasują do siebie.”
 W owej chwili nie wiedziałem, do kogo odnosi się ta uwaga. Naprzód przyszedł mi na myśl 
Fyne i pies. Potem dopiero zorientowałem się, że chodzi o sprawę, o której niedawno była mowa, 
to jest — ni mniej, ni więcej tylko o wykradzenie. Tak, do licha! Przypominało to bardzo 
wykradzenie — z pewnymi niezwykłymi cechami szczególnymi, które mu nadawały dwuznaczny 
charakter. Zabawiło mnie to i zdziwiło, gdy przypomniałem sobie, że uciekano się do mego zmysłu 
praktycznego w związku z taką sprawą. Tego się nie spodziewałem! Nigdy nie można przewidzieć, 
na jaką próbę mogą być wystawione nasze zdolności. Praktyczność każe być przede wszystkim 
ostrożnym. Ostrożność uważam za pierwszy obowiązek człowieka praktycznego. Pomyślałem, że 
Fyne usadowił się tak, jak gdyby miał być świadkiem rycerskiego turnieju.
 „Pani tak uważa? — zacząłem przezornie. — Naturalnie sytuacja pani…” — ostrożnie 
ciągnąłem dalej, gdy wybuchnęła gwałtownie, żądając natychmiastowego potwierdzenia:
 „Oczywiście! To jasne! Musi pan przyznać…”
 „Ależ, pani — tłumaczyłem — pani zapomina, że nie znam jej brata.”
 Argument ten, który był nie tylko dowodem mej przezorności, ale także prawdą, niezbitą i 
przytłaczającą prawdą, zaskoczył ją.
 Zastanowiło mnie to zdziwienie, Wiedziałem za mało o jej bracie, abym mógł nawet w 
przybliżeniu wyobrazić sobie, jaki był. Nie widziałem tego człowieka na oczy. Tak zupełnie był mi 
nie znany, że drogą kontrastu zdawało mi się, iż znam pannę de Barral, którą widziałem 
dwukrotnie (wszystkiego około sześćdziesięciu minut) i z którą zamieniłem około sześćdziesięciu 
słów — że znam ją, jak to się mówi, od kolebki. A może, pomyślałem, spoglądając w dół na panią 
Fyne (bo wciąż jeszcze stałem), a może ona uważa, że to powinno wystarczyć, by móc jej 
przezornie przytaknąć.
 Milczała wciąż, a ja, spoglądając na nią z uprzejmym wyczekiwaniem, dalej mówiłem do niej w 
myśli z poufałym uznaniem, które, wyrażone głośno, byłoby ją na pewno zdziwiło: „Ty, moja 
droga, w każdym razie jesteś przynajmniej szczera…”
 — Nazywam kobietę szczerą — Marlow, poczęstowawszy mnie cygarem i zapaliwszy sam, 
zaczął znów mówić — nazywam kobietę szczerą, gdy zaryzykuje twierdzenie, przypominające z 
daleka swoją formą to, co chciałaby istotnie powiedzieć, to, co istotnie uważa, że powinna by 
powiedzieć, gdyby nie konieczność oszczędzania głupiej wrażliwości mężczyzn. Kobiecy sąd — 
bardziej surowy, prosty i uczciwszy — ogarnia całą prawdę, lecz ich takt i brak zaufania do 
idealizmu mężczyzn nie pozwala im nigdy wyjawić jej w całości. A takt ich jest nieomylny. Nie 
moglibyśmy wytrzymać z kobietami mówiącymi prawdę. Nie znieślibyśmy tego. Byłoby to 
przyczyną nieskończonych nieszczęść i spowodowałoby okropne zamieszanie w tej skromnej, lecz 
wciąż jeszcze idealizowanej krainie szczęścia, w której każdy z nas — jeden ze składników 
wielkiej sumy istnienia — pędzi swój nędzny żywot. I one wiedzą o tym. Są litościwe. Tu 
uogólnienie nie ma ścisłego związku z wybuchem szczerości pani Fyne w sprawie, w której ani 
moje uczucia, ani«moja próżność nie były zaangażowane. Może być, że dlatego się tak daleko 
posunęła. Jak na kobietę, była ze mną niezwykle otwarta. W tym, co powiedziała, była nie tylko 
zewnętrzna forma jej myśli, ale nieomal cała treść. Zdawało jej się, że może zaryzykować. 
Rozumowała mniej więcej tak: oto jest człowiek mający nieco zmysłu praktycznego…
 Marlow przerwał rzuciwszy na mnie dziwne spojrzenie. Ostatnie słowa powiedział z cygarem w 
zębach. Wyjął je teraz szerokim gestem ręki i wypuścił wąską chmurkę dymu.
 — Uśmiechasz się? Uprzejmiej byłoby oszczędzić mi rumieńca wstydu. Ale właściwie 
dlaczego bym miał się rumienić? To nie jest próżność, lecz analiza. Zostawmy w spokoju zmysł 
praktyczny. Musimy jednak zanotować, jakie znaczenie miał on w tym wypadku. Jeśli zrozumiesz 
to, zrozumiesz także, że nie było w tym nic, co by mogło zaniepokoić moją skromność. Nie wydaje 
mi się, by pani Fyne przypisywała mi mądrość miarkowaną przez zdrowy rozsądek. I gdybym 
nawet był tak mądry jak siedmiu mędrców greckich — nie skłoniłoby jej to do zwierzeń ani nie 
wzbudziło jej podziwu. Ukryta pogarda kobiet dla rozsądnych rozważań i głębokiego ujmowania 
wyciągniętych wniosków jest wręcz bezgraniczna. Nie odczuwają potrzeby tych podniosłych 
ćwiczeń umysłowych, które uważają za wyłącznie męską rozrywkę. Rozrywka znaczy tu godne 
uznania zajęcie, przeznaczone do zabicia czasu w tym po męsku ułożonym życiu, przez które 
trzeba jakoś przebrnąć. Spryt kobiecy docenia naprawdę jedynie niedorzeczne „idee” i porywy 
„owczego pędu”, które kierują naszym działaniem i poglądami w sprawach istotnej wagi. Bo jeśli 
kobiety nie są logiczne, to na pewno są sprytne. Nawet pani Fyne była sprytna. Ta poczciwa 
kobieta starała się pozyskać partnera szachowego swego męża po prostu dlatego, że odczuła w nim 
tę niewielką dozę „kobiecości”, tę kroplę esencji wyższego gatunku, z której posiadania sam zdaję 
sobie sprawę i która, stwierdzam to z wdzięcznością, obroniła mnie w życiu parokrotnie przed 
niemiłymi przygodami: śmiesznymi czy opłakanymi, sam nie wiem, jak je określić. Jest to zresztą 
bez znaczenia, w każdym razie były to przykre przygody. Podkreślam, że mówię tu o „kobiecości”, 
która jest przywilejem — nie o „feminizmie”, który jest postawą. Nie jestem feministą. Fyne 
natomiast z pewnych poważnych powodów przyjął tę umysłową postawę, ale wystarczyło spojrzeć 
na niego siedzącego bokiem, aby się przekonać, że był nieskalanie męski od stóp do głów, solidnie 
męski w sposób skoncentrowany, zabawny — beznadziejny.
 Spojrzałem na niego. Gdy czyjaś żona uzna twoje zdolności praktyczne, zaczynasz uważać za 
rzecz stosowną, a nawet uczuwasz potrzebę spoglądania od czasu do czasu na jej męża. Więc i ja 
patrzyłem na niego. Bardzo męski. Tak męski, że słowo „beznadziejny” nie wyrażało jeszcze 
wszystkiego. Był bezradnie męski. Skrępowany i wydany na łup. I jakby skłaniała mnie do tego 
skrycie moja złożona natura, przyglądałem mu się, złośliwie ubawiony; będąc jednak rzeczywiście 
mężczyzną, tak z definicji, jak — bardziej jeszcze — z głębokiego przekonania, nie mogłem się 
powstrzymać, by mu głęboko nie współczuć. Widząc go tak bezbronnym, naturalnym biegiem 
rzeczy tak oddanym w niewolę, skłonny byłem rozmawiać z nim uprzejmie.
 „Dobrze. A co pan o tym sądzi?”
 „Sam nie wiem. Jak by to powiedzieć? Ale według mnie już się stało, i koniec” — powiedziała 
owa istota rodzaju męskiego tak szorstko, jak jej na to pozwalała wrodzona uroczysta godność.
 Pani Fyne poruszyła się z lekka na fotelu. Obróciłem się ku niej i zauważyłem uprzejmie, że jest 
to często spotykany zarzut czy krytyczna uwaga. Niektórzy pytają zawsze: Co on mógł w niej 
zobaczyć? Inni znów dziwią się, co ona w nim widziała? Znaczy to, że są niedopasowani do siebie.
 „Wiem doskonale, co się Florze podobało w moim bracie” — powiedziała, a spokojnie 
skrzyżowane ramiona dodały jej słowom dobitności.
 Skłoniłem głowę przed tym wybuchem, ale dalej dążyłem do mojego celu.
 „A potem w wielu wypadkach małżeństwo to okazuje się co najmniej nie gorsze od 
przeciętnego.”
 Pani Fyne była rozczarowana optymistyczną skłonnością mego zmysłu praktycznego. 
Skierowała na mnie oczy, jak gdyby w powątpiewaniu, czy moja natura jest dość kobieca, by móc 
zrozumieć ten właśnie wypadek.
 Czekałem, aż przemówi. Zdawała się pytać siebie: Czy w ogóle warto rozmawiać z tym 
człowiekiem? Rozumiesz, jak to było irytujące. Zacząłem szukać w myśli czegoś rozpaczliwie 
głupiego, aby ją zmartwić i dokuczyć. To upokarzające przyznawać się do niepowodzenia. 
Należałoby przypuszczać, że człowiek przeciętnie inteligentny może do woli mówić głupstwa. Ale 
tak nie jest. Przypuszczam, że jest to specjalny dar, bo cała trudność polega na tym, żeby to miało 
jakiś związek. Przekonawszy się, że nie wymyślę nic głupiego, sięgnąłem do tego, co jest 
najbliższe głupoty: do pospolitości. Powiedziałem rozważnym tonem, że bez wątpienia, gdy 
chodzi o małżeństwo, człowiek powinien starać się zadowolić tylko siebie.
 Pani Fyne wysłuchała tego bez zmrużenia oka. Męska pierś Fyne’a, jak należało się 
spodziewać, drgnęła na dźwięk tej odwiecznej prawdy. Wydał pomruk uznania. Zwróciłem się ku 
niemu z udaną naiwnością:
 „Czyżby pan się ze mną nie zgadzał?”
 „Właśnie to samo mówiłem mojej żonie — zawołał swym supermęskim basem. — Właśnie 
dyskutowaliśmy nad tym…”
 Dyskusja w małżeńskim stadle Fyne! Jakież to okropne. Może to była ich pierwsza sprzeczka: 
pani Fyne nieugięta i gotowa przyjąć wszelką odpowiedzialność, Fyne uroczysty i zmarszczony, 
dzieci w łóżkach na górze, wokoło mroczne pola, ciemna linia horyzontu na tle gwiaździstego 
przestworza i jaskrawe światło w otwartym oknie, jakby sygnał dla wędrowca, który już nigdy nie 
powróci; nie wędrowiec to już, lecz prawdziwy zbieg. Zbieg, który uniósł ze sobą zdobycz. Była to 
ucieczka napastnika czy też — zdrajcy? Ta cała historia wykradzionego brata, jak ją w duszy 
nazywałem była bardzo zagadkowa. Dziewczyna musiała być doprowadzona do rozpaczy, 
myślałem, doskonale słysząc poważny głos Fyne’a, ale nie chwytając sensu słów, z wyjątkiem 
ostatnich, które brzmiały:
 „Wszystko to naturalnie jest niesłychanie przykre.”
 Spojrzałem na niego pytająco. Co było dla niego tak przykre? Czy wykradzenie syna 
poety—tyrana przez córkę finansisty–skazańca? Czy też, jeśli można się tak wyrazić, ten 
niespokojny powiew, którym ich ucieczka zakłóciła uroczysty spokój atmosfery domowej państwa 
Fyne? Niepewność moja nie trwała długo, gdyż Fyne dodał:
 „Żona nalega, żebym natychmiast jechał do Londynu.”
 Można się było domyślić, nieomal nawet widzieć, jak głęboką niechęć miał do tej podróży i jak 
mu przykra była niezgodność poglądów własnych i żony. Fyne poważnie traktując ziemską 
komedię, cierpiał nad tym, że nie może się uroczyście zgodzić z jej zdaniem, jak to czynił zawsze, 
chcąc tym wyrazić wdzięczność, że raz w najważniejszej sprawie mógł postąpić po swojemu. Było 
to wówczas, gdy z nim uciekła — najbardziej doniosły, jaki sobie można wyobrazić, krok w życiu 
młodej panny. On istotnie chciał dać wyraz owej wdzięczności traktując jej poglądy we wszystkich 
innych wypadkach jako słuszne. Stało się to wreszcie pewnego rodzaju przyzwyczajeniem, a nie 
jest rzeczą przyjemną zmieniać swe przyzwyczajenia. Fyne był poważnie zakłopotany.
 „Naprawdę! — rzekłem. — Pan musi jechać do Londynu?”
 Patrzył mi w oczy milcząc. Było to wzruszające i śmieszne.
 „A pan naturalnie czuje, że to się na nic nie zda” — ciągnąłem dalej.
 Wyraźnie zdawał sobie z tego sprawę, choć nic nie odpowiedział. Dalej tylko spoglądał na mnie 
z uroczystą i komiczną tępotą. „Chyba że pan chce zawieźć błogosławieństwo rodziny — 
ciągnąłem dalej, pozwalając sobie na dowcip, ale tylko ukradkiem, gdyż nie ośmieliłem się 
spojrzeć na panią Fyne siedzącą po mojej prawej ręce. Nie dosłyszałem z tej strony żadnego głosu, 
żadnego poruszenia. — Uważa pan naturalnie, że wysuwanie samych tylko słusznych i rozsądnych 
racji przeciw namiętnym wnioskom wyciągniętym z miłości jest niepotrzebnym marnowaniem 
inteligencji, graniczącym z głupotą.”
 Wydawał się zdumiony, jak gdybym wygłosił coś niezwykle mądrego. Zacny ten człowiek w 
ogóle nie myślał o niczym. Po prostu wiedział, że nie chce jechać w tej misji do Londynu. Zwykła 
delikatność męska. Po chwili wpadł w entuzjazm.
 „Tak. Tak. To, to właśnie. Zakochany człowiek… Słyszysz, moja droga? oto masz niezależną 
opinię…”
 „Czyż może być coś bardziej beznadziejnego — tłumaczyłem oczarowanemu małemu panu 
Fyne — od walki rozumu z miłością? Muszę wyznać jednak, że w tym wypadku, gdy pomyślę o 
ostrej brodzie tej biednej dziewczyny, zastanawiam się, czy…”
 Tej mojej płochości było za wiele dla pani Fyne. Siedząc nadal zagłębiona w fotelu, zawołała:
 „Ależ, proszę pana!”
 Zwariowany pies państwa Fyne zaczął szczekać na werandzie jak gdyby pod tajemniczym 
wpływem jej oburzenia; może zresztą szczekał po prostu na jakiegoś naprzykrzonego trzmiela, 
stworzenie to bowiem można było posądzić o wszelką ekscentryczność. Fyne szybko powstał i 
wyszedł do niego. Zdaje mi się, że był zadowolony, iż może zostawić nas samych, byśmy 
przedyskutowali sprawę jego podróży do Londynu. Podróży w pewnym sensie 
antysentymentalnej*. On widać też miał zaufanie do mojego zmysłu praktycznego. To zaufanie 
było po prostu rozczulające. A w każdym razie bardziej szczere niż zaufanie, jakie żona jego miała 
rzekomo w stosunku do kogoś, kto przez trzy lata z rzędu grywał w szachy podczas wakacji z jej 
mężem. Do diabła z zaufaniem. Zmysł praktyczny — o tak! Chciała po prostu zapewnić sobie moje 
niewątpliwe poparcie. Ale w ten sposób oddała się w moje ręce…
 Przerwawszy swoje opowiadanie Marlow zwrócił się do mnie tonem, który był czymś 
pośrednim między ponurą drwiną a ponurą powagą.
 — Może nie wiesz, że mam raczej mściwe usposobienie.
 — Nie, nie wiedziałem o tym — rzekłem z lekkim uśmiechem. — U marynarza to cecha dość 
niezwykła. Zawsze uważałem marynarzy za zbiorowisko ludzi najmniej mściwych na świecie.
 — Hm! Naiwne istoty — mruknął Marlow posępnie. — To z braku sposobności. Świat na ogół 
mało się nimi zajmuje. Co do mnie, to moja bardzo umiarkowana mściwość zwraca się przede 
wszystkim przeciw kobietom. Przyznaję, że jest to mściwość umiarkowana. Lecz i przyczyny jej 
nie są zbyt poważne. Głównie mam pretensje do kobiet o to, że chciałyby nas owinąć dokoła swych 
miłych paluszków, tak jakby miały do tego prawo. Nie mogę zresztą powiedzieć, aby osiągały 
znaczne rezultaty. Sprzyjające okoliczności trafiają się tak rzadko. Natomiast uważam za 
obraźliwe — nieco obraźliwe — traktowanie każdego z nas jako kombinacji idioty z dzieckiem. 
Nie patrz na mnie, jakby z moich nozdrzy buchał dym i ogień, nie jestem smokiem, który pożera 
niewiasty, nie jestem nawet tym, co się technicznie nazywa „brutalem”. Mam nadzieję, że jest 
jednak we mnie dość cech dziecka i idioty, aby ewentualnie móc pewnego dnia zadowolić 
wymagania jakiejś naprawdę dobrej kobietki… Tak, pewnego dnia… Czemu się dziwisz? Chyba 
nie przypuszczasz, że się boję ożenku? Przypuszczenie takie byłoby dla mnie obraźliwe…
 — Ani mi w głowie ciebie obrażać — rzekłem.
 — To dobrze. Proszę tymczasem, abyś pamiętał, że nie byłem małżonkiem pani Fyne. Paluszek 
tej damy nigdy do mnie legalnie nie należał. Nie ja go wykradałem. Zrobił to Fyne. Niechże go 
sobie ona owija dookoła palca, ile tylko jego kość pacierzowa wytrzyma, a nawet i bardziej 
jeszcze, mnie to nic nie obchodzi. Jego ucieczka od dyskusji, pod bardzo przejrzystym pretekstem 
uspokojenia psa, potwierdziła moje podejrzenia, że była to ciężka próba jego giętkości. Stanąłem 
więc twarzą w twarz z panią Fyne, zdecydowany nie dopomagać jej w czysto kobiecym zajęciu 
rzucania kamieni pod nogi innej kobiety.
 Usiłowała zachować swą spokojną wyższość. Była poufała, a olimpijska, zająwszy obronną 
pozycję za podwieczorkowym stołem, tym symbolem życia rodzinnego w jaśniejszych i 
bezpieczniejszych jego chwilach. W kilku surowych i prostych słowach dała mi do zrozumienia, że 
oczekuje ode mnie dobrej rady. Na to oświadczenie, brzmiące nieomal jak wyrzut, 
odpowiedziałem — moja mściwość bowiem nie posuwa się na ogół poza lekkie dokuczanie — że 
zrobię, co będę mógł. Ale będąc fizjonomistą…
 „Będąc czym?” — przerwała mi.
 „Fizjonomistą — powtórzyłem podniósłszy z lekka głos. — Fizjonomistą, proszę pani. 
Opierając się na zasadach tej nauki, ostra, mała broda dostatecznie upoważnia do wmieszania się w 
tę sprawę. Pani bowiem chce, jak mi się zdaje, w nią wmieszać?”
 Oczy jej wyraźnie rozszerzyły się. Jeszcze nigdy nikt z niej nie drwił. Metoda dokuczania 
nieżyjącego subtelnego poety była tylko okrutna i obelżywa. Fyne był zawsze uroczyście 
służalczy. Jakich innych mężczyzn znała, tego nie wiem, ale przypuszczam, że musieli to być 
dżentelmeni. Jej młode przyjaciółki zwykły siadywać u jej stóp. Jakże mogła się poznać na moich 
zamiarach? Nie rozumiała, co mój ton oznacza.
 „Czy pan mówi poważnie?” — zapytała powoli. Było to rozczulające; zupełnie jak gdyby to 
powiedziała bardzo młoda, ufna dziewczyna. Poczułem, że łagodnieję.
 „Nie, bynajmniej — rzekłem. — Nie przypuszczałem, że pani spodziewa się po mnie nie tylko 
zdolności praktycznych, ale i powagi. Nie. Nauka ta jest farsą, dlatego i ja nie jestem poważny. 
Prawdę powiedziawszy, nauka to najczęściej farsa, z wyjątkiem tej tylko, która nas uczy, jak 
łączyć ze sobą zjawiska.”
 „Chodzi o to, w jaki sposób można by tych dwoje rozdzielić” — wtrąciła. Już ochłonęła. 
Podziwiałem żywość kobiecego umysłu. Bystrość jest rzadką zaletą, a jakże bystre są kobiety. 
Jakie sprawiedliwe! I wytrwałe! Gdy kobieta schwyci za gałąź, można drzewo wyrwać, a nie uda 
się jej strącić z gałęzi. W istocie, im bardziej trzęsiesz tym drzewem… Ale patrz, jaki jest urok w 
sprzecznych zaletach. Nic dziwnego, że mężczyźni mu się poddają — na ogół. Nie chcę przez to 
powiedzieć, że byłem pod urokiem pani Fyne. Nie zachwycałem się nią. Przejęty byłem nie tym, 
co okazywała, lecz tym, czego nie mogła ukryć. A było to ni mniej, ni więcej, tylko wzruszenie. 
Forma jej wypowiedzi była sucha, nieomal rozkazująca, ale nie jej ton. Głos jej leciutko zadrżał, 
uśmiechnęła się blado i patrząc jej prosto w twarz, zauważyłem, że oczy jej mają pewien 
szczególny blask, Była strapiona. Już to, że pani Fyne zwróciła się do mnie, dowodziło, jak bardzo 
była strapiona. „Na Boga, ona też rozpacza” — pomyślałem. Odkrycie to wywołało we mnie 
instynktowny dreszcz trwogi wobec tej nierozsądnej, niemęskiej sprawy. Wszystkie kobiety są 
takie same; w każdej najżywsze zainteresowanie budzi walka z innymi kobietami o mężczyznę: o 
kochanka, o syna, o brata.
 „Czy pani sądzi, że można jeszcze zaradzić temu?” — zapytałem.
 Siedząc wciąż głęboko w fotelu, wzruszyła niecierpliwie ramionami. Czy jest na to czas? 
Naturalnie! Nie ma jeszcze czterdziestu ośmiu godzin, jak Flora pojechała za nim do Londynu… 
Nie jestem ekspertem w tych sprawach, napomknąłem jednak ogólnikowo o specjalnych 
pozwoleniach… Nie wiemy, co się już mogło stać. Ale ona uważała się za mądrzejszą i odparła 
pogardliwie, że nic się nie stało.
 „Nic się nie może stać przed następnym piątkiem, jeżeli w ogóle coś się stanie.”
 To było określenie niesłychanie ścisłe. Po chwili dodała, że nie wybaczyłaby sobie nigdy, 
gdyby nie uczyniła jakiegoś wysiłku, nie odezwała się.
 „Do brata?” — zapytałem.
 „Tak. John musi jutro pojechać pociągiem o dziewiątej rano.”
 „Tak wcześnie!” — rzekłem. Ale nie mogłem się zdobyć na prowadzenie dalej w żartobliwym 
tonie tej dyskusji. Wysunąłem parę niezbitych argumentów, które pozornie dyktował mi zdrowy 
rozsądek, a w rzeczywistości skryte współczucie. Pani Fyne odrzuciła je z owym na wpół 
świadomym egoizmem cechującym tych, którzy wiodą bezpieczną i pewną egzystencję. Tak mało 
się znali, zaledwie trzy tygodnie. A od tego okresu zbyt krótkiego, by mogło się w nim zrodzić 
jakieś poważniejsze uczucie, trzeba jeszcze odliczyć pierwszy tydzień. Z początku prawie nie 
patrzyli na siebie. Flora ledwo raczyła zauważyć obecność kapitana Anthony. Dzień dobry, 
dobranoc — oto wszystko, do czego ograniczały się ich rozmowy. Kapitan Anthony był 
człowiekiem milczącym, nienawykłym do towarzystwa młodych panien i tak nieśmiałym, że przy 
stole starał się nie patrzeć jej w twarz. Było to po prostu niedorzeczne. Dla niej — dla pani Fyne — 
było to nawet krępujące i kłopotliwe. Po pierwszym śniadaniu Flora wychodziła na samotny 
spacer, a kapitan Anthony (pani Fyne czasem mówiła o nim „Roderyk”) przyłączał się do dzieci. 
Ale w istocie był zanadto nieśmiały, by zżyć się ze swymi siostrzenicami.
 Byłoby to bardzo wzruszające, gdybym nie znał dzieci państwa Fyne, równocześnie poważnych 
i złośliwych, a zarazem skrycie pogardzających całym światem. Nikt nie mógłby się zżyć z tymi 
zdrowymi i ładnymi młodymi potworkami. Zaledwie tolerowały rodziców, zaś przeciw obcym 
zdawało się istnieć między nimi jakieś drwiące porozumienie; jednocześnie nie zdradzały żadnych 
wzajemnych uczuć. Miały poza tym zwyczaj wymieniać ironiczne spojrzenia, co dla kogoś 
nieśmiałego musiało być bardzo przykre. Zapewne uważały swego wuja za nudziarza, a może 
nawet za osła.
 Nie zdziwiłem się, gdy się dowiedziałem, iż wkrótce stało się zwyczajem kapitana dążyć na 
przełaj poprzez dwa sąsiednie pola w cień rzucany przez grupę wiązów rosnących w dość znacznej 
odległości od domu. Cały ranek leżał na trawie paląc fajkę. Panią Fyne dziwiła gnuśność brata. 
Wprawdzie poprosił o książkę, ale w domu było ich niewiele. Przeczytał je w trzy dni i dalej leżał 
na wznak, zadowolony, mając jako jedyne towarzystwo swoją fajkę. Zdumiewające lenistwo. Pani 
Fyne, która na piętrze domu całymi rankami pisała, widziała go z okna. Miała bardzo dobry wzrok, 
a wiązy rosły na wzniesieniu. Na tym łagodnym, zielonym zboczu lenistwo brata było wystawione 
na jej krytyczny osąd. Panią Fyne to dziwiło, odczuwała także niesmak. Ale, jak wiesz, była wtedy 
„początkującą autorką”, nie mogła się więc oderwać od tej fascynującej nowości. Pozwoliła mu 
tarzać się w grzechu. Wyobrażam sobie, że kapitanowi Anthony takie spokojne spędzanie czasu 
musiało sprawiać dużą przyjemność. Pamiętam, że lato było wówczas gorące i suche, sprzyjające 
kontemplacyjnemu życiu na świeżym powietrzu. Ale pani Fyne gorszyła się. Kobiety nie mogą 
pojąć siły, jaka tkwi w kontemplacyjnym usposobieniu, razi je ono po prostu. Czują instynktownie, 
że jest to usposobienie, które najłatwiej wymyka się spod ich wpływów. Wobec wyrozumiałości 
pani Fyne — najdroższe córeczki pozwalały sobie otwarcie na szydercze uwagi na temat 
„leniwego wuja Roderyka”.
 „To dziwne — mówiła mi — gdyż jako chłopiec bynajmniej nie był gnuśny; przeciwnie, był 
zawsze bardzo czynny.”
 Zwróciłem jej uwagę, że mężczyzna trzydziestopięcioletni nie jest już chłopcem. Była to 
słuszna uwaga, ale przyjęła ją z niechęcią. Powiedziała mi stanowczo że najlepsi, najmilsi 
mężczyźni pozostają przez całe życie chłopcami. Była rozczarowana, że w swoim bracie nie mogła 
dostrzec żadnych cech dziecinnych; przykre, bardzo przykre. W ciągu piętnastu mniej więcej lat 
widziała go zaledwie trzy czy cztery razy, po kilka godzin za każdym razem. Nie, nie pozostało w 
nim ani śladu z tego chłopca, jakim był kiedyś.
 Zamilkła na chwilę, a ja leniwie rozmyślałem nad dzieciństwem małego pana Fyne. Nie 
mogłem go sobie wyobrazić. Dominujący rys charakteru Fyne’a najwyraźniej był pozostałością 
jeszcze dawniejszych czasów, gdyż takiej zapatrzonej powagi jak u niego nie spotkałem u nikogo 
poza niemowlętami. Ale co on robił przez ten cały czas? Czy nie zaraził się lenistwem od kapitana 
Anthony? — zapytałem. Usłyszałem, że w owym czasie Fyne mało bywał w domu. Jeden z jego 
kolegów przebywał jako rekonwalescent po ciężkiej chorobie w leżącej opodal małej nadmorskiej 
wiosce i Fyne co rano wyjeżdżał pociągiem, aby spędzić cały dzień z tym chorym, niemłodym i 
pozbawionym wszelkiej opieki mężczyzną. Był to godny pochwały pretekst do zaniedbywania 
szwagra — „pan wie, syna poety” — z którym go nic nie łączyło. Wystarczyłoby mu, gdyby 
kapitan Anthony (Roderyk) lubił piesze wycieczki; ale on nie lubił chodzić, chociaż czasem po 
południu szedł z wolna na przechadzkę, sam naturalnie, dzieci bowiem ostatecznie odsunęły się od 
niego, a jego jedyna siostra zajęta była tą buntowniczą książką, która mniej więcej w rok potem 
miała zabłysnąć w świecie. Okazuje się jednak, że pani Fyne zdolna była czasem oderwać wzrok 
od swej roboty choćby na chwilę, gdyż pewnego popołudnia właśnie ze strychu przerobionego na 
pracownię dostrzegła swego brata i Florę de Barral, jak szli obok siebie drogą. Spotkali się gdzieś 
przypadkiem (nie wiem, które z nich przeszło przez ścieżkę drugiego, jak to się mówi) i wracali 
razem na podwieczorek. Odnosiło się wrażenie, zauważyła, że rozmawiają ze sobą swobodnie.
 „Byłam na tyle naiwna, że się ucieszyłam — objaśniła mnie pani Fyne zaśmiawszy się sucho i 
krótko. — Ucieszyłam się myśląc o nich obojgu.” Odtąd kapitan Anthony otrząsnął się ze swego 
lenistwa i często towarzyszył pannie Florze w jej rannych przechadzkach. Panią Fyne cieszyło to 
nadal. Mogła teraz zapomnieć o nich — tak było najwygodniej — i oddawać się rozkoszom 
śmiałych poglądów oraz literackiej twórczości. Na tydzień zaledwie przed tą katastrofą 
podniósłszy przypadkiem wzrok znad papieru, ujrzała dwie postacie siedzące na trawie w cieniu 
wiązów. Rozpoznała białą bluzkę; nie było wątpliwości.
 „Myśleli pewno, że są ukryci za żywopłotem. Zapomnieli widocznie, że pracuję na strychu — 
rzekła z goryczą — a może nie dbali o to. Mieli słuszność. Jestem raczej naiwna… — Zaśmiała się 
znów. — Nie byłam zdolna posądzić ich o taką dwulicowość…”
 „Czyż dwulicowość nie jest zbyt silnym wyrażeniem? — zaprotestowałem. — I zważywszy, że 
sam kapitan Anthony…”
 „Tak, być może” — przerwała mi. Oczy jej, których nie spuszczała z moich oczu, zacięta twarz, 
cała nieruchoma postać — jakże dobrze był mi znany ten wygląd osoby, która „powzięła decyzję”. 
Beznadziejny stan, szczególnie u kobiet. Nie dowierzałem temu ustępstwu, które zrobiła z taką 
łatwością i tak chłodno. Zastanowiła się przez chwilę: „Tak. Może powinnam była powiedzieć: 
niewdzięczność.”
 Oczyściwszy w ten sposób brata, a pogrążywszy bardziej jeszcze dziewczynę — czyż spryt 
kobiet nie jest istotnie diabelski, gdy im coś bardzo leży na sercu? — gdy już dokonała tego 
wszystkiego i gdy dała mi odczuć, że nie jestem odpowiednim dla niej partnerem, ciągnęła dalej z 
całą dokładnością:
 „Nie chciałabym też użyć i tego słowa. Nie można mieć wielkich wymagań. Tak niewiele dało 
się zrobić dla niej. A jednak…”
 „Istotnie — zawołałem odrzuciwszy wszelką dyplomację. — Ale niepodobna przecież tak 
zupełnie wyeliminować z tej sprawy brata pani…”
 „To ona rzuciła mu się na szyję” — pani Fyne powiedziała stanowczym tonem.
 „Nie powinien był nadstawiać swej szyi” — odparłem śmiejąc się złośliwie. Nie 
powstrzymałem się od tego, gdyż zdawało mi się, iż wlepione we mnie jej oczy chcą mnie 
zastraszyć. Nie bałem się, ale przyszło mi na myśl, że jestem o włos od prawdziwej kłótni z damą, 
która w dodatku jest moim gościem. Oto wystygły czajnik i puste filiżanki — symbole 
gościnności. Nie mogłem do tego dopuścić. Zdusiłem w sobie złośliwy śmiech, podczas gdy pani 
Fyne szepnęła z lekkim wzruszeniem ramion: „On! Biedak! Gdzież tam.”
 Wielkim wysiłkiem woli zdobyłem się na uprzejmy uśmiech i na odpowiednio łagodny ton:
 „Droga pani zapomina, że go nie znam — nawet z widzenia. Ale trudno sobie wyobrazić, aby 
ktoś mógł być taką bierną ofiarą; a gdybym się nawet zgodził na twierdzenie pani, że kapitan jest 
tak naiwny (o mało nie powiedziałem: tak głupi, ale powstrzymałem się na czas), to czy, szczerze 
mówiąc, nie myśli pani, że jest trochę pani winy w tym, co się stało? Poznała ich pani i pozostawiła 
brata samego!”
 Siedziała z łokciem na stole, opierając głowę na otwartej dłoni i spuściwszy oczy. Czyżby to 
była skrucha? Dziwnie bezceremonialnie traktowała brata, który po piętnastu latach po raz 
pierwszy przyjechał do niej. Wyobrażam sobie, że spostrzegła szybko, iż nic jej nie łączy z tym 
marynarzem, z tym obcym człowiekiem, którego długie podróże morskie urobiły i wycisnęły na 
nim swe piętno. Zachowując właściwą sobie siłę ducha wzgardziła pozorami i powróciła do 
pisania, które ją niesłychanie zajmowało. Chwalebna szczerość postępowania, gdyby chwilami nie 
przypominała tak bardzo brutalności. Nie zdaje mi się jednak, aby to była skrucha… Uczucie to 
rzadko spotyka się u kobiet…
 — Czyżby? — przerwałem z oburzeniem.
 — Znasz więcej kobiet ode mnie — odparł nie zrażony Marlow. — Postawiłeś sobie za zadanie 
poznać je, nieprawdaż? Przestajesz z różnymi ludźmi. Umiesz nieźle obserwować. A więc 
przypomnij sobie, ile znasz przykładów skruchy? Gotów jestem uwierzyć ci na słowo. Skrucha! 
Czyś widział kiedy bodaj cień skruchy? Widziałeś? Choćby cień skruchy — przelotny cień! 
Powiadam ci, że jest to rzecz tak wyjątkowa, że można ją uważać za nie istniejącą. Kobiety są zbyt 
namiętne i zbyt pedantyczne. Może też zbyt odważne wobec siebie… Nie, nie przypuszczam ani na 
chwilę, aby pani Fyne odczuwała skruchę z powodu swego postępowania wobec brata—żeglarza. 
Co on o tym sądził, trudno powiedzieć. Możliwe, że się dziwił, dlaczego nalegano, aby przyjechał. 
Zdziwienie jego było może zaprawione goryczą, wzgardą, a może pokorą. A może był tylko 
zaskoczony i znudzony. Gdyby równie szczerze postępował jak jego jedyna siostra, zapewne byłby 
się po dwóch dniach wyniósł, lecz może obawiał się, że zrobi wrażenie brutala. Nie jestem daleki 
od przypuszczenia, że wobec szczerości swej siostry i ukochanych siostrzenic, kapitan Anthony z 
„Ferndale” po raz pierwszy w swym życiu, mając około trzydziestu pięciu lat, gdy człowiek jest 
już dość dojrzały, by odczuć ból takiego odkrycia, zdał sobie sprawę ze swej samotności. Gniewny, 
a może tylko smutny, na pewno zaś rozczarowany, włóczy się po okolicy, spotyka pewnego 
popołudnia dziewczynę i pod wpływem silnego uczucia zapomina o swej nieśmiałości. To już nie 
przypuszczenie — to fakt. Było to spotkanie, podczas którego nieśmiałość jego musiała zniknąć, 
może pod wpływem kto wie jakiej zachęty z jej strony lub gdy jakieś przypadkowe słowo objawiło 
im podobieństwo ich usposobień. Przypominasz sobie, że pani Fyne widziała ich pewnego 
popołudnia wracających razem do domu. Uważasz, jak trafnie udało mi się określić psychologię tej 
sytuacji?…
 — Bez wątpienia… — zacząłem z zastanowieniem w głosie.
 — W owym czasie byłem zupełnie pewny, że moje wnioski są słuszne — z niecierpliwością 
ciągnął dalej Marlow. — Ale nie myśl, aby pani Fyne, która przybrała tymczasem inną pozę i 
bawiła się w zamyśleniu łyżeczką, chciała się poddać. Szepnęła:
 „Ostatnia rzecz, jakiej się spodziewałam.”
 „Pani nie przypuszczała, że są aż tak romantyczni” — poddałem suchym tonem.
 Puściła to mimo uszu i dodała bardzo stanowczo, jakby mówiąc do siebie.
 „Roderyka trzeba jednak ostrzec.”
 Nie zdążyłem spytać, przed czym właściwie, gdy podniósłszy głowę zwróciła się do mnie.
 „Nie mogę panu powiedzieć, do jakiego stopnia jestem zdziwiona i zmartwiona oporem mojego 
męża. Byliśmy zawsze jednomyślni we wszystkich sprawach, jest to więc dla mnie bolesna 
niespodzianka, że różnimy się w kwestii, która tak blisko dotyczy mojego brata. — Mimowolnym 
ruchem ręki gwałtownie brzęknęła łyżeczką. — To okropne” — dodała porywczo, jak na panią 
Fyne, ma się rozumieć. Przypuszczam, że była nerwowa jak wszystkie kobiety.
 Na werandzie, gdzie schronił się Fyne z psem, panowało milczenie. Wziąłem to za oznakę 
wielkiej przezorności. Nie mówię tu b psie, gdyż uważałem go za zupełnie zwariowanego.
 Spytałem: „Pani koniecznie chce się w to wmieszać? — Ledwo dostrzegalnie skinęła głową… 
— A więc, co do mnie… Ale nie wiem właściwie, jak się ta sprawa przedstawia obecnie. Pani 
miała listy od panny de Barral. Co ona pisze?”
 „Prosi, aby jej odesłać do Londynu walizkę” — ociągając się odparła pani Fyne i zamilkła. 
Poczekałem chwilę i wybuchnąłem:
 „Dobrze! Więc o co chodzi? Gdzie są trudności? Czyżby mąż pani opierał się temu? Nie chce 
pani chyba powiedzieć, że on pragnie, by pani przywłaszczyła sobie rzeczy tej dziewczyny?”
 „Ależ, panie!”
 „Dobrze, ale pani mówiła o bolesnych różnicach poglądów pani i męża, a gdy się pytam o 
informacje w tej sprawie, zaczyna pani mówić o walizce. Przed chwilą pani mi wyrzucała, że nie 
jestem poważny. Ciekaw jestem, kto z nas dwojga jest teraz poważniejszy.”
 Uśmiechnęła się blado i przyjacielskim tonem, z którego wywnioskowałem od razu, iż nie ma 
zamiaru pokazać mi listu dziewczyny, powiedziała, że niewątpliwie list świadczy o pewnym 
porozumieniu między kapitanem a Florą de Barral.
 „Jakiego rodzaju porozumieniu? — przynaglałem ją. — Narzeczeństwo jest też 
porozumieniem.”
 „Nie są zaręczeni, jeszcze nie — rzekła zdecydowanym tonem. — List ten jest bardzo niejasny. 
Dlatego właśnie…”
 Przerwałem jej bez ceremonii.
 „Pani z jakiegoś powodu ma wciąż nadzieję, że uda się im przeszkodzić. Czy tak? Ale czy 
byłaby pani zadowolona, gdyby ktoś usiłował się wmieszać między panią a pana Fyne wówczas, 
gdy porozumienie między wami dałoby się określić tylko w niejasnych słowach?” — 
Instynktownie uczyniła gest oburzenia i zdziwienia. Po czym tonem niekłamanej szczerości 
zawołała:
 „Ależ to zupełnie co innego! Jak pan śmie!”
 Istotnie, jak mogłem! Nie można zestawiać zachowania się córki poety i córki skazańca, nawet 
gdyby konsekwencje tego zachowania wyglądały na pozór podobnie. Czułem, że do tych 
konsekwencji można zaliczyć niepożądanych kuzynów tych drogich, zdrowych dziewczątek i tym 
podobne przypuszczalne komplikacje na przyszłość.
 „Nie! Pan tego nie może mówić na serio — stłumiona uraza pani Fyne znów wybuchła. — Pan 
nie mógł myśleć…”
 „Ależ tak! Myślałem i wciąż myślę. Usiłuję nawet myśleć tak jak pani.”
 „Proszę pana — powiedziała poważnie. — Niech pan mi wierzy, że w całej tej sprawie istotnie 
ciągle myślę o moim bracie…” Zapewniłem ją, że w to nie wątpię. Nie ma bowiem prawa natury, 
które by nie pozwalało myśleć o dwóch osobach jednocześnie. Po czym rzekłem:
 „Naturalnie opowiedziała mu wszystko o sobie.”
 „O całym swoim życiu” — potwierdziła pani Fyne, z taką jednak miną, jakby miała tu pewne 
zastrzeżenia, ale nie zatrzymałem się, by to bliżej zbadać.
 „O całym swym życiu — powtórzyłem. — Musiało ono jej dać dobre cięgi!”
 „Okropne! — przyznała pani Fyne ze szczerością, w którą zważywszy na okoliczności można 
było uwierzyć, a ciepły jej ton skłonił mnie do spojrzenia na nią z sympatią. — Okropne życie! 
Nie! Nie może pan sobie wyobrazić, od jakich prostackich ludzi stała się zależna… Czy pan wie, 
że jej ojciec, póki był na wolności, nie zrobił nic, aby się z nią zobaczyć! Po zaaresztowaniu polecił 
swemu krewnemu — temu wstrętnemu indywiduum, które ją zabrało z Brighton — aby nie 
pozwolił jego córce być obecną w sądzie podczas procesu. Nie chciał z nią w ogóle nawiązywać 
kontaktu.”
 Przypomniałem sobie, co mi {opowiadała pani Fyne, jak przed laty widziała de Barrala tulącego 
się do dziecka nad grobem żony i jak potem, obserwowani przez wszystkich, chodzili trzymając się 
za ręce nad brzegiem morza. Dickensowskie, pełne patosu postacie.
ROZDZIAŁ SZÓSTY 
FLORA
 „Dziwny zakaz — zauważyła pani Fyne po krótkim milczeniu. — Zdawało się, że kocha to 
dziecko.”
 Dziwiło ją to. Ja zaś wysunąłem domysł, że był to objaw rozgoryczenia człowieka, nie 
zdającego sobie sprawy ze swej winy, a walczącego rozpaczliwie ze swymi „prześladowcami”, jak 
ich nazywał — lub może obawa przed cieplejszym uczuciem mogącym osłabić jego obronną 
postawę; a może nawet odmówił sobie tego, aby oszczędzić dziewczynie widoku ojca na ławie 
oskarżonych, obwinionego o oszustwo i skazanego za szachrajstwa — dając tym dowód 
delikatności uczuć.
 Pani Fyne nie wiedziała, co o tym sądzić. Przypuszczała, że mogła to być po prostu oschłość. 
Ale ludzie, do których się wtedy dziewczynka dostała, nie mieli dosłownie ani źdźbła delikatności 
uczuć. Tego była pewna. Pani Fyne nie mogła mi nawet dać wyobrażenia o ich okropnym 
prostactwie. Flora opowiadała jej często szczegóły swego życia na ulicy Limehouse. Było to coś 
nieprawdopodobnego, przechodziło wyobraźnię pani Fyne. Nie myślała, aby takie zdziczenie 
moralne było możliwe.
 Ja, przeciwnie, uważałem je za zupełnie możliwe. Z łatwością mogłem sobie wyobrazić, jak 
biedna dziewczyna musiała być przerażona i dotknięta przyjęciem zgotowanym w tej rodzinie. 
Bezbronna, została wydana na łaskę tych ludzi, którzy zazdrościli jej przeszłości, a byli zupełnie 
pozbawieni zarówno subtelności uczuć, jak umysłu i nie mogli zrozumieć jej niedoli, ludzi 
nachalnie ciekawych, biorących jej dobre maniery za pogardę, a wylęknione milczenie za dumę. 
Żona „tego wstrętnego osobnika” była tępa i niedorzecznie zarozumiała. Jedna z córek domu była 
pobożna, druga rozpuszczona, obie zaś mało inteligentne, o ile w ogóle można tu mówić o 
inteligencji. Liczni mężczyźni z tej rodziny byli albo głupi i posępni, albo głupi i weseli, ale nikt z 
tych prostaków nie miał tyle uczuć ludzkich, aby zostawić Florę w spokoju. Z początku wiele się 
nią zajmowano traktując ją w obraźliwie protekcjonalny sposób. Pokrewieństwo z sławnym de 
Barralem pochlebiało ich próżności nawet w momencie bankructwa. Ciągali ją ze sobą do swojego 
kościoła, mniejsza z tym jakiego wyznania, gdzie cała kongregacja gapiła się na nią, oraz 
wydawali dla ludzi sobie podobnych przyjęcia, na których pokazywali ją z wstrętnym 
zadowoleniem. Nie wiedziała, jak się bronić przed ich natręctwem, bezczelnością i pretensjami. 
Żyła pośród nich, bierna ofiara, drżąc każdym, jakby obnażonym, nerwem. Po rozprawie sytuacja 
jej znacznie się pogorszyła. Z lada przyczyny, a nawet bez żadnej przyczyny wymyślano jej lub 
szydzono z jej zależności. Pobożna córka dawała jej nauki moralne z powodu jej wad, druga, ta 
rozpuszczona, dokuczała jej wyrażając się z pogardą o jej wykształceniu i wciąż usiłowała 
wszczynać bezsensowne kłótnie o tego lub owego „chłopca”. Matka niezmiennie popierała córki 
dorzucając głupie i raniące uwagi. Muszę przyznać, że prawdopodobnie nie zdawali sobie sprawy 
z ohydy swego postępowania. Zwykle i do siebie odnosili się w sposób przykry, a powody i ton ich 
kłótni były wstrętne w swym niskim egoizmie. Kobiety zdawały się lubić wszelkiego rodzaju 
awantury i zawsze były gotowe porozumieć się między sobą, aby o jakieś nieprawdopodobne 
głupstwo urządzać nieszczęśliwej dziewczynie okropne sceny. Toteż pewnego razu Flora 
doprowadzona została do wściekłości i rozpaczy; zraniona w swych najtajniejszych uczuciach, 
zdała sobie sprawę z podłości, do jakiej może się zniżyć zwykła ludzka natura, nie powiem, jak to 
znakomicie wyrażają Francuzi, ? propos de bottes*, lecz dosłownie ? propos zagubionej taniutkiej 
koroneczki do nocnej koszuli, którą szyła sobie jedna z sióstr, ta rozpuszczona. Taka była 
przyczyna jednej z brutalnych scen, które powtarzając się musiały ujemnie wpłynąć na nie 
wyrobiony jeszcze charakter może najbardziej pożałowania godnej ofiary de Barrala. 
Opowiedziała mi to wszystko pani Fyne. Dziewczyna przybiegła do domu państwa Fyne o wpół do 
dziesiątej w zimny, dżdżysty wieczór. Zdaje się, że wyszła z domu, tak jak stała, z gołą głową, i 
biegła gdzieś spod Poplar aż w okolice Sloane Square — nie zatrzymawszy się, nie odetchnąwszy 
nawet, chyba tylko by załkać.
 „Mieliśmy kilka osób na obiedzie” — rzekła troskliwa siostra kapitana Anthony.
 Usłyszawszy dzwonek przy drzwiach frontowych, zastanawiała się, kto by to mógł być. 
Pokojówka zdołała ją objaśnić szeptem nie zwracając niczyjej uwagi. Służba wystraszyła się 
wtargnięciem tej wyglądającej na szaloną dziewczyny w zabłoconej spódniczce, z kosmykami 
mokrych włosów przylepionych do bladych policzków. Ale widywali ją już przedtem; był to nie 
pierwszy raz i nie ostatni.
 Gdy tylko pani Fyne mogła się wymknąć od gości, pobiegła na górę.
 „Zastałam ją w sypialni dzieci siedzącą na podłodze z głową opartą o posłanie mojej młodszej 
córki. Starsza siedziała na łóżku i patrzyła na Florą z drugiego końca pokoju.”
 Świeciła się tylko lampka nocna. Pani Fyne podniosła dziewczynkę i zaprowadziła do małej 
ubieralni po drugiej stronie schodów, gdzie ją pozostawiła, by się mogła osuszyć przed 
kominkiem. Sama wróciła do gości.
 Musiała to być przykra niespodzianka dla państwa Fyne. Później oboje poszli na górę, by 
wypytać dziewczynę. Zerwała się na ich widok. Potrząsała wilgotnymi rozpuszczonymi włosami, 
oczy miała suche — lecz płonące gniewem.
 Wyobrażam sobie małego pana Fyne uroczyście współczującego, uroczyście słuchającego i 
uroczyście wycofującego się do małżeńskiej sypialni. Pani Fyne uspokoiła Florę, a w ubieralni 
znajdowało się na szczęście łóżko, które można było dla niej zasłać.
 „Cóż można było zrobić?” — zakończyła pani Fyne.
 Ów stereotypowy okrzyk mówiący o tym, jak trudny był to problem i (w każdym razie) jak 
dobre były chęci, usposobiły mnie, jak zawsze, bardziej przychylnie do pani Fyne.
 Następnego ranka, bardzo wcześnie, na długo jeszcze przed wyjściem pana Fyne do biura, 
zjawił się „ten wstrętny osobnik”; widok jego aczkolwiek może niezupełnie niespodziewany, 
wywołał jednak trwogę, chociażby ze względu na szybkość, z jaką działał. Z tego, co Flora sama 
opowiedziała pani Fyne, zdaje się, że choć nie był wyraźnie mniej „wstrętny” od reszty rodziny, w 
tajemniczy sposób używał swego autorytetu, by osłaniać dziewczynę. „Nie żeby mu chodziło o 
mnie — tłumaczyła Flora. — Pewna jestem, że to nie było to. Nie zniosłabym, aby ktoś z nich mnie 
lubił. Gdybym przypuszczała, że mnie lubi, wolałabym się utopić, niż z nim wrócić.”
 Naturalnie przybył, aby zabrać „Florcię” do domu. Scena odegrała się w jadalni — śniadanie 
zostało przerwane, potrawy stygły, grzanki małego pana Fyne stwardniały jak podeszwa, on sam 
musiał opuścić krzesło stojące tyłem do ognia, gazety spadły na dywan, służące zostały 
wyprawione za drzwi, pani Fyne siedziała sztywno na swym miejscu, mając obok siebie 
dziewczynę — „wstrętny osobnik” wpadł zaledwie się witając i spoglądając kolejno na pana i 
panią Fyne z taką miną, jak gdyby bawiła go myśl o czymś, co o nich wiedział, po czym rozpoczął 
ironiczną przemowę. Nie przeprasza za przerwanie śniadania pana Fyne i jego „dobrodziejki”, 
gdyż wie (tu skinął głową w kierunku dziewczyny), że nie pragną jej mieć u siebie dłużej niż to 
konieczne. Przyszedł najszybciej, jak mógł, gdyż ma interesy, których musi pilnować. Nie dostaje 
najwyższych poborów (tu spojrzał na pana Fyne) siedząc w elegancko umeblowanym biurze. Nie. 
Doszedł do tego, że jest chlebodawcą i czuje się w obowiązku dawać dobry przykład.
 Wydaje mi się, że osobnik ten zdawał sobie sprawę z konsternacji, jaką jego obecność 
wywoływała w duszach państwa Fyne, i po cichu cieszył się z tego. Zwrócił się szorstko do 
dziewczyny. Pani Fyne wyznała mi, że wszyscy troje siedzieli w milczeniu i bez ruchu. A on 
mówił do Flory:
 „Co to za kawały, Florciu? Daj temu lepiej spokój. Jeżeli przypuszczasz, że będę biegał po 
ciebie na drugi koniec Londynu, ile razy będziesz się dąsać na twoją ciotkę i kuzynki, to się mylisz. 
Nie mam na to czasu.”
 Dąsy — było to wyrażenie tamujące dech w piersi w związku z faktem, że bezpośrednio przed 
ucieczką Flory, w czasie kłótni w sprawie koroneczki, użyte zostały słowa „skazaniec” i „żebrak”. 
Tak, właśnie te słowa. Tak przynajmniej poprzedniego wieczoru dziewczyna opowiadała pani 
Fyne. Słowo „dąsy” w zestawieniu z jej opowiadaniem miało specjalny posmak, działało 
paraliżująco. Nikt się nie odezwał. Nie przerwano krewniakowi de Barrala, gdy okazywał swoją 
wielkoduszność:
 „Ciocia kazała ci powiedzieć, że jej bardzo przykro — widzisz. I Amelia (ta rozpuszczona 
siostra) nie będzie ci więcej dokuczać. Już ja tego dopilnuję. Powinnaś być zadowolona. Pamiętaj o 
swojej sytuacji.”
 Rozzuchwalony zupełnym milczeniem, jakie panowało w pokoju, zwrócił się do pani Fyne z 
tępą bezczelnością.
 „Ja zawsze powiadam, że trzeba mieć pogodne usposobienie. A ona nie znosi, żeby z niej 
żartować. Od razu zadziera nosa. Nie umie się poznać na żartach ludzi, nie gorszych od niej. My 
jesteśmy prości ludzie. Nie lubimy tego. I stąd te przykrości,.”
 Niewrażliwy na surowe spojrzenia trzech par oczu, które — o ile opowiadania z czasów 
naszego dzieciństwa o potędze ludzkiego wzroku są prawdziwe — mogły były poskromić tygrysa, 
fabrykant z East Endu, zupełnie niezmieszany, schwycił, mówiąc w przenośni, w swe szpony 
biedną dziewczynę i gotów był ją unieść jako zdobycz dla swych małych obojga płci.
 „Ciocia pomyślała o tym, żeby ci przysłać kapelusz i płaszcz. Są na dworze w dorożce.”
 Pani Fyne machinalnie wyjrzała przez okno. Przed domem na ulewnym deszczu stał pojazd. 
Woźnica w stożkowatej pelerynie i nieprzemakalnym kapeluszu ociekał wodą. Zmęczony koń 
wyglądał, jakby go na wpół żywego wyłowiono ze stawu. Pani Fyne doznała pewnego odprężenia 
patrząc na ten godny pożałowania widok, zamiast na pokój, w którym rozlegał się wulgarny głos 
miłego gościa, wzywającego zbłąkaną owieczkę do powrotu do rozkosznej owczarni.
 „Dalej, Florciu, ruszże się. Nie mogę czekać tutaj na ciebie przez cały dzień.”
 Pani Fyne słyszała to wszystko nie odwracając głowy od okna. Fyne stojąc na dywaniku przed 
kominkiem musiał też tego wysłuchać i w dodatku patrzyć na to. Nie będę wysuwał przypuszczeń 
co do istotnego sensu tej chwili wahania. Zważywszy na ich dobroć musiał to być ciężki moment. 
Dziewczyna trzymała ręce złożone na kolanach, a głowę miała nisko zwieszoną, jakby pogrążona 
była w głębokim zamyśleniu, tamten zaś osobnik dalej wygłaszał coś w rodzaju kazania. Potępiał 
w nim niewdzięczność, wytykał grzeszną dumę, dodając przysłowiowe stwierdzenie, że to 
„prowadzi do zguby”. Znalazły się tam także rozsądne uwagi o niebezpieczeństwie 
bezsensownych poglądów i o szkodliwych skutkach porywczego charakteru, który zniechęca 
najlepszych przyjaciół: „A nikt bardziej od ciebie, moje dziecko, nie potrzebuje przyjaciół.” — 
Odwoływał się nawet do poszanowania władzy rodzicielskiej: „Nie zapominaj, że ojciec twój, gdy 
rozpoczęły się jego kłopoty, napisał do mnie i oddał mi cię pod opiekę. Właśnie pod opiekę takiego 
prostego człowieka jak ja, a nie żadnego z tych jego eleganckich przyjaciół z West Endu. Musisz 
się z tym liczyć. A ojciec jest ojcem bez względu na to, w jakie się wpakował tarapaty. Chyba się 
nie wyrzekniesz własnego ojca?”
 Trudno powiedzieć, czy był bardziej głupi niż okrutny, czy też bardziej okrutny niż głupi. Pani 
Fyne swym subtelnym kobiecym uchem w jego pospolitym, namaszczonym tonie wyczuwała 
jakby chęć szyderstwa, coś bardziej podłego niż zwykłe okrucieństwo. Szybko spojrzała przez 
ramię i zobaczyła, jak dziewczyna podniosła obie ręce do głowy, po czym opuściła je znowu na 
kolana. Siedzący przed kominkiem Fyne wyglądał na ofiarę złego uroku, pozbawiony władzy i 
mowy, najwidoczniej jednak cierpiał. Nastąpiła krótka chwila zupełnego milczenia, po czym ten 
„wstrętny osobnik” (musiała to być w swoim rodzaju wybitna indywidualność) wybuchnął 
sarkazmem:
 „A więc?… — Znów milczenie. — Jeżeli się ułożyłaś z obecną tu damą i dżentelmenem, że 
dadzą ci utrzymanie i mieszkanie, to powiedz od razu. Nie chcę się mieszać do układu, o którym 
nic nie wiem. Ale ciekaw jestem, co twój ojciec na to powie, gdy wyjdzie… a może myślisz, że już 
nigdy nie wyjdzie?”
 W tym momencie, jak mi powiedziała pani Fyne, wzrok jej napotkał oczy dziewczyny. Było w 
nich coś takiego, że sama musiała oczy zamknąć. Miała też uczucie, jakby chciała palcami zatkać 
uszy, powstrzymała się jednak, a tymczasem „prosty człowiek” ze zdumiewającą łatwością 
przeszedł od sarkazmu do ukrytych pogróżek:
 „Ułożyłaś się?… Dobrze, świetnie. Ale zanim wrócę do domu, pozwól, że ci powiem, moje 
dziecko, abyś się zastanowiła, czy rzucając nas w ten sposób nie zaszkodzisz tym później twojemu 
ojcu? Zastanów się.”
 Spojrzał na swoją ofiarę z wyrazem tajemniczej przebiegłości. Zerwała się gwałtownie, że aż 
odskoczył w tył. Pani Fyne również wstała i mąż jej też otrząsnął się ze złego uroku. Lecz 
dziewczyna na nowo opadła na krzesło i odwróciła głowę, by spojrzeć na panią Fyne. Tym razem 
nie było to przypadkowe spotkanie przelotnych spojrzeń. Było to świadome nawiązanie kontaktu. 
Na moje pytanie, co mogło znaczyć to spojrzenie, pani Fyne odparła, że nie wie. — „Czy było to 
wołanie o pomoc?” — poddawałem jej. — „Nie” — odparła. — „Czy może strach, gniew, 
przygnębienie, rezygnacja?” — „Nie, nie. Nic podobnego.” — Ale wystraszyło ją. Do dziś dnia je 
pamięta. Od tej pory zdawało jej się, że we wszystkich spojrzeniach Flory dostrzega utrwalony 
odblask tego spojrzenia: w skupionych, w przypadkowych — a nawet w tych, które wyrażały 
wdzięczność i najłagodniejsze uczucia.
 „Bywała więc czasem łagodna?” — zapytałem, zainteresowany.
 Pani Fyne, bardzo wzruszona owymi wspomnieniami, nie zwróciła uwagi na moje pytanie. 
Skoncentrowała cały swój wysiłek umysłowy na określenie tego pamiętnego spojrzenia. Tradycje 
ludzkości uczą nas, że spojrzenia odgrywają bardzo ważną rolę w wyrażaniu duszy kobiecej. Pani 
Fyne czyniła rzetelny wysiłek, by dać mi pewne pojęcie o tym spojrzeniu, być może w równej 
mierze dlatego, by zadowolić moją ciekawość, jak własny niepokój. Marszczyła się z wysiłku, jak 
to się nieraz widzi u dziecka (jest to urokiem kobiet — sądzę, że da się to czasem powiedzieć nawet 
o najbardziej zrzędnych, zgorzkniałych i kłótliwych — że tak często przypominają inteligentne 
dzieci). Marszczyła się, jak już powiedziałem, a ja zaczynałem się do niej uśmiechać, gdy nagle 
wystąpiła z czymś zupełnie niespodziewanym:
 „Było to spojrzenie straszne — było wesołe.”
 Spoważniałem nagle i wydaje mi się, że sprawiło jej to przyjemność, spojrzała bowiem na mnie 
przychylnie.
 „Tak — rzekłem nie uśmiechając się już bynajmniej. — Rozumiem. Byłoby to straszne nawet 
na scenie.”
 „Ach! — przerwała mi i zdaje się, że naprawdę dlatego zmieniła pozę i znów skrzyżowała 
ramiona, by ukryć drżenie. — Ale to nie było na scenie i ona nie śmiała się ustami.”
 „Tak, to musiało być straszne — przytaknąłem. — I wtedy, przypuszczam, musiała się 
ostatecznie zdecydować — odejść. A pani nic nie powiedziała?”
 „Nie — odparła pani Fyne. — Zadzwoniłam i kazałam jednej ze służących przynieść płaszcz i 
kapelusz z dorożki. Po czym czekaliśmy.”
 Zdaje mi się, że nie zdarzyło się jeszcze nikomu w ten sposób oczekiwać na coś, może tylko 
bywają takie chwile w więzieniu, rankiem przed wykonaniem wyroku. Służąca wróciła z 
płaszczem i kapeluszem i Wtedy — znów tak jak w dzień egzekucji, gdy, jak mi się zdaje, 
skazanemu proponują zjedzenie śniadania — pani Fyne, chcąc, aby blada dziewczynka zjadła (jeśli 
będzie mogła) coś ciepłego, zanim opuści dom i w wilgotnym pojeździe, wśród przenikliwego 
chłodu, wyruszy w tę nieskończenie długą podróż, przerywała okropne milczenie: „Musisz 
spróbować coś zjeść” — powiedziała z całą stanowczością. I zwracając się do „wstrętnego 
osobnika” w równie zdecydowany sposób rzekła: „Może pan usiądzie i wypije także filiżankę 
kawy.”
 Czcigodny „chlebodawca” usiadł. Może był sterroryzowany rozkazującym tonem pani Fyne, 
nie myślała bowiem wówczas, aby go sobie zjednać. Siadł jakby na chwilę, jak człowiek, który się 
znalazł wbrew woli w podejrzanym towarzystwie. Niby z łaski wziął filiżankę podaną mu przez 
panią Fyne, wypił z niechęcią parę łyków i postawił z powrotem, jak gdyby pijąc kawę tych 
nadętych figur można się było moralnie pokalać. W międzyczasie rzucał tajemnicze i nieokreślone 
spojrzenia na małego pana Fyne, który, jak mi się zdaje, w ogóle tego dnia nie jadł śniadania. Nie 
jadła i dziewczyna. Nie podniosła rąk z kolan aż do chwili, gdy człowiek mianowany jej 
opiekunem wstał pozostawiwszy nie dopitą filiżankę.
 „A więc, jeśli nie zamierzasz skorzystać z uprzejmego zaproszenia pani, zabiorą cię 
natychmiast do domu. Chcę się wreszcie zabrać dziś do roboty.”
 Po kilku jeszcze długich, z wolna mijających minutach głuchego milczenia, w czasie których 
Flora ubrała się w żakiet i kapelusz — państwo Fyne patrzyli na to nic nie mówiąc i nie ruszając się 
z miejsca — tych dwoje opuściło pokój.
 „Nie obejrzała się nawet na nas — rzekła pani Fyne. — Po prostu poszła za nim. Nigdy jeszcze 
nie miałam takiego przygnębiającego poczucia przeklętej zależności dziewcząt czy kobiet. To był 
krańcowy przypadek. Przecież młody człowiek — w ogóle mężczyzna — mógłby tłuc kamienie na 
szosie lub coś w tym rodzaju, albo pójść na ochotnika do wojska, albo…”
 To była prawda. Kobieta nie może wyjść na drogę i szukać przypadkowego zarobku, choćby w 
grę wchodziła jej godność, niezależność czy też samo życie. Przerwałem jednak tyradę pani Fyne, 
zdziwiony tym, że ów godny szacunku obywatel tak wielką miał ochotę zatrzymać w swym domu 
biedną dziewczynę, dla której bodajże nie było miejsca na całym świecie. Nie tylko miał na to 
ochotę, ale wręcz zależało mu na tym. Nie przypisywałem mu szlachetnych pobudek, gdyż z tego, 
co o nim wiedziałem, jasne było dla mnie, że wyrażając się łagodnie, nie należał do osób 
uczuciowych.
 „Wyznaję, że nie mogę zrozumieć jego pobudek” — zawołałem.
 „John z początku również nie mógł tego zrozumieć” powiedziała pani Fyne. Z czasem powstała 
między nami pewna zażyłość — nie można by tego jeszcze nazwać zaufaniem — która pozwalała 
jej w tej naszej dyskusji nazywać męża Johnem. „Czy pan wie, że przez cały ten czas nie otworzył 
ani razu ust — ciągnęła dalej. — Nie mam mu za złe tej powściągliwości. Przeciwnie.
 Cóż mógłby powiedzieć? Widziałam tylko, że zamyślony obserwuje tego człowieka.”
 „A więc pan Fyne słuchał, obserwował i zastanawiał się — rzekłem. — Świetny sposób, aby 
dojść do pewnych wniosków. Czy mogę zapytać, do jakich wniosków doszedł? Na jakiej zasadzie 
przestał się dziwić tej niepojętej sprawie? Nie mogę bowiem przypuścić, by wytłumaczeniem 
mogła tu być życzliwość. Byłoby to zbyt potworne.”
 „Nic podobnego” — zapewniła mnie pani Fyne z pewną urazą, jakbym podejrzewał, że jej mąż 
nie jest przy zdrowych zmysłach. Otóż bardzo rozsądnie postanowił on zbadać, jaką korzyść miał 
na widoku kuzyn de Barrala. Nie myślałem, aby Fyne był zdolny do takiego cynizmu. Powiedział 
sobie, że dla ludzi tego pokroju pieniądze (pominąwszy skrupuły religijne czy też dumę z własnej 
uczciwości) — nawet nie bogactwo, ale po prostu pieniądze, niewielkie sumy pieniędzy — są 
miarą cnoty, zaradności, mądrości, nieomal wszystkiego. Ale dziewczynka była bez grosza. Ojciec 
— po tym kompletnym, najokropniejszym i najbardziej hańbiącym krachu naszych czasów — w 
więzieniu. I nagle zaświtało panu Fyne, że w tym leży przyczyna. Wielki krach w kurzawie 
niknących milionów! Czyż możliwe, aby znikły do ostatniego grosza? Czyż nie pozostało gdzieś 
jeszcze coś realnego, jakieś resztki tego gmachu?
 „W tym rzecz!” — zawołał Fyne; żonę przestraszył ten okrzyk, który otworzył mu usta dopiero 
w pół godziny po odjeździe kuzyna de Barrala z jego córką. Działo się to wciąż jeszcze w jadalni, 
na krótko przed chwilą, gdy stawiając czoło żywiołom musiał wyruszyć z domu, by jeszcze jeden 
dzień pracy poświęcić dla dobra ojczyzny. Na razie jako wyjaśnienie, czemu tak nagle porzucił 
swą zwykłą spokojną dostojność, mógł tylko powiedzieć:
 „Ten osobnik wyobraża sobie, że de Barral ukrył gdzieś część swego łupu.”
 Doszedłszy do takiego wniosku Fyne dodał w formie komentarza, że wielu bankrutów, jak 
wiadomo, zabezpieczyło się w ten sposób. I w tym wypadku było to możliwe. Fyne tak daleko się 
posunął w swym cynicznym pesymizmie, że uważał to za nadzwyczaj prawdopodobne.
 Wyjaśnił obszernie pani Fyne, że de Barral z pewnością nikomu się z tego nie zwierzył, ale jego 
wstrętny krewniak żywił co do tego pewność w swej podłej duszy. Był samolubny i bezlitosny w 
swej głupocie, lecz powziął myśl, że gdy de Barral wyjdzie z więzienia, wystąpi do niego o 
wynagrodzenie za „opiekowanie się” (jakby się sam wyraził) jego córką. Nadzieję tę hodował w 
tajemnicy i prawdopodobnie nie zdradzał jej nawet przed żoną.
 Było to dla mnie całkiem jasne: tym się tłumaczyła jego tajemnicza mina, gdy wstawiał się za 
dziewczyną. Był jej jedynym obrońcą. Zdawać by się mogło, że los skazał Florę, by zawsze była 
otoczona zdradą i kłamstwem, które tłumiły wszystkie jej dobre impulsy, wszystkie instynktowne 
porywy jej duszy ku wierze i miłości. Starczyłoby tego, by nawet piękny charakter doprowadzić do 
szaleńczej, obejmującej wszystkich i wszystko podejrzliwości, i w ogóle do szaleństwa. Nie wiem, 
jak daleko towarzyszy człowiekowi poczucie humoru. Może aż do stóp szubienicy. Ale opierając 
się na moich wspomnieniach o Florze de Barral obawiam się, że niewiele miała poczucia humoru. 
Płakała przecież, gdy ją opuścił ten głupi pies państwa Fyne. Nie był on z pewnością fałszywy. Był 
szczery, prosty i zabawny. Oburzenie dziewczyny na jego pozbawione hipokryzji zachowanie było 
zabawne, ale nie było w tym poczucia humoru.
 Łatwo możesz sobie wyobrazić, że nie chodziło mi o to, aby podjąć na nowo dyskusję, czy 
podróż Fyne’a do Londynu byłaby rzeczą słuszną, pożyteczną i skuteczną. Nie było to z mojej 
strony zdradą małego pana Fyne, który wciąż siedział z psem na werandzie. (Dziwnie się tam cicho 
zachowywali. Czyżby posnęli?) Natomiast przeczuwałem, że albo mój zmysł praktyczny, albo 
moje sumienie wyjdą z tej rozprawy poszkodowane. A nikt dobrowolnie nie naraża się na moralną 
stratę. Nie pragnąłem wojny z panią Fyne. Wolałbym usłyszeć coś jeszcze o dziewczynie, toteż 
zapytałem:
 „Poszła więc z tym czcigodnym łotrem?” Pani Fyne z lekka wzruszyła ramionami: „Cóż mogła 
innego zrobić?” — Potwierdziłem jej zdanie równie zrezygnowanym gestem. Nie tak łatwo 
dziewczynie w rodzaju Flory de Barral zostać robotnicą w fabryce, wzruszającą szwaczuszką czy 
nawet barmanką. Nie wiedziałaby, jak się do tego zabrać. Stała się niewolnicą najnędzniejszej pod 
słońcem doli, a na dolę taką nie była sama dość nędzną. Trzeba tu nadmienić, że wiele jest ludzi 
dziwnie od urodzenia niedostosowanych do losu, jaki ich oczekuje na tym świecie. Nie chcąc, abyś 
mnie posądził o niesłuszną stronniczość, powiem tu, że dziewczyna stanowczo nie umiała sobie 
zaskarbić serca tej prostej, cnotliwej i, jak sądzę, całkowicie abstynenckiej rodziny. Ale jestem 
przekonany, że nie udałoby się to nawet aniołowi. Nie warto wdawać się w szczegóły; wystarczy, 
gdy powiemy, że nim rok minął, znów znalazła się przed drzwiami państwa Fyne.
 Tym razem towarzyszył jej jakiś tęgi młodzieniec. Na jego szerokiej, bladej twarzy widniał 
bezmyślny i przebiegły uśmiech, zaprawiony zakłopotaniem. Ubranie jego było nowe, a 
nieokreślony szyk jego kroju, genre*, zupełnie do tej pory nie znany pani Fyne, zdziwił ją, gdy w 
kapeluszu weszła do hallu; miała właśnie wyjść, aby w znajomym domu usłyszeć pewną nową 
pianistkę (młodą dziewczynę). Młodzieniec z całą swobodą zwrócił się do pani Fyne, by „nie 
pozwoliła temu głupiemu stworzeniu wrócić kiedykolwiek do nas”. Od trzech tygodni, jak mówił, 
w domu nie ustawały z jej powodu „chryje”. Cała rodzina miała już powyżej uszu tych kłótni. 
„Stary” polecił mu ją odprowadzić pod ten adres i powiedzieć, że państwo mogą ją sobie 
zatrzymać, wraz z dobrodziejstwem inwentarza. Nie była na tyle rozsądna, by umieć ocenić 
skromny i uczciwy dom angielski, więc lepiej, by go opuściła.
 Krostowaty młodzieniec był dotknięty tym obowiązkiem narzuconym mu przez ojca. 
Przeszkodziło mu to bowiem stawić się po południu na umówione spotkanie z pewną młodą osobą, 
z którą był zaręczony. Ale chciałby natychmiast zwiać i zobaczyć się z nią jeszcze tego wieczoru, 
„choćby miał pęknąć”.
 „Do widzenia, Florciu. Życzę ci powodzenia i mam nadzieję, że cię już nigdy więcej nie 
zobaczę.”
 Powiedziawszy to wybiegł z pośpiechem kochanka, zostawiając drzwi od hallu szeroko 
otwarte. Pani Fyne nie zdobyła się nawet na jedno słowo. Była zbyt zaskoczona, by móc 
swobodnie odetchnąć. Ale miała jeszcze na tyle przytomności umysłu, by chwycić dziewczynę za 
ramię w chwili, gdy chciała wybiec także na ulicę, gdzie, jak przypuszczam, rozpacz gnała ją na 
jakieś tragiczne spotkanie.
 „Zatrzymała ją pani własnymi rękami! — powiedziałem. — Przypuszczam więc, że chciała 
odejść. Ta dziewczyna, o ile mogę sądzić, nie jest komediantką.”
 „Tak! Musiałam użyć siły, aby ją wciągnąć do środka.”
 Pani Fyne nie było trudno być prawdomówną.
 „Właśnie miałam wyjść, gdy oni się pojawili, znalazłam się więc sama z Florą, gdy ten 
niesympatyczny młody człowiek wybiegł. Musiałam ją przytrzymać w hallu, wołając na służące, 
aby zamknęły drzwi.”
 Nie umiem powiedzieć, czy to jest moim zwyczajem, moją słabością czy też zdolnością, ale 
odtworzyłem sobie tę scenę. Nie mogłem się od tego powstrzymać. Wizja pani Fyne, wystrojonej 
na takie nieco wyjątkowe popołudniowe przyjęcie, walczącej z bladą dziewczyną o dzikim 
wejrzeniu, miała swój dramatyczny urok.
 „Doprawdy!” — szepnąłem.
 „Och, że się broniła, nie ma co do tego wątpliwości — rzekła pani Fyne. Na chwilę zacisnęła 
wargi i dodała: — A czy jest komediantką, czy nie, to inna sprawa.”
 Pani Fyne znów skrzyżowała ramiona. Miałem przed sobą córkę subtelnego poety, przyjmującą 
życie wraz z wszystkimi jego nieuniknionymi wymogami, spośród których jednym z pierwszych 
jest instynkt samozachowawczy i egoizm każdego żyjącego stworzenia.
 „Niemniej fakt pozostaje faktem, że pani — pani sama — wedle własnych jej słów wciągnęła ją 
do domu” — nalegałem żartobliwym tonem, choć intencja była poważna.
 „Cóż miałam począć! — zawołała pani Fyne niemal z komicznym rozdrażnieniem. — Czy pan 
mi wyrzuca moją zbytnią impulsywność?”
 I zaczęła mi tłumaczyć, że bynajmniej nie była impulsywna. Jedno z zaleceń, na które kładła 
główny nacisk (przypuszczam, że wobec swych młodych przyjaciółek), było, iż należy się 
wystrzegać impulsów. Zawsze. Ale nie widziałem, jaki wyraz miała w tej chwili twarz Flory. 
Gdybym to zobaczył, widok ten prześladowałby mnie do tej pory. Chyba tylko ktoś o kamiennym 
sercu mógłby pozwolić istocie ludzkiej o takiej twarzy wybiec samej na ulicę.
 „A czy ten widok nie prześladuje już pani?” — zapytałem.
 „Nie, teraz już mnie nie prześladuje — rzekła bezlitośnie. — Może, gdybym była pozwoliła jej 
wybiec… Niech pan jednak nie wyciąga stąd wniosku, jakobym myślała, że ona wtedy grała 
komedię, dlatego że broniąc się z początku, wreszcie pozostała u nas. Przestała się bronić zupełnie 
niespodziewanie. Upadła w ramiona moje i służącej, która nadbiegła na moje wołanie, a…”
 „A potem drzwi były zamknięte” — dokończyłem zdania na swój sposób.
 „Tak, drzwi były zamknięte” — pani Fyne opuściła, a potem podniosła z wolna głowę.
 Nie pytałem o szczegóły. Jednej tylko rzeczy jestem pewien, że pani Fyne tego popołudnia nie 
poszła na ową muzyczną imprezę. Bez wątpienia musiało jej być przykro, że nie mogła skorzystać 
z okazji usłyszenia na prywatnym zebraniu interesującej pianistki (młodej panny), która później 
stała się jedną z najbardziej znanych wirtuozek. Pani Fyne bała się wyjść z domu. Co do uczuć 
małego pana Fyne, który na pół godziny przed obiadem wrócił z biura wstąpiwszy po drodze do 
swojego klubu — nic mi nie jest wiadome. Ośmielam się jednak twierdzić, że były one przyjazne, 
choć możliwe, że w pierwszym momencie zaskoczenia musiał się powstrzymać, aby nie zakląć.
 Krótko mówiąc, następnego dnia państwo Fyne zdecydowali, że się zwierzą pewnej bogatej 
starszej damie. Niektórym starszym paniom z wiekiem powraca pewna łagodna młodzieńczość 
uczuć, optymistyczne spojrzenie na rzeczy, zamiłowanie do nowości i skłonność do 
eksperymentów. Starsza dama zainteresowała się bardzo tą sprawą: „Pokażcie mi to biedne 
dziecko!” — Spotkała się więc z Florą de Barral w bawialni pani Fyne pewnego dnia, gdy nie było 
tam nikogo więcej, i z pełną wdzięku, współczującą powagą wygłosiła jej naukę: „Moje drogie 
dziecko, jedyną słuszną rzeczą, gdy się ma troski, jest zapomnieć o nich. Musisz zapomnieć o 
swoich troskach. To nic trudnego. Spójrz na mnie, ja o swoich nigdy nie pamiętam. W twoim 
wieku trzeba być wesołą.”
 Potem, gdy została sama z panią Fyne, powiedziała do niej:
 „Mam nadzieję, że dziewczyna postara się być wesoła. Nie znoszę koło siebie smutnych twarzy. 
W moim wieku trzeba mieć wesołe otoczenie.”
 W tej nadziei zabrała ze sobą Florę de Barral na zimowe miesiące do Bournemouth jako 
lektorkę i towarzyszkę. Powiedziała jej z dobrotliwą żartobliwością: „Będzie nam dobrze razem. 
Nie jestem zgorzkniałą starą babą.” Ale po powrocie do Londynu natychmiast odszukała panią 
Fyne. Przekonała się, że Flora nie była z natury wesoła, a gdy wysilała się na wesołość, było 
jeszcze gorzej. Starsza pani nie mogła znieść tych usiłowań. A wreszcie, by rzecz wyjaśnić do 
końca, nie chciała mieć za towarzyszkę osoby, która jej nie kocha, a była pewna, że Flora jej nie 
kocha. Dlaczego? Nie umiała powiedzieć. Co więcej, spostrzegła, że dziewczyna patrzy na nią 
czasami w dziwny sposób. Och, nie, to nie było złośliwe spojrzenie — ale było w nim coś 
niezwykłego, coś, czego nie można było zrozumieć. A gdy sobie przypomniała, że ojciec jej jest w 
więzieniu, zamknięty z całym mnóstwem przestępców i tak dalej — robiło jej się nieswojo. Gdyby 
to dziecko starało się zapomnieć o swych troskach! Ale Flora najwidoczniej albo tego nie potrafiła, 
albo nie chciała. A może to była jakaś przekora. Biorąc wszystko pod uwagę zdawało jej się, że 
może będzie lepiej…
 Pani Fyne pośpiesznie przytaknęła niewypowiedzianemu wnioskowi: „Och! Z pewnością, z 
pewnością!” — i zastanawiała się w duszy, co dalej zrobi z Florą; nie bardzo się jednak dziwiła tą 
zmianą poglądów starej damy na Florę de Barral. Nieomal to rozumiała.
 Potem przyszła kolej na pewną niemiecką rodzinę, którą żona kolegi Fyne’a z Ministerstwa 
Spraw Wewnętrznych poznała na kontynencie. Flora o zagadkowym spojrzeniu została tam 
wysłana bez dłuższych namysłów. A że nie uważano za bezwzględnie konieczne wtajemniczać 
tych ludzi we wszystko, nie spodziewali się oni u dziewczyny wyjątkowej wesołości ani nie byli 
szczególnie zaniepokojeni nieokreślonym wyrazem jej oczu. Niemka była zupełnie zwykłą, a dwaj 
chłopcy, którymi trzeba było się zająć, byli też, jak sobie wyobrażam, zupełnie zwykli. Flora, o ile 
zrozumiałem, bardzo była dla nich troskliwa. Jeżeli ich czegoś nauczyła to chyba w jakimś 
natchnieniu, bo z pewnością nie umiała uczyć. Głównie jednak wymagano od niej „konwersacji”. 
Flora de Barral rozmawiająca regularnie, pracowicie i sumiennie z dwoma małymi Niemcami, aby 
się utrzymać przy życiu na tym świecie, który zgotował jej wiadomą nam przeszłość i jeszcze 
bardziej wątpliwej jakości przyszłość — to mi się wydawało fantastycznym pomysłem. Ale zdaje 
się, że było jej nie najgorzej. Pisała, że praca na szczęście ją oszałamia. Nauczyła się „prowadzić 
konwersację” cały dzień, machinalnie, jak nieobecna, jak we śnie. Musiał to być przykry sen! 
Najgorsze dla niej chwile następowały po skończeniu pracy, gdy wieczorem zamykała się sama w 
swym małym pokoiku; wtedy powoli budziły się w niej posępne myśli, aż wreszcie zdawała sobie 
w pełni sprawę ze swej sytuacji, jak ktoś, kto zbudzony dotknięciem jakiegoś jadowitego gada — 
na przykład węża — odczuwa szaleńcze, odruchowe pragnienie, by odrzuciwszy go precz, uciekać 
z krzykiem i skryć się gdziekolwiek.
 W tej epoce swego życia Flora de Barral miała zwyczaj pisywać do pani Fyne niezbyt 
regularnie, ale dość często. Nie wiadomo, jak długo byłaby tak uczyła „konwersacji”, czasem 
pomagając przeglądać bieliznę we wspaniale zaopatrzonych szafach tego zamożnego 
niemieckiego domu, gdyby jego pan w chwilach wolnych od swych zajęć zawodowych (był to 
kupiec o wyraźnych skłonnościach domatorskich) nie zaczął nabierać psychologicznego 
podobieństwa do starszej damy z Bournemouth. Okazało się, że i on także chciał być kochany.
 Nie miał jednak temperamentu zdobywcy, nie był typem rozpustnika, który kradnie pocałunki i 
wyważa drzwi. Nawet gdy zbaczał ze ścieżki cnoty, pozostawał wciąż poważanym kupcem. Może 
dla Flory byłoby lepiej, gdyby był po prostu brutalem. On jednak zaczął wprowadzać w czyn swe 
zgubne zamiary w sposób sentymentalny, ostrożny, prawie ojcowski i myślał, że może działać 
bezpiecznie mając do czynienia z ładną sierotą. Dziewczyna mimo wszystkich swych doświadczeń 
była jeszcze zbyt naiwna i w niedostatecznym stopniu świadoma swej kobiecości, aby strzec się 
tych zamaskowanych awansów. Rzeczywiście nie dostrzegała ich. Uważała go za sympatycznego 
— była to pierwsza wyraźnie sympatyczna osoba, którą spotkała. Tak była naiwna, że nie mogła 
zrozumieć wściekłości Niemki. Gdyż, jak możesz sobie łatwo wyobrazić, przenikliwość żony nie 
dała się oszukać na dłuższą metę, tym bardziej że żona była starsza od męża. Ten, z 
charakterystycznym tchórzostwem ludzi szanowanych, nie powiedział ani słowa w obronie Flory. 
Będąc przy tym i słysząc, jak była lżona najgorszymi słowami, kiwał tylko głową i krzywił się 
niewyraźnie od czasu do czasu. Da ci to pewne wyobrażenie, do jakiego stopnia dziewczyna była 
naiwna, gdy ci powiem, że początkowo istotnie myślała, iż tę burzę spowodowało odkrycie jej 
prawdziwego nazwiska i pokrewieństwa ze skazańcem. Wysłano ją pod przybranym nazwiskiem, 
jako bardzo polecaną sierotę z dobrej rodziny. Jej rozpacz, płonące policzki i to, że chciała wyrazić 
swój żal za to oszustwo, zostały wzięte za przyznanie się do winy. „Chciałaś zhańbić mój dom!” — 
krzyczała na nią Niemka.
 Oto czego nie będziesz mógł zapewne zrozumieć! Flora de Barral, która wstydząc się za swego 
ojca, nie wierzyła jednak w jego winę, odparła gwałtownie: „Pomimo wszystko nie jestem mniej 
godna szacunku od pani.” — Wówczas Niemka o mało nie dostała ataku ze złości: „Każę cię 
wyrzucić na ulicę!”
 Ściśle mówiąc, Flora nie została jednak wyrzucona na ulicę, natomiast wsadzono ją z 
wszystkimi tobołkami na statek odchodzący do Londynu. Czy mówiłem, że ludzie ci mieszkali w 
Hamburgu? A więc w zimowy dżdżysty wieczór wyprawiono ją pod opieką jakiegoś drwiącego 
lokaja czy kogoś innego, kto odnosił się do niej bezczelnie i zostawił ją na pokładzie płonącą z 
oburzenia, z na wpół rozpuszczonymi włosami, drżącą z podniecenia i, prawdę powiedziawszy, ze 
strachu bliską ataku histerycznego. Gdyby nie stewardessa, która poczciwie, o nic nie pytając, 
zaopiekowała się nią w damskim salonie (na szczęście był on pusty), na pewno nie dopłynęłaby do 
Anglii. Nie umiem powiedzieć, czy źdźbło słomy ocaliło kiedyś tonącego, ale wiem, że wystarczy 
jednego spojrzenia, by uciszyć rozpacz. My bowiem, prawdę mówiąc, istoty impulsywne, nie 
jesteśmy stworzeni do rozpaczy. Samobójstwo, jak mniemam, jest często po prostu wynikiem 
psychicznego znużenia; nie jest ono aktem niezwykłej energii, lecz krańcowym objawem 
załamania się. Spokojna, rzeczowa troskliwość służącej na statku, która zdawała się nie zwracać 
uwagi na inne ludzkie cierpienia prócz choroby morskiej i która rozmawiała o przewidywanej 
pogodzie w czasie podróży — przypuszczała, że zapewne noc ta będzie przykra — i która z 
zawodowym ożywieniem namawiała: „Niech mi pani pozwoli od razu ułożyć się wygodnie” — jak 
gdyby nie chodziło jej o nic więcej, tylko o napiwek — wszystko to wystarczyło, by rozproszyć 
mroki śmierci zbierające się dokoła Flory, ostatecznie wyczerpanej obłąkańczym rozmyślaniem. 
Rozmyślania takie nieraz sprawiają, że myśl o końcu życia staje się dla młodych upragnioną. Flora 
de Barral położyła się od razu i zdaje się, że spała. W każdym razie przeżyła tę podróż po Morzu 
Północnym i opowiedziała o niej wszystko pani Fyne, nic nie ukrywając; nie usłyszała słowa 
nagany, gdyż poglądy pani Fyne, pomimo całej ich pedanterii, były bardzo liberalne. Uważała, 
przypuszczam, że kobieta ma całkowite prawo — czy też doskonałą wymówkę — opuścić, jeśli 
chce, ten świat, tak źle rządzony przez mężczyzn.
 Trzeba jednak zauważyć, że w Londynie, mając dość czasu, aby się zastanowić nad 
przeszłością, biedna Flora straciła zupełnie pewność, co naprawdę spowodowało, że ją tak 
gwałtownie odprawiono. Odczuwała z tego powodu upokorzenie, które napawało ją nieomal 
szaleńczym gniewem.
 „Czy pani jej to wyjaśniła?” — odważyłem się zapytać.
 Pani Fyne wzruszyła ramionami z wyrazem filozoficznego poddania się tym koniecznościom, 
które jednak nie powinny się zdarzać. „Trzeba było coś powiedzieć” — mruknęła. Powiedziała 
dziewczynie tyle, aby sama mogła wyciągnąć prawdziwe wnioski.
 „I wyciągnęła je?”
 „Tak. Oczywiście. To nie gęś” — odparła cierpko pani Fyne.
 „A więc jej edukacja została dokończona — rzekłem z pewną goryczą. — Czy nie myśli pani, 
że los powinien się do niej trochę uśmiechnąć?”
 Pani Fyne zrozumiała, co miałem na myśli.
 „Ale nie w ten sposób — odcięła się po kobiecemu. — Dobrze panu wstawiać się za nią, lecz 
ja…”
 „Ja się nie wstawiam za nią, tylko pytam. Przecież to zupełnie naturalne, że pytam, co pani 
myśli.”
 „Ważne jest to, co czuję. Nie panuję nad mymi uczuciami. Może się pan domyślić — dodała 
łagodniejszym tonem — że moje uczucia mają przede wszystkim na względzie mego brata. 
Kochaliśmy się bardzo. Między nami była niewielka różnica wieku. Pan wie zapewne, że jest on 
nieco młodszy ode mnie. Był wrażliwym chłopcem i lubił marzyć. Nie potrzebuję ukrywać przed 
panem, że żadne z nas nie było szczęśliwe w domu. Słyszał pan zapewne… Tak? A ja byłam 
bardziej jeszcze nieszczęśliwa i upokarzana. Mogę się panu do tego przyznać. Mój brat udał się do 
dalekich krewnych naszej matki, których, jak mi się zdaje, mój ojciec wcale nie znał. Nie moja 
rzecz ich sądzić.”
 Tu przerwałem pani Fyne. Słyszałem o tym. Fyne na ogół nie miał zwyczaju się zwierzać, ale 
był dumny ze swojego teścia: „Carleon Anthony — ten poeta — pan wie.” Dumny był z jego 
sławy, choć nie cenił jego charakteru. Mocno podejrzewam, iż z tego powodu tak gorąco przejął się 
teorią, że talent poetycki jest pokrewny szaleństwu, którą to teorię zaczerpnął z jakiejś idiotycznej 
książki, czytanej przez wszystkich przed kilkoma laty. Uważał ją za niewątpliwą prawdę, jasną jak 
słońce. Z gorliwością przyjął ją za swoją. Czasami już mnie tym nudził. Raz, aby go zmusić do 
milczenia, spytałem go spokojnie, czy teoria, którą uważa za niezbitą, nie niepokoi go trochę ze 
względu na jego żonę i ukochane córeczki? Przeszył mnie spojrzeniem pełnym politowania i 
wezwał swym głębokim, uroczystym głosem, abym pamiętał o tym „ustalonym fakcie”, że geniusz 
nie jest dziedziczny.
 Zapytałem tylko: „Czyż naprawdę?” — a on myślał, że mnie zmusił do milczenia nieodpartym 
argumentem. I dalej mówił o swoim znakomitym teściu. W toku tej rozmowy opowiedział mi, jak 
liverpoolscy krewni nieżyjącej żony poety, naturalnie bardzo zakłopotani, zwrócili się do ojca 
proponując mu wspólną przyjacielską naradę nad przyszłością chłopca; rozgniewany (lecz zawsze 
subtelny) poeta odpowiedział listem, w którym nie było nic poza wytwornym badinage*, co ich 
śmiertelnie obraziło. To dowcipne wystąpienie było w istocie wyrazem jego zmartwienia i 
wściekłości, lecz krewnym z Liverpoolu wydało się dowodem takiego braku serca, że chłopca po 
prostu zatrzymali u siebie. Pozwolili mu zaciągnąć się do marynarki nie dlatego, żeby im 
zawadzał, lecz że ich o to błagał.
 „Och, żeby pan wiedział — rzekła po krótkiej przerwie pani Fyne — jak bardzo czułam się 
opuszczona. Poza tym brat mój wybrał życie… bardzo niezwykłe, ale nie powiedziałabym, żeby 
szczęśliwe. Bardzo to mnie martwiło. Tak bym chciała, żeby się wybił — lub przynajmniej został 
w swojej sferze, abyśmy mogli mieć wspólne zainteresowania, wspólnych znajomych, wspólne 
myśli. Niech pan nie sądzi, że stał się mi obcy. Ale, ściśle mówiąc, ja go nie znam. Sprawiało mi to 
wielką przykrość w czasie jego bytności tutaj, że niełatwo mi było znaleźć choć jeden temat, który 
moglibyśmy wspólnie przedyskutować.”
 Gdy pani Fyne mówiła o swym bracie, pozwoliłem moim myślom wywędrować z pokoju do 
pana Fyne, który pozostawiwszy mnie sam na sam ze swoją żoną, powierzył, że się tak wyrażę, 
mojemu honorowi spokój swego ogniska domowego.
 „A czy pani nie sądzi, że w tych okolicznościach byłoby rozsądniej pozwolić bratu, by dbał sam 
o siebie?”
 „Ale jeżeli, przypuśćmy, mam podstawy, by sądzić, że w tym wypadku nie potrafi zadbać o 
siebie? — zawahała się z dziwną wstydliwością, która wzbudziła moje zainteresowanie, po czym: 
— Zdaje mi się, że marynarze są bardzo wrażliwi” — dodała z wymuszoną pewnością siebie.
 Wybuchnąłem na to śmiechem, co sprawiło, że jej spojrzenie, utkwione we mnie, stało się 
jeszcze chłodniejsze.
 „Ależ tak! Niesłychanie wrażliwi! Beznadziejnie! Droga pani, niech pani lepiej porzuci ten 
zamiar. To tylko udręka dla męża pani.”
 „I ja się tym dręczę. To naprawdę pierwsze nasze nieporozumienie…”
 „W sprawie panny de Barral?” — zapytałem.
 „We wszystkich sprawach. To doprawdy niesłychane, aby ta dziewczyna była tego powodem. 
Uważam, że powinien mi ustąpić.”
 Przesunęła się nieco z krzesłem i wziąwszy książkę, którą z rana czytałem, z roztargnieniem 
zaczęła odwracać jej kartki.
 Wobec tego, że wzrok jej nie spoczywał na mnie, uważałem, że mogę wyjść z pokoju. 
Atmosfera jego stała się groźna dla spokoju ogniska domowego małego pana Fyne. Możesz się 
uśmiechać, ale dla ludzi poważnych wszystko jest poważne. Miałem dość rozsądku, aby to 
zrozumieć.
 Wymknąłem się na werandę. Pies drzemał u stóp Fyne’a. Muskularny ten człowieczek, oparty 
na łokciu, patrzył na pola; wyglądał na zupełnie zgnębionego. Szybkim ruchem odwrócił ku mnie 
głowę, ale widząc, że jestem sam, powrócił do swojej mrocznej zadumy nad zielonym pejzażem.
 Powiedziałem głośno i wyraźnie: „Wyszedłem, by zapalić papierosa — i siadłem obok niego na 
ławeczce. Zniżając głos dodałem: — Pobłażliwość jest bardzo trudną cnotą. Dla niektórych jest 
trudniejsza od bohaterstwa. Trudniejsza od współczucia.”
 Starałem się nie patrzeć na niego. Wiedziałem dobrze, że oświadczenie to nie spodobało mu się. 
Uogólnienia nie były w jego guście. Nie miał do nich zaufania. Zapaliłem papierosa nie dlatego, 
abym chciał palić, ale by zyskać jeszcze chwilę dla zastanowienia się nad radą — nad 
dyplomatyczną radą, którą postanowiłem dobić go ostatecznie. Ciągnąłem dalej przyciszonym 
tonem:
 „Do tej uwagi skłoniło mnie odkrycie, które zrobiłem od czasu, jak pan nas opuścił. Od 
początku to podejrzewałem, a teraz jestem tego pewien. Żona pana w całej tej sprawie nie może się 
pogodzić z jednym: że panna de Barral jest tym, czym jest.”
 Poruszył się; ale ja nie patrząc na niego ciągnąłem uparcie dalej:
 „To znaczy z tym, że jest kobietą. Wyrobiłem sobie pewien pogląd na stanowisko pani Fyne 
względem społeczeństwa, z całą jego niesprawiedliwością, z jego okrutnymi czy śmiesznymi 
zwyczajami. I nie ma tak śmiałego wystąpienia przeciw niemu, któremu by żona pana nie udzieliła 
w myśli swej sankcji. Doktryna, którą — jak sądzę — wbija w śliczne główki młodych 
przyjaciółek państwa, jest niemal mściwa. Jest to coś w rodzaju zasady «ogniem i mieczem» w 
dziedzinie moralnej. Nie moją rzeczą jest wyrokować, do jakiego stopnia taka nauka jest rozsądna. 
Nie ośmieliłbym się wypowiedzieć mojego sądu. Wydaje mi się, że widzę, jak urocze 
zwolenniczki tej nauki parzą się płomieniami pochodni i kaleczą sobie palce mieczami 
dostarczonymi im przez panią Fyne.”
 „Moja żona traktuje swoje poglądy bardzo poważnie” — wyszeptał nagle Fyne.
 „Tak jest, bez wątpienia — potwierdziłem, wciąż przytłumionym głosem. — Ale to jest czysto 
umysłowa działalność. Widzą natomiast, że mając do czynienia z rzeczywistością pani Fyne 
przestaje być tolerancyjna. Innymi słowy: nie może przebaczyć pannie de Barral, że jest kobietą i 
że postępuje po kobiecemu. A przecież jest to nie tylko rozsądne i naturalne postępowanie, ale 
jedyna jej szansa. Kobieta, która staje do walki ze światem, znajduje oparcie tylko w samej sobie. 
Jedynym właściwym dla niej postępowaniem jest być tym, czym jest. Czy pan rozumie, co 
mam na myśli?”
 Fyne mruknął pod nosem, że owszem, zrozumiał. Ale nie zdawał się tym interesować. 
Oczekiwał ode mnie tylko, bym go wyplątał z trudnej sytuacji. Nie wiem, do jakiego stopnia wyda 
się to prawdopodobne mniej uroczystym parom małżeńskim, ale dla Fyne’a nieporozumienie z 
żoną było wielkim wydarzeniem, nieomal nieszczęściem.
 Wygląda na to, jakbym nie dbał o losy jej brata — rzekł — a w końcu gdyby coś…”
 Zniecierpliwiło mnie to trochę, ale nie podnosząc głosu zapytałem:
 „Co takiego? Odpowiedzialność karna ma to podobieństwo z geniuszem, że nie jest 
dziedziczna. A cóż więcej można zarzucić dziewczynie? Całą potęgę swych głębokich uczuć, które 
poszłyby na marne w niebezpiecznej i wyczerpującej walce ze społeczeństwem, obrócić może na 
pełne poświęcenia przywiązanie do mężczyzny dającego jej możność wydobycia się z egzystencji, 
która może być tylko moralną udręką. Nie wspominam tu o trudnościach materialnych.”
 Spojrzawszy na Fyne’a kącikiem oka, zobaczyłem, że słucha uważnie. Zaznaczył, że 
powinienem był to wszystko powiedzieć jego żonie. Była to dość słuszna uwaga. Ale ja już 
zrezygnowałem z pani Fyne. Zapytałem go, czy sądzi, że żona wręczy mu list do brata.
 Nie, chyba nie… Były pewne powody, dla których pani Fyne nie chciała utrwalić na papierze 
swych argumentów, wolała je wbić w głowę panu Fyne. Ale nie wątpił, że jeżeli będzie się upierał 
przy swej odmowie, żona zdecyduje się napisać.
 „Nie chce, abym jechał nie będąc zupełnie przekonany, że ona ma rację” — oznajmił uroczyście 
Fyne.
 „Jest bardzo wymagająca — zauważyłem. Po czym pomyślałem, że był to jej zwyczaj. — Czy i 
tym razem nie dałoby się czegoś zrobić?”
 „Pan chyba nie chce powiedzieć, że mam ustąpić?” — zapytał Fyne podejrzliwym szeptem.
 A że właśnie o to mi chodziło, poczekałem, aż się uspokoi. Kręcił się i jeśli można użyć takiego 
słowa w odniesieniu do tak poważnej osoby — wił się. A gdy okropne podejrzenie przeszyło go — 
że tak powiem — na wskroś, uspokoił się zupełnie. Siedział wpatrzony kamiennym wzrokiem w 
przestrzeń, którą zamykały żółte, spalone zbocza wzgórz wznoszących się w odległości paru mil. 
Biała skała kamieniołomu odbijała od piaszczystej wydmy: tam właśnie niespełna szesnaście 
godzin temu Fyne i ja po omacku wśród ciemności robiliśmy poszukiwania, w okropnej trwodze, 
że natrafimy na zmasakrowane ciało dziewczyny. Ja prócz tego miałem jeszcze w pamięci 
wspomnienie mojego z nią spotkania. Szła samym brzegiem urwiska — niewątpliwie marząc o 
tragicznym końcu. Teraz jednak, niespodziewanym zrządzeniem losu napotkawszy mężczyznę, 
znalazła inną drogę ucieczki od świata. Tego świata, jaki był dla niej jedynie dostępny — bez 
dachu nad głową, bez chleba i dobrego imienia. W najlepszym razie znalazłaby na nim niepewną 
jałmużnę litości, coraz mniejszą w miarę upływających lat. Państwo Fyne nie mogli się oprzeć 
Florze, gdy będąc opuszczonym dzieckiem odwołała się do ich uczuć. Ale teraz była kobietą, a 
pani Fyne stawiała nieubłagany opór tej czysto kobiecej, powiedziałbym nawet triumfalnie 
kobiecej sprawie. Co prawda pani Fyne nie pragnęła, by kobiety były kobietami. Wedle jej teorii 
powinny by się stać bezpłciowymi i pozbawionymi skrupułów wiedźmami. Gdzieś w jej duszy 
ukrywał się obrażony teoretyk. W jaki sposób spodziewała się, że Flora de Barral wydobędzie się z 
tej nędznej egzystencji, nie umiem sobie wyobrazić; ale najgłębiej wierzę, że łatwiej wybaczyłaby 
dziewczynie jakieś prawdziwe przestępstwo, na przykład okradzenie biurka starszej pani w 
Bournemouth. A przy tym — gdyż pani Fyne sama była typową kobietą — posiadała bardzo silne 
poczucie własności i choć niewiele miała korzyści ze swojego brata, nie była zadowolona widząc, 
że inna kobieta przywłaszcza go sobie. I to smarkata. I właśnie taka dziewczyna. Nie ma większej 
prawdy na tym świecie niż ta, że nieszczęśliwi nie mają prawa korzystać z nadarzających się im 
sposobności — jak gdyby nieszczęście pozbawiało ich wszelkich praw. Uczucia Fyne’a 
odznaczały się większą (jak to oczywiście przystoi mężczyźnie) stałością. Miał jeszcze wiele 
współczucia dla Flory. W istocie usłyszałem, jak mruczał: „Diabelnie przykre” — ale wiedziałem, 
że myślał o naruszonej harmonii swego domowego ogniska. Z oczami spuszczonymi na psa, który 
zwinięty w kłębek leżał pośrodku werandy, podsunąłem mu przyciszonym, bezosobistym tonem: 
„Tak. Dlaczego nie pozwoli się pan przekonać?”
 Nie widziałem jeszcze nigdy małego pana Fyne tak mało dostojnego. Zasyczał przez zęby 
niespodziewanie obrazowym stylem, że niełatwo będzie go przekonać, by „podstawił nogę tej 
biednej, nie w ciemię bitej dziewczynie” — i tu parsknął. Wciąż jeszcze patrzył na odległy 
kamieniołom i wydaje mi się, że był pod wrażeniem tego widoku. Zapewniłem go, że daleki byłem 
od tego, aby mu doradzać takie okrucieństwo. Jestem pewien, że zawsze wątpił w nieskazitelność 
mych zasad moralnych, gdyż wpadł na mnie tak, jakby tylko czekał, że zejdę z prostej drogi.
 „Więc co pan chce przez to powiedzieć? Że mam udawać?”
 „Ależ nie! Cóż za nonsens! To byłoby nieetycznie. Niemniej muszę panu powiedzieć, że 
gdybym miał wybierać, to raczej popełniłbym jakiś czyn nieetyczny niż okrutny. Chciałem panu 
powiedzieć, że jeśli pan nie wierzy w skuteczność interwencji w tej sprawie, cała kwestia 
ogranicza się do tego, czy się pan zgodzi spełnić życzenie żony. Postąpiłby pan w tym wypadku 
bez wątpienia jak dżentelmen. W dodatku byłoby to postępowanie pozbawione egoizmu, gdyż 
doskonale rozumiem, jakie to dla pana przykre. Ogólnie biorąc, czyn nieegoistyczny jest czynem 
etycznym. Ale powiem panu coś jeszcze: pojadę z panem.”
 Odwrócił się i spojrzał na mnie ze zdziwieniem i podejrzliwością: „Pan pojechałby ze mną?” — 
powtórzył.
 „Pan mnie nie zrozumiał — rzekłem, rozbawiony jego tonem wyrażającym niedowierzanie i 
niesmak. — Muszę skoczyć do miasta jutro z rana. Pojedźmy razem. Pan ma przecież podróżne 
szachy?”
 Twarz jego, wyrażająca różnorodne uczucia, rozpogodziła się nieco na myśl o szachach. 
Powiedziałem mu, że mając interes w porcie będę mu towarzyszyć aż na statek.
 „Będziemy sobie skracać drogę do dżungli East Endu zabawiając się rozmową” — zachęcałem 
go.
 „Mój szwagier mieszka w hotelu — we Wschodnim Hotelu — rzekł znów markotniejąc. — Nie 
mam pojęcia, gdzie to jest.”
 „Znam ten hotel. Dostawię pana do jego drzwi i będzie pan miał to przyjemne uczucie, że 
postępowanie pana jest słuszne wobec tego, że życzy go sobie dama i że nikomu nie może 
zaszkodzić.”
 „Tak pan sądzi? Nikomu nie może zaszkodzić?” — powtórzył z powątpiewaniem.
 „Zapewniam pana, że podróż nie odniesie żadnego skutku” — rzekłem z całym naciskiem, na 
jaki mogłem się zdobyć, ale który zdawał się pogłębiać tylko wyraz uroczystego niezadowolenia 
na jego twarzy.
 „Ale aby postąpić zupełnie uczciwie, muszę wpierw przekonać moją żonę, że ta podróż nie 
odniesie żadnego skutku” — zauważył z godnością.
 „Och! cóż za kazuista z pana!” — odparłem, ale nic więcej nie dodałem, gdyż w tej samej chwili 
na werandę weszła pani Fyne. Wstaliśmy obaj na jej widok. Objęła nas obu krytycznym 
spojrzeniem swoich jasnych, bezbarwnych i niewzruszonych oczu. Chłód tego spojrzenia 
przyjąłem z uśmiechem, natomiast Fyne pochylił się nagle, aby odwiązać psa. Trwało to dość 
długo; potem pies, stanąwszy na nogi, od razu jednym susem przeszedł z głębokiego snu do 
głośnego ożywienia. Otoczony wirem jego bezsensownych skoków i szczekania, ująłem 
wyciągniętą ku mnie sztywno dłoń pani Fyne i schyliłem się nad nią z szacunkiem. Bez słowa 
oddaliła się ścieżką. Fyne, który ją wyprzedził, czekał przy otwartej furtce. Wyszedłszy przez nią 
ruszyli drogą, otoczeni niską chmurą kurzu, którą wzbijał pies kręcąc się jak szalony wokół ich 
godnych i przyzwoitych postaci kroczących obok siebie; robili na mnie wrażenie (nie wiem 
dlaczego), jakby panowali nad całą tą krainą. Może dlatego, że zaimponowali mi w pewnym 
stopniu swoim poczuciem wyższości. Jakiej wyższości? Może polegała ona na tym, że byli 
ograniczeni. Jasne było, że żadne z nich nie uniosło ze sobą wysokiego o mnie wyobrażenia. Ale 
najbardziej dotknęła mnie obojętność ich psa; przynajmniej raz za każdym naszym spotkaniem 
rzucał się ku mnie całym pędem i wykonywał szaleńczy skok na moją kamizelkę. Tym razem 
zaniechał tej ceremonii, mimo że zachowywałem się poprawnie i nawet wedle utartych zwyczajów 
ofiarowałem mu ciastko. Wydało mi się to jakby symbolem ostatecznego rozstania z domem 
państwa Fyne. Przypomniałem też sobie, jak pewnego dnia porzucił biedną, chorobliwie wrażliwą 
Florę de Barral.
 Siadłem na werandzie i może pod wpływem jakiegoś skrytego antagonizmu względem państwa 
Fyne zdecydowałem po namyśle, że kapitan Anthony musi być wspaniałym typem. Co prawda, 
opierając się na faktach, które mi były wiadome, można by sądzić, że jest niebezpiecznym 
bałamutem lub zwykłym łotrem. Namówił beznadziejnie nieszczęśliwą dziewczynę, aby po 
kryjomu uciekła za nim do Londynu. Wprawdzie dziewczyna napisała potem, ale pani Fyne 
dziwnie niejasno mówiła o zawartych w liście wiadomościach. O ile mogłem wywnioskować z jej 
brzmiących tajemniczo wzmianek, były one skąpe i nie mówiły o bliskim ślubie. Zresztą i 
niedoświadczenie mogło wprowadzać w błąd panią Fyne. Nie sposób sobie wyobrazić, jak naiwną 
jest kobieta w jej rodzaju, która w teorii posuwając się odważnie do ostateczności, nie zdaje sobie 
sprawy z rzeczywistego stanu rzeczy. Byłoby śmieszne, gdyby całe to zamieszanie zrobiła bez 
powodu. Lecz odrzuciłem to podejrzenie jako sprzeczne z godnością ludzką.
 Wyobraziłem sobie kapitana Anthony jako człowieka prostego i romantycznego. Tak byłoby 
znacznie przyjemniej. Geniusz nie jest dziedziczny, natomiast można dziedziczyć pewne 
dyspozycje. A on był synem poety, który miał przedziwny talent nadawania piętna 
indywidualności i uduchowienia rzeczom najbanalniejszym i tworzenia czegoś wzruszającego, 
subtelnego i czarującego z najbardziej beznadziejnych konwenansów tak zwanego życia 
wykwintnego.
 Nie mogłem wszakże zrozumieć postawy pani Fyne, postawy „psa na stogu siana”. Od strony 
uczuć ten brat był jej tak mało potrzebny! Co ją to wszystko mogło obchodzić — nie mówiąc już o 
zwykłych ludzkich uczuciach, które nakazywałyby raczej neutralność. Chyba że działało tu ślepe 
prawo, wedle którego na tym świecie rządzonym przez los nieszczęśliwi nigdy nie mają 
słuszności. I gdy tak dumałem nad naszą ogólną instynktowną skłonnością do niesprawiedliwości, 
natknąłem się w tych rozmyślaniach, jak gdyby na zakręcie drogi, na pewną dwulicowość. Mogła 
ona być ze strony pani Fyne nieświadoma, ale wydało mi się, że jej chodziło nie tyle, by obronić 
brata i zachować go dla siebie, co raczej pozbyć się go ostatecznie. Nie miała nadziei, że uda się jej 
przeszkodzić temu małżeństwu, zbyt wiele miała na to rozsądku. Każdy chyba poza jakimiś 
idiotami z zakładu dla umysłowo chorych miałby na to dość rozumu. Chciała zaprotestować 
demonstracyjnie, ze współudziałem pana Fyne, aby wszelkie stosunki na przyszłość uczynić 
niemożliwymi. Takie wystąpienie zraziłoby na zawsze tę parę do państwa Fyne. Doskonale znała 
brata i dziewczynę. Jeśli będą szczęśliwi ze sobą, nigdy nie przebaczą tej jawnej wrogości — a 
gdyby małżeństwo się nie powiodło… Wtedy byłoby tak samo: żadne z nich nie pragnęłoby się 
zwierzać ze swych kłopotów komuś, kto tak dobrze wyprorokował im nieszczęście.
 Tak, takie były prawdopodobnie jej motywy. Natchnął je zapewne nieświadomy makiawelizm! 
Może obawiała się, że będzie musiała opiekować się swoją szwagierką w czasie długich podróży 
jej męża, może bała się, że w bliższej lub dalszej przyszłości brat da się namówić na opuszczenie 
morza, które dało życzliwe schronienie nieszczęsnej jego młodości, i osiedli się na lądzie, 
umieszczając pod ich bokiem tę niepożądaną i kłopotliwą krewną. Chciała wreszcie z tym 
skończyć — może po prostu była już zmęczona nieustannym wysiłkiem czynienia dobra lub zła, co 
u zwykłych śmiertelników tak często tłumaczy dziwnie niekonsekwentne postępowanie.
 Nie zdawałem sobie sprawy, że w myśli zaliczyłem panią Fyne do zwykłych śmiertelników. 
Miała ona na to za wiele spokojnej pewności siebie. Natomiast mały pan Fyne, gdy go nazajutrz 
rano podpatrzyłem (z okna wagonu), jak pędził wzdłuż peronu, wyglądał najzupełniej na zwykłego 
śmiertelnika, który o mało nie spóźnił się na pociąg: dziko patrzące oczy, twarz pełna napięcia i 
zdenerwowania, szalony pośpiech — wszystkie te pospolite objawy robiły większe wrażenie 
dzięki wrodzonej powadze, która powiewała wokół niego jak Odzież w nieładzie. Z ciekawością 
zapytywałem sam siebie, czy do ostatniej chwili opierał się żonie i wreszcie wypadł na drogę, 
zwyciężony, ostatnim decydującym argumentem niby nabitą bronią nagle wydobytą. Otworzyłem 
drzwi wagonu, a silny tragarz wepchnął go od tyłu w chwili, gdy koniec prowincjonalnego peronu 
zaczął mu szybko uciekać spod nóg. Brak mu było tchu, czekałem więc z zaciekawieniem na 
chwilę, gdy odzyska mową. Chwila ta nadeszła; chwytając powietrze powiedział: „Dzień dobry” 
— i siedział bez ruchu jeszcze chwilę; po czym wyciągnął z kieszeni podróżne szachy i trzymając 
je w ręku, skierował ku mnie pytające spojrzenie.
 „Tak. Chętnie zagram” — rzekłem, bardzo rozczarowany.
ROZDZIAŁ SIÓDMY 
NA CHODNIKU
 Fyne nie miał ochoty rozmawiać, ale że byłem już dopuszczony do sekretu, ten rzetelny 
człowieczek przyznawał mi pewne prawa do wyjaśnień, o ile bym ich zażądał. Jakoż po rozegraniu 
trzeciej partii szachów zażądałem wyjaśnień. Do końca podróży było jeszcze daleko.
 „Och! Jeżeli pan koniecznie chce wiedzieć” — zaczął z pewną niecierpliwością. Potem mówił 
już gładko. Przede wszystkim żona nie dała mu do przeczytania listu Flory (podejrzewałem, że ma 
go w kieszeni), ale opowiedziała mu całą jego treść. Powinien był on brzmieć zupełnie inaczej, 
nawet gdyby dziewczyna chciała w nim stwierdzić swe prawo do lekceważenia uczuć wszystkich 
poza sobą. Jej własne uczucia zostały zdeptane i zmieszane z błotem. Muszą przyznać, że to rzecz 
niezwykła, by dziewczyna w jej wieku napisała coś takiego. Cały ton jej listu był nieprzyjemny, 
bardzo nieprzyjemny. Z pewnością nie był to wytwór — powiedzmy — zrównoważonego umysłu.
 „Gdyby miała na tym świecie jakieś oparcie — rzekłem — choćby tak małe jak moja dłoń, 
potrafiłaby zapewne zachować więcej równowagi.”
 Fyne zignorował tę skromną uwagę. Żona jego, powiedział, nie należy do osób, do których 
można mówić drwiąco o sprawach poważnych. W tym liście był pewien nieprzyjemny, 
lekkomyślny ton, nawet gdy była mowa o kapitanie Anthony. Już samo takie nastawienie, jak mu 
na to żona zwróciła uwagę, budziłoby obawy na przyszłość, nawet gdyby wszystkie szczegóły tego 
niedorzecznego projektu nie nasuwały tylu zastrzeżeń. Inne części listu miały ton wyzywający, jak 
gdyby Flora ośmielała się skłaniać ich (to znaczy państwa Fyne), by uznali jej postępowanie. 
Równocześnie jednak dawała do zrozumienia, że nie dba o to i spodziewa się, że oni tylko ze 
względu na siebie samych „przeciwstawią się światu — temu okropnemu światu, który 
doprowadził do zguby biednego tatusia”.
 Fyne chciał, abym mu przyznał, że było to napisane z zimnym wyrachowaniem. A prócz tego 
była jeszcze inna sprawa. Okazuje się, że przez ostatnie pół roku (pomagała w tym czasie dwóm 
paniom, które w Bayswater prowadziły przedszkole — była to bardzo skromna posada) Flora 
uważała za swój obowiązek poświęcać wszystkie wolne chwile na studiowanie procesu. 
Przeglądała pliki starych dzienników, co doprowadziło ją w końcu do okropnego oburzenia na 
niesprawiedliwość i hipokryzję oskarżenia, jak się wyrażała. Ojciec, jak mi to Fyne przypomniał, 
odpowiadając przed sądem uczynił parę słusznych i trafnych uwag i Flora uczepiła się ich 
triumfalnie. Doszła do przekonania, że ojciec jest niewinny, i wciąż o tym rozmyślała. Pani Fyne 
wskazała na kryjące się za tym niebezpieczeństwo.
 Pociąg wjechał na stację, a gdy tylko stanął, Fyne wyskoczył z niego, jakby zadowolony, że 
może przerwać rozmowę. Przeszliśmy kawałek drogi w milczeniu, wsiedliśmy do autobusu, potem 
znów poszliśmy pieszo. Nie przypuszczam, aby Fyne od czasów dzieciństwa, kiedy z pewnością 
zaprowadzono go, by zwiedził Tower,* był choć raz na wschód od Tempie Bar. Rozglądał się 
posępnie dokoła, a gdy w oddali pokazałem mu na skrzyżowaniu dwóch bardzo szerokich, 
nędznych i obskurnych arterii zaokrąglony fronton Wschodniego Hotelu, który wznosił się jak 
szaro otynkowana wieża ponad niskimi dachami brudnożółtych dwupiętrowych domów — Fyne 
mruknął coś tylko niechętnie.
 „Nie kładłbym zbytniego nacisku na to, co mi pan powiedział — zauważyłem spokojnie, gdy 
zbliżyliśmy się do tego mało pociągającego budynku. — Pan rozumie, że żaden mężczyzna, 
którego dziewczyna właśnie przyjęła, nie uwierzy, by ona była niezrównoważona.”
 „Och! Przyjęła go! — mruknął Fyne, którego widać istotnie do gruntu przekonano. — Można 
by to inaczej określić. — Potem zaś dodał: — Lecz przejdę nad tym do porządku dziennego.”
 Powiedziałem, że jest to godne pochwały, lecz że pewna powściągliwość w twierdzeniu… 
Machnął ręką i przyśpieszył kroku. Domyśliłem się, że pragnie jak najprędzej wypełnić swą misję. 
Zaledwie zdążył uścisnąć mi rękę i wpadł w wąskie oszklone drzwi z napisem: „Wejście do 
hotelu.” Zamknęły się za nim tak cicho, jakby ktoś klapnął bezzębną szczęką.
 Bezsensowna pokusa, by poczekać i zobaczyć, co będzie dalej, wzięła górę nad rozsądkiem. 
Stałem niezdecydowany, zastanawiając się, ile czasu może zająć takie poselstwo i czy po wyjściu 
Fyne będzie skłonny do zwierzeń. Obawiałem się, że gdy mnie zobaczy, oburzy się i uważając 
moje postępowanie za niewłaściwe, traktować mnie będzie — co łatwo zrozumieć — pogardliwie. 
Odszedłem parę kroków. Może gdy wyjdzie, będę mógł coś wyczytać z jego twarzy; a jeśli zajdzie 
potrzeba, będę mógł przecież skryć się dyskretnie za drzwiami jednego z barów. Parter 
Wschodniego Hotelu był zajęty przez jakąś podejrzaną piwiarnię o oszklonym froncie i 
imponujących mosiężnych barierach; piwiarnia podzielona była na szereg lokali, mających każdy 
osobne wejście.
 Ale właściwie wszystko to głupstwo. Nie moją rzeczą było małżeństwo, miłość i wszystkie 
sprawy kapitana Anthony. Miałem właśnie pójść dalej ulicą, gdy uwagę moją zwróciła młoda 
dziewczyna, która zbliżała się do wejścia hotelu od strony zachodniej. Ubrana była czarno, bardzo 
skromnie; spojrzenie moje przyciągnął jej biały słomkowy kapelusz o ładnym fasonie, ubrany 
pękiem bladych róż. Postać ta wydała mi się znajoma. Naturalnie! Flora de Barral. Zbliżała się do 
hotelu, już wchodziła. A Fyne był u kapitana Anthony! Spotkanie to nie byłoby dla niej przyjemne. 
Pragnąłem jej oszczędzić tej przykrości i gdy wahałem się, co zrobić, podniosła wzrok i oczy nasze 
spotkały się w chwili, gdy wchodziła w drzwi. Instynktownie wyciągnąłem rękę. Wystarczyło to, 
by ją zatrzymać. Przypuszczam, że miała niejasne wrażenie, iż gdzieś mnie już widziała. Podeszła 
powoli, ostrożna i uważna, wpatrując się w moją lekko uśmiechniętą twarz.
 „Przepraszam panią — rzekłem, gdy tylko zbliżyła się do mnie dostatecznie. — Może to panią 
zainteresuje, że pan Fyne jest właśnie w tej chwili na górze u kapitana Anthony.”
 „Ach! pan Fyne!” — powiedziała cicho. Wyczytałem w jej oczach, że mnie teraz poznała. 
Poważny wyraz jej twarzy zgasił mój idiotyczny uśmiech, z którego zdawałem sobie sprawę. 
Uniosłem kapelusza. Odpowiedziała powolnym skinieniem głowy, podczas gdy jej promienne, 
nieufne dziewczęce spojrzenie zdawało się szeptać: „Co ten tutaj robi?”
 „Przyjechałem dziś rano do Londynu z panem Fyne — rzekłem rzeczowym tonem. — Muszę 
się zobaczyć z jednym z moich przyjaciół we Wschodnio—Indyjskim Doku. Pan Fyne rozstał się 
ze mną przed chwilą przed tymi drzwiami… — Dziewczyna patrzyła na mnie ciemniejącymi 
oczami. — …Pani Fyne nie przyjechała z mężem — ciągnąłem dalej, lecz potem zawahałem się 
wobec tej bladej twarzy, tak spokojnej w perłowym cieniu rzucanym przez rondo kapelusza. — 
Ale wysłała męża.” — Szepnąłem jako ostrzeżenie.
 Powieki jej zatrzepotały z wolna przysłaniając zapatrzone źrenice. Myślę, że nie bardzo ją 
zmartwił taki obrót sprawy. „Mieszkam daleko stąd” — szepnęła.
 „Naprawdę?” — odparłem machinalnie. I dalej patrzyliśmy na siebie. Jednolita bladość jej cery 
nie była bladością anemicznej dziewczynki. Miała żywotną przezroczystość i gdy mówiła mi, że 
kapitan Anthony postanowił pokazać jej dziś rano statek, zaróżowiła się w jednej chwili 
najbledszym odcieniem rumieńca, najlżejszym cieniem barwy; myślę, że inna dziewczyna w takiej 
chwili zaczerwieniłaby się jak piwonia.
 Łatwo się domyślić, że nie miała ochoty spotkać się z Fyne’em. I gdy wspomniałem 
dyskretnym szeptem, że przyjechał z powodu jej listu, spojrzała szybko na drzwi hotelu i odeszła 
parę kroków dalej, tak że mogła obserwować wejście sama nie będąc widziana. Poszedłem za nią. 
Zatrzymała się u zbiegu dwóch arterii, na szerokim chodniku, gdzie był mały ruch, i zwracając się 
do mnie rzekła wyzywającym tonem: „A więc pan wie?”
 Powiedziałem jej, że nie widziałem listu, słyszałem o nim tylko. Była trochę zniecierpliwiona. 
„Chciałam powiedzieć, że pan wie wszystko o mnie.”
 „Tak. Wiem wszystko. Zmartwienie państwa Fyne — szczególnie pani Fyne — było tak 
wielkie, że podzieliliby się nim z każdym nie należącym nawet do kółka ich przyjaciół. Ja byłem 
właśnie pod ręką — i właśnie dlatego…
 Pani wie, że nie należę do ich przyjaciół. Jestem tylko ich sezonowym znajomym.”
 „Czy była bardzo zdenerwowana?” — spytała Flora de Barral myśląc naturalnie o pani Fyne. 
Odrzekłem, że była spokojniejsza od męża — a nawet ode mnie. Pani Fyne była bardzo opanowana 
i nic nie mogło wytrącić jej z krańcowo teoretycznej postawy. Nie wyprowadziła jej z równowagi 
nawet moja i Fyne’a propozycja, by pójść do kamieniołomu.
 „To pan im podsunął tę myśl” — powiedziała dziewczyna.
 Odparłem, że myśl ta już powstała w ich głowach. Ale w moim umyśle zarysowała się znacznie 
żywiej, gdyż widziałem na własne oczy, jak tam, w górze kusiła Opatrzność.
 Popatrzyła na mnie z największą uwagą i szepnęła:
 „Czy pan tak im to powiedział? Że kusiłam?…”
 „Nie. Powiedziałem, że nie mogła się pani zdecydować i ja właśnie wtedy nadszedłem. 
Powiedziałem im, że ocaliłem panią. Wołanie moje panią powstrzymało… — Przeczącym ruchem 
z lekka potrząsnęła głową. — Nie tak było? No cóż, pani na to patrzy po swojemu.”
 Pomyślałem sobie: znalazła inne wyjście i chce teraz zapomnieć. Nic dziwnego. Chciałaby 
wytłumaczyć sobie, że nigdy nie przeżyła tego strasznego i przejmującego momentu. „Zresztą — 
przyznałem głośno — nie zawsze jest tak, jak się nam wydaje.”
 Jej mała twarz o ciemnoniebieskich oczach, oczach czułych i gniewnych pod łukami czarnych, 
cienkich brwi, była bardzo spokojna. Usta jej robiły wrażenie bardzo czerwonych na tle bladej 
twarzy wychylającej się spod woalki, a mała, ostra bródka miała w sobie coś agresywnego. 
Drobna, a nawet chuda w swojej skromnej czarnej sukni, była bardzo pociągająca — tak, była to 
ponętna osóbka.
 Wargi jej szybko się poruszały, gdy zapytała mnie:
 „I od razu uwierzyli panu?”
 „Tak, od razu uwierzyli. Pani Fyne powiedziała nam: «Idźcie.»„
 Biały błysk wśród czerwonych warg trwał tak krótko, że nie byłem pewny, czy się uśmiechnęła, 
czy też błysnęła okrutnie drobnymi, równymi ząbkami. Reszta twarzy zachowała swój niewinny, 
natężony i tajemniczy wyraz. Mówiła szybko:
 „Nie, to nie pana wołanie mnie powstrzymało. Byłam tam już od pewnego czasu, zanim mnie 
pan zobaczył. I nie byłam tam, aby kusić Opatrzność, jak to pan określił. Weszłam tam, aby… aby 
zrobić to, co pan myślał. Tak. Przelazłam przez dwa płoty. Nie miałam zamiaru spuszczać się w 
czymkolwiek na Opatrzność. Istnieją, zdaje się, ludzie, dla których Opatrzność nic nie może. 
Gorszy się pan pewnie, słysząc, co mówię?”
 Potrząsnąłem głową. Nie byłem zgorszony. Do chwili mego ukazania się na dole — ciągnęła 
dalej — powstrzymywał ją nie strach ani wahanie. „Dochodzi się do takiego punktu — mówiła z 
przerażającą młodzieńczą prostotą — kiedy człowieka już nic nie obchodzi.” Ale coś ją 
powstrzymało. Nigdy bym się nie domyślił, co to było. Powiedziała, że głupio jej przyznać się do 
tego. Powstrzymał ją pies państwa Fyne.
 Flora de Barral zamilkła patrząc na mnie z dziwnym wyrazem, a potem ciągnęła dalej. Widzisz, 
wyobraziła sobie, że pies jest do niej niesłychanie przywiązany. Wyobraziła sobie, że może spaść 
lub zeskoczyć za nią. Usiłowała go odpędzić, przemawiała do niego surowo. Ale to pobudzało go 
tylko do jeszcze większej swawoli.
 Szczekał i skakał dokoła jej spódnicy, jak zwykle wesoły i głupi. Uciekał kołując wśród sosen i 
znów rzucał się ku niej skacząc aż do piersi. Wołała na niego: „A pójdziesz! Do domu!” Podniosła 
nawet z ziemi kawałek ułamanej gałęzi i cisnęła w jego stronę. Doprowadziło go to do szału 
radości: zaczął jeszcze gwałtowniej skakać i jeszcze głośniej ujadać; zdawało się, że doszedł do 
szczytu zadowolenia. Była przekonana, że w chwili, gdy sama rzuci się w dół, pies skoczy za nią 
biorąc to za dalszy ciąg zabawy. Zdenerwowało ją to doprowadzając nieomal do łez, a 
jednocześnie rozczuliło. A kiedy stanął spokojnie w pewnej odległości, jakby nagle wrósł w 
ziemię, z wolna machając ogonem i patrząc na nią z natężeniem swymi błyszczącymi oczami, 
zdjęła ją nowa obawa. Wyobraziła sobie, jak po jej śmierci stworzenie to siedząc na brzegu 
przepaści, z głową podniesioną ku niebu, będzie wyło godzinami. Nie mogła znieść tej myśli. I w 
tej chwili doszło ją moje wołanie.
 Opowiedziała mi to wszystko z całą prostotą. Dźwięk mego głosu rozwiał samobójcze 
nastawienie jej myśli. Każdy nasz czyn, nawet najbardziej zbrodniczy, nawet najbardziej 
szaleńczy, wymaga pewnej równowagi myśli, uczuć i woli, tak jak potrzebna jest odpowiednia 
pozycja, aby wykonać udany ruch w jakiejś grze. A ja to zniweczyłem. Już nie była w 
odpowiedniej formie dla dokonania tego czynu. Nie bardzo ją to zmartwiło. Zrobi to następnego 
dnia. Będzie musiała tylko wymknąć się nie zwróciwszy uwagi psa. Myślała o tym nieomal z 
czułością. Zeszła ścieżką dźwigając swą rozpacz z trzeźwym spokojem. Ale gdy ujrzała, że pies ją 
opuścił, miała ochotę zawrócić, wejść z powrotem na górę i skończyć z tym wreszcie. Okazało się 
w końcu, że nawet pies o nią nie dbał.
 „Ja myślałam, że jest do mnie naprawdę przywiązany. Dlaczego tak udawał wobec mnie? Nie 
wyobrażałam sobie, aby mnie coś mogło więcej zranić. Och, tak! Byłabym zawróciła na górę, ale 
poczułam się nagle taka zmęczona, tak bardzo zmęczona. A i pan tam był. Nie wiedziałam, jak pan 
postąpi. Byłby pan może chciał pójść za mną, a ja nie mogłam biec — szczególnie pod górę — i 
szczególnie wtedy.”
 Podniosła nieco swą bladą twarz i wydało się dziwne słyszeć w jej ustach takie słowa. O rannej 
porze w tej dzielnicy miasta jest stosunkowo mało przechodniów. Szeroka, nie kończąca się 
perspektywa ulicy Wschodnio—Indyjskich Doków, długa perspektywa brunatnych murów z 
cegły, szarych chodników, błotnistej jezdni dudniącej posępnie pod ładownymi wozami i 
platformami ginęła w oddali, nędzna i przygnębiająca swą rozległą pospolitością, tym 
niesłychanym ubóstwem kształtów i barw życia, pod surowym, obojętnym niebem wymiecionym 
przez wiatr do jasnego błękitu. Poprzedniej nocy padało. Nawet blask słoneczny wydawał się 
ubogi. Na szerokim, płaskim wzniesieniu chodnika przed zaokrąglonym frontonem hotelu od 
czasu do czasu zawirowało wokoło nas parę strzępów papieru, trochę kurzu i słomy.
 Flora de Barral milczała chwilę. A ja powiedziałem:
 „A na drugi dzień miała pani inny pogląd na tę sprawę.”
 Znów podniosła na mnie oczy z tym szczególnym wyrazem — uświadomionej niewinności. I 
znów jej blade policzki przybrały najjaśniejszy odcień różowej barwy — słaby odblask rumieńca.
 „Następnego dnia — rzekła wyraźnie — już nie myślałam. Pamiętałam. To wystarczyło. 
Pamiętałam o tym, o czym nie powinnam była nigdy zapomnieć. Nigdy. A tego samego dnia 
wieczorem przyjechał kapitan Anthony.”
 „Ach, tak. Kapitan Anthony” — szepnąłem. A ona powtórzyła także szeptem: „Tak! Kapitan 
Anthony!” — Słaby rumieniec żywego ciepła znikł z jej twarzy. Jeszcze ciszej i nie patrząc na nią 
odważyłem się zapytać: „Wydał się pani sympatyczny?”
 Spuściła swe długie czarne rzęsy, jak gdyby z wyrachowaną dyskrecją. Przynajmniej tak mi się 
wydało. A przecież nikt nie mógł mi zarzucić, żebym się do dziewczyny odnosił nieżyczliwie. Ale 
w tym właśnie rzecz! Niech mi kto wytłumaczy, dlaczego na tym świecie ci, którzy nie mają 
przyjaciół, tak samo jak biedni, są zawsze trochę podejrzewani, jak gdyby prawość i delikatność 
były przywilejem nielicznych wybranych.
 „Czemu się pan o to pyta?” — powiedziała po chwili podnosząc na mnie z nagła oczy z 
wyrazem szczerości, która na tej samej zasadzie (że nie należy ufać wydziedziczonym) mogła być 
uważana za dwuznaczną.
 „Chce się pani zapytać, jakie mam prawo…” — Zrobiła lekki ruch ręką w podniszczonej 
brązowej rękawiczce, jak gdyby chciała zaznaczyć, że nie może kwestionować niczyich praw 
względem takiego wyrzutka społeczeństwa, jakim była.
 Może powinno mnie to było wzruszyć, gdy ja tylko stwierdziłem zupełny brak pokory… „Nie 
mam żadnego prawa — ciągnąłem dalej — po prostu zainteresowało mnie to. Pani Fyne — za dużo 
by mówić o tym, jak do tego doszło — opowiadała mi o pani, opowiadała… wiele.”
 „Na pewno opowiedziała prawdę” — przerwała nagle Flora nieoczekiwanie ochrypłym głosem. 
Suknię, którą miała na sobie, dała jej pani Fyne. Naturalnie spojrzałem na nią. Nie mógł to być dar 
otrzymany w ostatnich czasach. Suknia była obcisła, czarna, z fiołkowymi jedwabnymi wyłogami 
pokrytymi deseniowym tiulem i bynajmniej nie wyglądała świeżo, prawie że była wytarta; 
podkreślała szczupłość Flory, a jej półżałobny charakter dobrze pasował do bladej twarzy, wśród 
której tylko czerwone, nieskore do uśmiechu usta zdawały się płonąć gorącą, żywą krwią i 
namiętnością.
 Mały pan Fyne jakoś bardzo długo nie wychodził z hotelu. Czyżby przekonywał, pouczał, 
napominał? Czyżby odkrył w sobie zdolności i zamiłowanie w tym kierunku? Albo też może 
głęboka niechęć do całej tej historii kazała mu zbliżać się do sedna sprawy klucząc i intrygując 
tylko kapitana Anthony, tego opatrznościowego człowieka, który jeśli lada chwila spodziewał się 
dziewczyny, musiał być jak na torturach i zapewne wyskakiwał ze skóry z niecierpliwości, aby jak 
najprędzej ujrzeć za drzwiami swego szwagra. Jak się to stało, że nie mógł prędzej pozbyć się 
Fyne’a? Niekoniecznie od razu musiałby go wyrzucić przez okno, ale mógłby się posłużyć innym 
śmiałym sposobem.
 Z pewnością Fyne’owi nie udało się wpłynąć na niego. Nie miałem wszakże wątpliwości, że 
Anthony był człowiekiem, który ulega wpływom. Dziewczyna stojąca przede mną na chodniku 
była tego najwymowniejszym dowodem — i to nawet dość wzruszającym.
 W pewnej chwili nasze błądzące tu i ówdzie spojrzenia spotkały się. Było coś komicznego w 
całej sytuacji, w tej biednej dziewczynie i we mnie samym, gdy tak razem czekaliśmy na szerokim 
chodniku koło narożnej piwiarni na wynik śmiesznej misji pana Fyne. Ale gdy komiczne sprawy są 
sprawami ludzkimi — szybko stają się przykre. Tak, Flora była bardzo niespokojna. 
Zastanawiałem się, czy to bolesne napięcie jej oczekiwania płynęło — powiedzmy to otwarcie — z 
uczucia głodu czy miłości.
 Odpowiedź wzbudziłaby zapewne zainteresowanie kapitana Anthony. Co do mnie, w obecności 
młodej dziewczyny mam zawsze wrażenie, że marzenia o miłości — tak samo jak kojące tajemnice 
wiary — są nie do przezwyciężenia i że nigdy, przenigdy ani mężczyźni, ani kobiety nie rządzą się 
rozumem.
 Jakież mogłoby to być uczucie z jej strony? Przypomniałem sobie ton, jakim przed chwilą 
powiedziała: „Tego wieczoru przyjechał kapitan Anthony.” I zważywszy, jakie znaczenie miał w 
tym zestawieniu przyjazd kapitana, zdziwił mnie spokój, z którym mogła mówić o tym fakcie. 
Przyjechał do domu państwa Fyne. Wieczorem. Znałem ten późny pociąg. Zapewne kapitan 
przyszedł piechotą ze stacji. Była już bardzo późna pora. Nieomal widziałem ciemną, niewyraźną 
postać otwierającą furtkę od ogrodu. A gdzie ona była? Czy widziała, jak wszedł? Czy była gdzieś 
w pobliżu i czy, nic nie przeczuwając, słyszała na wyłożonej kamiennymi płytami ścieżce 
wiodącej do drzwi domu jego kroki niosące jej przeznaczenie, jej los? W mroku nocy, której grozę 
i ciemności zwiększał dla niej jeszcze cień śmierci, przybysz musiał jej się wydać zbyt obcy, zbyt 
daleki, zbyt nieznany, by wywrzeć na niej wrażenie siły żywotnej — tej siły, z jaką mężczyzna 
może zaważyć na losach kobiety.
 Spojrzała ku drzwiom wejściowym hotelu; wzrok mój podążył za jej spojrzeniem i oczy nasze 
raz jeszcze się spotkały, tym razem umyślnie. Powstawało między nami niepewne, jakby próbne 
zbliżenie. Spytała z prostotą: „Pan czeka, aż pan Fyne wyjdzie, prawda?”
 Musiałem przyznać się, że czekałem na wyjście pana Fyne. To wszystko. Nie miałem mu nic do 
powiedzenia.
 „Wczoraj dowiedział się ode mnie wszystkiego, co miałem mu do powiedzenia — dodałem 
znacząco. — Właściwie im obojgu. Wysłuchałem również wszystkiego, co oni mieli do 
powiedzenia.”
 „O mnie?” — szepnęła.
 „Tak. Rozmowa toczyła się o pani.”
 „Ciekawa jestem, czy opowiedzieli panu wszystko.”
 Jeżeli ona zastanawiała się nad tym, nie mogłem i ja o tym nie pomyśleć. Ale nie powiedziałem 
jej tego, tylko uśmiechnąłem się. Zasadniczą sprawą było powiedzenie wszystkiego kapitanowi 
Anthony. Ale byłem spokojny, że dobra siostra zadba o to. Czy można było jeszcze coś wyjawić — 
jeszcze jakieś nieszczęście, jeszcze jakieś rozczarowanie, którego ofiarą była ta dziewczyna? 
Wydawało się to niemal nieprawdopodobne, trudno to było sobie nawet wyobrazić. Co mnie w niej 
najbardziej uderzyło, to jej opanowanie — chyba tak to należy nazwać. Nie mógłbym powiedzieć, 
czy rozumiała, co zrobiła; zastanawiałem się nad tym. Była nie tyle nieodgadniona, co obojętna; i 
nie wiedziałem, czy ją za to podziwiać, czy wykreślić z mych myśli jako bierną ofiarę okrutnego 
niepowodzenia.
 Spoglądając wstecz ku tej chwili, gdy po raz pierwszy na drodze koło kamieniołomu mieliśmy 
sposobność rozmawiać ze sobą, musiałem przyznać, że były w niej pewne cechy, które wydawały 
się problematyczne. Nie wiem dlaczego, wyobraziłem sobie kapitana Anthony jako człowieka 
niezdolnego do inicjatywy; nie dlatego, żeby był obojętny, ale z powodu tej szczególnej 
nieśmiałość wobec kobiet, która często chodzi w parze z instynktami rycerskimi, z głęboką 
potrzebą przywiązania i wielką stałością uczuć. Tacy ludzie łatwo się wzruszają. Spotkawszy się z 
najmniejszą zachętą, korzystają z niej skwapliwie, z lekkomyślnością człowieka wygłodzonego. 
To tłumaczyło nagłość tej miłosnej intrygi. Tak! Wziąwszy nawet pod uwagę niedoświadczenie 
dziewczyny, nie mogła ona napotkać na większe trudności w swych zdobywczych zamiarach. Ona 
to musiała zacząć. A pomimo to stała tu cierpliwa, niemal obojętna, niemal godna politowania, 
czekając jak żebrak przed domem na obiecaną jałmużnę, nie mając prawa do niczego prócz litości.
 Obok nas przechodzili co chwila ludzie — to pojedynczo, to po dwoje, po troje; mieszkańcy 
tego krańca miasta, gdzie życie toczy się pozbawione wdzięku i blasku; przechodzili obok nas w 
swej zniszczonej odzieży ludzie o twarzach mizernych, wychudzonych, niespokojnych, znużonych 
lub po prostu pozbawionych wyrazu, płynęli ciemnym, posępnym strumieniem — nie były to 
życia, lecz zwykłe, nieważkie egzystencje, których radości, walki, myśli, troski i nawet nadzieje, 
nędzne i bez złudzeń, nie miały znaczenia dla świata. A gdy pomyślałem, że dla nich są one czymś 
istotnym, serce przytłoczył mi ciężar. Ale żadna spośród wszystkich tych istot, które przechodziły 
obok nas, nie wydała mi się w owej chwili tak wzruszająca w swej nieświadomej cierpliwości jak 
stojąca przede mną dziewczyna; żadnej też nie było tak trudno zrozumieć. Może dlatego że 
myślałem o rzeczach, o które nie mogłem jej zapytać.
 Istotnie nie mieliśmy sobie nic do powiedzenia; lecz choć my dwoje byliśmy sobie w 
rzeczywistości obcy, łączyła nas sprawa najbardziej osobista i ostateczna — sprawa śmierci. 
Stworzyło to rodzaj więzi między nami, a nasze milczenie stało się ciężkie i kłopotliwe. 
Powinienem był ją tam opuścić, lecz jak ci to już powiedziałem poprzednio, fakt, że ją odwołałem 
znad brzegu urwiska, zdawał się w pewien sposób obciążać mnie odpowiedzialnością i za obecny 
jej skok w przepaść. A prócz tego była między nami jeszcze jedna osobista sprawa, która nasze 
milczenie czyniła bardziej ciężkim i kłopotliwym. Sprawa małżeństwa. Użyłem tu tego słowa nie 
tyle w znaczeniu samej ceremonii (co do tego nie miałem wątpliwości uważając kapitana Anthony 
za porządnego człowieka) czy też instytucji społecznej w ogólności, na którą nie mam żadnego 
poglądu, lecz użyłem go w odniesieniu do pewnej formy stosunku między ludźmi. Pierwsze dwa 
punkty widzenia nie są specjalnie interesujące. Co do ceremonii, myślę, że jest odpowiednia, 
instytucja zaś — ośmielę się twierdzić — pożyteczna, gdyż inaczej by nie przetrwała. Lecz uznany 
w ten sposób stosunek między dwojgiem ludzi ma tajemnicze pochodzenie, charakter i 
konsekwencje. Niestety, niepodobna młodej dziewczyny wypytać szczegółowo, z poufałością, jak 
młodego chłopca. Nie zdaje mi się, aby się to mogło udać nawet kobiecie; nie spotkałaby się z 
zaufaniem. Wśród kobiet nie ma tej choćby względnej lojalności, na którą mężczyźni mogą liczyć 
w stosunkach między sobą. Zdaje mi się, że każda kobieta zaufa raczej mężczyźnie. Cała trudność 
w tak delikatnej sprawie polegała na tym, jak dojść do porozumienia.
 Staliśmy więc tak w milczeniu wśród okropnego hałasu tej szerokiej ulicy zapchanej ciężkimi 
wozami. Wielkie, wysoko naładowane platformy posuwały się niby chwiejące się góry. Jak gdyby 
cały świat istniał tylko po to, by kupować i sprzedawać, i jak gdyby ci, którzy nie mieli nic 
wspólnego z wymianą towarów, byli ‘bez znaczenia.
 „Pani musi być zmęczona” — rzekłem. Trzeba było coś powiedzieć choćby dlatego, aby się 
przeciwstawić nużącemu, beznamiętnemu i przygnębiającemu hałasowi. Podniosła na chwilę 
oczy. Nie, nie była zmęczona. Nie bardzo. Nie przyszła piechotą. Dojechała pociągiem do stacji w 
Whitechapel i tylko stamtąd przyszła na piechotę.
 Ciężka to była pielgrzymka, ale kto wie, czy przywiodła ją tu miłość, czy konieczność? Tego 
właśnie chciałem się dowiedzieć. Nie jest to jednak pytanie, które można postawić bez ogródek, a 
nie wpadłem jakoś na żadne odpowiednie omówienie. Przyszło mi na myśl, że może ona sama tego 
nie wie — to znaczy, że nie zastanawiała się nad tym. Młoda kobieta najoczywiściej rozważała 
sprawę śmierci. Posunęła się nawet do utworzenia sobie pewnej jej koncepcji. Ale nad drugim 
przeznaczeniem człowieka: miłością — pewien jestem, że się nigdy nie zastanawiała.
 Czułem, że to, co łączy tego znajdującego się w hotelu nie znanego mi mężczynę i tę 
dziewczynę stojącą przede mną na ulicy, jest czymś zupełnie wyjątkowym. On zerwał ze swoją 
sferą, ona była poza nawiasem społeczeństwa. Ludzie, którzy powstają przeciw konwencjonalnym 
zwyczajom, zapominają o tym, że one to łatwiej pozwalają znieść zarówno radość, jak cierpienie. 
Lecz tych dwoje było poza wszelkimi przyjętymi zwyczajami. W pewnym sensie byli oni wolni od 
wszelkich więzów, jak nasi pierwsi rodzice. Trudność leżała w tym, że nie wiedziałem, co mam 
myśleć o Florze de Barral i o bracie pani Fyne. Lub, jeżeli wolisz, mogłem sobie wszystko 
myśleć, co na jedno wychodzi. Nieświadomość i chaos są blisko spokrewnione. Miałem ochotę 
poprosić dziewczynę choć o jedno słówko, które by posłużyło za wskazówkę dla mojej wyobraźni. 
Ale jakże się na to odważyć? Bywam czasem szorstki, ale z natury nie jestem niegrzeczny. Na 
przykład miałem ochotę zapytać: „Czy pani wie, co pani zrobiła?” — Takie ot pytanie. W każdym 
razie czas już był, aby jedno z nas coś powiedziało. Powinno to być pytanie, więc zapytałem: 
„Kapitan Anthony miał pani pokazać statek?”
 Wydało mi się, że była zadowolona, iż przemówiłem wreszcie, a również, że sama miała 
sposobność przemówić.
 „Tak, powiedział, że dziś rano to zrobi. Pan, zdaje się, wspomniał, że nie zna kapitana 
Anthony?”
 „Nie, nie znam go. Czy jest podobny do swojej siostry?”
 Miałem wrażenie, że ją to pytanie zaskoczyło; szepnęła z zakłopotaniem, które mnie zdziwiło: 
„Do siostry! Och! do pani Fyne!” — zawołała połapawszy się. Starała się uniknąć mego wzroku, 
gdy patrzyłem na nią zaciekawiony.
 Co za niezwykłe roztargnienie! Przez cały ten czas strumień szarych ludzi przepływał w 
pośpiechu koło nas z nieprzerwanym, posępnym szuraniem znużonych stóp po płytach chodnika. 
Światło słoneczne padając na brudne powierzchnie, na ubóstwo tonów i kształtów zdawało się być 
niższej jakości, radość jego była przyćmiona, blask przygasły i zamglony. Otoczony tym głucho 
wibrującym ulicznym hałasem musiałem podnieść głos.
 „Ależ chyba pani nie zapomniała o tym pokrewieństwie?”
 „Nie myślałam o tym — zawołała pośpiesznie. Po czym, gdy ja zastanawiałem się, co mogło w 
owej chwili zajmować jej myśli, zapytała: — Czy pan widział mój list do pani Fyne?”
 „Nie, nie widziałem — odkrzyknąłem, gdyż w tej chwili ogłuszył nas hałas dwukonnej 
platformy luźno załadowanej żelaznymi prętami, która wolno przejeżdżała obok nas. — Nie mieli 
do mnie na tyle zaufania.” — A przypomniawszy sobie, jak pani Fyne dała mi do zrozumienia, że 
dziewczyna jest niezrównoważona, dodałem: „Czy pani w tym liście wyznała wszystko bez 
zastrzeżeń?”
 Nie odpowiadała mi przez chwilę, a ja czekając myślałem sobie, że nic tak nie robi z człowieka 
wariata jak szczere wyznanie, a najbardziej niekorzystne jest wyznanie zrobione na piśmie. Nie 
spowiadaj się nigdy! Nigdy! nigdy! Niewczesny żart jest zawsze źródłem gorzkiego żalu. Może się 
przyczynić niekiedy do zguby człowieka, nie dlatego że jest żartem, lecz że jest niewczesny, a 
każde wyznanie jest zawsze niewczesne. Tylko ciekawość przez chwilę czyni je znośnym. 
Uśmiechasz się? Ależ tak jest naprawdę, bo gdyby było inaczej, człowiekowi, który się zwierza, 
przerwano by już po drugim zdaniu. Ile na tym świecie znasz dusz współczujących, na które 
możesz rachować? Jedną na dziesięć, na sto, na tysiąc, na dziesięć tysięcy? Ach! Jakiż zawód niosą 
te wyznania, jaki okropny zawód! Pragniesz współczucia, a tymczasem doznasz zaledwie 
przelotnej ulgi — jeżeli w ogóle jej doznasz. Gdyż każde bez wyjątku wyznanie porusza tajemne 
głębie charakteru słuchacza, głębie, z których on sam niejasno zdaje sobie sprawę. I tak 
sprawiedliwi triumfują w skrytości, szczęśliwych — wyznanie bawi, w silnych — budzi wstręt, 
słabych wytrąca z równowagi lub irytuje, zależnie od stopnia ich szczerości wobec siebie. A 
wszyscy w głębi serca piętnują cię mianem wariata lub bezwstydnika…
 Rzadko widziałem Marlowa w takim podnieceniu, w tak pesymistycznym i tak głęboko 
cynicznym nastroju. Przerwałem jego przemowę pytaniem, jaką odpowiedź dała mu Flora de 
Barral. Czy biedna dziewczyna przyznała się do swych zwierzeń wobec pani Fyne, wylanych na 
ośmiu stronach bitego pisma?
 Marlow potrząsnął głową.
 — Nie odpowiedziała mi. Przyjąłem jej milczenie za odpowiedź, zwróciłem tylko jej uwagę, że 
byłoby może lepiej, gdyby po prostu w domu zawiadomiła panią Fyne o tym, co zaszło. „Dlaczego 
pani tego nie zrobiła?” — zapytałem bez ogródek.
 Odparła na to: „Nie jestem zbyt odważna. — Podniosła wzrok na mnie i dodała znacząco. — 
Pan wie o tym. I pan wie także dlaczego.”
 Muszę zaznaczyć, że zdawała się znacznie łagodniejsza niż przy naszym pierwszym spotkaniu 
obok kamieniołomu. Była teraz zupełnie inna, niepodobna do tej zuchwałej, złej i zrozpaczonej 
dziewczyny o drżących wargach i obrażonym spojrzeniu.
 „Myślę, że pani rozsądnie postąpiła odchodząc od tego urwiska” — rzekłem.
 Podniosła oczy, w których było coś z dawnego wyrazu.
 „Nie to chciałam powiedzieć. Widzę, że pan chce koniecznie, abym przyznała, że pan mi 
uratował życie. Nic podobnego. Chodziło mi o tego podłego psiaka. To właśnie myśl, aby… aby 
wreszcie skończyć ze sobą, była tchórzostwem. To chciałam wyrazić, gdy powiedziałem, że nie 
jestem zbyt odważna.”
 „Och, ten psiak — odparłem od niechcenia. — Właściwie ten psiak wcale nie jest taki zły.” — 
Ale ona spuściła wzrok i ciągnęła dalej:
 „Taka byłam nieszczęśliwa, że mogłam myśleć tylko o sobie. To było małostkowe. I także 
okrutne. A poza tym nie zrezygnowałam z mojego zamiaru — w każdym razie nie wtedy.”
 Marlow zmienił ton.
 — Nie bardzo się znam na psychologii samobójstwa. Jest to problem, któremu rzadko ma się 
sposobność przyjrzeć z bliska. Znałem ongiś człowieka, który pewnego wieczoru przyszedł do 
mojego mieszkania i paląc cygaro, posępnie mi wyznał, że usiłuje wynaleźć jakiś przyjemny 
sposób opuszczenia tego świata. Nie zgłębiałem owej sprawy, ale następnego dnia ujrzałem go na 
meczu krykietowym bawiącego się dobrze w towarzystwie kilku kobiet. Jest to bodaj całkiem 
rozsądne stanowisko. Jeśli traktować samobójstwo jako grzech, to należy zań żałować przed 
tronem miłosiernego Boga. Lecz wydaje mi się, że wiara Flory de Barral pod opieką 
dystyngowanej nauczycielki musiała ograniczać się jedynie do zewnętrznych form. Wyrzuty 
sumienia objawiające się jako dojmujący wstyd i bezsilny żal są dla mnie zrozumiałe tylko 
wówczas, gdy w grę wchodzi krzywda bliźniego.
 Ale dlaczego ta dziewczyna, która — można by powiedzieć — żyła cierpieniem, dlaczego ona 
miałaby się gryźć w duszy wyrzutami sumienia jedynie dlatego, że pragnęła pewnego razu 
skończyć z życiem będącym dla niej pod każdym względem przekleństwem — tego nie mogłem 
zrozumieć. Pomyślałem, że zapewne był to jakiś niejasny wpływ utartych zwrotów językowych, 
jakieś tradycyjne czy odziedziczone poczucie — nieokreślony pogląd, że z punktu widzenia prawa 
samobójstwo jest zbrodnią; dalej — wpływ słów dawnych moralistów i kaznodziejów, które 
nasycają atmosferę przyczyniając się do powstawania wszelkich uprawomocnionych konwencyj 
moralnych. Tak, dziwiły mnie jej wyrzuty sumienia. Lecz gdy niespodzianie opuściła oczy tak 
nisko, że ciemne jej rzęsy zdawały się spoczywać na bladych policzkach, wyglądała skromnie i 
poważnie. Był to widok tak pociągający, że nie mogłem się powstrzymać od bladego uśmiechu. 
Ostatnią rzeczą, jaką mogłem przypuścić, było, że Flora de Barral zdolna będzie kiedyś i z jakiejś 
przyczyny wywołać na mych ustach uśmiech. Po krótkim wahaniu ciągnęła dalej:
 „Pewnego dnia poszłam tam, w to samo miejsce.”
 Zauważ, jakie ma znaczenie zwykła gra fizjonomii!
 Jeśli pamiętasz, o czym mówiliśmy, trudno ci będzie uwierzyć, że przyłapałem się na tym, iż 
uśmiecham się do tej poważnej dziewczynki. Muszę się też przyznać, że nigdy jeszcze nie byłem 
do niej tak przyjaźnie usposobiony.
 „Poszła tam pani? Aby skoczyć z tej skały? Jest pani stanowczą młodą osobą. No i cóż tym 
razem się stało?”
 Zaledwie widoczna zmiana w jej zachowaniu — może lekkie opuszczenie głowy — zaledwie 
widoczny ruch — uczyniły ją bardziej jeszcze poważną.
 „Wyszłam z willi — zaczęła trochę szybciej opowiadać — szłam drogą, pan wie, którą. 
Postanowiłam, że tym razem już nie wrócę.”
 Nie zaprzeczę, że słowa te, wypowiedziane spod ronda kapelusza (tak, z pewnością, głowę 
miała zwieszoną — spuściła ją w dół), przejęły mnie dreszczem, gdyż nigdy nie wątpiłem w jej 
szczerość. Z całą pewnością nie mogła to być udana rozpacz.
 „Tak — szepnąłem — pani poszła drogą.”
 „Gdy… — znów się zawahała z niewinną wstydliwością o całe światy odległą od tych 
tragicznych wypadków, po czym mówiła dalej: — …gdy nagle z jakiegoś pola wyszedł przez 
furtkę kapitan Anthony.”
 Zakaszlałem tłumiąc w ten sposób niewczesny wybuch śmiechu i wstyd mi się zrobiło siebie 
samego. Oczy, które na chwilę podniosła, głębina rozszerzonych źrenic, otoczonych kręgami 
ciemnego błękitu, zdawały się wyrażać niewinne cierpienie i niewypowiedzianą pogróżkę. Jak by 
to wyrazić? — było to wrażenie, jakie miewamy nocą, gdy widzimy przed sobą jakieś niewyraźne 
kształty i nie wiemy, na jaki kształt rzeczywisty natkniemy się za chwilę. Po czym spuściła znów 
powieki i oto znikła cała tajemniczość tego momentu poza trzeźwym wspomnieniem jej wzroku, 
mrocznego w blasku słońca i tak przejmująco spokojnego w brutalnym zgiełku ulicy.
 „A więc kapitan Anthony przyłączył się do pani?”
 „Otworzył polną furtkę, wyszedł na drogę i zaczął iść obok mnie. W ręku miał fajkę. «Czy pani 
wybiera się dziś daleko?» — zapytał.”
 Słowa te (gdy mówiła, przyglądałem się jej bladej twarzy) wstrząsnęły mnie lekkim dreszczem. 
Ona wciąż była poważna, niemal przesadnie poważna.
 „Naturalnie rozmawialiście już ze sobą przedtem?” — zagadnąłem.
 „Od czasu jak przyjechał, nie zamieniliśmy nawet dwudziestu słów — oświadczyła bez 
szczególnego nacisku. — Tego dnia powiedział mi dzień dobry, gdy spotkaliśmy się przed dwiema 
godzinami przy śniadaniu i ja mu powiedziałam dzień dobry. Nie widziałam go od tej pory aż do 
chwili, gdy wyszedł na drogę.”
 Pomyślałem sobie, że nie był to przypadek. Musiał ją obserwować. Byłem też pewien, że nie 
pytał o nią pani Fyne.
 „Nie spojrzałam na niego — mówiła Flora de Barral. — Nie chciałam już patrzeć na ludzi. 
Powiedział do mnie: «Moja siostra nie bardzo o nas dba. Trzymajmy się więc razem. Przeczytałem 
już wszystkie książki, jakie są w domu.» — Szłam dalej, ale on szedł za mną. Wydawało mi się, że 
powinien zostawić mnie samą, ale on ani myślał. Jakby nie zauważył, że nie chcę z nim 
rozmawiać.”
 Była teraz zupełnie spokojna. Zniszczona parasolka zwisała z jej splecionych dłoni na suknię. 
W napięciu skupiłem uwagę. Nie co dzień z ust dziewczęcych można usłyszeć taką z własnej woli 
opowiedzianą historię. Okropny hałas uliczny wzrósł na chwilę i przygłuszył parę jej słów. Było to 
irytujące. Następne słowo, jakie usłyszałem, było: „Dokuczyło.”
 „Dokuczyło to pani, że on szedł obok?”
 „Tak. Właśnie” — ciągnęła dalej, wciąż ze spuszczonymi oczami. Było coś zabawnego w jej 
postawie i tonie, gdy jednocześnie wyobrażałem sobie tę biedną bladą dziewczynę idącą na śmierć 
w towarzystwie kroczącego obok niej nieświadomego sytuacji mężczyzny. Czy istotnie 
nieświadomego? Nie wiem. Przede wszystkim byłem pewien, że to spotkanie nie było 
przypadkowe. Coś je poprzedziło. Czy to był człowiek, któremu mógł się przytrafić coup de 
foudre*, uderzenie gromu miłości? Nie zdaje mi się. Taka wrażliwość rzadko się na szczęście 
zdarza. Świat płomiennych kochanków w typie Romea i Julii wkrótce znalazłby koniec w 
barbarzyństwie i nędzy. Lecz faktem jest, że w każdym mężczyźnie (ale nie w każdej kobiecie) 
żyje kochanek, i z potencjalnego istnienia nieraz wywołać go może najmniej znaczący drobiazg — 
byleby się to wydarzyło w momencie psychologicznym: widok twarzy pod niezwykłym kątem, 
przelotna poza, owal policzka, który się nieraz może widziało, ale który ma w danej chwili 
zdumiewające znaczenie. To są naturalne rzeczy bardzo zagadkowe. Magiczne znaki.
 W tym wypadku nie wiem, jaki to był znak. Mogła to być jej bladość (nie była to martwa 
bladość ani bladość papieru); ta blada twarz z oczami jak błękitne płomienie i wargami jak 
czerwone węgle. W pewnym oświetleniu, przy niektórych pochyleniach głowy nasuwała myśl o 
tragicznych cierpieniach. Mogły to być też jej faliste włosy; a może właśnie ta ostra broda 
wysunięta nieco naprzód, broda mówiąca o niechęci i braku dystynkcji, a będąca zaprzeczeniem 
tajemniczej nierealności jej wątłej postaci. W każdym razie Anthony w pewnej chwili nagle 
„spostrzegł” dziewczynę i wtedy to „coś” się z nim stało. Może tylko przyszła mu do głowy myśl, 
że jest to jedna z kobiet, które dla niego „wchodzą w grę”.
 Potem nastąpiła ta zasadzka na drodze! Zdecydowany jej charakter nasuwa mi myśl, że była to 
sprawa owej brody nadającej Florze cechy „zwykłej śmiertelniczki”, a cecha taka nieraz jest dla 
kobiet korzystna. Gdyż mężczyźni, mam na myśli prawdziwych mężczyzn, którzy przez całe 
pokolenia tworzyli ideał kobiety, odznaczają się często nieśmiałością. Lecz kogóż nie 
onieśmielałby ideał? Przedsiębiorczy jest tylko sentymentalny błazen, nieomal zero; bo łatwo być 
przedsiębiorczym, gdy ktoś nie ma zamiaru wystawiać na próbę własnych ideałów.
 Cokolwiek to było, co ośmieliło kapitana Anthony, przylgnął on do Flory de Barral w sposób, 
który u tak nieśmiałego człowieka można by nazwać bohaterskim, gdyby nie był czymś zupełnie 
prostym. Kierując się polityką czy dyplomacją, naiwnością czy natchnieniem, mówił dalej, powoli, 
z rzadka przerywając. Wtem, jakby się nagle zorientował:
 „To zabawne. Wydaje mi się, że pani nie ma nic przeciwko memu nieproszonemu towarzystwu, 
ale czemu pani nic nie mówi?”
 Zapytałem ją, jaką mu dała odpowiedź.
 „Nic mu nie odpowiedziałam — rzekła swym równym obojętnym głosem, którym, jak się 
zdaje, zwykła była czynić intymne zwierzenia. — Szłam dalej. Zdawał się tym nie przejmować. 
Doszliśmy do podnóża kamieniołomu, gdzie ścieżka zaczyna iść ku górze, obok tego miejsca, 
gdzie pan tamtego dnia siedział przy drodze. Zaczęłam się zastanawiać, co mam zrobić. Gdy 
doszliśmy do szczytu, kapitan Anthony powiedział mi, że od lat, nieomal od czasów chłopięcych 
nie był na spacerze w damskim towarzystwie. Doszliśmy wówczas do miejsca, skąd powinnam 
była zawrócić i pójść przez pole. Miałam zamiar uciec. Ale byłby mnie dogonił. Wiedziałam, że 
tak zrobi i naturalnie nie pozwoliłby mi na to. Ale nie chciałam przed nim uciekać.”
 „Czemu pani nie poprosiła, aby panią zostawił samą?” — dopytywałem się z ciekawością.
 „Nic by sobie z tego nie robił — ciągnęła dalej z namysłem. — A ja co bym wtedy poczęła? 
Przecież nie mogłam się z nim kłócić. Nie miałam już dosyć energii, aby się gniewać. Nagle 
poczułam wielkie zmęczenie. Z trudem, potykając się szłam drogą prosto przed siebie. Kapitan 
Anthony opowiedział mi, że rodzina, którą odwiedzał w Liverpoolu — byli to jacyś krewni jego 
matki — rozproszyła się i odtąd z nikim się już nie przyjaźnił. Drogi ich się rozeszły; wszystkie 
dziewczęta powychodziły za mąż. Były to miłe dziewczyny i odnosiły się do niego przyjaźnie, w 
okresie gdy wyszedł zaledwie z lat chłopięcych. Powtórzył: «Miłe, wesołe, inteligentne 
dziewczęta. Usiadłam na wale pod żywopłotem i zaczęłam płakać.”
 „Musiała go pani niemało tym zdziwić” — zauważyłem.
 Anthony stanął wówczas podobno na drodze i patrzył na nią. Nie próbował się zbliżyć ani nie 
uczynił żadnego ruchu czy gestu. Tak mi to wszystko opowiedziała Flora de Barral. Widziała go 
przez łzy, zrazu jako zamglony cień na białej drodze, potem wystąpił wyraźniej, ale wciąż stał bez 
ruchu, jak gdyby pogrążony w myślach wobec dziwnego zjawiska, które wymaga jak 
najdokładniejszego rozpatrzenia.
 Flora dowiedziała się później, że nie widział on jeszcze nigdy płaczącej kobiety, a przynajmniej 
płaczącej w ten sposób. Był przejęty i zainteresowany zagadkowym jej zachowaniem. Flora 
zdawała sobie sprawę, że się jej przygląda, ale nie mogła się powstrzymać od płaczu. W istocie nie 
była zdolna do żadnego wysiłku. Nagle postąpił dwa kroki naprzód, pochylił się i ująwszy ją za 
ręce, które trzymała na kolanach, podniósł na nogi; znalazła się tuż koło niego, zanim zdołała zdać 
sobie sprawę, co się stało. Parę osób zbliżało się szybko drogą, kapitan Anthony mruknął: „Chyba 
pani nie chce, żeby się ludzie przyglądali. Co to za przełaz tam w płocie? Czy możemy wrócić 
przez pola?”
 Wyrwała ręce z jego uścisku (widocznie zapomniał je wypuścić ze swych dłoni), odsunęła się 
od niego i przeszła przez płot. Było tam duże, pełne białych owiec pole. Przecinała je na ukos 
wydeptana ścieżka. Po raz pierwszy obejrzała się, gdy przeszła już więcej niż połowę drogi. Mniej 
więcej w odległości pięciu stóp szedł za nią kapitan Anthony z wyrazem twarzy zdradzającym 
niezwykłe zainteresowanie. Czy to było zainteresowanie, czy żądza? W każdym razie pochwyciła 
na jego twarzy wyraz, który ją przestraszył, ale nie do tego stopnia, by chciała uciekać. W istocie 
tylko coś niesłychanie przerażającego mogło zmusić do ucieczki dziewczynę, której zabrakło już 
odwagi do życia.
 Jak gdyby go ośmieliło to spojrzenie rzucone przez ramię, kapitan Anthony zbliżył się do niej 
odważnie. Gdy był już koło niej, Flora odczuła jego bliskość tak bezpośrednio jak dotknięcie. 
Starała się tym nie przejmować, ale już się nie gniewała na niego; nie warto było. Wdzięczna mu 
była, że miał tyle rozsądku, by nie pytać o powód płaczu. Nie pytał naturalnie dlatego, że nie dbał o 
nią. Nikt na świecie nie dbał o nią, ani ci, co udawali troskliwość, ani ci, co nic nie udawali. Wolała 
tych ostatnich.
 Kapitan Anthony otworzył przed nią furtkę prowadzącą na następne pole, a gdy przeszli przez 
nią, zaczął iść obok Flory, nieomal ramię w ramię. Głos jego przyjemnie brzmiał tuż koło jej ucha. 
Pobyt w tej nudnej miejscowości może doprowadzić do melancholii. Siostra jego gryzmoli całymi 
dniami, bardzo to nieuprzejmie z jej strony. Napomknął o swych siostrzenicach jako o 
niegrzecznych, samolubnych małpkach, złych i źle wychowanych. Mówił dalej o swym statku, 
który miał stać w porcie przez miesiąc, rozmontowany dla naprawy. Najgorsze było to, że 
przyjechawszy do Londynu przekonał się, że nie może zająć pokoju, do którego się przyzwyczaił i 
gdzie mieszkał tak wygodnie, jak tylko było możliwie na stałym lądzie dla takiego zakamieniałego 
wilka morskiego.
 Próbując przy pomocy słów zagłuszyć i utrzymać w szachu tajemniczy i głęboki pociąg, jaki już 
odczuwał do tego delikatnego stworzenia z krwi i kości, o bladych policzkach, pociemniałych 
powiekach i oczach pełnych piekących łez, opowiadał dalej o sobie, że jest przysięgłym 
przeciwnikiem życia na lądzie — to okropność nawet dla prostego człowieka, nie mówiąc już o 
wszystkich tych dziwactwach i konwenansach, ceremoniach i afektacji. Nie cierpi tego 
wszystkiego, nie jest stworzony to tego. Wytchnienie, spokój i bezpieczeństwo znaleźć można 
tylko na morzu.
 Malowało to kapitana Anthony jako pustelnika, który porzucił nasz zepsuty świat. Dla mnie 
było to interesujące i niespodziewane, nic więcej. Lecz tę zbolałą i złamaną młodą duszę poruszyło 
do głębi. Wciąż jeszcze wzdrygała się czując jego bliskość, ale zaczęła go chciwie słuchać. Jego 
głęboki, przytłumiony głos działał na nią uspokajająco. Pomyślała nagle, że w grobie też jest 
spokój i wytchnienie.
 Słyszała, jak mówił: „Niech pani weźmie na przykład moją siostrę. Z pewnością nie jest ona złą 
kobietą. Zdaje mi się, że zaprosiła mnie tutaj, gdyż tak wypada i należy, ale nie wie, co ze mną 
począć. Tacy są wasi ludzie na lądzie; doskonale rozumiem, że ktoś może płakać. Byłbym już stąd 
wyjechał, tylko prawdę powiedziawszy nie mam przyjaciół, do których mógłbym się udać. — I 
dodał nagle: — A pani?”
 Zaprzeczyła ledwie widocznym ruchem głowy. Musiał ją obserwować i wyciągać wnioski. Po 
chwili milczenia powiedział z prostotą: „Gdy tu przyjechałem, myślałem, że pani jest nauczycielką 
dziewczynek. Moja siostra nie powiedziała mi ani słowa o pani.” Wówczas Flora odezwała się po 
raz pierwszy: „Pani Fyne jest moją najbliższą przyjaciółką.” „Tak samo i moją — powiedział bez 
odrobiny ironii czy goryczy, lecz dodał z przekonaniem: — Dowodzi to, jakie jest życie na lądzie. 
Lepiej je porzucić.”
 Gdy się zbliżyli do willi, odezwał się znów, jak gdyby nie mieli za sobą długiej, odbytej w 
milczeniu drogi. „W każdym razie nie będę jej pytał o panią.” Zatrzymał się, a ona poszła dalej 
sama. Te ostatnie słowa zrobiły na niej wrażenie. Wszystko, co mówił, zdawało się mieć jakby 
jakiś specjalny sens, ukryty pod zrozumiałym potocznym znaczeniem. Dopóki nie weszła we 
drzwi willi, czuła na sobie jego oczy.
 Oto co się stało. Narzucił dziewczynie swoją obecność. Kiedy omdlewającą ze zmęczenia 
niosła ją jak gdyby niesprzyjająca fala życia i gdy straciła nadzieję, że się sama z niej wydostanie, 
nagle poczuła, iż jest ktoś obok niej w tej groźnej toni. Było to dla niej, choćby nie zdawała sobie z 
tego sprawy, niesłychanie ważnym wewnętrznym wydarzeniem.
 Spotkali się znów o pierwszej na obiedzie. Skłonny jestem przypuszczać, że Flora będąc 
zdrową, choć pozornie wątłą dziewczyną, po odbyciu szybkiej przechadzki i spłakawszy się 
(nazwałbym płacz taki zbawczym płaczem, bywają bowiem różne gatunki płaczu) była głodna i 
zjadła obfity posiłek. Za to kapitan Anthony nie miał apetytu. Siostra jego zwróciła na to uwagę w 
sposób krótki i rzeczowy, a najstarsza z jego czarujących siostrzenic rzekła drwiąco: „Za dużo dziś 
rano chodziłeś, wuju Roderyku.” Łagodny wuj Roderyk zwrócił się na to do niej ze słowami: „Co 
taka młoda osoba może o tym wiedzieć?” — pełnymi takiej zduszonej wściekłości, że wszyscy 
przy stole otworzyli usta ze zdumienia i zamilkli do końca posiłku. Nie zwracał najmniejszej uwagi 
na Florę de Barral. Nie zdaje mi się, by to było spowodowane ostrożnością lub jakimś 
wyrachowaniem. Przypuszczam, że tak się nasycił jej widokiem, iż nie chciał patrzeć w jej stronę 
w obecności ludzi, którzy by krępowali jego wyobraźnię.
 Rozumiesz, że zlepiam tu tylko jej urywkowe, niepowiązane zdania. Następnego dnia Flora 
zobaczyła go w polu opartego o furtkę. Gdy mi to powiedziała, nie spytałem naturalnie, skąd ona 
się tam wzięła. Zapewne nie umiałaby tego wytłumaczyć. W tym wypadku trudność polega na 
tym, aby mieć wciąż na uwadze jej ówczesne warunki życia, na które się składały opuszczenie i 
obawa.
 Ów zakrawający na pustelnika marynarz, nie będący jednak ściśle mówiąc mizantropem, stał 
posępnie, opierając się o furtkę. Gdy zobaczył bladą i niespokojną Florę, która wędrowała drogą 
jak zbłąkane dziecko, włożył fajkę do kieszeni i zawołał: „Dzień dobry, panno Smith!” — 
niezwykle radosnym głosem. Ona, żyjąc na wpół życiem realnym, a na wpół wśród nocnych zmor, 
była jednocześnie bierna i niestała, i bardzo podległa nagłym impulsom. Zbaczając podeszła 
wpółprzytomna do furtki i patrząc mu prosto w oczy rzekła: „Nie jestem panną Smith. To nie jest 
moje nazwisko. Niech mnie pan tak nie nazywa.”
 Trzęsła się jak w pasji. Oczy jej były bez wyrazu. Kapitan w milczeniu otworzył furtkę, ujął 
Florę za ramię i wciągnął do środka. Po czym zamknął furtkę kopnięciem:
 „To nie jest pani nazwisko? Dla mnie to obojętne. Chodzi mi o panią, nie o jej nazwisko. — Z 
całą stanowczością odprowadził ją od furtki, mimo że opierała się z lekka. W jego oczach była 
jakaś radość, która ją przeraziła. — Pani nie jest przebraną księżniczką — rzekł z nieoczekiwanym 
wybuchem śmiechu, który wydał jej się mrożącym krew w żyłach. — I o to mi tylko chodzi. Niech 
pani zrozumie, że nie jestem ani ślepcem, ani głupcem. A nawet dla głupca byłoby rzeczą jasną, że 
pani miała ciężkie życie. Wiatr wieje pani w oczy i męczy się pani okropnie.”
 Najgorszy wydał jej się radosny błysk w jego oczach i drapieżny uśmiech ukazujący się 
przelotnie na jego wargach, jakby cieszył się z jej niedoli. Gdyż jej niedola sprzyjała mu i cieszył 
się, przepojony — zda się — zarazem najtkliwszą litością. Zwrócił jej uwagę, że przecież ona wie, 
kto on jest. Jest bratem pani Fyne. A jeśli jego siostra jest najlepszą jej przyjaciółką, w takim razie, 
do licha, czas, aby się znalazł ktoś, kto by się nią zajął.
 Flora kilkakrotnie usiłowała się uwolnić, ale on za każdym razem ściskał bardziej jej ramię i 
nawet potrząsał nią trochę, nie przestając mówić. Bliskość jego twarzy onieśmielała ją. Zdawało jej 
się, że usiłuje ją przejrzeć na wylot. Jasną było rzeczą, że świat źle się z nią obszedł. I gdy o tym 
mówił z oburzeniem, wszelkie ślady i znaki tych niewątpliwych dla niego krzywd zdawały się 
pogłębiać ów niewytłumaczony pociąg, jaki odczuwał do niej. Nie była to tylko litość, jak sądzę. 
Było to coś bardziej spontanicznego, perwersyjnego i podniecającego; coś, co budziło w nim 
poczucie, że gdyby tylko zdołał ją zdobyć, należałaby do niego tak całkowicie jak żadna inna 
kobieta.
 „Nie ma kłopotów — rzekł — od których bym pani nie uwolnił; naturalnie, o ile pani się mnie 
nie boi. Pani powiedziała, że nie ma przyjaciół. I ja też ich nie mam. Odkąd pamiętam, nigdy nikt o 
mnie nie dbał. Może pani zechce zadbać o mnie? Tak, żyję wprawdzie na morzu, ale kogóż pani tu 
zostawi? Nikogo. Nie ma pani nikogo bliskiego.”
 W tym momencie odwróciła się od niego i uciekła. Nie gonił za nią. Wysokie żywopłoty 
miotane wiatrem, rozległe pola, chmury pędzące po niebie i niebo samo, wszystko kręciło się 
wokoło niej wielkimi masami zieleni, bieli i błękitu, jak gdyby świat rozpadł się w ciszy i wirował 
i jak gdyby lada krok miała natrafić na próżnię pod stopami. Dobiegłszy do furtki wyszła przez nią 
i znalazłszy się na drodze zdała sobie sprawę, że nie ma odwagi się obejrzeć. Resztę dnia spędziła 
z córkami państwa Fyne, które dały jej do zrozumienia, że jest nudna i do niczego. Dobrze po 
podwieczorku, nieomal o zmierzchu, w małym ogródku przed willą nagle stanął przed nią kapitan 
Anthony (syn poety). Byli sami w owej chwili. Wiatr się uciszył. W ciszy wieczoru słychać było 
głosy pani Fyne i dziewczynek przechadzających się bez celu po drodze. Powiedział do niej 
surowo:
 „Czy pani zrozumiała?”
 Spojrzała na niego w milczeniu.
 „Że ja panią kocham” — dokończył.
 Potrząsnęła zaledwie widocznie głową.
 „Czy pani mi nie wierzy?” — zapytał przyciszonym, gniewnym głosem.
 „Nikt mnie nie pokocha — odpowiedziała bardzo spokojnie. — Nikt nie może mnie pokochać.”
 Milczał przez chwilę, niepomiernie zdumiony, zupełnie zresztą słusznie. Nie wierzył swym 
uszom. Był dotknięty.
 „Co? Jak? Nie mogę pani pokochać? Co pani o tym wie? To moja rzecz chyba! Jak pani śmie 
coś podobnego powiedzieć człowiekowi, który właśnie to pani oświadczył? Chyba pani 
zwariowała!”
 „Bliska jestem tego” — rzekła tonem powściągliwej szczerości i sprawiło jej to nawet ulgę, że 
mogła powiedzieć coś, co czuła, że jest prawdą. W ostatnich dniach kilkakrotnie czuła, że jest 
bliska tego rodzaju obłędu, który jest po prostu niesłychanie trzeźwą obawą.
 Czyste głosy pani Fyne i dziewczynek zbliżały się do nich, brzmiąc nienaturalnie w ciszy tego 
brzemiennego namiętnościami świata. Zaatakował ją pośpiesznie:
 „Co za głupstwo! Nikt nie może pokochać… Rzeczywiście! Ba! trzeba panią przekonać, że są 
tacy, co mogą… Ja, przede wszystkim. Nikt nie może… — syknął pogardliwie. — Raczej to pani 
nie może pokochać. Musiano coś pani zrobić. Coś złamało pani odwagę. Pani nie może śmiało 
spojrzeć w oczy mężczyźnie — ot, co jest. Dlaczego pani jest taka? Skąd pani się taka wzięła? To 
zrobiono panią taką. Te łotry — mężczyźni czy kobiety, ograbili panią nawet z nazwiska, jak się 
okazuje. Pani powiada, że się nie nazywa Smith. Więc kim pani jest?”
 Nie odpowiedziała. Mruknął: „Nie dbam o to.” — Zamilkł, gdyż już przy furtce rozległa się 
niedorzecznie zarozumiała paplanina córek państwa Fyne. Ale jeszcze nie wybierały się spać; 
poszły dalej. Czekał przez chwilę w milczeniu i bez ruchu, po czym tupnął nogą i stracił panowanie 
nad sobą. Warknął coś w dzikiej pasji. Pewna była, że grozi jej i wymyśla. Obelgi, jak wiemy, nie 
były jej obce, lecz tu wydawały się specjalnym okrucieństwem będącym dla niej czymś nowym. 
Zaczęła drżeć. Przerażało ją szczególnie to, że nie mogła odgadnąć, jakiego rodzaju były te 
okropne pogróżki i przezwiska. Nie rozumiała ani słowa. A jednak nie był to ten przejmujący 
strach, jakiego doznawała podczas innych, przeżytych dawniej, przykrych scen. Uczyniła 
niesłychany wysiłek, choć kolana uginały się pod nią, i zamierającym głosem poprosiła, aby ją 
wpuścił do domu. „Niech mnie pan nie zatrzymuje. To się na nic nie zda, na nic się nie zda” — 
powtarzała słabym głosem. Miała świadomość, że powstaje w niej nieprzezwyciężony upór, choć 
nie czuła gniewu do tego szalejącego człowieka.
 Nagle zaczął mówić wyraźnie i choć nie podniósł głosu, słyszała go zupełnie dobrze:
 „Na nic się nie zda! Na nic się nie zda! Jak śmiesz stojąc tutaj mówić mi takie rzeczy, mój ty 
blady błędny ogniku, mój strzępku mgły, mój smutny elfie! Jak śmiesz! Czyż nie przyjrzałem się 
tobie? Zostały z ciebie same oczy. Dlaczego jesteś zawsze taka blada, jakbyś widziała coś… Nie 
mów nic. Mnie się to bardzo podoba… I na nic się to nie zda! Myślisz naprawdę, że ja mógłbym 
teraz odpłynąć na rok czy więcej na koniec świata i zostawić cię samą! Jakże to! Zniknęłabyś 
jeszcze… i tak jest ciebie niewiele. Silniejszy wiatr gotów cię porwać. Nic cię nie trzyma na ziemi. 
Zaufaj mnie i morzu — ono jest głębokie jak twoje oczy.”
 Odparła: „To niemożliwe.” Milczał przez chwilę, po czym zapytał zupełnie innym tonem, 
tonem posępnej ciekawości:
 „Nie możesz mnie znieść? Czy to jest przyczyna?”
 „Nie — odparła odzyskawszy częściowo równowagę. — Zupełnie nie myślałam o panu.”
 Bezmyślne głosy córek państwa Fyne, które wołały’ na siebie, rozlegały się wśród ciemnych 
pól wysokimi i jasnymi tonami, Anthony mruknął:
 „Mogłabyś spróbować. Chyba że myślisz o kimś innym.”
 „Tak. Myślę o kimś innym; on nie ma nikogo prócz mnie, kto by o nim pomyślał.”
 Cień jego postaci ustąpił jej z drogi i nagle oparł się bokiem o drewniany słup werandy. Stała 
milcząc, zaskoczona tym niepewnym ruchem, kiedy głos jego powiedział tonem zupełnie dla niej 
obcym:
 „Odejdź w takim razie. Zniknij sprzed moich oczu — zdawało mi się, żeś powiedziała, że nikt 
cię nie może pokochać.”
 Gdy przechodziła obok niego, wydał jej się tak nieszczęśliwy, że w nagłym natchnieniu 
powiedziała:
 „Nikt mnie dotąd nie kochał — w ten sposób — jeśli panu o to chodzi. I nikt mnie tak nie 
pokocha.”
 Oderwał się gwałtownie od słupa; nie cofnęła się. Ale pani Fyne z dziewczynkami była już u 
furtki.
 Zrozumiał jedynie, że nie wszystko jeszcze przepadło. Nie było czasu do stracenia, pani Fyne z 
córkami wchodziła już przez furtkę. „Poczekaj” — szepnął jej tak rozkazująco (nie darmo był 
synem Carleona Anthony, domowego tyrana), że zatrzymała się na chwilę, dość długą, by 
usłyszeć, że ona nie może go tak zostawić, aby przez całą noc łamał sobie głowę nad głupstwami, 
których mu nagadała. Musi później, jak tylko będzie mogła, zejść na dół do ogrodu, tak aby nikt nie 
usłyszał. Będzie tam czekał na nią aż… aż do świtu. Nie wyobraża sobie przecież, że mógłby 
zasnąć? Musi przyjść, bo inaczej… Przerwał na tej nie dokończonej pogróżce.
 Zniknęła w nieoświetlonej willi, w chwili gdy pani Fyne wchodziła na werandę. 
Zdenerwowana, wstrzymując oddech w ciemnej bawialni, słyszała, jak jej najserdeczniejsza 
przyjaciółka powiedziała: „Powinieneś był, Roderyku, przyłączyć się do nas. — A potem dodała: 
— Czy nie widziałeś gdzie panny Smith?”
 Flora zadrżała spodziewając się, że kapitan wybuchnie i zleje na głowę panny Smith 
złorzeczenia, które ją zdradzą i wywołają przykre i poniżające wyjaśnienia. Wyobrażała sobie, że 
kipi w nim tajemnicze okrucieństwo. Ku jej wielkiemu zdziwieniu głos kapitana brzmiał jak 
zwykle, może miał tylko trochę posępny odcień: — „Panny Smith! Nie, nie widziałem panny 
Smith!”
 Pani Fyne zadowoliła się tym — w istocie niewiele ją to obchodziło.
 Flora odetchnęła z ulgą i poszła do swego pokoju na górę. Zamknąwszy cicho drzwi, upadła na 
krzesło. Przywykła do wymówek, wymysłów, do wszelkiego złego traktowania — z wyjątkiem 
tylko bicia. Niewytłumaczalne skądinąd wybuchy gniewu raniły, biczowały, deptały bezlitośnie jej 
młodość — głównie, jak się okazuje, dlatego że była córką finansisty de Barrala, skazaną na 
upokarzającą biedę na skutek zdrady ludzi, którzy w chwili krytycznej zwrócili się przeciw jej 
ojcu. I pomyślała z najczulszym uczuciem o tej wyprostowanej postaci w zapiętym długim 
surducie, o łagodnym głosie, który miał niewiele do powiedzenia swej córeczce. Zdawało jej się, 
że czuje jego dłoń obejmującą jej rękę. Podczas swych dorywczych wizyt w Brighton chodził 
zawsze trzymając ją za rękę. Ludzie przyglądali im się ukradkiem, orkiestra grała i było morze — 
błękitne, wesołe morze. Gdy byli razem, czuli się spokojni i szczęśliwi… Wszystko to minęło!
 Niesłychana obawa przed chwilą obecną tak ścisnęła jej serce, że omal nie krzyknęła głośno. 
Trwoga przed tym, co ją czeka, powoli przez te wstrętne lata niwecząca jej odwagę, wybuchła 
nagłym płomieniem panicznego lęku, który już dwukrotnie pchnął ją na szczyt urwistego 
kamieniołomu. Zerwała się mówiąc do siebie: „Dlaczego by nie teraz? Natychmiast? Tak! Zrobię 
to teraz, po ciemku!” — Sama okropność tej myśli zdawała się dodawać jej odwagi.
 Zeszła cicho po schodach i dopiero gdy otwierając drzwi przekonała się, że nie są zamknięte, 
przypomniała sobie pogróżkę kapitana Anthony: miał na nią czekać w ogrodzie przez całą noc. 
Zawahała się. Charakter tego człowieka niezupełnie był dla niej zrozumiały. Był gwałtowny. Lecz 
ona już przeszła tę granicę, gdzie pewne rzeczy mają znaczenie. Co on pomyśli o niej, gdy zejdzie 
do niego? Bo naturalnie tak to zrozumie. Ale nawet i to nie miało znaczenia. Nie mógł pogardzać 
nią bardziej, niż ona sama pogardzała sobą. Musiała być niezupełnie przytomna, przyszło jej 
bowiem na myśl, że może gdyby Anthony, zawiedziony, wpadł w nieopanowaną wściekłość i 
zadusił ją, nie byłby to najgorszy sposób, aby skończyć z życiem.
 „Przyszło to pani na myśl?” — zawołałem zdumiony.
 Spuściwszy oczy i wymawiając słowa z największym wysiłkiem i dokładnością (czerwone jej 
wargi zdawały się ledwo poruszać, tyle tylko, by mogła zostać usłyszana) potwierdziła, że istotnie 
myśl ta przyszła jej do głowy. Dreszcz przejmuje człowieka, gdy uświadomi sobie tajemne drogi, 
jakimi dziewczęta zdobywają doświadczenie. Była to bowiem myśl, przyznaję, istotnie szaleńcza, 
mogła jednak powstać jedynie z głębin tego rodzaju przeżyć, których Flora nie miała, i 
przekraczała znacznie to wszystko, co młoda dziewczyna mogła wiedzieć o najsilniejszym i 
najbardziej skrytym uczuciu ludzkim.
 „Naturalnie był w ogrodzie?” — rzekłem.
 „Tak, był.” — Ujrzała go na ścieżce, jak tylko zeszła z werandy. Stał zupełnie bez ruchu. Robiło 
to wrażenie, jakby od wielu godzin stał tu, z twarzą zwróconą ku drzwiom.
 Miotany zmiennymi nastrojami namiętności, czułości, gotów był na każdy szaleńczy krok. 
Znam tę głęboką ciszę, jaka zapada nocą w tym wiejskim zakątku, toteż wyobrażam sobie, że mieli 
uczucie, jakby na całym świecie było tylko ich dwoje. Sześć czy siedem wyniosłych wiązów 
rosnących szeregiem naprzeciw willi, po drugiej stronie drogi, powiększało jeszcze w ogródku 
ciemność nocy. Tych dwoje zaledwie mogło się w mroku rozpoznać.
 „A pani była bardzo przerażona?” — zapytałem.
 Chwilę zwlekała z odpowiedzią i rzekła podnosząc oczy: „Był uosobieniem delikatności.”
 Zauważyłem trzech wstrętnych, pijanych włóczęgów, żółtobladych i brudnych, którzy podeszli 
i stanęli szeregiem o dziesięć stóp od nas pod piwiarnią. Wpatrywali się w plecy Flory de Barral 
oczami niewidzącymi i ponurymi.
 „Może odejdziemy trochę dalej w tamtą stronę” — zaproponowałem.
 Odwróciła się natychmiast i odeszliśmy parę kroków, tyle tylko, by nie stracić całkowicie z 
oczu wejścia do hotelu i bym mógł je obserwować. Zresztą nie tak długo staliśmy tu z dziewczyną. 
Gdybyś od moich komentarzy oddzielił zamienione przez nas słowa, przekonałbyś się, jak 
niewiele ich było, licząc nawet wszystko, co ona mi tak nieoczekiwanie opowiedziała o swoich 
dziejach. Nie, słów tych było niewiele. A zdawało się, że w ogóle na tym się skończy. Nie mogłem 
się już niczego więcej spodziewać. Zwierzenia te — zważywszy, jak daleko zaszły — były same w 
sobie dość niezwykłe i trudno przypuszczać, by jakakolwiek inna dziewczyna pod słońcem zrobiła 
takie wyznanie. Odczuwałem także trochę wstydu. Początki naszej znajomości były aż nadto 
okropne. Zdawało mi się, że wykorzystałem jej zwierzenia, by ujrzeć jej biedną, zbłąkaną, 
przerażoną duszę bez żadnych obsłonek. Lecz byłem także ciekawy lub raczej — oddając sobie 
sprawiedliwość bez fałszywej skromności — byłem niespokojny; chciałem dowiedzieć się więcej.
 Niemniej miałem uczucie, że jestem szantażystą, gdy popróbowałem szczęścia rzuciwszy 
żartobliwą uwagę:
 „A więc zrezygnowała pani z projektowanej przechadzki?”
 „Tak, zrezygnowałam z przechadzki” — powiedziała powoli, nie podnosząc opuszczonych 
oczu. Po chwili podniosła je — było to niezwykłe wrażenie: jak gdyby otworzył się widok na błękit 
nieba, na otwarte zwierciadło wody. I w owej chwili zrozumiałem pragnienie tego człowieka, dla 
którego morze i niebo w jego samotnym życiu zdało się nagle niepełne bez tego spojrzenia, 
stanowiącego z nimi jak gdyby jedno. Nie na próżno był synem poety. Zajrzałem w te 
nieposkromione oczy, gdy ona mówiła dalej, przechodząc od sztywnej rzeczowości do najgłębszej 
powagi. Zaiste kobieta jest zmienna.
 „Chciałabym, aby pan wiedział, panie… — musiała przypomnieć sobie moje nazwisko — 
…panie Marlow, że musiałam napisać do pani Fyne, że nie byłam… że nie zrobiłam nic, aby 
zachęcić kapitana Anthony do takiego zachowania się wobec mnie. Nic nie zrobiłam, zupełnie nic. 
Nie przyczyniłam się do tego. To nie była moja wina — jeśli ona to ujmuje z tego punktu widzenia. 
Ale ona z jej poglądami powinna była zrozumieć, że ja nie mogłam, nie mogłam… Wiem, że mnie 
teraz nienawidzi. Myślę, że nigdy mnie nie lubiła. Myślę, że nikogo nigdy nie obchodziłam. 
Powiedziano mi kiedyś, że nikogo nigdy nie będę obchodzić, i przypuszczam, że to jest prawda. W 
każdym razie nie mogę o tym zapomnieć.”
 Okropne przejście z guwernantką zasiało w jej nieszczęsnej duszy trwałe zwątpienie i nie dającą 
się wykorzenić nieufność względem siebie i względem innych. Powiedziałem:
 „Niech pani pamięta, że uczciwość nakazuje albo zupełnie zaufać człowiekowi, albo wcale.”
 Spuściła nagle oczy. Zdawało mi się, że usłyszałem ciche westchnienie. Usiłowałem powrócić 
znów do lekkiego tonu, ale okazało się, że niepodobna opuścić terenu, który mi zapewnił moje 
stanowisko względem niej.
 „Pani Fyne jest niemądra. To bardzo zacna kobieta, ale przecież nikt nie może się spodziewać, 
aby pani odrzuciła nadarzającą się jej szansę po to tylko, aby pani Fyne mogła żywić o pani dobrą 
opinię. To byłoby już przesadą.”
 „Nie o moim życiu myślałam, gdy kapitan Anthony… rozmawiał ze mną” — rzekła z 
wysiłkiem Flora de Barral.
 Powiedziałem jej, że w takim razie źle zrobiła. Powinna była myśleć o swoim życiu i nie tylko o 
swoim, ale też o życiu człowieka, który do niej przemawiał. Pozwoliła mi dokończyć, po czym 
potrząsnęła niecierpliwie głową.
 „Myślałam o śmierci.”
 „A więc — rzekłem — gdy stał tam z panią przed domem, w istocie stał między panią a 
śmiercią. Usłyszałem to z własnych ust pani. Nie może pani zaprzeczyć.”
 „Jeśli pan uważa, że istotnie ocalił mi życie, to zdobył je dla siebie, ale nie dla mnie, och, nie! Ja 
przecież nie dla siebie… nie ze strachu! Tak! — I dokończyła porywczo: —Lepiej, żeby pan to 
wiedział.”
 Opuściła głowę, lekko kołysząc parasolką. Zastanawiałem się przez chwilę.
 „Czy pani zna język francuski?” — zapytałem.
 Zrobiła ruch głową oznaczający, że tak, ale nie okazała zdziwienia pytaniem ani nie przestała 
kołysać parasolką.
 „Odniosłem z różnych rzeczy wrażenie, że kapitan Anthony jest tym, co Francuzi nazywają un 
galant homme*. Cieszyłbym się, gdybym się dowiedział, że został potraktowany, jak na to 
zasługuje.”
 Zarys jej warg (mogłem je dojrzeć spod kapelusza) przybrał nagle wyraz powagi. Parasolka 
przestała się kołysać.
 „Dałam mu to, czego żądał — samą siebie” — rzekła bez najmniejszego drżenia i z uderzającą 
godnością w tonie.
 Pod wrażeniem bezpośredniości tych słów i sposobu, w jaki zostały wymówione, zawahałem 
się przez chwilę, co mam odpowiedzieć. Potem zdecydowałem się wyjaśnić kwestię do końca.
 „A pani uzyskała to, co chciała? Czy tak?”
 Córka znakomitego finansisty de Barrala nie odpowiedziała od razu na to pytanie mierzące w 
sedno rzeczy. Po czym podniósłszy głowę i patrząc w zamyśleniu na hałaśliwą ulicę, po której 
przepływały bez końca niezliczone towary, rzekła z głęboką powagą:
 „Okazał się niesłychanie wspaniałomyślny.”
 Ucieszyłem się słysząc te słowa. Nie dlatego, abym wątpił w miłość kapitana, ale ucieszyłem się 
usłyszawszy coś, co dowodziło, że Flora była wrażliwa i zdolna do wdzięczności; w tym wypadku 
miało to swoją wymowę. Można zrozumieć dziewczynę, która wobec pożądania męskiego uważa 
się za bezcenną. Mam tu na myśli dziewczynę z kręgu naszej kultury, która wprowadziła 
dytyrambiczną frazeologię do wyznań miłosnych. Zakochany godzi się na każdą banalność, 
wychwalającą przedmiot jego miłości, a w ten sposób pośrednio — także jego uczucie. W jaki 
sposób kapitan statku „Ferndale” dał dowód, że jest wspaniałomyślnym kochankiem, nie było dla 
mnie jasne. Lecz cieszyłem się, że ona to oceniła. Co za szczęście, że kobietom podobają się 
drobiazgi! I to nie jest wcale głupio z ich strony. Bowiem właśnie w drobiazgach przejawia się 
najlepiej prawdziwa uczciwość, ta, której one najbardziej potrzebują. Uczciwy stosunek do 
mijającej chwili.
 Stała, zadumana, utkwiwszy swój głęboki, nieruchomy wzrok w strumień ruchu ulicznego. 
Nagle powiedziała:
 „Chciałam pana zapytać… Naprawdę ucieszyłam się ujrzawszy pana tutaj1. Kto by się pana 
spodziewał tu, w tym właśnie miejscu, pod tym hotelem! Ja z pewnością nigdy… Widzi pan, to dla 
mnie bardzo ważne. Pan jest jedynym człowiekiem, który wie…”
 „Co ja wiem? — spytałem nie rozumiejąc zrazu, o co jej chodzi. Lecz po chwili zrozumiałem. 
— Dlaczego pani do tego wciąż powraca? — napomniałem ją, dosyć niezadowolony z przykrej 
roli, do jakiej mnie do pewnego stopnia zmuszała. — Istotnie, byłem jedyną osobą, która o tym 
wiedziała — dodałem. — Ale przecież po pani tajemniczym zniknięciu opowiedziałem państwu 
Fyne historię naszego spotkania.”
 Oczy, które podniosła na mnie, miały wyraz — powiedziałbym — marzącej, niezgłębionej 
niewinności. Jeśli zastanawiasz się, co przez to rozumiem, powiem ci tylko tyle, że widziałem raz 
czy dwa morze, które tak wyglądało przed wschodem słońca w spokojny, chłodny dzień. Jak 
gdyby rozmyślając głośno, powiedziała, że państwo Fyne zapewne nie będą o tym rozpowiadać. 
Nie wyobraża sobie… Dlaczego mieliby o tym opowiadać?
 Przytaknąłem, ponieważ ton jej był pytający. „Z pewnością. Nie ma powodu, dla którego…” — 
i pomyślałem sobie, że raczej będą woleli zatrzymać to dla siebie. Mieli inne tematy. 
Przypomniałem sobie wówczas, że mały pan Fyne siedząc w tym hotelu od niepamiętnych czasów 
miał możność wypaplać wszystko, o czym kiedykolwiek w życiu słyszał; przyszło mi jednak do 
głowy, że będzie on naturalnie przypuszczał, iż kapitan Anthony nie może się nic nowego 
dowiedzieć od niego o Florze de Barral. Dotychczas i ja tak przypuszczałem, ale przekonałem się, 
że się mylę. Najbardziej szczera kobieta nie będzie zwierzać się mężczyźnie bez konieczności. I 
tak być powinno.
 „Nie, nie! — powiedziałem uspokajająco. — To byłoby najzupełniej nieprawdopodobne. Czy 
to bardzo panią niepokoi?”
 „Widzi pan, gdy zeszłam na dół — powiedziała znów tym samym rzeczowym i sztywnym 
tonem — gdy zeszłam na dół do ogrodu, kapitan Anthony źle to zrozumiał…”
 „Naturalnie, mężczyźni są tak zarozumiali” — rzekłem. Wyobraził sobie, że przyszła do niego 
— to było dla mnie jasne. Cóż mógł innego pomyśleć? A potem okazał się „uosobieniem 
delikatności”. Było to coś zupełnie nowego dla tego biednego, wrażliwego, a mimo to tak 
odpornego stworzenia. Delikatność i namiętność! Czyż mogło być coś bardziej kuszącego dla 
strwożonego i wygłodzonego serca tej dziewczyny? Może gdyby był gwałtowny, byłaby mu 
wyznała, że zeszła na spotkanie ze śmiercią — nie z miłością. Przyszło mi na myśl, gdy patrzyłem 
na nią, taką młodą, pozornie wątłą, przy całym swym spokoju tak intensywnie żywotną, że może 
sama nie wiedziała schodząc do ogrodu, na jakie dąży spotkanie.
 Uśmiechnęła się z mojego taniego dowcipu lekko i nieudolnie, jak gdyby zupełnie nie 
przywykła się uśmiechać. Po czym rzekła ze zwykłą sobie wymuszoną rzeczowością, jak gdyby ze 
świadomą przesadą:
 „Nie chciałam, żeby wiedział.”
 Pochwaliłem to z całego serca. Zupełnie słusznie. Tak jest dużo lepiej. Lepiej go pozostawić na 
zawsze w tym błędzie, który był dla niego tak pochlebny.
 Usiłowałem trzymać się tonu komediowego, ale ona — zdaje się — była zbyt naiwna, by to 
zrozumieć. Ciągnęła dalej, patrząc w ziemię:
 „Och! pan tak sądzi? Gdy ujrzałam pana, nie wiedziałam, po co się pan tu zjawił. Ucieszyłam 
się, gdy pan do mnie przemówił, bo właśnie chciałam się do pana zwrócić. Chciałam prosić, że 
gdyby pan kiedyś — przypadkiem — spotkał kapitana Anthony — gdziekolwiek — pan przecież 
jest też marynarzem? — żeby pan nigdy nie wspominał mu — nigdy — że… że pan mnie tam 
widział.”
 „Moja droga pani — zawołałem, przerażony takim przypuszczeniem. — Dlaczego miałbym o 
tym mówić? Co panią skłania do przypuszczeń, że mógłbym mieć zamiar…”
 Podniosła głowę usłyszawszy mój podniecony głos. Nie rozumiała. Świat tak haniebnie ją 
traktował, że nawet zwykła przyzwoitość uczuć nie była jej znana. Nie było to jej winą. 
Rzeczywiście nie wiem, dlaczego by miała wierzyć czyimś obietnicom, ale wydawało mi się, że 
lepiej będzie, gdy jej przyrzeknę. Zapewniłem ją więc, że może liczyć na moją zupełną dyskrecję.
 „Prawdopodobnie nie zobaczę nigdy kapitana Anthony” — dodałem z przekonaniem, jako 
jeszcze jedną gwarancję.
 Przyjęła moje zapewnienie w milczeniu, bez żadnego gestu. Powaga jej miała w sobie pewną 
ostrość, może przyczyną tego była jej broda. Gdy wciąż patrzyliśmy na siebie, oświadczyła:
 „Ale naprawdę nie ma w tym żadnego podstępu. Chciałabym, aby pan mi uwierzył, że jeśli 
jestem tu dzisiaj, to nie ze strachu. Na pewno!”
 „Doskonale to rozumiem — rzekłem. Lecz jej spojrzenie, stanowcze i świadome, nabrało 
wyrazu powątpiewania. — Wiem — nalegałem. — Doskonale rozumiem, że to nie śmierci pani się 
bała.”
 Spuściła z wolna oczy, a ja ciągnąłem dalej:
 „Lecz jeśli chodzi o życie, to sprawa inaczej wygląda. Nie wiem, czy kto miałby prawo winić 
panią — choć może to był krok zbyt radykalny. Myślę teraz, że może raczej brzydota życia niż 
obawa przed walką…”
 Zadrżała wyraźnie: „Ale ja sama winie siebie! — zawołała z przejęciem. — Wstydzę się.” — I 
spuściwszy głowę zamieniła się w posąg żalu i wstydu.
 „Ale teraz będzie pani z dala od tych wszystkich okropności — rzekłem. — I z pewnością nie 
boi się pani morza. O ile wiem, pani jest wnuczką marynarza.”
 Westchnęła głęboko. Niewiele pamiętała dziadka. Był gładko wygolony, o czerwonej cerze i 
długich, śnieżnobiałych włosach. Miał zwyczaj brać ją na kolana i przytuliwszy jej twarz do 
swojej, przemawiać do niej czułym szeptem. Gdyby on teraz żył…
 Chwilę milczała.
 „Czy pragnie pani zobaczyć ten statek?” — zapytałem.
 Spuściła głowę jeszcze niżej, tak że nie widziałem wcale jej twarzy.
 „Nie wiem” — szepnęła.
 Poprzednio już podejrzewałem, że nie zdaje sobie sprawy z własnych uczuć. Cały ten zbieg 
okoliczności był tak niespodziewany i tak nagły. A ona nie miała żadnego oparcia ani 
doświadczenia: to, co przeszła, mogło tylko podkopać zaufanie do ludzi. Samotność jej była 
okropna i budząca litość. Po części, aby zmniejszyć własne przygnębienie, zauważyłem wesoło:
 „Wiem o kimś, kto pewnie z wielką niecierpliwością oczekuje pani.”
 „Przyszłam za wcześnie — wyznała z prostotą, otrząsnąwszy się. — Nic nie miałam do roboty, 
więc wyszłam.”
 Ujrzałem nagle nędzny, pusty pokoik na drugim końcu miasta. Dręczona niepokojem, nie 
mogła w nim wytrzymać; na samą myśl o nim ogarniało ją przygnębienie. Flora de Barral patrzyła 
z całą otwartością na swego przygodnego powiernika.
 „I przyszłam tutaj — ciągnęła. — Sama naznaczyłam wczoraj tę godzinę, ale kapitan Anthony 
nie miałby pretensji, gdybym się spóźniła. Powiedział, że czekając na mnie będzie przeglądał 
jakieś rachunki.”
 Zabawiła mnie myśl o synu poety, zbawcy najbardziej opuszczonej dziewicy czasów 
nowożytnych, tym mężu gwałtownym, delikatnym i wspaniałomyślnym, który siedział pogrążony 
aż po uszy w rachunkach okrętowych. „Nie wątpię, że nie miałby pretensji o to” — rzekłem z 
uśmiechem. Lecz dziewczyna miała spojrzenie posępne, a jej szczupła, blada twarz była 
wzruszająco zatroskana.
 „Jeszcze nie mogę w to uwierzyć” — szepnęła z niepokojem.
 „A jednak to prawda. Niech się pani niczego nie boi — powiedziałem dodając jej otuchy, ale 
musiałem natychmiast zmienić ton. — Lepiej, żeby pani odeszła trochę na bok” — i odciągnąłem 
ją gwałtownie.
 Ujrzałem Fyne’a wychodzącego z drzwi hotelu. Sprytna dziewczyna nie stawiając mi żadnych 
pytań odeszła z wolna w jedną stronę ulicy, gdy ja sam pośpieszyłem na spotkanie Fyne’a, który 
swym sprawnym krokiem piechura zbliżał się z drugiej strony. Chodziło mi o to, by go zatrzymać 
przed rogiem. Widocznie był zbyt pogrążony w myślach, by zwracać uwagę na to, co go otacza. 
Gdy zaszedłem mu drogę, o mało nie wpadł na mnie.
 „Halo!” — zawołałem.
 Był niesłychanie zdziwiony: „Pan tutaj! Chyba pan nie czekał na mnie?”
 Odpowiedziałem od niechcenia, że niespodziewany interes zatrzymał mnie w sąsiedztwie i 
ujrzałam go, jak wychodził.
 Patrzył na mnie uroczyście i z roztargnieniem, najwyraźniej myśląc o czymś innym. 
Zaproponowałem, aby wsiadł do najbliższego tramwaju jadącego w kierunku City. Słuchał 
nieuważnie, spostrzegłem, że był bardzo wzburzony. Wobec tego, że panna de Barral (która znikła 
nam z oczu) nie mogła w żaden sposób zbliżyć się do drzwi hotelu, póki tu staliśmy, 
zaproponowałem, żebyśmy poczekali na tramwaj po drugiej stronie ulicy. Posłuchał raczej 
lekkiego dotknięcia mej ręki niż moich słów, a gdy przechodziliśmy przez szeroką jezdnię pośród 
wolno posuwających się wozów, zawołał swym niskim głosem: „Nie wiem, które z nich dwojga 
jest bardziej szalone!”
 „Czyż to możliwe!” — odrzekłem wyciągając go spod samych pysków dwóch ogromnych, 
ospałych koni zaprzężonych do wielkiej platformy. Czysto instynktownie uskoczył w popłochu z 
jezdni na krawężnik chodnika; umysł jego nie brał najmniejszego udziału w tych ruchach. Podczas 
skoku, gdy pruł z powagą powietrze, nie przestawał wyładowywać swych obrażonych uczuć:
 „Nie uwierzyłby pan nigdy! Poszaleli oboje!”
 Postarałem się stanąć w ten sposób, aby Fyne był obrócony twarzą do mnie, a plecami do hotelu 
po drugiej stronie ulicy. Pierwsze zdanie, jakie bezzwłocznie wyrzucił z siebie, wydało mi się 
nieporozumieniem, twierdził bowiem, że kapitan Anthony był zadowolony, gdy go zobaczył. 
Trudno istotnie uwierzyć, by natychmiast po otworzeniu przez niego drzwi brat jego żony mógł 
zawołać: „Ach, to ty! Właśnie pragnąłem cię zobaczyć!”
 „Zastałem go piszącego testament” — z przejęciem ciągnął dalej Fyne swym głębokim 
piersiowym głosem.
 Było to dla mnie niespodzianką, lecz zachowałem nadal neutralne stanowisko, doskonale 
wiedząc, że czyny nasze same przez się nie są ani normalne, ani szalone. Nie rozumiałem wszakże, 
czym się tu było przejmować, a Fyne był wyraźnie podniecony. Zrozumiałem to lepiej, gdy się 
dowiedziałem, że kapitan Anthony chciał, aby Fyne był jednym z wykonawców jego testamentu. 
Zapisywał wszystko swej żonie. Żądanie to pociągało oczywiście za sobą pewne jakby 
usankcjonowanie ze strony Fyne’a wydarzeń, dla przeciwdziałania którym wysłała go żona, 
wydało więc mu się zupełnie szalone.
 „Wybrał mnie! — Właśnie mnie spośród wszystkich ludzi!” — powtarzał złowrogim tonem. 
Ale spostrzegłem, że był wystraszony. Taki brak taktu!
 „Wiedział, że przysłała mnie jego siostra. Jak można postawić człowieka w takiej fałszywej 
sytuacji — użalał się Fyne. — Zmusiło mnie to do tak ostrego wystąpienia w tej nadzwyczaj 
przykrej sprawie, na jakie nigdy bym się kiedy indziej nie zdobył.”
 Nie spuszczając oczu z wejścia do hotelu zwróciłem mu zwięźle uwagę, że on i jego żona są 
jedynymi łącznikami kapitana z krajem. Kogóż innego mógłby o taką rzecz poprosić?
 „Tłumaczyłem mu, że swym postępowaniem zrywa te więzy — oznajmił uroczyście Fyne. — 
Że zrywa je raz na zawsze. I dlaczego, dlaczego?”
 Wlepił we mnie oczy. Mógłbym może dać mu co do tego informacje, ale milczałem. Zaczął 
znów mówić:
 „Moja żona zapewniła mnie, że dziewczyna nie kocha go wcale. Opiera się pod tym względem 
na liście, który od niej dostała. Był w nim ustęp, gdzie właściwie przyznaje się, iż bez skrupułów 
przyjęła jego oświadczyny, i pisze mojej żonie, że przypuszczalnie nie potępi jej za to, gdyż 
uczyniła to we własnej obronie. Moja żona ma na te sprawy swoje poglądy, ale ten list paczy je w 
sposób krzywdzący. Tak, krzywdzący.”
 Poczciwina zrobił tu pauzę, po czym dodał z naciskiem:
 „Nie powiedziałem o tym szwagrowi, to jest o poglądach mojej żony.”
 „Naturalnie — odparłem. — Jaka byłaby stąd korzyść?”
 „Po prostu zakochał się — przyznał Fyne takim tonem, jakby to było jakieś okropne odkrycie. 
— W życiu swoim nie spotkałem czegoś równie beznadziejnego i niezrozumiałego. Przeraziło 
mnie to i… i zasmuciło — dodał, a ja patrzyłem na niego z ciekawością, zastanawiając się, czy 
znakomity urzędnik i wybitny piechur odczuł w tym hotelowym pokoju East Endu podmuch 
urzekającej, wielkiej a złowrogiej miłości, która przepłynęła obok niego. Przez chwilę wyglądał 
jak ktoś, kto widział ducha czy jakąś nadprzyrodzoną zjawę. Lecz wrażenie to znikło natychmiast i 
skinął głową, zirytowany jakimiś sprawami czysto ziemskimi: — To fatalna historia. Mój szwagier 
zupełnie nie zna kobiet!” — zawołał tonem głębokiej i doświadczonej mądrości.
 Nie umiem powiedzieć, do jakiego stopnia wyobrażał sobie, że sam zna kobiety. Nie wiem też 
nic o możliwościach, jakie miał, by móc je poznać. Lecz jest to sprawa, która — o ile się do niej 
podchodzi z niewłaściwą powagą — pozostaje całkowicie nieuchwytna. Niewątpliwie Fyne poznał 
nieco jedną kobietę, a była nią siostra kapitana Anthony. Należy jednak przypuszczać, że w tym 
wypadku były to bardzo poważne studia. Uśmiechnąłem się do niego uprzejmie, on zaś, jak gdyby 
go to ośmieliło czy sprowokowało, wybuchnął kończąc swoją myśl:
 „A ta dziewczyna nic nie rozumie… Istne wariactwo!”
 „Nie wiem, czy ich odosobnienie na morzu zmniejszy niebezpieczeństwo — rzekłem — ale w 
każdym razie będą mieli sposobność poznać się nawzajem bardzo dokładnie w tym samotnym 
t?te–?–t?te*.”
 „Do diabła z tym wszystkim! — zawołał głębokim głosem, który jednocześnie zabrzmiał tonem 
gorzkiej ironii — nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się słyszeć tak dziwnie przejmującego głosu. — 
Pan zapomniał o panu Smith?”
 „Co za pan Smith?” — zapytałem z całą naiwnością.
 Fyne zrobił jakiś zupełnie małpi grymas. Zdaje mi się, że mimo woli, bo — jak wiadomo — 
fizjonomia poważna, wyrazista i wygolona, gdy się ją w niezwykły sposób wykrzywi, staje się 
podobna do małpiej. Widok ten był zdumiewający i nie tylko odebrał mi mowę, ale powstrzymał 
też bieg moich myśli. Musiałem mieć bardzo głupią minę.
 „Mojego szwagra bawiło, iż może mi dokuczyć twierdząc, żeśmy mu przedstawili tę 
dziewczynę jako pannę Smith — rzekł Fyne wpadając od razu w zgryźliwy ton. — Powiedział, że 
gdyby od początku znał jej prawdziwe nazwisko, może byłoby go to powstrzymało. Ale zrobił to 
odkrycie za późno. Prosił, abym powtórzył to Zoi, a także wiele innych głupstw.”
 Odniosłem wrażenie, że Fyne uciekł od człowieka, który w bezlitosnych żartach pragnął dać 
ujście swemu podnieceniu. Musiało to być dla niego bardzo przykre, zauważyłem też, że jego 
dostojna powaga została poszarpana. Poprzez te strzępy powagi ujrzałem teraz nowego, nie 
znanego mi Fyne’a.
 „Trudno w to uwierzyć — ciągnął dalej — ale ta dziewczyna uważa swego ojca jedynie za 
ofiarę. Nie wiem — wybuchnął nagle wyzbywszy się swej dostojnej powagi — czy uważa go za 
świętego, ale na pewno wyobraża sobie, że jest męczennikiem.”
 Jest to jedna z dobrych stron tego wspaniałego wynalazku, jaki stanowi więzienie, że można 
zapomnieć o tych, których tam wpakowano, jakby już byli nieboszczykami. Nie trzeba się o nich 
martwić, nie sposób im w niczym pomóc ani oni nie mogą zrobić nic, co by mogło dla kogoś mieć 
znaczenie. Wprawdzie kiedyś opuszczą więzienie, ale mała z tego korzyść i dla nich, i dla innych. 
Zapomniałem zupełnie o finansiście de Barral. Dziewczynę uważałem za sierotę, lecz w tej chwili 
oceniłem nagle wagę określenia Fyne’a: że jest sierotą ,,do pewnego stopnia”. Byłoby pod 
wszelkimi względami znacznie lepiej, gdyby ten głupi de Barral został w imię prawa rozstrzelany, 
ścięty, uduszony czy w jakikolwiek inny sposób stracony, był on bowiem niebezpieczny dla tego 
moralnego świata zamieszkanego przez tylu łatwowiernych, którzy nie umieją się sami bronić. 
Zwróciłem jednak Fyne’owi uwagę, że mimo tych wariackich poglądów dziewczyny nie można jej 
z tego powodu uważać za szaloną.
 „Myśli więc wciąż o swoim ojcu? Zapewne wydawałaby się nam normalniejsza, gdyby myślała 
tylko o sobie.”
 „Pewien jestem, że z rozpaczy «strzelała oczami» do kapitana Anthony” — rzekł poważnie 
Fyne.
 „Niech pan da spokój! — przerwałem. — Nie widział jej pan «strzelającej oczami». Pan nawet 
nie wie, jakiego koloru są jej oczy.”
 „Niech i tak będzie! Nie o to chodzi! Ale nie doszłoby do tego, gdyby ona… Wszystko jedno 
zresztą. Powiadam panu, że ona doprowadziła go do tego czy też, jeżeli pan woli, przyjęła go tylko 
dlatego, że myślała o swym ojcu. Przekonany jestem, że ani trochę nie chodzi jej o kapitana. Nie 
dba o nikogo i nigdy o nikogo nie dbała. Niech pan zapyta Zoi. Co do mnie, nie ganię jej za to — 
dodał Fyne pozwalając mi znów dostrzec w sobie poprzez strzępy i łachmany swej zniszczonej 
powagi coś nowego, czego istnienia nawet nie podejrzewałem. — Nie, na Boga, nie ganię za to 
biedaczki.”
 Milcząc zgodziłem się z nim. Przypuszczam, że w pewnym sensie możliwą jest rzeczą nauczyć 
się kochać. Jeśli w każdym z nas istnieje wrodzona iskra miłości, należy ją za młodu rozdmuchać. 
Iskra ta, jeśli ją kiedykolwiek Flora posiadała, została zgaszona w obfitości najwstrętniejszego 
żrącego płynu, jaki można sobie wyobrazić. Lecz dziwiło mnie, że Fyne to niejasno wyczuwał.
 „Nie kocha nikogo prócz tego głupiego oszusta–reklamiarza — ciągnął dalej zjadliwie, lecz już 
bardziej rozważnym tonem. — I Anthony to wie.”
 „Czyżby?” — rzekłem powątpiewająco.
 „Ona jest gotowa mu to sama powiedzieć — stwierdził Fyne ze zdumiewającą przenikliwością. 
— Ale j a w każdym razie sam mu to powiedziałem.”
 „Pan to zrobił? Naturalnie z polecenia pani Fyne.”
 Wobec mojej przenikliwości Fyne przymrużył tylko oczy jak sowa.
 „A jak kapitan Anthony przyjął tę interesującą informację?” — pytałem dalej.
 „Jak najgorzej — rzekł Fyne, który był istotnie w takim usposobieniu, że nie zważał już 
zupełnie na to, co gada. — Zmienił się zupełnie. Prosił, abym powiedział siostrze, że się 
powstrzyma od wyrażenia opinii o jej postępowaniu. To z jego strony nieprzyzwoite i 
niekonsekwentne. Powiedział jeszcze… Zmęczyła mnie ta dyskusja. Powiedziałem mu, że 
tłumaczy go jego stan podniecenia.”
 „Czy pan wie — rzekłem — człowiek więziony wydaje mi się czymś tak niewiarogodnym, 
okrutnym, taką zmorą, że trudno mi uwierzyć w jego istnienie, a w każdym razie nie w związku z 
jakimiś innymi istotami.”
 „Ale, do licha ciężkiego! — zawołał Fyne. — Przecież on nie jest skazany na dożywotnie 
więzienie. Wypuszczą go! Wkrótce wydostanie się na wolność. W tym cały kłopot. Po co go 
wypuszczają, chciałbym wiedzieć. Wydaje mi się to większym jeszcze okrucieństwem niż 
uwięzienie go. Kłopoczemy się tym od tygodni. Rozumie pan teraz?”
 Zrozumiałem wiele rzeczy! W pierwszym rzędzie — zastanawiające zdenerwowanie małego 
pana Fyne. Dalej — jak gdyby w posępnym mroku, poza światłem dziennym i ulicznym ruchem — 
ujrzałem postać męską, sztywną jak kij, posuwającą się drobnymi krokami, a obok niej szczupłą 
postać dziewczęcą. Posępny ten mrok był mrokiem nędznych zaułków, biedy, niedoli, głodu i 
zmarnowanego ludzkiego życia. Ulgą było dla mnie, że mogłem widzieć tylko ich beznadziejnie 
wyszarzałe plecy. De Barral był okropną zjawą. Lecz słowo „zjawa” było tu tylko wyszukanym 
zwrotem uprzejmej rozmowy, pomagało ukryć lęk, jaki budzą te sprawy. Więzienia są doskonałym 
urządzeniem. Otwiera się je i zamyka. Bardzo sprawnie. Zamyka — i otwiera. Wychodzi z nich 
wówczas coś na kształt trupa, aby błądzić po świecie, z którym nie ma już nic wspólnego, niosąc ze 
sobą przeraźliwie zgniłą atmosferę owej cichej siedziby. Wspaniałe urządzenie. Działa 
automatycznie, a gdy mu się lepiej przyjrzysz, doskonałość jego doprowadza cię do mdłości, co 
jest niemałym triumfem dla zwykłego mechanizmu. Niedobrze ci i boisz się. Ów strach omal nie 
wpędził tej biednej dziewczyny do grobu. Pomyśl, co to za uczucie ująć za rękę taką zjawę! 
Zrozumiałem teraz, jakie to wyrzuty sumienia przebijały w jej słowach.
 „Do diabła! — zawołałem. — Mają go teraz wypuścić! Nie przyszło mi to na myśl.”
 Fyne był pełen pogardy — nie wiem, czy dla mnie, czy w ogóle dla wszystkiego.
 „Chyba pan nie przypuszczał, że będą go trzymać w więzieniu do końca życia?”
 W tym właśnie momencie zobaczyłem Florę de Barral na zbiegu dwóch ulic. Potem jadące 
szybko jeden za drugim pojazdy zasłoniły mi czarną, smukłą postać z jedyną barwną plamą na 
kapeluszu. Szła wolno, mogła to być ostrożność lub też ociąganie się. Słuchając tego, co mówił 
Fyne, patrzyłem uważnie poprzez jego ramię, usiłując ją znów dojrzeć. A on coraz bardziej się 
zapalał, gdy równocześnie jego uroczysta powaga rozpadała się coraz bardziej w strzępy przy 
każdym następnym zdaniu.
 O to właśnie chodziło. Oboje z żoną doskonale zdawali sobie z tego sprawę. Naturalnie Flora 
nigdy nie mówiła z panią Fyne o swoim ojcu. Wyobrażam sobie, że przyszłoby to jej z trudnością 
wobec przekonania o jego niewinności. Ale musiała o tym myśleć dniem i nocą. Co z nim zrobić? 
Gdzie się podziać? Jak związać koniec z końcem? De Barral nie miał nigdy przyjaciół. Jedynymi 
jego krewnymi byli okropni kuzyni z East Endu. Wiemy, jacy byli. Gdziekolwiek by się obróciła 
na tym niesprawiedliwym i uprzedzonym świecie, wszędzie czeka ją nędza. Czuła, że patrzeć na 
niego bezradnie byłoby ponad jej siły.
 Nie chcę twierdzić, że tak właśnie myślałem. Nie było to potrzebne. Po prostu wiedziałem to 
wszystko wówczas, gdy stałem tam i spoglądałem poprzez szeroką jezdnię tak uporczywie, że 
nawet nie słyszałem, co mówił mały pan Fyne, aż do chwili gdy, pełen oburzenia, podniósł swój 
głęboki głos:
 „Nie potępiam tej dziewczyny. On jest w niej zakochany — mówił — każdy to zauważy. Nie 
mogę zrozumieć, w jaki sposób zdobyła taki wpływ na niego. Przyjęła jego oświadczyny tylko ze 
względu na swego ojca, tego zarozumiałego oszusta. Jeśli się przez chwilę nad tym zastanowić, 
staje się to zupełnie jasne, a właściwie nawet nie potrzeba się zastanawiać. Własnoręcznie to 
napisała. W owym liście do mojej żony wyznaje, że postąpiła bez skrupułów. Przyznaje się więc 
do tego, bo, chciałbym wiedzieć, co by to mogło innego znaczyć. Mają się więc pobrać, zanim ten 
stary głupiec wyjdzie z więzienia… Dopiero się zdziwi — z dziwną złośliwością zauważył Fyne. 
— U drzwi więzienia przywita go pani Anthony, pani kapitanowa Anthony. Nadzwyczaj to miłe 
dla Zoi. I o ile wiem, to mój szwagier chce również wziąć w tym udział. Mała uroczystość 
familijna. Nadzwyczaj to miłe, kiedy się nad tym zastanowić. Rozkoszne. Urocze rodzinne 
zebranie. We troje przeciw całemu światu — i tak dalej. I dla kogo to? Dla dziewczyny, która za 
grosz nie dba o niego.”
 Demon goryczy wstąpił w małego pana Fyne. Wprawił mnie w takie zdumienie, jak gdyby 
zmienił skórę z białej na czarną. Było to równie dziwne. Nastrój ten nie opuszczał go i nadal:
 „Na szczęście zawód marynarza ma też dobre strony. Dopóki będą wyzywać świat na morzu, z 
odległości osiemnastu tysięcy mil stąd, nic mi to nie szkodzi. Ciekaw jestem tylko, co na to powie 
ten interesujący starszy pan. Będzie to dla niego jeszcze jedna niespodzianka, mają bowiem zamiar 
natychmiast powlec go ze sobą na statek. Ma to być wybawienie. Niech pan tylko pomyśli, 
Roderyk Anthony to przecież syn dżentelmena…”
 Zrobiło to na mnie wrażenie. Sądziłem, że Fyne ma zamiar powiedzieć „syn poety”, jak zwykle, 
lecz obecnie daleki był od takiej próżnej pychy. Nie dokończone przez niego zdanie miało pewnie 
brzmieć: „i wuj moich córek”. Podejrzewałem, że tam na górze kapitan Anthony musiał go ostro 
potraktować i uraza dodała bodźca powolnemu zazwyczaj działaniu jego umysłu. Gdy coś pobudzi 
wyobraźnię takich mało pomysłowych ludzi, wpadają w ostateczność. „Niech pan tylko pomyśli! 
— zawołał. — Stłoczeni w dorożce we troje i kapitan Anthony, siedzący z szacunkiem naprzeciw 
tego zaskoczonego więziennego ptaszka.”
 Poczciwina roześmiał się, lecz śmiech ten zabrzmiał fałszywie w jego męskiej piersi, a myśl, że 
o mało co, o włos, a byłby podszedł do całej tej sprawy ze strony sentymentalnej, pogarszała 
jeszcze sytuację. Ale najwyraźniej Anthony nie był dobrym dyplomatą. Szwagier widać zrobił na 
nim wrażenie typowego burżuja o kamiennym sercu, że użyję tu wyrażenia lądowego. Co Fyne 
rozumiał przez „dyskusję”, nie wiem, ale nie miałem wątpliwości, że ta „dyskusja” doprowadziła 
obu do wielkiego wzburzenia. Nie mogę sobie wyobrazić, do jakiego stopnia tamten czuł się 
dotknięty, ale ten, który stał przede mną, był niezwykle zdenerwowany.
 „Zawiozą go dorożką na statek!” — mruknąłem pod wrażeniem zmiany, jaka nastąpiła w 
małym panu Fyne.
 „Taki mają zamiar. I jeśli wierzyć temu, co mi powiedział, w tej drodze od bramy więziennej do 
pokładu statku stopa jego zaledwie dotknie ziemi.”
 Ten odmieniony Fyne przemawiał umyślnie przytłumionym głosem, ale słyszałem go bez 
wysiłku. Głuchy hałas, na który składały się różne odgłosy ulicy, uciszył się na chwilę; nastąpiła 
jedna z takich przerw w ruchu, gdy zda się, że płynąca rzeka towarów wyschła u źródła. Mając 
teraz ponad ramionami Fyne’a otwarty widok, zdziwiłem się ujrzawszy, że dziewczyna wciąż stoi 
w miejscu. Myślałem, że już dawno poszła na górę, ale poznałem jej czarną, wiotką postać i bladą 
twarz pod różami kapelusza. Stała na brzegu chodnika, jak się stoi na brzegu strumienia, stała bez 
ruchu, jakby oczekiwała — lub nie wiedziała, gdzie się znajduje. Wydawało mi się, że obserwują 
ją ci trzej posępni, pijani włóczędzy (widziałem ich także, nie ruszyli się z miejsca nawet o cal). To 
było okropne.
 Tymczasem Fyne mówił mi niezwykłe rzeczy — naturalnie niezwykłe jak na niego. Naprzód 
oznajmił mi, że — w pewnym sensie — to istne błogosławieństwo. Potem zapytał, czy to nie 
szaleństwo obarczać się na całe życie takim wiecznym przypomnieniem. Codzienne życie. 
Samotne życie związane z morzem. Obarczyć takim dodatkowym ciężarem samotność, która sama 
przez się nie jest łatwa dla dwojga ludzi, jest czystą wariacją. Już na lądzie człowiek ma dość 
przykrości z niepożądanymi krewnymi, ale można z nimi zerwać lub przynajmniej czasami 
zapomnieć o ich istnieniu. On sam ma zamiar, o ile się da, zapomnieć o istnieniu swego szwagra.
 Oto ogólny sens jego uwag, nie zaś dokładnie powtórzone słowa. Pomyślałem, że istnienie 
szwagra nie sprawiało mu nigdy wiele kłopotu, ale że teraz będzie się musiał powstrzymywać od 
napomknień o „synu poety — pan wie”. Powtarzałem w przerwach „tak, tak”, bo nie chciałem, aby 
się odwrócił, i przez cały ten czas patrzyłem uważnie na dziewczynę. Myślałem sobie, że wiem 
teraz, co rozumiała pod słowami „był niesłychanie wspaniałomyślny”. Tak, wspaniałomyślność 
może przezwyciężyć wszystkie trudności. Ale w takim razie dlaczego ona nie idzie do swojego 
wspaniałomyślnego człowieka? Dlaczego stoi, jakby czepiała się tego stałego lądu, którego z 
pewnością nienawidzi, jak się nienawidzi miejsca, gdzie człowiek męczył się beznadziejnie i był 
nieszczęśliwy. Nagle poruszyła się. Czyżby chciała przejść na drugą stronę ulicy? Nie. Odwróciła 
się i zaczęła iść z wolna samą krawędzią chodnika; przypomniała mi się owa chwila, gdy 
zobaczyłem ją idącą brzegiem wysokiego na dziewięćdziesiąt stóp urwiska. Miałem to samo 
wrażenie; szła tak samo wyprostowana, smukła, trzymając sztywno głowę, z opuszczonymi lekko, 
splecionymi rękami — tylko dziś kołysała się w nich mała parasolka. Zdawało mi się, że jest jakieś 
zrządzenie losu w tej ostrożności, z jaką kroczyła ku niepozornym drzwiom z napisem na szybie: 
„Wejście do hotelu”.
 Stała teraz przed nimi; myślałem, że się znów zatrzyma, lecz nie! Zwróciła się sztywno ku 
drzwiom; w tej chwili nie było obok niej nikogo, miała wyłącznie dla siebie ten kawałek chodnika 
— zwróciła się więc ku nim z martwą powolnością, jak gdyby ją coś pchało z zewnątrz.
 „Przeklęty więzień!” — wybuchnął Fyne.
 W chwili gdy te słowa zabrzmiały przykro w moich uszach, ujrzałem dziewczynę, jak 
wyciągnąwszy ramię i pchnąwszy drzwi, uchyliła je i wsunęła się do środka. Widziałem wyraźnie 
ten ruch i rękę wysuniętą naprzód gestem lunatyczki.
 Znikła i czarna jej postać rozpłynęła się w mroku otwartych drzwi. Przez pewien czas Fyne 
milczał, a ja myślałem o dziewczynie, która wszedłszy po schodach stanęła przed mężczyzną. Czy 
patrzyli na siebie w milczeniu i czuli się sami na świecie, jak powinni się czuć kochankowie w 
chwili spotkania? Lecz dla marynarza ta szczęśliwa niepamięć była z pewnością nieosiągalna 
natychmiast po burzliwej rozmowie z Fyne’em, przedstawicielem tego porządku rzeczy, którego 
władza nie sięga poza brzeg morza. Do jakiego stopnia wzburzyła go ta dyskusja, nie umiałbym 
powiedzieć, gdyż nie wiem, czego ten gwałtowny kochanek musiał wysłuchać.
 „Zabierają więc starego ze sobą na morze — rzekłem. — Nie wiem rzeczywiście, co innego 
mogliby zrobić. Czy pan powiedział swemu szwagrowi, co pan o tym myśli? I ciekaw jestem, jak 
na to zareagował.”
 „Jak najgorzej — powtórzył Fyne. — Od pierwszej chwili zachowanie jego było obraźliwe i 
szydercze, choć nie mogę powiedzieć, żeby używał jakichś grubiańskich słów. Do wszystkich 
diabłów, nie jestem przecież głupim osłem! Ale on nie posiadał się z radości, że zdobył tę biedną 
dziewczynę.”
 „Nie ma wątpliwości, że teraz będzie znacznie mniej biedna i pożałowania godna” — 
mruknąłem.
 Miałem wrażenie, że radość kapitana Anthony działała na nerwy panu Fyne. „Powiedziałem mu 
po prostu, że jest wstrętnym egoistą” —oznajmił niespodziewanie.
 „Pan to powiedział? Że jest egoistą! — spytałem dość zdziwiony. — Ale jeżeli ona; przeciwnie, 
uważa go za wspaniałomyślnego?”
 „Co pan może o tym wiedzieć — warknął Fyne. Rysy i pęknięcia w jego dostojności zanikały, 
lecz dostojność ta zapowiadała się na zgryźliwą. — Wspaniałomyślność! Skłonny byłbym inaczej 
to nazwać. Nie, nie szaleństwem — wybuchnął, jak gdybym miał zamiar mu przerwać. — Jeszcze 
inaczej. Znacznie gorzej. Nie potrzebuję panu mówić, co mam na myśli” — dodał ponuro i 
znacząco.
 „Z pewnością — jeśli pan nie chce” — odparłem zimno. Od początku sprawy de Barral — 
Anthony, kiedy po raz pierwszy ujrzałem, jakie możliwości tkwią w małym panu Fyne, nigdy 
jeszcze nie wydał mi się tak interesujący. Możliwości, jakie odkrywamy w ludziach tępych, budzą 
w nas wielkie zaciekawienie, gdyż nasuwają myśl o legendarnych wypadkach „opętania”, 
niekoniecznie przez diabła, ale w każdym razie przez jakiegoś obcego ducha.
 „Powiedziałem mu, że powinien się wstydzić — rzekł Fyne. — Nawet, gdyby dziewczyna 
robiła do niego słodkie oczy, ale tak samo jak pan nie podejrzewam jej o to. Tak! Powinien się 
wstydzić wykorzystywać niedolę tej dziewczyny, która go nie kocha wcale.”
 „Czy pan przypuszcza, że jest aż tak źle? — spytałem. — Bo ja nie myślę.”
 „Co pan może o tym wiedzieć? — odparł z pełnym godności wejrzeniem. — Ja natomiast 
opieram się na liście do mojej żony.”
 „Ach tak, na tym sławnym liście. Ale przecież pan go nie czytał” — rzekłem.
 „Nie, ale mówiła mi żona. Zważywszy na okoliczności, napisanie przez dziewczynę takiego 
listu było rzeczą jak najbardziej niewłaściwą. Moja żona przekonawszy się, jak źle została 
zrozumiana, była ogromnie zmartwiona. Ale mało jeszcze tego. Wyczytała między wierszami 
gorsze rzeczy. Powiada, że dziewczyna w głębi serca jest przerażona.”
 „Życie mało jej dało powodów do odwagi czy też ufności wobec ludzi. To prawda. Jednak 
wydaje mi się to przesadą.”
 „Chciałbym wiedzieć, na czym pan opiera swoje zdanie? — zapytał Fyne tonem obrażonej 
powagi. — Nie widzę tu żadnej przesady. Czułem się upoważniony do tego, aby powiedzieć 
szwagrowi, że się myli, jeśli przypuszcza, iż postępowanie jego jest rycerskie i szlachetne. Widzę, 
że jest gotów zrobić wszystko, o co go ona poprosi, niemniej jest to nielitościwy układ.”
 Przez chwilę wydawało mi się, że istotnie może tak być. Fyne ujrzawszy zbliżający się tramwaj 
zszedł na jezdnię. „Czy pan ma jakiś projekt, bardziej litościwy dla niej?” — zawołałem za nim. 
Nie odpowiedział i dopiero wdrapawszy się na tylną platformę obejrzał się. Odruchowo 
kiwnęliśmy do siebie rękami i zamieniliśmy spojrzenia; jego zdawało się gniewne, moje — 
zdziwione. Muszę tu zaznaczyć, że spojrzenia te zamieniliśmy po raz ostatni: odtąd nie widziałem 
już nigdy państwa Fyne. Jak zwykle przytrafiła mi się rzecz zupełnie niespodziewana. Nie miało to 
nic wspólnego z Florą de Barral. Był to mój wyjazd. Wezwano mnie inaczej niż Florę. Nikt nie 
wymusił mojej zgody namiętną gwałtownością ani czułą łagodnością, którym jeszcze 
subtelniejszego czaru dodaje urok szlachetnej duszy. Szlachetność bowiem jest cnotą równie 
tajemniczą, jak wszystkie inne, ale o swoistym powabie. Jak najbardziej prozaicznie 
zaproponowano mi zajęcie na dobrych warunkach, które bez wzdragania przyjąłem, zdając sobie 
nagle sprawę, że już dość czasu zmarnowałem na lądzie. A gdy już raz otrząsnąłem się z lenistwa, 
wyruszyłem, jak zwykle, bardzo, bardzo daleko i na bardzo długo, co też jest dowodem mojego 
lenistwa. Jak daleko zaszła Flora, nie umiem tego powiedzieć. Ale powiem ci, co mi się wydaje: 
myślę, że doszła tak daleko, jak mogła — dokąd sięgała jej wytrzymałość — tak daleko, jak to było 
jej przeznaczeniem…
CZĘŚĆ DRUGA 
RYCERZ
ROZDZIAŁ PIERWSZY 
„FERNDALE”
 Wspominałem już, że z dziejami Flory de Barral zapoznawałem się stopniowo. Od chwili gdy 
doszedłem do tego punktu opowiadania, minął dłuższy przeciąg czasu, zanim znów spotkałem 
Marlowa. Wreszcie pewnego dnia, wczesnym wieczorem, wkrótce po obiedzie wszedł do mojego 
mieszkania.
 Oczekiwałem jego odwiedzin mając przygotowaną uwagę, która mi się nasunęła dopiero po 
jego odejściu.
 — Jestem ciekaw — wpadłem na niego natychmiast — skąd masz tę pewność, że Flora de 
Barral bywała na morzu. Bo ostatecznie żona kapitana statku „Ferndale” — ta „dama, której nie 
wolno przeszkadzać”, jak się wyraził stary dozorca okrętowy — niekoniecznie musiała być Florą.
 — Wiem chociażby stąd — odparł — że jestem w kontakcie z Powellem.
 — Doprawdy! — zawołałem. — Po raz pierwszy o tym słyszę. I od kiedy?
 — Od pierwszego dnia. Poszedłeś do miasta zostawiwszy mnie w tej gospodzie. 
Przenocowałem na lądzie. Rano Powell przyszedł na śniadanie. Gdy minęła pierwsza chwila 
zakłopotania, zwykła przy spotkaniu z człowiekiem, z którym przegawędziło się całą noc, 
przekonaliśmy się, że darzymy się sympatią.
 Nie zdziwiło mnie to odkrycie, gdyż wcześniej od nich zauważyłem, że lubią się nawzajem.
 — I nie przestaliście się widywać — powiedziałem.
 — Nie było to trudne. Powell włóczył się wciąż po rzece, więc żeby mu dotrzymać kroku, 
wynająłem od Dingle’a trzytonowy słup. Powell odnosił się do mnie życzliwie, ale był 
nieuchwytny. Nie myślę, by mnie unikał, lecz faktem jest, że miał zwyczaj znikać czasem z rzeki w 
tajemniczy sposób. Człowiek może wylądować byle gdzie i zaszyć się na lądzie, ale co zrobi ze 
swoim pięciotonowym kutrem? Nie może przecież zabrać go ze sobą jak walizkę.
 Potem, gdy się już o nim zapomniało, znów nagle ukazywał się na rzece. Nie lubię, aby ktoś brał 
nade mną górę, i dlatego wynająłem od Dingle’a krytą szalupę. Było na niej tyle miejsca, ile 
potrzeba na nocleg dla jednego człowieka i jednego psa. Ale nie miałem żadnego psiego 
przyjaciela, którego bym mógł zaprosić. Pies państwa Fyne, który ocalił życie Florze de Barral, był 
ostatnim moim psim przyjacielem. Żeglowałem więc samotnie, co na rzece czasami ma też swój 
urok. Leniwie rozmyślałem nad tajemnicą znikania Powella, rozglądałem się za statkami, 
myślałem o Florze, o losach ludzkich, a tymczasem — wiesz — to było całkiem proste.
 — Co było proste? — zapytałem naiwnie.
 — Tajemnica.
 — Tak bywa zazwyczaj — odparłem.
 Marlow patrzył na mnie przez chwilę w szczególny sposób.
 — A więc odkryłem tajemnicę znikania Powella. Wpływał zazwyczaj do jednej z zatoczek, 
które tworzą się podczas przypływu na wybrzeżu Essexu. Te zatoczki są tak niedostrzegalne, że 
póki dokładnie nie przestudiowałem mapy, nie wiedziałem o ich istnieniu. Pewnego popołudnia 
dostrzegłem łódź Powella kierującą się ku brzegowi. Zanim dopłynąłem do błotnistej mielizny, 
jego stateczek zniknął już przy brzegu, ale wtedy ujrzałem wjazd do zatoczki. Zaczynał się 
odpływ, zaryzykowawszy więc, że nagle utknę w błocie, skierowałem się w stronę lądu. Jedynym 
punktem, którym mogłem się kierować, był szczyt dachu jakiegoś małego budynku. Zawdzięczam 
raczej szczęściu niźli umiejętnemu sterowaniu, że udało mi się tam dopłynąć. Słońce zaszło już 
dość dawno, moja łódź sunęła jakimś krętym kanałem między dwiema niskimi, odarniowanymi 
groblami; po obu stronach ciągnęły się nizinne moczary Essexu, gdzie panował idealny spokój. 
Niski lot czapli, która po chwili zniknęła w mroku, był jedynym ruchem, jaki spostrzegłem. 
Przepłynąwszy około pół mili znalazłem się na wprost budynku, którego dach dojrzałem z rzeki. 
Wyglądał na małą szopę. Rząd pali wbitych w miękki brzeg podtrzymywał kilka desek 
stanowiących rodzaj pomostu. Wszystko to czerniało w zapadającym zmierzchu; zaledwie 
rozróżniałem bielejące koleiny na drodze biegnącej poprzez moczary daleko ku wyżynie. Cisza 
była zupełna. Na tle jasnego świetlistego pasma, ciągnącego się nisko na niebie, widziałem maszt 
na kutrze Powella, przycumowanym do brzegu nie dalej niż o jakieś dwadzieścia jardów za ową 
ciemniejącą szopą czy budynkiem. Zawołałem głośno. Nie było odpowiedzi. Przycumowawszy od 
tyłu moją łódź poszedłem brzegiem, by rzucić okiem na kuter Powella. Będąc o wiele większym od 
mojej szalupy osiadł już na mieliźnie. Żagle miał zwinięte, klapa małego luku była zasunięta i 
zamknięta na kłódkę. Powella nie było. Poszedł gdzieś przez te ciemne, ciche bagna. Nie dojrzałem 
w pobliżu ani jednego domostwa: zdawać się mogło, że w promieniu wielu mil nie ma tu żadnej 
siedziby ludzkiej; w coraz głębszym, spadającym na ziemię mroku nie mogłem dojrzeć ani jednego 
migocącego światła. Przypuszczałem jednak, że niezbyt daleko musi tu być jakaś wieś czy zagroda 
lub może tylko jedna z tych tajemniczych, małych gospód, które się czasem napotyka w 
najbardziej niespodziewanych i odludnych miejscach.
 Cisza była przygnębiająca. Wróciłem na moją łódź, ugotowałem sobie kawy na spirytusowej 
maszynce, zjadłem parę sucharów i wyciągnąłem się w tyle łodzi, aby paląc patrzeć na gwiazdy. 
Ląd był tylko cieniem, bezkształtny, cichy i pusty, aż nagle, nie wiadomo skąd, zjawił się jakiś byk, 
podobny też do cienia. Podszedłszy odważnie do samego brzegu, jakby chciał wejść na pokład, 
wyciągnął pysk nad moją łodzią, raz jeden dmuchnął głęboko i odszedł z pogardą w ciemność, z 
której przyszedł. Nie spodziewałem się takich odwiedzin, choć zastanowiwszy się przez chwilę 
byłbym sobie uprzytomnił, że na tych bagnach musi być dużo bydła i owiec. Potem znów zaległa 
cisza. Mogłem sobie wyobrażać, że znalazłem się na bezludnej wyspie. I rzeczywiście, gdy tak 
leżąc paliłem, ogarnęło mnie uczucie zupełnego osamotnienia. Gdy jednak doszło ono do 
najwyższego napięcia, nagle i niespodziewanie usłyszałem na małym pomoście szybkie, 
stanowcze kroki. Ktoś przyszedłszy drogą stąpał teraz po deskach kołyszącym się krokiem. Mógł 
to być tylko Powell. Nagle przystanął zauważywszy, że przy brzegu są dwa maszty zamiast 
jednego, który pozostawił odchodząc. Zbliżył się cicho po trawie. Zdziwił się, gdy przemówiłem 
do niego.
 „Kto by pomyślał, że ujrzę tu pana!” — zawołał odpowiedziawszy na moje powitanie.
 Powiedziałem, że dobiłem tu w poszukiwaniu towarzystwa. Było to szczerą prawdą.
 „Pan wiedział, że ja tu jestem?” — zawołał.
 „Naturalnie — rzekłem. — Powiadam panu, że szukałem towarzystwa.”
 — To naprawdę poczciwe chłopisko — ciągnął dalej Marlow. I ma, jak się zdaje, tę właściwość, 
że zdziwienie jego szybko mija. Toteż jak najbardziej rzeczowym tonem powiedział: „W takim 
razie niech pan przejdzie na moją łódź. Wystarczy tego na kolację dla nas obu.” Trzymał pod pachą 
sporą paczkę. Jak łatwo się domyślić, nie dałem sobie tego dwa razy powtarzać. Na jego kutrze 
była bardzo wygodna kabina, w której dwóch ludzi mogło nie tylko się przespać, ale i posiedzieć 
paląc fajkę. Luk naturalnie pozostawiliśmy szeroko otwarty. A co do jego zapasów, to nie były one 
najwykwintniejsze. Narzekał, że sklepiki we wsi są bardzo nędzne. W odległości półtorej mili 
znajdowała się duża wioska. Uderzyło mnie, że tak długo robił zakupy, ale naturalnie nic o tym nie 
wspomniałem. W ogóle nie chciałem mówić, pragnąłem tylko zacząć rozmowę, która by go 
pobudziła do zwierzeń.
 — I udało ci się to? — zapytałem.
 — Tak — odparł Marlow przybierając nieprzenikniony wyraz twarzy, który mnie lepiej 
upewnił o jego powodzeniu od najbardziej triumfującej miny.
 — A więc skłoniłeś go do zwierzeń? — zagadnąłem po chwili milczenia.
 — Tak… do zwierzeń osobistych.
 — Dotyczących tej sprawy?
 — Jeśli rozumiesz przez to — powiedział Marlow — że miały one dotyczyć rejsu „Ferndale”, to 
tak. Doprowadziłem do tego, że opowiedział o owym rejsie, który, nawiasem mówiąc, nie był 
pierwszą morską podróżą Flory de Barral. On sam, jak ci to mówiłem, jest człowiekiem 
prostodusznym, którego mało co dziwi. Należy do tych, którzy z faktów nie wyciągają 
teoretycznych wniosków. Zwykle tak bywa z ludźmi prawymi, zazwyczaj niezbyt przenikliwymi. 
Ale w tym wypadku nie miało to znaczenia. Znam — to jest — znamy już te dzieje od wewnątrz. 
Znamy historię Flory de Barral. Wiemy coś niecoś o kapitanie Anthony. Wiemy, jaka pod tą 
sytuacją kryła się tajemnica. Kapitan był upojony własną litością i czułością. Tak! Upojenie nie jest 
zbyt silnym wyrażeniem, gdyż, jak wiesz, miłość i pożądanie przybierają różne postaci. Sądzę, że 
dziewczyna była z nim szczera, szczerością kobiet, dla których całkowita szczerość jest 
niemożliwa, gdyż bezpieczeństwo ich zależy w dużej mierze od rozsądnego przemilczania. Nie 
bawię się w tanie dowcipy. W tych sprawach jest to koniecznością. Ponadto Flora wobec 
porywczości kapitana nie mogła się zdobyć na pewny ton głosu, nie miała bowiem czasu ani 
zrozumieć swych uczuć, ani zdać sobie sprawy z tego, co robi.
 Gdyby nawet mówiła zupełnie jasno, on zbyt był uniesiony radością, aby jej dokładnie 
wysłuchać. Nie chcę przez to powiedzieć, że był głupcem. Gdzież tam! Nie był tylko 
obznajomiony z konwencjonalnymi zwyczajami i musimy pamiętać, że jeśli chodzi o kobiety, nie 
miał żadnego doświadczenia. Mógł tylko idealizować swoją sytuację, a ideał bywa często 
płomienną wizją rzeczywistości.
 Wtedy zjawił się u niego Fyne, do najwyższego stopnia podbechtany, jeśli wolno mi się tak bez 
szacunku wyrazić, sposobem, w jaki żona zinterpretowała list dziewczyny. Przyszedł do niego, aby 
mu mówić rzeczy małostkowe i okrutne: jak gdyby ktoś wylał wiadro wody na ogień. Jasne, że był 
to wstrząs. Ale skutek wylanego wiadra wody bywa rozmaity. Zależy to od rodzaju ognia. Gdy 
płonie zwykła, sucha słoma, wtedy naturalnie… Ale tu nie mogło być mowy o słomie. Anthony ze 
statku „Ferndale” nie był i nie mógł być manekinem wypchanym słomą. Są płomienie, które pod 
wpływem wiadra wody wybuchają pod same niebiosa.
 Możemy sobie wyobrazić, co się stało, gdy po wyjściu Fyne’a pełna wahania dziewczyna 
weszła nareszcie na górą i otworzyła drzwi, podczas gdy nasz bohater (pewien tego jestem) nie 
zdążył jeszcze ostygnąć. Och, nie był on zimny, wprost przeciwnie.
 Nietrudno pojąć, że w pierwszej chwili upokorzenia i oburzenia mógł krzyknąć na nią: „To ty? 
Po coś tu przyszła? Jeśli jestem dla ciebie tak wstrętny, że musiałaś o tym napisać do mojej siostry, 
zwrócę ci słowo.” Ale, widzisz, tak się nie stało. Mam bowiem zupełną pewność, że wkrótce 
potem — jak to było ustalone — pojechali razem dorożką, aby zwiedzić statek. Na tej zasadzie 
utrzymywałem, że Flora de Barral była na morzu…
 — Tak. To się wydaje przekonujące — zgodziłem się z nim. — Ale nawet gdyby tak nie było, to 
jeśli, jak zdajesz się sądzić, rozpacz tej dziewczęcej twarzy miała jakiś perwersyjnie uwodzicielski 
urok, który poprzez współczucie działał na jego zmysły (a wszystko jest możliwe) — w takim razie 
nie mogły paść tego rodzaju słowa.
 — Mogły mu się wymknąć mimo woli — zauważył Marlow. — Jednak rozstrzygają tu fakty. 
Pojechali razem na statek.
 — Czy wnioskujesz z tego, że w ogóle nigdy jej nic nie powiedział? — dopytywałem się.
 — Żałuję, że nie byłem świadkiem chwili, gdy tam w hotelu spotkały się po raz pierwszy ich 
spojrzenia — rozmyślał głośno Marlow. — A może on nic nie powiedział. Ale taka „dyskusja” (jak 
to określił Fyne) musi na każdym pozostawić ślad. I możesz być pewien, że ta do głębi zbolała 
dziewczyna odczułaby najlżejszy nawet odcień chłodu. Była nieufna i nie mogło być inaczej, gdyż 
działanie zła jest o tyle silniejsze od działania dobra, że wciąż jeszcze nie mogła przestać uważać 
swojej ohydnej guwernantki za autorytet. Jakże można było się po niej spodziewać, że otrząśnie się 
ze złowrogiego wpływu tej długotrwałej władzy! Nie mogła przestać wierzyć w to, co jej 
powiedziano: że była w jakiś tajemniczy sposób wstrętna i niepociągająca. Dla niej było to 
okrutną prawdą. Ta, która przez tyle lat była dla niej wyrocznią, powiedziała ostatnie słowo w tej 
sprawie. Tylko inni nie umieli od razu dojrzeć prawdy… Nie posunę się tak daleko, by twierdzić, 
że wierzyła temu bezwzględnie. Byłoby to rzeczą prawie niemożliwą. Ale czyż nawet ci spośród 
nas, którzy słyszą najwięcej pochlebstw, ci najbardziej zarozumiali, nie miewają chwil zwątpienia? 
Nie wiem. Może są takie szczęśliwe istoty na tym świecie, które nie wierzą, aby w nich było 
cokolwiek złego. Co do mnie, powiem ci, że przed wielu laty doszło do moich uszu, że osobnik, z 
którym miałem do czynienia przy pewnej transakcji — sprytny jegomość, którym rzeczywiście 
pogardzałem — opowiadał na wszystkie strony, że jestem skończonym hipokrytą. Nie mógł nic o 
tym wiedzieć, ot coś mu przyszło do głowy i zaczął to rozpowiadać. Nie dałem mu żadnego 
powodu do takiej właśnie obmowy. A jednak do dzisiejszego dnia są chwile, gdy przychodzi mi to 
na myśl i mimo woli pytam sam siebie: „A jeśli to jest prawdą?” Głupstwo, ale parę razy nieomal 
wpłynęło to na moje postępowanie. A nie byłem przecież wrażliwą, naiwną młodą dziewczyną. Od 
dawna wiedziałem, co ten jegomość jest wart. Nigdy nie miał dla mnie takiego autorytetu ani 
władzy nade mną jak ta okropna guwernantka nad Florą de Barral. Widzisz, jaka jest potęga 
sugestii? Jesteśmy zdani na łaskę jakiegoś nieżyczliwego słowa. Dźwięk, zwykły ruch powietrza 
zapada czasem głęboko w naszą duszę.
 Gwałtowność Roderyka Anthony z początku bardziej zdumiała Florą, niż ją przekonała. Dała 
się pociągnąć tej tajemniczej sile, którą sama zbudziła, tak jak jej ojciec wydobyty został z nizin 
przez niespodziewaną potęgę udanej reklamy.
 Pojechali tego ranka na statek. „Ferndale” wpłynął właśnie do basenu ładunkowego. Jedyną 
żywą istotą na statku był dozorca — czy to był ten sam, którego nam opisał Powell, czy inny, tego 
nie wiem. Pewnie ktoś inny. Ten, spojrzawszy przez burtę, ujrzał, wedle własnych jego słów, 
„kapitana, który wypłynął zza rogu najbliższego składu w towarzystwie jakiejś dziewczyny”. 
Spuścił trap na nabrzeże…
 — Skąd wiesz o tym wszystkim? — przerwałem. Marlow rzucił niecierpliwie:
 — Dowiesz się z czasem… Flora weszła pierwsza na pokład i stała bez ruchu aż do chwili, gdy 
kapitan ujął ją pod ramię i zaprowadził na rufę. Dozorca wpuścił ich do sali jadalnej. Miał klucze 
od kabin, więc łaził utykając za nimi. Kapitan kazał mu otworzyć wszystkie drzwi, każdziutkie bez 
wyjątku drzwi: messę oficerską, korytarze, spiżarnię, przednią kabinę — a potem go odprawił.
 Statek miał wspaniałe urządzenia. Na końcu korytarza prowadzącego z górnego pokładu była 
długa sala jadalna; ozdoby jej były już trochę zniszczone, ale imponowała swymi rozmiarami i 
komfortem. Dywany były rozłożone, u sufitu wisiały lampy i wszystko było na miejscu, nawet 
srebra stały na bufecie. Stąd wchodziło się do dwóch dużych kabin na rufie, umieszczonych po obu 
stronach kabiny sterowej. Jedna z tych dwu kabin połączonych małą łazienką była urządzona jako 
kapitańska kabina. Druga była nie zajęta, a umeblowanie jej, składające się z foteli i okrągłego 
stołu, robiłoby wrażenie umeblowania pokoju na stałym lądzie, gdyby nie długa, wygięta kanapa, 
dostosowana kształtem do rufy okrętu. W zamglonym, pochyło wiszącym lustrze Flora ujrzała 
odbitą sylwetkę dziewczyny o bladej twarzy, w białym słomkowym kapeluszu przybranym 
różami, odległą i mglistą, jakby zanurzoną pod wodą — ze zdziwieniem poznała w tym otoczeniu 
siebie. Widok ten wydał jej się nieoczekiwany, dziwny, obcy. Kapitan Anthony ruszył dalej, a ona 
szła za nim. Pokazał jej inne kabiny. Mówił przez cały czas donośnie, głosem, który wydawał jej 
się dobrze znany od dawna, a jednak — pomyślała — nieczęsto go dotąd słyszała. Nie uważała na 
to, co mówi. Mówił o rzeczach obojętnych, tonem dość posępnym, ale ona odczuwała to jak 
pieszczotę. A gdy umilkł, usłyszała niepokojące w tej nagłej ciszy przyspieszone bicie swego 
serca.
 Dozorca okrętowy kręcił się po górnym pokładzie na rufie, skąd ich nie słyszał i starał się 
pozostać niezauważony. Jednocześnie, korzystając ostrożnie i zręcznie z otwartych drzwi, mógł 
widzieć kapitana i „tę dziewczynę”, którą kapitan przywiózł na statek. Kapitan pokazywał jej 
wszystko bardzo dokładnie. Oddalony o całą długość korytarza i daleką perspektywę sali jadalnej, 
dozorca spoglądał z zajęciem, jak wchodzili i wychodzili z różnych kabin, przechodząc z jednej 
strony statku na drugą, znikając na pewien czas w kapitańskich kabinach i ukazując się znów w 
oddali. Dziewczyna wciąż idąc za kapitanem trzymała w ręku parasolkę. Głowę miała przeważnie 
spuszczoną, ale od czasu do czasu podnosiła wzrok. Mieli sobie dużo do powiedzenia i zdawało 
się, że zapomnieli, iż nie są sami na statku. Dozorca widział, jak kapitan położył rękę na jej 
ramieniu, i podniecony oczekiwał, co nastąpi dalej, ale „stary” jakby się pomiarkował i odszedł 
szybko na drugi koniec sali jadalnej. Łatwo pojąć, że skłoniło to dozorcę do szybkiego usunięcia 
się na bok; usłyszał, że kapitan zatrzasnął wewnętrzne drzwi od korytarza. Rozczarowany i 
urażony dozorca czekał teraz tylko, kiedy opuszczą statek. Nastąpiło to znacznie prędzej, niż się 
spodziewał. Dziewczyna pierwsza wyszła na pokład, tak jak przedtem nie rozglądając się dokoła. 
Nie patrzyła na nic i zdawała się tak śpieszyć na ląd, że podszedłszy do pomostu zeszła po trapie 
nie czekając na kapitana.
 Dozorcę najbardziej uderzył wyraz twarzy kapitana, który postępował za dziewczyną, jakby 
nieobecny i niewidzący. Minął jego, dozorcę okrętu, nie zwróciwszy na niego uwagi, nie 
wydawszy mu żadnego rozkazu, polecenia, nie rzuciwszy nawet spojrzenia. Kapitan nigdy się 
jeszcze tak nie zachował, każdemu z załogi zawsze skinął głową i powiedział jakieś miłe słówko. 
Dozorca z tego zapomnienia wyciągnął niepochlebne wnioski co do dziwnej dziewczyny. 
Odczekał, aż ta para zeszła na nabrzeże, i wtedy przeszedłszy przez pokład spojrzał na nich 
ukradkiem jeszcze raz przez burtę. Kapitan ujął dziewczynę pod ramię, a niemal w tej samej chwili 
nadjechał koń ciągnący po szynach dwie platformy, które skryły ich na dobre przed oczami 
dozorcy.
 Następnego dnia, gdy pierwszy oficer wrócił na statek, dozorca opowiedział mu o wizycie 
wyrażając się niepochlebnie o dziewczynie, „która złapała kapitana”. „Nie wygląda na zdrową — 
mówił. — I marnie ubrana” — dodał pogardliwie.
 Zainteresowało to bardzo oficera. Służył pod kapitanem Anthony od kilku lat i podczas wielu 
długich rejsów doszedł z nim do takiej poufałości, jaka była w ogóle możliwa w stosunku do 
człowieka tego rodzaju co kapitan. Lecz w czasie tej powoli wzrastającej zażyłości, jaką stwarza 
życie na morzu, gdzie pod wpływem długotrwałego osamotnienia ludzie przestają się wzajemnie 
wystrzegać, nie padło ani jedno słowo, nawet przypadkowe, które by go przygotowało do widoku 
kapitana Anthony w towarzystwie jakiejś dziewczyny. Miał wrażenie, że kobiety nie istnieją dla 
niego. Pokazywał się z dziewczyną! Z dziewczyną! Po co mu dziewczyna? Przywieźć ją na statek 
i oprowadzać ją po kabinach to trochę za wiele! Nie1 spodziewał się tego po kapitanie.
 Franklin (bo tak się nazywał pierwszy oficer) poczuł zawód, nieomal rozczarowanie. Jak można 
robić takie głupstwa! A przeklęty dozorca nie przestawał gadać. Zburczał go i usiłował nie myśleć 
o tym nic nie znaczącym głupstwie, gdyż w jego oczach, oczach zazdrośnie przywiązanego 
podwładnego, pomniejszało to kapitana.
 Franklin miał przeszło czterdzieści lat; matka jego jeszcze żyła, a on uważał ją za pierwszą 
wśród kobiet, jak kapitana Anthony za pierwszego wśród mężczyzn. Należy przypuszczać, że 
mężczyźni i kobiety, których znał, nie byli zbyt liczni. W bardzo młodym wieku zaczął służyć na 
morzu. Uczucia, które spowodowały, że tych dwoje ludzi przyćmiło mu resztę ludzkości, nie były 
oczywiście jednakowe, choć z czasem doszedł do przekonania, że musi „troszczyć się” o oboje. 
Swoją „staruszką” musi się naturalnie opiekować do końca jej życia. A o kapitanie Anthony miał 
zwyczaj tak się wyrażać: dlaczego miałby go opuścić? Nie można sobie wyobrazić, by mógł trafić 
na lepszego marynarza, na zacniejszego człowieka czy na porządniejszy statek. Co się tyczy 
awansu, to komendy statku nie znajduje się na drodze, a jak przyjdzie co do czego, to kapitan 
Anthony poprze go tak samo jak każdy inny.
 Wedle opisu Powella Franklin był niski, otyły, czarnowłosy, łysiejący na czubku głowy. Głowę 
miał wciśniętą w ramiona, a wytrzeszczone i wypukłe oczy oraz kwitnąca cera nadawały mu 
wygląd apoplektyczny. W chwilach spokoju jego przekrwiona twarz miała komicznie 
melancholijny wyraz.
 Franklin odebrawszy od dozorcy wszystkie klucze odprawił go na dziób okrętu z nauczką, aby 
pilnował swego nosa, a nie plotkował o tym, co do niego nie należy, po czym sam zeszedł pod 
tylny pokład. Otwierał drzwi jedne po drugich, zajrzał niespokojnie wszędzie, do jadalni, do 
kapitańskiej kabiny, jak gdyby obawiał się, że na grodziach, na pokładzie, w powietrzu ujrzy coś 
niezwykłego — znak, piętno, emanację, cień — sam nie wiedział co — jakąś subtelną zmianę 
powstałą na skutek bytności dziewczyny. Ale nic nie dojrzał. Wszedł do nie zajętej kabiny na lewej 
burcie i przez chwilę odśrubowywał dwa boczne luki. Wobec braku materialnych dowodów 
niepokój jego mijał. Rzuciwszy ostatnie spojrzenie wyszedł i znalazł się naprzeciw kapitana, który 
zbliżał się z drugiego końca sali jadalnej.
 Franklin rozejrzał się zaraz za dziewczyną, ale nie było jej widać. Kapitan zbliżył się szybko. 
„Och! Pan tu jest?” A oficer odparł na to: „Wywietrzyłem tu trochę, panie kapitanie.” Kapitan, 
którego kapelusz zsunięty był na oczy, położył laskę na stole i jak zwykle, zapytał dobrotliwie: „W 
jakim zdrowiu zastał pan matkę?” „Dziękuję panu, staruszka miewa się pierwszorzędnie.” Po 
czym nie mieli już sobie nic więcej do powiedzenia. Było to dla Franklina dziwne i niepokojące 
uczucie. On sam wrócił dopiero z urlopu, statek właśnie stanął w basenie ładunkowym, kapitan 
przed chwilą zjawił się na statku i wyraźnie nie ma mu nic do powiedzenia! Chciał postawić wiele 
pytań tyczących się różnych rzeczy, które miały być zrobione, lecz wszystko wypadło mu z 
pamięci. On też miał uczucie, że nie ma nic do powiedzenia.
 Kapitan wziąwszy laskę ze stołu wszedł do swej kabiny i zamknął drzwi. Franklin stał przez 
chwilę bez ruchu, potem ruszył powoli na pokład. Lecz zanim doszedł do drugiego końca jadalni, 
usłyszał, że go zawołano. Odwrócił się. Kapitan wyglądał ze swoich drzwi. Franklin rzekł: „Tak, 
panie kapitanie.” Ale kapitan milczał i pochylony nieco naprzód, trzymał rękę na klamce, wobec 
czego Franklin ruszył ku rufie nie spuszczając z niego oczu, a gdy już podszedł zupełnie blisko, 
powiedział pytającym tonem: „Tak, panie kapitanie?” Wciąż milczenie. Oficer nie lubił, aby 
wpatrywano się tak w niego; było to coś nowego u kapitana, było to spojrzenie wyzywające i 
pewne siebie, jak spojrzenie człowieka, który czując się chory nie chce, aby ktoś się ośmielił 
zwrócić na to uwagę. Franklin popatrzył na swego kapitana i myśląc, że dzieje się coś złego, 
prostodusznie wypowiedział swe uczucia pytając bez ogródek:
 „Czy się stało coś złego, panie kapitanie?”
 Anthony drgnął lekko i wyraz jego oczu zmienił się: było w nich teraz ponure zdziwienie. 
Franklinowi zrobiło się bardzo nieswojo, lecz kapitan zapytał go niedbale:
 „Dlaczego pan tak przypuszcza?”
 „Nie umiem tego powiedzieć. Pan kapitan wydaje mi się nieswój” — wyznał Franklin.
 „Zdaje się, że pan ma cholernie przenikliwy wzrok” — kapitan powiedział to tak napastliwym 
tonem, że Franklin spróbował się bronić.
 „Spędziliśmy razem przeszło sześć lat, wydaje mi się więc, że poznałem już nieco pana 
kapitana. Jak tylko pan wszedł na statek, od razu poznałem, że coś jest nie w porządku.”
 „Spędziliśmy ze sobą przeszło sześć lat, to prawda — rzekł kapitan — ale nie wiedziałem, że 
pan umie czytać z twarzy. Lecz nie czyta pan dobrze. Bynajmniej nie stało się nic złego, rozumie 
pan? Wprost przeciwnie. Powinno to pana powstrzymać od wyciągania zbyt pośpiesznych 
wniosków. Niech pan to zostawi ludziom z lądu. Oni umieją po mistrzowsku wyszpiegować, gdzie 
się stało coś złego. Dlatego — sądzę — wiedzą, co zrobili ze światem. Paskudny interes, to jasne. 
Świat jest wstrętną dziurą. Nic pan o tym nie wie? Tak, my, marynarze, nic o tym nie wiemy. Tylko 
czasem ktoś z nas zetknie się z takim okrucieństwem i nikczemnością, że włosy stają dęba z 
przerażenia. A gdy się człowiek natknie na jakąś niegodziwość, okazuje się, że nie tak łatwo jej 
zaradzić, jakby się zdawało… Ach! Zawezwałem pana jeszcze raz, żeby panu powiedzieć, że jutro 
z samego rana przybędzie na statek dużo robotników, stolarzy i innych, którzy wykonują w kabinie 
różne przeróbki. Będzie pan musiał ich dopilnować, żeby nie próżnowali. Mamy niewiele czasu.”
 Franklin był pod wrażeniem tej niespodziewanej przemowy o podłości panującej na lądzie 
stałym, otoczonym przez słone i nieskazitelne wody, na których on z kapitanem pędzą życie 
szczęśliwe i niewinne. Nie mógł tylko zrozumieć przyczyny tej przemowy ani jej związku ze 
zmianami, które miały być przeprowadzone w kabinie. Wydawało mu się, że roboty te nie muszą 
być wykonane z takim pośpiechem. I po co w ogóle zmieniać cokolwiek? Pomieszczenia były 
doskonałe, obszerne, rozkład dobry, choć już trochę przestarzały, a ozdoby nieco podniszczone; 
wystarczyłoby jednak trochę politury i gdzieniegdzie pozłoty. Co do wygody, to żadne zmiany na 
to nie pomogą. Nienawidził samej myśli o zmianach, ale poczucie obowiązku kazało mu 
powiedzieć, że nie spuści z oczu robotników, o ile mu kapitan powie, jakiego rodzaju roboty kazał 
przeprowadzić.
 „Znajdzie pan notatkę na stole. Pozostawiam ją panu, bo sam schodzę na brzeg — odparł 
pośpiesznie kapitan Anthony. Franklin myślał, że to już wszystko, co miał usłyszeć, i zabierał się 
do wyjścia z jadalni. Ale kapitan po krótkiej pauzie ciągnął dalej: „Spojrzawszy na notatkę pewnie 
się pan zdziwi, bo zmian będzie dużo. Ale to dlatego, że popłynie z nami pewna pani. Bo ja, panie, 
żenię się!”
ROZDZIAŁ DRUGI 
MŁODY POWELL PATRZY I SŁUCHA
 — Pamiętasz zapewne — ciągnął dalej Marlow — jak się obawiałem, że brak doświadczenia 
młodego Powella nie pozwoli mu ocenić niezwykłej sytuacji. Niezwykłość, którą mam na myśli, 
była bardzo subtelnej natury: były to bowiem niezwykłe stosunki małżeńskie. Mogłem więc mieć 
wątpliwości, czy młody człowiek, przejęty dokładnym wypełnianiem swych obowiązków, będzie 
zdolny zaobserwować to, co z natury rzeczy niełatwo daje się zaobserwować, a tym bardziej w 
takich specjalnych okolicznościach. Na statku drugi oficer ma przeważnie mało styczności z żoną 
kapitana. Na ogół jada przy tym samym stole, ona od czasu do czasu mniej lub więcej uprzejmie 
zwraca się do niego w mało znaczących sprawach, on zaś ma nieraz sposobność okazać jej pewną 
uprzejmość na pokładzie. To wszystko. W tych warunkach tylko bardzo bystre i przenikliwe oczy 
mogą coś zauważyć. Mam tu na myśli cierpienie, które bywa czasem tak nieuchwytne, że nawet 
serca, które pustoszy czy też uszlachetnia, nie mogą go zrozumieć.
 Tak, Powell, który dzięki swemu nazwisku rzucony został przez los na pływającą scenę tej 
tragikomedii, nie dopomógłby mi w moich zamiarach, gdyby od pierwszej chwili nie zwróciła jego 
uwagi pewna wyraźnie niezwykła sytuacja.
 Wiemy, jak dostał się na statek, na którym tak niespodziewanie spełniło się jego gorące 
pragnienie: rozpoczął wreszcie pracę w swoim zawodzie. Przybył tu zadyszany jeszcze od 
pośpiechu, z jakim likwidował swoje interesy na lądzie, w towarzystwie dwóch okropnych 
nocnych ptaszków, eskortowany przez policjanta portowego, dbałego o swoją kieszeń, i został 
przyjęty przez astmatyczny cień dozorcy, który go ostrzegł, by nie hałasował w korytarzu, bo 
kapitan z żoną jest na statku. Już to samo było niezwykłe, nie jest bowiem w zwyczaju, aby kapitan 
i jego żona przybywali na statek choćby na moment wcześniej, niż to jest koniecznie potrzebne. 
Wolą ostatnie chwile spędzić wśród przyjaciół i rodziny. Statek stojący w jednym z najstarszych 
doków Londynu z jego przepisami o ograniczaniu światła i innymi. — nie nadaje się na spędzenie 
wesołego wieczoru. Ale że przypływ miał być o szóstej rano, można było pojąć, że kapitan z żoną 
przybyli na statek wieczorem.
 Młody Powell w owej chwili miał uczucie, że każdy powinien być zadowolony, opuszczając 
stały ląd. Wiemy, że wcześnie został sierotą i nie miał ani rodzeństwa, ani żadnych bliższych 
krewnych z wyjątkiem tej ciotki, która się pokłóciła z jego ojcem. Żadne więzy uczuć nie stały na 
drodze do spokojnego zadowolenia, którym napełniała go myśl, że skończyły się jego kłopoty, że 
czekają go tylko obowiązki, że wie, co będzie robił od samego świtu przez długie szeregi dni. Ta 
pewność była bardzo kojąca. Rozkoszował się nią w ciemnościach leżąc wyciągnięty na swej koi 
pod nowymi kocami. Jakiś zegar za bramą portową wybił drugą. Potem nie słyszał już nic więcej, 
zapadł bowiem w lekki sen, z którego się nagle zbudził. Nie zdjął był z siebie ubrania, uważał, że 
nie warto. Zerwał się więc i wyszedł na pokład.
 Ranek był jasny, bezbarwny, w górze szary; dok wyglądał jak tafla ciemnego szkła, pełna 
odwróconych obrazów magazynów oraz kadłubów i masztów pogrążonych w ciszy statków. 
Nieliczne postacie poruszały się gdzieniegdzie na dalekich bulwarach nadbrzeżnych. Obok statku 
stała garść ludzi, u ich stóp leżały płócienne worki i drewniane skrzynki. Inni zbliżali się uliczką 
biegnącą między wysokimi, ślepymi murami, otaczając ręczny wózek naładowany również 
workami i skrzynkami. Była to załoga „Ferndale”. Zaczęli wchodzić na statek. Powell 
przypatrywał się bacznie ich twarzom, gdy przechodzili obok niego na przód statku, zapełniając 
obszerny pokład szuraniem kroków i szmerem głosów; było to, jak gdyby budził się do życia jakiś 
świat, który miał rozpocząć swą wędrówkę w przestrzeni.
 Daleko na jasnej, szklistej tafli wody, pośrodku długiego basenu Powell ujrzał holowniki, które 
nadpływały powoli przez otwarte wrota portu. Kontemplację jego przerwał przyciszony i 
stanowczy głos, który odezwał się za nim. Był to Franklin, otyły pierwszy oficer, który powiedział 
przyglądając mu się uważnie i badawczo swymi wypukłymi czarnymi oczami: „Niech pan weźmie 
paru chłopaków i dopilnuje rufy. Będziemy odcumowywać.”
 „Tak jest” — odparł Powell z należytą gorliwością, lecz jeszcze przez chwilę przyglądali się 
sobie uważnie. Zanim starszy oficer szybkim krokiem odszedł ku przodowi statku, coś na kształt 
słabego uśmiechu odmieniło zarys jego warg.
 Powell wszedłszy na rufę dotknął czapki witając kapitana Anthony, który stał tutaj sam. 
Powiedział mi, że właściwie pierwszy raz go wtedy zobaczył; nie można było przecież liczyć 
spotkania poprzedniego dnia w Biurze Żeglugi, przy złym świetle i w podnieceniu, jakim go 
napełniało otrzymanie posady; spadła ona na niego jakby niespodziewanym i niezupełnie 
uczciwym cudem. Kapitan wydał mu się wówczas starszy i cięższy. Teraz zdziwiła Powella jego 
gibka postać, szeroka w barach, wąska w biodrach, ogień głęboko osadzonych oczu i sprężystość 
kroku. Kapitan rzucił mu uważne spojrzenie, z lekka kiwnął głową i dalej chodził szybko po rufie, 
z głową sztywno wzniesioną, jakby nie zdając sobie sprawy z tego, co się wokoło dzieje.
 Powell parę razy spojrzał na niego z ciekawością łatwo zrozumiałą w tych okolicznościach. 
Kapitan miał na sobie krótką szarą kurtkę i szarą czapkę. W świetle poranku, które stawało się nie 
tyle jaśniejsze co czystsze, Powell zauważył nieco zapadłe policzki pod przystrzyżoną brodą, 
prostopadłą zmarszczkę na czole i zarys ust stanowczy i twardy.
 Było jeszcze za wcześnie na pracę w dokach. Woda lśniła spokojnie, na długich, prostych 
liniach nabrzeży nie widać było żadnego ruchu, nikogo, prócz robotników portowych zajętych 
przy „Ferndale”, którzy wiedząc, co mają robić, pracowali w milczeniu lub zamieniali parę słów 
przyciszonym głosem, jakby i oni dbali o tę damę, „której nie należało przeszkadzać”. „Ferndale” 
był jedynym statkiem, który miał wypłynąć w czasie tego odpływu. Inne zdawały się być 
pogrążone we śnie, nie rozlegał się na nich żaden odgłos i tylko gdzieniegdzie jakaś postać na 
barce, wsparta o burtę, leniwie przyglądała się temu, co się dzieje. Bez zamętu i zamieszania, 
niemal w zupełnym milczeniu, jakby skradając się „Ferndale” opuszczał wybrzeże. Nawet 
holowniki wyłączywszy motory zbliżały się bez szmeru: pękaty kołyszący się kołowiec posuwał 
się ku przodowi, gdy tymczasem drugi, śrubowiec, mniejszy i smuklejszy, kierował się ku rufie 
„Ferndale” tak lekko, że nawet nie przecinał gładkiej wody, lecz zdawał się sunąć po jej 
powierzchni jak po tafli szklanej; marynarz na jego dziobie i sternik przy kole sterowym, zakryci 
białą płaszczyzną mostku kapitańskiego i widoczni tylko do pasa, tak byli spokojni, że widok ich 
zafascynował Powella i pogrążył go jakby w dziwne zapomnienie i nieruchomość. Zapadł się, 
zagłębił w ogólnej ciszy pamiętając jedynie o zdaniu, że „jest dama, której nie wolno 
przeszkadzać”, i powtarzał sobie leniwie: „Nikt, nikt jej nie przeszkodzi, nikt jej nie będzie 
przeszkadzał.” Nagle wzdrygnął się na pierwsze wypowiedziane głośno tego ranka słowa, które 
przerwały ostrym dźwiękiem tę dziwną ciszę odjazdu. „Uwaga, lina!” Lina ze świstem przeleciała 
mu nad głową, schwycił ją jeden z marynarzy na rufie i tak prysnął czar i spokój ducha, który go 
ogarnął w momencie odjazdu. Od tej chwili minęły dwie godziny, nim statek dotarł do pozornie 
niezamieszkanego wybrzeża jednego z płytszych kanałów Tamizy, w pobliże pewnego jakby 
przesmyku, gdzie widać było tylko dwie zakotwiczone barki z powiewającą czerwoną flagą; przez 
cały ten czas Powell był zbyt zajęty, by myśleć o damie, „której nie wolno przeszkadzać”, czy też o 
kapitanie, czy o czymkolwiek, co nie miało związku z jego nie cierpiącymi zwłoki obowiązkami. 
Nie miał rzeczywiście okazji, aby pójść na rufę czy nawet częściej tam spoglądać, ale gdy statek 
miał stanąć na kotwicy, Powell rzuciwszy spojrzenie w tamtym kierunku miał głupie uczucie, że 
kapitan (który naturalnie znajdował się na rufie) siedzi jednocześnie po obu stronach tylnego luku. 
Zbyt był zajęty, by zastanawiać się nad tym dziwnym złudzeniem, nad tym fenomenem 
podwójnego widzenia; czuł się tak, jak gdyby wypił o łyk za dużo. Uśmiechnął się tylko sam do 
siebie.
 Po szarym świcie, jak się to często zdarza, upalne słońce wzeszło w całym swym wspaniałym 
blasku ponad gładką jasność rozszerzającej się ku ujściu rzeki. Strzępy mgły płynęły jak smugi 
świetlistego pyłu, a w oślepiających refleksach wody i oparów brzegi zdawały się być mrocznym i 
wpółprzezroczystym cieniem, w tajemniczy sposób rzuconym od dołu. Powell, który całą swą 
młodość spędził na morzu, z dala od Londynu, powiedział mi, że właśnie wtedy, mniej więcej w 
godzinę po wschodzie słońca w pewnym momencie rzeka objawiła mu się niespodziewanie w 
zachwycającej wizji, jak ładna twarz widziana już nieraz, na której odmaluje się nagle wyraz 
wewnętrznego i niespodziewanego piękna, czegoś o niepowtarzalnym i jedynym uroku, co budzi 
żarliwy zachwyt i wierność, pozostawiając niezatarte wspomnienie. „Ferndale” zwróciwszy się ku 
wschodowi dostał się w blask słoneczny, a jego wyniosłe maszty i reje skąpane zostały w złocie i 
czerwieni od połyskującej linii wodnej aż po drewniane jabłka na masztach, drobne i błyszczące na 
tle delikatnego błękitu przestworza.
 „Czas coś przekąsić — odezwał się przy nim jakiś głos. Był to Franklin, starszy oficer o 
melancholijnych oczach i głowie wsuniętej między ramiona. — Bosmanie, trzeba puścić ludzi na 
śniadanie — ciągnął — a najdalej za pół godziny wygaście ogień w kambuzie, abyśmy mogli 
pozwolić podjechać tym barkom z materiałami wybuchowymi. Chodź ze mną, młodzieńcze, nie 
wiem bowiem, jak się pan nazywa. Nie rozmawiałem właściwie z kapitanem od wczorajszego 
popołudnia, gdy pobiegł gdzieś na poszukiwanie drugiego oficera. Jakim sposobem zdobył pana?”
 Młody Powell, trochę onieśmielony pomimo życzliwości starszego oficera, odpowiedział z 
uśmiechem, czując jednak, że w tych pytaniach kryje się zupełnie zresztą naturalne 
zaniepokojenie. Nazywa się Powell i na tę posadę wysunął go kapitan Powell z Biura Żeglugi. 
Zaczerwienił się.
 „Aha, rozumiem. Ale dobrze się pan uwinął, aby być gotowym na czas. Dozorca, zanim opuścił 
statek, powiedział mi, że się pan stawił o pierwszej. Bo ja nie spędziłem tej nocy na statku. O, nie. 
Był czas, kiedy nie lubiłem go opuszczać na dłużej niż kilka godzin wieczorem, nawet w 
Londynie, ale teraz, odkąd…”
 Urwał skierowawszy swe wypukłe oczy w stronę tego młodzika, tego obcego. Tymczasem 
prowadził go przez śródokręcie do długiego korytarza pod rufą, na którego końcu były drzwi do 
sali jadalnej. Były one zamknięte. Ale Franklin nie doszedł tam. Minąwszy spiżarnię, ku 
wielkiemu zdziwieniu Powella, otworzył nagle drzwi z korytarza na lewo.
 „Nasza messa — rzekł wchodząc do małej kabiny pomalowanej na biało, pustej, oświetlonej 
częścią przedniego bulaja, której całe umeblowanie składało się ze stołu i dwóch kanap z 
ruchomymi oparciami. — Zapewne dziwi to pana? Tak, to nie jest normalne; i dawniej na tym 
statku tak nie było. To dopiero od… — Znów urwał. — Tak. Tu będziemy się posilać, pan i ja, 
patrząc na siebie, przez dwanaście najbliższych miesięcy, a może i dłużej — Bóg jeden to wie. 
Bosman w piękną pogodę zostaje na czas posiłków na pokładzie.”
 Nie można powiedzieć, aby mówiąc wyraźnie sapał ale mówił jak ktoś, kto ma krótki oddech, a 
duszę rozgoryczoną jakimś tajnym zmartwieniem (młody Powell nie mógł się powstrzymać od tej 
myśli).
 Były to rzeczy zbyt niezwykłe, aby mogły ujść uwagi nawet niedoświadczonego Powella. 
Oficerów, wbrew zwyczajom służbowym, nie dopuszczano do jadalni. A ton, jakim się ten oficer 
wyrażał! Franklin nie spodziewał się widocznie, by nowy oficer był rozmowny. Zrobił parę uwag 
na temat dawnego oficera, ubolewając nad jego wypadkiem. Dziwny wypadek. Bardzo dziwne, że 
się to zdarzyło właśnie w ten wieczór, kiedy mieli wypłynąć na morze.
 „Złamał obojczyk i ramię — westchnął. — Smutna historia, bardzo smutna. Zauważył pan, czy 
kapitan był zmartwiony? Co? Musiał chyba być tym przejęty?”
 Patrząc na tę przekrwioną twarz i okrągłe, wypukłe oczy pytająco zwrócone na niego, młody 
Powell (a trzeba pamiętać, że był wtedy młodzikiem) nie mógł sobie przypomnieć u kapitana 
żadnych widocznych oznak zmartwienia i wyznał śmiejąc się z zakłopotaniem, że nieoczekiwany 
uśmiech losu nie pozwolił mu zauważyć, w jakim usposobieniu byli inni ludzie.
 „Tak się ucieszyłem, że dostałem wreszcie posadę na statku” — szepnął, coraz bardziej 
zmieszany skupioną powagą Franklina.
 „Dla jednego radość, dla drugiego smutek — zauważył starszy oficer. — To niezbita prawda. 
Przypuszczam, że nie przyszło panu na myśl, w jak fatalny sposób ten poczciwy człowiek został 
pozbawiony posady.”
 Powell wyznał szczerze, że nie pomyślał o tym, i gotów był przyznać, że zasłużył na naganę. 
Ale Franklin widocznie nie miał zamiaru moralizować. Nie zamilkł także. Dalsze jego uwagi 
odnosiły się do czasu, kiedy kapitan Anthony okazywał najżywsze zainteresowanie 
najdrobniejszymi zdarzeniami w życiu swych oficerów. Tak, były takie czasy.
 „I niech pan sobie wyobrazi — ciągnął dalej, odłożywszy nagle nie dojedzony kawałek chleba z 
masłem i podnosząc głos — że biedny Mathews był po mnie tym, który służył najdłużej na statku. 
Ja byłem tu najdawniej, a on przyszedł w miesiąc po mnie — mniej więcej w tym samym czasie co 
steward, jakieś parę dni różnicy. Bosman i cieśla przybyli przed następną podróżą. To pewni 
ludzie, są tu dotychczas. Żadnemu porządnemu człowiekowi, chyba żeby był głupcem, nie 
przyszło nigdy na myśl, aby opuścić «Ferndale». Ale nawet najporządniejsi ludzie bywają głupi. 
Sami nie wiedzą, kiedy jest im dobrze. Mam na myśli najlepszych spośród porządnych ludzi, 
takich, dla których człowiek by wszystko zrobił. Latami całymi wydaje się, że jest dobrze, aż tu 
nagle…”
 Nasz młody przyjaciel słuchał tego, co mówił pierwszy oficer, z dziwnym uczuciem 
wzrastającego zakłopotania. Miał bowiem wrażenie, że Franklin myśli głośno, stawiając go w 
przykrym położeniu człowieka mimo woli podsłuchującego. Lecz w messie był jeszcze ktoś drugi, 
kto się temu wszystkiemu przysłuchiwał. Był to steward, który wszedł niosąc kawę w cynowym 
imbryku z długą rączką i stał spokojnie na boku: człowiek w średnim wieku, o smagłej twarzy, 
pociągłych rysach i ciężkich powiekach, z siwymi, żołnierskimi wąsami. Opięty był w czarną 
kurtkę o wąskich rękawach, na nogach miał bardzo wąskie spodnie, co nadawało jego postaci 
wygląd zwinny, młodzieńczy i smukły. Nagle wysunął się naprzód, przerywając monolog 
głównego oficera:
 „Czy pan pozwoli jeszcze kawy? Świeżo zaparzona. Gorąca jak ukrop. Zaraz będę podawał 
śniadanie do jadalni, a kok już wygarnia ogień. Niech pan się jeszcze napije.”
 Oficer, który z powodu swej szczególnej budowy nie mógł swobodnie obracać głową, z lekka 
wykręcił swój otyły korpus i kącikami czarnych oczu spojrzał na stewarda.
 „A czy szacowna para już się pokazała?” — warknął.
 Steward nalewając kawę do filiżanki pierwszego oficera mruknął posępnie, lecz wyraźnie: „Jak 
nakrywałem, nie było jeszcze pani.”
 Powell miał na tyle subtelny słuch, że odczuł coś wrogiego w tej wzmiance o żonie kapitana. Bo 
o kimże innym mogli mówić? A steward dodał z niechętną bezstronnością: „Ale zjawi się, zanim 
przyniosę półmiski. Tego kłopotu nigdy nie robi. Nie można tego powiedzieć.”
 „Nie, takiego kłopotu z nią nie ma” — przytaknął Franklin i obaj ze stewardem spojrzawszy na 
Powella — tego obcego na statku — nie powiedzieli już nic więcej.
 Ale to wystarczyło, by obudzić jego ciekawość. Ciekawość jest u człowieka rzeczą naturalną. 
Nie była to, rzecz oczywista, ciekawość nieżyczliwa, którą, biorąc ściśle, jeśli nawet nie jest rzeczą 
naturalną, spotyka się jednak dość często u mężczyzn, a jeszcze częściej u kobiet — szczególnie 
jeśli w grę wchodzi inna kobieta; a tu chodziło o kobietę, na którą, jeśli można się tak wyrazić, padł 
cień. Gdyż taki był już los Flory de Barral, że nawet na morzu padał na nią cień. Taki cień, co pada 
na kobietę, dla której jak świat szeroki nie ma miejsca pod słońcem. Tak. Nawet na morzu.
 I, w tym jest cały dramat kobiety. Mężczyzna może wywalczyć sobie miejsce na świecie lub 
zginąć. Lecz — mów, co chcesz — udziałem kobiety jest bierność, chociażbyś nie wiem jak 
przekręcał fakty wskazując na jej brak energii, mądrości, odwagi. W istocie, na ogół kobietom nie 
brak tych zalet — posiadają je na swój sposób. Ale kobiety nie są stworzone do atakowania. Muszą 
czekać. Mam tu na myśli kobiety naprawdę kobiece. I nie ma tu co mówić o sprzyjających 
warunkach. Wiem, że są takie, które o tym mówią, ale nie są to prawdziwe kobiety. Te lepiej się 
znają na rzeczy. Nikt nie patrzy tak trzeźwo na rzeczywistość jak prawdziwa kobieta; 
powiedziałbym nawet, że ma ona na rzeczywistość pogląd cyniczny, gdybym nie obawiał się 
zranić twych uczuć rycerskich — za które, nawiasem mówiąc, kobieta, takim jak ty, nie odpłaca 
wdzięcznością, jakiej się może spodziewasz…
 — Daję słowo, Marlow — zawołałem — dlaczego się tak na mnie zawziąłeś? Nie 
powiedziałbym złego słowa na kobiety, ale jakie masz prawo rzucać na mnie posądzenie, że liczę 
na ich wdzięczność?
 Marlow podniósł pojednawczo rękę.
 — Uspokój się. Odwołuję to przykro brzmiące słowo, dodając uwagę, że słowo cynizm wydaje 
mi się wymyślone przez hipokrytów. Ale nie mówmy już o tym. A co do kobiet, to wiedzą one 
dobrze, że ich wołanie o warunki, w których mogłyby się stać tym, czym nie mogą być, ma równie 
mało sensu, jak gdyby cała ludzkość zaczęła dążyć do zdobycia nieśmiertelności na tym świecie, 
gdzie śmierć jest warunkiem życia. Musisz zrozumieć, że nie mówię tu o środkach materialnych. 
To się samo przez się rozumie. Ale nie będziesz chyba twierdził, że kobieta, która się na przykład 
zaciągnęła do wojska (bywały takie fakty), zdobyła sobie pozycję na świecie. Ona tylko zdobyła 
środki utrzymania, co jest bardzo chwalebne, ale nie jest bynajmniej tym samym.
 Jestem pewien, że wszystkie te uwagi, które mi się nasunęły, gdy śledziłem bieg życia Flory de 
Barral, nie przyszły na myśl Powellowi — nie temu panu Powell, naszemu znajomemu, który 
wyjeżdża na samotne weekendy do ujścia Tamizy (urozmaicone tajemniczymi wypadami do 
odludnych zatoczek), lecz młodemu Powellowi, będącemu przypadkiem drugim oficerem na 
statku „Ferndale”, którego komendantem (i w znacznej części właścicielem) był Roderyk 
Anthony, „wie pan — syn poety”. Był to Powell znacznie szczuplejszy, niż jest teraz nasz 
barczysty znajomy, młodzieniec, z którego gładkich policzków niezupełnie jeszcze starł się puszek 
niewinności, zdolny nie tylko się interesować, ale nawet zdumiewać niespodziankami, jakie życie 
gotowało dla niego. To tłumaczy, dlaczego tyle rzeczy pamięta tak żywo. Na przykład jego 
wrażenia, zarazem wzrokowe, jak i pamięciowe, z pierwszego śniadania na „Ferndale” tak są dla 
niego świeże, jakby je przeżywał dopiero wczoraj.
 Łatwo zrozumieć, że dziwi nas, dlaczego nie potrafimy odpowiednio interpretować znaków, 
które doświadczenie (rzecz sama przez się tajemnicza) daje naszemu rozumowi i naszym 
uczuciom. Bo są to tylko znaki. Doświadczenie nigdy nie wchodzi nam w krew, pozostaje zawsze 
poza nami. Dlatego właśnie spoglądamy ze zdumieniem na przeszłość. I to pozostaje nawet wtedy, 
gdy przez nabytą wprawę i utraconą wrażliwość reakcji dochodzimy do momentu, w którym nie 
dziwi nas już nic, co napotykamy w tej krótkiej jak mgnienie oka wędrówce przez błysk promienia 
słonecznego — bo tym jest nasze życie. To znaczy, nie dziwi na razie. Jeżeli później odzyskamy tę 
zdolność i zawołamy: „No! no! Niech mnie powieszą, jeślibym przypuszczał, że…” — zapewne 
jest to wywołane tym, że fakt istnienia przeszłości innych ludzi jest sam przez się zdumiewający, o 
ile się ma czas, tę chwilę przemijającą, a nieskończoną, aby się zastanowić…
 Chciałem właśnie przerwać Marlowowi, gdy on sam zamilkł utkwiwszy wzrok w próżnię lub 
może (nie chciałbym być względem niego złośliwy) — w jakąś wizję. Miał on zwyczaj albo 
powiedzmy defekt, jaki miewają czasem zepsute zegary, które tykając niby to normalnie, nagle się 
zatrzymują. Jeśli ktoś miał kiedyś do czynienia z takim przewrotnym zegarem, ten wie, jak to 
zatrzymywanie się jest drażniące. Marlow rozdrażnił mnie. Uśmiechał się blado, a ja czekałem. 
Zaśmiał się nawet lekko. Wówczas cierpko powiedziałem:
 — Czy mam z tego wywnioskować, żeś wyszperał coś zabawnego w dziejach Flory de Barral?
 — Coś zabawnego! — zawołał. — Nie! Co ci podsunęło tę myśl? Zaśmiałem się, powiadasz? 
Czyż nie wiesz, że można się śmiać z głupstw, które bynajmniej nie są zabawne? Czyś nie czytał 
najnowszych książek filozofów i psychologów o śmiechu? Wyszło ich mnóstwo…
 — Wiem, że napisano mnóstwo bezsensownych rzeczy o śmiechu — i o łzach także, jeśli o to 
chodzi — odparłem zniecierpliwiony.
 — W książkach tych piszą — mówił dalej Marlow, zupełnie niezmieszany — że śmiejemy się 
w poczuciu własnej wyższości. Dlatego, zauważ, wyśmiewane są: prostota, uczciwość, żar uczuć, 
delikatność serca i postępowania, wiara w siebie, wielkoduszność — gdyż cechy te występując w 
charakterze człowieka stawiają go nieraz w trudnym, okrutnym czy głupim położeniu i budzą w 
nas, którzy przeważnie jesteśmy pozbawieni tych szczególnych cech, przyjemne uczucie 
wyższości.
 — Mów tylko o sobie — rzekłem. — Ale czyś wszystkie te wzniosłości sam odkrył, czy też 
Powell ci je wyjawił w swym prostym opowiadaniu? Czyście się razem do syta uśmieli? Powiedz, 
czy cię bolą jeszcze boki?
 Marlowa nie obraziły moje drwiny. Był zupełnie poważny.
 — Wolałbym nie mówić bez zastanowienia, jak to tam wtedy było — ciągnął dalej z zabawną 
ostrożnością. — Sytuacja natomiast była tak naprężona, że niejedno budziło zdumienie Powella. 
Nic nie było uderzające samo w sobie, ale całość sprawiała, że rozwój wypadków w 
najdrobniejszych szczegółach pozostawał niezapomniany. Pierwsza okazja do zdumienia 
nastręczyła mu się wkrótce, gdy załadowano materiały wybuchowe (którym zawdzięczał to 
niespodziewane szczęście, że został zaangażowany na statek) — a mianowicie dynamit w 
skrzynkach i proch w baryłkach; główny luk zakryto przed rejsem brezentem, kok znalazł się na 
swym posterunku w kambuzie, kotwicę podniesiono, a holownik na przodzie okrążał South 
Foreland; na czystym niebie słońce zachodziło czerwono zapadając w purpurową perspektywę 
kanału. Powell udał się na rufę; wprawdzie był to jego obowiązek, ale zarazem pierwsza chwila, 
gdy mógł swobodniej odetchnąć w tym pracowitym dniu odjazdu. Pilot był jeszcze na statku; 
naprzód bez słowa popatrzył na Powella, potem rzucił jakąś nic nie znaczącą uwagę, wreszcie 
wyruszył znów w swoją wędrówkę między kołem sterowym a szafką kompasu. Powell natomiast 
stanął skromnie obok tylnego luku; przez; szybę skajlajtu zobaczył jakąś głowę w szarej czapce. 
Gdy jednak po pewnym czasie przeszedł na drugą stronę pokładu, przekonał się, że nie była to 
głowa kapitana. Zobaczył siwe włosy wijące się na karku. Jak mógł się tak pomylić? Co prawda na 
statku, z dala od lądu, nikt nie spodziewa się spotkać z kimś obcym.
 Powell przeszedł obok tego człowieka. Szczupła twarz o nieco zapadłych policzkach i 
zaciśniętych ustach wpatrzona była w dalekie brzegi Francji, niewyraźne jak myśl o nieprzebitych 
ciemnościach leżących na drodze statku poza wieczornym światłem odbijającym się od gładkich 
wód, które ciemniały szybciej niż niebo. Powell musiał przejść przed tymi wpatrzonymi oczami, a 
przechodząc rzucił z ukosa szybkie spojrzenie i zauważył ich niewzruszony spokój. Nie zakłócił on 
spokoju tych oczu, jak gdyby był niematerialnym duchem. To, że jego osoba nie wzbudziła 
zainteresowania, dziwnie go dotknęło. Kim był ten starzec?
 Tak był zaciekawiony, że odważył się zapytać o to po cichu pilota. Pilot okazał się poczciwym 
egzemplarzem swojego gatunku, był łaskawy i sentencjonalny. Jadał posiłki na dole, w sali 
jadalnej, i miał niejedno do powiedzenia.
 „Ten stary? Co? Ta dziwna figura? To ojciec pani Anthony. Przedstawiono nas sobie w jadalni 
podczas śniadania. Nazywa się Smith. Zdaje mi się, że nie ma wszystkich klepek w porządku. 
Podobno zabierają go ze sobą. Niezbyt to przyjemne, co?”
 Potem, nagle zmieniając ton, poprosił Powella, by zwołał całą załogę na pokład dla stawiania 
żagli. „Za pół godziny was opuszczę. Będzie pan miał dosyć czasu, żeby dowiedzieć się 
wszystkiego o tym starszym panu” — dodał z głośnym śmiechem.
 Młody Powell, wzruszony w głębi serca pierwszym rozkazem, który wydał jako w pełni 
odpowiedzialny zań Oficer, w jednej chwili zapomniał całkowicie o tym starcu. Podczas 
następnych dni pochłonięty był zapoznawaniem się ze statkiem i z jego załogą, ze swymi 
obowiązkami, i w tym niespokojnym okresie zżywania się z nimi ciekawość jego przygasła, choć 
naturalnie słowa pilota bynajmniej jej nie zaspokoiły.
 Zżycie się ze statkiem ułatwił mu przyjacielski charakter jego bezpośredniego przełożonego — 
pierwszego oficera. Powell nie mógł powstrzymać się od pewnej sympatii dla tego łysego grubasa 
o komicznej budowie ciała i jaskrawo czerwonej cerze, z głową na pozór zupełnie nieruchomą, co 
przy ruchliwych, czarnych oczach nadawało jej wyraz nieco patetyczny; człowiek ten z taktowną 
gotowością uznał za pewnik kompetencje Powella.
 Nic bardziej nie może dodać pewności siebie młodemu człowiekowi, który po raz pierwszy 
puszcza się na wody swego zawodu. Powell będąc zupełnie pewny siebie miał czas z życzliwym 
zainteresowaniem obserwować otaczających go ludzi. Już na samym początku podróży dokonał 
odkrycia, które go zabawiło, a mianowicie, że małżeństwo kapitana Anthony budzi 
niezadowolenie wśród tych, których Powell nazywał w myśli „dawną partią” (zdając sobie sprawę, 
że jest przez nich uważany za kogoś obcego).
 Rzucali oni zabawne, pełne żalu spojrzenia, mówili, kiwali głowami tonem ludzi, którzy 
widzieli inne, lepsze czasy. Powell nie mógł zrozumieć, co to mogło obchodzić bosmana czy 
cieślę. A jednak obaj zżymali się i nawet spoglądali z niechęcią na rufę. Koka i stewarda dotykało 
to bardziej bezpośrednio, steward zresztą przy różnych okazjach mawiał: „Och, nie ma z nią 
żadnych kłopotów”, z uczciwą, lecz ponurą bezstronnością. Był to człowiek milczący, obdarzony 
głębokim poczuciem własnej wartości, co go skłaniało do ostrożności w słowach. Kok, schludny 
człowiek z jasnymi bokobrodami, który dopiero od trzech lat był na statku, najmniej się tym 
przejmował. Wiadomo nawet było, że parę razy pytał, jak żonie kapitana smakowały pewne jego 
potrawy. Było to uważane za nielojalne odstępstwo od ogólnych poglądów.
 Najłatwiej było zrozumieć niezadowolenie pierwszego oficera. Zanim minął pierwszy tydzień 
rejsu, objaśnił to Powellowi w następujący sposób: „Nie można się dziwić, że nie jestem 
zadowolony; usunięto mnie z jadalni, jak gdybym nie był godny siadać do stołu z tą kobietą. — 
Lecz dorzucił pospiesznie: — Niech pan nie myśli, że obwiniam o to kapitana. Jest bez zarzutu. 
Ale pan jest jeszcze za młody, aby takie rzeczy zrozumieć.”
 Po dłuższym czasie, pod koniec rozmowy prowadzonej w równie rozgoryczonym tonie, 
wyjaśnił to nieco obszerniej, powtórzywszy znów: „Tak! pan jest jeszcze za młody, żeby 
zrozumieć te sprawy. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie jest pan człowiekiem rozumnym. Radzi 
tu pan sobie doskonale. Znacznie lepiej niż się tego po panu spodziewałem, choć pan mi się od razu 
podobał.”
 Działo się to w nocy; wiatr ustalił się, a z aksamitnego wyiskrzonego nieba mnóstwo gwiazd 
spoglądało na ciemne morze jaśniejące tajemniczo na szlaku pozostawionym przez statek; leniwy 
syk wody po stronie nawietrznej sennie mu towarzyszył. Powell nieśmiałym śmiechem okazał swe 
zadowolenie. Starszy oficer rozpamiętywał dalej: „Pan naturalnie nie znał tego statku dawniej. Był 
on dla marynarza więcej niż domem. Nie był podobny do żadnego innego statku i z żadnym 
szyprem nie żeglowało się tak jak z kapitanem Anthony. I teraz to statek niepodobny do innych. 
Ale dawniej człowiek dbał tylko o niego — i o kapitana. Wtedy naprawdę nie było się czym 
martwić.”
 Młody Powell nie rozumiał, dlaczego by się nawet teraz trzeba martwić. Zdawało się, że 
niezamącona pogoda spokojnej nocy ogarnęła całe przestworza i że trwać będzie tak długo jak 
wieczność sama. To prawda, że morze jest niepewnym żywiołem, ale żaden żeglarz nie pamięta o 
tym w obliczu jego urzekającej potęgi, jak kochanek nie myśli o przysłowiowej niestałości kobiet. 
A Powell będąc tak młodym wyobrażał sobie z całą naiwnością, że skoro kapitan jest żonaty, to nie 
trzeba się już o niego martwić. Myślę, że życie, nie tyle może jego własne, co innych, wciąż 
jeszcze miało dla niego dużo z bajki, z jej zakończeniem: „i odtąd żyli zawsze szczęśliwie.” Nasza 
lekka literatura ma na nas znacznie większy wpływ, niż się to na ogół przypuszcza na tym świecie, 
który szczyci się, że jest naukowy i praktyczny i że posiada niewzruszone teorie. Powell tym 
bardziej żywił to przekonanie, ponieważ kapitan na morzu jest istotą daleką i niedostępną, jakby 
księciem z bajki, który jest jeden i niezależny od nikogo, odpowiedzialny tylko przed potęgami 
właściwie niewidzialnymi i tak odległymi, że uwzględniając to, co na ogół wie o nich załoga, 
można je uważać za moce nadprzyrodzone.
 Nie rozumiał więc przygnębienia pierwszego oficera — lub raczej miał niejasny pogląd, że 
płynie ono z prostych i jak mu się zdawało, niedostatecznych przyczyn. Byłby to wyrzucił z 
pamięci, powiedziawszy sobie z pogardą: „Co mnie, do diabła, wszystko to obchodzi?” — gdyby 
żona kapitana nie była taka młoda. Pierwsze z nią spotkanie wywarło na nim wstrząsające 
wrażenie. Miał z góry powzięte wyobrażenie o żonach kapitanów, nie mógł więc uwierzyć 
własnym oczom i otworzył je szeroko. Wpatrywał się w nią tak długo, aż to zauważyła i odwróciła 
głowę. Żona kapitana! Ta dziewczyna na leżaku, przykryta kocami. Żona kapitana!… Osłupiał ze 
zdumienia. Nie mieściło mu się w głowie, żeby żona kapitana mogła nie być niewiastą, którą się 
określa jako tęgą czy chudą, wesołą czy zrzędną, ale zawsze w wieku dojrzałym i nawet w 
porównaniu do niego samego po prostu starą. Ale coś podobnego! Wyprowadziło go to z 
równowagi duchowej, jak gdyby odkrył wypadek porwania lub coś równie zdumiewającego. 
Rozumiesz, że nic nie może wywołać większego niepokoju, jak obalenie z góry powziętego 
wyobrażenia. Każdy z nas urządza świat wedle własnego pojęcia o tym, co stosowne. Zobaczyć 
młodą dziewczynę tam, gdzie nasza w miarę przeciętna wyobraźnia spodziewa się ujrzeć 
względnie starą kobietę, może to być jeden z najsilniejszych wstrząsów w życiu…
 Marlow zamilkł uśmiechając się do siebie.
 — Powell po tylu latach wspominał to jeszcze z przejęciem — ciągnął dalej głosem 
rozbawionym, ale nie drwiącym. — Powiedział do mnie nie dalej jak przed paroma dniami tonem, 
w którym jeszcze brzmiało zdumienie z powodu tego odkrycia: „Wydała mi się taka młoda, taka 
dziewczęca, że rozejrzałem się dokoła za kobietą, która by mogła być żoną kapitana, choć 
naturalnie wiedziałem, że w czasie tego rejsu nie ma żadnej innej kobiety na statku.” Podczas 
poprzedniej podróży podobno była jeszcze żona stewarda w roli służącej pani Anthony, ale tym 
razem — nie wiedział dlaczego — nie została zabrana. Pani Anthony!… Gdyby nie była żoną 
kapitana, byłby ją nazwał w myśli smarkatą, jak się wyraził. Przypuszczam (choć pozornie trudno 
w to uwierzyć), że w pojęciu kapitańskiej żony muszą się kryć jakieś boskie pierwiastki, które 
powstrzymały go od zastosowania tej pogardliwej definicji nawet w tajnikach swych myśli.
 Na pytanie, kiedy to nastąpiło, odpowiedział mi, że było to w trzy dni po odczepieniu się od 
holownika i — ściśle mówiąc — zaraz po wypłynięciu z Kanału. Wiatr od dzioba przyniósł 
przykrą wilgotną pogodę. O szóstej wieczorem Powell wyszedł na nawietrzną stronę rufy, aby 
objąć swoją wachtę, czując się wciąż jeszcze obcy i niedoświadczony. Gdy ją zobaczył, był tak 
zaskoczony, jakby była zjawą, lecz kiedy odwróciła głowę, opanował się i spuścił oczy. Wówczas 
dopiero, tuż koło leżaka, na którym spoczywała, zauważył parę długich, chudych nóg 
zakończonych stopami w czarnych, sukiennych trzewikach i wsuniętych pod ławkę na skajlajcie. 
Wywnioskował, że to ten „starszy pan”, w szarej czapce podobnej do kapitańskiej, siedzi koło swej 
córki. W pierwszym momencie zdziwienia skamieniał i teraz czuł się bardzo zmieszany, że 
zdradził swe zdumienie. W żaden sposób nie mógł wycofać się chyłkiem, przyszedł tu bowiem na 
służbę. Więc wciąż ze spuszczonym wzrokiem przeszedł obok nich i dopiero gdy doszedł do 
kratownicy przy kole sterowym, podniósł oczy. Florę zasłaniało mu oparcie leżaka, ale widział 
właściciela chudych, starczych nóg siedzącego na skajlajcie, widział jego gładko ogolony 
policzek, jego zaciśnięte wąskie usta, zapadnięte w kącikach, oraz rzadkie siwe loki wymykające 
się spod sukiennej czapki i wijące się z lekka na kołnierzu płaszcza. Siedział pochylony nieco nad 
panią Anthony, ale nie rozmawiali ze sobą. Kapitan Anthony, który chodził szybkim, sprężystym 
krokiem od końca do końca rufy po przeciwnej stronie, patrzył prosto przed siebie. Młody Powell 
mógł przypuszczać, że kapitan nie zdawał sobie sprawy z jego obecności. Niemniej widział, że tak 
nie jest, i niemiła mu była godzina spędzona bez ruchu przy kompasie aż do chwili, kiedy kapitan 
przerwał swoją szybką wędrówkę i przyciszonym głosem, z widocznym prawie wysiłkiem, 
zwrócił się do niego robiąc jakąś uwagę o pogodzie. Zanim zaskoczony Powell znalazł odpowiedź, 
kapitan — z wciąż nieruchomym wejrzeniem — puścił się znów w swoją nie kończącą się 
wędrówkę. I aż do chwili, gdy rozległ się dzwon na kolację, na rufie panowało milczenie, jak 
gdyby na wszystkich ktoś rzucił czar. Kapitan chodził tam i z powrotem patrząc prosto przed 
siebie, sternik sterował patrząc w górę na żagle, starszy pan na luku patrzył w dół na córkę — a 
Powell wyznał mi, że nie wiedział, gdzie ma patrzeć, doznając uczucia, że znalazł się tu przez 
pomyłkę i że nic tu po nim, co było oczywiście nonsensem. Wreszcie utkwił wzrok w róży wiatrów 
i schronił się myślami w szafce kompasu. Czuł się bardziej zziębnięty, niżby to tłumaczył chłodny 
zmierzch, opadający na posępne zielone morze z głębin chmurnego nieba. Porywisty wiatr 
zamiatał smutną pustynię wodną, a statek zwrócony tak ostro na wiatr, że tracił szybkość, posuwał 
się z wolna, nieregularnymi susami poprzez krótkie fale, które warcząc obmywały jego boki.
 Młody Powell pomyślał, że nigdy jeszcze nie widział wieczorem tak ponurego morza. 
Zadowolony był, gdy wszyscy na dźwięk dzwonu opuścili rufę. Kapitan pierwszy zrobił nagły 
zwrot w kierunku zejściówki nie rzuciwszy nawet jednego spojrzenia na żonę i jego ojca. Oni 
oboje też wstali i ruszyli ku schodom. „Starszy pan” szedł wyprostowany, niosąc na ręku koce; 
rzadkie loki wiły się z lekka na jego karku. Dziewczyna, która była panią Anthony, zeszła 
pierwsza. Pochmurny zmierzch powlekał głębokim cieniem jej twarz. Przechodząc spojrzała na 
Powella. Pomyślał, że jest bardzo blada, może było jej zimno. „Starszy pan”, chudy i sztywny, 
zatrzymał się na chwilę przed młodym człowiekiem i głosem cichym, lecz wyraźnym, 
pozbawionym wszelkiej intonacji, nawet tonu pytającego, powiedział:
 „Zdaje się, że to pan jest tym nowym drugim oficerem.”
 Powell potwierdził zastanawiając się, czy to ma być przyjacielski wstęp. Zauważył, że oczy 
pana Smitha mają jakiś ukryty wyraz niechęci czy pogardy dla swego otoczenia. Żona kapitana 
znikła na schodach do kajuty. Smith rzekł: „Aha!”, i dłuższą chwilę milczał, zanim postawił 
następne pytanie tym samym obojętnym głosem:
 „A czy pan znał swego poprzednika?”
 „Nie — odparł Powell. — Nie znałem nikogo z tego statku, póki się na nim nie znalazłem.”
 „Był znacznie starszy od pana. Dwa razy starszy, a może nawet więcej. Miał włosy szpakowate. 
Tak. Z pewnością więcej niż dwa razy starszy.”
 Niski, przytłumiony głos zamilkł, lecz starzec nie ruszył się z miejsca. Dodał: „To niezwykły 
wypadek.”
 Powell nie tylko był zdumiony faktem, że wszczęto z nim rozmowę, ale także jej tematem. 
Może był zasugerowany słowami starca, ale w tej chwili wyraźnie zdał sobie sprawę, że jest coś 
niezwykłego nie tylko w tym spotkaniu, lecz w ogóle we wszystkim i we wszystkich dokoła, w 
samej atmosferze. Nawet morze, na którym gdzieniegdzie w mrocznej dali wyskakiwały bryzgi 
piany, to niezmienne, bezpieczne morze, chroniące człowieka przed wszystkimi namiętnościami, z 
wyjątkiem własnego gniewu, wydało mu się także niesamowite, gdy rzucił szybkie spojrzenie na 
nawietrzną, gdzie zacierający się już horyzont nie dawał pewnego oparcia oczom. W tym 
rozproszonym świetle zapadającego zmierzchu, zanim pochmurna noc nie rzuciła swej tajemniczej 
zasłony, nieskończona przestrzeń stała się widoczna, nieomal dotykalna. Młody Powell odczuł to. 
Odczuł to w nagłym poczuciu odosobnienia. W obecności tego starca, odzywającego się tak 
nieoczekiwanie w ciemniejącym wszechświecie, statek, który wydał mu się w pierwszej chwili 
potężny i budzący zaufanie, skurczył się do rozmiarów plamki, stał się prawie niewidoczny, 
zaledwie wystarczający na oparcie dla jego stóp.
 Minęła chwila, zanim zrozumiał sens pytania. Powtórzył z wolna:
 „Niezwykłe… Ach, tak! Pan uważa za niezwykłe, by starszy człowiek był drugim oficerem. Nie 
wiem, czy to jest coś niezwykłego. Wielu z nas nie awansuje. Widocznie mu się nie powiodło.”
 Stary, z głową nieco przechyloną, zdawał się słuchać z naprężoną uwagą.
 „A teraz dostał się do szpitala” — rzekł.
 „Zdaje się. Tak. Przypominam sobie, że powiedział to w Biurze Żeglugi kapitan Anthony.”
 „Może umrzeć — ciągnął dalej starzec ostrożnym i rozważnym tonem. — Może będzie 
zadowolony, że umiera.”
 Powell był jeszcze tak młody, że wystraszyło go to przypuszczenie, które w mroku zabrzmiało 
niby mrożące krew w żyłach poufne zwierzenie. Odpowiedział ostro, że jest to niezbyt 
prawdopodobne, jak gdyby bronił przed złośliwą obmową nieobecną ofiarę wypadku. I 
rzeczywiście był oburzony. Stary zaśmiał się pojednawczo krótkim, przytłumionym śmiechem. W 
rufówce rozległ się drugi dzwonek. Poruszył się na ten dźwięk, ale jeszcze się ociągał.
 „Nie mówiłem tego na serio — szepnął dziwnym tonem, jakby się obawiał, że ktoś go usłyszy. 
— Przynajmniej w tym wypadku. Znam tego człowieka.”
 Ta rozmowa, a raczej brak przyczyn, które by tłumaczyły tę rozmowę, zaostrzyła 
spostrzegawczość prostodusznego drugiego oficera statku „Ferndale”. Miał on słuch wrażliwy na 
najlżejsze odcienie tonu i zdawało mu się, że po: „Znam tego człowieka”, powinno było nastąpić: 
„nie był moim przyjacielem”. Ale po bardzo krótkiej pauzie starszy pan zaczął dalej szeptać 
wyraźnie i monotonnie:
 „Ale pan go nigdy nie widział. Niemniej gdyby pan przeżył tyle lat co ja, wiedziałby pan, że 
wypadek, który kładzie kres życiu, nie zawsze jest niepożądany. Naturalnie zdarzają się głupie 
wypadki. Ale nawet wtedy nie należy się martwić. Cóż to znaczy być pozbawionym życia? To taka 
krótka chwila. Ale co by pan powiedział o uczuciach człowieka, któremu ukradziono życie? 
Którego okpiono!”
 Przerwał nagle i milczał tak długo, aż zdumiony Powell wyjąkał w końcu niewyraźnie: „Co pan 
chciał przez to powiedzieć? Nie rozumiem.” Po czym starszy pan z cichym „dobranoc” posunął się 
parę kroków naprzód i poprzez ciemną zejściówkę znikł w klatce schodowej oświetlonej lampą 
tylko poniżej pierwszego zakrętu.
 Te dziwne słowa, ostrożny ton i w ogóle cała ta postać wywołały silny niepokój w duszy 
Powella. Zaczął chodzić po rufie, w głowie miał zamęt. Czuł się jak statek na łasce fal i wichru. 
Były to bez wątpienia dziwne słowa. A ostrożny, przyciszony ton, jakby w obawie, że ktoś 
podsłuchuje, był więcej niż dziwny. Młody oficer zawahał się, czy może złamać dyscyplinę 
przyjętą na wszystkich statkach, ale nie mógł się oprzeć pokusie wejścia w kontakt z jakąś żywą 
istotą i przemówił do sternika:
 „Czy słyszeliście, co ten pan mówił do mnie?”
 „Nie, panie — odparł spokojnie marynarz. Po czym, ośmielony tym widocznym brakiem 
dyscypliny oficera, odważył się dodać: — To dziwna figura. — Była to próba, a gdy Powell, zajęty 
własnymi myślami, nie odpowiedział, ośmielił się ciągnąć dalej: — Zachowują się oboje, jakby 
byli pasażerami. A pasażerowie bywają dziwni.”
 „Niby kto?” — burknął Powell.
 „No, tych dwoje.”
ROZDZIAŁ TRZECI 
ODDANI SŁUDZY I ŚWIATŁO SYGNAŁU
 Młody Powell pomyślał sobie: „Załoga zauważyła to także.” Gdyż istotnie zachowanie się 
kapitana względem żony i jej ojca zwracało uwagę. Wyglądało to, jakby byli nie bardzo zgranymi 
pasażerami. Ale może nie zawsze tak było, może kapitan był czymś zirytowany.
 Gdy zatroskany Franklin zjawił się na pokładzie, Powell wspomniał mu coś o tym, podnieciło to 
bowiem jego ciekawość.
 Pierwszy oficer mruknął: „Tak pan przypuszcza?… Że kapitana coś zirytowało?… — Zapiął 
swą grubą kurtkę pod samą szyję i wtedy dopiero dodał posępnie: — Możliwe” — tonem 
zniechęcającym do dalszej konwersacji. Ale i żadna zachęta nie byłaby skłoniła nowego oficera do 
zwierzeń. Był instynktownie ostrożny. Powell nie wiedział sam, dlaczego postanowił zachować 
dla siebie swoją rozmowę z panem Smith. Ale ciekawość jego nie wygasła. W jakiś czas potem, 
znów przy zmianie wachty, w krótkiej rozmowie wspomniał o ojcu pani Anthony i usiłował 
wydobyć od pierwszego oficera, kto to jest.
 „Trzeba by kogoś bardzo sprytnego, by się tego dowiedział wobec sytuacji panującej obecnie na 
statku — odparł Franklin, nadspodziewanie skłonny do rozmowy.— Zobaczyłem go po raz 
pierwszy, gdy żona kapitana pewnego ranka około wpół do dwunastej przywiozła go w dorożce na 
nabrzeże. Kapitan przyjechał na statek wcześniej i był na dole w urządzonej dla siebie kabinie. Czy 
mówiłem panu, że chcąc wezwać kapitana na pokład, trzeba zatupać w pokład z lewej strony? Tak 
jest. Ten statek nie tylko nie jest podobny do tego, czym był, ale także i do żadnego innego. Czy 
pan kiedy słyszał, żeby kapitańska kajuta była na lewej burcie? Obie kabiny na prawej odnowiono 
i urządzono niczym pałac z bajki. Cała banda rzemieślników z najbardziej eleganckich 
magazynów West Endu przez dwa tygodnie uwijała się po statku z firankami i meblami, jakby 
królowa miała się u nas zjawić. Naturalnie kajuta po prawej jest sypialnią, ale biedny kapitan ma 
swoje legowisko w kabinie po lewej, żeby nie budzić pani Anthony, gdybyśmy go potrzebowali w 
nocy. Taka nerwowa! Phi! Kobieta, która poślubiła marynarza i zdecydowała się żyć na morzu, nie 
powinna być według mnie taka wrażliwa. Ale mniejsza z tym. Gdy tylko stara dorożka ukazała się 
zza narożnika składu, krzyknąłem do kapitana, że jedzie jego małżonka. Odpowiedział, ale widząc, 
że nie nadchodzi, zeszedłem po trapie, aby jej pomóc wejść. Podniecona wyskoczyła z dorożki, ale 
nie dotknęła mojego ramienia ani nie powiedziała nawet «dziękuję» czy «dzień dobry», tylko 
odwróciła się do dorożki i wtedy powoli wyszedł z niej ten stary błazen. Nie zauważyłem go 
wewnątrz, nie spodziewałem się zobaczyć jeszcze kogoś prócz niej. Zdziwiło mnie to, a ona nas 
przedstawiła: «Mój ojciec — pan Franklin.» Wybałuszył na mnie oczy jak sowa. «Dzień dobry 
panu» — rzekłem Oboje dziwnie wyglądali — jakby im się w drodze coś przytrafiło. Nie ruszyli 
się z miejsca i ja też stałem czekając. Kapitan pokazał się na rufie i zobaczyłem go, jak wyjrzał w 
dół przez burtę, po czym znikł; spodziewałem się, że wyjdzie ich spotkać na brzegu. Tymczasem 
on po prostu zszedł znów pod pokład. Nie widząc go rzekłem do pana Smith: «Pomogę panu wejść 
na statek.» «Na statek! — odparł dziwnym tonem. — Na statek!» «Nie jest to bardzo wygodna 
drabina, ale jest zupełnie pewna» — powiedziałem, bo wydawało mi się, że się boi. Nie robił wcale 
wrażenia złamanego starca. Sam pan zresztą widział, jak wygląda: prosty jak kij i rześki. 
Tymczasem on nie ruszał się się z miejsca, a mnie zrobiło się głupio. Wówczas ona wysunęła się 
naprzód: «Och! Dziękuję panu. Sama pomogę wejść ojcu.» Zdębiałem — zatkało mnie. 
Wepchnęła się między nas dwóch nie spojrzawszy nawet na mnie. Dałem więc spokój, jak 
oczywiście może sobie pan wyobrazić. Cofnąłem się. Byłbym od razu wszedł z powrotem na statek 
i zostawił ich na nabrzeżu, niechby się namyślali choćby przez tydzień, czy mają wejść, czy zostać, 
ale stali na drodze. Nie mogłem w żaden sposób odsunąć ich na bok. Diabli wiedzą, co zaszło 
między nimi. Ona, śmiertelnie blada, coś mu prędko mówiła, on zaczerwienił się jak indyk — 
słowo daję. Powiadam panu, że ten stary to złośnik, i w dodatku łotr. Mniejsza z tym. Nie 
słyszałem, co mówiła, ale widać było, że wkładała w to wielki wysiłek. Robiło to wrażenie — 
niech pan pomyśli! — jakby nie chciał wejść na statek, ale wiem przecie dobrze, że nie mogło o to 
chodzić. Wzięła go za ramię powyżej łokcia, jakby go chciała prowadzić czy raczej popychać. 
Stałem o jakieś dziesięć stóp od nich. Dlaczego miałem odchodzić? Czekałem tylko na moment, 
kiedy mnie przepuszczą, aby wrócić na statek. Nie chciałem podsłuchiwać ich podejrzanych 
szeptów, ale nie mogłem także stać bez końca, posunąłem się więc naprzód chcąc przejść koło 
nich. I wtedy usłyszałem parę słów. To stary coś gadał przykrego o tym, że nie chce być zależny od 
cudzej łaski, i dodał: «Nie chcę tej ofiary.» Co przez to rozumiał, nie umiem panu powiedzieć. 
Jestem tylko pewien, że się sprzeczali. Spojrzała przez ramię i zobaczyła mnie blisko siebie. Nie 
wiem, co mu tam powiedziała do ucha, ale ruszył natychmiast. Obejrzał się także na mnie i oboje 
weszli na statek tak szybko, że gdy wszedłem na szaniec, ujrzałem już tylko zamykające się za 
nimi wewnętrzne drzwi korytarza. Dziwna sprawa, co? Ale gdyby tylko ta sprawa była dziwna! Po 
południu dostarczono na statek bagaż: parę zupełnie nowych kufrów. Odcumowaliśmy o północy. 
Niech mnie powieszą, jeżeli się domyślam, kim on był czy też kim jest. Nie udało mi się tego 
odkryć, nic nie wiem. Mógł być czymkolwiek bądź. Wiem tylko, że przed laty, gdy z moim 
przyjacielem pojechałem na Derby, widziałem tam kanciarza, który wyglądał właśnie tak jak ten 
tajemniczy ojciec przywieziony dorożką.”
 Wszystko to pierwszy oficer — jak zwykle przewracając oczyma — wypowiedział 
rozdrażnionym, melancholijnym i przerywanym głosem, do wtóru łagodnemu szumowi morza. 
Było to dla niego gorzką radością mieć za słuchacza tego nowego przybysza, któremu mógł 
powtórzyć wszystkie swoje żale i podejrzenia omawiane bez końca przez gromadę wiernych 
podwładnych kapitana Anthony. Było to widocznie tak wielką ulgą dla jego udręczonego umysłu, 
że zapomniał o wskazanej wobec obcego ostrożności. Ale obawy te były płonne, gdy się miało do 
czynienia z Powellem. Zrazu bawiły go te skargi i wywoływał je dla zabawy. Ale potem, gdy 
rozważał je w myśli, wywarły na nim silne wrażenie, a z czasem, gdy wrażenie to stawało się coraz 
silniejsze, wzmacniało się też jego postanowienie, że zachowa je dla siebie.
 Przychodziło mu to tym łatwiej — mam tu na myśli tę decyzję — że do rozbawionego 
zdumienia, z jakim przyjmował owe zwierzenia, wydające mu się zrazu wprost absurdalnymi, 
dołączyło się oburzenie. Jednak zbyt był młody, zbyt krótko był na swym stanowisku i zbyt mało 
miał zaufania do własnego zdania, by umiał je wypowiedzieć tak, aby odniosło skutek. A zresztą 
na co by się to zdało i czy było potrzebne?
 Jednak cała ta sprawa, zwykła, a zarazem tajemnicza, zaprzątała jego wyobraźnię. Samotność 
na morzu wyolbrzymia myśli i fakty, których się było świadkiem i które zdają się stanowić 
centrum świata; tak jak statek, na którym się płynie, jest zawsze centralnym punktem horyzontu. 
Powell uważał, że apoplektyczny starszy oficer przewracający oczami i posępny steward o 
melancholijnym spojrzeniu ulegają jakiejś specyficznej i tajemniczej formie obłędu, który zatruwa 
im życie. Ale nie miał dla nich współczucia. Bynajmniej. To dziwne nieszczęście budziło w nim 
tylko podejrzliwe zdumienie.
 Pewnego razu — znowu w nocy, gdyż oficerowie „Ferndale” odbywając wachtę na zmianę, jak 
to było zwyczajem w owych czasach, mało mieli sposobności przestawać ze sobą — pewnego 
więc razu, powtarzam, pod gwiaździstym niebem, które zazwyczaj było świadkiem jego zwierzeń, 
otyły Franklin o dziwacznej, przysadzistej postaci zapytał Powella bezceremonialnie, nie przez 
niedelikatność, ale z właściwą sobie prostotą:
 „Zdaje się, że pan już nie ma rodziców.”
 Powell odparł, że stracił rodziców jako małe dziecko.
 „Moja matka żyje jeszcze — oświadczył Franklin takim tonem, jak gdyby fakt ten był dla niego 
pochlebny. — Staruszka dobrze się miewa. Naturalnie musi mieć wygody. O kobietę trzeba dbać, 
ale jeżeli o to chodzi, to najlepiej dbać o matkę. Gdyby nie żyła tak długo, to byłbym się zawinął i 
ożenił. Chociaż nie jestem tego zupełnie pewien. My, marynarze, nie mamy czasu, aby się 
rozejrzeć za żoną. W każdym razie, ponieważ mam matkę, mogę powiedzieć, że nie spojrzałem na 
żadną dziewczynę przez całe moje życie. Nie chcę przez to powiedzieć, żebym w swoim czasie nie 
gustował w towarzystwie damskim — dodał z emfazą łyskając czule białkami swych wypukłych 
oczu w świetle gwiaździstego nieba. — Muszę się przyznać, że nawet bardzo w nim gustowałem.”
 Zabawiło to Powella, a że zwierzenia te nastąpiły dopiero wtedy, gdy starszy oficer skończył 
swą służbę, nie miał więc nic przeciw nim. W towarzystwie Franklina pierwsze pół godziny 
wachty na pokładzie mijało szybko. Jeżeli jego przełożony miał ochotę w ten sposób tracić czas 
przeznaczony na spoczynek, nic to nie obchodziło Powella.
 Franklin był skromny i nie było w jego zamiarze chwalić się swoim synowskim przywiązaniem.
 „Naturalnie mam na myśli przyzwoite damskie towarzystwo — objaśniał. — Inne kobiety się 
nie liczą. Nie ganię niczyjego postępowania, ale tak dobrze wychowany młody człowiek, jak pan, 
wie, że mało się ma z tego przyjemności — westchnął głęboko. — Szkoda, że matka kapitana 
Anthony nie żyła tak długo jak moja. Musiałby dbać o nią, a robiłby to dobrze; to porządny 
człowiek. I byłoby go to obroniło przed takim głupstwem…”
 Nie dokończył zdania, które wyraźnie w jego ustach nabrało goryczy. Powell pomyślał: „Do 
tego pijesz!”, i zaśmiał się z lekka.
 „Nie rozumiem, dlaczego się pan tak znęca nad kapitanem. Myślałem, że pan jest jego 
przyjacielem.”
 Franklin oburzył się. Bynajmniej nie znęcał się nad nim, daleki był od tego. Czy był 
przyjacielem? Naturalnie, był przyjacielem, a także wiernym sługą kapitana. Niech Powell sobie 
zapamięta, że gdyby kapitan Anthony zaprzedał swą duszę diabłu, a diabeł był dla niego dobry, to 
on (Franklin) gotów byłby za to pokochać diabła. Tak się sprawa przedstawia. Z drugiej zaś strony, 
gdyby jakiś święty czy anioł białoskrzydły zjawił się i…
 Nagle znów przerwał, jak gdyby przerażony własnym zapałem. Po czym swym zmęczonym, 
patetycznym głosem (którego nigdy nie podnosił) powiedział, że nie warto o tym mówić. Każdy 
mógł zauważyć, że kapitan się zmienił.
 „O tym ja nie mogę sądzić” — powiedział Powell.
 „Boże! — szepnął pierwszy oficer. — Pan, taki wykształcony, inteligentny młody człowiek, 
który ma oczy do patrzenia, a także trochę rozsądku! Czy tak wygląda człowiek szczęśliwy? Pan 
jest młody, ale nie jest pan już dzieckiem, nie może pan więc chyba utrzymywać, że to jest 
człowiek szczęśliwy?”
 Powell nie podniósł rękawicy. Nie wiedział, co ma sądzić o poglądach oficera. Jednak 
otworzyło mu to nieco oczy. Zgodził się więc, że kapitan nie bardzo dobrze wygląda.
 „Nie bardzo dobrze wygląda — powtórzył ponuro pierwszy oficer. — Czy ktoś, kto tak 
wygląda, może długo pociągnąć? Wprawdzie od niewielu lat tłucze się pan po tym świecie, ale jest 
pan marynarzem i powiada pan, że służył już na paru statkach. Czy widział pan kiedykolwiek, aby 
dowódca statku chodził po pokładzie, jakby nie wiedział, co ma pod nogami? Widział pan coś 
takiego? Niech mnie cholera, jeśli on chwilami nie zapomina, gdzie jest. Wiadomo, że to jest 
pierwszorzędny żeglarz, ale całe szczęście, że jestem na statku — bo — choć mi nic nie powie — 
sam wiem, co ma być zrobione. Czy pan wie, że od chwili opuszczenia portu nie wydał mi żadnego 
rozkazu? Czy pan wie, że ani razu nie otworzył do mnie ust, póki sam do niego się nie zwróciłem? 
Do mnie! Do swojego najstarszego oficera, do swojego towarzysza od sześciu lat, z którym nie 
przemówiliśmy się ani razu przez cały ten czas, Ani nawet nie spojrzeliśmy na siebie krzywo. To 
prawda, że kiedy go zmuszę do tego, aby się do mnie odezwał, to znów jest taki kochany jak 
dawniej, to samo żywe spojrzenie, ten sam dobry glos. Bo i nie mógłby być inny dla swojego 
starego Franklina. Ale co z tego? I Wzrok, i głos jakby o całe mile stąd. A w dodatku muszę dobrze 
uważać, kiedy chcę zagadać do niego, żeby nikogo nie było na rufie. Tak, nas dwóch, a prócz nas 
tylko morze. Człowiek spodziewa się, że wszystko będzie dobrze: jestem jedynym pierwszym 
oficerem, jakiego miał kiedykolwiek — Franklin tu, Franklin tam — a jeśli coś złego się stało, 
«Franklin!» było pierwszym słowem, jakieś usłyszał na pokładzie. Jestem starszy od niego o 
trzynaście lat — człowiek myślałby, że wszystko dobrze pójdzie. Sami we dwóch na tej rufie, na 
której spotkaliśmy się po raz pierwszy — on, młody kapitan — powiedział mi, że jak mu się zdaje, 
będę mu odpowiadać — my we dwóch — i proszę: trzydzieści jeden dni na morzu — i nic! Jakbym 
mówił do kogoś stojącego na lądzie. Nie mogę go przywołać. Nie mogę do niego dotrzeć. Mam 
chwilami uczucie, że powinienem go potrząsnąć za ramię: «Zbudź się, kapitanie! Zbudź się! Jest 
pan potrzebny!…»„
 Młody Powell poznał wymowę prawdziwego uczucia, rzeczy tak rzadkiej na tym świecie, gdzie 
tylu jest niemych i gdzie tyle jest przyczyn, które nie pozwalają, by obdarzony mową człowiek 
wypowiadał się w pełni nawet na morzu. Odczuł coś na kształt szacunku dla tego wybuchu. Nie był 
on głośny. Śmieszna, przysadzista postać zakończona kulą głowy, wtłoczonej jakby uderzeniem 
maczugi w kanciaste ramiona, z rękami w kieszeniach, z łokciami przyciśniętymi do boków, 
poruszała się bez gestów, niepewnie, w przestrzeni ograniczonej przez dwie beczułki z solonym 
mięsem, przywiązane do przedniej bariery na rufie. Przytłumiony głos szybko przechodził od 
akcentów gniewnych do trwożnych, bez jednego głośniejszego słowa, z krótkimi przerwami dla 
złapania tchu, jak gdyby mówiącego dusił tłumiony namiętny żal.
 Powell, choć nieco wzruszony, nie był jednak bynajmniej porwany. Myślał już, że to koniec, 
gdy Franklin kręcący się niespokojnie w ciemnościach, wśród ciszy okrętu i wielkiej pustki 
spokojnego morza, wybuchnął znów cichą rozpaczą:
 „Skrzywdzili go! Ale jak? Co to mogło być? Czy się pan nie domyśla? Czy pan nie wie?”
 „Mój Boże! — Powell był zdumiony przekonawszy się, że Franklin zwraca się z tym pytaniem 
do niego. — A skądże ja mam to wiedzieć?”
 „Przecież rozmawia pan z tą bladolicą i czarnooką… Widziałem pana rozmawiającego z nią 
kilkanaście razy.”
 Ochłodziło to sympatię młodego Powella i zauważył pogardliwym tonem, że oczy pani 
Anthony nie są czarne.
 „Na Boga, pragnąłbym, aby bez względu na ich kolor nie spojrzała nimi nigdy na kapitana — 
odparł Franklin. — Niech ich diabli wezmą! I ją, i tego starego wygolonego dziadygę, który siedzi 
wpatrując się w jej śmiertelnie bladą twarz swoimi żółtymi oczami. A może pan powie, że jego 
oczy nie są żółte?”
 Powell, który nie interesował się kolorem oczu pana Smitha, zrobił nieokreślony ruch ręką. 
Żółte czy nie, było mu to obojętne.
 Pierwszy oficer mruknął do siebie:
 „Nie, on nie może wiedzieć. Tyle się zna na tym, co dziecko. Tu potrzebny dojrzalszy rozum.”
 „Nie rozumiem nawet, o co panu chodzi” — zauważył zimno Powell.
 „Nawet najtęższa głowa nie dałaby sobie rady z takimi diabelskimi machinacjami — mruczał 
dalej starszy oficer. — Opowiadają, słyszałem, że na lądzie kobiety mają różne sposoby na 
mężczyzn. Ale żeby takie diabelstwa zastosować na morzu i usidlić takiego człowieka!… Tego nie 
mogę zrozumieć. Ale będę uważał. A oni niech się mają na baczności — ja to mówię!”
 Jego przysadzista postać nie była wiotka, nie mógł się więc melancholijnie pochylić. Poczuł 
nagle wielkie zmęczenie i schodząc z rufy powłóczył nogami. Zanim odszedł, straciwszy całą 
godzinę spoczynku, jeszcze raz zwrócił się do stojącego koło want tylnego masztu młodzieńca, 
który milczeniem i spokojem zaznaczył swą niechęć do słuchania dalszych zwierzeń. Franklin 
zapewnił go, że nie żałuje, iż się wypowiedział otwarcie w tak poważnej sprawie.
 „Nie wiem, czy to jest poważna sprawa — brzmiała szczera odpowiedź Powella. — Lecz jeśli 
pan myśli, że mi powiedział coś nowego, to się pan myli. Nie może się pan powstrzymać, żeby nie 
wspominać wciąż o tej sprawie; od czasu jak jestem na tym statku, nie słyszę o niczym innym.”
 Powell, mówiąc prawdę, nie chciał wyrażać się obraźliwie. Miał instynktowny rozum, czuł — 
gdyż nie miało to nic wspólnego z rozsądkiem — że sprawa jest poważna. Nie chciał z pierwszego 
oficera zrobić sobie wroga. I Franklin się nie obraził. Na to szczere stwierdzenie Powella odparł 
również szczerze i prosto, że to możliwe, bardzo możliwe. Gdy myśl czyjaś pochłonięta jest taką 
sprawą (graniczącą z czarami), nie może zająć się niczym innym. Biedak łudził się pewnie, że 
niepokój jego myśli jest objawem czynnego zaangażowania się w walkę z jakąś potęgą zła, gdyż 
ostatnie słowa, które wypowiedział schodząc powoli po schodach z tylnego pomostu, wyrażały 
osobliwą nadzieję, że przeciągnie jeszcze Powella „na naszą stronę”.
 Wyobraź sobie tylko prostodusznego młodzika zaatakowanego w ten sposób na pełnym morzu 
— Powell w odpowiedzi zaśmiał się tylko z zakłopotaniem i niepokojem, co dokładnie malowało 
stan jego niewinnej duszy. Apoplektyczny oficer, który zeszedł już do połowy schodów, wszedł z 
powrotem trzy stopnie w górę. Tak — miał on nadzieję, że taki porządny młody człowiek nie 
będzie przyglądał się biernie, jak doskonały żeglarz, a jego własny kapitan ma jakieś przykrości z 
parą lądowych szczurów, ludzi, którzy… Powell przerwał mu ze zniecierpliwieniem, pytając, co to 
były za przykrości.
 „Nie rozumiem, do czego pan robi aluzje?” — zawołał z niezbyt zrozumiałą irytacją.
 „Niepokoi mnie myśl, że jest na dole sam na sam z tą parą — szepnął Franklin z naciskiem. — 
Słowo daję. Bóg raczy wiedzieć, co się tam dzieje… Niech się pan nie śmieje… Podczas 
poprzedniej podróży, kiedy pani Brown mieszkała w kabinie na rufie, było już niedobrze, ale teraz 
jest jeszcze gorzej. Boję się. Nie daje mi to spać w nocy, kiedy myślę, że on jest tam zupełnie sam, 
odcięty od nas wszystkich.”
 Pani Brown była to żona stewarda. Musisz wiedzieć, że wkrótce po wizycie kapitana Anthony 
w domku państwa Fyne (ze wszystkimi jej konsekwencjami) zaproponowano mu, by popłynął na 
Azory i przywiózł stamtąd ładunek pewnego statku, który został uszkodzony w jakimś zderzeniu 
czy też osiadł na mieliźnie i schroniwszy się do St. Michael został tam zatrzymany. Roderyk 
Anthony miał stosunki, dzięki którym zdobywał takie zyskowne zajęcia. W ten sposób pierwszym 
zetknięciem się Flory de Barral z morzem była krótka pięciomiesięczna podróż, niemal wycieczka. 
A kapitan Anthony z wielkiej troskliwości nakłonił panią Brown, żonę biednego stewarda, by 
udała się z nimi w tę podróż jako pokojówka jego młodej żony. Z tej lub innej przyczyny umowa ta 
nie została przedłużona, czego żałował oficer, trapiony nieokreślonymi obawami i złymi 
przeczuciami. Żałował, że nie było już Jane Brown na statku — jako przedstawicielki wiernych 
sług kapitana, spokojnie czuwającej nad wszystkim, co się dzieje w tej części statku, która od czasu 
owego fatalnego małżeństwa stała się niedostępna dla ich czujności. Było to doskonałe urządzenie, 
gdyż na tej kobiecie można było polegać.
 Powellowi urządzenie to nie wydało się wcale doskonałe, uważał to bowiem za szpiegostwo. 
Ale w prostocie swojej powiedział, że należałoby raczej przypuszczać, iż pani Anthony chętnie 
widziałaby jakąś inną kobietę na statku. Myślał o niej — bladolicej, dziewczęcej postaci, o którą 
powinien ktoś dbać. Naiwny młodzieniec uważał ją zawsze za niedorosłą dziewczynkę, dziecko 
prawie.
 „Ona! Chętnie by widziała! Przecież to ona odprawiła panią Brown. Nie chciała, żeby ktoś się 
kręcił koło kabin mieszkalnych. Pani Brown nie miała co do tego wątpliwości i zwierzyła się z tego 
swojemu mężowi. Niech się pan spyta stewarda, co on o tym mówi. I dlatego mnie to niepokoi. 
Taka zdolna kobieta, która znała służbę. Tymczasem nie chciano jej. Musiała odejść. Bez żadnego 
powodu, zapewniam pana. Kapitan był zawstydzony, że musiał ją odprawić. Ale ta jego żonka… i 
w ogóle ta szanowna para wzięła go za łeb. Nie mogę z nim porozmawiać na rufie ani chwili, bo 
zaraz wślizguje się ten kanciarz. Powiem panu coś jeszcze. Podsłuchałem raz — Bóg wie, że nie 
zrobiłem tego umyślnie, tylko on zapomniał, że siedzę z sekstansem po drugiej stronie skajlajtu — 
podsłuchałem więc — pan wie, jak on siaduje nad jej fotelem i gada nie otwierając prawie ust — 
jednak usłyszałem dobrze te słowa. Wyrażał się o kapitanie «ten dozorca więzienny». 
Więzienie!…”
 Franklin przerwał z bluźnierczym przekleństwem. Dłuższą chwilę panowała cisza, a lekkie, 
przyjemne kołysanie statku pędzonego północno—wschodnim pasatem zdawało się być 
najlepszym środkiem usypiającym podejrzliwość ludzi powierzających swoje losy morzu.
 Wreszcie dało się słyszeć głębokie westchnienie, a potem głos starszego oficera, który pytał 
ponurym tonem, czy człowiek wyraża się tak o kimś, komu dobrze życzy? Czyż potrzeba lepszego 
dowodu, że knuje się coś złego? Dlatego, zanim wreszcie znikł, wyraził nadzieję, że Powell będzie 
po ich stronie. Tym razem Powell nie odpowiedział na to przypuszczenie zakłopotanym śmiechem.
 Młody oficer był coraz bardziej zdziwiony tymi niedorzecznymi rewelacjami, które docierały 
do niego tu, na pełnym morzu. Trudno nam zrozumieć, jak daleko sięgało jego niedoświadczenie, 
jak było głębokie i zupełne, nam, którzy nie znaleźliśmy się na morzu mając lat czternaście i 
dziewięć miesięcy, prosto z małej prywatnej szkółki. Powell, który oparty łokciem o osprzęt 
tylnego masztu stał tak spokojnie, że sternik na drugim końcu rufy mógł go posądzać (i zapewne 
posądzał), że w karygodny sposób śpi na służbie, usiłował „dobrać się do tej sprawy” z takiej 
strony, która by odpowiadała jego skromnej znajomości psychologii. „Czym się oni martwią, u 
diabła?” — pytał sam siebie, zdumiony, z pełnym pogardy zniecierpliwieniem. Nazywać kogoś 
„dozorcą więziennym” to nie tylko dziwne, ale złośliwe, nieżyczliwe, podłe nawet. Martwiło go, 
że zrobił to pan Smith, gdyż prawdę powiedziawszy było mu do pewnego stopnia przyjemnie, że 
został delikatnie wyróżniony przez ojca pani Anthony. Młodzi cenią tego rodzaju wyróżnienie, 
które jest najsubtelniejszym pochlebstwem ze strony starszych ludzi. Pan Smith korzystał z każdej 
sposobności, by na pokładzie zbliżyć się do Powella. Uwagi jego bywały czasem dziwne i 
zagadkowe. Bez wątpienia — był to ekscentryczny starzec. Ale od tego daleko jeszcze do rzucenia 
za plecami wyzwisk na zięcia (do którego na pokładzie nigdy się nie zbliżał).
 I Powell dziwił się…
 — Kiedy mi to wszystko opowiadał — Marlow ciągnął innym tonem — ja jeszcze bardziej się 
dziwiłem. Było to przecież tak, jak gdyby niedola znaczyła piętnem czoła swych ofiar, by 
wzbudzić niechęć tłumu. Nie chodzi mi tu o ilość: dwóch ludzi może się zachować jak tłum, a 
trzech z pewnością będzie tak postępować, jeśli w grę będą wchodzić ich uczucia. Czoło Flory de 
Barral było jak gdyby napiętnowane. Czyż przeznaczona była na ofiarę? Czyż zawsze miała budzić 
niechęć, czyż wszyscy mieli po niej deptać, jak gdyby była zbyt delikatna, by żyć w tym świecie? 
lub może nie miała szczęścia, co też często uważane jest za grzech?
 Tak, dziwiłem się bardziej od Powella, gdyż wiedziałem więcej o niej — chociażby to, że 
znałem jej prawdziwe nazwisko, wiedziałem także więcej od niego o kapitanie Anthony — 
chociażby to, że był synem poety, autora subtelnych erotyków, odznaczającego się 
wyrafinowanym i despotycznym charakterem. Tak, znałem historię ich obojga, której Powell nie 
znał. Jeśli ten opowiedziany mi przez niego rozdział z ich dziejów, rozdział morski, z nowymi 
postaciami sentymentalnego i apoplektycznego starszego oficera i ponurego stewarda, zdumiewał 
Powella, znającego tylko ten jeden, w oderwaniu od pozostałych — to tym bardziej zdumiewający 
był dla mnie jako jeden z całej serii. Następował on przecież po rozdziale rozgrywającym się przed 
Wschodnim Hotelem, to jest tym, w którym i ja odegrałem pewną rolę. Wobec tego, co ona wtedy 
oświadczyła, i wobec moich rozsądnych uwag wszystko to było niespodziewane. Miała najlepsze 
chęci i ja z pewnością także. Kapitan Anthony — o ile mogłem się dowiedzieć od małego pana 
Fyne — miał też jak najlepsze chęci. Byliśmy wszyscy przepełnieni najszlachetniejszymi 
uczuciami i intencjami, o ile takie wzniosłe słowa można zastosować do skromnych postaci 
bohaterów tej opowieści. A morze dawało im samotne schronienie, wolne od wszelkich ziemskich, 
małostkowych podszeptów. Miałem się więc czemu dziwić.
 Mam nadzieję, że Powell wybaczył mi uśmiech, na jaki sobie wówczas pozwoliłem, o ile go w 
ogóle dostrzegł. Światło w kabinie jego małego kutra było niepewne i niepewny był też mój 
uśmiech. Niepewny i przelotny. Życie tej dziewczyny przedstawiało mi się jako tragikomedia, 
najsmutniejsza rzecz na tym świecie, przechodząca od szczerego śmiechu do niepowstrzymanych 
łez. Tak, były to najsmutniejsze i najpospolitsze zdarzenia i może dlatego, że pospolite, tym 
bardziej zasługujące na całą naszą litość.
 Czysto ludzka natura zdolna jest do liryzmu, lecz nie do abstrakcji. Nic tak nie ułatwia jej 
zrozumienia, jak wniknięcie w rozumne powiązanie charakterów i faktów. Zaczynając od postaci 
Flory de Barral i opierając się na moich wspomnieniach, pewien jestem, że musiała być bierna, 
gdyż z konieczności rolą kobiety jest oczekiwać na los, jaki ma jej przypaść; tylko niektóre i to nie 
najinteligentniejsze ukrywają tę bierność pod pozorami aktywności. Flora de Barral nie była 
wyjątkowo inteligentna, ale była na wskroś kobieca. Byłaby bierna (co nie znaczy, by miała w 
sobie mało życia) w okolicznościach, w których sam fakt jej kobiecości nadawałby jej tajemne i 
wielkie znaczenie. I byłaby wytrwała, a to stanowi istotę widomej i dotykalnej potęgi kobiecej. 
Tego byłem pewien. Czyż Flora nie okazała się już wytrwałą? Istotnie, prawdą jest, że zarodki 
zguby czyhają na nas, zwykłych śmiertelników, nawet u samego źródła naszej siły i że możemy 
zginąć zarówno z nadmiaru wytrwałości, jak i z jej braku.
 Taki był bieg moich myśli. Zadumałem się także nad pierwszym mym spotkaniem z nią — gdy 
bawiła się myślą o rzuceniu się w przepaść czy też może poważnie się nad nią zastanawiała. Lecz 
nie zapytałem z niepokojem Powella, co się w końcu stało z panią Anthony. Pozwoliłem mu to 
opowiedzieć po swojemu, czując, że bez względu na to, jak dziwne fakty mi wyjawi, zawsze będę 
wiedział więcej, niż on kiedykolwiek wiedział czy się domyślał…
 Marlow zamilkł na dłuższy czas, jak gdyby niepewny, czy nie powiedział czegoś 
przekraczającego moją zdolność rozumienia. Rozmyślnie nie zrobiłem żadnego gestu.
 — Zrozumiałeś? — zapytał.
 — Doskonale — odparłem. — Jesteś specjalistą od zagmatwanych kwestii psychologicznych. 
Ta historia przypomina mi powieści o czerwonoskórych, w których dzielni dzicy porywają 
dziewczynę, a szlachetny traper dzięki swemu niezwykłemu doświadczeniu idzie za śladami i 
odczytuje jej dzieje z odcisku stopy, ze złamanej gałązki, ze zgubionej po drodze ozdoby. Lubiłem 
zawsze takie powieści. Mów dalej.
 Marlow uśmiechnął się pobłażliwie z moich żartów.
 — Nie jest to właściwie powieść dla młodzieży — rzekł. — Ale będę opowiadał dalej. Siadów, 
jak je nazywasz, nie było dużo, miały natomiast duże znaczenie, i gdy Powell dowiedział się (bo w 
pewnej chwili poczułem, że powinienem mu to powiedzieć), że znałem panią Anthony przed jej 
zamążpójściem i że byłem do pewnego stopnia jej powiernikiem… Gdyż nie możesz zaprzeczyć, 
że do pewnego stopnia… Powiedzmy, że miałem wgląd… Młoda dziewczyna, jak wiesz, jest 
czymś w rodzaju świątyni. Przechodząc koło niej zastanawiasz się, jakie tajemnicze obrzędy 
odprawiają tam wierni, jakie odmawiają modlitwy, jakie miewają wizje. Uprzywilejowany 
mężczyzna, kochanek czy mąż, któremu wręczono klucz do tego sanktuarium, nie zawsze umie go 
użyć. Ja sam, choć się o to nie upominałem ani na to nie zasłużyłem, na skutek zwykłego 
przypadku miałem sposobność zajrzeć przez na wpół uchylone drzwi: ujrzałem tam najsmutniejszą 
profanację, zgaszony blask młodości; duch jej, nie spodlony wprawdzie ani nie otępiały, ale jakby 
oszołomiony nieuzasadnionym okrucieństwem, drżał w poczuciu swej bezradności. Utraciwszy 
zaufanie do siebie dziewczyna — wobec trudności materialnych i moralnych — zdobyła się na 
pełną rezygnacji beztroskę i posępną nieczułość (a to wszystko było proste, nieomal naiwne). 
Bierne cierpienie istoty, której się nie powodzi!
 Zastanawiałem się, czy nie nadszedł jeszcze kres jej nieszczęść? Nieszczęść, które są jakby 
wyrazem nienawiści niewidzialnych potęg, dotkliwej i krzywdzącej, a ujawniającej się poprzez 
czyny ludzkie.
 Powell, jak łatwo możesz sobie wyobrazić, szeroko otworzył oczy usłyszawszy moje 
oświadczenie. Ale był jeszcze przejęty wspomnieniami swoich przeżyć na „Ferndale” i zdumiony 
tym, że w tak niezwykły sposób zamieszany został w te sprawy tylko dlatego, iż nosił to samo 
nazwisko co pewien kapitan w Biurze Żeglugi. Toteż każdy inny zbieg okoliczności, choćby jak 
najbardziej nieprawdopodobny, nie wydawał mu się dziwny.
 To zdumiewające wydarzenie nie schodziło mu z myśli i wciąż mu się zdawało, że dostał się na 
statek podstępem. Było to dla niego tak nieprzyjemne uczucie, że miał ochotę przełamać 
onieśmielającą obojętność kapitana. Chciał zrzucić ten ciężar ze swych piersi. Myślę, że w tym 
wypadku młodość jego bardzo mu dopomogła. Och, tak! Młodość jest potęgą. Nawet kapitan 
Anthony zwrócił na nią uwagę, jak gdyby sam widok czegoś niesplamionego, nieustraszonego, 
niezatwardziałego w cierpieniach działał na niego pokrzepiająco. A może pociągnął go widok tej 
nowej twarzy na pokładzie statku, gdzie od lat patrzył na tych samych ludzi?
 Nie wiem, czy pewnego dnia rzucił jakieś słowo swojemu nowemu oficerowi, czy też po prostu 
spojrzał tylko na niego, dość że Powell skorzystał z pierwszej okazji. Kapitan zdziwił się i 
przerwawszy swoją nie kończącą się, szybką wędrówkę, wysłuchał go, rozjaśnił czoło i zaśmiał się 
krótko.
 „Ach! Tak się ta sprawa przedstawia! I pan uważał, że musi mi to wyjaśnić.”
 „Tak, panie kapitanie.”
 „To nie ma znaczenia, w jaki sposób pan się dostał na statek — rzekł Anthony. Po czym dając 
dowód, że nie był tak obojętny na to, co się dzieje na statku, jak przypuszczał Franklin, powiedział 
swym urywanym, szybkim głosem, jak gdyby mówienie dużo go kosztowało: — W porządku. 
Wydaje mi się, że pan dobrze sobie radzi z ludźmi” — a oczy jego błądziły już, jak zwykle, po 
morzu.
 „Tak, panie kapitanie.”
 Powell wyznał mi, że patrząc na tę dzielną twarz, która znów sposępniała, dodał impulsywnie 
pod wpływem jakichś skomplikowanych życzliwych uczuć: „Jestem tu bardzo szczęśliwy, panie 
kapitanie.”
 Szybkie spojrzenie, jakim mu odpowiedział kapitan, nieruchomość jego wzroku tak zmieszały 
Powella, że aż się cofnął nieco. Kapitan robił wrażenie, jakby nie pamiętał znaczenia tego słowa.
 „Pan — co? Ach, tak!… Pan… naturalnie… jest szczęśliwy. Pewno.”
 Mruknął to tylko i zaraz potem ruszył w swą szybką wędrówkę ze wzrokiem zwróconym gdzieś 
poza statek, na morze.
 Żeglarz na ogół spogląda w dal, lecz u kapitana Anthony — jak się wyraził Powell — było to 
coś szczególnego, coś zamierzonego, jakby chciał uniknąć cierpienia czy pokusy. Dla kogoś, kto to 
już zauważył, było to bardzo znamienne. Przedtem czuło się w tym wyraźnie tylko coś bardzo 
dziwnego. Nie dlatego — Powell starał się to wytłumaczyć — żeby kapitan nie zważał na 
wszystko, jak przystoi dowódcy statku. Dowodem tego było, że przy tej właśnie sposobności, 
pospacerowawszy dłuższy czas w milczeniu, kazał nagle Powellowi zluzować wszystkie płótna 
sztaksli i zaczął na ten temat robić jakieś uwagi, gdy w zejściówce ukazała się pani Anthony, a za 
nią jej ojciec. Usadowiła się jak zwykle w fotelu na zawietrznej stronie luku świetlnego. Kapitan 
nie dokończył tego, co chciał powiedzieć, i po krótkiej chwili zeszedł na dół.
 Zapytałem Powella, czy kapitan nigdy nie rozmawiał z żoną na pokładzie. Odpowiedział mi, że 
nigdy — co najwyżej zamieniał z nią parę słów. Panowało między nimi jakieś skrępowanie. Na 
przykład wtedy właśnie, gdy pani Anthony ukazała się na pokładzie, spojrzeli na siebie i kapitan 
wiódł za nią wzrokiem, póki nie siadła, ale ani do niej nie przemówił, ani się do niej nie zbliżył i po 
tej milczącej wymianie spojrzeń opuścił pokład nie obróciwszy ku niej głowy.
 Zapytałem Powella, co zrobił, gdy kapitan odszedł.
 „Zbliżyłem się do pani Anthony i zacząłem z nią rozmawiać. Myślałem, że bardzo się nudzi. 
Wydawała się taka obca na tym statku.”
 „Naturalnie jej ojciec był przy tym?”
 „Zawsze — odparł. — Zawsze siedział na skajlajcie, jakby jej pilnował. I wydaje mi się — 
dodał — że ją denerwował. Choć nie okazywała tego. Była zawsze bardzo spokojna i gotowa 
patrzeć wprost w oczy.”
 „Dużo pan z nią rozmawiał?” — ciągnąłem dalej moje badanie.
 „Najczęściej pozwalała, abym sam mówił — przyznał się Powell. — Nie wiem, czy ją to bardzo 
interesowało, ale pozwalała mi mówić. Nigdy mi nie przerywała.”
 Wszystkie sympatie Powella były po stronie Flory Anthony née* de Barral. Była na „Ferndale” 
jedyną istotą młodszą od niego, gdyż na statku nie było chłopców, a załoga składała się z samych 
doświadczonych marynarzy. Tak, młodość tworzyła między nimi pewną więź. Otwarte spojrzenie 
Powella musiało jej się bardzo podobać wśród tych dojrzałych, surowych, zasępionych lub nawet 
niechętnych twarzy, jakie widziała dokoła siebie. Z gorącą szlachetnością charakterystyczną dla 
jego wieku młody Powell stanął po jej stronie, zanim jeszcze się dowiedział, że na statku musi 
wziąć czyjąś stronę i co oznacza ten wybór. Miał przed sobą dziewczynę, miłą dziewczynę. Nie 
stawiał sobie dalszych pytań. Flora de Barral nie była wiekiem dużo młodsza od niego, ale z 
pewnych powodów, może z powodu kontrastu z ogólnie przyjętym poglądem na wiek żony 
kapitana, nie umiał patrzeć na nią inaczej, jak na wyjątkowo młode stworzenie. Jednocześnie, poza 
swym stanowiskiem, miała nad nim przewagę, jaką nad młodym człowiekiem w tym samym co 
ona wieku daje kobiecie jej wcześniejsza dojrzałość. Faktem jest, że pomimo iż nie rozmawiali ze 
sobą nigdy dłużej niż pół godziny i zachowując odpowiedni dystans, wkrótce — przypuszczam, że 
pod okiem starszego pana — zawarli ze sobą przyjaźń.
 Oto jak Powell opowiedział mi o zawarciu znajomości z żoną kapitana. Działo się to na długo 
przed jego pamiętną rozmową z pierwszym oficerem, a wkrótce po opuszczeniu Kanału. Pogoda 
była posępna; od dzioba dął silny, przycichający chwilami, niemal sztormowy wiatr; „Ferndale” 
pod zrefowanymi żaglami szedł na wiatr możliwie najostrożniej, przecinając drogę statków 
płynących do kraju; zaledwie posuwał się naprzód, nie było bowiem powodu do pośpiechu, a 
pogoda zapowiadała się groźnie. Około dziesiątej wieczorem Powell, który był na służbie, stojąc 
samotnie na rufie, w samym jej tyle, trzymał się nadburcia od zawietrznej strony i patrzył przed 
siebie. Wtem wśród białych, rozpryskujących się fal, pod czarnym niebem dojrzał światła jakiegoś 
statku. Przyglądał im się przez pewien czas. Statek pędził na oślep, gnany przez wichurę. „Minie 
nas tuż, tuż” — powiedział sobie; i nagle poczuł wielką nieufność do tego zbliżającego się statku. 
„Płynie wprost na nas” — pomyślał. Nie jego rzeczą było ustępować z drogi*. Przeciwnie. 
Niepokój jego zwiększył się, gdy przypomniał sobie o czterdziestu tonach dynamitu w kadłubie 
„Ferndale”; z takim ładunkiem nie można spokojnie myśleć o grożącym zderzeniu. Patrzył na dwa 
światełka w niezmierzonych ciemnościach wypełnionych gniewnym szumem morza. Wpatrywał 
się w nie jak urzeczony, póki nie stały się tak wyraźne, że uwierzył w niebezpieczeństwo. 
Wiedział, co należy uczynić w takim wypadku, ale całkiem słusznie uważał, że powinien wezwać 
natychmiast kapitana.
 Jednym susem przesadził pokład. Od niepamiętnych czasów na każdym statku kabina kapitana 
znajduje się na prawej burcie. Tak jak nikt nie może przypuszczać, że kapitan mógłby mieć nos z 
tyłu głowy, tak samo nie może się spodziewać, by kapitańska kabina była na lewej burcie. 
Powellowi wypadło zupełnie z pamięci, co mu o tym mówił pierwszy oficer. Przeskoczył przez 
pokład, jak to już powiedziałem, tupnął nogą i przyłożywszy twarz do wylotu wielkiego 
wentylatora zawołał w dół: „Panie kapitanie, proszę wyjść na pokład!” — głosem, który nie był ani 
drżący, ani przerażony, ale który moglibyśmy słusznie nazwać wymownym. Nie było wątpliwości, 
że wezwanie jest naglące. Ale zamiast rześkiego „dobrze!” i ruchu na dole, usłyszał tylko słaby 
okrzyk — potem nastąpiła cisza.
 Pomyśl, jak go to zdziwiło. Pozostał z uchem u wylotu wentylatora, z oczami przykutymi do 
owych świateł pozycyjnych podrzucanych porywami wiatru, który chłostał rozszalałe ciemności 
morza. Wydało mu się, że czekał godzinę, ale nie minęła jeszcze minuta, gdy po prostu ryknął w 
szeroki otwór rury: „Kapitanie!” Zaniepokojony głos pani Anthony odpowiedział z dołu: „Co się 
stało?”, i rozległy się lekkie kroki… Czemu go nie budzi? „Potrzebuję kapitana!” — zawołał i 
dając spokój dalszym wyjaśnieniom postanowił działać na własną rękę — rzucił się ku zejściówce, 
gdzie zawsze świeciło niebieskie światełko.
 Po drodze spojrzał na sternika, którego spokojna twarz była oświetlona blaskiem padającym od 
świateł w szafce kompasu. Rzucił mu szybko: „Na pierwszy rozkaz ster przełożyć!” „Tak jest!” — 
odpowiedział sternik pewnym głosem. Wówczas Powell zawoławszy do wachty pokładowej: „Na 
rufę!”, skoczył do burty, aby zapalić niebieską latarnię na barierze.
 Udało mu się skrzesać tylko kilka słabych iskier. Knot w latarni (może na skutek wilgoci) nie 
chciał się zająć. Wszystkie te czynności trwały sekundy. Powell wyznał mi, że niepowodzenie 
sparaliżowało mu myśli, głos, członki. Ta niespodziewana przeszkoda przekraczała jego władze 
umysłowe, na tę jedną ewentualność wyobraźnia jego nie była przygotowana. To go dobiło. 
Ochłonąwszy, pomyślał, że musi natychmiast coś zrobić, gdyż inaczej statki zderzą się burtami i 
nastąpi wybuch dynamitu, a załogi znikną z tego świata wśród ogromnej pożogi i huku.
 Widział już prawie katastrofę i w tej samej chwili, zanim zdołał otworzyć usta czy poruszyć 
ręką lub nogą, by odegnać wizję, usłyszał tuż przy swoim uchu opanowany głos kapitana Anthony, 
który mówił: „Nie chce się zapalić — co? Niech pan to rzuci i skoczy po pochodnię!”
 Nagle, jakby pchnięty jakąś wewnętrzną sprężyną, poczuł napływ energii. Skoczył. Pochodnia 
sygnałowa i pudełko zapałek były zawsze przygotowane w schodni. Zanim zdał sobie sprawę, że 
biegnie, już zniknął w zejściówce. Po ciemku znalazł kaganek i usiłował potrzeć zapałkę. Ale 
musiał kaganek jedną ręką przyciskać do piersi, palce miał wilgotne i sztywne, ręce drżały mu 
lekko. Jedna zapałka złamała się, druga zgasła. W jej świetle ujrzał bladą twarz pani Anthony, 
która stała trochę niżej na schodach prowadzących do kabiny. Oczy jej, które były blisko jego oczu 
(przykucnął bowiem na najwyższym stopniu schodów), zdawały się płonąć przyćmionym 
blaskiem w przygasającym świetle zapałki. Z pokładu nagle zabrzmiał niespodziewanie 
sardoniczny głos kapitana: „Jeśli chce pan zdążyć na czas, niech się pan śpieszy.”
 „Niech pan mi da zapałki” — szepnęła w pośpiechu pani Anthony poufałym i rozbawionym 
tonem, jakby byli dwojgiem dzieci, które, ukryte za murem, knują jakiś figiel. Ta propozycja 
ucieszyła go i wydała mu się tak naturalna, że odparł bez ceremonii:
 „Proszę, niech pani weźmie.”
 Ręce ich spotkały się po ciemku, wzięła od niego zapałki, gdy on trzymał nasyconą parafiną 
pochodnię z żelaznym uchwytem. Chciał ją ostrzec: „Niech pani uważa!” Lecz zanim wymówił te 
słowa, pochodnia zapłonęła raptownie między nimi i zobaczył, jak odskoczyła zasłaniając twarz 
ramieniem. „Halo!” — zawołał, ale nie mógł się zatrzymać ani chwili, by zapytać, czy jej się coś 
nie stało. Wypadł z zejściówki wprost na kapitana, który wziąwszy od niego pochodnię podniósł ją 
wysoko nad głową.
 Gwałtowny płomień zatrzepotał jak jedwabna flaga, rzucając na rufę — na przemian z 
ruchomymi cieniami — jaskrawy, migotliwy blask, oświetlając wklęsłe powierzchnie żagli i 
błyszcząc na wilgotnych, pomalowanych na biało poręczach. Młody Powell obrócił wzrok ku 
zawietrznej chwytając łapczywie oddech.
 Zdawało się, że obcy statek, cień ciemniejszy od mroków nocy, nie posuwa się naprzód, lecz 
występuje coraz wyraźniej na wprost dzioba „Ferndale”, spoglądając jednym okiem zielonym, a 
drugim czerwonym; oczy te kołysały się i miotały, jakby były osadzone w ruchliwej głowie 
jakiegoś niewidzialnego potwora czającego się w ciemności wpośród fal. Minęła chwila długa jak 
wieczność i nagle potwór, który, zdawało się, przyjął kształt góry, nie mrugnąwszy nawet 
ostrzegawczo, przymknął swe zielone oko.
 Powell odetchnął z ulgą. „Już teraz wszystko w porządku” — rzekł kapitan Anthony 
przytłumionym, spokojnym głosem. Oddał płonącą pochodnię Powellowi i poszedł na rufę 
patrzyć, jak na oślep mija ich ta groźba zniszczenia, która świecąc dwubarwnymi oczyma 
przygnała tu z ciemnej nocy na skrzydłach porywistego wiatru. Teraz można już było dostrzec jej 
prawdziwy kształt, czarny i wydłużony, wśród syczących płatów piany rozpryskującej się wzdłuż 
jej drogi.
 Jak to bywa zazwyczaj, gdy wicher i fale gnają przed sobą statek, patrzącym zdawało się, że 
posuwa się on niezbyt szybko, jakby od niechcenia na przemian to długimi, to krótkimi leniwymi 
skokami, zatrzymując się chwilami wśród dopędzających go fal. Dopiero gdy statek na odległość 
głosu mijał dziób „Ferndale” można było dostrzec, z jaką szybkością sunie. Czerwone światło 
znikło, a on bujając się na grzywie bałwana na kształt ogromnego cienia pochylił się naprzód i 
znikł z oczu rozpływając się w mrocznej przestrzeni.
 „O mały włos — rzekł kapitan Anthony obojętnym tonem, podniósłszy głos tylko tyle, by go 
usłyszano poprzez wichurę. — Widać na tamtym statku jest banda ślepców. Niech pan już zgasi 
pochodnię.”
 Powell w milczeniu, odwróciwszy pochodnię, zgasił płomień w kaganku, tym jednym ruchem 
dłoni pogrążając rufę w ciemnościach. W tej samej chwili znikł z jego wyobraźni obraz innego 
ogromnego płomienia, gwałtownie wystrzelającego z białych, spienionych płatów fal i 
rzucającego blask aż na chmury. Niby wybuch wulkanu unosił on ze sobą w górę maszty i trupy 
ludzkie, kawałki dwóch zniszczonych statków. Obraz ten znikł i sprawiło to Powellowi wielką 
ulgę. Przyznał się, że aż do chwili, gdy wszystko minęło, nie zdawał sobie sprawy, do jakiego 
stopnia jest wystraszony — nie rzeczywistością, lecz tym, co mu podsunęła wyobraźnia. Miarą 
tego było uczucie osłabiającego znużenia, które nim niespodzianie owładnęło (strach bowiem 
przynosi wielkie napięcie).
 Poszedł do schodni i schyliwszy się nisko, aby położyć pochodnię na zwykłym miejscu, ujrzał 
nagle w ciemnościach nieruchomy i blady owal twarzy pani Anthony. Szepnęła cicho:
 „Czy coś nam grozi? I co takiego?”
 „Już minęło” — szepnął jej w odpowiedzi.
 Pozostał pochylony, z głową pod daszkiem schodów, i patrzył na ten śmiertelnie blady owal. 
Dziwił się, że nie wybiegła na pokład, lecz pozostała spokojnie na miejscu. Była to odwaga i 
niesłychane opanowanie, ale nie głupota. Wiedziała, że grozi natychmiastowe niebezpieczeństwo, 
i zapewne zdawała sobie sprawę, jakiego było ono rodzaju.
 „Pani tu czekała na to, co się stanie?” — wyszeptał z podziwem.
 „Czyż tak nie było lepiej?” — zapytała.
 Nie wiedział. Może. Wyznał, że sam nie byłby do tego zdolny. Nie. Cały jego organizm, krew i 
muskuły nie zniosłyby tego. Czuł, że musiałby zobaczyć, co się stanie. Przypomniał sobie, że 
pochodnia mogła sparzyć jej twarz, zapytał więc o to z niepokojem.
 „Trochę. Ale nie bolało. Czy czuć spalonymi włosami?”
 W jej głosie był odcień wesołości. Może się trochę wystraszyła, ale z pewnością nie doznała 
żadnego wstrząsu i nie odczuwała teraz przykrej reakcji. To potwierdziło dobrą opinię o niej, a 
nawet, o ile to było możliwe, podniosło w oczach Powella tę „fajną dziewczynę”, choć zdawało mu 
się, iż wyrażanie się w ten sposób o żonie swego kapitana jest potwornością. „Ale nie wygląda na 
to” — myślał wyczerpany i chciał jeszcze coś jej powiedzieć o zapalaniu pochodni, gdy w 
zejściówce jakiś głos wypowiedział parę niewyraźnych słów. Ton tego głosu był pogardliwy; 
dochodził z dołu, z głębi schodów. Był to głos z kabiny. A o tej porze z kabiny kapitańskiej mógł 
się odezwać jedynie głos ojca pani Anthony. Niewyraźny, blady owal twarzy zniknął tak nagle, że 
Powell poczuł się zaskoczony. Przez chwilę stał jeszcze pochylony u wylotu schodni i teraz, gdy 
jej smukła postać już nie zagradzała wąskiej i krętej klatki schodowej, głosy z dołu dochodziły 
wyraźniej, choć słowa wciąż były niezrozumiałe. Starszy pan był czymś podniecony, a pani 
Anthony „starała się go ugłaskać”, jak się wyrażał Powell. Odeszli od schodów, a Powell opuścił 
zejściówkę. Zanim wycofał głowę, zdawało mu się, że usłyszał słowa: „Stracona dla mnie”; 
wymówił je pan Smith.
 Kapitan Anthony nie ruszył się od bariery na rufie. Stał w tym samym miejscu, z którego 
obserwował, jak tamten statek przepływa obok kołyszącym się i rozhuśtanym cieniem wśród 
zgiełku ścigających go fal. Nie poruszył się; Powell, który stał blisko, nie śmiał przemówić do 
niego, tak tajemniczą zdawała się jego młodym oczom ta niewyraźna postać, bez ruchu wpatrująca 
się w noc, jakby oddana na pastwę niezrozumiałego cierpienia, tęsknoty czy żalu.
 Dlaczego widok nieruchomej istoty ludzkiej robi często na nas tak silne wrażenie i sugeruje 
nam coś złego — jak gdyby przeznaczeniem naszym był bezustanny ruch? Spokój kapitana 
Anthony był nie do zniesienia dla drugiego oficera. Powell wałęsający się koło luku pragnął teraz, 
by kapitan zszedł z pokładu. „Czemu nie idzie na dół?” — zniecierpliwiony pytał sam siebie. 
Odważył się zakasłać.
 Nie wiadomo, czy to na skutek owego kaszlnięcia, lecz kapitan Anthony przemówił. Nie ruszył 
się z miejsca; odwrócony tyłem, zapytał dość ostro Powella, czy pierwszy oficer zapomniał mu 
powiedzieć, że kapitan mieszka po lewej stronie.
 „Owszem, panie kapitanie — rzekł Powell zbliżywszy się do jego pleców. — Oficer powiedział 
mi, że w razie gdybym potrzebował pana kapitana, mam zatupać nogą w lewą stronę pokładu, ale 
nie pamiętałem o tym wtedy.”
 „Powinien pan był pamiętać — kapitan wymówił to z wysiłkiem. I dodał przez zęby: — Nie 
chciałbym niepokoić mojej żony. Rozumie pan?”
 „Nie przestraszyła się — odparł z całą naiwnością Powell. — Sama zapaliła mi pochodnię.”
 „Nie przestraszyła się! — zawołał kapitan Anthony odwróciwszy się. — Moja żona zapaliła 
pochodnię? Moja żona…” Powell objaśnił, że przez cały czas nie opuściła zejściówki.
 „Przez cały czas” — powtórzył kapitan. Powellowi wydawało się dziwne, że zamiast się o tym 
samemu przekonać, kapitan zapytał:
 „Czy jest tam jeszcze?”
 Powell odparł, że zeszła na dół, gdy ów obcy statek minął „Ferndale”. Kapitan Anthony ruszył 
już ku zejściówce, gdy Powell dodał: „Pan Smith wezwał panią Anthony do salonu. Zdaje mi się, 
że jeszcze tam rozmawiają.”
 Ku jego zdumieniu kapitan porzucił zamiar zejścia na dół.
 Zaczął natomiast chodzić po rufie pomimo zimna, wilgotnego wiatru i bryzgów wody, a miał na 
sobie tylko nocną odzież i pantofle. Powell stojąc obok załamania pokładu wpatrywał się w 
przestrzeń. Gdy po pewnym czasie odwrócił głowę, by spojrzeć na swego ekscentrycznego 
kapitana, nie dojrzał już jego ruchliwej i ciemnej postaci krążącej tam i z powrotem. Drugi oficer 
„Ferndale” poszedł rozglądając się na tylny pokład i zwrócił się do marynarza, który sterował:
 „Kapitan zeszedł na dół?”
 „Tak, panie — odparł marynarz; policzek miał wypchany tytoniem do żucia, oczy wpatrzone w 
różę wiatrów. — Zeszedł przed chwilą. Śmiał się.”
 „Śmiał się? — powtórzył z niedowierzaniem Powell.
 — Powiadacie, że kapitan się śmiał? Musiało wam się zdawać. Dlaczego się śmiał?”
 „Nie wiem, panie poruczniku.”
 Stary marynarz przyjmował z głęboką obojętnością objawy ludzkich uczuć. Jednak po 
dłuższym milczeniu zrobił ustępstwo na rzecz słabości drugiego oficera i dodał parę słów: „Tak. 
Chodził jak zwykle po pokładzie, gdy nagle zaśmiał się i poszedł do kajut. Musiało mu coś 
zabawnego przyjść nagle na myśl.”
 Coś zabawnego. Powell nie mógł uwierzyć, lecz na razie nie zastanawiał się nad tym. W 
różnych sytuacjach dziwne myśli jednak przychodzą ludziom, a przychodzą one różnego rodzaju 
ludziom. Niemniej Powell był zgorszony dowiedziawszy się, że kapitan Anthony zaśmiał się 
pewnej nocy bez żadnej widocznej przyczyny; zrobiło to na nim nie wiadomo dlaczego przykre 
wrażenie. Wtedy to, pod koniec wachty, gdy chłodne podmuchy wiatru uderzały na niego z 
ciemności, sponad krótkich fal, które tu, na płyciznach, warczały gniewnie dokoła statku — wtedy 
to świtało w jego prostym umyśle, że nie wszystko tak się przedstawia, jak to on sobie ufnie 
wyobrażał, że może kapitan Anthony nie jest szczęśliwy… Jak widzisz więc, przygotowało go to w 
pewnym stopniu do zrozumienia żalów, jakie rozwodził nad swoim kapitanem apoplektyczny i 
sentymentalny Franklin. I choć odnosił się do tego z pogardą, która w dużej mierze była szczera, 
przyznał mi się jednak, że w głębi duszy powziął niejasne i przykre podejrzenie, że w tych 
kabinach, tak niezwykle odseparowanych od reszty statku, nie wszystko jest tak, jak powinno być. 
Podejrzenie to powstało i rosło w nim wbrew jego woli.
ROZDZIAŁ CZWARTY 
ANTHONY I FLORA
 Marlow wysunął się z cienia biblioteki, by wziąć cygaro z pudełka stojącego obok mnie na 
małym stoliku. W pełnym świetle zobaczyłem w jego oczach lekko szyderczy wyraz, którym 
zazwyczaj pokrywał pogodne i pełne politowania współczucie wobec bezsensownych 
komplikacji, jakie idealizm wprowadza do prostego a przejmującego problemu postępowania 
ludzkiego na tym świecie.
 Z przesadną starannością wybrał i zapalił cygaro, po czym zwrócił się do mnie. Patrzyłem na 
niego w milczeniu.
 — Myślisz, jak sądzę — rzekł, a szyderczy wyraz oczu nadawał jasne znaczenie jego tonowi — 
że już najwyższy czas, bym ci wyjawił coś określonego. To znaczy coś z tej przykrej 
psychologicznej zagadki rozgrywającej się w kabinie (gdyż oczywiście musi to być 
psychologiczna zagadka), która tak głęboko trapiła Franklina, starszego oficera statku „Ferndale” i 
nawet zakłóciła niewinny spokój duszy Powella, drugiego oficera tegoż statku dowodzonego przez 
Roderyka Anthony— „wie pan, syna poety”.
 — Pewnie wyznasz mi teraz, że nie udało ci się odkryć tej tajemnicy — rzekłem z udanym 
oburzeniem.
 — Takie wyznanie byłoby ci pewnie na rękę. Ale nie zrobię ci tej przyjemności, bo zagadkę tę 
rozwiązałem. Muszę się jednak przyznać, że przez pewien czas bardzo byłem zaintrygowany, ale 
widziałem teraz parokrotnie naszego Powella w jak najbardziej sprzyjających okolicznościach, a 
prócz tego wpadłem na zupełnie niespodziewane źródło informacji…
 Zresztą mniejsza z tym. Jak doszedłem do nich, obchodzi cię tylko o tyle, o ile należy to do 
samej powieści. Przyznaję, że to staropanieńskie zajęcie wyciągania wniosków z drobiazgów 
przez pewien czas nie doprowadzało do żadnego logicznego rezultatu. Teraz jednak występuję już 
jako badacz rozumujący dedukcyjnie. Z tego, co wiemy o Roderyku Anthony i Florze de Barral, 
nie mogłem przypuszczać, aby to była zwykła małżeńska kłótnia, która dojrzała w przeciągu roku. 
Jeślibyś mnie zapytał, czym jest zwykła kłótnia małżeńska, odpowiedziałbym ci, że jest to 
sprzeczka o nic. Mam tu na myśli to, co mówił Powell, gdyśmy go po raz pierwszy spotkali: że 
lądowe szczury skłonne są do waśni o każdą błahostkę, do waśni, z której pod wpływem 
bezpodstawnego poczucia krzywdy, wynaturzonej ambicji a także dla samego efektu rodzi się 
nienawiść. Nie ma na świecie aktorów, nawet najskromniejszych i najbardziej podrzędnych, którzy 
by nie mieli publiczności, a publiczność cichaczem zatruwa przedstawienie jadem swych drwin, 
złośliwymi radami, kpiącymi komentarzami lub perfidnym współczuciem. Lecz Roderykowie 
Anthony wolni byli od wszelkich demoralizujących wpływów. Jak wiesz, na morzu nie ma 
publiczności. Przykre echa własnej małości nie dochodzą tam, gdzie pod sklepieniem nieba 
rozlega się potężny, wyzywający ryk żywiołu lub panuje niezmącone pierwotne milczenie, które 
zdaje się być cząstką nieskończonej ciszy wszechświata.
 Pamiętając Florę de Barral, gdy znajdowała się na dnie nędzy moralnej, i Roderyka Anthony 
porwanego wichrem burzliwego uczucia, zastanawiałem się, czy to wszystko zostało już 
zapomniane. Co sprawiło, że tak szybko i całkowicie stali się sobie obcy, z dala od wszelkich 
pokus, wśród ciszy morza i w takim odosobnieniu, że gdyby nie zazdrosne przywiązanie 
sentymentalnego Franklina, który zwrócił na to uwagę Powella, nie pozostałoby o tym żadne 
wspomnienie ani żaden dowód.
 Muszę od razu wyznać, że przede wszystkim zacząłem podejrzewać Florę de Barral. Na tym 
świecie, urządzonym tak jak obecnie, kobiety są tą częścią ludzkości, która budzi podejrzliwość. 
Są ku temu słuszne powody. Powody te tak łatwo wykryć zastanowiwszy się nieco, że nie warto, 
bym ci je wyliczał. Chcę tylko zaznaczyć, że rola kobiety, polegająca całkowicie na wywieranym 
przez nią „wpływie”, ma w sobie coś okultystycznego L tajemniczego, coś, co nie budzi pełnego 
zaufania, podobnie jak nie budzą go wszelkie pierwotne siły przyrody, których działanie nie jest 
dla nas jasne, bo nie rozumiemy ich w pełni.
 Gdyby kobiety nie były siłą natury, której potęga jest ślepa, a moc kapryśna, nikt nie rzucałby na 
nie podejrzeń. Ale tak jak jest, trudno się temu oprzeć. Odpowiesz mi, że siła ta w osobie Flory de 
Barral została ujarzmiona przez Roderyka. Tak, istotnie, postąpił sobie z nią władczo, lecz 
człowiek ujarzmił też elektryczność. Oświetla mu ona drogę, ogrzewa dom, nawet ugotuje mu 
obiad — podobnie jak kobieta. Ale jak byś nazwał takie zwycięstwo? Człowiek o nim nie wie. 
Musi wobec swej niewolnicy zachować niesłychaną ostrożność. I im więcej żąda od niej w swej 
wzrastającej dumie, tym łatwiej może się ona zwrócić przeciwko niemu i obrócić go w popiół…
 — Dalekie porównanie — zauważyłem chłodno. Marlow powrócił na swój fotel w cieniu 
biblioteki. — Ale przyjąwszy je w tym znaczeniu, jakie masz na myśli, wszystko ogranicza się do 
umiejętnego postępowania. I jeżeli chcesz powiedzieć, że ten żarłoczny Anthony…
 — Żarłoczny Anthony, to mi się podoba — przerwał Marlow. — Był tak dalece głodny i 
spragniony kobiecości, jak sobie tego żaden feminista nie może wyobrazić. Temu głównie 
przypisuję odrazę, jaką odczuwał do niego Fyne. Poczciwy mały pan Fyne! Nie wyobrażasz sobie, 
jakiego im piekielnego figla wypłatał w czasie swej wizyty w hotelu. Ale któż mógł kapitana 
Anthony posądzać o skłonność do bohaterstwa? Są różnego rodzaju bohaterstwa, ale jedno z nich 
przynajmniej jest idiotyczne: to, które ma pozory wzniosłej delikatności. I właśnie do takiego 
bohaterstwa był zdolny syn subtelnego poety.
 Był on z pewnością podobny do ojca, który — nawiasem mówiąc — zadręczył na śmierć, bez 
żadnej dla siebie przyjemności, dwie kobiety, nie odpowiadały one bowiem ideałowi jego 
super—wyrafinowanej subtelności, przejawiającej się w jego poezji. Oto jaki był twój poeta. Za 
dużo wymagał od innych. Syn jego, nie wypowiadając się piórem, stworzył sobie własny ideał 
pragnąc wcielić w czyn marzenia, namiętności, impulsy, które poeta wykorzystywał tworząc swe 
poezje, droższe dla niego od własnej osobowości — i czyniące go wzniosłym w oczach innych 
ludzi, a nawet we własnych.
 Czy Anthony pragnął uchodzić we własnych oczach za wzniosłego? Nie chciałbym mu robić 
tego zarzutu, choć bywają na pewno mniej szlachetne ambicje, z których świat nie odważa się 
drwić. Ale nie sądzę, by tak było; nie zdaje mi się nawet, by w tym, co zrobił, była świadoma i 
szczytna wiara w siebie, specjalnie wyraźne poczucie swej siły, które tak często stawia ludzi w 
trudnych czy dwuznacznych sytuacjach. Jeśli patrzyć na jego życie w oderwaniu (a tak widzi się 
częstokroć prawdę w jej rzeczywistej postaci), widać, że było to życie samotne, pełne ciszy i 
namiętnych pragnień.
 Los postawił tę dziewczynę na jego drodze i jeśli uśmiech wybiega na nasze usta na widok 
gwałtowności, z jaką zdobył Florę de Barral, musimy jednak przyznać, że to skwapliwe 
przywłaszczenie jej sobie było przecież postępkiem człowieka żyjącego w samotności, wśród 
namiętnych pragnień; jednocześnie zaś człowieka, który jeśli nie był skończonym głupcem, musiał 
snuć długie i żarliwe marzenia, podczas których w niezbadanych tajnikach serca powoli dojrzewa 
zdolność do szczerej namiętności. Wiem także, że wszechmocna tyrania namiętności, wziąwszy 
człowieka całkowicie w swoje władanie, kierując wszystkie jego zdolności do swego własnego 
jedynego celu, podniecając i popychając do różnych przygód, może doprowadzić go do samej 
granicy niezbadanych niebezpieczeństw, do wrót szaleństwa, obłędu i śmierci.
 U tego człowieka wyrwanego z ciszy, którą potęgował jeszcze niewyrażalny ryk i szum 
ogromnych mórz, człowieka nieprzyzwyczajonego do próżnej gadaniny, zjawił się nagle 
muskularny mały pan Fyne, jeden z najbardziej typowych przedstawicieli tej ludzkości, której głos 
był tak obcy kapitanowi, mąż jego siostry, postać wyodrębniająca się spośród mglistego i 
dalekiego tłumu. Zjawił się i zalał kapitana takim potokiem wymowy, jakiego ten nie słyszał 
jeszcze nigdy. W ciągu jednej godziny poruszył wszystkie najgłębsze uczucia, jakie kapitan 
kiedykolwiek odkrył w sobie i rzucił mu słowa takie, jak „nieuczciwość”, których sam dźwięk był 
mu wstrętny. Nieuczciwość! Wykorzystywanie sytuacji! Przez niego! On nieuczciwie postępujący 
z tą dziewczyną? On okrutny względem niej!
 Nie mógł odpowiedzieć wzgardą na zarzuty postawione z takim żarem i przekonaniem. Zrobiły 
na nim wstrząsające wrażenie. Drgały jeszcze w dusznej atmosferze tego hotelowego pokoju, 
budząc przerażenie i niepokój, nie dając o sobie zapomnieć, gdy otworzyły się drzwi i weszła Flora 
de Barral.
 Nie zauważył nawet, że się spóźniła. Siedział na sofie pogrążony w posępnej zadumie. Czyż tak 
było naprawdę? Sam mówił zawsze tylko to, co myślał, wyobrażał więc sobie, że ludzie nigdy nie 
mówią tego, czego nie myślą (chyba tylko z wyjątkiem kłamców, a tym z pewnością jego szwagier 
nie był). Głęboki, piersiowy głos małego pana Fyne brzmiał mu jeszcze w uszach. „On wie 
dobrze” — rzekł sobie Anthony. Pomyślał, że najlepiej zrobi, jeśli odejdzie i nigdy już więcej 
Flory nie zobaczy. Ale oto ona! Stoi przed nim zdając się oskarżać i błagać o pomoc. Jakże mógł ją 
opuścić? To niemożliwe. Nie miała nikogo — a raczej miała: tego ojca. Anthony skłonny był 
oceniać go tak jak ona. Mógł być ofiarą potwornej niesprawiedliwości. Ale co ma począć człowiek 
po wyjściu z więzienia? I to w dodatku człowiek stary. A poza tym tego typu człowiek. Co się z 
nimi obojgiem stanie? Anthony wzdrygnął się lekko, a blady uśmiech, z jakim Flora weszła do 
pokoju, zniknął z jej warg. Przyzwyczaiła się do jego gwałtownej czułości i już się jej nie bała. Ale 
nigdy jeszcze nie widziała go takim i nagle zaczęła podejrzewać w tym jakieś nowe okrucieństwo 
losu. On zerwał się ze zwykłą sobie porywczością, ale jak gdyby go otrzeźwiło jakieś ważne 
postanowienie, rzekł:
 „Nie. Nie mogę cię już opuścić. Poznałem cię, a tyś opowiedziała mi swoje dzieje. Jesteś 
uczciwa. Nigdy nie mówiłaś, że mnie kochasz.”
 Czekała mówiąc sobie, że nigdy nie dał jej do tego sposobności, że nigdy się o to nie zapytał! I 
że, prawdę powiedziawszy, ona sama tego nie wie!
 Skłonny jestem uwierzyć, że istotnie nie wiedziała tego. A ponieważ bogactwo doświadczeń 
rzadko jest udziałem kobiety, wyjątkowo tylko zna się ona na sprawach uczuć. Raczej mężczyzna 
zna siebie dokładnie wewnętrznie i zewnętrznie. Kobiety są opanowane tylko powierzchownie, 
wewnętrznie są niespokojne, może dlatego, że są czy też czują się jak uwięzione w klatce. Ale to 
uogólnienia. Co się tyczy Flory de Barral, to odkąd Anthony wdarł się przemocą w jej 
beznadziejne i okrutne życie, czuła się tak, jakby ją z celi skazańca uwolnił jakiś kataklizm 
przyrody, nawałnica czy trzęsienie ziemi; nie była wystraszona, gdyż nie może być nic gorszego od 
ostatniej nocy skazańca, lecz — poddając się biernie — była oszołomiona i zdumiona. Nie miała 
ochoty ani się odezwać, ani poruszyć. Nie miała na to siły. I po co? A w głębi ducha, nieomal 
podświadomie pociągało ją, że ma oparcie w tej przemocy. Było to uczucie, jakiego jeszcze nigdy 
w życiu nie doświadczyła.
 Czuła teraz, jakby ten huragan się uspokajał, jak gdyby ta świadomość oparcia, która kusiła ją, 
by przymknąwszy rozkosznie oczy dać się unosić w nieznaną, nieskalaną żadną podłością dal, była 
mniej pewna i chwiała się groźnie. Usiłowała wyczytać coś z jego twarzy, z tej twarzy energicznej 
i dobrej, do której tak szybko się przyzwyczaiła. Ale nie umiała jeszcze zrozumieć jej wyrazu. 
Zastraszona i zniechęcona już na progu młodości, pogrążona w gorzkiej nędzy moralnej, nie 
nauczyła się czytać tego rodzaju mowy.
 Gdyby miłość Roderyka była tak egoistyczna, jak miłość bywa zazwyczaj, wzięłaby górę nad 
jego egoistyczną próżnością lub — jeśli wolisz — nad jego egoistyczną szlachetnością i wtedy nie 
byłoby się to wszystko zdarzyło. To wyrzeczenie, na myśl o którym nie wiadomo, czy się 
roześmiać złośliwie, czy się wzdrygnąć, nie byłoby mu przyszło do głowy. Ale wtedy jego uczucie 
nie byłoby się także zwróciło ku nieszczęśliwej córce de Barrala. A było to uczucie zrodzone z tej 
niezwykłej litości, która nie ma nic wspólnego z pogardą, gdyż rodzi się z przemożnej skłonności 
do tkliwości, tej zapalczywej, zachłannej tkliwości milczących i samotnych ludzi — 
dobrowolnych a namiętnych wygnańców z własnego środowiska. Jednocześnie zmuszony jestem 
przypuszczać, że próżność jego była niezmierna.
 „Jakie ona ma wielkie oczy” — pomyślał ze zdumieniem.
 Nic dziwnego! Wpatrywała się w niego całą potęgą swej duszy, z wolna budzącej się z 
odurzającego snu, w którym mogła tylko drżeć z bólu, lecz nie mogła ani się zerwać do lotu, ani 
poruszyć. Pogrążał się w tych oczach coraz głębiej i głębiej, zesztywniały i bez tchu, jak szalony 
żeglarz, który rozpaczliwym skokiem ze szczytu masztu rzuca się w błękitne, niezgłębione morze, 
przez tylu ludzi jednocześnie nienawidzone i kochane. A próżność jego była niezmierna. Mały, 
muskularny feminista, pan Fyne, dotknął go do żywego. „Ja! ja miałbym wykorzystać jej 
bezradność! Ja miałbym nieuczciwie postępować z tą mgiełką, z tym bladym cieniem, bezdomnym 
na tym wstrętnym, brudnym świecie. Znikłaby, gdybym tylko silniej dmuchnął na nią! — 
powtarzał ze zgrozą. — Nigdy!” Wszystkie te wyrafinowane subtelności uczuć, które w tylu 
pięknych wierszach wypowiedział Carleon Anthony, urosły do rozmiarów namiętności 
napełniającej wewnętrznym łkaniem potężną postać tego człowieka, który w swym życiu nie 
przeczytał ani jednego z tych sławnych sonetów opiewających najbardziej kulturalną, rycerską 
miłość, tych sonetów, które… Wiesz, że jest ich cały tom. W moim wydaniu znajduje się portret 
autora, kiedy miał lat trzydzieści. Gdy przed kilkoma dniami pokazałem go Powellowi, zawołał: 
„Nadzwyczajne! Można by go wziąć za podobiznę kapitana Anthony, gdyby…” Chciałem się 
dowiedzieć, co miało znaczyć to „gdyby”. Ale Powell nie umiał tego powiedzieć. Była jakaś 
różnica. Bez wątpienia była — może w subtelności. Ojciec — wyrafinowany intelektualista, 
chorobliwie unikający wszelkich kontaktów, mógł tylko opiewać w harmonijnych strofach to, co 
syn odczuwał z milczącą i lekkomyślną szczerością.
 Roderykowi, przejętemu rozczulającym, wspólnym wielu silnym mężczyznom złudzeniem o 
słabości i duchowej delikatności kobiet, wydawało się, że zniweczyłby i złamał coś bardzo 
cennego w tej istocie. Byłoby to nie mniejszą zbrodnią niż zamordować ją. Wydaje się to bardzo 
krańcowym wnioskiem ze słów Fyne’a, lecz Anthony nie był przyzwyczajony do tego, co się gada 
na stałym lądzie, i ani na chwilę nie zastanawiał się nad wartością, jaką te słowa miały w ustach 
jego szwagra. W istocie już sam ponury ich dźwięk był w najwyższym stopniu wstrętny tej prawej 
naturze, zahartowanej w słonych podmuchach morskich sztormów wiejących z dalekich 
horyzontów, a jasnej jak światło dzienne.
 Chciał rzucić jej w twarz całe swoje oburzenie, ale ona patrzyła na niego z wyczekiwaniem, 
które go powstrzymało. Jego wyraźne zmieszanie zaniepokoiło ją. Powtarzał tylko:
 „Och, tak. Postąpiłaś zupełnie uczciwie. Mogłaś tak postąpić, muszę przyznać, że jesteś w 
zupełnym porządku. W każdym razie nie powiedziałaś mi nigdy nic, czego byś nie myślała.”
 „Nigdy” — wyszeptała po chwili.
 Robił wrażenie podnieconego, dusiło go wzruszenie niepojęte dla niej, podobne było bowiem 
do zakłopotania, stanu nie do pomyślenia u tego człowieka.
 Zastanawiała się, co mogła takiego powiedzieć, przypominając sobie, że — szczerze mówiąc — 
mało z nim rozmawiała; opowiedziała mu tylko pobieżnie swoje dzieje, których nie miał chyba 
cierpliwości wysłuchać do końca, gdyż zdawał się wciąż odtrącać Je od siebie wydając okrzyki 
przerażenia i gniewu, bełkocąc dzikie i ponure „dosyć! dosyć!” — i wśród narzuconego sobie 
spokoju zrywając się nagle z zatrważającą gwałtownością, jak gdyby chciał natychmiast wybiec, 
by wywrzeć na kimś swą zemstę. Myślała sobie, że w lot podchwytywał jej słowa, nie pozwalając 
nigdy dokończyć myśli. Uczciwa. Uczciwa. Tak, z pewnością była uczciwa. List jej do pani Fyne 
był podyktowany przez uczciwość. Ale pomyślała ze smutkiem, że nigdy nie wiedziała, co mu 
powiedzieć — może dlatego, że nie miała mu nic do powiedzenia?
 „Ale przekonasz się, że ja też mogę być uczciwy” — wybuchnął groźnym tonem, który umiała 
już oceniać, a który ją bawił i przejmował radosnym drżeniem.
 Czekała, co nastąpi. Lecz nim targała niepewność. Z obrzydzeniem rozejrzał się po pokoju, jak 
gdyby na ścianach mógł dojrzeć ślady wszystkich przypadkowych mieszkańców, którzy go kiedyś 
zajmowali. Ludzie w tym pokoju kłócili się, chorowali, waliły się tu na nich nieszczęścia, zło, 
może trafiały się tu zbrodnie — a pewnie i śmierć. Nie było to miejsce odpowiednie. Chwycił 
kapelusz. Zdecydował się. Statek, który znał, odkąd wyszedł ze stoczni, jego dom, jego 
schronienie — nieskalany, uczciwy statek — to było miejsce odpowiednie.
 „Chodźmy na statek. Tam porozmawiamy — rzekł. — Będziesz musiała mnie wysłuchać. Bo 
cokolwiek by się stało i cokolwiek by oni powiedzieli, nie mogę pozwolić ci odejść!”
 Trzeba powiedzieć, że (wbrew swym przeczuciom czy zgodnie z nimi) nie mogła nic innego 
zrobić, tylko pójść na statek. Było to z góry uplanowane na ten ranek. Milczał, gdy tam jechali. 
Anthony był ostatnim z ludzi, który by zgodnie z ogólną opinią potępił jakąś ludzką istotę lub 
okazał lekceważenie i wzgardę wobec ludzkiej niedoli, nawet jeśli była ona zasłużona. Gotów był 
tak oceniać starego, skazanego przez prawo de Barrala, jak jego córka, bez najmniejszych 
zastrzeżeń. Lecz miłość taka, choć może popchnąć człowieka do ryzykownych szaleństw na skutek 
dumnego przekonania o swej potędze, posiada jednak swoistą przenikliwość. I teraz, jak gdyby 
wyrzeczenie uniosło go w wyższe i pogodniejsze sfery, mógł zastanowić się po raz pierwszy od 
kilku dni. Pomyślał: „Nie znam tego człowieka. Ani ona go nie zna. Miała zaledwie szesnaście lat, 
gdy go zamknięto. Była dzieckiem. Co on będzie mówił? Co będzie robił? Nie — zadecydował 
—nie mogę jej zostawić z tym człowiekiem, który wyjdzie ona świat jak z grobu.”
 Udali się w milczeniu na statek; dopiero gdy ją skończył oprowadzać i gdy powrócili do salonu, 
natarł na nią ze zwykłą sobie władczą gwałtownością. W pierwszej chwili nie zrozumiała; potem, 
gdy pojęła, że zwraca jej wolność, zamarła z ręką opartą o brzeg stołu, z twarzą jak wyrzeźbioną z 
białego marmuru. Skończyło się. Sprawdziły się słowa tej wstrętnej guwernantki. Nikt się z nią nie 
liczy, wszyscy nią pogardzają. Nikt nie może jej pokochać. Upokorzenie przylgnęło do niej jak 
zimny całun — nie zdoła go nigdy odrzucić, nie rozgrzeje go nawet ta obłędna szlachetność.
 „Tak. Tu jest twój dom. Nie mogę ci go oddać i sam odejść, ale jest dość duży dla nas obojga. 
Nie bój się. Jeśli zechcesz, nie spojrzę nawet na ciebie. Wspomnij na tę siwą głowę, o której dniem 
i nocą myślałaś. Gdzie spocznie? Tylko tu, gdzie nie dosięgnie jej żadne zło. Czy nie rozumiesz, że 
nie chcę, byś kupowała to schronienie za cenę własnej duszy? Nie chcę. Zbyt silnie wrosłaś już we 
mnie. Odnalazłem siebie, odkąd cię spotkałem i raczej sprzedałbym własną duszę diabłu, niżbym 
wypuścił cię spod mojej opieki. Ale muszę mieć do tego prawo.”
 Nagle odszedł, by zamknąć drzwi prowadzące na pokład, po czym wrócił, przez całą długość 
kabiny powtarzając:
 „Muszę być do tego upoważniony przez prawo. Czy będziesz się wstydzić, że ludzie będą cię 
uważali za moją żonę?”
 Otworzył ramiona, jakby ją chciał przycisnąć do piersi, ale opanował ten poryw i tylko 
potrząsnął w jej kierunku zaciśniętymi dłońmi, powtarzając:
 „Muszę mieć prawo, chociażby przez wzgląd na twego ojca. Muszę mieć prawo. Gdzie byś go 
zabrała? Do tego diabelskiego fabrykanta pudełek? Nie rozumiem, co mnie dotychczas 
wstrzymywało, że nie wpadłem do jego cnotliwego domu i nie rozbiłem mu łba. Nie mogę o tym 
myśleć. Posłuchaj mnie, Floro! Czy słyszysz? Nie jesteś tak dumna, byś nie mogła zrozumieć, że ja 
jako mężczyzna mam też swoją dumę?”
 Ujrzał, jak spod spuszczonych powiek łza spłynęła po jej bladych policzkach. Potem raptownie 
wyszła z kabiny. Stał przez chwilę w skupieniu, ważąc swe siły, pytając swego serca, zanim 
pospieszył za nią. Zdążyła już stanąć na nabrzeżu.
 Odgłos goniących za nią kroków odebrał jej siły. Dokąd się wymknie przed tym nowym, 
zdradliwym podstępem losu ukrywającym się pod pozorami wielkoduszności? Nawet głos jego 
był zmieniony. Unoszona dotąd owym wichrem, opadała znów w dół, potykała się osłabiona tym 
nowym ciosem, pozbawiona moralnego oparcia, którego w życiu bardziej potrzeba niż 
najlitościwszej pomocy materialnej. Nie miała go nigdy. Nigdy. Nie dali jej go państwo Fyne. 
Więc gdzie iść? Och tak, jest basen portowy — ta spokojna tafla wody tuż pod ręką. Ale jest 
przecież ten stary człowiek, z którym spacerowała po nadmorskiej promenadzie, trzymając go za 
rękę. Zdawało jej się, że widzi, jak się zbliża na jej spotkanie, budząc litość, bardziej niż dawniej 
posiwiały, z błagalnym spojrzeniem i z wyciągniętą drżącą ręką. Ona teraz musi ująć dłoń tego 
skrzywdzonego człowieka, bardziej bezradnego niż dziecko. Ale dokąd go zaprowadzi? Dokąd? I 
co mu powie? Jakimi słowami obudzi w nim otuchę, odwagę i nadzieję? Nie znała takich słów. 
Niebiosa i ziemia milczały, obojętne na ich spotkanie. Lecz tamten idzie za nią. Jest już blisko. 
Jego przepojona namiętnością postać zdawała się buchać żarem, wywoływać w atmosferze 
wibrujący oddźwięk. Była wyczerpana, obojętna, bała się potknąć, lada chwila mogła upaść. 
Wyobraziła sobie, że słyszy jego oddech. Ogarnęła ją fala osłabiającego ciepła, zdawało jej się, że 
grunt ucieka jej spod stóp, a gdy poczuła, że wsunął rękę pod jej ramię, nie usiłowała się uwolnić 
od tej dłoni, która ujęła ją pieszczotliwie, a mocno.
 Prowadził ją poprzez niebezpieczeństwa grożące na nadbrzeżnym bulwarze. Wzrok miała 
zamglony. Wagon towarowy, który ich mijał, był niby przesuwająca się góra. Ludzie poruszali się 
jak we mgle, a budynki, składy, otwierające się nagle przestrzenie, okręty przybierały dziwaczne, 
pokrętne, niepokojące kształty. Jak to dobrze, mówiła sobie, że nie potrzebuję się zastanawiać nad 
tym, co to wszystko oznacza w istniejącym układzie rzeczy (o ile w ogóle cokolwiek coś oznacza), 
czy też jest to tylko pozbawione sensu nagromadzenie materii. Poczuła, jak zawsze mało miała 
wspólnego z tym światem. Związana z nim była teraz tylko ramieniem, które ją mocno ujęło 
powyżej łokcia. Była to niewola, ale niech i tak będzie. Zanim wyszli na ulicę i ujrzeli dorożkę 
czekającą przy bramie portowej, Anthony tylko raz jeden przemówił; odezwał się 
niespodziewanie, ale tonem znacznie łagodniejszym, niż Flora kiedykolwiek słyszała z jego ust:
 „Powinienem był naturalnie wiedzieć, że nie może ci zależeć na takim obcym człowieku jak ja. 
Milczenie jest przyzwoleniem. Czy tak? Ale ja nie chcę takiego przyzwolenia. I o ile pewnego dnia 
nie dojdziesz do przekonania, że możesz mi powiedzieć… Nie! Nie! Nigdy cię sam nie zapytam. 
Cokolwiek bym ci okazywał, możesz milczeć do grobu. Ale musisz zrobić to, co ci 
powiedziałem!”
 Schylił ku niej głowę z tkliwą troską. Jednocześnie czuła, że przyciska jej ramię i nieznacznie, 
lecz wyraźnie nim potrząsa. „Musisz to zrobić! — i tak lekko potrząsnął jej ramieniem, że żaden 
przechodzień nie mógł tego zauważyć; działo się to zresztą w bezludnej części portu. — Musi tak 
być. Słyszysz mnie? Prawda? Czy też może powrócisz do mojej siostry?”
 Jego ironiczny ton — pewnie dlatego, że rzadko go używał — brzmiał chrapliwie i okrutnie.
 „Wróciłabyś do niej? — ciągnął tym samym dziwnym głosem. — Do tej twojej 
najserdeczniejszej przyjaciółki! I powiedziałabyś może uprzejmie: «Bardzo mi przykro.» 
Zrobiłabyś tak? Nie! Nie mogłabyś. Są rzeczy, których nawet ty, kochane biedactwo, nie byłabyś 
w stanie znieść. Prawda? Raczej umrzeć. Tak jest. Bez wątpienia. Albo czy mogłabyś zabrać twego 
ojca do tego piekła, do domu twojego kuzyna? Nie! Nie mów o tym! Nie mogę znieść tej myśli. 
Poszedłbym tam za tobą i wywaliłbym drzwi!”
 Załamanie jego głosu, przypominające jakby łkanie, zdziwiło ją. I przeraziło. Przyszło jej na 
myśl: „Nie powinien tego robić.” Wsadził ją do dorożki. Och! „Niech tego nie robi, niech tego nie 
robi!” Przestraszyła się jeszcze bardziej, gdy odkryła, że drży cały. Zmieszana, wsunęła się w 
najdalszy kąt dorożki, unikając jego wzroku, ale widząc, że usta jego wciąż drżą, zrobiła niebywały 
wysiłek, by zdobyć się na uśmiech, który rozchylił jej zesztywniałe wargi; zęby jej zaczęły 
szczękać.
 „Nie pojadę z tobą — mówił. — Powiem dorożkarzowi… Nie mogę. Zresztą tak lepiej. Co to? 
Czy ci zimno? Posłuchaj! Cóż to wielkiego? Trzeba tylko pójść do jakiegoś wstrętnego, dusznego 
pokoju, do jakiegoś podłego biura. Nie zajmie to nawet kwadransa. Przyjdę po ciebie za dziesięć 
dni. Nie myśl o tym. Nie myśl to żadnym mężczyźnie, kobiecie czy dziecku, o nikim spośród tej 
głupiej tłuszczy, która chodzi po tej ziemi. Nie myśl też i o mnie. Myśl tylko o sobie. Ach! Wtedy 
nareszcie nic cię nie będzie mogło dotknąć. Nie mów nic. Nie zajmuj się niczym. Wszystko 
załatwię i dopóki nie znienawidzisz mojego widoku — a to chyba nie nastąpi — nie potrzebujesz 
obawiać się niczego. Ot, zwykłe głupie biuro i kilku podrzędnych gryzipiórków, takich biednych 
gryzmolących człowieczków.”
 Dorożka odjechała unosząc Florę de Barral, która siedziała w niej nieruchoma, nie myśląc o 
niczym, aż nazbyt zadowolona, że może odpocząć, być samą i usunąć się bez wysiłku w samotność 
i ciszę.
 Anthony godzinami włóczył się po ulicach, a wieczorem nie mógł sobie przypomnieć) gdzie był 
— tak jak przystało na szczęśliwego i triumfującego kochanka. Lecz nikt nie odgadłby tego z jego 
twarzy, na której nie było ani śladu błogiego oczekiwania. Triumfował on istotnie, lecz był to 
specjalny rodzaj triumfu, który zdawał się chwytać go za gardło, jak wróg.
 Ostatnie słowa, jakie Anthony powiedział do Flory, odnosiły się do Urzędu Stanu Cywilnego, 
gdzie pobrali się w dziesięć dni później. Przez ten czas Anthony nie widział nic i nikogo, choć 
kręcił się niespokojnie wśród ludzi i rzeczy. Ten szczególny stan jest właściwy pospolitym 
zakochanym, o których wiadomo, że nie widzą nic, a tylko kontemplują — w rzeczywistości lub 
oczyma ducha — ludzką postać, która jest dla nich duszą świata, z całym jego pięknem, 
doskonałością, urozmaiceniem i ogromem. Musi to być wielka przyjemność. Lecz Roderyk 
Anthony nie zaznał szczęścia w tej kontemplacji. Nie był to pospolity kochanek i został za to 
ukarany, jak gdyby Natura (która — jak powiadają — nie znosi próżni) była aż tak 
konwencjonalna, że nie mogła znieść niezwykłego postępowania. Roderyk Anthony zaczął już 
cierpieć. Może dlatego tak gorliwie szukał towarzystwa bliźnich, którzy byliby zdziwieni i 
upokorzeni, gdyby wiedzieli, jak mało są dla niego realni, jak nie dostrzega niemal ich istnienia. 
Ale nie mogli nawet podejrzewać takiego dziwactwa. W ciągu tych dwóch tygodni nie zauważyli 
w nim nic nadzwyczajnego, czego dowodem było, że chcieli zawierać z nim transakcje handlowe. 
Najwyraźniej chcieli, gdyż wtedy właśnie pewna firma maklerska, która widać nie miała 
wątpliwości co do jego stanu umysłowego, zaproponowała mu, że wynajmie jego statek na 
specjalną podróż na Azory.
 Widocznie wyglądał tak, jakby jego stan umysłowy pozwalał mu się zajmować praktyczną 
stroną spraw handlowych, chociaż nie jestem zupełnie pewien, czy istotnie był wtedy całkiem 
zdrów na umyśle.
 Rzucił się jednak skwapliwie na tę ofertę. Chyba sama Opatrzność nastręczała taką sposobność 
do przyzwyczajenia Flory do życia na morzu w czasie względnie krótkiej podróży. W owym czasie 
bowiem cokolwiek się zdarzyło, cokolwiek usłyszał, przypadkowe słowa czy oderwane zdania, 
wszystko zdawało się go zachęcać, ośmielać czy utwierdzać w jego postanowieniu. W istocie, 
zajęcie się sprawami materialnymi najlepiej zabezpiecza od rozważań, obaw i wątpliwości — od 
tego wszystkiego, co staje na drodze do osiągnięcia pewnego celu. Myślę, że człowiek, który 
postanowił poderżnąć sobie gardło, odczuwa pewną ulgę, gdy zaczyna starannie ostrzyć brzytwę.
 Anthony zaś z niesłychaną starannością zabrał się do przygotowania dla siebie i nieszczęsnej 
Flory zupełnie niemożliwej egzystencji. Wziął się do tego bez dreszczu trwogi, jakby był 
wypchany gałganami czy zbudowany z żelaza, a nie z krwi i kości. Pomyśl, szło mu o egzystencję, 
którą zaledwie można sobie wyobrazić na lądzie, w tłumie ludzi, wśród różnorodnych spraw, 
rozrywek, wśród mnóstwa okoliczności, które sprzyjają utrzymaniu dystansu, a która na statku i 
morzu w t?te–?–t?te trwającym nieprzerwanie dni, tygodnie, miesiące nie może być niczym 
innym, tylko duchową torturą, do absurdu doprowadzoną męką. Anthony był prostoduszny. Jego 
beznadziejna męska naiwność objawiła się w sposób rozczulający w zabiegach o kobietę, która by 
mogła usługiwać Florze. Chwilami niepokoił go warunek, by znaleźć osobę o gwarantowanej 
uczciwości. Przypomniawszy sobie nagle żonę stewarda zawołał zapewne eureka* w poczuciu 
szczególnego triumfu. Nie chciałbym go nazwać osłem, ale jak można było przypuszczać, że jakaś 
kobieta, znalazłszy się w pobliżu takiej tajemnicy, nie wpadnie na jej trop!
 Żadna, najprostsza nawet kobieta nie byłaby tak naiwna. Nie wiem, jak Flora de Barral określiła 
w myślach kapitana Anthony, gdy wspomniał jej o tym wymieniając wszystko, co miało uczynić 
jej życie wygodnym. Przypuszczam, że pomimo całej swej naiwności musiała się przerazić. W 
umówiony dzień stanął przed nią, pozornie spokojniejszy, niż go kiedykolwiek widziała. I ten 
spokój, ta skrupulatnie sumienna postawa, do której zobowiązywał go honor teraz i na wieki 
(chyba że kiedyś w przyszłości raczyłaby mu dać jakiś znak) — ciążyły jej sercu, którego nie 
można było obwiniać nawet o najzupełniej wybaczalną przebiegłość.
 Spała tej nocy lepiej niż przez ostatnich dziesięć. Młodość i zmęczenie wzięły w końcu górę nad 
gnębiącą udręką moralną. Spała, lecz zbudziła się z oczami pełnymi łez. Nie było po nich śladu, 
gdy się spotkała z Roderykiem w skromnym saloniku na dole; stłumiła je, nie chciała, aby je 
zobaczył. Uważała za sprawę swego honoru zgodzić się na zawsze na tę sytuację, chyba że… Ach, 
chyba… Ukrywała swe uczucia, lecz nie był to fałsz z jej strony. Chciała tylko dojść prawdy, 
chciała się tylko dowiedzieć, co z tego wyniknie.
 Zwyciężyła go w tym wyścigu wspaniałomyślności, a niewzruszona jej pogoda wyprowadziła 
nieco kapitana z równowagi. W czasie ich rozmowy to on się jąkał. Tłumiona gwałtowność jego 
charakteru wzięła górę po paru słowach. Ale było to, jak gdyby oboje pokosztowali tego samego 
gorzkiego owocu. Roderyk pomyślał z głębokim żalem i nie bez zdumienia: „A jednak ten mój 
szwagier Fyne powiedział prawdę: ona nie dba o mnie ani trochę.” Upokarzało go to, ale także 
wzmagało jego współczucie dla dziewczyny, która w tych mrokach życia, poszturchiwana i 
zrozpaczona, dostała się pod władzę jego silniejszej woli i rzuciła się w jego ramiona jak rozbitek 
w noc katastrofy. Flora ze swej strony, po części wiedziona intuicją (gdyż kobiety nigdy nie są tak 
całkowicie zaślepione jak mężczyźni), patrzyła na niego z pewną litością i litowała się też nad sobą 
samą. Odepchnięto ją i odrzucono — nie było to dla niej nic nowego. Ale ona, która wyobrażała 
sobie, że wygasła w niej wszelka wrażliwość, przekonała się, że ją ta ostatnia zdrada dotknęła. Nie 
mogła się z nią pogodzić. Z pewnego rodzaju wewnętrznym nadąsaniem powiedziała sobie: „A 
więc do tego doszłam; patrząc trzeźwo, oto do czego doszłam! Nie moja wina, że zasługuję tylko 
na litość.”
 I to, co z czystym sumieniem mogła sama sobie powiedzieć, dało jej więcej, niż Roderykowi 
namiętny jego upór w dążeniu do celu. Była bardziej pewna siebie od niego. Taka jest przewaga 
zwykłej rzetelności nad rozegzaltowaną szlachetnością.
 Wyszli więc razem, aby się pobrać; ludzie, u których mieszkała, nic nie podejrzewali. Bardzo 
byli tylko poruszeni, że jakiś „znajomy pan” (w dodatku bardzo przystojny) odwiedził pannę Smith 
po raz pierwszy, odkąd zamieszkała u nich. Po jej powrocie, gdyż powróciła do domu sama, 
czyniono do tego pewne aluzje. Musiała jadać z tymi dość pospolitymi ludźmi. Gospodyni, chuda i 
uprzejma osoba, usiłowała nawet nakłonić ją do zwierzeń. Blada twarz Flory o błękitnych 
głębokich oczach nie była dla ich serc, tak jak dla serca kapitana Anthony, obrazem cierpiącego 
świata. Jej bolesna powściągliwość nie zdołała ich nakłonić do odpowiedniego zachowania.
 Powróciła więc sama — jak należało się istotnie spodziewać. Opuściwszy Urząd Stanu 
Cywilnego Flora de Barral i Roderyk Anthony udali się na spacer do parku. Zapewne musiał to być 
jakiś park East Endu, ale nie jestem tego pewien. W każdym razie udali się do parku. Dzień był 
słoneczny. Rzekł do niej:
 „Wszystko, co posiadam na świecie, należy do ciebie. Zrobiłem to sam nie fatygując w tej 
sprawie mojego szwagra. Nikt już temu nie przeszkodzi.”
 Przechadzała się z ręką lekko opartą na ramieniu, które jej podał wychodząc z Urzędu Stanu 
Cywilnego, a ona przyjęła w milczeniu. Głowę miała spuszczoną i zdawała się coś roztrząsać. 
Powiedziała myśląc o państwu Fyne: „Byli dla mnie bardzo dobrzy.” Na to on zawołał:
 „Nigdy cię nie rozumieli. A przynajmniej niezupełnie. Moja siostra nie jest zła, ale…”
 Flora nie protestowała, tylko zapytywała się w duchu, czy on sobie wyobraża, że ją zna o tyle 
lepiej. Anthony, odrzuciwszy myśl o swej rodzinie, ciągnął dalej:
 „Tak, wszystko należy do ciebie. Nic nie zachowałem. A co do papierka, któryśmy przed chwilą 
otrzymali od tego skryby, gdyby nie chodziło o skutki prawne, nie miałbym żadnej pretensji, 
jeślibyś go podarła tu, w tej chwili. Ale nie rób tego. Bo może pewnego dnia poczujesz, że…”
 Zamilkł niespodziewanie. Ona zastanowiła się i po chwilowym wahaniu zebrawszy się na 
odwagę rzekła:
 „I ja też nie zachowuję niczego dla siebie…”
 Powiedziała to! Lecz on, zaślepiony swą wspaniałomyślnością, sądził, że czyni aluzję do swych 
smutnych dziejów, i pośpiesznie mruknął:
 „Naturalnie! Naturalnie! Nie mów już nic więcej! Leżałem nieraz bezsennie myśląc o tym bez 
końca.”
 Drugą ręką zrobił ruch, jak gdyby się powstrzymywał, by nie pogrozić z oburzeniem pięścią 
całemu światu, a ona nawet nie spróbowała spojrzeć na niego. Głos jego brzmiał obco, 
nieprawdopodobnie martwo w porównaniu z tymi gwałtownymi akcentami, które na otwartym 
polu i w ciemnym ogrodzie zdawały się wstrząsać ziemią pod jej znużonymi i zniechęconymi 
stopami.
 Żal jej było tego tonu. Usłyszawszy westchnienie, które jej się wydarło, Anthony zamiast 
pogrozić pięścią światu, pogłaskał jej rękę spoczywającą na jego ramieniu, lecz nagle jak oparzony 
cofnął swą dłoń. Po chwili milczenia rzekł:
 „Będziesz musiała pójść sama jutro. Ja… Nie, zdaje mi się, że lepiej, abym tam nie szedł. Tak 
będzie lepiej. To, co będziecie musieli sobie powiedzieć…”
 Przerwała mu szybko:
 „Ojciec jest niewinny. Okrutnie go skrzywdzono.”
 „Tak. Właśnie dlatego — Anthony nalegał z powagą. — Jesteś jedyną istotą ludzką, która może 
mu to wynagrodzić. Ty jedna możesz go pogodzić ze światem, jeśli cokolwiek jest w stanie to 
uczynić. Ale oczywiście to ci się uda. Będziesz musiała znaleźć odpowiednie słowa. Ty to 
potrafisz. Sam twój widok wystarczy, aby ukoić…”
 „On jest najłagodniejszym człowiekiem spośród ludzi” — znów mu przerwała.
 Anthony potrząsnął głową. „Trzeba by nieskończonej szlachetności i łagodności, aby 
przebaczyć taką napaść. Ja bym wolał, żeby mnie zabili i od razu z tym skończyć. Nie byłoby to 
gorzej dla ciebie, a wyobrażam sobie, że o tobie przede wszystkim myślał wtedy, gdy ci przeklęci 
prawnicy męczyli go w sądzie. Myślał o tobie. Przypuszczam, że twój widok może mu to wszystko 
przypomnieć. Tyle lat, tyle lat — i ty, jego dziecko, pozostawione samo na tym świecie. Ja bym 
oszalał. Bo gdyby nawet był winien…”
 „Ale on nie był winien — Flora de Barral nastawała z niespodziewaną gwałtownością. — Nie 
powinieneś go nawet podejrzewać o to. Czyś nie czytał sprawozdań z procesu?”
 „Ja nic nie podejrzewani” — bronił się Anthony. Przypominał sobie, że słyszał o procesie. 
Zapewniał ją, że nie był wtedy w Anglii, było to podczas drugiej podróży „Ferndale”. Wtedy 
właśnie płynął z Australii przez Ocean Spokojny i tygodniami nie widywał gazet. Przerwał sobie, 
by jej podsunąć:
 „Powiedz mu od razu, że jesteś szczęśliwa.”
 Mówiąc to zająknął się nieco, a Flora de Barral odpowiedziała z rozwagą i krótko:
 „Tak.”
 Nastąpiła chwila milczenia. Wysunęła rękę spod jego ramienia. Stanęli. Anthony wyglądał, 
jakby zdarzyła mu się jakaś niespodziewana katastrofa.
 „Ach — powiedział — myślisz, że…”
 „Nie! Wydaje mi się, że tak trzeba” — odrzekła szeptem.
 „I mnie się też tak zdaje. Przyprowadź go jutro wprost na statek. Nie zatrzymuj się nigdzie.”
 Przez chwilę ogarnęła ją fala niejasnej wdzięczności, krótkotrwałe poczucie spokoju, który dla 
niej łączył się z człowiekiem stojącym przed nią. Podniosła wzrok na Anthony’ego. Twarz jego 
była posępna. Zdawał się nieobecny i mruczał niby do siebie:
 „Gdzieżby zresztą chciał się zatrzymać?”
 „Nie ma na świecie nikogo, komu bym pozwoliła spojrzeć na jego drogą twarz, do kogo bym go 
chciała zaprowadzić — rzekła (z lekkim drżeniem w głosie) szczerze wyciągając do niego rękę — 
jedynie do ciebie, Roderyku.”
 Ujął ją za rękę swą szeroką dłonią i poczuł, jaka jest drobna i delikatna.
 „Słusznie, słusznie” — odparł skwapliwie z zamierzoną serdecznością i jak gdyby zawstydziło 
go brzmienie własnego głosu, zrobił pół obrotu i odszedł zdecydowanym krokiem od stojącej bez 
ruchu dziewczyny. Oparł się nawet pokusie, by się obejrzeć, aż było już za późno. Wyżwirowana 
ścieżka była pusta aż do bramy parku. Odeszła — znikła. Miał wrażenie, że nie wykorzystał 
sprzyjającego losu, i posmutniał. Podtrzymujące go od dziesięciu dni podniecenie, jakie budziło w 
nim własne postępowanie, przestało mu dodawać otuchy. Osiągnął to, do czego dążył.
 Włóczył się bez celu, oddany na pastwę łagodnej melancholii. Szedł, szedł coraz dalej. Pusto 
było w tym miejscu wytchnienia ubogiej dzielnicy. W pewnych warunkach życia mało czasu 
pozostaje na odpoczynek. Gdzieniegdzie jednak parę osób korzystało z tej rozkoszy, a choć było 
ich tak niewiele, obecność tych ludzi przeszkadzała kapitanowi Anthony, mimo, że nie był 
bynajmniej wybredny, jeśli chodzi o towarzystwo. Samotność była mu najbliższym przyjacielem. 
Pragnął znaleźć miejsce, gdzie mógłby siedzieć sam. Pragnienie to zwróciło jego myśl ku morzu, 
które tak wiele dawało tej miłej mu samotności. Tam, choć nie rozstawał się ze swym statkiem 
(była to przecież cząstka jego osoby), mógł być sam, ilekroć tego zapragnął. Tak, trzeba wypłynąć 
na morze!
 Otoczyła go miejska noc: sznury świateł, proste i krzyżujące się jak płomienista siatka rzucona 
na nieskończoność ciemnych, otaczających go wokoło murów, cały jej sztuczny blask, nad którym 
zawisła przejmująca czerń, całe to nienaturalne ożywienie niespokojnych i spieszących się ludzi. 
Myśli jego, które jakoś skłonne były litować się nad każdym przechodniem, nad każdym ujrzanym 
w świetle ulicznej latarni człowiekiem zatrzymały się wreszcie nad postacią, której z pewnością tej 
właśnie nocy nie można było zobaczyć pod latarniami. Nie znał jej. Był to ktoś zamknięty do 
następnego ranka za nieprzebytymi murami z kamienia czy cegły… Ojciec Flory de Barral. — 
Finansista de Barral — skazaniec.
 W tym słowie sugerującym winę i karę jest coś, co zaprząta myśl. Czujemy, że stoimy wobec 
potęgi zorganizowanego społeczeństwa — która sama przez się jest zagadkowa, a bardziej jeszcze 
zagadkowa w skutkach. Bez względu na to, czy stary de Barral był winien czy nie, powracał jak 
gdyby z tamtego świata. Niepodobna sobie wyobrazić, co stamtąd przyniesie na świat ludzi, którzy 
nie byli tak jak on skazani. Jakie będą jego myśli? Co będzie miał do powiedzenia? I co wypadnie 
mu rzec?
 Anthony, nieco przerażony, jak ktoś wydany przeżyciom przekraczającym jego pojmowanie, 
pocieszał się myślą, że stary pewnie niewiele będzie miał do powiedzenia. Nie będzie chciał o tym 
mówić. Któż by chciał zresztą? Musiało to być dla niego prawdziwe piekło.
 Potem zaś, pod koniec dnia, w którym odbyła się ceremonia jego ślubu z Florą de Barral, 
Anthony przestał myśleć o jej ojcu, chyba tylko jakby o jeńcu uświetniającym jego własny triumf. 
Oddał się w myśli kontemplacji bladej, delikatnej, pełnej błagania twarzy o wielkich błękitnych 
oczach; widział, jak oczy te płakały, dziwiły się i wpatrywały w niego głęboko, czasem z 
niedowierzaniem, czasem ze zwątpieniem i bólem, ale zawsze z nieodpartą siłą torując sobie drogę 
wprost do jego serca, budząc tam głęboki oddźwięk, który — jak sobie mówił — był czymś więcej 
niż miłością w zwykłym ludzkim rozumieniu. Więcej? A może było to tylko coś innego? Tak. To 
było coś innego. Było czymś więcej lub mniej. Było to coś tak nieprawdopodobnego, jak gdyby 
spełnił się zdumiewający i niepokojący sen, w którym brał w ramiona cały świat — cały cierpiący 
świat — nie dlatego, by posiąść wzruszającą jego piękność, lecz by pocieszyć i pokochać jego 
smutki.
 Anthony z wolna udał się na statek i tej nocy spał bez żadnych snów.
ROZDZIAŁ PIĄTY 
WIELKI DE BARRAL
 — Nie ulega wątpliwości, że salon na „Ferndale” został odnowiony na przyjęcie tej „dziwnej 
kobiety”. Znikł wyblakły ton staroświeckich, wypłowiałych ornamentów. Anthony rozejrzawszy 
się wokoło ujrzał blask, połysk i barwę nowych przedmiotów, nie używanych jeszcze, nie 
zniszczonych, bardzo kolorowych — aż za kolorowych. Robotnicy odeszli dopiero poprzedniego 
wieczoru; ostatnią ich robotą było zawieszenie ciężkiej zasłony, która wisząc w połowie salonu, 
zasunięta, dzieliła go na dwoje i odcinała jego tylną część, ze schodami prowadzącymi wprost na 
rufę, od przedniej części z wyjściem na pokład. W ten sposób utworzyła się część bardziej 
prywatna w prywatnym apartamencie, jak gdyby kapitan Anthony chciał nagromadzić jak 
najwięcej przeszkód między swym młodym szczęściem a ludźmi, którzy żyli z nim na morzu. 
Obejrzał to urządzenie z uznaniem, po czym zwiedził szczegółowo całość i na koniec otworzył 
drzwi prowadzące do dużej kajuty utworzonej z dwóch połączonych ze sobą kabin. Była bardzo 
wygodnie umeblowana i zamiast zwykłego w takich kabinach łóżka znajdował się w niej 
wymyślny bujający tapczan najnowszego typu. Anthony pchnął go lekko na próbę. „Starszemu 
panu będzie tu wygodnie” — pomyślał i wrócił do salonu, zamknąwszy ostrożnie drzwi za sobą. I 
wtedy nasunęła mu się inna myśl, która była zrozumiała w tych okolicznościach, dziwne tylko, że 
przyszła mu po raz pierwszy do głowy: „Do diabła! Jakiż to będzie dla niego wstrząs!”
 Wyszedł pośpiesznie na pokład. „Panie Franklin! panie Franklin! — Oficer był w pobliżu. — 
Ach! Pan tu jest. Panna… moja żona będzie tu za chwilę. Niech pan mi da znać, jak pan zobaczy 
dorożkę.”
 Potem, nie zauważywszy, że oficer spochmurniał, wszedł z powrotem do środka. Ani jednego 
serdecznego słowa, ani fachowej uwagi czy żarciku, nawet takiego prostego zdania jak: „Ładna 
pogoda.” Nic. Odwrócił się tylko i wszedł do środka.
 Wiemy, że w ostatniej chwili zdecydował, że lepiej będzie, gdy spotka ojca Flory w zaciszu 
przygotowanej z taką starannością kajuty. Trudno sobie wytłumaczyć, dlaczego Anthony wzdrygał 
się przed tym spotkaniem, on, tak pewien siebie, że nie tylko był gotów śmiało spojrzeć w oczy 
sytuacji, która w swej odważnej szlachetności graniczyła nieomal z szaleństwem, ale nawet sam ją 
stworzył. Może, gdy wszedł na rufę i zobaczył tego człowieka, który wydał mu się z 
powierzchowności tak zupełnie inny od tego, czego się spodziewał, zdecydował spotkać się z nim 
po raz pierwszy z dala od ludzkich oczu. Może wpłynęła na to tajemnica otaczająca jego stosunki z 
dziewczyną. Prawdę powiedziawszy, mógł być przerażony. Zjawienie się tego człowieka 
postawiło go wobec konieczności kłamania w słowach i czynach, zmusiło go do udawania, że jest 
tym, kim nie był i nie mógłby być nigdy, chyba że… chyba…
 Krótko mówiąc, jeżeli chcesz, możemy powiedzieć, że z różnych przyczyn, które wszystkie 
wynikały z subtelnej prawości jego natury, Roderyk Anthony (o którym jego pierwszy oficer miał 
zwyczaj się wyrażać, że „nie zna, co to trwoga”) był przerażony. Istnieje bowiem Nemezis*, która 
panuje nad wspaniałomyślnością, podobnie jak nad każdym innym objawem nierozwagi ludzi 
dumnych i nie liczących się z prawem…
 — Dlaczego to mówisz? — zapytałem, gdy Marlow przerwał nagle i siedział milcząc w cieniu 
biblioteki.
 — Powiedziałem to, gdyż człowiek, którego los postawił na drodze Flory, był właśnie dumny i 
nie liczył się z prawem. To nieważne, czy orientował się w tym. Zapewne nic o tym nie wiedział. 
Można rzucić rękawicę naturze i własnej moralnej sile z całą naiwnością i prostotą, które mają 
pozory iście szatańskiej pychy. Jednak, jak już powiedziałem, nie ma to znaczenia. Niemniej jest to 
wykroczenie, za które trzeba jak zwykle płacić. Ale mniejsza z tym. Przerwałem, bo podobnie jak 
Anthony, napotkałem na pewne trudności i zabrakło mi odwagi, gdy miałem się zabrać do starego 
de Barrala.
 Pamiętasz pewnie, że widziałem go raz przelotnie. Nie miał imponującej powierzchowności: 
wysoki, szczupły, wyprostowany, sztywny i zwiędły, poruszający się drobnymi posuwistymi 
krokami, mówił równym i cichym głosem. Gdy morze było burzliwe, mało się pokazywał na 
pokładzie — a przynajmniej mało chodził. Chwytał się wtedy wszystkiego po drodze i wlókł aż do 
tylnego skajlajtu, gdzie przesiadywał godzinami. Nasz młody podówczas przyjaciel ofiarował mu 
pewnego razu swą pomoc i ta przysługa zapoczątkowała między nimi rodzaj przyjaźni. Czepiał się 
człowieka gorączkowo, jak mówił Powell, nie nadając temu zdaniu znaczenia przenośni. Powell 
był zawsze gotowy do pomocy, zwłaszcza pani Anthony, bo bał się, żeby ojciec, uczepiwszy się jej 
silnie, nie przewrócił jej, mimo że szybko nauczyła się dobrze trzymać na nogach przy każdej 
pogodzie. Jedynie Powell był zawsze pod ręką, gdyż zdawało się, że Anthony w owym czasie 
obawiał się zbliżyć do nich, Franklin, wciąż nieprzejednany, gniewnie patrzył w inną stronę, 
bosman, jeśli był na pokładzie, postępował podobnie, lecz bardziej bojaźliwie, a członkowie 
załogi, jeśli się przypadkiem znaleźli na rufie, unikali de Barrala jak gdyby był diabłem (tak każde 
uczucie ogarnia tajemniczo cały statek). Wiemy już, jak przybył na pokład „Ferndale”. Co do 
mnie, tak skąpe mam wiadomości o więzieniach, że nie mam najlżejszego pojęcia, jak się z nich 
wychodzi. Pewnie jest to równie przykre przejście, jak tamto, jak chwila zamknięcia w więzieniu 
— z tym wszystkim, co podsuwa wyobraźnia: zatrzaśnięte z hałasem drzwi, huk i łoskot, a na 
zewnątrz, tam gdzie przed chwilą jeszcze byłeś — byłeś, ale już teraz nie jesteś — pustka i cisza. 
Piekielny pomysł. A chwila zwolnienia z więzienia! Nie wiem, co gorsze. Jak to się odbywa? 
Pociągną za sznurek, drzwi się otwierają, człowiek wypada przez nie: Wychodzić! Adios*. I tam, 
gdzie cię przed sekundą nie było, przez ową cichą pustkę odchodzi ktoś kulejąc. Dlaczego kulejąc? 
Nie wiem. Ale tak to sobie wyobrażam. Ma się uczucie, że nastąpiło jakieś okaleczenie, 
wynaturzenie, że człowiek powraca z jakimś niemal niewidocznym brakiem. Przyznaję, że to 
urojenia fantazji, ale nie mogę się im oprzeć. Wiem naturalnie, że w dbałości o sprawiedliwość 
stosuje się najlepsze metody zmechanizowanego humanitaryzmu, i tak dalej… Wiem, że jestem 
niedorzeczny, ale jednak… No, tak, to idiotyzm. Lecz gdy przechodzę koło więzienia… Czy 
zauważyłeś, że jest coś piekielnego w wyglądzie każdej poszczególnej cegły czy kamienia, jest w 
nich pewna złośliwość, jak gdyby materia cieszyła się ze swej zemsty nad pogardzającym nią 
duchem ludzkim. Czy zauważyłeś to? Nie? Może być, że mam trochę bzika na tym punkcie. Gdy 
przechodzę koło takiego budynku, muszę odwrócić oczy. Nie byłbym w stanie wyjść na spotkanie 
de Barrala. Byłbym się cofnął przed taką próbą. Zauważ, że wyglądało, jakby Anthony (który, bez 
wątpienia, był odważnym człowiekiem) też się od tego wykręcił. Wyobraźnia małego pana Fyne 
odwiodła go daleko od prawdy, gdy — jak pewnie pamiętasz — opisywał, że trzy osoby jechały w 
owej fatalnej dorożce. Były w niej bowiem tylko dwie. Flora nie zawahała się, kobiety bowiem 
wszystko wytrzymują. Gdy chodzi o ścisłe fakty życiowe, te drogie istoty pozbawione są 
wyobraźni. Nie twierdzę tego o sferze uczuć: to zupełnie inna sprawa. Tam kobiety lękają się zjaw 
stworzonych przez siebie lub rzucają się w ich objęcia, podobnie jak wszyscy szaleńcy. Nie. 
Wydaje mi się, że Flora rozsądnie zabrała się do wypełnienia tej misji. I dlaczegóż by nie? Żyła 
myślą o tej chwili. Był to jedyny jej kontakt z rzeczywistością. Tak, bez wątpienia, państwo Fyne 
pomogli jej bardzo życzliwie. Bez wątpienia: życzliwie i poczciwie. Ale to nie dosyć. Jest pewien 
sposób pomagania bliźnim, który łamie im serca, choć ratuje ciała. Jakiż chłód, jaki piekielny 
chłód musiał ją mrozić w chwilach, gdy nie płonęła oburzeniem lub wstydem. Człowiek — jak 
wiemy — nie może żyć samym chlebem, ale głowę daję, że niektóre kobiety żyją tylko miłością. 
Jeżeli w istotach ludzkich płonie ogień podsycany rozmaitymi składnikami ziemskiej i duchowej 
natury, które zabarwiają go na rozmaite kolory, to myślę, że wiem, jakiej barwy jest płomień 
gorejący w tych kobietach: błękitnej… Do diabła, czemu się śmiejesz?…
 Marlow zerwał się i wyszedł z cienia, jakby uniesiony oburzeniem, lecz po ustach jego 
przemknął uśmiech.
 — Powiadasz, że nie znam kobiet. Możliwe. Ale może lepiej nie zbliżać się zbytnio do 
świętości. Mam jednak jasny pogląd na kobietę. W każdej kobiecie — czy to będzie jędza, 
kokietka, kapryśnica, praczka, intelektualistka, kobieta upadła czy nawet zwykła gęś prowadząca 
najzwyklejsze życie — pozostaje coś z tego ognia, chociażby iskierka. A tam, gdzie jest iskierka, 
może zawsze wybuchnąć płomień…
 Powrócił w cień i usiadł z powrotem.
 — Nie chcę przez to powiedzieć, że Flora de Barral należała do tych kobiet, które żyją samą 
miłością. W istocie, w życiu obywała się bez niej. Ale przy całym braku zaufania do siebie i innych 
szukała — jak to kobiety — miłości, jakiejkolwiek bądź miłości. A to przeklęte więzienie było 
jedynym miejscem, gdzie się ją spodziewała znaleźć — boć nie miała powodu, by nie ufać ojcu.
 Przyszła tam wcześnie. Widzę ją, jak spogląda poprzez jezdnię na te mury, które — prawdę 
powiedziawszy — są okropne. Patrzącemu wydaje się, że po powierzchni tej złowrogiej bryły, jej 
krawędziach i płaszczyznach czas spływa kropla po kropli, godzina po godzinie, listek po listku 
powoli i z łagodną bezwzględnością. I ogarnia człowieka głucha melancholia, obezwładniająca jak 
sen, przejmująca i mordercza jak trucizna.
 Doznała niemal wstrząsu, gdy ujrzała wychodzącego de Barrala — zupełnie takiego samego, 
jaki jej został w pamięci. Może był tylko trochę mniejszy, innej zmiany w nim nie dostrzegła.
 Z więzienia wychodzi się, jak wiesz, w swej dawnej odzieży. Nie wiem, czy rozglądał się 
szukając córki. Bez wątpienia tak. Czy ją poznał? Prawdopodobnie. Przeszła przez jezdnię i od 
razu po przerwie wielu lat, jak gdyby mocą jakichś złośliwych czarów, powtórzył się widok tak 
dobrze znany z promenady w Brighton, gdy finansista de Barral spacerował ze swą jedynaczką. Z 
więzienia wychodzi się w tym samym ubraniu, jakie się miało na sobie w dniu wyroku, bez 
względu na to, ile się czasu spędziło w więzieniu. Och! odzież jest wytrzymała, bardzo 
wytrzymała! Lecz jest coś, co życie więzienne zachowuje lepiej od zniszczonej odzieży: siłę i 
żywość uczuć człowieka… To samo dzieje się w klasztorze; lecz w świeckim więzieniu jesteś 
zdany całkowicie na siebie samego — gdyż tu nie ma ani Boga, ani wiary. Ludzie żyjący na 
wolności rozpraszają swe uczucia, gdy tam gromadzisz je i potęgujesz. To, czemu oni pozwalają 
się wymknąć, o czym zapominają wśród ruchu i ciągłych przemian wolnego życia, ty zachowujesz 
w pamięci, uzupełniasz, wyolbrzymiasz, aż we wspomnieniach wzrośnie do przerażających 
rozmiarów. Oni mogą z uśmiechem spoglądać na cierpienia i troski przebyte w przeszłości, lecz ty 
— nie możesz. Dawne cierpienia gryzą ci serce, dawne pragnienia, rozczarowania, marzenia 
osaczają cię w śmiertelnej ciszy teraźniejszości, gdzie nie ma żadnego ruchu prócz bezpowrotnie 
przemijającego życia.
 De Barral wyszedłszy z więzienia przez pewien czas milczał, gdyż córka uprowadziła go, zanim 
zdołał zdać sobie sprawę, że znów posiadł wolność. Flora była doskonale opanowana. Część drogi 
szli szybko. Dorożka czekała za rogiem ulicy — nawet, o ile wiem, za paroma zakrętami ulicy. Był 
podniecony i zadyszany, gdy mu córka pomogła wejść do dorożki i sama za nim wsiadła. W 
toczącym się pudle pojazdu Flora zwróciła się do tego odzyskanego ojca, z sercem zbyt 
przepełnionym, by móc to wyrazić w słowach: lecz gdy przyjrzała się jego twarzy, poczuła, jak z 
trudem powstrzymywane łzy nagle wyschły, jak jej na wpół żałosna i na wpół triumfalna radość 
ustępuje, a wszystkie włókna jej ciała, które zalewała miękka fala czułości, nagle zesztywniały. 
Zmienił się. Było coś… Tak, było coś między nimi, coś surowego i nierealnego, widmo tych 
wysokich murów.
 Jak się postarzał, jak zmienił!
 Otrząsnęła się z tego wrażenia, które ją naturalnie przeraziło i zdziwiło. Poczuła też wyrzuty 
sumienia. Rzecz jasna. Zarzuciła mu ramiona na szyję. Odpowiedział jej dziwnym uściskiem, 
jakby nie panował całkowicie nad ruchami swych ramion, uczynił to niezgrabnie i niepewnie. 
Ukryła twarz na jego piersi, lecz wydało się jej, że ją przytuliła do kamienia. Uwolnili się ze swych 
objęć, a dorożka toczyła się dalej kłusem w stronę portu, wioząc tych dwoje ludzi siedzących tak 
daleko od siebie, jak to było możliwe, w dwu przeciwnych kątach pojazdu.
 Po chwili milczenia, podczas którego przyglądali się sobie, de Barral wypowiedział pierwsze 
sensowne zdanie od wyjścia z więzienia:
 „Zgubiła mnie zawiść. Zawiść. Mnóstwo ludzi patrząc na mnie wprost kipiało z zawiści. Za 
dobrze mi się powodziło. Udali się więc do prokuratora…”
 Powiedziała szybko: „Tak. Tak. Wiem” — a on spojrzał na nią, jakby urażony tym, że z dziecka 
stała się kobietą nie poczekawszy, aż on wyjdzie z więzienia. „Co ty możesz o tym wiedzieć? — 
zapytał. — Byłaś jeszcze za młoda.” — Głos jego był łagodny. To był ten sam głos, dawny jego 
głos! Zadrżała poznając monotonną jego uprzejmość, zawsze taką samą, bez względu na to, co 
mówił. Pamiętała też, że gdy przyjeżdżał, niewiele miał jej do powiedzenia. Na spacerach to ona 
szczebiotała, gdy on, sztywno wyprostowany i nie poruszając głową, od czasu do czasu rzucał 
uprzejme słówko.
 Przerażona tymi budzącymi się w niej wspomnieniami, wyjaśniła mu, że przez ostatni rok 
przeczytała i przestudiowała sprawozdania z procesu.
 „Papo, ja przejrzałam roczniki kilku pism.”
 Spojrzał na nią podejrzliwie. Sprawozdania były pewnie niedokładne. Reporterzy z pewnością 
przekręcili jego zeznania. Z góry było zdecydowane, że mu nie dadzą żadnej możności obrony ani 
przed sądem, ani przed opinią publiczną. Była to zmowa… „Mój obrońca był też głupi — dodał. — 
Zauważyłaś? Zupełny idiota.”
 Chcąc go uspokoić położyła mu dłoń na ramieniu. „Czy warto wspominać te okropne czasy? 
Takie już są odległe.” Wstrząsnęła się lekko na myśl o wszystkich tych strasznych latach, które 
przeszły nad jej młodością, nie domyślając się, że dla niego przeszłość była dniem wczorajszym. 
Skrzyżował ramiona na piersi, oparł się w swym kącie i spuścił głowę. Lecz już po chwili spytał 
tak nagle, że aż się wzdrygnęła:
 „Kto objął kolej w Lone Valley? O nią im najwięcej chodziło. Ktoś musiał ją dostać. Może 
zagrabił ją Parfitt i Spółka — co? A może ten Warner…”
 „Nie… nie wiem” — odparła, wystraszona skurczem jego warg.
 „Nie wiesz!” — zawołał przyciszonym głosem. Czyżby jej kuzyn nie powiedział? Ach, prawda, 
opuściła ich przecież. Dlaczego? Było to pierwsze jego pytanie odnoszące się do niej, ale nie 
odpowiedziała. Nie chciała mówić o tych okropnościach. Niepodobna je było opisać. Spostrzegła, 
że nie spodziewał się odpowiedzi, usłyszała bowiem, jak mruczał do siebie: „Wartość włożonej 
tam pracy i nagromadzonych materiałów wynosiła już pół miliona.”
 „Nie powinieneś, papo, myśleć o tych rzeczach” — powiedziała stanowczo. A on zapytał z 
niezmienną uprzejmością, w której zdawało się jej, że odkryła pewien przykry odcień, o czymże 
innym miałby myśleć. Gdyby mu byli dali spokój jeszcze przez rok czy dwa, i on, i wszyscy inni 
wyszliby na swoim i opływaliby w bogactwa; a ona, jego córka, byłaby mogła wyjść Za mąż, za 
kogo by chciała, choćby za lorda.
 Wszystko to wydawało mu się jakby dniem wczorajszym, długim dniem wczorajszym, który 
przeżywał bez końca i latami analizował i rozpamiętywał. Córka, która nie była odcięta od świata, 
nie mogła sobie nawet wyobrazić, ile życia i siły miało dla starca to „wczoraj”. Dla ojca była ona 
jedyną żyjącą postacią z tej przeszłości i może być, że w najlepszej wierze dodał chłodno, z 
zaciśniętymi martwo ustami:
 „Mogę powiedzieć, że żyłem tylko dla ciebie. Myślę, że to rozumiesz. Dla mnie istniałaś tylko 
ty — i ja.”
 Poruszona tym oświadczeniem i dziwiąc się, że nie budzi ono w jej sercu gorętszych uczuć, 
szepnęła, parę czułych słów, gdy w głowie jej górowała nad innymi myśl o tym, że musi mu teraz 
wyjaśnić sytuację. Spodziewała się, że ojciec będzie z niepokojem wypytywał o jej losy — i 
pragnąc tego drżała na myśl o tym, co będzie musiała powiedzieć. Lecz ojciec jej dziwnie, wprost 
nienaturalnie nie okazywał zaciekawienia. Robiło to wrażenie, jakby w ogóle nie miał zamiaru o 
nic pytać. Trzeba było jednak zacząć: zdawało się jej, że czas, aby sama zaczęła mówić; tak więc 
zrobiła. Rozpoczęła od zapewnienia, że i ona zawsze miała to samo uczucie, że jest ich dwoje, i że 
będą żyć tylko dla siebie. Gdyby wiedział, co ona przeszła!
 Wciśnięty w kąt karetki, ze skrzyżowanymi ramionami, wyglądał przez okno na ulicę. Mimo 
wszystko jakże się mało zmienił. Był to ten sam wyraz niewzruszonego spokoju, to samo wyblakłe 
spojrzenie, które widywała, ile razy podniosła wzrok ku ojcu, gdy przechadzała się z nim po 
esplanadzie trzymając go za rękę i szczebiocąc bez końca. Był to ten sam sztywny i milczący 
ojciec, który na jedno jej słowo skręcał natychmiast do sklepu i kupował, co jej się tylko 
zamarzyło. Głos Flory de Barral zadrżał. Zwrócił na nią swój wzrok — tak dobrze zapamiętany 
wzrok, w którym jako dziecko nie umiała nic więcej wyczytać prócz świadomości swego istnienia. 
Wystarczało to dziecku, które nigdy nie zaznało wylewnych uczuć. Ale życie jej było tak 
pozbawione wszelkiej miłości, że teraz już to jej nie wystarczało. Na co się zda opowiadać mu 
dzieje tej niedoli, która już przeszła i minęła, wszystkich tych niesamowitych przykrości i 
upokorzeń? I tak niełatwo było powiedzieć to, co musiała mu wyznać. Prowadząc do tego 
zauważyła wesoło:
 „Nie zapytałeś nawet, dokąd cię wiozę?”
 Wzdrygnął się jak lunatyk nagle zbudzony, a jego spojrzenie nabrało teraz wyrazu jakby 
przestrachu i zastanowienia. Otworzył z wolna usta, lecz Flora przerwała z wymuszoną 
wesołością:
 „Nigdy byś się nie domyślił.”
 Czekał, coraz bardziej zdziwiony i podejrzliwy: „Po cóż się mam domyślać? Dlaczego mi sama 
nie powiesz?”
 Rozłożył skrzyżowane ramiona i pochylił się ku niej. Ujęła go za rękę. „Musisz przede 
wszystkim wiedzieć… —zatrzymała się i dodała z wysiłkiem: — Papo, ja wyszłam za mąż.”
 Przez chwilę siedzieli w zupełnym milczeniu w tej dorożce, wytrwale równym kłusem 
posuwającej się przez pełną zgiełku, wąską, ruchliwą ulicę śródmieścia. Spodziewała się 
wszystkiego raczej niż tego, że wyrwie rękę z jej dłoni, jakby się bał, że się sparzy czy zarazi. De 
Barral, świeżo wydostawszy się z bezczynnej udręki więzienia (gdzie nic się nie dzieje), nie 
spodziewał się takiej nowiny. Jakby mu utknęła w gardle. Zduszonym, cichym głosem zawołał: 
„Ty! Wyszłaś za mąż! Ty!
 Floro! Kiedy? Ty wyszłaś za mąż! Po co? Za kogo? Ty wyszłaś za mąż!”
 Oczy jego, które były tak samo niebieskie jak jej, tylko wyblakłe i bez głębi, zdawały się 
wychodzić z orbit. Wyglądał zupełnie, jakby się dławił, podniósł nawet rękę do kołnierza…
 — Wiesz — ciągnął dalej Marlow, siedzący w cieniu półki bibliotecznej, nieomal ukryty w 
głębinach fotela — że jedyny raz, kiedy go widziałem, zrobił na mnie wrażenie tak sztywnego, 
jakby kij połknął. Ale okazuje się, że mimo to mógł się załamać. Trudno mi to sobie wyobrazić. O 
ile zrozumiałem, załamał się wtedy, siedząc w kącie dorożki. Niespodziewana wiadomość przybiła 
go. Flora spoglądała na niego zmieszana, z żalem, lecz i z pewnym rozczarowaniem, i skinęła z 
powagą: Tak. Wyszła za mąż. Nie podobał się jej uśmiech ojca, nie było w nim nic krzepiącego dla 
jej dziecięcych uczuć. Było w tym uśmiechu mimowolne okrucieństwo. Stary de Barral nie mógł 
jeszcze zapanować nad swymi muskularni, lecz odzyskał już władzę nad swym uprzejmym 
głosem.
 „Powiedziałaś mi właśnie przed chwilą, że na całym szerokim świecie jesteśmy sami, tylko ty i 
ja, związani ze sobą.”
 Niejasno zdawała sobie sprawę, że w tym łagodnym, przyciszonym tonie, w tych słowach, które 
ją dotykały do żywego, ukryta była chęć zranienia jej. Broniła się. Nigdy, nigdy, nawet jednej 
chwili nie przestała myśleć o nim. On też — powiedział to z tak ponurym naciskiem, na jaki tylko 
mógł się zdobyć — nie przestawał o niej myśleć.
 „Ależ, papo — zawołała — ja nie byłam zamknięta jak ty.” — Nie obawiała się o tym 
wspominać, bo przecież był niewinny. Nie zrozumiano go. Było to jedno z najbardziej okrutnych 
nieszczęść, lecz nie bardziej wstydliwe od choroby, od kalectwa spowodowanego wypadkiem czy 
jakiegoś innego ciosu ślepego przeznaczenia. — „Wolałabym być też uwięziona, gdy tymczasem 
byłam sama na świecie, na tym strasznym świecie, który się tak okrutnie obszedł z tobą.”
 „No i na tym świecie musiałaś znaleźć sobie kogoś, by się w nim zakochać!” — rzekł. Zazdrość 
i wściekłość, które wypłynęły z tajnych głębin jego istoty, od tak dawna pozbawionej wszelkich 
wzruszeń, przyćmiły jego umysł jak opary wina. Zapadłe kąciki ust zarysowały się głębiej w 
okrągłych, pulchnych policzkach. Obrazy i wizje ze szczególną siłą prześladują ludzi odciętych od 
widoku i zgiełku czynnego życia. „A ja wciąż myślałem o tobie! — wykrzyknął pogardliwym 
szeptem. — Myślałem? To mało! Powiadam ci, żeś mnie wprost prześladowała.”
 Flora pomyślała sobie, że oto jest istota, która ją kocha.
 „W takim razie prześladowaliśmy się wzajemnie — oznajmiła i poczuła wyrzuty sumienia. 
Przecież tak ją prześladował, że o mało nie przyczynił się do ostatecznej i nieodwołalnej jej 
ucieczki z tego świata. — Kiedyś ci to opowiem… Nie. Zdaje mi się, że nigdy nie będę w stanie 
opowiedzieć ci tego. Był czas, kiedy ogarniało mnie szaleństwo. Ale cóż z tego? Wszystko to już 
teraz minęło. Zapomnimy o tym, nic nie będzie nam tego przypominać.”
 De Barral wzruszył ramionami.
 „Myślę, że to było szaleństwo z twojej strony wiązać się… Jak dawno wyszłaś za mąż?”
 Odparła: „Niedawno.” — Była to jedyna odpowiedź, jaką się ośmieliła dać. Jakże wszystko 
odbywało się inaczej, niż sobie wyobrażała. Ojciec chciał się dowiedzieć, dlaczego nie 
wspominała o tym w żadnym ze swoich listów, nawet w ostatnim. Odpowiedziała:
 „To było później.”
 „Tak niedawno! — zdziwił się. — Czy nie mogłaś poczekać, aż wyjdę z więzienia? Mogłaś mi 
powiedzieć, zapytać, poradzić się. Niechbym zobaczył…”
 Potrząsnęła przecząco głową. Był przerażony. Pomyślał: „Kto to może być? Jakiś nędzarz, 
głupi młokos bez grosza, a może łotr?” Nie zrobiwszy żadnego wyraźnego gestu tak zacisnął swe 
złożone dłonie, że aż stawy trzasnęły. Spojrzał na nią. Była ładna. Jakiś podły łotr, który ją później 
rzuci. Jakiś na pozór budzący zaufanie łobuz… „Nie mogliście poczekać — co?”
 Znów zrobiła lekki ruch przeczący.
 „Dlaczego? Skąd ten pośpiech?”
 Spuściła oczy: „Musiało tak być. Tak. Stało się to nagle, ale musiało tak być.”
 Pochylił się ku niej z otwartymi ustami, z oczami pełnymi cnotliwego gniewu, lecz 
napotkawszy jej do głębi niewinne, wzniesione ku niebu spojrzenie, cofnął się znów gwałtownie 
do swojego kąta.
 „Tak byliście w sobie zakochani? Czy tak? Czyż ojciec nie powinien był mieć córki tylko dla 
siebie choć przez jeden dzień po… po takiej rozłące. Wiesz przecież, że ja nigdy nie miałem 
nikogo bliskiego, nie miałem przyjaciół. Co miałem wspólnego z tymi ludźmi, których spotyka się 
w City? Najlepszy spośród nich gotów jest ci poderżnąć gardło. Tak! Ludzie interesu, dżentelmeni 
— każdy — mężczyzna czy kobieta — z zawiści lub dla zysku. Och, umieją oni gadać słodkie 
słówka, jeśli myślą, że w ten sposób coś od ciebie wyciągną… — Głos jego był cichy jak 
westchnienie, lecz pomimo to do uszu Flory każde słowo dochodziło tak wyraźnie, jakby było 
przepojone wzruszającą potęgą namiętności. — Przyglądałem się im, moje dziecko, jak odgrywali 
przede mną komedię, i mówiłem sobie: «Co mnie to obchodzi! Jestem człowiekiem interesu. 
Jestem wielkim de Barralem (tak, niektórzy krzywili się na to, a jednak pomimo to byłem wielkim 
de Barralem) i mam moją córeczkę.» Nie potrzebowałem nikogo i nigdy nie przyjaźniłem się z 
nikim.”
 Prawdziwe wzruszenie otworzyło mu usta, ale słowa, które się z nich wydobywały, nie były 
głośniejsze od najcichszego powiewu wiatru. Wreszcie zamarły.
 „Tak, to prawda” — szepnęła cicho Flora. Nie spuszczając z niej wzroku zdjął kapelusz. Był to 
cylinder, ten sam, który miał na sprawie. Ten sam, który uwieczniono w migawkowych rysunkach 
do ilustrowanych czasopism. Człowiek wychodzi z więzienia w tej samej odzieży, ale zamknięcie 
pozostawia swój ślad. Ogólnie wiadomo, że ludzi żyjących w odosobnieniu, mnichów czy 
pustelników, prześladują ponure wizje — czemu więc nie miałyby prześladować więźniów? 
Więzień de Barral zdjął z głowy cylinder finansisty de Barrala i położył go na przednim siedzeniu 
dorożki. Po czym wydął policzki; twarz miał czerwoną.
 „I co potem? — zaczął znów swym opanowanym głosem. — Jestem zniszczony, zrujnowany 
przez zawiść i bezlitosną złość. Wychodzę z więzienia — i co zastaję? Moja córka Flora zawinęła 
się i wyszła za mąż za jakiegoś człowieka, bo ja wiem, może błazna, może… w każdym razie 
nieodpowiedniego dla niej.”
 „Przestań, papo.”
 „Pewnie jakiś głupi romans — ciągnął dalej monotonnym głosem; wąskie jego wargi były 
wykrzywione, a kąciki ust opuszczone złowieszczo. — W każdym razie to bardzo podejrzane ze 
strony kochającej córki.”
 Usiłowała mu przerwać, lecz mówił dalej, aż wreszcie po prostu zakryła mu ręką usta. Przez 
chwilę toczył gniewnie oczami, lecz gdy odjęła dłoń od jego ust, zachował milczenie.
 „Poczekaj, muszę ci wytłumaczyć… A przede wszystkim musisz zrozumieć, bo to 
najważniejsze: on jest najszlachetniejszym człowiekiem na świecie. On jest…”
 De Barral, nieruchomy w swym kącie, powiedział z wysiłkiem:
 „Kochasz się w nim.”
 „Papo! To on przyszedł do mnie. Myślałam o tobie, na nikogo nie zwracałam uwagi. Już nie 
mogłam znieść tych myśli o tobie. I wtedy on przyszedł. Dopiero wtedy. W chwili gdy… gdy już 
chciałam wszystko rzucić.”
 Spojrzała w jego wyblakłe niebieskie oczy, jak gdyby pragnęła zrozumienia, zachęty, 
uspokojenia — jednego słowa współczucia. A on rzekł martwo:
 „Chciałbym mu kark skręcić.”
 W myśli wyrwało jej się: „O Boże!” — okrzyk ludzi obciążonych nad miarę; spojrzała na niego 
wystraszonymi oczami. Lecz nie robił wrażenia obłąkanego czy też w ogóle niebezpiecznego. To 
ją pocieszyło. Przez krótką chwilę panowało milczenie. Potem spytał nagle:
 „Więc jak się nazywasz?”
 Była tak przejęta stojącym przed nią zadaniem, że przez pewien czas nie mogła zrozumieć sensu 
tego pytania. Potem, zaczerwieniwszy się z lekka, wyszeptała: „Anthony.”
 Ojciec, z czerwonymi plamami na obu policzkach, znużony oparł głowę na oparciu dorożki.
 „Anthony. Kto to jest? Skąd się wziął?”
 „Było to na wsi, papo, na drodze…”
 Jęknął: „Na drodze” — i przymknął oczy.
 „Za długo byłoby to teraz opowiadać. Będzie na to dosyć czasu. Są rzeczy, których nie 
mogłabym ci teraz, papo, powiedzieć, ale kiedyś… któregoś dnia. Bo teraz nic już nas nie 
rozdzieli. Nic. Jesteśmy bezpieczni już do końca życia — nic już nie stanie między nami.”
 „Zadurzyłaś się w tym osobniku — zauważył nie otwierając oczu. A ona cichym głosem 
odpowiedziała:
 „Zaufałam mu. Oboje musimy mu ufać.”
 „Kto to jest, u diabła?”
 „Jest to brat tej pani — wiesz, pani Fyne, która znała mamę i która była taka dobra dla mnie. 
Byłam na wsi w domu państwa Fyne. Tam poznaliśmy się, przyjechał do nich z wizytą, zauważył 
mnie. Ja… no i pobraliśmy się teraz.”
 Zadowolona była, że ojciec ma oczy zamknięte, gdyż tak łatwiej jej było mówić o przyszłości, 
jaką mu przygotowała i której nie dałoby się już teraz zmienić. Nie próbowała zwierzeń, była to 
droga niemożliwa dla niej, czuła bowiem, że on jej nie zrozumie. Czuła też, że on cierpi. Od czasu 
do czasu ściskał ją za serce ogromny niepokój wraz z tajnym poczuciem winy — jak gdyby była go 
wydała w ręce wroga. Siedząc z zamkniętymi oczami robił wrażenie pogrążonego w 
wyczerpującej i pobożnej medytacji. Trochę ją to przeraziło, lecz zaraz potem serce jej napełniła 
wielka litość; na jej dnie tkwił wyrzut sumienia. Przez twarz jego chwilami przebiegał ledwie 
dostrzegalny skurcz. Miał powieki opuszczone aż do chwili, gdy usłyszał, że „mąż” jest 
marynarzem i że on, ojciec, jedzie wprost na pokład statku, który stoi pod żaglami, by opuścić ten 
wstrętny świat, pełen zdrady, pogardy, zawiści i kłamstwa, i popłynąć na błękitne morze, to 
bezpieczne, niedostępne, nie tknięte żadnym brudem, bezkresne schronienie dla zranionych dusz.
 Mniej więcej tak mówiła; może nie tymi słowami, lecz taki był ogólny sens jej najsilniejszego 
argumentu — argumentu bezpiecznego schronienia.
 Nie przypuszczam, by poświęciła choć jedną myśl kwestiom materialnym. Ale nie zatrzymując 
się dla zaczerpnięcia tchu, jak gdyby się bała, że gdy przerwie, nie będzie mogła znów zacząć 
mówić, wspomniała tu o tej wspaniałomyślności, która na kształt burzy nadleciała znad morza i 
porwawszy ją sponad przepaści, stojącą o krok od niewypowiedzianej klęski, uniosła pierwszym 
gorącym podmuchem. A teraz mogą mu zaufać, bezwzględnie zaufać, że doprowadzi ich oboje do 
bezpiecznej przystani.
 Wierzyła temu i twierdziła to z całym przekonaniem. Wreszcie zrozumiał wszystko i nagle we 
wnętrzu dorożki, wyglądającej tak spokojnie w oczach przechodniów, powstało niesłychane 
poruszenie. Wspaniałomyślność Roderyka Anthony — syna poety — doprowadziła byłego 
finansistę de Barrala do stanu, który musiał uprzytomnić Florze de Barral, jak ciężkim zadaniem 
jest być kobietą. Jest to rzecz niesłychanie trudna, gdyż przeważnie ma się do czynienia z 
mężczyznami. Mężczyzna ów — ten, który znajdował się w dorożce — porzucił swój sztywny 
spokój i zachowywał się jak zwierzę. Nie mówię tego w znaczeniu ubliżającym — poddał się tylko 
instynktownemu przerażeniu. Jak dzikie stworzenie, wystraszone pierwszym dotknięciem 
spadającej na jego grzbiet sieci, stary de Barral, długi i kanciasty, zaczął walczyć na oślep — z 
powietrzem, z tą odrobiną powietrza, jaka mieściła się w dorożce; wzrok miał tępy i otwartymi 
ustami z trudem chwytał powietrze. Na ten widok córka cofnęła się, jak mogła najdalej w tej 
ograniczonej przestrzeni.
 „Zatrzymaj dorożkę! Powiadam ci, zatrzymaj! Pozwól mi wysiąść!” — oto jakie ją doszły 
zduszone okrzyki. Dlaczego? Po co? Co chciał zrobić? Nie chciał o niczym słyszeć. Zawołała:
 „Papo! Papo! Co chcesz zrobić?” — I w odpowiedzi usłyszała tylko:
 „Zatrzymaj go. Muszę wysiąść. Chciałbym się zastanowić. Muszę wysiąść, żeby się 
zastanowić.”
 Całe szczęście, że nie usiłował od razu otworzyć drzwiczek. Wysunął tylko przez okienko 
głowę i ramiona wołając na dorożkarza. Zorientowała się, jakie będą tego konsekwencje: dorożka 
się zatrzyma i wokoło szalejącego z gniewu starszego pana zbierze się tłum… Któż w tej okropnej 
sytuacji — sytuacji kobiety — pełnej delikatnych odcieni i subtelnych trosk (tak rzadko 
wynagradzanych) może wiedzieć, jak przykry obowiązek przyniesie najbliższa chwila. Flora bez 
wahania objęła ojca i wciągnęła go z powrotem, dziwiąc się tylko, z jaką łatwością zmusiła go, by 
usiadł na swoim miejscu. Stanowczo przytrzymała go przyciskając mu pierś ręką i przechyliwszy 
się poprzez niego, sama wysunęła przez okienko głowę i ramiona. Tymczasem dorożka zboczyła 
już do krawężnika i zatrzymała się.
 „Nie! Namyśliłam się. Proszę jechać dalej, tam gdzie powiedziałam. Do portu.”
 Zdziwiło ją, że głos jej jest tak pewny. Usłyszała mruknięcie woźnicy i dorożka znów się 
potoczyła. Wtedy dopiero opadła na swoje miejsce, nie spuszczając czujnego wzroku ze swego 
towarzysza. Nie był już teraz niczym więcej dla niej. Poza wspomnieniami z lat dziecinnych był to 
zwykły człowiek — człowiek nieomal obcy. Jak miała z nim postępować? A przecież był i tamten, 
także nieomal obcy. Trudno jest być kobietą. Zbyt trudno czasem. Flora przymknęła oczy mówiąc 
sobie: „Jeśli będę wiele o tym myśleć, to zwariuję.” Po czym otworzywszy znów oczy zapytała 
ojca, czy tak okropna jest dla niego myśl, że odtąd będzie zawsze żył z córką, osłaniającą go swoją 
miłością przed światem, który nie potrafiłby uszanować jego siwych włosów.
 „Powiedz, czy to jest takie straszne?”
 Postawiła mu to pytanie ze smutkiem, ale bez goryczy. Sławny — czy raczej osławiony — de 
Barral stracił teraz swą sztywność. Pochylił się. Nie ma nic bardziej żałosnego i niepotrzebnego od 
złamanego kija. De Barral nie mówił nic. Dodała łagodnie, tłumiąc westchnienie, dręczona 
wyrzutami sumienia:
 „A mogłoby być gorzej. Mogłeś nie zastać nikogo w całym mieście, na całym świecie, nawet 
mnie mogłeś nie zastać. Biedny papo!”
 Dręczona wyrzutami sumienia, zwróciła się ku niemu myśląc: „Och! jaka ja jestem okropna, 
jaka okropna!” A stary de Barral, przerażony, zmęczony, oszołomiony niezwykłymi przejściami 
związanymi z odzyskaniem wolności, zachwiał się i nagle złożył głowę na jej ramieniu, jak gdyby 
żałował, że wyszedł z więzienia.
 Sam ten gest był wzruszający. Flora podtrzymując go z lekka, wyobraziła sobie, że płacze, i dała 
też upust łzom na myśl, że gdyby to ramię i resztę swoich kości rzuciła do kamieniołomu, ta siwa, 
żałosna głowa nie miałaby żadnego oparcia. Łzy płynęły spokojnie sprawiając ulgę jej 
przemęczonym nerwom. Nagle odepchnął ją z taką siłą, że aż głowa jej uderzyła o ścianę dorożki, 
a sam odsunął się od niej, jakby go coś ukłuło.
 Znikło całe ciepło jej wzruszenia, a ostatnie łzy ochłodły na policzkach, lecz pomimo to 
odniosły skutek. Płacząc odnalazła odwagę i stanowczość, jak to bywa zazwyczaj u kobiet. De 
Barral zakrywszy ręką górę twarzy, czy po to, by ukryć oczy, czy też by nie patrzeć na przykry 
widok, zesztywniał w kącie i odzyskał swoje podobieństwo do kija. Przyglądała mu się w 
milczeniu. Jego wąskie, uparte wargi poruszyły się. Wymówił nazwisko kuzyna — tego, 
pamiętasz, który nie zdobył uznania państwa Fyne i którego, słusznie czy nie, mały pan Fyne 
podejrzewał o interesowne pobudki związane z nadzieją, że de Barral mógł gdzieś ukryć przed 
katastrofą część swego łupu.
 Mogę ci od razu powiedzieć, że nic więcej nie wiem o nim. Lecz de Barral był zdania — a 
mówił to swym cichym głosem, nie odejmując ręki od twarzy — że krewny ów byłby niesłychanie 
zadowolony, gdyby on zechciał nim pokierować.
 „Naturalnie nie mógłbym występować we własnym imieniu czy też osobiście, ale rady 
człowieka, który ma takie jak ja doświadczenie, są cenione na wagę złota przez kogoś, kto chce się 
ważyć na spekulacje finansowe. Można by znowu coś takiego zrobić.”
 Rozsunął trochę stopy i opuścił rękę, a zwróciwszy w stronę córki swe pucołowate okrągłe 
policzki oraz zaokrąglony podbródek oparty o kołnierzyk, rzucił na nią zamglone i obrażone 
spojrzenie swych bladych, wilgotnych oczu.
 „Początek to tylko kwestia rozumnej reklamy. — To nic trudnego. Trzeba tylko… — Odwrócił 
głowę. — Przecież wciąż jestem de Barralem, sławnym de Barralem. Czyś zapomniała o tym?”
 „Posłuchaj, papo — rzekła Flora. — To ty powinieneś pamiętać, że nie ma już de Barrala… — 
Spojrzał na nią niespokojnie z ukosa. — Jest tylko pan Smith, którego nigdy już nie skrzywdzi 
złość, przykrości i złośliwe kłamstwa podłych ludzi.”
 „Pan Smith — wyszeptał z wolna. — Skąd on się wziął? Nie ma nawet panny Smith.”
 „Ale jest twoja Flora.”
 „Moja Flora!… Poszłaś za… Nie mogę o tym myśleć. To straszne.”
 „Tak. Chwilami to było okropne — powiedziała z przejęciem, gdyż to, co ten człowiek mówił, 
budziło w niej jakiś niejasny odzew, jak gdyby to jej własne myśli przyoblekały się w tajemne 
wzruszenie. — Myślę czasem ze wstydem o tym, jak ja… Ale nie, jeszcze nie. Nie powiem ci tego. 
Przynajmniej nie teraz.”
 Dorożka skręciła w bramę portową. Flora podała ojcu cylinder.
 „Papo, oto jesteśmy. I proszę, bądź dobry. Myślę, że mnie kochasz. Bo jeśli ty mnie nie kochasz, 
to kto…”
 Włożył kapelusz na głowę i zesztywniał w swym kącie, ukosem spoglądając na córkę.
 „Postaraj się być miły, zrób to dla mnie. Pomyśl o tych latach, kiedy czekałam na ciebie. 
Naprawdę potrzebuję oparcia i — spokoju. Choć trochę spokoju.”
 Nagle z całej siły obiema rękami ścisnęła jego ramię, jak gdyby chciała skruszyć opór, który w 
nim odczuwała.
 „Nie mogłabym być spokojna, gdybyś nie był ze mną. Nie pozwolę ci odejść, szczególnie po 
tym wszystkim, co przeszłam. — Nerwowa siła jej uścisku przestraszyła go nieco. Nagle 
roześmiała się: — Co za głupstwo! Tak jakbym cię prosiła, żebyś się dla mnie poświęcił. Czegóż 
się boję? Gdzieżbyś mógł pójść? Gdzie spędziłbyś ten dzień, ten wieczór? Nie potrafisz mi 
odpowiedzieć. Czyś o tym pomyślał? A ja cały zeszły rok o tym myślałam. Dawniej jeszcze. 
Nieomal wariowałam, żeby coś wymyślić. Myślę nawet, że przez pewien czas byłam szalona, bo 
inaczej nigdy by mi nie przyszło na myśl…”
 Tyle tylko wyznała — zauważył Marlow zmienionym głosem. — Mam tu na myśli, że tyle 
tylko mu wyznała o swej przechadzce na szczyt kamieniołomu, którą tak gorzko sobie wyrzucała. 
A on z tego tyle zrozumiał, ile mu fantazja podsunęła. Nie mógł więc mieć o tym trafnego pojęcia. 
Dorożka zatrzymała się koło statku, a de Barral z córką wysiedli, jak to opisał sentymentalny 
Franklin. Nie wiem, czy pod koniec jazdy nie podejrzewali się wzajem, że są niezupełnie zdrowi 
na umyśle; to całkiem możliwe. Każdy z nas wydaje się drugiemu trochę nienormalny, co dla 
większości ludzi jest idealnym układem rzeczy, bo znajdują w nim najlepszy pretekst do 
wyrozumiałości. Flora przeszła szybko przez pokład popychana wzrastającą obawą. Chciała, żeby 
już było po wszystkim. Obejrzawszy się stwierdziła z zadowoleniem, że ojciec idzie za nią. „Jeśli 
mi ucieknie — pomyślała — to będę wiedziała, że naprawdę nikt o mnie nie dba! Że nikt mnie nie 
kocha, że słowa, czyny, zapewnienia, że w ogóle wszystko na świecie jest fałszem — i skoczę do 
wody. To jedno przynajmniej nie zawiedzie.”
 A jednak nie jestem pewny. Gdyby doszło do tego, byliby ją zapewne wyłowili wobec jej 
stałego braku szczęścia; na nabrzeżu i statku znajdowało się przecież mnóstwo ludzi. I właśnie w 
tym miejscu, gdzie był zacumowany „Ferndale” (znam tę przystań), wisiała na murze zwinięta 
lina, drąg i pas ratunkowy, na wypadek gdyby trzeba było ratować kogoś, kto wpadł do basenu. Nie 
tak łatwo, jak jej się zdawało, wydostać się z tego zdradzieckiego życia. Nie doszło jednak do tego. 
Ojciec szedł za nią swym szybkim, posuwistym krokiem. Pan Smith! Zwolniony więzień de Barral 
po raz ostatni opuszczał stały ląd znikając na zawsze, natomiast Smith powierzał się morzu, które 
jest przystanią tylu dziwnych figur. Starszy dżentelmen w cylindrze, ostrożnie rozglądający się 
dokoła. Poszedł za nią, bo życie ma swoje wymogi, którym człowiek ulega machinalnie. Nie mam 
wątpliwości, że wyglądał on czcigodnie. Teść — cóż może być bardziej zasługującego na 
szacunek? Lecz w sercu unosił zmieszane uczucia bolesnego przestrachu i przywiązania, 
mimowolnej odrazy i litości; podobnie czuła jego córka. Tylko jego w dodatku przejmowała 
wściekła zazdrość o tego człowieka, którego miał za chwilę zobaczyć.
 Jakiś osad egoizmu znajduje się w każdym uczuciu — nawet ojcowskim. A ten człowiek w 
samotności więzienia tak się przejął swym prawem własności w stosunku do jednej istoty ludzkiej, 
o którą powinien się troszczyć, że my, którzy nie byliśmy skazani na odsiadywanie tak długiej (i 
tak okrutnie niesprawiedliwej) kary więzienia, nie możemy tego zrozumieć. Flora była w całym 
tego słowa znaczeniu jedyną rzeczą, jedynym punktem, na którym przez lata całe mógł oprzeć 
myśl. Ona jedna pobudzała jego wyobraźnię; wprawdzie nie posiadał jej wiele, lecz była w niej 
potęga, jaką daje skoncentrowanie jej w jednym punkcie. Czuł się znieważony i może było to 
niedorzecznością z jego strony, ale odważę się tu zasugerować, że tkwiła ona w natężeniu, a nie w 
charakterze jego uczuć. Mam bowiem wrażenie, że żaden zwykły, normalny ojciec nie jest 
zadowolony, gdy musi się rozstać z córką. Nigdy. Nawet, gdy z rozsądku ocenia, że „pozbył się 
kłopotu”, nawet, gdy jest zdolny radować się z dobrej partii. Na dnie, na samym dnie, w ciemnej 
głębi da się odnaleźć (czasem trzeba się tego dopiero dokopać) pewną odrazę… U matek naturalnie 
sprawa ta przedstawia się inaczej. Kobiety są bardziej lojalne, nie jedna względem drugiej, lecz 
wobec wspólnej kobiecości, której triumf oglądają z tajoną dumą i zadowoleniem.
 Okoliczności tego małżeństwa podsycały jeszcze oburzenie pana Smitha. Szedł za swoją córką 
do kabiny z uczuciem, że wchodzi do zhańbionego domu, i czynił to tylko dlatego, że był 
oszołomiony nagłością wydarzeń; Nad jego wolą, tak długo leżącą ugorem, wzięła górę jej 
stanowczość i jego niejasna obawa przed odzyskaną wolnością.
 Pewnie dowiesz się z zadowoleniem, że Anthony, choć starał się uniknąć powitania na 
nabrzeżu, zachował się wspaniale, z prostotą człowieka, który ani nie jest małostkowy, ani nie 
stawia żadnych małostkowych zastrzeżeń. Ani nie drgnął, ani się nie zająknął. Wiem z najlepszego 
źródła, że był niezrównanie prosty, szczery i powściągliwy. Był szczytem doskonałości. Niemniej 
żywotna siła nie znanej panu Smithowi indywidualności tego człowieka, który się w stosunku do 
niego tak swobodnie zachowywał, wystarczyła, by go zdenerwować. Flora spostrzegła, że 
szczupła postać ojca drży, choć — o ile to było możliwe — był jeszcze sztywniejszy niż zwykle. 
Mruczał coś, wreszcie zdołał wymówić, naturalnie nie głośno, lecz bardzo wyraźnie:
 „Jestem tu z musu. — Kąciki ust miał opuszczone z wyrazem pogardy, a oczy kamienne. — 
Jestem tu z musu. Na skutek zmowy zostałem uwięziony. Ja… — Podniósł ręce do czoła; cylinder 
jego stał na stole do góry dnem, wchodząc postawił go tam rozpaczliwym gestem; podniósł więc 
obie ręce do czoła. — Nie wydaje mi się to w porządku. Ja…” — znów urwał. Anthony spojrzał na 
Florę, która stała obok ojca.
 „Na pewno przyzwyczai się pan do mnie niedługo. Wyobrażam sobie, że oboje do końca życia 
macie powyżej uszu tych szczurów lądowych z ich przeklętym krętactwem. A jak miłosierni są ci 
ludzie, niech pan zapyta Flory. Mam tu na myśli moją własną siostrę, jej najlepszą przyjaciółkę, 
zresztą nie najgorszą kobietę. — Kapitan statku «Ferndale» pohamował się. — Na szczęście ja się 
w to wmieszałem. Chciałbym, żeby pan się czuł tu jak w domu, a niedługo…”
 Pozbawione wyrazu i nieruchome spojrzenie wyblakłych oczu „wielkiego de Barrala” 
zamknęło kapitanowi, usta. Wskazał Florze wzrokiem drzwi do kajuty przygotowanej na przyjęcie 
zwolnionego pana Smitha. Ona chwyciła ze stołu cylinder tego wolnego człowieka i ujęła 
pieszczotliwie jego ramię. „Tak! To nasz dom, chodź, papo, obejrzeć swój pokój!”
 Anthony sam na roścież otworzył drzwi, a Flora starannie je zamknęła za sobą i ojcem.
 „Spójrz…” — zaczęła, lecz przerwała, gdyż było jasne, że ojciec nie spojrzy nawet na 
przygotowane dla niego wygody. Ona sama przedtem też zaledwie to wszystko dojrzała. Patrzył 
tylko na nowy dywan, a ona czekała, aż podniesie wzrok.
 On wprawdzie nie podniósł oczu, natomiast powiedział swym zwykłym głosem:
 „A więc to jest twój mąż, który… A ja byłem w więzieniu!”
 „Papo, po co ciągle powracasz do tego? — wymawiała mu nie podnosząc także głosu. — To 
dobry człowiek.”
 „A ty się zawinęłaś i… wyszłaś za niego za mąż, żeby musiał być dla mnie dobry. Czy tak? 
Skąd wiedziałaś, że ja pragnę czyjejś dobroci?”
 „Jaki ty jesteś dziwny” — rzekła w zamyśleniu.
 „Trudno, aby człowiek, który przeszedł takie rzeczy jak ja, czuł to samo co inni. Czy ci to nie 
przyszło na myśl? — Wreszcie podniósł oczy… — Jesteś panią Anthony, a ja nie mogę znieść 
widoku tego osobnika. — Wytrzymała jego spojrzenie nie zmrużywszy oczu, a on dodał: — 
Pewnie chcesz teraz pójść do niego.” — Jego łagodne i automatyczne ruchy zdawały się być 
wynikiem niebywałego opanowania, tymczasem Flora pamiętała, że zawsze zachowywał się w 
taki sposób. Przebiegł ją zimny dreszcz.
 „Tak, naturalnie, muszę pójść do niego” — rzekła wzdrygnąwszy się z lekka.
 Usłyszawszy jej słowa zgrzytnął zębami, a ona wyszła.
 Anthony nie ruszył się z miejsca. Jedną ręką oparty był o stół. Podeszła do niego, stanęła i po 
namyśle przysunęła się bliżej:
 „Dziękuję ci, Roderyku.”
 „Nie powinnaś mi dziękować — szepnął. — To właśnie ja…”
 „Może istotnie nie powinnam ci dziękować, bo robisz, co chcesz; ale robisz to tak dobrze!”
 Ledwie dosłyszalnie, bo znajdowali się blisko drzwi do jego kajuty, westchnął:
 „Bardzo zdenerwowany, co?”
 Nie uczyniła żadnego gestu ani się nie odezwała. Obojgu ciążyła do głębi fałszywa sytuacja. 
Lecz on był odważniejszy:
 „Wyobrażam to sobie! Szczególnie z początku. Czy pamiętałaś o tym, aby mu powiedzieć, że 
jesteś szczęśliwa?”
 „Nie zapytał mnie o to — uśmiechnęła się blado do Roderyka. Była rozczarowana, że jest tak 
spokojny. — Nie opowiedziałam ojcu o… o sobie więcej, niż było koniecznie potrzeba. — 
Zaczynał ją nieco irytować. — Powiedziałam mu, że miałam szczęście — dodała, nagle 
zrozpaczona, bo brak jej było w zachowaniu Anthony’ego tej władczości, tego czegoś 
arbitralnego, a czułego, co z początku ją przerażało, lecz do czego z czasem przywykła i 
oczekiwała z przyjemnym uczuciem obawy. Wpatrywał się w nią bez wyrazu. Nie zdjęła z siebie 
okrycia, kapelusza, rękawiczek. Była jakby gościem. I uczyniła ruch, który nasuwał myśl o 
zakończeniu niezbyt udanej wizyty w interesie. — Może lepiej, żebyśmy wrócili na brzeg. Jeszcze 
jest czas.”
 Znów przez chwilę krótką jak mgnienie oka ukazał swą niepohamowaną naturę w cichym, 
żarliwym okrzyku: „Jak śmiesz!” — który wybiegł na jego wargi i zabrzmiał ja groźba.
 „Jak śmiesz;!… Co tam takiego?”
 Ostatnie słowa nie były skierowane do niej, lecz gdzieś poza jej plecy. Spojrzawszy przez ramię 
Flora ujrzała nabiegłą krwią twarz i łysą głowę z czarnymi pęczkami włosów, głowę oddanego 
kapitanowi Franklina, który trzymając czapkę w ręku spoglądał na nich z progu salonu swymi 
sentymentalnymi oczami homara. Oznajmiał z daleka tonem skrzywdzonej niewinności, że 
dokmistrz jest u burty i chce wprowadzić statek do basenu, zanim załoga powróci.
 Kapitan warknął: „Niechże go wprowadza!” — i gestem odprawił tę zbolałą i czułą duszę 
kryjącą się za wypukłymi oczami, które nie przestawały wpatrywać się w znienawidzoną kobietę. 
Oficer wyszedł powoli. Anthony zwrócił się ku Florze.
 „Nie mogłaś tak pomyśleć. Bo jesteś tak uczciwa, jak tylko być można.”
 „Usiłuję.”
 „W takim razie nie żartuj w ten sposób. Pomyśl, co by się stało… ze mną.”
 „Och, tak. Zapomniałam. Nie, nie pomyślałam o tym. To nie był żart. To było zapomnienie. Nie 
skrzywdziłabym ciebie. Nie mogłabym odejść. Jestem… jestem zanadto zmęczona.”
 Zobaczył, że zachwiała się, i drżąc całym ciałem, jak gdyby kusiła go chęć popełnienia 
bezprzykładnej zdrady, całym wysiłkiem powstrzymał się, by nie schwycić jej w ramiona. Odsunął 
się na bok i spuściwszy oczy wskazał jej drzwi do kabiny na rufie. Dopiero gdy go już minęła, 
podniósł wzrok i dlatego nie dojrzał gniewnego spojrzenia, jakie mu rzuciła, zanim odeszła. 
Patrzył za nią. Zachwiała się z lekka przed samymi drzwiami i zatrzasnęła je nerwowo za sobą.
 Anthony, który odczuł to tak, jak gdyby drzwi te zatrzasnęły się we własnej jego piersi, stał 
przez chwilę bez ruchu, a potem zawołał panią Brown. Była to żona stewarda — ów doskonały 
pomysł, który miał służyć wygodzie Flory.
 „Pani Brown! Pani Brown! — Przyszła wreszcie. — Żona przyjechała i przed chwilą poszła do 
kabiny. Może by pani zajrzała i zapytała się, czy nie jest jej pani potrzebna?”
 „Dobrze, panie kapitanie.”
 I znów znalazł się sam w obliczu sytuacji, którą stworzyła śmiałość i niedoświadczenie jego 
serca. Pomyślał, że lepiej będzie, gdy wyjdzie na pokład. Rzeczywiście powinien już tam być od 
dawna. W każdym razie byłoby to zupełnie naturalne. Jakieś pomruki i słabe stukanie gdzieś w 
pobliżu zwróciło jednak jego uwagę. Zdał sobie sprawę, że dochodzą one z pokoju pana Smitha. 
Było to coś bardzo dziwnego. „Mówi do siebie — pomyślał. — I jak gdyby uderzał pięściami czy 
głową o grodź.”
 Anthony otwierał coraz szerzej oczy ze zdumienia, słysząc te hałasy. Tak był zasłuchany, że 
panią Brown zauważył dopiero, gdy zatrzymała się przed nim, by powiedzieć:
 „Pani Anthony nie życzy sobie mojej pomocy, panie kapitanie.”
 Działo się to, jak wiesz, podczas tej podróży, która poprzedziła przybycie na statek Powella — 
zwanego wówczas młodym Powellem; los bowiem postanowił, że na tym właśnie statku spośród 
wszystkich, jakie stały w porcie londyńskim, rozpocznie on swoją karierę życiową. Był to 
najbardziej niespokojny statek, jaki kiedykolwiek pływał po morzach tego świata. Nie robię tu 
aluzji do jego żeglarskiej sprawności. Powell zapewnił mnie, że był to statek solidny jak kościół. 
Mam na myśli niepokój w tym znaczeniu, w jakim na przykład niespokojna jest nasza planeta — 
chodzi tu mianowicie o niespokojną atmosferę zamąconą namiętnościami: zazdrością, miłością, 
nienawiścią oraz zamieszaniem spowodowanym przez pewne transcendentne dobre intencje, które 
choć etycznie wartościowe, bywają z pewnością przyczyną większych nieszczęść aniżeli najgorsze 
knowania. Dla tych, którzy nie chcą wierzyć w wyroki losu, dodam, że najwyraźniej było jego 
przeznaczeniem (mam tu na myśli Powella), by dorzucił swą wrodzoną prostotę do prostoty tych 
wszystkich, których wiózł poczciwy „Ferndale”. Powell był aż nadto prostoduszny. Wszyscy na 
pokładzie statku byli prostoduszni z wyjątkiem pana Smitha, a i on też na swój sposób był również 
prosty, tą okropną prostotą człowieka ogarniętego pewną idée fixe*: jest też na to inna nazwa, 
wymawiana przez ludzi z obawą i wstrętem. Jego idée fixe było obronić swą córką przed 
człowiekiem, który ją posiadł (umyślnie używam tych słów ze względu na obrazy, jakie 
najwyraźniej wywoływały one w umyśle pana Smitha), który ją posiadł nieuczciwie, gdy jej ojciec 
siedział zamknięty w więzieniu.
 „Nie spocznę, póki cię nie odbiorę temu człowiekowi” — szeptał do niej nieraz po 
długotrwałym rozmyślaniu. Wiem od Powella, że miał zwyczaj siadywać na skajlajcie koło leżaka, 
na którym spoczywała Flora, i z góry spoglądał opiekuńczo, a równocześnie badawczo na jej 
twarz.
 Trudno powiedzieć, czy choć raz pomyślał o tym zdarzeniu rozsądnie. Trzeba przyznać, że 
wcielenie się de Barrala w pana Smitha nie mogło się odbyć bez wstrząsu. Możliwe, że to właśnie 
odebrało realność jego myśleniu, otwierając drogę okropnym, a konkretnym wizjom, których nic 
już nie mogło wyrugować. Może był to upór, nieinteligentny upór człowieka wytrwale topiącego 
zaoszczędzone przez innych miliony w „Linie Kolejowe Lone Valley”, w „Doki Labradoru”, 
„Kopalnie Miedzi Cętkowanego Lamparta” i tym podobne groteskowe spekulacje, które wśród 
szmeru zdumienia pomieszanego Z wybuchami śmiechu wyszły na jaw podczas sławnego procesu 
de Barrala. Bowiem Komedia w naszym śmiertelnie poważnym świecie znalazła ostatni przytułek 
w Sądzie. Natomiast nie słyszało się w tej wzniosłej siedzibie Komedii łez i lamentów, rozlegały 
się one bowiem w tysiącach domów, gdzie dając wspaniały efekt sceniczny Głód zajął miejsce 
Oszczędności.
 Ale przynajmniej jeden człowiek nie śmiał się podczas rozprawy. Tym człowiekiem był 
oskarżony. Osławiony de Barral nie śmiał się, bo był oburzony. Ani słowa, ani fakty, ani wnioski 
nie robiły na nim wrażenia. Jeśliby się nawet znalazł ktoś, kto próbowałby go przekonać, nie 
mógłby mu wytłumaczyć, że jest winny czy lekkomyślny, nawet przytaczając na to dowody i 
argumenty.
 Tak samo i córka nie usiłowała go przekonywać. Jej sytuacja była tak okropna i boleśnie 
skomplikowana, jeśli się można tak wyrazić, że podobnie jak dla tylu innych przed nią kobiet 
bierność była stosunkowo najlepszą ucieczką.
 Ta forma inercji jest bowiem w kobiecie zawsze zagadkowa i dlatego bywa groźna. Budzi 
zastanowienie. Kobieta może być niemądra, może być też niemądra i ospała, może być niemądra a 
podniecona. Może być nie tylko niemądra, ale nawet i bardzo szkodliwa i wreszcie może być po 
prostu głupia. Ale nigdy nie bywa tępa, nigdy nie jest jak z drewna, co się zdarza wśród mężczyzn. 
W kobiecie jest zawsze jakieś źródło aktywności. Chociaż mężczyźni nie wiedzą wielu rzeczy o 
kobietach (czasem mniej, czasem więcej), to o tym wiedzą dobrze, nawet ojcowie. I dlatego tak 
wielu mężczyzn boi się kobiet.
 Wydaje mi się, że pan Smith był przerażony spokojem swej córki, chociaż naturalnie tłumaczył 
to sobie na swój sposób.
 Siadywał więc na skajlajcie, jak to odmalował Powell, nachylony nad wyciągniętą na leżaku 
dziewczyną, zastanawiając się, co kryje zadumane spojrzenie jej spokojnych oczu o pociemniałych 
powiekach. Patrzył i patrzył, iby wreszcie — przenosząc swe wyblakłe oczy na horyzont — 
powiedzieć, wyszeptać raczej, gdyż głos jego był niemal tchnieniem, że nie spocznie, póki „nie 
odbierze jej temu człowiekowi”.
 „Sam nie wiesz, co mówisz, papo.”
 Usiłowała nie zdradzić swego wyczerpania i nerwowego napięcia, zrodzonego z antagonizmu 
tych dwóch ludzi, którego ona była przyczyną. Powodowało to jej apatię, mimo że na morzu czuła 
się dobrze.
 Można było być pewnym, że Anthony spaceruje po drugiej stronie pokładu. Napięcie 
wywoływało w nim niepokój. Nie mógł sobie znaleźć miejsca. Próbował zamykać się w kabinie, 
ale i to nie dawało mu ulgi. Zrywał się, wybiegał na pokład i chodził, chodził tam i z powrotem po 
rufie aż do ostatecznego zmęczenia, nie zdoławszy uspokoić swej wzburzonej duszy — 
szlachetnej, lecz obciążonej powłoką ciała, krwi i kości, a na dobitek umysłem, który rysował mu 
wyraźne obrazy — i snując wciąż, bez końca, dociekania, wyglądając jakichś oznak, oczekując na 
jakieś symptomy.
 Tymczasem pan Smith, który na odgłos kroków rozlegających się po drugiej stronie skajlajtu, 
cofnął lekko swą małą głowę, dowodził okropnym, beznadziejnie łagodnym głosem, że doskonale 
zdaje sobie sprawę z tego, co mówi. Czyż nie oddała się temu człowiekowi, gdy on siedział 
zamknięty?
 „Bezradny, uwięziony, myślałem jedynie o córce i cała moja przyszłość zamykała się w niej. A 
gdy zostałem wreszcie zwolniony, okazało się, że uciekła — bo czyż to nie to samo? Sprzedała się. 
Sprzedałaś się, wiesz o tym dobrze.”
 Ze swą okrągłą, nieruchomą twarzą, z mnóstwem cienkich siwych kosmyków włosów 
rozrzucanych porywami wiatru od bezanu, z oczami skierowanymi na morze, zdawał się ponad 
leżącą postacią Flory przemawiać do całego świata. Niekiedy protestowała:
 „Wolałabym, papo, żebyś takich rzeczy nie mówił. Dręczysz tym tylko mnie i siebie.”
 „Tak, dręczy mnie to” — potakiwał znacząco. Ale nie dręczyły go rozmowy o tej sprawie, lecz 
rozmyślania o niej. A siedzieć i patrzeć na to, co się działo, było dla niego czymś gorszym niż dla 
niej oddać się Roderykowi, mimo że musiało to dla niej być rzeczą straszną.
 „Na pewno cierpiałaś. Nie przecz. Musiało tak być.”
 Szybko zrezygnowała z wszelkich protestów. Było to bezcelowe, pogorszyłoby tylko sytuację, 
a ona nie chciała się pokłócić z ojcem, jedyną istotą, która troszczyła się o nią bezwzględnie, 
wyraźnie, bez zastrzeżeń — bez reszty. Nie było w nim ani litości, ani szlachetności, nic z tych 
pięknych uczuć — ta istota ludzka dbała tylko o nią, o nią samą, taką, jaka była. Pewność ta 
pozwoliłaby Florze znieść gorsze jeszcze udręki, gdyż naturalnie ona też się dręczyła. Czuła się 
bezradna, jak gdyby to było już za wiele dla niej. Przekonanie takie skłania do kwietyzmu. Stawała 
się fatalistką.
 Współżycie codzienne i rozmowy o bieżących drobiazgach były dla niej, zapewne rzeczą 
okropną. Lecz naturalnie życie musiało się dalej toczyć. Witali się z rana, siadali razem do 
wspólnych posiłków i zdaje się, że nawet od czasu do czasu wieczorami grywali w karty, 
szczególnie z początku. Florę najbardziej przerażała dwulicowość ojca lub to, co wyglądało na 
dwulicowość, gdy przypominała sobie jego bezustanny, natarczywy szept na pokładzie. Jak daleko 
jej pamięć sięgała, ojciec był zawsze milczący — najlepiej pamiętała go na promenadzie. Ona 
wtedy szczebiotała nie troszcząc się, czy jest z tego zadowolony. I teraz nie mogła też zgłębić jego 
myśli, ale już nie szczebiotała. Anthony przymuszając się do uprzejmego uśmiechu, który zdawał 
się przymarzły do jego warg, był zadowolony, gdy go nie zmuszano do rozmowy. Pan Smith 
wpatrując się w swe karty tak się czasami zapominał, że aż Flora musiała go wzywać do 
opamiętania szepcząc: „Papo, teraz kolej na ciebie.” — Wówczas tłumaczył się cichym, jakby 
zduszonym okrzykiem: „Przepraszam, kapitanie!” Naturalnie ona mówiła do Anthony’ego: 
„Roderyku”, a on do niej: „Floro”. To, co się tu rozgrywało, można było ocenić widząc kurczowy 
grymas ust starego, ile razy kapitan wymówił imię Flory. Słysząc z rzadka wypowiadane imię 
Roderyka czasem skrzywił się pogardliwie, ale tak niewyraźnie, blado i bezbarwnie, jak 
niewyraźna, blada i bezbarwna była cała jego sztywna postać.
 Pierwszy udawał się na spoczynek. Nie był bynajmniej chory, a życie na statku jemu też 
zdawało się dobrze robić, lecz córka — czy to z poczucia obowiązku, czy z czułości, czy też by 
ugłaskać jego ukryty gniew — zawsze go odprowadzała do kabiny, by „zadbać o jego wygodę”. 
Zapalała mu lampę, pomagała włożyć szlafrok lub wyjmowała książkę z biblioteki, wbudowanej w 
ścianę, ale to zdarzało się rzadko, gdyż pan Smith miał zwyczaj mówić: „Nie zaliczam się do 
czytających książki” — z ukrytym odcieniem dumy w swym cichym glosie. Często ucałowawszy 
ją w czoło na dobranoc uszczęśliwiał ją złośliwą uwagą w rodzaju: „Słowo daję! Zupełnie jakbym 
był w więzieniu. Pewnie on tam czeka na ciebie za drzwiami. Główny dozorca! Psiakrew!”
 Słysząc to uśmiechała się niepewnie i szeptała pojednawczo: „Co za głupstwo!” Lecz raz, 
wyprowadzona z cierpliwości, odpowiedziała ostro: „Przestań, papo. To mi sprawia przykrość. 
Można by pomyśleć, że mnie nienawidzisz.”
 „Nie ciebie nienawidzę — ciągnął monotonnym szeptem. — Nie, nie ciebie. Ale gdybym się 
przekonał, że kochasz tego człowieka, myślę, że bym cię też znienawidził.”
 Był to cios prosto w jej serce. „Nie byłbyś pierwszym” — mruknęła z goryczą. Ale on, zajęty 
swoją myślą, powiedział z przeraźliwym spokojem: „Ale ty go nie kochasz, nieszczęsna!”
 Przez chwilę wpatrywała się w niego uparcie, po czym rzekła:
 „Dobranoc, papo.”
 W rzeczywistości Anthony rzadko czekał na nią przy stole, na którym były rozrzucone karty, 
stały szklanki, dzbanek z wodą, butelki i tym podobne. Rzadko szukał okazji przebywania z nią 
sam na sam; o tyle tylko, o ile to było konieczne, aby zbudować panią Brown, tę zacną i wierną 
niewiastę, żonę jeszcze zacniejszego i wierniejszego stewarda. A Flora pragnęła, aby wszyscy ci 
zacni i oddani kapitanowi ludzie znaleźli się jak najdalej, a szczególnie ta uprzejma i przymilna 
pani Brown ze swymi czarnymi jak paciorki, ruchliwymi oczami i ze swym: „Tak, proszę pani”, 
które w uszach Flory zdawało się brzmieć szyderczo. Aż wreszcie ta krótka podróż — tylko do 
Azorów — dobiegła końca. A była tak krótka, że w chwili gdy młody Powell na skutek pamiętnego 
zbiegu okoliczności dostał się na „Ferndale”, upłynęło zaledwie siedem miesięcy od — 
powiedzmy — zwolnienia skazańca de Barrala i jego przemiany w pana Smitha.
 Na ten przeciąg czasu, kiedy ładowano statek w Londynie, Anthony wynajął domek w pobliżu 
małej wiejskiej stacyjki w Essex, aby w nim pomieścić pana Smitha i jego córkę. Był to jego 
własny pomysł. Nie wiem, czy dla pana Smitha ukrywanie się w ustroniu wiejskim było konieczne, 
ale może takie urządzenie było w pewnym stopniu rozsądne. Na de Barralu po wypuszczeniu go na 
wolność ciążyły jakieś obowiązki (przypuszczam, że w związku z meldowaniem się na policji), 
których pan Smith nie miał ochoty wypełniać. De Barral miał zniknąć, twierdzono, że teoretycznie 
już zniknął, i trzeba było tę wersję podtrzymywać. Biedna Flora lubiła wieś, nawet gdy jedyną jej 
zaletą było odosobnienie.
 Od czasu do czasu kapitan Anthony robił tam wypad, ale że stacyjka leżała na bocznej linii, na 
której nie chodziły wczesne pociągi, mógł więc na wsi spędzać tylko popołudnia. Okazało się, że 
musi nocować w mieście, żeby od wczesnego ranka być na statku. Pogoda była wspaniała i ilekroć 
w słoneczne popołudnie ukazywał się na drodze kapitan „Ferndale”, pan Smith chwytał za laskę i 
wędrował na samotny spacer. Lecz czy to z powodu zmęczenia, czy też dla przyjemności, jaką mu 
sprawiał moment odjazdu „tego człowieka”, czy też z jakiegoś innego chytrze wymyślonego, a 
jemu tylko wiadomego powodu, wracał zawsze przed terminem odjazdu Roderyka. Zbliżywszy się 
do domu widział zazwyczaj „tego człowieka” leżącego w sadzie na trawie, w pewnej odległości od 
jego córki, która siedziała na krześle wyniesionym z salonu. Pan Smith kierował się niezmiennie 
wprost do nich i równie niezmiennie miał uczucie, że jego przyjście nie przerywało poufałej 
rozmowy. W milczeniu spędzał z nimi około godziny, po czym następowała chwila odjazdu 
kapitana. Pan Smith ulatniał się — może przez dyskrecję — parę minut przedtem i przez 
romboidalne szyby w pokoju na górze obserwował „tego człowieka”, jak za furtką rzucał tęskne 
spojrzenie niewidzialnej Florze i uniósłszy kapelusza, jak gdyby był gościem, ruszał drogą na 
stację. Wówczas dopiero pan Smith powracał do swej córki.
 Wtedy następowały dla niej przykre chwile; naturalnie nie zawsze, ale dość często. Nie było 
rzeczą wyjątkową, że pan Smith zaczynał tego rodzaju miłą uwagą: „Ten człowiek ma już ciebie 
dosyć.”
 Nigdy nie wymawiał nazwiska Anthony’ego. Zawsze wyrażał się o nim „ten człowiek”.
 Na ogół Flora milczała, siedząc z szeroko otwartymi oczami, którymi wpatrywała się w próżnię 
między sękatymi konarami drzew owocowych. Raz jednak wstała i weszła do domu. Pan Smith 
poszedł za nią niosąc krzesło. Postawił je z hałasem i powiedział swym równym, pozbawionym 
wyrazu głosem, którego dźwięki — niegdyś, gdy płynęły z ust, „wielkiego de Barrala” — łowiło 
chciwie tyle uszu:
 „Uciekajmy.”
 Miała tyle siły woli, by się nie odwrócić. Przeciwnie, podeszła do marnego lusterka wiszącego 
na ścianie. W zielonkawej tafli własna jej twarz zdawała się tak daleka, jak blada twarz topielca na 
dnie jeziora. Uśmiechnęła się słabo.
 „Powiadam ci, że ten człowiek…”
 „Papo — przerwała mu — nie mam złudzeń co do siebie. Już mi się to zdarzało, ale…”
 Głos jej załamał się nagle, a ojciec wpadł jej w słowo z mimowolnym ożywieniem:
 „W takim razie rzućmy to wszystko.”
 Opanowawszy i strach, i rozgoryczenie odwróciła się i usiadła okazując zdziwienie. Pan Smith 
także usiadł; złączone jego kolana zgięte były pod kątem prostym, chude nogi stanowiły dwie 
równoległe, ręce zaś spoczywały na poręczach drewnianego fotela. Włosy miał długie, głowę 
trzymał sztywno, a w całej jego powierzchowności była jakaś głupio zarozumiała czcigodność.
 „Nie może ci chodzić o niego. Nie próbuj mi tego wmawiać. Rozumiem twoje powody i dlatego 
nazwałem cię nieszczęśliwą dziewczyną. To tak jakbyś poszła na ulicę. Tak. Nie przerywaj mi, 
Floro. Ciągle mi przerywano w czasie procesu i nie mogę już tego znieść. Nie chcę, żeby mi moje 
rodzone dziecko przerywało. I kiedy pomyślę, że w wilię tego dnia, kiedy mnie wypuszczono, ty 
właśnie…”
 Zdołał wydostać z niej ten fakt, Florę bowiem zmęczyło już wykręcanie się od pytań. 
Zaskoczyło go to przykro. Takie miała zaufanie do niego? Czy to był dowód przywiązania i wiary? 
W samą wilię! Nie dała mu żadnych szans. Tak samo jak podczas procesu, nigdy mu nie dali szans. 
Ani czasu. I oto własna córka postępuje względem niego zupełnie tak, jak jego najgorsi wrogowie. 
Nie dała mu czasu!
 Monotonia jego przytłumionego głosu nieomal uśpiła jej trwogę. Słuchała tego, co on mówił o 
tych nieodwracalnych sprawach:
 „Co skłoniło tego człowieka do małżeństwa z tobą? Nie ma wątpliwości, że to dżentelmen. To 
od razu widać. Ale tym gorzej. Dżentelmeni zupełnie się nie znają na interesach — na finansach. 
Właśnie! Ci, którzy pierwsi napadli na mnie, to była firma, do której należeli sami dżentelmeni. 
Radca prawny, sędzia — wszystko dżentelmeni — i zupełnie się na tym nie znali! — Nie mieli 
pojęcia o… W dodatku to marynarz. Zwykły kapitan…”
 „Mój dziadek nie był niczym lepszym” — przerwała mu. Zrobił gwałtowny gest 
zniecierpliwienia.
 „Tak. Ale co taki głupi marynarz wie o interesach? Nic. Nie ma żadnego pojęcia. On sobie 
nawet nie zdaje sprawy, co to znaczy być córką pana de Barrala — nawet wówczas, gdy go zgubili 
nieprzyjaciele. Co u diabła mogło go skłonić…”
 Poruszyła się, bo ten jednostajny głos działał jej na nerwy. Umilkł, ale tylko po to, aby znów 
tym samym tonem zauważyć:
 „Wiadomo, że jesteś ładna. I to cię zgubiło — jak tyle innych biednych dziewcząt. Nieszczęsna 
— oto jak cię trzeba nazwać.”
 Odparła:
 „Być może. Możliwe, że to jest słuszna nazwa, lecz słuchaj, papo: ja chcę być uczciwa.”
 Ciągnął dalej swą przemowę:
 „Jest to ten gatunek człowieka, który znudziwszy się gotów cię porzucić i odjechać na swym 
cholernym statku. W każdym razie nie będziesz z nim nigdy szczęśliwa. Spójrz na jego fizjonomię. 
Chcę cię wyratować. Widzisz, może nie byłem bardzo dobrym mężem dla twej biednej matki. 
Byłaby lepiej zrobiła, gdyby mnie opuściła na długo przed swoją śmiercią. Rozważyłem to 
wszystko. Nie chcę, abyś była nieszczęśliwa.”
 Obrzucił ją spojrzeniem tak uważnym, że aż dziwnie zastanawiającym, po czym rzekł:
 „Hm! tak. Zwiejemy, 2anim będzie za późno. Po cichu — razem: ty i ja.”
 Odpowiedziała, jakby pod wpływem nagłego natchnienia, ze spokojem, który często daje 
rozpacz:
 „Papo, nie mamy pieniędzy, żeby uciec.”
 Wstał sztywno, jak gdyby poruszał się na zawiasach. Flora dodała stanowczo:
 „Przecież nie masz zamiaru mnie opuścić, papo?”
 „Naturalnie że nie” — zabrzmiał jego przytłumiony głos. I odszedł posuwając się krokiem, 
który według określenia Powella był tak równy i wymierzony jak jego głos. Szedł, jakby niósł na 
głowie szklankę pełną wody.
 Flora naturalnie słowem nie wspomniała Roderykowi o tej budującej rozmowie. Mogłoby go to 
zaniepokoić, poruszyć w jego szlachetnych uczuciach, a ona nie miała ochoty, by ją pozostawił 
samą z ojcem, którym musiałaby się opiekować. A poza tym była na to zbyt uczciwa i chciała nią 
pozostać za wszelką cenę. Nie chciała pierwsza zacząć mówić. Za nic. Błysnęła jej myśl: „Jestem 
naprawdę okropnie nieszczęśliwa.”
 Był to czysty przypadek, że w dwa dni później Anthony przyjechawszy na popołudnie 
rozmawiał w sadzie z panem Smith. Flora z jakiegoś powodu opuściła ich na chwilę; Anthony 
skorzystał z tego, by szczerze porozmawiać z ojcem.
 „Wydaje mi się — powiedział — że pan uważa, iż Flora nie bardzo się dobrze urządziła. Na ten 
temat nie mogę nic powiedzieć. Chciałbym tylko, aby pan wiedział, że pragnąłem zrobić jak 
najlepiej. — Potem wyjaśnił, że zapisał jej wszystko, co posiada. — Tego panu nie powiedziała?”
 Pan Smith potrząsnął z lekka głową. Anthony chcąc być dla niego uprzejmy właśnie zaczął 
mówić, że według jego planu statek ma nie wracać do kraju przynajmniej przez dwa lata: „Wydaje 
mi się, że ze wszelkich względów tak będzie najlepiej” — gdy w tym momencie Flora wróciła i 
rozmowa zmieniwszy nagle temat zaczęła kuleć i wreszcie się urwała. Później, wieczorem, po 
wyjeździe Anthony’ego, w chwili gdy mieli się rozejść na spoczynek, pan Smith po dłuższym 
namyśle rzekł nagle do córki:
 „Testament nic nie znaczy. Można go podrzeć. Można napisać inny. — I zastanowiwszy się 
chwilę dodał obojętnie: — Można też łgać na ten temat.”
 Flora, która była cierpliwa i tak zahartowana na wszelkie przykrości i złośliwości, aż się sama 
sobie dziwiła, powiedziała:
 „Papo, posuwasz zbyt daleko swoją niechęć do… do Roderyka. Nie liczysz się ze mną. 
Sprawiasz mi tym przykrość.”
 De Barral ze zwykłą obojętnością, która ją chwilami przerażała, tak dziwnie kontrastował ów 
spokój z wymawianymi słowami — odwrócił od niej swe wyblakłe oczy:
 „A ja się zastanawiam, jak daleko ty posuwasz swoją niechęć — zaczął. — Nawet jego imię nie 
chce ci przejść przez gardło. Zauważyłem to. I sprawia mi to przykrość. Co powiesz na to? 
Powinnaś pamiętać, że nie tylko ty masz przykrości z powodu swej głupoty, pośpiechu i 
lekkomyślności. — Znów skierował wzrok na jej twarz. — I to w dodatku w wilię tego dnia, kiedy 
miano mnie zwolnić. — Słaby jego głos odmówił mu posłuszeństwa, wąskie, zaciśnięte wargi 
drżały przez chwilę, zanim dodał tym swoim niesłychanie obojętnym tonem: — Uważam to za 
karygodne.”
 Flora nic nie odpowiedziała. Sądziła, że będzie łatwiej i dla niego lepiej, a na pewno 
bezpieczniej, pozwolić mu się wygadać. Zresztą pan Smith, będąc z natury małomówny, nigdy 
długo nie gadał. I nie należy przypuszczać, że takie sceny powtarzały się ciągle. Flora spędziła 
kilka przyjemnych dni w tym domku. Nieobecność męża była dla niej ulgą, a jego wizyty 
sprawiały jej przyjemność. Była spokojniejsza — i on także. Niemal była zmartwiona, gdy 
nadeszła pora powrotu na statek. Były to chwile niepokoju i podniecenia. Przybyli do portu 
wieczorem i Flora, „zadbawszy o wygody ojca” wedle ustalonego zwyczaju, tak długo bawiła w 
kabinie, że zauważyła jego zdziwienie i poczuła na sobie blade, obserwujące ją bezlitośnie oczy. 
Wówczas wyszła powiedziawszy wesoło dobranoc.
 Wbrew swej nadziei zastała jeszcze kapitana w salonie. Siedząc w swym fotelu na końcu stołu 
zbierał jakieś urzędowe papiery, które szybko włożył do kieszeni na piersiach i wstał. Spytał, czy 
nie zmęczyła jej podróż do miasta i załatwianie sprawunków. Potrząsnęła głową. Potem 
wypytywał ją na wpół żartem, czy ma ochotę wyjechać i tym razem w taką długą podróż.
 „Czy to, co ja czuję, ma jakiekolwiek znaczenie?” — spytała tonem, który wywołał cień na jego 
twarzy. Odpowiedział z tłumioną gwałtownością, której się nie spodziewała:
 „Nie, to nie ma znaczenia, bo ja nie mógłbym się obejść bez ciebie. Powiedziałem ci… Wiesz o 
tym, że nie mógłbym już żyć bez ciebie.”
 „Zapewniam cię, że nie mam najmniejszego zamiaru łamać mojego zobowiązania — rzekła 
spokojnie. — Nawet gdybym mogła. Nawet gdybym się ośmieliła, nawet gdybym miała to 
przypłacić życiem!”
 Wstrząsnęło to nim. Stali naprzeciw siebie na końcu salonu. Anthony wyjąkał:
 „Och, nie! Ty nie umrzesz! Tego nie chciałaś powiedzieć! Polubiłaś przecież morze.”
 Zaśmiała się, ale była zła.
 „Nie, nie mówiłam tego poważnie. Powtarzam ci, że nie mam zamiaru łamać moich 
zobowiązań. Będę dalej żyła… Będę się jednak czuła trochę przytłoczona…”
 „Przytłoczona! — powtórzył. — Co cię przytłacza?”
 „Twoja wielkoduszność — odparła ostro. Po chwili jednak głos jej złagodniał: — Zresztą sama 
nie wiem. Jest w tym jakaś taka wzniosłość — czy mnie rozumiesz, Roderyku? — że można to 
prawie znieść.”
 Westchnął, odwrócił wzrok i zauważył, że czas już zgasić lampę w salonie. Wolno była świecić 
tylko do dziesiątej.
 „Ale w twojej kabinie nie potrzebujesz się tak ściśle tego trzymać. Uważaj tylko, aby zasłony 
bulajów były dobrze zaciągnięte. Steward mógł o tym zapomnieć. Zapalił twoją stojącą lampę, 
zanim zeszedł na ląd, żeby spędzić ostatni wieczór z żoną. Nie wiem, czy to dobrze, żeśmy 
odprawili panią Brown. Będziesz musiała sama siebie obsługiwać.”
 Był z tego powodu zakłopotany, natomiast Flora zdecydowanie cieszyła się z nieobecności pani 
Brown. Zaledwie zamknęła drzwi od swojej kabiny, szepnęła gorąco: „Tak! Co za szczęście, że jej 
nie ma!” Nie zastuka już cicho ani się nie ukaże ze swoim fałszywym spojrzeniem i z nieznośnym 
pytaniem: „Czy pani mnie nie potrzebuje?” Biedna Flora bała się i nienawidziła tego bardziej od 
wszelkich odgłosów czy słów, jakie słyszała na statku — tym jedynym jej schronieniu przed 
światem, tak obojętnym wobec niej, wobec jej trosk i potrzeb.
 Panią Brown bardzo dotknęło to zwolnienie. Państwo Brown byli bezdzietni i taka kombinacja 
bardzo im dogadzała. Byli głęboko oburzeni. Pani Brown musiała pozostać ze swoją wściekłością 
na lądzie, ale steward przeżuwał swą złość na statku. Biedna Flora nie miała większego wroga od 
niego, zaś zbolały pierwszy oficer nie mógł się spotkać z większym zrozumieniem. Pani Brown z 
kobiecą zdolnością do szybkiej orientacji i dedukcji (to jest wyciągania wniosków z faktów) doszła 
do pewnej konkluzji, z której zwierzyła się mężowi, zanim opuściła statek. Posępny steward 
pozwolił sobie zrobić pewną aluzję do tego w obecności Powella. Było to w oficerskiej messie pod 
koniec posiłku, gdy postawiwszy owocową leguminę na stole, steward ociągał się chwilę z 
odejściem. We dwóch z pierwszym oficerem wszczęli dialog o niepokojącej zmianie kapitana; 
blady steward, zmarszczywszy się posępnie, spoglądał w dół, a czerwony na twarzy Franklin 
toczył wzniesionymi sentymentalnie oczami. Młody Powell nasłuchał się już nieraz o tych 
sprawach. Stawało się to monotonne, a zawsze wydawało mu się trochę absurdalne. 
Zniecierpliwiony, wtrącił uwagę, że takie ubolewanie nad człowiekiem wyłącznie dlatego, że się 
ożenił, wydaje mu się nonsensem.
 Franklin mruknął: „To zależy, czy żona jest odpowiednia.” Steward, oparty o gródź w pobliżu 
drzwi, wpatrywał się z niechęcią w Powella, w tego świeżo przybyłego, nie orientującego się, 
obcego przybysza, który nie miał tu żadnych praw czy przywilejów. Parsknął:
 „Żona! I pan ją nazywa żoną?”
 „Co u diabła macie na myśli?” — zawołał młody Powell.
 „Co wiem, to wiem. Moja stara nie na darmo była przez pół roku na statku. Po powrocie pan się 
jej sam zapyta.”
 Chmurny steward, spiorunowany wzrokiem Powella, wycofał się z kabiny.
 Nasz młody przyjaciel zwrócił się natychmiast ku oficerowi:
 „Jak pan może pozwolić temu przeklętemu pomywaczowi wyrażać się wobec pana w ten 
sposób. Dziwi mnie to!”
 „To nie to, co pan myśli, to nie to. — Franklin wyglądał bardziej apoplektycznie niż zwykle. — 
Jeśli o to chodzi, to mógłbym pana niesłychanie zadziwić. Ale nie widzę potrzeby. Ja sam 
zaledwie mogę… Nie mógłby pan zrozumieć. Mam nadzieję, że pan nie narobi plotek. Był czas, 
młodzieńcze, kiedy nie obawiałem się, aby ktokolwiek — słyszy pan? — ktokolwiek mógł mnie 
poróżnić z kapitanem Anthony. Ale teraz nie jestem taki pewien, o nie! Wiele się zmieniło! Ale nie 
we mnie!” Młodego Powella oburzyła myśl, że mógłby narobić plotek. „Za kogo mnie pan bierze? 
— zawołał. — Niech pan tylko zapowie stewardowi, żeby się liczył przy mnie ze słowami, bo mu 
tak zamaluję cyferblat, że przez miesiąc popamięta i sam będzie się musiał tłumaczyć przed 
kapitanem.”
 Wystąpienie to ustaliło opinię Powella jako obrońcy pani Anthony. Nigdy już kwestia ta nie 
była poruszana w jego obecności. Nic sobie nie robił z nienawistnych spojrzeń stewarda; Franklin, 
który nawet w najlepszym usposobieniu był małomówny, teraz, unikając tematu, który go jedynie 
interesował, odzywał się do Powella tylko w sprawach służbowych. I tym także Powell mało się 
przejmował. Narzekania apoplektycznego oficera od dawna go już nudziły. Jednak chwilami czuł 
się osamotniony. Z przyjemnością więc myślał o krótkich rozmowach z panią Anthony w czasie 
rannej lub wieczornej wachty. Kapitan nic nie miał przeciwko temu, wyczuwało się to z jego 
sposobu bycia. Pewnej nocy zapytał (byli wtedy sami na rufie), o czym rozmawiali wieczorem. 
Powell przyznał się, że o statku. Pani Anthony wypytywała go o różne rzeczy.
 „Interesuje się tak?” — burknął kapitan chodząc szybko tam i z powrotem po nawietrznej 
stronie rufy.
 „Tak, panie kapitanie. Pani Anthony w lot chwyta wszystko, co się jej powie.”
 „Wnuczka marynarza. I to z dawnej szkoły. Stary wilk morski, sądzę, że jeden z najlepszych!” 
— zawołał kapitan, przebiegając koło drugiego oficera stojącego bez ruchu i wyrzucając za siebie 
słowa jak snopy iskier, po których zapadł zupełny mrok milczenia, gdyż przez następne dwie 
godziny, do chwili opuszczenia pokładu, nie otworzył już ust.
 Kiedy indziej — musimy pamiętać, że statek minął równik i co dzień posuwał się dalej na 
południe — kiedy indziej, około siódmej wieczór, Powell, będący na służbie, usłyszał swoje 
nazwisko wymówione cicho w zejściówce. Kapitan stał na schodach, wychudły i z zapadniętymi 
oczami, trzymając na ręku szkocki szal.
 „Panie Powell — proszę tutaj.”
 „Tak, panie kapitanie.”
 „Niech pan to zaniesie żonie. Wieczory są chłodne.”
 I wynędzniała twarz znikła. Pani Anthony zdziwiła się na widok szala.
 „Pan kapitan prosi, aby pani to narzuciła na siebie” — tłumaczył jej Powell i gdy podniosła się 
na leżaku okrył jej ramiona. Otuliła się szczelnie.
 „Gdzie był kapitan?” — zapytała.
 „W zejściówce. Zawołał mnie umyślnie” — odparł Powell i cofnął się dyskretnie, gdyż odniósł 
wrażenie że tego wieczora pani Anthony nie ma już ochoty rozmawiać. Starszy pan — pan Smith 
— jak zwykle siedział na luku świetlnym, zadumany, tuż u jej wezgłowia, nad leżakiem, ale o ile 
można to było wyczytać z jego nieprzeniknionej twarzy, bynajmniej nie był wrogo usposobiony do 
rozmów tych dwojga najmłodszych na statku. Zdawały się sprawiać mu prawdziwą przyjemność. 
Od czasu do czasu podnosił w zamyśleniu swe wyblakłe, porcelanowe oczy na ożywioną twarz 
Powella. W obecności młodego marynarza starzec był mniej sztywny, a gdy córka, co prawda 
bardzo rzadko, śmiała się z jakiegoś zwykłego opowiadania Powella, niewyrazista twarz pana 
Smitha odbijała blado ten przelotny błysk wesołości. Powell bowiem doszedł już do tego, że 
zabawiał żonę swego kapitana anegdotami z niedalekiej przeszłości, gdy był chłopcem okrętowym 
na różnych szkolnych statkach — bo na statkach tych dzieją się różne zabawne rzeczy. Flora 
czasami sama dziwiła się, że mogło ją coś zabawić. Słyszano nawet, jak dwa razy w przeciągu 
miesiąca roześmiała się. Nie był to głośny śmiech, ale zdumiewał na rufie „Ferndale”, gdzie z 
zasady rozmawiano półgłosem lub milczano. Gdy się to zdarzyło po raz drugi, nawet kapitana, 
przebywającego gdzieś w dole, musiało to zdziwić, zjawił się bowiem z głębin swej 
nienarzucającej się egzystencji i rozpoczął zwykły spacer po przeciwnej stronie rufy.
 Nieomal natychmiast wezwał do siebie młodszego oficera. Nie dlatego, żeby był 
niezadowolony: spojrzenie, jakie rzucił Powellowi, zdradzało coś w rodzaju uznania i podziwu. 
Wciągnął go w urywkową rozmowę, jak gdyby chciał zatrzymać przy sobie człowieka, który w 
pobliżu niego potrafił wzbudzić śmiech. Powell czuł, że jest lubiany, czuł to wyraźnie. Lubił go ten 
posępny, niespokojny człowiek, rzucający mu oderwane zdania, na które Powell odpowiadał: 
,,Tak, panie kapitanie”, „Nie, panie kapitanie”, „Z pewnością”, „Przypuszczam, że tak, panie 
kapitanie”. Mógł mu zresztą odpowiadać, co chciał, bo kapitan nie zwracał na to uwagi.
 Powell mówił mi, że wtedy to odkrył w sobie od dawna już zakorzenioną w nim sympatię do 
kapitana Anthony. A także żal mu go było, choć nie był w stanie znaleźć powodów tego 
współczucia, które tak nagle sobie uświadomił.
 Przez ten czas pan Smith pochylając się sztywne ku przodowi, jak gdyby plecy miał na 
zawiasach, mówił do córki. Nie jest już dzieckiem. Chciałby więc się dowiedzieć, czy wierzy w… 
w piekło? W wieczne potępienie?
 Jego szczególny głos, jakby filtrowany przez watę, nie dochodził na drugą stronę pokładu. 
Biedna Flora, zaskoczona, mruknęła coś niejasno, potrząsała niepewnie głową i spoglądała w 
stronę spacerującego kapitana, który na nią nie patrzył. Na nic się nie zdały jej spojrzenia rzucane 
w tę stronę. Mogła tylko dojrzeć ramię i część okrytych granatowym szewiotem pleców 
należących do młodego Powella, opartego naprzeciw kapitana o bezanmaszt.
 A niewzruszony, jednostajny głos ojca dręczył ją dalej.
 „Widzisz, ty musisz to zrozumieć. Wychodziłem z więzienia z radością. Tak, wprawdzie duszę 
miałem rozdartą — ale widząc cię szczęśliwą, byłbym się z tym pogodził. Gdybym był pewien, że 
jesteś szczęśliwa, to naturalnie nie miałbym powodu dbać o życie — co ściśle biorąc jest zupełnie 
naturalne u człowieka starego; choć ma się rozumieć… Nie ma też powodu pragnąć śmierci. Ale 
takie życie! Jaki ma ono sens, znaczenie, wartość zarówno dla ciebie, jak dla mnie? To tylko 
oczekiwanie na śmierć, coraz bliższą i bliższą. Czy nie mam racji? Nie rozumiem, jak możesz się z 
tym pogodzić. Nie myślę, abyś mogła długo to wytrzymać. Przyjdzie dzień, kiedy się rzucisz za 
burtę.”
 Gdy kapitan Anthony zatrzymał się przez chwilę na krawędzi tylnego pokładu patrząc w stronę 
dziobu, biedna Flora rzuciła na jego plecy spojrzenie pełne rozpaczliwego błagania, które 
wzruszyłoby kamienne nawet serce. Ale on się nie poruszył, jak gdyby nic się nie stało. Wstała z 
leżaka i skierowała się do zejściówki. Ojciec poszedł za nią, niosąc parę drobiazgów, jej torebkę, 
chusteczkę, książkę. Zeszli na dół razem.
 Dopiero wtedy kapitan Anthony odwrócił się i spojrzał na miejsce, które opuścili, po czym 
znów wrócił do swojej wędrówki, ale nie wznowił urywanej rozmowy z drugim oficerem. Jego 
zdenerwowanie doszło do tego, że często teraz tracił panowanie nad swym głosem. Jeśli się nie 
pilnował, głos zamierał mu chwilami w gardle. Musiał się upewnić, zanim ośmielił się powiedzieć 
coś najprostszego, jakiś rozkaz czy uwagę na temat wiatru, czy też zwykłe „dzień dobry”. Dlatego 
mówił urywanymi słowami, odpowiadał niespodziewanie szorstko, a często w ogóle nie 
odpowiadał.
 Nawet najodważniejszym ludziom może się zdarzyć, że wejdą w konflikt nie tylko z 
nieznanymi siłami, ale też i z dobrze sobie znaną siłą, z której potęgi nie zdawali sobie sprawy. 
Anthony odkrył, że nie jest dumnym władcą swej szlachetności, lecz rozdrażnionym jej 
niewolnikiem. Wznosiła się przed nim na kształt muru, przez który własna godność wzbraniała mu 
się przedostać. Powtarzał sobie: „Tak, byłem szalony — ale ona mi zaufała.” Zaufanie! Okropne 
słowo dla każdego niezupełnie przeciętnego człowieka, gdyż na tym świecie powodzenia nie 
zdobywa się wyrzeczeniem i uczciwością. Trzeba też zaznaczyć, by kapitana nie odmalować 
bardziej głupio wzniosłym, niż był w istocie, że Flora swym zachowaniem trzymała go z daleka. 
Dziewczyna bała się powiększyć irytację ojca. Taki już był jej ciężki los, że unieszczęśliwiało ją 
jedyne uczucie, wobec którego nie mogła mieć podejrzeń. Nie mogła jednak gniewać się i ze 
względu na to przesadne przywiązanie ośmielała się tylko ukradkiem spoglądać na człowieka, 
którego władcze współczucie ją porwało. A nie będąc w stanie zrozumieć, do jakiego stopnia 
Anthony posuwał swą delikatność, tłumaczyła sobie, że „nie dba o nią”. Zapewne w głębi serca 
zaczyna ją nienawidzić — tak jak jej nienawidziła guwernantka, starsza dama, Niemka, jak 
państwo Fyne — tylko że on był niezwykły i szlachetny. Jednocześnie miewała chwile irytacji. Był 
bowiem gwałtowny i uparty — może głupi. Cóż, postawił na swoim.
 Człowiek, który postawił na swoim, rzadko bywa szczęśliwy, gdyż zwykle dochodzi do 
przekonania, że to, co osiągnął, niewiele mu da na tym świecie, na którym pragnienia nie mogą być 
nigdy całkowicie zaspokojone. Anthony z niezwykłym pośpiechem wdarł się do zaczarowanych 
ogrodów Armidy* mówiąc sobie „Nareszcie!” Samej Armidzie nie chciał zadawać żadnego 
gwałtu. Lecz przekonał się teraz, że czar leżał w Armidzie samej i w jej uśmiechu. Tymczasem 
Armida nie uśmiechała się. Żyła — niedostępna, poza ślepym murem jego wyrzeczenia. Pełen 
gotowej do działania energii niecierpliwił się, oburzał, nieomal rozpaczał, że żywotność jego jest 
zahamowana, skrępowana, zmuszona do spokoju, że stopniowo wyczerpuje się i rozprasza pod 
wpływem Czasu, tej ślepej i nieczułej potęgi, która wydaje się bezwładna, a pomimo to niszczy 
życie człowieka przez swe niedostrzegalne działanie, gdy minuta za minutą spada na żywe serce, 
jak kropla drążąca skałę.
 Czynił sobie wymówki. Czegóż innego mógł się spodziewać? Zachował się jak brutal, to 
biedne, bezbronne stworzenie wciągnął jak za włosy na pokład swego statku. Było to naprawdę 
okropne. Nic nie przemawiało za tym, aby jego osoba mogła pociągnąć tę kobietę czy jakąkolwiek 
inną, a postępowanie jego samo przez się mogło go zohydzić. Musiał chyba stracić zmysły. Flora 
niewątpliwie obawia się go i nienawidzi. Nic nie może wynagrodzić takiej brutalności. Niemniej 
jednak czuł się dotknięty jej stanowiskiem, choć je zupełnie usprawiedliwiał. Z pewnością nie był 
takim potworem (moralnym), by nie mogła czasem spojrzeć swobodnie na niego. Lecz nie! Nie 
chciała spojrzeć. Może jednak, kiedyś… Tylko, że on nigdy nie poprosi jej o przebaczenie. Wobec 
wstrętu, jaki odczuwała do jego osoby, z pewnością zrozumiałaby źle najpowściągliwsze nawet 
słowa, najostrożniejsze awanse. Nigdy! Nigdy!
 Pod koniec takich rozmyślań zdawało się kapitanowi, że ostatecznie śmierć nie byłaby 
niepożądanym gościem. Nic więc dziwnego, że nawet młodemu Powellowi, którego 
spostrzegawczość została pobudzona, przyszło na myśl, że coś dziwnego dzieje się z człowiekiem, 
który dał mu możność rozpoczęcia kariery. Tak, stanowczo, kapitan jego był „dziwny”. Coś tu jest 
nie w porządku, mówił sobie, nie domyślając się nawet, że jego młode i niewinne oczy patrzą na 
głęboką, okrutną, śmiertelną namiętność, która uświadomiwszy sobie swe istnienie, zdumiała się i 
przeraziła widząc, jak jest bezradna i nieuleczalna.
 Powell nigdy dotąd nie poczuł tak silnie owego tajemniczego niepokoju, jak tego wieczora, gdy 
udało mu się swym prostym gadaniem trochę rozśmieszyć panią Anthony. Stojąc na boku 
przyglądał się kapitanowi spacerującemu po nawietrznej stronie rufy i nagle zdał sobie jasno 
sprawę, że lubi tego niezrozumiale dziwnego człowieka. Pełnymi współczucia, lecz nie 
pojmującymi oczami patrzył na kapitana, który skręciwszy ku zejściówce zeszedł na dół.
 Wkrótce potem pan Smith wyszedł sam na pokład zdradzając chęć do rozmowy. On także, choć 
nie był tak tajemniczy jak kapitan, niezupełnie był zrozumiały dla nieuświadomionej naiwności 
Powella. Nieraz już wyróżniał w ten sposób drugiego oficera.
 Rozmawiając z nim napomykał zagadkowo i często bez wyraźnego związku z tematem o 
życzliwości Powella względem niego i jego córki.
 „Doskonale bowiem zdaję sobie sprawę, mój drogi młodzieńcze, że nie mamy przyjaciół na tym 
statku, oprócz pana — dodał — Flora także to czuje.”
 A Powell, pochlebiony i zakłopotany, mógł tylko w formie protestu mruknąć coś niewyraźnie. 
W pewnym sensie twierdzenie to było słuszne, choć sam fakt był błahy. Uczucia załogi statku nie 
mogły mieć żadnego znaczenia dla żony kapitana oraz dla jej ojca, pana Smitha. Dziwiło więc 
naszego Powella, dlaczego ten ostatni tak często o tym wspominał. Nie pierwszy raz o tym mówił, 
raczej może po raz dwudziesty. Pan Smith, opierając się o barierę i patrząc w wodę, słabym i 
monotonnym głosem ciągnął dalej tę rozmowę, a raczej swe uwagi, tak potworne, że Powellowi 
nie pozostawało nic innego, jak traktować je jako ponure żarty.
 „Na przykład — mówił pan Smith — wyobrażam sobie, że ten pierwszy oficer, Franklin, z 
przyjemnością zobaczyłby nas oboje za burtą.”
 „Nie jest aż tak źle — zaśmiał się Powell, było mu jednak nieprzyjemnie, gdyż umysł jego 
buntował się przeciw przesadnym twierdzeniom. — To niezły chłop — dodał, doskonale zdając 
sobie sprawę z obraźliwego sposobu bycia Franklina, którego intencje łatwo było odgadnąć. — 
Zgłupiał z zazdrości. Od lat służy pod kapitanem. Może nie powinienem tego mówić, ale wydaje 
misie, że kapitan sam popsuł tę bandę swoich dawnych podwładnych. Są jak gromada 
rozpieszczonych starych psów. Gdyby mogli, nie daliby nikomu zbliżyć się do niego. Nie 
widziałem jeszcze czegoś podobnego. I zdaje mi się, że poprzedni drugi oficer był taki sam.”
 „Na całe szczęście nie ma go już. O jednego wroga mniej — rzekł pan Smith. — I bez niego 
mamy ich dość. Przyjemnie nam jest z córką, że pan objął jego miejsce. Człowiek czuje, że w 
potrzebie miałby przyjaciela. Gdyż dla kobiety samej na statku wśród gromady nieżyczliwych 
mężczyzn…”
 „Ale pani Anthony nie jest przecież sama! — zawołał Powell. — Jest pan i jest…”
 Pan Smith przerwał mu:
 „Nikt nie jest nieśmiertelny. Chwilami człowiek wstydzi się, że żyje. Na przykład w taki 
wieczór jak dzisiejszy.”
 Był to piękny wieczór; barwy wspaniałego zachodu już zagasły, a powiew ciepłego wiatru 
zdawał się wygładzać powierzchnię morza. Daleko na południu zapalające się błyskawice 
przypominały miganie ogromnej latarni ukrytej za horyzontem. Chcąc zmienić temat rozmowy 
Powell rzekł:
 „W każdym razie nikt nie może uważać pana za Jonasza*. Dotychczas podróżujemy szybko i 
wspaniale. Kapitan powinien być zadowolony. Myślę, że i pana to cieszy.”
 Ten manewr nie udał się. Pan Smith parsknął jakimś gorzkim śmiechem i rzekł:
 „Jonasz! To ten osobnik, którego jacyś marynarze wyrzucili za burtę. Wydaje mi się, że na 
morzu łatwo pozbyć się kogoś nielubianego. Morze nie wyda zmarłych jak ziemia.”
 „Pan zapomniał o wielorybie” — odparł młody Powell.
 Pan Smith wzdrygnął się:
 „Hę? O jakim wielorybie? Ach! Jonasz! Nie myślałem o Jonaszu! Myślałem o tej podróży, która 
się panu wydaje tak szybka. Ale niech pan pomyśli, czym jest dla mnie! To nie jest życie, tak się 
włóczyć po morzu. Na przykład gdyby ktoś nagle zachorował, nie ma doktora, który by stwierdził, 
co mu jest. To denerwujące. Czasem mnie to niepokoi.”
 „Czy może pani Anthony jest niezdrowa?” — zapytał Powell. Ale uwaga pana Smitha nie 
dotyczyła pani Anthony. Miewała się dobrze, i on także. Raczej stan zdrowia kapitana nie był 
zadowalający. Czy Powell zauważył, jak wygląda?
 Powell za mało znał kapitana, by móc o tym sądzić. Nie umiałby powiedzieć. Ale po namyśle 
przyznał, że pan Franklin mówił mu to samo. A pan Franklin znał kapitana od lat. I martwił się tym 
poważnie.
 Ta wiadomość wstrząsnęła głęboko panem Smithem.
 „Czy pan Franklin przypuszcza, że kapitan mógłby umrzeć?” — zawołał z niezwykłym u niego 
ożywieniem, które przeraziło Powella.
 „O Boże! Czy mógłby umrzeć? Nie! Niech się pan nie obawia. Nie słyszałem, aby pan Franklin 
wspomniał o niebezpieczeństwie życia.”
 „Ach tak” — westchnął pan Smith i niespodziewanie opuściwszy rufę udał się do salonu.
 Ściśle mówiąc Franklin był na pokładzie już od dość dawna. Przyszedł, aby zastąpić młodego 
Powella, ale widząc go rozmawiającego z „wrogiem” — przynajmniej jednym z „wrogów” — 
trzymał się z dala, co nie było rzeczą trudną na rufie „Ferndale”, która miała długości 
siedemdziesiąt stóp. Powell zobaczył go u szczytu schodów, melancholijnie i w milczeniu 
opartego na łokciu.
 „Ach! To pan tu jest?”
 „Tak. Jestem tu od szóstej. Ale nie chciałem przerywać przyjemnej rozmowy. Jeżeli pan z 
najdroższym przyjacielem ma ochotę przegadać połowę wolnego czasu, nie moja to sprawa. Dziwi 
mnie tylko taki gust.”
 „To niezły chłop” — rzekł bezstronny Powell.
 Oficer parsknął gniewnie, tupiąc nogą w pokład i powiedział:
 „Naprawdę? Niech mu się pan serdecznie kłania ode mnie, gdy znów się zejdziecie na długą i 
przyjemną pogawędkę.”
 „Powiem panu, że dziwię się kapitanowi, iż nie ma do pana pretensji o takie zachowanie.”
 „Kapitan? Chciałbym, żeby mi zrobił awanturę. Przynajmniej wiedziałbym, że znaczę coś na 
statku. Sprawiłoby mi to przyjemność, cieszyłbym się tym, panie Powell. Niech mnie diabli porwą, 
gotów jestem jeszcze go do tego sam podjudzić. Pozostał z niego cień. Łazi po tym swoim statku 
jak widmo. Niknie w oczach. Ale naturalnie pan tego nie widzi. Pan o to nie dba. Bo i dlaczego 
miałoby to pana obchodzić?”
 Powell nie czekał na dalszy ciąg. Poszedł na śródokręcie. Nie biorąc na serio tych lamentów 
oficera, zestawił je jednak ze słowami pana Smitha. Przywiązał się już do kapitana Anthony. Było 
w tym człowieku nie tylko coś pociągającego, ale i zniewalającego. Lecz młodemu trudno jest 
uwierzyć w niebezpieczeństwo śmierci. Nie w sam fakt śmierci, lecz w to, że grozi z bliska 
zupełnie wyjątkowej istocie ludzkiej, która jeszcze oddycha, porusza się, rozmawia i nie zdradza 
żadnych objawów choroby. Powell pomyślał więc, że cała ta rozmowa jest głupstwem, ale 
jednocześnie zbudziła się w nim ciekawość. W tym jednak było coś i w każdej chwili mogą 
nastąpić pewne okoliczności… Nie, nigdy nie dowie się… Zresztą, pewnie nic w tym nie ma. 
Powell poszedł do swojego pokoju, gdzie usiłował czytać książkę wiele już razy czytaną. Wkrótce 
potem rozległ się dzwonek wzywający oficerów na kolację.
ROZDZIAŁ SZÓSTY 
…..BEZKSIĘŻYCOWA NOC, W GÓRZE JARZĄCA SIĘ OD GWIAZD, 
A NA MORZU CIEMNA…”
 Powell zastał w jadalni Franklina rąbiącego nożem stołowym kawałek solonej, zimnej 
wołowiny. Zaczerwieniony i toczący oczami oficer objaśnił go, że nie można znaleźć noża do 
krajania mięsa, który był zawsze w jadalni. Obecny przy tym steward z oburzeniem oskarżał 
kucharza. Osobnik ten zabierał różne rzeczy do kambuza i gubił je potem. Franklin z ponurą 
stanowczością usiłował go uspokoić:
 „Dość, dość. Dosyć już tego. My, którzyśmy spędzili razem tyle lat na statku, mamy przecież na 
głowie sprawy ważniejsze od kłótni.”
 Powell pomyślał z rozpaczą: „Znów się zacznie”, zdanie to bowiem nie miało już dla niego nic 
tajemniczego. Gdy steward z posępną miną wycofał się z jadalni, Powell nie zdziwił się wcale 
słysząc, że oficer dosiada znów swego konika. Tego ranka puścił pierścień topsla bezana 
(prawdopodobnie przyczyną było uszkodzone ogniwo) i około czterdziestu stóp łańcucha i liny 
stalowej wraz z paroma ciężkimi żelaznymi blokami runęło z góry na rufę z przeraźliwym 
hałasem.
 „Czy pan zauważył wtedy kapitana? Zauważył pan?”
 Powell wyznał szczerze, że zbyt był przerażony tą spadającą na pokład masą olinowania, by 
zwrócić uwagę na cokolwiek innego.
 „Krążek bloku spadł o cal od jego głowy — z naciskiem ciągnął dalej oficer. — Stałem o trzy 
stopy od kapitana. A cóż on na to? Czy krzyknął, wzdrygnął się, czy chociaż spojrzał w górę, żeby 
zobaczyć, czy i reja nie spadnie czasem i nie roztrzaska się koło nas w drzazgi? Cud, że się to nie 
stało. Tymczasem on po prostu tylko przystanął — nic dziwnego, musiał bowiem poczuć na twarzy 
podmuch spadającego żelaznego krążka, spojrzał w dół, gdzie upadł tuż koło jego nóg — i poszedł 
dalej. Myślę, że nawet okiem nie mrugnął. To coś nienaturalnego. On jest otępiały.”
 Westchnął tak zabawnie, że Powell z trudem powstrzymał uśmiech; oficer dodał wówczas, 
jakby nie mógł zapanować nad sobą:
 „Niedługo zacznie pić. Zapamięta pan moje słowa. Teraz na to kolej.”
 Powell był oburzony.
 „Niby pan jest taki przywiązany do kapitana, a nie liczy się pan ze słowami. Nie służyłem pod 
nim od siedmiu lat, ale wiem, że tego rodzaju ludzie nie rozpijają się. A zresztą, dlaczego u diabła 
miałby zacząć pić?”
 „Pan się pyta «dlaczego u diabła?» «U diabła?» Bo nikt nie jest przed diabłem bezpieczny — i 
to powinno panu wystarczyć za odpowiedź — wysapał Franklin bez gniewu. — Była taka chwila, 
dawno już temu, gdy ja sam o mało co nie zacząłem pić. Co pan na to?”
 Powell wyraził uprzejme niedowierzanie. Otyły, apoplektyczny oficer zdradzał beznadziejne 
przygnębienie.
 „Do tego jednakże przyczynił się zły przykład. Byłem młody i dostałem się w nieodpowiednie 
towarzystwo, narobiłem głupstw — naprawdę, tak jak mnie tu pan widzi. Zacząłem pić, żeby 
zapomnieć. I uważałem to za doskonałe wyjście z sytuacji.”
 Powell patrzył na groteskowego Franklina z zainteresowaniem i tym na wpół ironicznym 
współczuciem, z jakim przyjmujemy od ludzi nie związanych z nami niczym zwierzenia, do 
których ich nie zachęcaliśmy. Jednocześnie zaczął go traktować poważniej. Doświadczenie jednak 
imponuje. A oficer ciągnął dalej:
 „Gdyby nie wzgląd na moją staruszkę, byliby mnie też diabli wzięli. Ale w czas przypomniałem 
sobie o niej. Najskuteczniejszym środkiem do opamiętania się jest myśl o starszej osobie, którą 
trzeba się opiekować. Zmusza to człowieka do spojrzenia w oczy faktom. Ale w tym całe 
nieszczęście, że kapitan Anthony nie ma już matki i, o ile wiem, żadnej bliskiej duszy. Ach, 
prawda, zdaje się, że mi kiedyś wspomniał o siostrze. Ale to mężatka. Nie potrzebuje go. Tak. 
Dawniej rozmawiał ze mną jak z bratem — z sentymentalną przesadą powiedział oficer — 
«Franklin — mówił do mnie — ten statek jest mi najbliższą rodziną i on przynajmniej nie stanie 
przeciwko mnie. Zdaje mi się też, że pan jest moim najdawniejszym znajomym.» Tak mówił do 
mnie. Jakże więc odsunąć się od niego? Natomiast doszło do tego, że on odsunął się od swojego 
statku. Pozostał mu tylko stary Franklin. Ale co zrobić, aby wszystko znów było po dawnemu, tak 
jak być powinno? Powtarzam: jak być powinno.”
 W jego wypukłych oczach był niewzruszony upór. Powell nie mógł powstrzymać się od myśli, 
że Franklin „wygląda jak ugotowany homar pogrążony w rozpaczy”, ale zaraz potem zrobiło mu 
się przykro.
 „O mój Boże — rzekł — chyba pan nie chce przez’ to powiedzieć, że kapitan dostał się w złe 
towarzystwo. Przed czym pan chce go bronić?”
 „To właśnie miałem na myśli” — stwierdził oficer, a sama absurdalność tego stwierdzenia, jego 
zuchwałość robiła silne wrażenie.
 „No to pan ma tupet! — rzekł młody Powell czując swą wewnętrzną bezradność. — Mam 
wrażenie, że gdyby kapitan wiedział, jakie są pana zapatrywania, to chyba zabiłby pana.”
 „A niechby! — zawołał z ogniem poświęcenia Franklin. — Zgodziłbym się na to, gdyby tylko 
kapitan zrobił potem porządek na statku… Pan jest tylko aspirantem, więc może mu pan 
naopowiadać, co pan zechce. Niech wytrzęsie duszę ze starego Franklina, a potem dopiero niech 
się zastanawia. Na wszystko się zgodzę, byleby się otrząsnął. Ale naturalnie pan tego nie zrobi. I 
słusznie. Nie wie pan jednak, że nie zawsze wszystko jest naprawdę takie, jakie się wydaje. Bywają 
przyjaźnie, które nimi nie są, i małżeństwa, które nie są małżeństwami… Phi! A zdawałoby się, że 
wszystko jest w porządku, prawda? Nigdy się przede mną nie zdradził. Pojechałem na urlop, a gdy 
powróciłem, już się stało — wszystko skończone, postanowione! Ani słówka przedtem. Żadnego 
ostrzeżenia. Gdyby choć powiedział: «Co pan o tym myślisz?» — czy coś w tym rodzaju. I to 
człowiek, który rzadko kiedy zrobił coś nie zasięgnąwszy mojej rady. Mało tego. Nie odebrał 
nawet nowego płaszcza od krawca bez… Jak tylko krawiec przyszedł na statek z jakimś nowym 
ubraniem, czy to było w Londynie, czy w Chinach, pierwsza rzecz wołał: «Dajcie znać panu 
Franklinowi, żeby przyszedł do kabiny.» Wchodzę: «Niech pan spojrzy na moje plecy. Czy dobrze 
leży?» A ja na to: «Pierwszorzędnie» czy jak było, zawsze powiedziałem prawdę. Tylko prawdę. 
Zawsze. I on to wiedział, i dlatego nie ośmielił mi się przyznać. Opowiadał o robotnikach, o 
zmianach, o kabinach… Phi!… Zamiast wprost powiedzieć: «Niech mi pan złoży życzenia.» Tak, 
w ten sposób powinien mnie zawiadomić. Bóg jeden raczy wiedzieć, kto oni są — może ona jest 
taką samą jego córką, jak jest…
 Nie jest podobna do starego. Ani trochę, ani odrobinę. To jest naprawdę straszne. Może pan usta 
otwierać ze zdziwienia, ale na miłość boską, młodzieńcze, wobec tego, że pan się z nimi zadaje, 
niechże pan otwiera oczy i uszy i w razie gdyby… Nie umiem powiedzieć, w razie czego. Na 
wszelki wypadek. Człowiek myśli, że na morzu nic takiego nie może się zdarzyć. Nic. Jednak, gdy 
kogoś za plecami nazywają dozorcą więziennym…”
 Franklin ukrył na chwilę twarz w dłoniach, a Powell zamknął usta, które miał rzeczywiście 
otwarte. Wymknął się po cichu z jadalni. „Zbzikował” — pomyślał. Było to jego głębokie 
przekonanie. Niemniej tego wieczora czuł, że jego wewnętrzny spokój został zakłócony przez te 
silne i uparte objawy obłąkania. Nie mógł się do nich odnosić z lekceważeniem, na jakie 
zasługiwały. Czy naprawdę użyte zostało wyrażenie „dozorca więzienny”? Było zbyt dziwne, aby 
oficer mógł wyobrazić sobie, że je usłyszał. Bezsensowne, nieprawdopodobne słowa. Lecz 
słowa te, będące jedynym jasnym i określonym stwierdzeniem w tym groteskowym i ponurym 
bredzeniu, do pewnego stopnia wpłynęły uspokajająco na umysł Powella. Gdy o ósmej obejmował 
wachtę na pokładzie, miał je wciąż jeszcze w pamięci. Była to bezksiężycowa noc, w górze jarząca 
się od gwiazd, a na morzu ciemna. Żagle drzemały, uśpione spokojnym zachodnim powiewem. 
Franklin musztrował przez chwilę obie wachty, przyciszonym jak na pogrzebie tonem, po czym 
zbliżywszy się do Powella powiedział wyraźnie:
 „Kurs wschód–południo–wschód.”
 „Tak jest, wschód–południo–wschód.”
 „Wszystko w porządku.”
 „Tak jest.”
 Oficer ociągał się z odejściem, a jego sentymentalne oczy połyskiwały srebrem na pogrążonej w 
mroku twarzy.
 „Mamy przed sobą spokojną noc. Zdaje się, że nie ma żadnych specjalnych rozkazów. 
Wszystko ustalone, noc jest spokojna. Myślę, że pan nie zobaczy już kapitana. Ongiś miał zwyczaj 
w czasie tej wachty wychodzić na pokład i rozmawiać z każdym z nas. A teraz siedzi w tej 
przeklętej przedniej kabinie i gryzie się. Dozorca więzienny — co?”
 Powell oddalił się od niego i gdy był już w pewnej odległości, zaklął z serca: „Cholera!” Było to 
piekielnie kłopotliwe. Przestało go to już bawić; wrogie słowo „dozorca więzienny” nadało 
sytuacji pewien odcień realny.
 Groteskowa powłoka cielesna Franklina zniknęła z rufy, by udać się na upragniony spoczynek, 
jeśli na chwilę wytchnienia pozwoli mu udręczona dusza. Powell użalając się trochę nad małym 
grubasem zastanawiał się, czy znajdzie ten spoczynek. A co do siebie, stwierdził, że czar spokojnej 
wachty na pokładzie, podczas której można pozwolić myślom bujać w czasie i przestrzeni, został 
bezpowrotnie zniweczony. Najbardziej oburzały go rzucone na panią Anthony podejrzenia o 
współudział w jakichś knowaniach. Złościło go to. Mówiąc jego własnymi słowami odnosił się z 
wielkim „entuzjazmem” do pani Anthony. Dobry jest ten „entuzjazm”, szczególnie, że nie umiał 
mi dokładnie wyjaśnić, co przez to rozumiał. Lecz, jak mówił, czuł się rozentuzjazmowany. 
Musiało się to wszystko przyśnić temu głupiemu Franklinowi. Tak, z pewnością. Wszystko to 
przyśniło mu się. Osioł. A jednak tamte obraźliwe słowa utkwiły w umyśle Powella kojarząc się z 
pojęciami więźnia i ucieczki. Było mu bardzo nieprzyjemnie. I właśnie wtedy (było to może w pół 
godziny czy trochę później po zluzowaniu Franklina), właśnie wtedy pan Smith pojawił się na rufie 
sam, sunąc jak cień, i oparł się o barierę obok niego. Młody Powell przykro odczuwał jego 
obecność. Poruszył się, jakby chcąc odejść, lecz tamten zaczął mówić — i Powell został jakby 
powstrzymany jakimś tajemniczym przymusem. Rozmowa wszczęta przez pana Smitha nie 
odznaczała się niczym szczególnym. Zaczął mówić o pocztowych statkach w ogóle, a na koniec, 
jakby chciał się dowiedzieć o linie statków kursujących między Port Elizabeth a Londynem. 
Powell nie był tego pewny, ale przypuszczał, że przynajmniej dwa razy na miesiąc musi być 
połączenie z Anglią. „Czy pan ma zamiar nas opuścić i powrócić do kraju parowcem? Może z 
panią Anthony?” — pytał zaniepokojony.
 „Ależ nie, nie. W jaki sposób?” — pan Smith był, jak na siebie, niezwykle podniecony; to 
znaczy nie tak bardzo. Pytał tylko, byle coś powiedzieć. Ani mu w głowie powrót do kraju. Nie 
zawsze można robić to, co by się chciało, i dlatego chwilami człowiek wstydzi się, że istnieje. Co 
nie znaczy, by nie chciał żyć. Bynajmniej.
 Mówił z niedbałą powolnością, przerywając często i głosem tak cichym, że Powell musiał 
wysilać słuch, by łowić zdania, rzucane jak gdyby za burtę. Istotnie zdawały się nie zasługiwać na 
ten wysiłek. Była to jakby bezcelowa gadanina człowieka, którego skryty bieg myśli daleki jest od 
błahych słów tak często używanych przez nas jedynie dla utrzymania kontaktu z bliźnimi. Minęła 
godzina. Zdawało się, że pan Smith nie może się zdecydować odejść. Powtarzał się. Znów zaczął 
opowiadać o egzystencji, której człowiek się wstydzi. Trzeba znosić takie życie, gdy nie ma innego 
wyjścia, gdy nie ma innych możliwości. Wspomniał nawet znów o statkach pocztowych 
obsługujących wschodnie wybrzeże Afryki i młody Powell jeszcze raz musiał mu powtórzyć, że 
nic o nich nie wie.
 „Mówił pan,, zdaje mi się, że odchodzą co dwa tygodnie” — nalegał pan Smith. Poruszył się i 
jakby z trudem oderwał się od bariery. Jego długa, chuda postać, wyprostowana i sztywna, zdawała 
się wroga wobec otaczającej ją słodyczy i spokoju powietrza, morza i nieba; w ciemnościach nocy 
rozległ się cichy szept, a Powellowi przywidziało się, że dosłyszał powtórzone trzykrotnie słowo: 
„Okropność”, potem dobiegło go nieco głośniej wypowiedziane oświadczenie: „Czas już… iść 
spać”, i ledwie dosłyszalne westchnienie.
 „Sypiam bardzo dobrze — dodał pan Smith swym przyciszonym głosem. — Ale na morzu 
okropna jest chwila, gdy człowiek otworzy oczy. Te dni! Och, te dni! Podziwiam, że są tacy…”
 „Lubię to życie” — zauważył Powell.
 „Ach! Pan! Pan o nikogo nie potrzebuje się troszczyć, tylko o siebie. Pan dobrowolnie wlazł w 
tę kabałę. Ale miło nam, że pan jest dla nas życzliwie usposobiony. Moja córka bardzo pana lubi.”
 Mruknął: „Dobranoc”, i odszedł sunąc sztywno. Młody Powell zastanowił się z pewnym 
niesmakiem nad znaczeniem tych słów. Ten śmieszny Franklin doprowadził go wreszcie do takiej 
podejrzliwej postawy. Powell z natury nie był nieufny. W myślach starał się usilnie rozdzielić 
panią Anthony od jej ojca — od tego człowieka wyrażającego się tak zagadkowo. Wkrótce 
zauważył, że w dwóch pokładowych bulajach kabiny pana Smitha zgasło światło. Starszy pan 
położył się do łóżka z niezwykłym pośpiechem. Wkrótce potem zgaszono lampę widoczną przez 
przedni świetlik salonu: był to znak, że steward wniósł tacę i poszedł do siebie.
 Młody Powell rozpoczął przepisową wędrówkę oficera wachtowego w głębokich mrokach 
okrywających świat, który wysoko ponad jego głową zdobiły gwiazdy, a w dole tylko kilka 
promieni światła padającego ze statku. Lampa w tylnym skajlajcie paliła się zawsze przez całą noc. 
Przyćmionym blaskiem świeciły też bulaje na rufie, przyciągając wzrok Powella, gdy zwracał się 
w tamtym kierunku. Błyszczał też mosiądz na kole sterowym, a nad nim na wpół oświetlona postać 
marynarza zdawała się fosforyzować na czarnym i wyiskrzonym tle horyzontu.
 W tej zalegającej statek ciszy, którą potęgował jeszcze ogromny, milczący spokój całego 
świata, młody Powell myślał sobie, że jest jednak coś zagadkowego w takich postaciach, jak ten 
niedorzeczny Franklin czy nawet on sam. Była to dziwna, rzec można, niestosowna myśl dla 
oficera wachtowego statku, który idzie na pełnym morzu, chociażby noc była najspokojniejsza. 
Czemu zawracał sobie głowę takimi sprawami? Dlaczego nie mógł przestać myśleć o tych 
ludziach? Wyglądało zupełnie tak, jakby go pierwszy oficer zaraził swoim chorobliwym 
przywiązaniem. Nie wyobrażał sobie, aby mógł być aż tak nierozsądny. Ale jednak był — 
najwyraźniej w świecie. Nie spodziewał się po sobie takiego braku rozsądku. W dalszym ciągu tej 
autoanalizy doszedł do przekonania, że sprężyny jego czynów są mu wciąż nie znane.
 „Każdej chwili mogę przyłapać się na tym, że robię coś zupełnie zaskakującego dla mnie 
samego — myślał. Przechodząc koło bezanmasztu zauważył zwój lin pozostawionych przez 
nieuwagę sprzątaczy. Działając pod wpływem impulsu, który nie miał w sobie nic tajemniczego, 
schylił się chcąc tę linę podnieść i zawiesić na odpowiednim haku. Głowa jego znalazła się przy 
tym na poziomie oszklonej części skajlajtu rufowego — był to ów oświetlony luk najbardziej 
prywatnej części salonu, poświęconej wyłącznie życiu rodzinnemu kapitana Anthony. Pozwolę 
sobie przypomnieć ci, że część ta była oddzielona od reszty owej odseparowanej przestrzeni parą 
ciężkich kotar. Wspominam o tych kotarach, gdyż Powell w tym właśnie miejscu sam przypomniał 
mi to niezwykłe urządzenie.
 Wspomniał o nich jeszcze po tylu latach z naiwnym zawstydzeniem.
 „Rozumie pan — powiedział — że zaledwie się schyliłem, by podnieść ten luźny zwój lin — 
był to bras bezantopsla — zauważyłem, że mogę dojrzeć tę część salonu, która dzięki kotarom 
miała charakter jak najbardziej prywatny. Czy pan mnie rozumie?” — nalegał.
 Odparłem, że zrozumiałem, a on dalej zwracał mi uwagę na niezwykłe powiązanie drobnych 
faktów; po tylu latach pozostało w nim jeszcze pewne zdumienie wobec precyzji, z jaką działa los, 
przeznaczenie czy Opatrzność — możemy to zresztą nazwać, jak chcesz.
 „Zauważ, Marlow — mówił otwierając szeroko oczy, co stanowiło zabawny kontrast z poważną 
siwizną na jego skroniach — zauważ, mój drogi, że wszystko właściwie zależało od marynarzy, 
którzy sprzątając wieczorem rufę pozostawili ten zwój lin na pokładzie, i od tego ogniwa topsla, 
które w niezrozumiały i niespodziewany sposób pękło tego dnia rano, a także od tego zakończenia 
łańcucha, który waląc w obramienie luku potłukł na drobne kawałki kolorowy witraż na brzegu 
skajlajtu. Przedstawiał on herb miasta Liverpoolu, nie umiem powiedzieć dlaczego, chyba dlatego, 
że «Ferndale» był zarejestrowany w Liverpoolu. Szkło było bardzo grube. W każdym razie górna 
część witraża została wytłuczona i zaledwie skończyliśmy z naprawianiem tego, co się stało 
wysoko na maszcie, Franklin kazał cieśli zreperować wybite okno kawałkami zwykłego szkła. Nie 
wiem, skąd je mieli, myślę, że ludzie, którzy wstawiali nowe szafy biblioteczne w pokoju kapitana, 
pozostawili zbędne szyby. Nasz majster całe popołudnie klęczał mieszając kit z minią. Nie było to 
porządnie zrobione, ale zabezpieczało przynajmniej od niepogody i dawało światło. Zwykłe szkło. 
Naturalnie nie myślałem o tym, po prostu schyliłem się, aby podnieść liny, głowa moja znalazła się 
o trzy cale od tej zwykłej szyby i niechże cię! — przekonałem się, kim jestem. Nie minęło jeszcze 
pół godziny od tej chwili, gdy mówiłem sobie, że nikt nie wie, co ludzie myślą i co się kryje pod ich 
słowami, ani do czego są zdolni. I oto przyłapałem się na jednym z najpodlejszych postępków, 
jakie sobie można wyobrazić. Gdyż pochyliwszy się pozostałem już tak, podglądając, szpiegując, a 
w każdym razie zaglądając tam, gdzie nie powinienem zaglądać. Może być, że w pierwszej chwili 
czyniłem to nieświadomie. Jak pan wie, nic nie może przeszkodzić temu, kto ma oczy, aby widział 
rzeczy znajdujące się przed nim. Zobaczyłem naprzód koniec stołu z przymocowaną do niego tacą; 
była to specjalna taca do użytku na morzu, zaopatrzona w uchwyty na parę karafek, dzbanek do 
wody i kieliszki. Najpierw przyciągnęły mój wzrok te połyskujące przedmioty, potem zobaczyłem 
w dole kapitana — o ile mogłem dojrzeć, był sam, a widziałem doskonale tę część kabiny aż po 
niewielkie pianino rysujące się ciemno na tle pokrywającej gródż boazerii z satynowanego drzewa. 
Patrzyłem dalej. Tak, patrzyłem. I nawet nie wiem, czy się wtedy wstydziłem. Była to wina 
Franklina, który wciąż mówił o tym człowieku i pozwalał sobie wobec niego na taką 
bezceremonialność, że zdawał się on naprawdę jak gdyby naszą, moją i jego, własnością. Zabawna 
rzecz, ale miałem takie właśnie uczucie względem kapitana Anthony. Podglądać go nie było rzeczą 
wiele gorszą niż słuchać Franklina mówiącego o nim. No, ale na nic nie zdadzą się wymówki, gdyż 
sam ten czyn jest niewybaczalny. Patrzyłem, ale w tym moim niskim postępku nie było nic 
wrogiego, przeciwnie — myślę, że pan to rozumie. Opowiem panu teraz, co on robił: nalewał sobie 
wódkę z karafki. Widziałem każdy jego ruch i mówiłem sobie, jakby przedrzeźniając w myśli 
Franklina: «Proszę! Oto kapitlan zaczął nareszcie pić.» Nalał sobie do wysokiego kieliszka trochę 
wódki, czy co tam było w karafce, dodał do pełna wody, wypił może jedną czwartą i postawił 
kieliszek z powrotem. «Oto wszelkie oznaki nałogowego pijaństwa» — pomyślałem, rozbawiony 
pomysłem Franklina. Ze swoją zazdrością i obawami wydał mi się nieprzeciętnym głupcem. W 
tym tempie przez cały miesiąc człowiek nie zdołałby się upić. Kapitan siedział na jednym z foteli 
na śrubach, które były przymocowane dokoła stołu, i znajdował się dokładnie pode mną, a gdy z 
lekka obrócił fotel, mogę powiedzieć, że patrzyłem wprost na jego plecy. Wypił znów mały łyk, a 
potem sięgnął po leżącą na stole książkę. Nie zauważyłem jej przedtem. Czyż nie typowe 
postępowanie nałogowego pijaka? Otworzył książkę, trzymając ją przed sobą. Jeżeli się w ten 
sposób rozpija, to nie mam się czym martwić. Nie groziło mu niebezpieczeństwo ze strony 
pijaństwa, a co do innych grożących mu niebezpieczeństw, mogę zapewnić, że nikt nie zdawał się 
bardziej bezpieczny niż kapitan w tej chwili. Poczułem wielką pogardę dla Franklina patrząc na 
kapitana Anthony siedzącego nad kieliszkiem słabej mieszaniny wódki z wodą i czytającego 
książkę w swej kabinie w tę spokojną noc — najspokojniejszą i może najpiękniejszą z całej owej 
udanej podróży. A jeśli się pan dziwi, dlaczego nie przerwałem tego wstrętnego szpiegowania, 
powiem panu, jak się sprawa przedstawiała: w owym czasie kapitan Anthony dużo czytał, a i ja 
także bardzo lubiłem książki. Do dzisiejszego dnia, gdy zobaczę książkę, muszę się koniecznie 
dowiedzieć, o czym ona jest. Kapitan miał przed sobą gruby tom, drobno zadrukowany, o 
podwójnej kolumnie — widzę go dotychczas. Chciałem dojrzeć tytuł u góry stronicy. Miałem 
bardzo dobry wzrok, ale kapitan trzymał książkę w nieodpowiedni sposób — to znaczy dla mnie, 
będącego w górze. Dość, że było to coś historycznego, tyle zdołałem przeczytać, gdy nagle rzucił 
książkę na stół okładką do góry, zerwał się, jakby go coś ugryzło, i wyszedł na rufę.
 Wstyd jest dziwną rzeczą. Postępowanie moje było niewłaściwe, z czego do pewnego stopnia 
zdawałem sobie sprawę, ale naprawdę nie odczuwałem wstydu, dopóki nie przestraszyłem się, że 
moje wielce szlachetne zajęcie może zostać wykryte. Ukradkiem skierowałem się ku przodowi 
rufy i wałęsałem się tam z płonącą twarzą i uszami, zadowolony, że noc jest ciemna, i 
spodziewając się lada chwila usłyszeć za sobą kroki kapitana. Byłem pewien, że wyjdzie na 
pokład. Nagle pomyślałem, że wolę go spotkać twarzą w twarz, i poszedłem na tył rufy, 
przygotowany na to, że ukaże się w zejściówce, zanim ja tam dojdę. Obawiałem się nawet, że mnie 
wyśledził, ale nie było to możliwe, chyba gdyby miał oczy na czubku głowy. Twarzy jego nie 
dojrzałem ani razu. Było to więc niemożliwe, nic mi nie groziło, miałem jednak uczucie, że jestem 
podły, i niech pan to sobie tłumaczy, jak chce, ale nic sobie z tego nie robiłem. A wobec tego, że 
kapitan nie ukazał się na pokładzie, miałem ochotę dalej brnąć w swej podłości. Chciałem jeszcze 
raz tam zajrzeć. Naprawdę nie wiem, co na mnie wywarło taki fatalny wpływ; mogę to sobie tylko 
wytłumaczyć gadaniem Franklina, które mogło zdemoralizować każdego budząc w nim niezdrową 
ciekawość. W moim wypadku wzięła ona górę nad wszystkimi hamulcami zwykłej przyzwoitości.
 Nie chciałem się narazić na to, aby kapitan mnie przyłapał nachylonego w podejrzany sposób. 
Należało się też liczyć ze sternikiem. A więc — dziwi mnie, do jak podłej przebiegłości byłem 
zdolny — usiadłem w zupełnie naturalnej pozie na ławce luku świetlnego, gdzie, jak się tego 
spodziewałem, okazało się, że pochyliwszy się naprzód, mogę zajrzeć w dół przez górną część 
okna. Jeślibym zbyt długo trwał w tej pozycji, to w najgorszym wypadku marynarz stojący w tyle 
przy sterze byłby mnie podejrzewał, że zasnąłem. A o każdym ruchu w zejściówce ostrzeże mnie 
słuch. W ten sposób zmienił się mój kąt widzenia. Pole widoczności było węższe. Miałem przed 
oczami koniec stołu, tacę i fotel na śrubie. Kapitan jeszcze nie powrócił. Nie mogłem dojrzeć teraz 
pianina, natomiast z drugiej strony widziałem bardzo skośnie z góry kotarę przeciągniętą w 
poprzek kabiny i oddzielającą jej przednią część równo z krawędzią skajlajtu i mniej więcej o cal 
od końca stołu. Kotara była zrobiona z ciężkiej materii i wisiała na grubym pręcie mosiężnym; aby 
w czasie kołysania statku zabezpieczyć kółka od przesuwania się w obie strony, zastosowano 
specjalne urządzenie. Ale w owej chwili statek zdawał się tak spokojny jak model w szklanej 
gablotce, kotara zaś, szczelnie zasunięta i może umyślnie nieco za długa, była tak nieruchoma jak 
solidny mur.”
 Marlow wstał po drugie cygaro. Noc, jeśli się można tak wyrazić, czyniła się coraz głębsza; 
zbliżała się godzina najbardziej sprzyjająca złym ludzkim zamysłom: nienawiści, rozpaczy czy 
chciwości — w ogóle wszystkiemu, co podsuwa buntownicze rady jako protest przeciwko 
istniejącemu porządkowi rzeczy — godzina złowieszczej ciszy, zimnego dreszczu trwogi i 
martwoty, godzina, w której złoczyńca zabiera się do swego dzieła, a ofiara bezsenności osiąga 
dno okropnego zniechęcenia — godzina przed samym świtem. Wiedziałem o tym, bo spojrzałem 
na zegar stojący na kominku, wówczas gdy Marlow przechodził przez pokój. Możliwe, że choć nie 
rzucił okiem w tamtą stronę ani razu, zdawał sobie także sprawę z mijającego czasu. Siadł ciężko.
 — Naszemu przyjacielowi, Powellowi — Marlow znów zaczął mówić — chodziło bardzo o to, 
abym dobrze zrozumiał topografię kabiny. A mnie interesowała bardziej jej moralna atmosfera, 
natężenie fałszu i desperackiej działalności, która zatruła czystą atmosferę morza, dokąd 
wspaniałomyślny Anthony uniósł swoją zdobycz wraz, powiedzmy, ze zwycięstwem nad sobą, 
usiłując postępować jednocześnie jak drapieżne zwierzę, jak czysty duch i jak „najszlachetniejszy 
z ludzi”. Stawiał sobie zbyt wielkie wymagania, nie było w nim nic z potwora; był to zwykły 
śmiertelnik, może tylko nieco bardziej uparty i pewny siebie od większości ludzi, zarówno w swej 
brutalności, jak i w delikatności.
 O delikatności postępowania Powella nie powiem nic. Szpiegowanie człowieka, który o tym nie 
wie, było dla niego perwersyjnie podniecające — w dodatku szpiegowanie człowieka tak 
pociągającego i zagadkowego jak kapitan Anthony. Pragnął raz jeszcze spojrzeć na niego. Sądząc 
po nie dopitej w dwóch trzecich szklance i odłożonej nagle książce przypuszczał, iż kapitan 
wkrótce powróci. Bóg jeden wie, jaki paroksyzm bólu kazał Anthony’emu zerwać się tak 
gwałtownie. Jestem przekonany, że czytanie było dla niego narkotykiem uśmierzającym cierpienia 
wywołane przez własną wielkoduszność, która podobnie jak wszystkie anormalne przerosty, z 
okrutną zawziętością podgryzała jego zdrowy organizm. Może wpadł do swej kabiny, po prostu 
aby móc tam swobodnie oddać się swemu bólowi w zupełnym i dyskretnym odosobnieniu. W 
każdym razie pozostał tam dłużej. Młody Powell byłby się wreszcie znudził i zawstydził, gdyby się 
nie przekonał, że nie tylko on oddawał się temu w najwyższym stopniu niewłaściwemu zajęciu 
podglądania kapitana Anthony.
 Powell wyjaśnił mi, że z salonu nie dochodził czy może nie mógł dojść żaden głos. Pierwszym 
znakiem — a musimy pamiętać, że wysilał wzrok, jak tylko mógł, było tajemnicze poruszenie się 
kotary. Zafalowała tak lekko, że tylko wyostrzone zmysły ukrytego obserwatora mogły ruch ten 
zauważyć. Nie można bowiem zaprzeczyć, że nasze zmysły są znacznie czujniejsze, gdy człowiek 
czyni coś złego (i nie chce być wykrytym), niż gdy postępowanie jego jest właściwe.
 Zbudziło to jego podejrzenia, choć nikt ani nic określonego nie nasuwało mu się na myśl. Sama 
kotara wydała mu się podejrzana i zaczep ją obserwować. Wyglądała bardzo niewinnie. W chwili 
gdy był już gotów złożyć wszystko na karb swej wyobraźni, spostrzegł jej drganie w miejscu, gdzie 
schodziły się obie części. Tak. Ktoś jeszcze prócz niego podglądał kapitana Anthony. Przyznał się 
z prostotą, że to go oburzyło. Tego było już nadto. Uczucie wrogości ogarnęło go z całą siłą, gdy ze 
zdumieniem zauważył końce czyichś palców macające ciemną materię. Wreszcie chwyciły brzeg 
dalszej połowy kotary i zacisnęły się na nim; widać było tylko same place i ich stawy, nic więcej. 
Był to okropny widok. Patrzył na nie z niepojętym wstrętem, gdy nagle wysunęła się dłoń: krótka, 
pulchna, pomarszczona, starcza ręka ukazała się w świetle lampy, za nią biała kiść dłoni, potem 
ramię w szarym rękawie marynarki wysunęło się poza łokieć i drżące sunęło ku tacy. Widok tej 
ręki był niesamowity, wstrętny, fantastyczny i absurdalny. Lecz zamiast schwycić za karafkę, jak 
się tego Powell spodziewał, ręka ta, drżąca starczą pożądliwością, sięgnęła do kieliszka, 
zatrzymała się na jego krawędzi przez chwilę (przynajmniej tak to wyglądało z góry) i cofnęła się 
nagle. Równocześnie znikły zaciśnięte palce drugiej ręki, a młody Powell wpatrzony w 
nieruchomą kotarę, przez chwalę mógł sobie wyobrażać, że mu się to śniło.
 Ale to przekonanie nie trwało długo. Zapanowawszy nad pierwszym swoim odruchem, by 
skoczyć do zejściówki i dobijać się do drzwi kapitana, Powell zdecydował się prosić, by go zastąpił 
bosman. Uczucia jego tyły pomieszane, lecz umysł miał jasny. Pozostał przy skajlajcie, by nie 
spuścić z oka tacy.
 Kapitan wciąż nie wracał do salonu. „Gdyby był wszedł — rzekł Powell — wiedziałem, co 
mam robić. Natychmiast wybiłbym łokciem szybę.”
 Zapytałem go, dlaczego by tak postąpił?
 „W ten sposób udałoby mi się go najłatwiej zatrzymać z dala od tacy — wyjaśnił. — Tak mi 
zaschło w gardle, że nie wiedziałem, czy zdołam głośno zawołać. A zresztą lepiej było w tym 
wypadku nie krzyczeć.”
 Gdy zaspany i niezadowolony bosman wyszedł na rufę, zastał drugiego oficera schylonego nad 
skajlajtem w pozie, która mogła być spowodowana gwałtownymi boleściami. Głos jego był tak 
zmieniony, że bosman, choć naturalnie zły, że go wywołano, nie zrobił żadnej uwagi na temat 
nagłej niedyspozycji, którą się młody Powell tłumaczył.
 Pośpiech, z jakim chory zszedł z rufy, musiał zdziwić bosmana. Powell jednak, w chwili gdy 
otworzył drzwi prowadzące z pokładu do salonu, zdlołał opanować swoje zdenerwowanie. Wszedł 
szybko, lecz bez hałasu i znalazł się w ciemnej części salonu, gdzie ostry blask lampy z drugiej 
strony kotary widoczny był tylko ponad prętem, na którym była zawieszona. Drzwi do kabiny pana 
Smitha znajdowały się w tej ciemnej części salonu. Przechodząc obok nich Powell upewnił się, 
rzuciwszy szybkie spojrzenie w bok, że nie są całkowicie domknięte.
 „Tak — powiedział do mnie — stary musiał czatować przy tej szparze. Tego byłem pewien, ale 
on nie na mnie był zaczajony i nie mnie podsłuchiwał. Okropność. Musiał się z pewnością 
przerazić, gdy usłyszał i zobaczył osobę, której się nie spodziewał. Nie mógł się w żaden sposób 
domyślić, po co przychodzę — ale wyobrażam sobie, że musiał być zaniepokojony. Mało tego — 
musiał być jak spiorunowany, zdruzgotany.
 Powell miał jeden wyraźny cel: usunąć podejrzany kieliszek. Nie miał innych planów, innych 
zamiarów, innych myśli. Usunąć go w jakikolwiek sposób. Porwać go i wybiec z nim.
 Znasz ten stan całkowitego opanowania przez jakąś upartą myśl, opanowania nie rozumowego, 
a uczuciowego, czegoś w rodzaju skupionej egzaltacji. Owładnięci taką myślą ludzie rzucają się na 
oślep w ogień czy wodę, pomiędzy najstraszliwsze przeciwności, i nic ich nie może powstrzymać 
— chyba niekiedy ziarnko piasku. Na takie ślepe działanie (a ukrytą sprężyną była tu wyraźnie 
myśl o panu Anthony) Powell miał dość czasu. W krytycznym momencie powstrzymał go jednak 
znajomy, niewinny wygląd zwykłych sprzętów, spokojne światło, otwarta książka na stole, 
samotność, spokój, domowa zaciszność tego miejsca. Trzymał kieliszek w ręku i pozostawało mu 
tylko zniknąć za kotarą, wybiec cicho na ciemny pokład i wyrzucić go niewidocznie za burtę. 
Trwałoby to minutę lub nawet krócej. I wtedy wszystko, co się stało, zredukowałoby się 
ostatecznie do zniknięcia pewnego kieliszka, do śmiesznej kredensowej zagadki, której nikt na 
statku nie byłby w stanie rozwiązać. Tym ziarnkiem piasku, o które potknął się Powell w swym 
porywie, był moment, kiedy utracił wiarę w prawdziwość swego odkrycia, a to dlatego, że w 
niczym nie zmieniło ono wyglądu znajomych mu rzeczy. Nie dowierzał także własnym oczom. 
Musiało mu się to wszystko śnić! „I śnię teraz dalej” — mówił sobie. Przez kilka sekund musiał 
zapewne wyglądać, jakby był w transie czy też jakby stojąc spał głęboko z kieliszkiem wódki w 
ręku.
 Zbudziło go przykuwając równocześnie do miejsca pytanie, co tu robi, wypowiedziane głosem, 
który rozległ się niby grzmot. Tak przynajmniej zabrzmiał w uszach Powella. Kapitan Anthony 
krzyknął odruchowo otworzywszy drzwi od kabiny. Cóż bardziej zrozumiałego? Okrzyk ten 
musiał być bardzo głośny, jeśli zważyć, jaki widok uderzył jego oczy. Oto stał przed nim drugi 
oficer — zdawałoby się przyzwoity i dobrze wychowany młody człowiek, który będąc na służbie 
zszedł z pokładu i zakradł się do salonu — najwidoczniej w niewypowiedzianie brzydkim celu 
wypicia pozostawionej przez kapitana wódki. Przyłapany został na gorącym uczynku, z 
kieliszkiem w ręku.
 Lecz po tym pierwszym okrzyku sama potworność posądzenia zamknęła kapitanowi usta, a 
młody Powell poczuł, że go przeszywa na wskroś jego pochmurne spojrzenie. Anthony zbliżał się 
spokojnie. Pierwszym odruchem Powella, gdy został zaskoczony przez kapitana, było rzucić 
kieliszek o ziemię. Owładnął nim jakiś paniczny lęk. Lecz gdzieś w głębi jego istoty pracowała 
myśl; wiedział, że jeśli to zrobi, nie będzie już mógł niczego dowieść, a jego opowiadanie wyda się 
zupełnie niewiarygodne; to go powstrzymało. Kapitan podchodził do niego z wolna. Oczy jego 
były tuż przed oczami Powella, który jakby zaczarowany, cały zdrętwiały, zdołał jednak podnieść 
jeden palec wskazując w górę na pokład i wybełkotał wyjaśnienie: „Na rufie jest bosman.”
 Kapitan zrobił lekki ruch głową, który znaczył tyle co „w porządku” — i na tym koniec. Powell 
stał bez słowa, bez sił. Powietrze było duszne, ciężkie, lepkie, wstrętne, jak gorąca galareta, w 
której wszystkie ruchy stają się utrudnione. Z niesłychanym wysiłkiem Powell podniósł kieliszek i 
zdołał poruszyć swe bezwładne wargi na tyle, by wymówić słowo: „Zatrute!”
 Anthony popatrzył przez chwilę na kieliszek i znów utkwił oczy w twarzy swego drugiego 
oficera. Powell’ dodał z przejęciem: „Tak mi się zdaje” — i postawił kieliszek na tacy. Wzrok 
kapitana podążył za ruchem jego ręki i surowy, zwrócił się znów ku jego twarzy. Młody człowiek 
raz jeszcze wskazał palcem w górę i wykrztusił ze zduszonego gardła sześć słów dalszych 
wyjaśnień: „Widziałem przez skajlajt. Przez zwykłą szybę.”
 Kapitan usłyszawszy to podniósł brwi, gdy młody Powell, zawstydzony, lecz zdecydowany na 
wszystko, z uporem raz po raz potakiwał głową. Chciał przez to powiedzieć: „Tak. Tak. To 
prawda. Podglądał…” Wzrok kapitana stawał się coraz bardziej zadumany. I teraz, gdy Powell 
wyznał już wszystko, przestał odczuwać ów ucisk żelaznej pętli na gardle, natomiast owładnął nim 
niepokój, który z piersi zdawał się rozchodzić do wszystkich członków i organów jego ciała. Nogi 
im lekko drżały, wzrok był zamglony, umysł pogrążony w bezmyślnym oczekiwaniu. Ale miał się 
na baczności. Gdy Anthony poruszył się, zawołał zduszonym szeptem:
 „Niech pan tego nie rusza! Niech pan tego nie dotyka!”
 Kapitan odepchnął wyciągnięte ramię Powella, wziął kieliszek i z wolna podniósł go do lampy. 
Jasny bursztynowy płyn był zupełnie przezroczysty i kapitan wzrokiem zdawał się zwracać uwagę 
Powella na ten fakt. Powell usiłował wymówić słowo: „rozpuściła się”, ale pomyślał to tylko z 
wielką energią — która nie zdołała jednak poruszyć jego warg. Dopiero gdy Anthony postawiwszy 
kieliszek zwrócił się do niego, odzyskał do tego stopnia panowanie nad głosem, iż mógł się zmusić 
do wypowiedzenia prędko i dobitnie, szeptem, który nim samym wstrząsnął:
 „Zatrute. Przysięgam! Widziałem. Zatrute! Widziałem.”
 Ani jeden rys twarzy kapitana nie drgnął. Jego spokój zapierał dech w piersi. Oddziałał też w ten 
sposób na młodego Powella. Wówczas Anthony odezwał się po raz pierwszy:
 „Widział pan!… Kto to był?”
 Powell wreszcie odetchnął swobodnie.
 „Ręka — wyszeptał ze zgrozą. — Ręka i ramię — nic więcej — w ten sposób.”
 I wiernie odtwarzając tamten ruch, wyciągnął powoli i ukradkiem drżącą swoją rękę, ścisnął 
końce dwóch palców i kciuka, zatrzymał je chwilę nad kieliszkiem, po czym cofnął raptownie w 
tył.
 „W ten sposób — powtórzył podniecając się coraz bardziej. — Zza tego.” — Schwycił za kotarę 
i wpatrując się w milczącego kapitana rozsunął ją odsłaniając przednią część salonu. Nie było tu 
nikogo.
 Powell nie spodziewał się, że zobaczy tam kogoś. „Ale — rzekł mi — wiedziałem dobrze, że 
czyjeś ucho nas podsłuchuje i czyjeś oko śledzi przez szparę w drzwiach kabiny. Była to okropna 
myśl. Drzwi te znajdowały się w ciemnej, osłoniętej przez drugą połowę kotary części salonu. 
Wskazałem na nie i myślę, że starzec wewnątrz kabiny widział mój ruch. Kapitan niebywale 
panował nad sobą. Nic nie można było wyczytać z jego twarzy. Może była tylko trochę bardziej 
zamyślona niż zwykle. A było tu o czym myśleć. Nie mogłem jednak zachować ciągłości myśli: 
mój umysł zaczynał nagle pracować, to znów zamierał. Straciłem poczucie czasu i mógłbym mimo 
wszystko tak patrzeć na kapitana całymi dniami i miesiącami, aż usłyszałem jego gwałtowny szept: 
«Ani słowa nikomu!» To mnie wyrwało z transu i odparłem: «Nie! Nie! Nie miałem zamiaru 
mówić nawet panu.»
 Chciałem mu wyjaśnić moje postępowanie i zamiary, ale wyczytałem w jego wzroku, że mnie 
rozumie, a sam byłem zadowolony, iż mogę o tym zamilczeć. I patrzyliśmy tak na siebie niemi, 
stojąc wobec pytania: I co dalej?
 Myślałem, że kapitan Anthony jest nieugiętym człowiekiem; myślałem tak do chwili, gdy 
ujrzałem, jak zwraca nagle głowę to w prawo, to w lewo, niby osaczone dzikie zwierzę, które nie 
wie, jak wyrwać się z matni…”
 — Czyż to „osaczone zwierzę” — komentował Marlow — nie było dobrym porównaniem? 
Może lepszym, niż Powell przypuszczał. Ukazanie się w tym momencie Flory musiało 
doprowadzić sytuację do krytycznego punktu. Zjawiła się całkowicie nieświadoma tego, co się 
dzieje, ale z niejasną obawą. Szczotkowała, zdaje się, włosy w swej kabinie, gdy dobiegł ją okrzyk 
kapitana na widok Powella. Usłyszała tylko słowa: „Co pan tu robi?”, ale wyjątkowo podniesiony 
głos — jego głos — który przerwał zwykłą o tej porze ciszę, przeraziłby nawet kogoś, kto nie miał 
tylu powodów do ciągłych obaw, co niewolnica władczej szlachetności kapitana. Nie usiłowała 
odgadnąć, do kogo zwrócone było to pytanie, lecz dźwięk jego głosu obudził, jak zwykle, echo w 
jej sercu. Potem nastąpiło głuche milczenie. Czekała, zaniepokojona, czujna, aż wreszcie nie 
mogąc znieść tego naprężenia, westchnęła w głębi swej znużonej duszy: „O Boże! Cóż tam 
znowu?”, i otworzywszy drzwi od swojego pokoju zajrzała do salonu. Pierwsze jej spojrzenie 
padło na Powella. Ujrzawszy go samego z kapitanem uspokoiła się i chciała się cofnąć, lecz jej 
wyostrzona spostrzegawczość dopatrzyła się w ich wyglądzie czegoś podejrzanego, więc zbliżyła 
się z wolna.
 „Ja pierwszy zobaczyłem panią Anthony — opowiadał Powell — bo zwrócony byłem twarzą ku 
rufie. Kapitan, zauważywszy moje spojrzenie, szybko obejrzał się przez ramię i natychmiast 
przyłożył palec do ust, by mnie przestrzec. Tak jakbym się mógł przed nią wygadać! Pani Anthony 
miała na sobie szlafrok z jakiegoś szarego materiału z czerwonymi wyłogami, przewiązany w pasie 
grubym czerwonym sznurem. Włosy miała rozpuszczone. Wyglądała jak dziecko, blade dziecko, z 
wielkimi, niebieskimi oczyma i czerwonymi, z lekka rozchylonymi ustami, w których połyskiwały 
białe zęby. Blask oświetlił ją jaskrawo, gdy podeszła do stołu. Było to jednak niezwykłe dziecko, 
pomimo że — jak pamiętam — nie robiła wrażenia dziecka. Czy pan wie — zawołał. Powell, który 
widocznie tak jak wielu marynarzy był zapalonym czytelnikiem — czy pan wie, kogo mi 
przypominała tymi wielkimi oczyma i błagalnym wyrazem twarzy? Wyglądała na zabłąkanego 
elfa Kapitan Anthony podszedł ku niej chcąc jej zagrodzić drogę do mojego końca stołu, gdzie 
stała taca. Nie widziałem ich jeszcze nigdy stojących tak blisko siebie: stanowili wielki kontrast. 
Był to piękny widok — kapitan ze swoją ostro przyciętą brodą, śniadą, opaloną cerą, cienkim 
nosem i szczupłą twarzą miał w sobie coś afrykańskiego czy maurytańskiego. Szyję miał odkrytą, 
bo gdy opuścił na chwilę salon, zdjął kołnierzyk i marynarkę, a zamiast tego włożył piżamę. 
Wydaje mi się, jakbym widział ich teraz jeszcze: i jego, i panią Anthony. Spoglądała to na niego, to 
na mnie — przypuszczam, że musiałam wyglądać na winnego czy wystraszonego — i znów na 
niego, starając się odgadnąć, co zaszło między nami. Po czym, jakby zwracając się do mnie, 
wybuchnęła: «Co się stało?» Mruknąłem przez zęby: «Nic! Nic się nie stało!» — czego zapewne 
nie dosłyszała.
 Niech pan nie myśli, że to trwało długo. Nasze zachowanie przestraszyło ją i żałośnie zwróciła 
się do kapitana: «Co ukrywacie przede mną?» Prosto z mostu, prawda? Nie wiem, co kapitan byłby 
na to odpowiedział, bo zanim zdołał podnieść wzrok na nią, wykrzyknęła przejmującym tonem, w 
którym brzmiała ulga: «Ach! Papa tu jest!», lecz zaraz potem spojrzała na mnie tak, jakby 
przestrach wstrzymał jej oddech w piersiach. Tak byłem zajęty jej osobą, że — jakby to wyrazić — 
okrzyk jej w pierwszej chwili nie wywołał w mym umyśle żadnego skojarzenia. Zauważyłem też, 
zanim jeszcze przyszło mi na myśl, by odwrócić głowę, że przysunęła się nieco bliżej do kapitana. 
Mogę panu tylko powiedzieć, że na widok starego zamarłem w tej pozycji. Ośmielił się przyjść! 
Uważa pan zapewne, że powinienem go był traktować jako szaleńca. Ale nie mogłem; byłoby tak z 
pewnością znacznie łatwiej, ale nie mogłem. Gdyby pan go widział! Przede wszystkim był 
całkowicie ubrany, w tej samej czapce, którą miał na głowie w chwili, gdy przed dwiema 
godzinami pożegnał mnie na pokładzie mówiąc swym cichym głosem: «Czas położyć się do 
łóżka»; a miał wtedy właśnie zamiar pójść t o zrobić i ukrywszy się w ciemnej kabinie, śledzić 
działanie trucizny. Zimny dreszcz przebiegł mi po plecach. Ręce miał w kieszeniach kurtki, 
ramiona przyciskał do chudego, wyprostowanego ciała i sunął przez kabinę swymi drobnymi 
krokami. Na jego starczych pulchnych policzkach wystąpiły czerwone plamy, jakby ktoś go 
uszczypnął. Spuściwszy nieco głowę spoglądał spode łba, jak gdyby z oczekiwaniem, na kapitana i 
panią Anthony, którzy stali razem na drugim końcu salonu. Ta okropna, wyrachowana 
bezczelność! Była tu jego córka i pewien jestem, że widział, jak ostrzegając mnie kapitan 
przycisnął palec do ust. Wtedy z zimną krwią wyszedł ze swej kabiny! Zapewniam pana, że 
przechodziło to moją wyobraźnię. Dreszcz wstrząsnął mną raz tylko, a potem obecność jego zabiła 
we mnie wszelkie uczucia: zdumienie, przerażenie, oburzenie. Nie czułem nic szczególnego, jakby 
on wciąż jeszcze był tym starszym panem, który co dzień rozmawiał ze mną poufale na pokładzie. 
Czy może pan w to uwierzyć?”
 — Powell domagał się ode mnie zainteresowania tym zjawiskiem psychicznym — ciągnął dalej 
Marlow po krótkiej pauzie. — Ale gdyby nawet nie było ono, wraz z całą moją uwagą, pochłonięte 
faktami, jego wyznania nie zdziwiłyby mnie wcale. Jeśli wziąć pod uwagę jego młodość, nie było 
w tym nic nieprawdopodobnego; a w każdym razie było to najmniej nieprawdopodobne w całej tej 
historii. Ale też i najmniej interesujące. Zainteresowanie budziło co innego, a on oczywiście mógł 
to widzieć jedynie z zewnątrz. Wewnętrzny sens tego, co się rozgrywało przed jego oczami, był 
bardziej ukryty przed nim, patrzącym na to, niż przede mną, który po tylu latach przysłuchiwałem 
się jego słowom. To, co zaszło w owej chwili przełomowej dla losów Flory de Barral, przekraczało 
jego zdolność rozumienia, a było w pewnym sensie naturalne. Jego własna obecność na scenie była 
tak dziwnie umotywowana, że myśląc o nim — zupełnie przypadkowo znajdującym się tu młodym 
człowieku, który był przyczyną wydarzeń tej nocy — mogłem się tylko zdumiewać.
 Każda sytuacja, stworzona czy to przez mądrość, czy szaleństwo, ma swój moment 
psychologiczny. Zachowanie się młodego Powella, będące połączeniem chłopięcej impulsywności 
z instynktowną rozwagą, nie stworzyło tej sytuacji — tego nie twierdzę — ale uświadomiło ją tym, 
którzy byli w nią sami wplątani. Co byłoby się stało, gdyby był podniósł alarm dokonawszy swego 
odkrycia? Nie zrobił tego jednak. Myśli jego były zajęte panią Anthony, a zachowanie — pełne 
dyskrecji niezwykłej w jego wieku. Postępują tak czasem grzeczne dzieci, ale z pewnością nie jest 
to u nich wyrozumowane — kierują się jakimś swoistym natchnieniem. Natchnienie młodego 
Powella polegało na tym, że był „pełen entuzjazmu” dla pani Anthony. „Pełen entuzjazmu” jest 
rzeczywiście doskonałym określeniem. Wśród tych ludzi był on jak dziecko — czułe, wrażliwe, 
podatne, ale niezdolne znaleźć samodzielnie jakiegoś wyjaśnienia tego, co się stało.
 Nie wiem, czy moje objaśnienia mają jakąś wartość, lecz myślę, że napięcie tej fałszywej 
sytuacji wtedy właśnie doszło do szczytu. Ze wszystkich form życia najbardziej imperatywnie 
występuje ta, dla której pełnego zrealizowania potrzeba dwojga ludzi. Kojarzenie się w pary jest 
przeznaczeniem ludzkości. I jeśli dwie istoty, które los zbliżył do siebie, czują wzajemny pociąg, 
lecz opierają się tej konieczności i nie rozumiejąc jej uchylają się od… od… uścisku — w 
najwznioślejszym tego słowa znaczeniu, popełniają grzech przeciw samemu życiu, którego nakazy 
są jasne. A może nawet święte. Karą za to będzie dla nich groźne skomplikowanie życia, dręczące 
powikłania uczuć, najgłębsza postać cierpienia, z której może powstać w końcu coś 
nieprzeciętnego, coś, co może być zbrodnią lub bohaterstwem, szaleństwem lub mądrością — albo 
nawet stanowczą, choć rozpaczliwą decyzją.
 Powell odwróciwszy oczy od starszego pana zauważył, że kapitan Anthony, śniady jak 
mieszkaniec Afryki obok Flory bielszej od lilii, wyjął chustkę i jak człowiek śmiertelnie znużony 
otarł z potu swe udręczone czoło. „I trudno się temu dziwić” — dodał od siebie Powell. Po czym 
kapitan powiedział: „Może byś lepiej poszła do swojej kajuty? — Odnosiło się to do pani Anthony. 
Usiłował się do niej uśmiechnąć. — Czego się boisz? Noc jak każda inna.”
 „Było to kłamstwo… — objaśnił z powagą Powell. — Nie można się dziwić, że kapitan był 
spocony.” — Z tych słów możesz ocenić wartość objaśnień Powella. Wówczas pani Anthony 
odparła:
 „Dlaczego mnie stąd odprawiasz?”
 „Dlaczego! bo chcę, żebyś poszła spać, żebyś wypoczęła. — Kapitan zmarszczył czoło. Potem 
dodał ostro: — A pan, panie Powell, zostanie tutaj. Za chwilę . będę pana potrzebował.” — W 
istocie Powell nie miał zamiaru odejść. Jego obecność nie przeszkadzała Florze. On sam miał 
uczucie, że dla tych trojga wcale się nie liczy. Spoglądał na Florę tak śmiało jak kot z angielskiego 
przysłowia, któremu wolno patrzeć na króla, i ona spojrzała też na niego. Stała bez ruchu jakby 
obezwładniona jakimś niejasnym przeczuciem. Nie mogła już dłużej znosić tej 
wspaniałomyślności kapitana, której była przedmiotem; wydana na łup instynktownej obawy 
przed jakąś nie znaną sobie tajemniczą siłą, czuła się ponownie odepchnięta w tę samotność, w to 
duchowe odosobnienie, które z całego jej życia uczyniło udrękę nie do zniesienia. I wtedy 
odżywająca nagle łączność między nią a Roderykiem pozwoliła jej odczuć jak w ową noc w 
ogrodzie — potęgę jego osobistego uroku. Bierny spokój, z jakim wpatrywała się w niego, 
nadawał jej wygląd istoty, na którą został rzucony czar lub która, powiedzmy, została pogrążona w 
hipnotycznym śnię — istoty nie zdającej sobie sprawy z tego, co się wokoło niej dzieje.
 Wydawszy Powellowi rozkaz, aby pozostał w kabinie, kapitan milczał. Nagle pani Anthony 
zdecydowanym ruchem ramion odrzuciła w tył rozpuszczone włosy i podeszła jeszcze bliżej do 
niego:
 „Ojciec jeszcze się nie położył — powiedziała nie patrząc na pana Smitha. — Dlaczego? A ty? 
Nie mogę, Roderyku, tak dłużej żyć między wami dwoma. Nie mogę.”
 Anthony przerwał jej, jakby mu coś rozwiązało język:
 „Tak. Jest tu twój ojciec. I… Dlaczego nie? Może i lepiej, żeś wyszła ze swej kabiny. Między 
nami dwoma? Czy tak? Nie będę udawał, że nie rozumiem. Nie jestem ślepy. Ale nie mogę już 
dłużej walczyć o to, czego nie osiągnąłem. Nie wiem, co sobie wyobrażasz, że się stało. Ale coś się 
istotnie stało. Nie potrzebujesz się jednak obawiać. Żaden cień nie padnie na ciebie, bo ja — 
rezygnuję. Trudno powiedzieć, abyśmy — twój ojciec i ja — dużo o tym mówili, ale wynikło z 
tego, że muszę się nauczyć żyć bez ciebie, co, jak ci mówiłem, jest rzeczą niemożliwą. I 
powiedziałem prawdę. Ale przestałem już walczyć, czekać czy mieć nadzieję. Tak. Będziesz 
mogła odejść.”
 W tym momencie Powell, który słuchał (jak mi to wyznał) przerażony i nic nie rozumiejący, 
usłyszał za sobą triumfalny chichot. Teraz jeszcze na to wspomnienie, jak powiada, wstrząsa nim 
dreszcz; ale wtedy ów dreszcz, przebiegający po plecach, nie przeszkodził mu pochłaniać 
wzrokiem scenę, jaka się rozgrywała przed jego oczami, a także uszami, gdyż właśnie w tej chwili 
dał się słyszeć ponury głos kapitana. Może i on usłyszał chichot starca.
 „Ojciec twój sięgnął do argumentu, który kazał mi dać za wygraną, choć mnie nie przekonał. 
Nie! Nie mogę na to nic odpowiedzieć. I nie chcę. Po prostu poddaję się. Postąpi, jak będzie chciał, 
z tobą… i ze mną. Tylko — dodał posępnie przyciszonym tonem, który uderzył Powella, bo 
brzmiał, jakby ktoś nacisnął pedał fortepianu — tylko potrzeba na to jeszcze trochę czasu. Ja ci 
nigdy nie kłamałem, nigdy. Rezygnuję nie tylko z mojego szczęścia, ale i z mojego życia. Za parę 
dni, gdy tylko wpłyniemy do portu, ja, który utrzymywałem, że nigdy cię nie puszczę od siebie, 
pozwolę ci natychmiast odejść.”
 W owej chwili kapitan Anthony wydał się oczom naszego naiwnego widza całkowicie 
wyczerpany fizycznie. Wyobrażam sobie, że owładnęło nim z przemożną siłą poczucie, że jego, 
jak bym to określił, aspiracje zdradziły go na całej linii i że na próżno stara się pochwycić pustkę; 
czuł się bezbronny wobec szaleńczej i ponurej szczerości tamtego. Tak, jak sam powiedział, nie 
mógł walczyć o to, czego nigdy nie posiadał, nie mógł się przeciwstawić takim, jak to, zdarzeniom 
w imię własnej wspaniałomyślności. Jedynie sprawy normalne mogą wziąć górę nad 
nienormalnymi. Nie mógł nawet robić wymówek temu człowiekowi.
 „Przyznaję się, że zostałem zwyciężony — powiedział pewniejszym już głosem. — Jesteś 
wolna. Pozwalam ci odejść — zostałem do tego zmuszony.”
 Powell, który był tego świadkiem, twierdził, że pani Anthony usłyszawszy te niezrozumiałe 
słowa zamieniła się w posąg zdumienia, zastygła z wyrazem przestrachu w oczach i 
zesztywniałymi wargami. Ale zaraz potem wyrwał się z jej serca krzyk, niezbyt głośny, ale taki, że 
aż dech zaparł nie tylko kapitanowi Anthony (który nie patrzył na nią), lecz także stojącemu dalej 
(lecz nie mniej zaskoczonemu) młodzieńcowi:
 „Ale ja nie chcę odejść!”
 Była tak spokojna, że wydawało się dziwne, aby to ona wydała ten okrzyk. Niespokojne 
szuranie nogami za plecami Powella ucichło nagle, ustał też przerywany, niewyraźny chichot. 
Młody Powell obejrzawszy się zobaczył, że pan Smith podniósł głowę, a wyblakłe i bardzo 
spokojne jego oczy były przymrużone, jak oczy człowieka, który patrzy na coś, co się ku niemu 
zbliża z wielkiej odległości. Wtedy doszedł Powella błagalny i oburzony głos pani Anthony:
 „Nie możesz mnie tak wypędzić, Roderyku. Nie chcę odejść od ciebie. Nie chcę…”
 Powell odwróciwszy się zobaczył, że pan Smith przyglądał się przymrużonymi oczami swojej 
córce, która tuliła się do kapitana obejmując go za szyję; nie był to widok gorszący, potrafił jednak 
wzbudzić w młodym Powellu wstydliwe i głębokie wzruszenie. Było ono odmienne od tego, które 
odczuwał, gdy podglądając przez skajlajt dokonał swego odkrycia, ale i teraz czuł się jeśli nie 
winny, to zażenowany, jakby był niewidzialnym tego świadkiem. Doświadczenia waliły się jedno 
po drugim na jego młode ramiona. Włosy pani Anthony zwisały ciemną masą jak włosy topielicy. 
Wyglądała tak, jakby miała zemdleć, i gdyby kapitan cofnął ramię, którym ją podtrzymywał, 
upadłaby na ziemię. Ale kapitan wyraźnie nie miał takiego zamiaru. Stał niezachwiany, 
spoglądając posępnym wzrokiem na pana Smitha. Przez pewien czas ciche, konwulsyjne łkania 
córki pana Smitha były jedynym dźwiękiem, który przerywał ciszę. Nawet z daleka widać było, z 
jaką siłą Anthony obejmuje i przyciska do swej piersi Florę; nagle zdając sobie sprawę z 
nadarzającej się sposobności zaczął, na poły podtrzymując, a na poły niosąc, prowadzić ją do jej 
kabiny. Pochylił się nad nią troskliwie, a opamiętawszy się rzucił spojrzenie pełne mimowolnego 
żaru i głosem, w którym zabrzmiała nie znana Powellowi nuta, zawołał: „Niech pan jeszcze nie 
wraca na pokład i zostanie tutaj, aż wrócę. Chcę panu wydać kilka rozkazów.”
 I zanim młodzieniec mógł odpowiedzieć, Anthony znikł, triumfalnie unosząc swój ciężar do 
kabiny na rufie.
 „Rozkazy — tłumaczył mi Powell — to było jasne. I naturalne. Ale pomyślałem sobie, że 
pewnie będą to rozkazy, jakich nie słyszał jeszcze żaden oficer marynarki. Było mi trochę 
niedobrze na myśl, czego będą przypuszczalnie dotyczyć. Ale trudno! Na pełnym morzu wszystko, 
co się zdarzy na pokładzie statku, musi być w jakiś sposób załatwione. Nie ma specjalistów, którzy 
by spieszyli z pomocą. Czekałem więc, a pod moją strażą ten stary. Gdy zauważył, że patrzę na 
niego, zaczął znów sunąć w poprzek salonu szurając nogami. Ręce wpakował w kieszenie i szedł 
sztywny jak zwykle, zwiesił tylko głowę. Po chwili rzekł swym łagodnym, cichym głosem: «Czy 
pan widział?»„
 Powell nie mógł znaleźć odpowiednich słów, by wyrazić swe uczucia zgrozy. Powiedział więc 
— bo musiał coś powiedzieć: „Na miłość boską! Jak panu podobna myśl mogła przyjść do głowy, 
jakże mógł pan próbować…” — i przerwał. Nie ośmielił się wymówić okropnego słowa „otruć”. 
Pan Smith przerwał swoją wędrówkę.
 „Myśl! Co pan wie o myśleniu? Ja nie myślę. To coś myśli w mojej głowie. Myślenie dla 
człowieka to tak jak pijaństwo — albo… Nie można się już zatrzymać. Człowiek, który myśli, 
może wszystko pomyśleć. Nie! Ale czy pan widział? Czy pan widział?”
 „Powiadam panu, że widziałem! Jestem tego pewien! — rzekł z naciskiem Powell. — Przez 
cały czas widziałem pana. Pan wsypał coś do kieliszka.”
 Powellowi zabrakło tchu. Pan Smith spoglądał na niego z ciekawością i niedowierzaniem.
 „Mój drogi młodzieńcze, nie wiem, o czym pan mówi. Ja pana pytam — czyś pan to widział? 
Kto by uwierzył? Objęła go za szyję. Teraz, przed chwilą! Och! Ha! Ha! Czy pan to widział? To 
nie było przywidzenie — nieprawdaż? Objęła go… Ale ja też nigdy jej całkowicie nie ufałem.”
 „Wtedy wygarnąłem mu wszystko — mówił Powell. — Miał szczęście, powiedziałem mu, że 
trafił na kapitana Anthony. Taki człowiek zdarza się jeden na milion. Pan Smith zaczął znów łazić 
tam i z powrotem. «I pan także! — rzekł ze smutnie spuszczonymi oczami. — Co? Niezwykły 
człowiek? Ale czy pan wie, kto ja jestem? Niech pan posłucha! Byłem wielkim de Barralem. Tak 
pisali w gazetach knując przeciwko mnie spisek. Siedziałem w więzieniu. A teraz upadłem tak 
nisko. — Głos jego stał się cichy jak westchnienie. — Tak nisko.»
 Wyjął ręce z kieszeni i nacisnąwszy czapkę na głowę wsadził je do kieszeni z powrotem, 
zupełnie jakby się przygotowywał do wyjścia na wichurę.
 «Ale nie upadłem jeszcze tak nisko, bym miał się pogodzić z taką hańbą i nie przeciwdziałając 
patrzyć na to, jak ten osobnik trzyma ją w swych szponach. Nie chciała mnie posłuchać. Ze 
strachu? Czy z głupoty? Musiałem coś wymyślić, aby ją uwolnić od niego. Czy pan mógł 
przypuszczać, że jej chodzi o niego? Nie! Czy ktokolwiek mógłby to przypuszczać? Nie! 
Dowodziła, że zrobiła to dla mnie. Nie mogła zrozumieć, że gdybym nie był taki stary, dawno już 
byłbym mu skoczył do gardła. Niemniej miałem tę pokusę, ile razy spojrzał na nią. Na moją 
dziewczynę! Och! Każdy, byle nie ten. I przez cały ten czas ta głupia, ta zła smarkata okłamywała 
mnie. We dwoje spiskowali i knuli! Do diabła z tymi spiskami. Tak mnie wykierowała, że 
znalazłem się pod butem tego dozorcy więziennego, tego łotra, tego jej męża… Zdradziła mnie! 
Doprowadziła mnie do tego, że upadłem tak nisko. Niżej od niej. W błoto. Bo tak to jest. Prawda? 
Pod jego butem!»„
 Przerwał swoje niespokojne dreptanie i schwyciwszy czapkę obiema rękami, wciągnął ją z 
wściekłością na uszy. Powell, zajęty całkowicie słuchaniem tego urywkowego bredzenia, 
wpatrywał się w tę rozgorączkowaną, starczą twarz, gdy nagle pan Smith z błyskawiczną 
szybkością odwrócił się, chwycił kieliszek kapitana i ze stłumionym gorączkowym okrzykiem: 
„Oto gdzie jest szczęście!” — wlał sobie płyn do gardła.
 „Wiem teraz, co znaczy słowo «konsternacja» — ciągnął dalej Powell. — Tak właśnie można 
było określić stan mojego ducha. Pomyślałem sobie wtedy: nic nie ma w tym kieliszku. Śniło mi 
się. Popełniłem fatalną pomyłkę!…”
 Pan Smith postawił kieliszek. Stał przed Powellem zupełnie zdrów, uspokojony, z głową 
przechyloną na bok, jakby się czemuś przysłuchiwał, przygryzając swe wąskie wargi. Wtem 
dziwnie mrugnął oczami, schwycił za ramię Powella, całe jego ciało stało się nagle jakby wiotkie i 
opadł na ziemię tak, jak opada jedwabna materia. Powell instynktownie schwycił go za ramię 
starając się powstrzymać od upadku, gdy jednak pan Smith znalazł się już na podłodze, oswobodził 
się nagłym szarpnięciem i cofnął w tył. Potem prawie równie szybko rzucił się znów naprzód i 
usiłował podnieść leżącego. Gdy tylko jednak uniósł go za ramiona, wiedział, że już nie żyje! Nie 
żyje!
 Ostrożnie złożył ciało. Stał nad nim nie doznając ani strachu, ani żadnych innych uczuć, 
nieomal obojętny i jak gdyby ogromnie daleki. Potem znów wzdrygnął się nagle i gdyby nie myśl o 
pani Anthony, nie opuszczająca go ani na chwilę, byłby wzywał głośno pomocy. Chwiejnym 
krokiem dowlókł się do drzwi jej kabiny i zawołał: „Panie kapitanie!”, głosem, który zabrzmiał za 
głośno; uczynił jednak wielki wysiłek, by zapanować nad sobą i dodał pode drzwiami wyraźnie i 
zupełnie już pewnym tonem: „Czekam na pańskie rozkazy.”
 W kabinie panowała cisza, śmiertelna cisza. Po chwili usłyszał kroki i głos kapitana: „Dobrze! 
Zaraz idę!” Stał oparty plecami o gródź, tak jak się widzi czasem ludzi pijanych, na wpół 
pochylonych i podpierających mur. W takiej pozycji zastał go kapitan, gdy wyszedł z kabiny 
zamykając szybko drzwi za sobą. Anthony natychmiast potoczył wzrokiem po kabinie. Powell bez 
słowa ujął go za ramię i prowadząc dokoła stołu zaczął się tłumaczyć. „Nie mogłem mu 
przeszkodzić — szeptał drżącym głosem. — Uprzedził mnie. Wypił i upadł.” Ale kapitan go nie 
słuchał. Patrzył w dół na pana Smitha myśląc może o tym, że tylko zrządzeniem losu nie jego 
własne ciało leży na podłodze. Nie chcieli mówić. Tylko oczami dawali sobie znaki. Kapitan ujął 
ramię Powella jak w kleszcze, spoglądając na drzwi od kabiny pani Anthony — i to wystarczyło. 
Wiedział, że młodzieniec go zrozumiał. Zamilczeć! Zamilczeć o tym na zawsze! Nawet spojrzenia 
ich nabrały wyrazu tajemniczości. Powell przeniósł swój wzrok z trupa na drzwi kabiny zmarłego. 
Kapitan skinął głową i puścił go; wówczas Powell podszedł skradając się do drzwi, otworzył je i 
założył haczyk, po czym wrócił, znów się skradając i rzucając wystraszone spojrzenia ku kabinie 
pani Anthony. Nachylili się nad zwłokami. Kapitan Anthony uniósł je trzymając za ramiona.
 Powell wzdrygnął się.
 „Nie zapomnę nigdy, jak krok za krokiem, bez końca, szliśmy przez salon powstrzymując 
oddech. Zasunięta połowa kotary nie dozwalała nam dojrzeć na początku tej drogi, czy pani 
Anthony nie otwiera drzwi; odetchnąłem spokojnie wówczas dopiero, gdy złożyliśmy ciało na 
bujającej koi. Odblask światła z salonu pozostawiał część kabiny w mroku. Ciało pana Smitha 
sztywno wyciągnięte majaczyło jak cień, jak żywy cień. Pan wie, że on zawsze był sztywny 
niczym kij. Staliśmy przy koi jak gdyby czekając, że da nam znak, abyśmy go zostawili samego. 
Kapitan objął mnie za ramiona i szepnął w samo ucho: Steward znajdzie go z rana.»
 Nie odpowiedziałem. To on powinien był coś powiedzieć. Tak może było najlepiej. Nie warto 
wspominać, o czym wtedy myślałem. Ani o sobie, ani o tym starcu, który mnie teraz przerażał 
bardziej jeszcze niż za życia. Żal mi było jedynie kapitana. Szepnął do mnie: «Pana, panie Powell, 
jestem pewien. Niech pan teraz lepiej wróci na pokład. A co do mnie…» — i ujrzałem, jak 
podniósł ręce do głowy jak oszalały. Ale ostatnie jego słowa, nim wymknęliśmy się z kabiny, i ton, 
jakim je wymówił półgłosem do siebie samego, nie do mnie, utkwiły mi w pamięci:
 «Nie! Nie! Nie potknę się już teraz o tego trupa.»„
 — Oto co mi opowiedział nasz Powell — dodał innym tonem Marlow. — Zadowolony byłem 
dowiedziawszy się, że Flora de Barral uratowana została od tego przynajmniej ponurego cienia, 
który wreszcie padł na jej drodze.
 Siedzieliśmy potem w milczeniu, a ja zastanawiałem się w myślach nad końcem de Barrala, nad 
nieznośnym ciężarem urojonych krzywd, które swą ciągle rosnącą masą unicestwiły sumienie, 
skrupuły, ostrożność, nad posępną i jadowitą ironią obsesji, która opanowała tego starca.
 „A więc to tak!” — powiedziałem.
 „Znalazł go steward — rzekł ocknąwszy się Powell. — Wszedł do niego o piątej z filiżanką 
herbaty i naturalnie upuścił ją na ziemię. Byłem wtedy znów na służbie. Przyszedł do mnie na 
pokład chwiejnym krokiem, śmiertelnie blady. Spodziewałem się tego, jednak ledwie mogłem 
przemówić: «Proszę pójść do kapitana i powiedzieć mu to po cichu» — zdołałem zaledwie 
wykrztusić. Pobiegł bełkocząc: «O Boże! O Boże!» Diabli mnie brali, gdy opowiadając o tym 
kapitanowi zaczął histeryzować i krzyczeć w salonie: «Całkiem ubrany! Nie żyje! Całkiem 
ubrany!» Naturalnie pani Anthony wybiegła, ale ona nie histeryzowała. Franklin, który znalazł się 
tam także, opowiedział mi, że ukryła twarz na piersiach kapitana i wtedy on wyszedł 
pozostawiwszy ich samych. Wiele dni przeszło, zanim pani Anthony pokazała się na pokładzie. 
Gdy ją po raz pierwszy zobaczyłem, podała mi rękę i rzekła: «Mój biedny ojciec bardzo pana 
lubił.» Zaczęła ocierać oczy, a ja uciekłem na drugą stronę pokładu. Chciałoby się zapomnieć o 
tym wszystkim, co się rozegrało koło niej.”
 Ale widać nie mógł zapomnieć, bo zapaliwszy fajkę zaczął głośno rozpamiętywać:
 „Musiał to być bardzo silny środek. Ciekaw jestem, skąd go wziął. Nie mógł go kupić w zwykłej 
aptece. Jednak skądsiś go zdobył — było tego nie więcej jak szczypta.”
 — Ja co do tego mam własną teorię — zauważył Marlow — która do pewnego stopnia 
zmniejsza dodatkową ohydę na zimno obmyślonej zbrodni. Los tu, też odegrał swoją rolę. To nie 
pan Smith zdobył tę truciznę, lecz” „wielki de Barral”. Nie była ona też przeznaczona dla 
nieznanego, a wspaniałomyślnego zdobywcy Flory de Barral, lecz dla znakomitego finansisty, 
którego przedsiębiorstwa nie miały nic wspólnego ze wspaniałomyślnością. W czasach swego 
powodzenia de Barral miał własnego lekarza. Zdaje mi się, iż wzywano go nawet na sprawę dla 
wyjaśnienia jakiegoś drobiazgu. Przypuszczam, że de Barral udał się do niego, gdy spostrzegł, a 
nie mógł nie spostrzec, że mogą zatriumfować zazdrośni rywale” — że czeka go surowy wyrok.
 Wątpię, aby człowiek ten zrobił to z przywiązania do de Barrala czy nawet dla pieniędzy, myślę, 
że raczej z litości dostarczył mu tego, co Powell nazywał, „silnym środkiem”. Z tego, co Powell 
widział, jestem prawie pewien, że trucizna umieszczona była w kapsułce i że ją miał ostatniego 
dnia procesu, może przymocowaną jednym ściegiem do kieszonki w kamizelce. Nie użył jej. 
Dlaczego? Może w ostatniej chwili pomyślał o swoim dziecku? Czy też zabrakło mu odwagi? Nie 
wiemy tego. Ale znalazł ją w ubraniu po wyjściu z więzienia. Uszła uwagi podczas rewizji, jeśli ją 
w ogóle robiono. To los go uzbroił. I los tylko, los, który kierował życiem Powella, kazał de 
Barralowi zwrócić tę wstrętną broń przeciwko sobie samemu.
 Podzieliłem się moją teorią z Powellem, który zgodził się z nią natychmiast, jako 
przemawiającą w pewnym sensie na korzyść ojca pani Anthony. Po czym machnął ręką: „Nie 
myślmy już o tym.”
 Przystałem na to, a on wkrótce zauważył z rozmarzeniem:
 „Blisko przez sześć lat pływałem po całym świecie z państwem Anthony. Prawie tak długo jak 
Franklin.”
 „Ach tak! A co się stało z Franklinem?” — zapytałem.
 Powell uśmiechnął się:
 „Mniej więcej w rok potem opuścił «Ferndale» i ja zająłem jego miejsce. Kapitan Anthony 
polecił go na stanowisko komendanta statku. Niech pan nie myśli, aby kapitan Anthony mógł 
odrzucić człowieka jak starą rękawiczkę. Lecz naturalnie pani Anthony niezbyt go lubiła. Nie 
myślę, żeby kapitanowi szepnęła kiedy nawet słówko przeciw niemu, ale on zgadywał jej myśli.”
 I znów Powell pogrążył się w przeszłości. Mnie zaś wyobraźnia nasunęła na chwilę obraz 
małżonków Fyne, więc spytałem:
 „Mieli dzieci?”
 Powell drgnął: „Nie! Nie! Nigdy nie mieli dzieci” — i dalej trwał w milczeniu, puszczając dym 
ze swej krótkiej fajeczki z wrzosowego korzenia*.
 „Gdzie są obecnie?” — pytałem dalej, jak gdybym chciał się upewnić, że wszystkie obawy 
Fyne’a były, jak to się często zdarza, niesłuszne i płonne, że jego drogie córeczki nie miały 
niepożądanych kuzynów i że żadne najście nie groziło ich nieskazitelnemu domostwu. Powell z 
wolna obejrzał się na mnie, z dymiącą fajką w ręku.
 „Więc pan nie wie?” — spytał głucho.
 „O czym?”
 „Że «Ferndale» przepadł mniej więcej przed czterema laty. Zatonął. Na skutek zderzenia. I 
kapitan Anthony poszedł ze statkiem na dno.”
 „Co pan mówi! — zawołałem z takim przejęciem, jakbym znał kapitana Anthony osobiście. — 
Czy… czy i pani Anthony zginęła także?”
 „W takim razie powinien pan zapytać, czy i ja zginąłem — odrzekł Powell tak gniewnie, że aż 
mnie to zdziwiło. — Pan mnie przecież tu widzi.”
 Zasępił się i nastroszył, ale widząc moje zdziwione spojrzenie wygładził czoło.
 „Tak — dodał w zamyśleniu. — Porządni ludzie odchodzą, jak gdyby na tym świecie brakło dla 
nich miejsca. Wydaje się, że jak twierdzą Turcy, są rzeczy zapisane w księdze przeznaczenia. 
Inaczej bowiem należałoby przypuszczać, że los robi próby i te nie zawsze mu się udają. Pamięta 
pan, jak opowiadałem, że podczas pierwszej mojej podróży z państwem Anthony pewnej nocy o 
mały włos nie zostaliśmy zatopieni. Tym razem było to o świcie. Zupełna cisza i mgła tak gęsta, że 
można by ją krajać nożem. Tylko «Ferndale» tym razem nie wiózł materiałów wybuchowych. 
Byłem na pokładzie i przypominam sobie, jak ten przeklęty, zbrodniczy statek wynurzył się nagle 
obok burty. Kapitan Anthony (byliśmy obaj na pokładzie) krzyknął: «Boże! Cóż to takiego! 
Powell, wołaj załogę, niech się ratują! Tym razem nie ma dynamitu na statku. Pędzę po żonę!…» 
Zacząłem wrzeszczeć i cała wachta na pokładzie też wrzeszczała. Nagły trzask.”
 Na to wspomnienie Powell zaczął ciężko dyszeć:
 „Był to statek belgijskiej linii Green Star, nazywał się «Westland» — ciągnął dalej — pod 
komendą jakiegoś łobuza nazwiskiem Flaherty; mam nadzieję, że umrze bez rozgrzeszenia. Okręt 
przepołowił poczciwego «Ferndale». Po zderzeniu zapanowała śmiertelna cisza. Potem usłyszałem 
kapitana wołającego z tylnego pokładu: «Z wolna maszyny naprzód!» — na co z dzioba tamtego 
statku odpowiedział mu wrzask: «Tak jest!», po czym zobaczyłem we mgle tłum ludzi, który 
zaczął się miotać na tamtym statku. Muszę przyznać, że rzucili nam mnóstwo lin. Obaj z 
kapitanem obwiązaliśmy jedną z nich pod ramiona panią Anthony; pamiętam, że na jej twarzy 
malował się jakby niewyraźny uśmiech.
 «Ostrożnie ciągnąć w górę — zawołałem do ludzi na pokładzie parowca. — Na tej linie jest 
kobieta.»
 Kapitan patrzył, dopóki nie wylądowała tam szczęśliwie; wtedy oblecieliśmy pokłady, aby 
sprawdzić, czy nikt nie pozostał na statku. Powróciwszy kapitan powiedział: «Powell, oto koniec. 
Kochany nasz ,Ferndale’. Pójdzie na dno.»
 «Rzeczywiście to koniec — rzekłem. — Ale mogło być gorzej. Na miłość boską, kapitanie, 
właźcie po tej linie, a ja będę ją trzymał.»
 «Co pan sobie wyobraża? — powiedział z gniewem. — To nie moja kolej. Niech pan włazi.»
 Myślę, że były to ostatnie słowa, jakie wypowiedział na tym świecie. Zrozumiałem, że ostatni 
chce opuścić swój statek, zacząłem więc wspinać się po linie, jak mogłem najprędzej, a ci przeklęci 
szaleńcy schwycili mnie z góry, wciągnęli na statek i poprowadzili wśród zamieszania, zgiełku i 
takiego głupiego gwałtu, jakiego jeszcze nie widziałem. Ktoś krzyknął z mostku: «Czy już 
wszyscy są na statku?» — a na to kilkunastu głupich osłów zaczęło na raz wrzeszczeć: «Wszyscy 
już wyratowani . Wtedy ten przeklęty Irlandczyk na mostku kapitańskim, pomimo że ryczałem: 
«Nie! Nie!» — tak głośno, aż zdawało mi się, że głowa mi pęknie, dał sygnał: «Maszyny w tył!» 
On daje sygnał: «Maszyny w tył!» — a ja drę się jak wariat, żeby mnie usłyszano. I naturalnie…”
 Ujrzałem wtedy łzy płynące strumieniem po twarzy Powella. Głos mu się załamał:
 „«Ferndale» poszedł na dno jak kamień, a z nim kapitan Anthony. Najpiękniejsza dusza ludzka 
opuściła ciało żeglarza. Rzucałem się jak szaleniec, jak diabeł, a wokoło mnie tłoczyła się gromada 
głupców, którzy pytali: «To pan nie jest kapitanem?»
 «Nie byłem godny rozwiązać rzemyka u trzewika tego człowieka, któregoście zatopili» — 
wołałem do nich… Trudno. Sam widziałem, że na nic by się teraz zdało spuścić łódź. Statku nie 
było już widać. Na nic by się nie zdało. I niech pan pomyśli, panie Marlow, ja sam musiałem pójść 
oznajmić o tym pani Anthony. Zaprowadzili ją gdzieś na dół, do salonu pierwszej klasy. Musiałem 
pójść jej to oznajmić. Ten Flaherty, niech Bóg mu przebaczy, przyszedł do mnie blady jak płótno: 
«Myślę, że najlepiej, aby pan to zrobił.» Niech mu Bóg przebaczy. Wolałbym dziesięć razy 
umrzeć. Mnóstwo uprzejmych dam, pasażerek, wokoło pani Anthony gadało w podnieceniu. Istna 
klatka z papugami. Okrętowy doktor szedł przede mną. Poszeptał coś na prawo i na lewo i zapadło 
nagle milczenie. Tak, wolałbym raczej umrzeć. Ale pani Anthony była wspaniała.”
 Tu Powell po prostu wybuchnął płaczem:
 „Nie można było nie kochać kapitana. Może więc pan sobie wyobrazić, czym był dla niej. Ale 
nim tydzień minął, to ona pomagała mi się otrząsnąć.”
 „Czy pani Anthony jest obecnie w Anglii?” — zapytałem po chwili.
 Obtarł oczy bez fałszywego wstydu. „Och, tak. — Zaczął szukać zapałek i schyliwszy się po nie 
pod stół dodał: — W dodatku niedaleko stąd. W tej małej wiosce — pan wie.”
 „Doprawdy? Ach, tak, rozumiem!”
 Powell palił fajkę poważnie i obojętnie. Ale postanowiłem, że nie dam mu się tak wywinąć. Co 
za chytry lis! Oto zagadka jego pasji do żeglowania po rzece, powód jego przywiązania do tej 
zatoczki.
 „Przypuszczam, że pan jest nadal «pełen entuzjazmu», co? Gdybym był na miejscu pana, 
wspomniałbym o tym «entuzjazmie» pani Anthony. Dlaczego by nie?”
 Zgrabnie schwycił wymykającą mu się fajkę. Ale nigdy może na ludzkiej twarzy nie malowało 
się tak wyraźnie to, co Francuzi nazywają effarement*, świadcząc, jak skromny, wrażliwy i 
niewinny był Powell. Zdawał się obawiać, że ktoś może podsłuchać moją śmiałą, nieomal 
świętokradczą aluzję — jak gdyby od najbliższej ludzkiej siedziby nie oddzielało nas półtora 
kilometra bezludnych bagien i grobli. Ale może potem uspokoił go ten fakt, gdyż oczy jego 
rozświetlił błysk będący jakby odbiciem wewnętrznego ognia, który w sanktuarium jego serca 
podsycało uczucie tak czyste jak uczucie westalki.
 Zabłysnął i zgasł. Powell uśmiechnął się nieśmiało, po czym westchnął:
 „Phi! Głupstwo. Powinien pan to rozumieć — rzekł ze smutkiem raczej niż ze 
zniecierpliwieniem. — Zapomniałem, że pan nie znał kapitana Anthony” — dodał pobłażliwie.
 Przypomniałem mu, że znam panią Anthony i znałem ją już wtedy, gdy on, który obecnie jest jej 
starym przyjacielem, nie widział jej jeszcze na oczy. Gdy mi powiedział, że pani Anthony wie o 
naszych spotkaniach, zacząłem się zastanawiać, czy chciałaby mnie zobaczyć. Powell nie 
wypowiedział wtedy swojego zdania, ale następnym razem, gdy byliśmy zakotwiczeni w zatoczce, 
powiedział: „Bardzo się ucieszy. Najlepiej niech pan tam pójdzie dzisiaj.”
 Było już późne popołudnie, gdy wybrałem się do willi. Otaczał mnie pogodny, chylący się ku 
zachodowi, dzień, wywierając na mnie błogosławiony, kojący wpływ. Wyczuwałem go w ciszy 
mrocznych pól, w czystym powietrzu, w błękicie nieba. Trudno pamiętać o zatargach, niedolach, 
pokusach i zbrodniach samolubnego ludzkiego życia, gdy człowiek stoi sam wobec pogodnego 
czaru nieświadomej natury.
 Kiedy zbliżałem się do malowniczej willi wdychając spokój śpiącej bez snów ziemi, wydawało 
mi się, że ten sam spokój panować musi na całej kuli ziemskiej, na jej wodach i lądach, i w sercach 
wszystkich jej mieszkańców.
 Flora wyszła naprzeciw mnie do bramy ogrodowej; nie był to już ten perwersyjnie kuszący, 
żałosny strzępek białej mgły unoszący się pośród zawikłanego, złowrogiego snu, jakim jest 
istnienie. Nie wyglądała także na zbłąkanego elfa. Wyjąkałem bezsensownie: „Znów pani jest na 
wsi, panno… Pani…” Była bardzo dobra, odpowiedziała na mój uścisk dłoni, lecz byliśmy oboje 
zakłopotani. Potem było trochę śmiechu. Wreszcie spoważnieliśmy.
 Nie jestem miłośnikiem świtu. Wiesz, jak blade i niewyraźne jest światło poranka. Teraz była 
już sobą, była jak pogodne, spokojne popołudnie — nawet niezbyt późne. Była kobietą liczącą 
niewiele ponad trzydziestkę, o olśniewającej cerze i delikatnych rumieńcach, bujnych włosach, 
gładkim czole i ładnie zarysowanej brodzie; tylko oczy dawnej Flory pozostały zupełnie nie 
zmienione.
 W pokoju, do którego mnie zaprowadziła, zastaliśmy jakąś panią — nie dosłyszałem jej 
nazwiska; była to ubrana na czarno, nieszkodliwa i nieokreślona osoba w średnim wieku. 
Towarzyszka. Bardzo przyzwoicie. Wchodziła i wychodziła i nawet chwilami siadała w pokoju z 
jakąś robotą, ale na uboczu. Zanim wniosła zapaloną lampę, dowiedziałem się wszystkich 
szczegółów, które są istotne dla tego opowiadania. Nie było obawy, aby rozmowa między mną a tą, 
która ongiś była Florą de Barral, toczyła się tylko wokół pogody.
 Lampa miała różowawy abażur; jej ciepły blask odbijał się na twarzy Flory ciągłym rumieńcem 
i gdy tak siedziała naprzeciw mnie w głębokim fotelu o wysokim oparciu, wydawała mi się 
niezwykle młoda.
 „Niech mi pani powie — spytałem — co pani napisała w tym słynnym liście, który tak zirytował 
panią Fyne i skłonił pana Fyne do wmieszania się w tę sprawę w tak nieprzyjemny sposób.”
 „To nie miało sensu — odparła z powagą. — Było mi wszystko jedno i napisałam byle co. 
Wiedziałam, że pani Fyne nie będzie zadowolona, i napisałam różne niedorzeczności. Było to echo 
jej własnego niemądrego gadania. Pisałam, że nie kocham jej brata, lecz bez żadnych skrupułów 
wychodzę za niego za mąż.”
 Przerwała zawahawszy się, a potem ze wstydliwym półuśmiechem dodała:
 „Ja naprawdę wierzyłam, że się sprzedaję. I byłam dumna z tego. Nie umiem panu powiedzieć, 
co się potem nacierpiałam, bo dopiero poprzez udręki namiętności i upokorzenia odkryłam w sobie 
miłość do mojego biednego Roderyka. Zaczęłam go w końcu podejrzewać, że mną pogardza, ale 
nie mogłam wystawiać go na próbę ze względu na mojego ojca. Och! Nie powinnam była 
okazywać tyle dumy, ale musiałam oszczędzać uczucia biednego papy. Roderyk był 
nadzwyczajny, lecz ja się czułam jak na torturach, w czasie których nie wolno nawet krzyczeć. 
Uprzedzenie ojca do Roderyka było moim największym zmartwieniem. Doprowadzało mnie do 
szaleństwa. Przerażało mnie. Och! Jaka byłam nieszczęśliwa! Pewna jestem, że tej nocy, kiedy mój 
biedny ojciec umarł tak nagle, była między nimi jakaś dyskusja na mój temat. Ale nie chciałam już 
dłużej walczyć z uczuciem! Nie mogłam!”
 Urwała, po czym dodała impulsywnie:
 „Prawdy nie da się ukryć, proszę pana.”
 „Tak” — odparłem.
 Zadumana, ciągnęła dalej:
 „Z początku smutek i szczęście zmieszane były ze sobą jak ciemność ze światłem. Miesiące całe 
żyłam w zmierzchu uczuć. Ale był spokój, było ciepło…”
 Znów umilkła na chwilę, po czym cofnęła się myślami wstecz:
 „Nie! Nie było nic złego w tym liście. Był tylko niedorzeczny. Co ja wtedy wiedziałam o życiu? 
Nic. Ale pani Fyne powinna była wiedzieć. Niedługo potem napisała list do brata. Po latach 
Roderyk pozwolił mi go przejrzeć. Znalazłam w nim następujące zdanie: «Przez wiele lat 
usiłowałam zdobyć przyjaźń tej dziewczyny i ostrzegam cię raz jeszcze, że ma naturą awanturnicy 
bez serca…» «Awanturnica» — powtórzyła z wolna Flora. — Niech tak będzie. Przeżyłam więc 
piękną awanturę.”
 „Była więc piękna” — rzekłem z zainteresowaniem.
 „Nie mogło być piękniejszej. Niech pan pomyśli! Kochałam i byłam kochana, w niezmąconym 
spokoju, bez wyrzutów sumienia, bez obaw. Cały świat i całe życie odmieniło się dla mnie. Ile 
widziałam! Jacy dobrzy byli dla mnie ludzie. Roderyk był wszędzie taki lubiany. Tak, poznałam, 
co to dobroć i spokój. Nawet najpospolitsze rzeczy ukazały mi się w nowym świetle, pełne uroku, 
którego nigdy nie podejrzewałam. A samo morze!… Pan jest marynarzem. Spędził pan na nim swe 
życie. Ale czy pan wie, jakie jest piękne, silne, jaki ma urok, jakie jest przyjacielskie i potężne?…”
 Słuchałem, zdumiony i wzruszony. Milczała tylko przez chwilę.
 „To było zbyt piękne, aby mogło trwać. Ale nikt mi już tego nie może odebrać… Niech pan nie 
myśli, że ja się skarżę. Nawet nie jestem teraz smutna… Tak, byłam szczęśliwa. Lecz pamiętam 
także czasy, gdy byłam nieszczęśliwa poza granice wytrzymałości, poza granice rozpaczy. Tak, 
pan to pamięta. I potem także. Był czas, kiedy jedyne chwile zapomnienia przynosiły mi moje 
gawędy z panem Powellem na rufie «Ferndale». Pan go lubi, prawda?”
 „To dobry chłop — rzekłem gorąco. — Czy pani go często widuje?”
 „Naturalnie. Nie znam poza nim prawie nikogo. Jestem samotna. A on ma dużo wolnego czasu. 
Przed paroma laty umarła jego ciotka. Zdaje mi się, że nic nie robi.”
 „Lubi morze — zauważyłem. — Pokochał je.”
 „Zdaje się, że je porzucił” — szepnęła.
 „Ciekaw jestem, dlaczego?”
 Milczała.
 „Może dlatego, że pokochał coś bardziej od morza — ciągnąłem dalej. — Niech pani nie da mi 
odejść z przekonaniem, że jest pani egoistką, która pieści się tylko wspomnieniem o przeszłym 
szczęściu, jak bogacz swymi skarbami, nie pamiętając o stojącym u drzwi biedaku.”
 Powstałem, aby odejść, bo zrobiło się już późno. Ona też wstała, nieco wzburzona, i wyszła za 
mną w pachnący mrok ogrodu. Przytrzymała przez chwilę moją rękę, wzruszająca i śmieszna, i 
wyszeptała dokładnie tym samym głosem, jakim przemawiała Flora z dawnych lat, tą samą 
intonacją, zdradzającą dawne niedowierzanie, dawną niewiarę w siebie i dawną bliznę po ranie 
zadanej w dzieciństwie:
 „Czy pan przypuszcza, że mogę go cośkolwiek obchodzić?”
 „Niech pani go sama zapyta. Pani jest odważna.”
 „Och, tak, na tyle jestem odważna” — rzekła z westchnieniem.
 „W takim razie niech pani to zrobi. Bo inaczej pani skrzywdzi okrutnie tego cierpliwego 
człowieka.”
 Odszedłem, a ona pozostała oniemiała. Następnego dnia, widząc, że Powell przygotowuje się, 
by zejść na ląd, poprosiłem go, aby złożył ode mnie wyrazy szacunku pani Anthony. Obiecał.
 „Słuchaj, Powell — rzekłem. — Poznaliśmy się przypadkiem, na skutek zrządzenia losu, 
prawda?”
 „Tak, rzeczywiście” — przyznał mi kładąc kapelusz.
 „A cała sztuka życia zasadza się na tym, aby umieć skorzystać z każdej okazji, jaką los nasuwa 
— ciągnąłem dalej. — Czy wierzysz w to?”
 „Święta prawda” — przyświadczył naiwnie.
 „Nie zapominaj o tym.”
 „Ja! Nie spodziewam się już, aby mogło mi się jeszcze coś nadarzyć” — odparł wyskakując na 
brzeg.
 Nie wrócił do chwili przypływu. Podniosłem żagiel i właśnie odbijałem od brzegu, gdy w 
mroku, zza ciemnej szopy ukazały się dwie postacie i stanęły, niewyraźne i milczące.
 „Czy to ty, Powell?” — zawołałem.
 „I pani Anthony. — Głos jego zabrzmiał dziwnie przejmująco w ciszy ogromnych bagien. — 
Dziś wieczór nie odpłynę. Muszę odprowadzić panią Anthony do domu.”
 „Odpłynę więc sam” — krzyknąłem.
 Głos Flory życzył mi bon voyage* tonem życzliwym, lecz drżącym.
 „Niedługo dowiesz się czegoś o mnie” — zawołał nagle Powell, w chwili gdy moja łódź 
wypływała z zatoczki.
 — Było to wczoraj — dodał Marlow, leniwie wyciągnąwszy się w fotelu. — Jeszcze nie 
dostałem tej wiadomości, ale spodziewam się jej lada chwila… Czemu, u diabła, uśmiechasz się 
tak sarkastycznie? Nie będę się obawiał towarzyszyć przyjacielowi do kościoła. Cóż, do licha, 
pomimo całej mej wiary w Los nie jestem jednak poganinem…
POSŁOWIE
 Powszechnie uznany jako jeden z najwybitniejszych pisarzy Anglii XX wieku, Joseph Conrad 
(Teodor Józef Konrad Korzeniowski) urodził się w Berdyczowie 3 grudnia 1857 roku. Ojcowskie 
dziedzictwo: bujna wyobraźnia i ryzykanctwo Nałęczów, na które utyskiwał ukochany wuj i 
opiekun, Tadeusz Bobrowski, kazały osieroconemu, niespełna lat siedemnaście liczącemu chłopcu 
wyruszyć w świat w celu zdobycia nowoczesnego zawodu. Molestując o to przez dwa lata swoich 
opiekunów, udał się wreszcie w 1874 roku w pogoń za szansą. A szansa to traf, okazja, przypadek, 
zbieg okoliczności, dobry lub zły los. Ona to wabi młodość urokiem niebezpieczeństwa i nieznanej 
przygody, obietnicą panowania nad własnym losem, napawa wiarą w swe siły i urzeka 
perspektywą układania życia według własnej woli, układania go z kolorowych, przypadkowo 
nawijających się pod rękę skrawków rzeczywistości. Szansa pozwala człowiekowi wypełnić 
księgę swego istnienia mozaiką dowolnie napływających wydarzeń, a w spotkaniu z coraz to 
nowymi okolicznościami czy ludźmi daje możność wykazania własnych wartości. Życie przez to 
nabiera specjalnego sensu, podobne jest do rwącej naprzód rzeki, która unosi nas dalej i dalej i 
pozwala oglądać coraz to nowe brzegi. Życie wypełnione szansą (słusznie Józef Ujejski 
proponował, by nazwać powieść Trafem) pulsuje i tętni energią i rozmachem, na kształt 
kalejdoskopu przyciąga oczy kontrastami stale zmieniających się scen, przeżyć, ludzi, myśli i 
uczuć.
 Kapryśne igraszki losu, liczenie na nieoczekiwany uśmiech fortuny to pamiątka burzliwej, 
pełnej przygód marynarskiej młodości autora Losu. Po wyjeździe z kraju, w okresie marsylskim 
(1874–78), ileż w życiu młodego adepta zawodu marynarskiego zaistnieje niezwykłych przygód, 
ile wówczas zbierzemy dowodów ryzykanctwa i lekkomyślnej ufności w pomyślną gwiazdę, która 
jak magnes winna przyciągać same dobre szansę. Zdawało się młodemu Korzeniowskiemu, że 
wystarczy wyzwać los do walki, a natychmiast ukorzy się przed nim i spełni wszystkie jego 
życzenia. Duże sumy łożone przez wuja na edukację żeglarską siostrzeńca, którego raz 
dobrotliwie, innym razem surowo monituje i wymawia mu nierozwagę, z jaką trwoni posyłaną 
pensję na różnego rodzaju spekulacje i transakcje handlowe, na czym młody niedoświadczony 
Polak z reguły tracił, czy to największa wówczas Przygoda, opisana częściowo w Zwierciadle 
morza, a po przeszło 40 latach w Złotej strzale, przygoda związana z pierwszym dowództwem 
zwinnego stateczku „Tremolino” i pierwszą nigdy nie zapomnianą miłością do równie samotnej i 
równie przygodą i wyobraźnią żyjącej Doni Rity — wszystkie te sprawy świadczą, jak żarliwym 
wyznawcą wiary w nieoczekiwane, a pożądane dary fortuny i przypadku był przyszły autor Losu. 
„W dobrą lub złą szansę, Panie Bracie, nie wierz. Praca i wytrwałość — pouczał wuj Bobrowski w 
liście z 30 maja 1880 r. — są to jedyne podstawy, które nie zawodzą. W życiu każdego człowieka 
wydarzają się chwile pomyślności, których człowiek rozważny i umiarkowany nie nadużyje, 
lekkomyślny lub głupi opuści lub nadużyje. Ale mieć pretensję, aby one chwile zaraz u wstępu 
życia i na zawołanie, bez żadnej pracy i zasługi pojawiły się, jest dzieciństwem, mrzonką i 
wynalazkiem epoki, której tylko używanie jest hasłem.”
 Blisko dwadzieścia lat spędzonych na morzu potwierdziło słuszność opinii Bobrowskiego. 
Własnym wysiłkiem, w oparciu o własną pracę i zdolności, w służbie okrętom i morzu Conrad 
uzyskał w 1886 r. stopień kapitana Brytyjskiej Marynarki Handlowej. Rejsy do dalekich zakątków 
świata ostudziły młodzieńczy optymizm, przygasała z wolna wiara w szansę, zastąpiła ją głęboka, 
rozumna i życzliwa znajomość ludzi i pasja badania mechanizmu ich skomplikowanych, 
własnowolnie tragicznie namotanych spraw.
 Gdy w 1894 r., nie bez żalu, eks–kapitan osiada na stałe na cichej prowincji angielskiej, bacząc, 
by mieszkać w pobliżu morza, kusi ponownie los, tym razem sięgając po laury autorskie. Podobnie 
jak w młodości, i w nowym zawodzie Conrad powoli, w niezwykłym trudzie, który skrócił mu 
życie, przeżywając na przemian momenty tryumfu i zwątpienia, zdobywa po latach rozgłos i 
sławę. Tak więc szansa to nie tylko nieprzemyślane niekiedy uchwycenie nadarzającej się okazji, 
rzucenie wszystkiego na jedną kartę, szansa to także sprawdzian własnych możliwości i swego 
człowieczeństwa. „Proste zrządzenie losu — czytamy w powieści — tak jak zdarzają się różne 
wypadki, pomyślne i niepomyślne, straszne lub wzruszające, ważne lub nieważne, a nawet 
zdarzenia, które są obojętne, które mają tak neutralny charakter, że należałoby się dziwić, dlaczego 
w ogóle miały miejsce, gdyby nie było wiadomo, że i one, choć są bez znaczenia, noszą w sobie 
posiew późniejszych nieodgadnionych losów.”
 Pierwsze powieści, Szaleństwo Almayera (1894) i późniejszy, lecz tematycznie stanowiący jej 
początek Wykolejeniec (1896), oparte są na obserwacjach, zebranych w czasie rejsów do wysp 
Archipelagu Malajskiego, a tak są przepojone głęboko przeżytą prawdą o tych krajach i ich 
mieszkańcach, że jak słusznie pisze Stefan Żeromski, „ubliżylibyśmy temu pisarzowi, twierdząc, 
iż jego dzieła są tylko wspomnieniami podróżnika i obrazami malarza osobliwych na kuli 
ziemskiej typów i wydarzeń.”
 W powieściach tych Conrad zawarł ostrą krytykę stosunków panujących w koloniach 
holenderskich, uzupełnioną następnie w 1899 r. bezwzględnym potępieniem kolonializmu we 
wspaniałej noweli Jądro ciemności, w której opisuje swe tragiczne doświadczenia w Kongo 
Belgijskim. Te same zagadnienia, a więc sytuacja w krajach kolonialnych, stosunek białego 
człowieka do ludów kolorowych, rabunkowa polityka państw europejskich, uprawiana pod hasłem 
niesienia białej cywilizacji, występują w wielu późniejszych utworach (Lord Jim, 1900, 
Spadkobiercy, 1901, Zwycięstwo, 1915, Ocalenie, 1920, pisane przez przeszło 20 lat, Karain, 
Laguna, Cichy wspólnik, Uśmiech fortuny i inne). Rejsy do portów Kuby, Jamajki i Ameryki 
Południowej dostarczyły materiału do największej powieści politycznej, Nostromo (1904), mającej 
za tło głównej akcji „rewolucje” i junty wojskowe, inspirowane najczęściej w tych krajach przez 
obcy kapitalizm.
 Trwałą pozycję dorobku pisarskiego Conrada stanowią jego powieści morskie, wnoszące do 
literatury marynistycznej nowe i wielkie wartości. Mistrzowską ręką kreśli w nich pisarz wspaniałe 
opisy morza, jego piękna i grozy, piórem poety uwiecznia osobiste wspomnienia z rejsów, 
odbywanych na statkach żaglowych, odchodzących wówczas już w przeszłość. Odmiennie niż u 
Fenimore Coopera, Fryderyka Marryata czy Roberta Louisa Stevensona, morze w dziełach 
Conrada jest nie tylko tłem akcji czy scenerią kolorowej młodzieńczej przygody, a zmagania jego 
bohaterów z żywiołem morskim nie symbolizują bynajmniej pesymistycznego przekonania autora 
o przemocy bezlitosnych sił przyrody. Odmiennie niż u jego poprzedników, wątki morskich 
utworów Conrada nie są tylko powiązaniem pewnej sumy przygód w jednolitą a interesującą 
fabułę; kolorowych piratów i awanturniczych poszukiwaczy przygód zastępują u niego dzielni i 
uczciwie spełniający swój zawód ludzie, o których egzotyce stanowi nie strój lub warunki życia, 
lecz rozmiary bohaterstwa, nasilenie uczuć. Odrębność swą zawdzięczają patosowi pracy na 
morzu, która tak doskonale izoluje ich od fałszu i egoizmu, cechujących, według autora, życie na 
lądzie. Z widoczną miłością kreśli sylwetki marynarzy „Narcyza”, czy postać rzeczowego i nie 
dającego się niczym wytrącić z równowagi kapitana MacWhirra w noweli Tajfun, pełną 
młodzieńczego entuzjazmu załogę „Judei” lub wreszcie młodego Charlesa Powella i kapitana 
Anthony w Losie.
 W specyficznych warunkach życia morskiego w całej załodze wyrabiają się te cechy, które są 
fundamentem współżycia każdej zbiorowości ludzkiej: poczucie odpowiedzialności i obowiązku, 
solidarność i umiłowanie wykonywanego zawodu.
 Żywo interesując się bieżącym życiem sięgał niejeden raz po aktualne tematy, nie stroniąc od 
drażliwych zagadnień politycznych. Rozwiązywał je na kartach czy to Tajnego agenta czy W 
oczach Zachodu nie jak wytrawny polityk, ale środkami prostymi, jak marynarz w służbie swemu 
okrętowi, piętnując tych wszystkich, którzy na tej drodze dbali jedynie o własne kariery i na 
wzniosłych hasłach budowali dla siebie wygodne życie.
 Dla rodzinnego kraju Conrad zachował zawsze wielkie przywiązanie. Sprawami Polski 
interesował się bardzo żywo przez całe życie, co odbiło się na tematyce jego twórczości i 
zainteresowaniach (np. epoką napoleońską). W swoistej interpretacji spraw ludzkich, nazywanej 
obecnie conradyzmem, w artyzmie i języku można z łatwością wyróżnić te elementy, które 
świadczą wymownie o polskim dziedzictwie pisarza.
 O oryginalnym charakterze twórczości Conrada i pięknie jego literackiej prozy tak pisze Stefan 
Żeromski w przedmowie do Szaleństwa Almayera w roku 1923: „Ten znakomity autor angielski 
myśli po polsku w chwilach trudnych albo podniosłych, a więc w dobie tworzenia. Nawet utwory 
literatury angielskiej czytał w tłumaczeniu ojca jedynie po polsku. Została tedy w jego uchu ta 
podświadoma, niejasna nuta, polski sposób łączenia wyrazów, polski entuzjazm dziwienia się na 
widok rzeczy nieznanych, tajemniczych, straszliwych i wzniosłych. Goniąc światami i z mórz 
przepływając w morza, nieraz zapewne, wśród niebezpieczeństwa czy w chwili zachwytu, zaklął z 
cicha po polsku lub ujął obraz w najprostsze, najpierwsze z brzegu wyrazy swej dawnej mowy. 
Później, gdy przyszło stwarzać na nowo te obrazy widziane i przeżyte, wynurzyły się one w 
pamięci wraz z pierwotnymi ich polskimi nazwami. Nazwy, zepchnięte w inny język, szukały dla 
siebie odpowiednich form i znajdowały może nie najlepsze, a jednak niezwykłe, nie takie, jakich 
zazwyczaj Anglik używa. I oto w przebogatej literaturze angielskiej zabrzmiał ton zgoła nowy i tak 
niezwykły, iż ten przychodzień z Polski zajął miejsce jednego z najpierwszych, a jak mówią 
niektórzy, najpierwszego angielskiego stylisty.”
* * *
 Pisany w latach 1907–1913 Los zajmuje pozycję szczególną w twórczości Conrada. Jest to 
przede wszystkim pierwsza powieść, która zyskała mu olbrzymią popularność wśród szerokich 
rzesz czytelników angielskich i amerykańskich. Książka podbiła najpierw serca Amerykanek, a 
rozgłos, jaki uzyskała za oceanem, zmusił i angielskie czytelniczki do zainteresowania się 
powieścią. Jakkolwiek od samego początku swej działalności pisarskiej autor Losu cieszył się 
uznaniem poważnej krytyki, unikała go starannie szeroka publiczność, nazywając go „trudnym” 
pisarzem. „Przez lat dwadzieścia — komentuje Hugh Walpole — najwyżsi kapłani smaku 
literackiego mówili publiczności, że musi ona czytać Conrada, i przez lat dwadzieścia publiczność 
nie chciała ich słuchać. Teraz, dla przyczyn, z których sama nie zdawała sobie sprawy, zmieniła 
swe zdanie i oto Conrad stał się popularnym pisarzem.”
 Była to prawdziwa szansa dla książki. Dziwny bowiem i niezrozumiały wydaje się ów 
nieoczekiwany sukces powieści, której nie można zaliczyć do największych osiągnięć 
artystycznych Conrada. W charakterystyce postaci, konstrukcji i rozwinięciu głównego wątku 
widoczne są rysy, i to tak poważne, że nie rekompensują ich niektóre mistrzowsko kreślone sceny 
i piękny język utworu.
 Na popularność powieści wpłynął bez wątpienia fakt, że była to pierwsza książka Conrada 
poświęcona kobiecie, podobnie jak później powstałe Zwycięstwo i Złota strzała. Świadczą one 
pospołu o ambicji pisarza, by stworzyć przekonywające sylwetki kobiece, i są dowodem zabiegów, 
jakich nie szczędził, by zdobyć popularność wśród czytelniczek. Wtedy to mógłby powiedzieć, że 
został pisarzem dla wszystkich. Tak się też stało. Począwszy od ukazania się Losu wzrastała 
popularność Conrada w Anglii i Ameryce. Jakby dla przydania powieści atrakcyjności i 
wzmocnienia jej szansy, by stała się dziełem powszechnie czytanym, Conrad pokusił się o 
przystrojenie wątku romantycznej miłości w liczne — niezwykłe to u niego zjawisko — maksymy 
o kobiecie i miłości; nietrudno przeto zrozumieć, dlaczego Los od razu zdobył powodzenie wśród 
pięknych czytelniczek.
 Na akcję powieści składają się dwa obok siebie biegnące lub zazębiające się wątki: morski i 
lądowy. Pierwszy wątek — morski, to dzieje Charlesa Powella i jego młodzieńcze doświadczenia, 
których opis otwiera i zamyka powieść; oparte są w dużej mierze na wspomnieniach samego 
autora. Gratulując siostrzeńcowi zdania egzaminu oficerskiego, tak oto pisał do niego w 1880 roku 
wuj Tadeusz Bobrowski:
 „Kochany Chłopcze i Oficerze, dwa dni temu otrzymałem wiadomość (oba listy razem) o 
szczęśliwym skutku złożonego Examenu. Serdeczną sprawiasz mi przyjemność i pierwszą mi 
dajesz nagrodę — otrzymaniem onego kawałka Oślej Skóry, na którym tyle strasznych gróźb 
napisali pp. Board Office, na wypadek sprzeniewierzenia się obowiązkom wybranego zawodu, w 
którym na pierwszy szczebel hierarchiczny się dostałeś. Podzielam zupełnie zadowolenie Twoje, 
które możesz zażywać z podwójnego źródła. Najpierw, Mosanie, dowiodłeś Krajowi i ludziom, żeś 
darmo chleba lat cztery nie jadł na świecie. Następnie, żeś potrafił przełamać trudności, jakie z 
samego języka obcego, a trudnego, z pozycji cudzoziemca, pozbawionego protekcji, płynęły… 
No, Panie Oficerze, pierwszy krok postawiony, teraz nam potrzeba pracy i wytrwałości, 
wytrwałości i pracy, by dalsze postawić i byt sobie stworzyć, bo lat 24 za pasem…”
 Ze światem morskim, przedstawionym z widoczną sympatią i ciepłem, kontrastują wyraźnie 
postacie świata lądowego. Akcja powieści rozgrywa się na początku XX wieku i należy podkreślić 
trafność doboru osób i realiów, poprzez które klimat tych lat mógł być ukazany z taką 
wyrazistością. Centralną figurą jest tu przedstawiciel zarazem mieszczaństwa i wielkiej burżuazji 
— spekulant de Barral; sfery urzędnicze reprezentują antypatyczni tzw. „porządni ludzie” — 
wysportowany pan John Fyne (wzorowany na sylwetce H. G. Wellsa) i jego żona Zoe, wierząca w 
higienę i feminizm. Spotkamy w tym nieciekawym światku guwernantkę Elizę, godną 
następczynię Becky Sharp z Targowiska próżności, która na stanowisku domowej nauczycielki, 
dzięki sprytowi i bezwzględności, zrobiła zawrotną karierę, zdobywając majątek i wysoką pozycję 
towarzyską.
 Jeśli dla epizodycznej postaci wyszukaliśmy rodowód literacki u Thackeraya — realisty 
pierwszej połowy XIX wieku, to centralna figura lądowej intrygi — „wielki de Barral” — cała jej 
koncepcja wraz z rysami i załamaniami jest na wskroś współczesna, chociaż i ona nasuwa 
nieodparcie analogię do groteskowych czarnych charakterów Dickensa. Wrażenie to potęgują 
doskonałe opisy mniej świetnych dzielnic Londynu, gdzie podobnie jak w Tajnym agencie (1907) 
z autentyzmem odtworzone zostały blaski i nędze wielkomiejskiego życia.
 Ojciec finansisty de Barrala był pokątnym lichwiarzem, udzielającym pożyczek drobnym 
handlarzom w porcie londyńskim. Syn zaczął karierę od stanowiska małego urzędnika w filii 
banku. Wkrótce już brał udział w pokątnych machinacjach finansowych, a dzięki łatwowierności 
ludzkiej i ogłupiającej propagandzie żonglującej hasłem „Oszczędność” stał się oszustem na 
wielką skalę i potęgą wśród londyńskich spekulantów.
 Spekulacje de Barrala są jednak zgoła fantastyczne, a on sam poza chciwością, ambicją i żyłką 
do pokątnych interesów nie posiada żadnych danych umysłu czy charakteru, które by mu 
pozwoliły wytrzymać konkurencję z prawdziwymi rekinami kapitalistycznego świata. Dorównuje 
im jedynie w bezwzględności, cynizmie i braku skrupułów; toteż gdy jego machinacje kończą się 
zupełnym krachem, przynoszącym ruinę tysiącom drobnych akcjonariuszy, nie bez pewnej racji 
broni się de Barral w sądzie: „Gdyby mi dano dość czasu, osiągnąłbym w końcu to, co wielu z nich 
— zostałbym parem.”
 Siedmioletni pobyt w więzieniu umacnia w nim poczucie niezasłużonej w jego mniemaniu 
krzywdy i maniakalne pragnienie dalszych spekulacji. Córka, wobec której okazywał dawniej 
zupełną obojętność, jest dla niego po odzyskaniu wolności czymś jedynym na świecie, co może 
nazwać swoim. Stąd rodzi się nienawiść byłego finansisty do zięcia, który zabrał mu tę ostatnią 
własność — Florę.
 Z niezawodnym instynktem wielkiego pisarza odczuł Conrad i przelał na karty Losu atmosferę 
tych lat pomyślną dla prowadzenia nieuczciwych interesów, przez oszustów wykorzystujących 
niewielkie fundusze drobnych ciułaczy, plastycznie odtworzył tę duszną aurę, w której wzrastają 
fantastyczne fortuny, inne walą się nieoczekiwanie, w której panuje kłamstwo i oszukańcza 
propaganda, a koszty zbrodniczej chciwości spekulantów płacą rzesze naiwnych biedaków, w ich 
bowiem domach „z efektownym dramatycznym gestem Głód zajął miejsce Oszczędności”.
 Niepochlebnej oceny doczekał się w powieści świat urzędników, reprezentowanych przez 
państwo Fyne. Pan Fyne — to zawołany sportsmen, potulny mąż i namaszczony urzędnik bliżej nie 
określonej instytucji państwowej, pani Fyne jest wojującą feministką, lecz w gruncie rzeczy nie w 
głowie jej walka o rzeczywiste równouprawnienie kobiet w pracy i w życiu. Oboje snobistycznie 
dumni z pokrewieństwa z Carleonem Anthony, „poetą, jak panu wiadomo”, autorem wierszy, w 
których frazesy o czystej i wzniosłej miłości, ubrane w złudnie piękną formę — stały w jaskrawej 
sprzeczności z tyranią i egoizmem życia prywatnego, skrywanymi starannie przed okiem 
admirującej go publiczności.
 Postać Flory de Barral, nazwanej w powieści kilkakrotnie „pasemkiem mgły”, łączy oba wątki i 
oba światy. Conrad uczynił z niej bohaterkę romantycznych przygód, samotną i obcą światu de 
Barralów i Fyne’ów. Brak jej tych cech, które tak mocno odmalował Galsworthy w 
charakterystyce kobiet w Sadze rodu Forsyte’ów; nie ma nic z ich instynktu posiadania, 
zaborczości, postępowania bez skrupułów i dążenia do wygodnickiego układania własnego życia. 
Pisarz zilustrował dzieje Flory de Barral paroma celowo i szczęśliwie wybranymi momentami z jej 
życia. Młodziutka, niedoświadczona i naiwna, dowiaduje się od guwernantki o bankructwie ojca. 
Wiara w dobroć ludzką i piękno życia doznaje wstrząsu, który pozostawia ślady na długie lata. 
Flora staje się nie z własnej winy jedną z biednych i pogardzanych istot, dla których świat bogatych 
jest bezwzględny i okrutny. Ta „wnuczka marynarza” posiada jednak wielki zapas odwagi. 
Porzuciwszy myśl o samobójstwie, zdobywa się na energiczny krok, zrywa z 
drobnomieszczańskimi teoryjkami pani Fyne na temat wolności kobiety, w rzeczywistości 
dostępnej jedynie kobietom zamożnym. Najmniej może przekonywająca jest w ostatnich 
rozdziałach, które opowiadają nam dzieje jej małżeństwa z kapitanem Anthony. Na ogół milcząca 
w poprzednich częściach powieści, tu już zamilkła zupełnie. W krytycznym jednak momencie 
Flora odzywa się, a wówczas głos jej brzmi czysto i mocno, kiedy odłożywszy fałszywą dumę na 
bok, przyznaje wobec świadków, że kocha męża.
 Chance (angielski tytuł powieści) to tworzywo, na którym wspiera się nie tylko wątek intrygi 
czy charakterystyka występujących osób, lecz zarazem i struktura powieści. Przyjęty od Henry 
Jamesa „punkt widzenia”, czyli technika rysowania wszechstronnego portretu głównej bohaterki, 
wymagała narratora. Podobnie jak w innych dziełach Conrada jest nim kapitan Charles Marlow. 
Śledzimy dzieje Flory i Roderyka Anthonych poprzez jego narrację, drobiazgowo i z pasją 
uzupełnianą w zaskakujący nieraz sposób zdobytymi informacjami i szczegółami. Bardziej 
troskliwie niż w Lordzie Jimie, lecz nieco w mniej naturalny sposób, Marlow wykorzystuje 
wszelkie przypadkowe okazje, by tym pełniejszą uczynić swoją relację. W budowie więc powieści 
pisarz w mistrzowski sposób wykorzystał rolę szansy. Przez zastosowanie prawa podobieństw i 
kontrastów, poprzez nie trzymającą się chronologii kronikę wydarzeń udało mu się tym 
plastyczniej przedstawić niecodzienną historię romantycznej miłości, dojrzewającej wśród 
groteskowo–dickensowskiego, mało ciekawego, a niekiedy wręcz odpychającego otoczenia 
spekulantów i drobnomieszczańskich urzędników. Jak w kukiełkowym przedstawieniu toczy się 
ten pozornie nowoczesny, lecz w gruncie rzeczy bardzo staroświecki romans rycerski, z 
naturalnym dla siebie happy endem. Kontrastujące postacie i ich kontrastujące relacje o skutkach 
szansy, pojawiającej się w życiu każdego z głównych bohaterów, oraz nastrój odpowiednio 
dobrany do każdego epizodu doskonale synchronizują z sytuacjami wiodącymi do 
nieoczekiwanych rozwiązań. Konstrukcja Losu jest udoskonaleniem wcześniej stosowanej 
techniki budowania dzieła w oparciu o przeplatające się w czasie warstwy powieści. Wydarzenia, 
przeszłe, teraźniejsze i przyszłe, przewijają się przed naszymi oczami w skomplikowanym i 
pozornie chaotycznym (jak w życiu) porządku, który wydaje się niekonsekwentnym dla czytelnika 
przyzwyczajonego do starych struktur powieściowych, budujących dzieje głównej postaci od 
narodzenia aż do małżeństwa czy śmierci. Motyw szansy wymagał tej właśnie dowolności czasu 
powieściowego, który w ten sposób stawał się równorzędnym partnerem, odgrywającym równie 
aktywną rolę co i fikcyjne postacie.
 Celowo przeznaczona dla szerokich mas czytelniczych powieść zawiera te same walory co i 
dzieła znacznie od niej bogatsze w elementy wielkiej sztuki. Wiara w człowieka i niezafałszowany 
obraz świata, harmonia przedziwnie pięknej formy z humanistyczną treścią i artyzm, który 
sprawia, że zwykli ludzie, ich kłopoty, smutki i radości ukazują się w nowych, niecodziennych 
kształtach, ukazanie nicości wielkich pozorów, przeciwstawionych ukrytej za skromnością 
wielkości prostych ludzi morza, ostrzeżenie, byśmy nie stali się igraszką w rękach losu i 
przypadku, apel do hartowania własnego człowieczeństwa w pracy powszedniego dnia — to są 
wartości, które dostrzeże i może zechce przemyśleć zarówno początkujący, jak i „wtajemniczony” 
czytelnik Conrada. Nic z tych wartości, pomimo upływu 36 lat od śmierci pisarza, czas nie 
naruszył, przeciwnie spotęgował je i uwypuklił na tle przemijającej już sławy i nikłej wymowy 
dzieł wielu współczesnych mu wielkości.
 Los ukazał się w formie książkowej po raz pierwszy w Polsce w pierwszym nakładzie 
niniejszego wydania, w r. 1955. Piotr Grzegorczyk w swej pracy Joseph Conrad w Polsce. 
Materiały bibliograficzne (Warszawa, 1935) podaje, że pierwsze tłumaczenie powieści ukazało się 
w 1921 r. w odcinkach „Czasu”.
 Róża Jabłkomska
SŁOWNICZEK TERMINOLOGII MORSKIEJ.
(Opracowała Aleksandra Frybesowa)
 Aspirant — oficer, który zdał oficerski egzamin, ale nie ma jeszcze praktyki.
 Bak — część pokładu między dziobem a przednim masztem.
 Bezan — żagiel na bezanmaszcie.
 Bezanmaszt — najbliżej rufy ustawiony maszt na statkach nierej owych.
 Bezantopsel — patrz topsel.
 Bom — ruchome drzewce poprzeczne do masztu, służące do rozpinania żagli trójkątnych.
 Bosman — podoficer na statku mający pod swoją pieczą olinowanie, żagle i inne części 
osprzętu.
 Bras — lina służąca do obracania rei w płaszczyźnie poziomej.
 Bukszpryt (dziobnik) — wystające z dziobu ku przodowi drzewce poziome służące do 
rozpinania niektórych przednich żagli.
 Bu1aj (iluminator) — okrągłe okienko w ścianie kajuty lub nadbudówki statku.
 Delfiniak — rozporka podtrzymująca stalowe liny bukszprytu.
 Dokmistrz — urzędnik, który wyznacza statkom miejsce w porcie.
 Dryf — boczne posuwanie się statku pod wpływem wiatru i fali.
 Fał — lina służąca do podnoszenia żagla.
 Grodź 1. m. grodzie — wodoszczelne przegrody dzielące statek na części.
 Jabłko — mały drewniany krążek ochronny na szczycie masztu.
 Jol — statek dwumasztowy, na którym mały bezanmaszt ustawiony jest na rufie poza sterem.
 Jolka — łódź żaglowa lub wiosłowo—żaglowa.
 Kabina sterowa — nadbudówka na pokładzie dla pomieszczenia koła sterowego oraz innych 
urządzeń sterowych.
 Kabestan (kołowrót, kołowrót kotwiczny) — przytwierdzony do pokładu pionowy bęben 
obracany przy pomocy korby lub drążków w jego głowicy, a służący do wyciągania łańcucha 
kotwicznego lub naciągania lin.
 Kambuz — kuchnia na statku.
 Kliwer — najbardziej do przodu wysunięty trójkątny żagiel przedni, umocowany zwykle do 
bukszprytu.
 Koja — przytwierdzone do ściany statku łóżko lub prycza.
 Kok — kucharz na statku.
 Kołowiec — statek parowy poruszany przy pomocy kół.
 Kratownica (greting) — drewniana krata wpuszczona w deski pokładu.
 Kuter — typ jednomasztowego statku żaglowego.
 Linia wodna — linia wyznaczająca miejsce zetknięcia się kadłuba z powierzchnią wody przy 
normalnym obciążeniu statku i przy spokojnej wodzie.
 Luk — otwór w pokładzie służący do ładowania, schodzenia (luk wejściowy) bądź 
dopuszczenia światła (luk świetlny, świetlik, skajlajt).
 Makler — agent linii okrętowych lub spedytora.
 Messa — jadalnia oficerska na statku.
 Na oku — stanowisko majtka pełniącego służbę na dziobie statku. Funkcje jego polegają na 
obserwowaniu przestrzeni przed statkiem i głośnym podawaniu meldunków.
 Nabrzeże — omurowana względnie opalowana część brzegu.
 Nadburcie — część burty wystająca ponad pokład, niekiedy opatrzona barierą.
 Nawietrzna (burta, strona itp.) — burta lub część pokładu leżąca w kierunku, z którego wieje 
wiatr.
 Odcumować (statek) — zwolnić cumy (grube liny), którymi statek przywiązany jest do 
nabrzeża lub boi.
 Osprzęt — system żagli, masztów, lin; inaczej takielunek.
 Ostro (iść ostro na wiatr) — żaglować w kierunku możliwie bliskim tego, z którego nadchodzi 
wiatr.
 Przycumować — przymocować cumą statek do brzegu, boi lub innego statku.
 Reja — drzewce poziome, poprzeczne do masztu, służące do rozpinania żagli prostokątnych. 
Rufa — tylna część statku.
 Rufówka — nadbudówka mieszkalna na rufie statku. Róża wiatrów — podziałka na kompasie.
 Schodnia — zejście pod pokład statku.
 Sekstans — przyrząd astronomiczny, używany na statku do określania położenia 
geograficznego.
 Skajlajt (świetlik, luk świetlny) — okno na statku umieszczone w suficie kajuty.
 Slup — jednomasztowa żaglówka najczęściej o dwu tylko żaglach.
 Stawiać żagle — rozpinać żagle.
 Steward — służący na statku.
 Szaniec — wzniesiona część pokładu w rufowej części statku.
 Szkwał — silny podmuch, uderzenie wiatru.
 Sztaksel — przedni żagiel trójkątny, podnoszony na przednim sztagu, tj. linie stalowej 
utrzymującej maszt od przodu.
 Szyper — kapitan statku handlowego.
 Śródokręcie — środkowa część statku między bakiem a rufą.
 Śrubowiec — statek parowy poruszany śrubą.
 Światła pozycyjne — światła na burtach statku: zielone z prawej strony, czerwone z lewej, oraz 
białe — na masztach.
 Takielunek — patrz osprzęt.
 Topsel bezana — górny żagiel tylnego masztu.
 Trap — schody na statku lub drabinka przenośna służąca do wchodzenia z łodzi lub nabrzeża na 
pokład.
 Wachta — czterogodzinny okres służby; stąd — część załogi pełniąca razem służbę w 
określonych godzinach wachty.
 Wanty — liny stalowe podtrzymujące maszt z obu boków.
 Zawietrzna (burta, strona) — znajdująca się w kierunku przeciwnym do tego, z którego wieje 
wiatr.
 Zejściówka — podbudówka na pokładzie osłaniająca schody prowadzące do wnętrza statku.
 Zrefować żagle — częściowo zwinąć żagle dla zmniejszenia ich powierzchni.
 * Bedlam — popularna nazwa londyńskiego szpitala Betleem dla chorych umysłowo; stąd w ogóle szpital dla 
obłąkanych
 * Basso–profundo właściwie: basso–profondo (wł.) — głęboki bas
 * East End — wschodnia dzielnica Londynu, zamieszkana głównie przez najuboższą ludność.
 * West End — dzielnica zamożnej burżuazji w zachodniej części Londynu.
 * Albany — elegancka dzielnica mieszkaniowa w Londynie
 * Garniture de cheminée (fr.) — przedmioty ozdabiające kominek, często artystyczne brązy
 * Lakh — określenie używane w Indiach Angielskich oznaczające sto tysięcy; stąd często w znaczeniu: sto tysięcy 
rupii
 * Beczka Danaid — wg. mitu greckiego Danaidy, córki króla Danaosa, ukarane za zamordowanie swych mężów, 
musiały w podziemnym państwie napełniać beczkę bez dna
 * Aluzja do słynnej powieści W.Sterne’a Podróż sentymentalna (1787), w której autor walczy o prawa ludzkich 
uczuć
 * ? propos de bottes (fr.) — dosłownie: z powodu butów; wyrażenie idiomatyczne oznaczające: bez żadnego 
powodu
 * Genre (fr.) — tu w znaczeniu: styl, sposób ubierania się
 * Badinage (fr.) — żartobliwa i pełna wdzięku gawęda
 * Tower — historyczny zamek w Londynie; niegdyś więzienie polityczne
 * Coup de foudre (fr.) — wyrażenie idiomatyczne oznaczające: miłość od pierwszego wejrzenia
 * Un galant homme (fr.) — człowiek szlachetny i subtelny
 * T?te–?–t?te (fr.) — sam na sam
 * Née (fr.) — urodzona, z domu
 * Wg. międzynarodowych przepisów, tzw. prawa drogi, statek żaglowy, który płynie pełnym wiatrem, obowiązany 
jest ustąpić z drogi statkowi płynącemu pod wiatr
 * Eureka (gr.) — Znalazłem, Okrzyk Archimedesa, który kąpiąc się odkrył nagle prawo dotyczące wagi ciał 
zanurzonych w wodzie; dziś zwrot przysłowiowy
 * Nemezis — grecka bogini zemsty i sprawiedliwości; tu w znaczeniu: mściwy a nieuchronny los
 * Adios (hiszp.) — żegnaj
 * Idée fixe (fr.) — myśl z wielką siła sprzątającą czyjś umysł, stanowiącą niemal obsesję
 * Aluzja do ogrodów, w których przebywał jeden z bohaterów Jerozolimy wyzwolonej T.Tassa (1575), zniewolony 
urokami pięknej czarodziejki Armidy
 * W Anglii nazywają Jonaszem kogoś, kto przynosi nieszczęście na statku, nawiązując do opowieści St. 
Testamentu, wg. której prorok Jonasz, ściągnąwszy przez swe nieposłuszeństwo rozkazom boskim gniew boży na 
statek, został w czasie burzy wrzucony w morze. Połknięty przez wieloryba wyszedł jednak po trzech dniach w 
cudowny sposób żywy z jego brzucha
 * Mowa o wrzosie drzewiastym, którego korzeń służy do wyrobu fajek
 * Effarement (fr.) — zmieszanie
 * Bon voyage (fr.) — szczęśliwej podróży