
FRANK DOLPHIN
BISKUP INDIAN ZACHODNIEJ KANADY
Z języka angielskiego przełożyła IRENA DOLEŻAL-NOWICKA
KSIĘGARNIA ŚW. JACKA
KATOWICE 1993

SPIS TREŚCI
Przedmowa
Wstęp
1 Płonący lód
2 Zaczyna się walka
3 Wezwanie z daleka
4 W nieznane
5 Przybył, żeby służyć
6 Twój Bóg musi być dobry
7 Zgięta trzcina
8 Wichrom naprzeciw
9 Najszczęśliwsze dni
10 Próba zesłana przez Boga
11 Śmierć wędruje przez prerię
12 Każde niebezpieczeństwo zdarzyć się może
13 Jego lud zagrożony
14 Powolne męczeństwo
15 Pojedynek ze "Starym Jutrem"
16 Nigdy więcej żebraniny
17 Stary wojownik walczy
18 Należę do Boga
Uwagi
Posłowie (o. Leonard Głowacki OMI)



PRZEDMOWA

Biskup Indian Zachodniej Kanady z pewnością rozbudzi nowe zainteresowanie
barwnym życiem i osiągnięciami jednego z pierwszych misjonarzy, którzy
przyczynili się do założenia Kościoła w zachodniej Kanadzie i na dalekiej
północy. Witalis Justyn Grandin znacznie przyczynił się do powstania
pisanej historii Kościoła w zachodniej Kanadzie i autor docenia wielką
rolę, jaką w tym względzie odegrał. Dzięki niemu poznajemy również poglądy
biskupa Grandina na działalność Kompanii Hudsońskiej i z czasem rządu
Kanady, instytucji całkowicie obojętnych na potrzeby miejscowych ludów
Kanady.
Stanowi to jednak tylko drobny wycinek książki. Frank Dolphin ukazując
życie Grandina zaprasza czytelnika, by towarzyszył misjonarzowi w jego
zmaganiach z duchem i ciałem, w ten sposób pozwalając mu lepiej zrozumieć
głęboką wiarę i oddanie tego pokornego oblata Maryi Niepokalanej. Jeśli
czytelnik zaskoczony jest niezwykłością zadań, z jakimi borykał się Witalis
Grandin, to tym bardziej zdumiony będzie rezultatami, jakie osiągnął. Bóg
istotnie wybiera maluczkich tego świata, by dokonywali rzeczy wielkich!
Pod piórem Franka Dolphina prawda staje się bardziej zdumiewająca niż
fantazja. A przecież autor niczego nie zmyśla. Po prostu opowiada dzieje -
cudowne dzieje - człowieka pokornego, całkowicie oddanego woli Bożej,
zawsze skorego nieść swój krzyż, choćby nawet sądził, że jest niegodny
wielkiej odpowiedzialności, jaka nań została nałożona.
Kiedy w roku 1854 Witalis Grandin przybył do St. Boniface, tylko pięć misji
katolickich obsługiwało całą zachodnią i północną Kanadę, a gdy zmarł w
roku 1902, zostawił sześćdziesiąt pięć dobrze zorganizowanych stacji
misyjnych, pięćdziesiąt szkół, trzy szpitale i dwa seminaria, zostawił też
po sobie pamięć świętości, żywą nawet pół wieku później wśród tych, którzy
tylko czytali o tym, czego dokonał.
W książce Franka Dolphina Witalis Grandin żyje, a jego dzieje w niej
opisane na pewno wzruszą do głębi jej czytelnika.

Roger G. Motut, CM, Ph.D.
emerytowany profesor języków
uniwersytetu w Albercie



WSTĘP

Witalis Justyn Grandin, biskup Indian zachodniej Kanady, przemierzył ponad
40000 km na rakietach śnieżnych z jednej do drugiej odległej misji oraz
niezliczone kilometry zaprzęgiem psim i konno. Fakty te świadczą o
niezwykłym oddaniu tego francuskiego biskupa-misjonarza, jakie żywił dla
Kościoła oraz dla Indian i Metysów. W każdej chwili gotów poświęcić własne
życie dla tego ludu, wielokrotnie bliski był śmierci, kiedyś nawet
dwukrotnie w ciągu jednego miesiąca, zagubiony wśród lodów Wielkiego
Jeziora Niewolniczego.
Witalis Justyn Grandin (1829-1902), oblat Zgromadzenia Misjonarzy Maryi
Niepokalanej i pierwszy biskup St. Albert, następnie biskup archidiecezji
Edmonton, nigdy nie uważał siebie za godnego, by kierować młodym Kościołem
w zachodniej Kanadzie. Od dzieciństwa słabego zdrowia, tygodnie całe, a
nawet miesiące musiał przebywać w łóżku. Miał też wadę wymowy.
Jego przyjaciele nazywali go "biskupem Indian", ponieważ tak żarliwie
bronił ich sprawy wobec wszystkich władz ludzi białych. Uważał siebie
zawsze za trzcinę pochyloną w stronę krzyża i ten symbol wybrał jako swój
biskupi herb, który opatrzony był mottem: Infirma mundi elegit Deus - "To,
co światu wydaje się słabe, wybrał Bóg". Ten biskup-misjonarz XIX wieku
może nas nauczyć, jak doniosłe znaczenie ma lojalność, cierpliwość i
wyrozumiałość, zalety potrzebne w każdej epoce.
Praca niniejsza nie ma zamiaru być uczoną rozprawą o życiu Grandina, jest
to raczej opis jego dziejów i przeżyć w początkach osadnictwa na północnym
zachodzie Kanady. Pisząc tę książkę w znacznej mierze opierałem się na
pracach trzech francuskich oblatów, byli to: Emil Jonquet OMI, Mgr Grandin,
Montreal 1903, Leon Hermant OMI, Le serviteur de Dieu, Vital Justin
Grandin, Bruxelles, Messager de Marie Immaculee, 1937, (wyd. w jęz.
angielskim pt. The Cross My Stay: The Life of the Servant of God Vital
Justin Grandin, Toronto, The Mis-sion Press 1948); Paul-Emile Breton OMI,
Vital Grandin OMI la merveilleuse aventure de „l'eveque sauvage" des
Prairies et du Grand Nord, Paris, A. Fayard 1960.
Zobowiązany jestem wielce wyżej wymienionym autorom oraz wielu innych
osobom, zwłaszcza pragnę podziękować doktorowi Rogerowi Motut z
Uniwersytetu Alberta, za jego pracę translatorską i zachętę; ojcu Tony'emu
Duhaime OMI, który pierwszy podsunął mi pomysł napisania dziejów biskupa
Grandina i członkom jego komitetu do spraw oblatów; panu Guyowi Lacombe,
przewodniczącemu komitetu oraz pani Nicole Cle-riot, która przetłumaczyła
dla mnie książkę Jonqueta.
Tę książkę pragnąłbym zadedykować pamięci wszystkich zmarłych oblackich
misjonarzy, jak również księżom i braciom żyjącym współcześnie oraz tym,
którzy w przyszłości kontynuować będą dzieło Witalisa Grandina.



1. PŁONĄCY LÓD

Mężczyzna przytulił do siebie chłopca, silny wiatr szarpał skórę karibu, w
jaką obaj byli zawinięci, grożąc zdarciem koców, chroniących ich od burzy
śnieżnej. Psy pociągowe, uwolnione od uprzęży, zakopały się w cienką
warstwę śniegu, jaka pokrywała Wielkie Jezioro Niewolnicze, wypoczywając po
dziesięciu godzinach ciężkiego przedzierania się przez pnie drzew i bryły
lodu. Drobniutkie płatki śniegu, pędzone kąsającym wiatrem, zatarły
wszystkie ślady szlaku prowadzącego do Misji Świętego Józefa w forcie
Resolution, zacisznego raju, chroniącego od zamieci, znajdującego się
zaledwie o kilka kilometrów od miejsca, gdzie się znajdowali. Nawet psy,
zazwyczaj tak dobrze orientujące się w terenie, nie potrafiły odszukać
drogi podczas tej burzliwej, grudniowej nocy roku 1863.
Mężczyzna podniósł głowę, by sprawdzić, co się dzieje z kocami szarpanymi
wiatrem. Chwycił jeden z nich, który wyrwał się spod wbitych w śnieg rakiet
śnieżnych i trzepotał ostrzegawczo. Wiatr uderzył go w czoło, w obnażoną
skórę wbiły się setki igieł.
Ci dwaj, Witalis Grandin, rzymskokatolicki biskup, i Jan Baptysta Pepin,
młody Metys, zostali w tyle za swymi towarzyszami, którzy pospieszyli
przodem, by zanieść do samotnej misji radosną wieść, że przybywa do niej
biskup.
- Wielki Duch uśmiechnął się do nas i obdarzył piękną pogodą. Uprzedzimy
księży, żeby się mogli przygotować.
Ledwie jednak przewodnicy znaleźli się poza zasięgiem głosu, pogoda szybko
się zmieniła. Czysty błękit nieba pokryła szara opończa chmur. Wiatr
najpierw cicho jęczał, jak przyjaciel ponaglający do pośpiechu, by po
chwili szydzić, że próbują znaleźć schronienie na lodowatej pustyni.
Grandin szybko zdał sobie sprawę z niebezpieczeństwa. Śnieg wokoło nich
wirował, tworząc dziwaczne wzory, które przesłaniały szlak i myliły psy.
Zatrzymał się, żeby spojrzeć w niebo i tam szukać jakichś oznak uciszenia
się burzy śnieżnej, modląc się żarliwie do Boga o pomoc. Ale od razu
zrozumiał, że zawieja nie cichnie, lecz wręcz przeciwnie, nabiera siły.
Niejeden już raz podczas swej pracy na wielkim terytorium misyjnym stykał
się z niebezpieczeństwem. I za każdym razem swoje życie z ufnością
powierzał Bogu. Jeśli Bóg chce, by przeżył, to przeżyje. Jeśli Pan domaga
się ofiary jego życia, gotów jest ją złożyć. Z pewnością nie żąda On jednak
życia tego młodego chłopca.
Czy iść naprzód i wyczerpać resztkę tej energii, jaką jeszcze mieli? Czy
lepiej zrobić sobie jakieś prymitywne schronienie i przeczekać burzę? Przez
pewien czas siedzieli skuleni na sankach, a zimno kąsało ich do szpiku
kości. Kiedy Baptysta zaczął płakać, łzy przymarzały mu do policzków.
Grandin, żeby uspokoić chłopca, najpierw zaczął śpiewać, a potem się
modlił. Ile czasu minie, nim zamarzną na śmierć?
- Pobłogosław mnie, ojcze. - Baptysta zaczął swą przedśmiertną spowiedź, a
Grandin przysunął ucho do drżących warg. Wśród łkań wysłuchał litanii
drobnych uchybień, które tylko piętnastolatek mógł uważać za tak ważne, by
go odsunęły od Wielkiego Ducha, o którym jego przyjaciel, biskup, tak
często mówił.
- Ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris... "Odpuszczam ci grzechy
twoje w imię Ojca..." - Jak dziwnie brzmiały te łacińskie słowa, jak obco,
nie na miejscu w tej lodowatej pustce. A przy tym jak pięknie i
pocieszająco dla tych dwóch istot ludzkich, samotnych i bezradnych wobec
oczekującej ich śmierci. Gdyby tak miał kogoś, komu mógłby wyznać grzechy,
złożyć w ofierze swoje życie bez wahania czy słowa skargi.
Grandin przybył do St. Boniface 14 sierpnia 1854 roku z Francji, by
przynieść Indianom Dobrą Nowinę o zbawieniu w Jezusie Chrystusie. Po
wypełnieniu tego zadania pragnął śmierci męczennika, ale dopiero w
przyszłości. Rzymskokatoliccy misjonarze, oblaci Maryi Niepokalanej,
dopiero rozpoczęli swoją pracę, by przynieść chrześcijaństwo
północno-zachodniej Kanadzie. Jak więc Grandin mógł poddać się śmierci? Bóg
chciał, by walczył o życie.
Ach, jak dobrze smakowałby talerz gorącej zupy! Po raz ostatni przeszukał
starannie pusty worek na żywność, znowu na próżno. Postanowił więc ruszyć w
kierunku misji, łudząc się nadzieją, że spotka wyprawę ratowniczą. Posuwali
się z największym trudem, Grandin jęczał z bólu za każdym razem, ilekroć
zraniony duży palec u nogi uderzał o sterczący lód. Wkrótce zagroziło im
nowe niebezpieczeństwo. Biskup Grandin zauważył, że Baptysta zasypia,
próbował więc wszystkiego, żeby tylko zmusić go do czuwania: potrząsał
chłopcem, śpiewał, modlił się głośno. Nagle w półmroku ujrzał głęboką zaspę
śnieżną - oto była odpowiedź. Wykopał w niej jamę, wymościł kocem i ułożył
chłopca na tym lodowatym posłaniu, nakrywając go resztą koców. Ale jak
powstrzymać wiatr od tego, by ich nie porwał? Grandin przyprowadził psy,
rogi koców wkopał w zaspę i kazał im się na nich położyć. Potem nasunął
śnieg na chłopca i sam położył się koło niego.
Wkrótce poczuł, że jego wilgotne, przepocone od fizycznego wysiłku odzienie
sztywnieje. A kiedy wilgoć stała się lodem, nie miał już gdzie ogrzać rąk.
Obaj marzyli o tym, żeby zasnąć, ale wiedzieli, że gdyby ośmielili się
zamknąć oczy, mogliby się już nigdy nie obudzić. Przez długie więc godziny
ruszali się, obracali, chuchali w ręce. Nagle Grandin zerwał się na nogi. W
wąskim paśmie szarzejącego świtu dostrzegł ziemię.
- Baptysto! Wstawaj szybko. Widzę ziemię. Wielki Duch ocalił nas!
Chłopiec wygramolił się z zaspy śniegu.
- Też widzę ziemię! - zawołał. - Widzę!
Ziemia oznaczała drewno, trzask płomieni, rozkoszne ciepło ognia. Grandin
szybko pakując rzeczy na dnie swego worka znalazł resztkę herbaty. Już czuł
w ustach smak gorącego płynu. Był jeszcze jeden powód, dla którego musieli
się spieszyć - zupełnie stracił czucie w lewej pięcie, była odmrożona.
Baptysta też czuł mrowienie w piętach. Dla obu założenie rakiet śnieżnych
byłoby zbyt bolesne, musieli więc pokonywać zaspy bez nich.
Trzymając się za ręce walczyli o każdy krok, obsuwając się co chwila i
ślizgając. Ale cóż to? Czyżby padli ofiarą mirażu? Tak bliska ziemia,
ciągle była poza ich zasięgiem. Opuścili głowy, by walczyć skuteczniej z
wiatrem. Grandin znowu uderzył się w bolący palec. Ale tym razem krzyknął z
radości, gdyż pod stopami zobaczył uschnięte drzewo. Nareszcie byli na
stałym lądzie.
Baptysta zaczął spiesznie zbierać gałęzie. Perspektywa ciepła dodała im
sił, rzucali kawałki kory do ognia, zabłysły małe płomyczki, rozgorzały
mocniej, strzeliły wysoko, aż wreszcie śnieg w garnku stał się smolistą
herbatą. A kiedy dmuchając na gorący napój sączyli go powoli, spostrzegli,
że podobnie jak poprzedniego dnia wiatr był znowu łagodnym powiewem. Niebo
poróżowiało, a potem stało się ciemnoczerwone niby blask padający z
wielkiego brzuchatego pieca Misji Świętego Józefa. Nocna zamieć ucichła.
W mroźnym powietrzu srebrzyście błyszczały kryształy lodu. Spokój natury
ukoił obawy Grandina. Dziękując Bogu, że wyprowadził ich z
niebezpieczeństwa i dał schronienie w sosnowym zagajniku, wzrokiem zaczął
badać horyzont, by znaleźć dobrze znane drogowskazy.
- Baptysto, spójrz na jezioro! Czy widzisz te dwie pary porzuconych sanek?
Jesteśmy blisko misji. Bóg nas uratował.
W przystępie radości obaj zaczęli się śmiać, płakać, krzyczeć i tańczyć.
Pierzchła rezygnacja, pogodzenie się ze śmiercią, obaj ocaleni byli
szczęśliwi, że zostali uratowani. Był jeszcze jeden powód do radości - te
sanki należały do tych, którzy poszli przodem. Ojciec Baptysty i wuj
ryzykowali życiem, żeby ich odszukać. Z płonącymi pochodniami, nawoływali
Grandina i Baptystę, ale wiatr tłumił ich głosy.
Biskup i chłopiec spakowali koce i szybko zaprzęgli ujadające głośno psy. W
ciągu piętnastu minut dotarli do misyjnego domu. Z komina unosił się dym,
ale wokoło nie było widać nikogo.
Grandin pchnął drzwi małej kaplicy i zatrzymał się, słysząc głos ojca Emila
Petitot. Jego czarny ornat świadczył o tym, że odprawia mszę żałobną.
Misjonarz składał świętą ofiarę za spokój dusz obu zaginionych podróżników.
Ale kiedy podniósł wzrok, zobaczył, że przed nim stoi biskup z twarzą
pokrytą szronem. Petitot chwycił się za krawędź ołtarza, żeby utrzymać
równowagę. Zmarli żyją - chwała Ci, Panie! Obaj mężczyźni ucałowali się
radośnie. Tak dużo chcieli sobie powiedzieć, ale zabrakło im słów. To
wzruszające spotkanie prawie uniemożliwiło ojcu Petitot dokończenie mszy,
która z żałobnej przemieniła się w dziękczynną. Biskup także odprawił mszę,
żeby podziękować Bogu za to, co wszyscy znający niebezpieczeństwa
podróżowania zimą uważali za cudowne ocalenie.
Reszta dnia upłynęła na opowiadaniu o przygodach na lodowej tafli jeziora,
które omal nie skończyły się śmiercią. Ojcowie Petitot i Zefiryn Gascon z
takim przejęciem przeżywali wraz z Grandinem każdy moment, że kilkakrotnie
wszyscy trzej, kiedy napięcie rosło, płakali. Ojcowie opowiadali o tym, jak
poszukiwali zaginionych długo w nocy, jak strzelali w powietrze, żeby
nawiązać kontakt. A teraz dziękowali Bogu i wielbili Go za Jego łaskę, że
ocalił Grandina i Baptystę.
- Zostań z nami, ojcze, żebyśmy wspólnie święcili Boże Narodzenie -
zaproponowali. Grandin zgodził się na to, ale zaraz potem zamierzał
wyruszyć do misji w Providence. Ledwie uszedł śmierci, a już był gotów
narażać się na dalsze niebezpieczeństwa, by wizytować swoich księży i
odwiedzić tych wszystkich współpracujących z nimi ludzi, którzy luźno
rozsiani żyli w tym wielkim kraju. Jego bohaterstwo nie było niczym
wyjątkowym, ale tylko misjonarze potrafili zrozumieć motywy jego działania.
Inni ludzie też przemierzali ten dziki kraj. Wiosną i latem Indianie,
Metysi, podróżnicy i handlarze skórami pokonywali rzeki i jeziora, płynąc
kanu. A kiedy drogi wodne zamarzały, zamieniali łódeczki na psie zaprzęgi i
rakiety śnieżne, by dotrzeć do odległych celów. Podróżnicy i handlarze tak
samo cierpieli zimno, głód i samotność. Ale dla nich nagrodą było odkrycie
łatwiejszej drogi czy zdobycie cennych skór, które można było sprzedać w
Europie.
Grandin i jego oblaci nie mieli takich osiągnięć, mieli natomiast w swej
duszy głęboko zakorzenione pragnienie, by szerzyć Dobrą Nowinę Ewangelii.
Dla nich była to nagroda o wiele cenniejsza niż ładunek drogocennych futer.
Biskup Grandin tak napisał w swoim dzienniku: "O, jak boleśnie jest żyć w
tym wielkim kraju, który został mi powierzony. Nie marnuje się tu ani
jednej skórki, ale dusze, za które Jezus Chrystus zapłacił swoją krwią,
giną codziennie. Czy zawahałbym się poświęcić siebie? Nigdy".
Dwaj księża w Misji Świętego Józefa nie byli wcale zdziwieni widząc, jak
biskup obserwuje niebo i kierunek wiatru, gdy tylko minęło Boże Narodzenie.
Przy dobrej pogodzie mógł wrócić do misji w Providence przez zdradzieckie
Wielkie Jezioro Niewolnicze. Ale choć był odważny, nie był lekkomyślny. To,
że uratowali się z poprzedniej burzy śnieżnej, było wystarczającym
ostrzeżeniem, żeby się dobrze przygotować do następnej wyprawy w
najzimniejszym miesiącu roku.
I znowu koło biskupa szedł Baptysta wraz ze swym ojcem i drugim
przewodnikiem. Sześć najmocniejszych psów ciągnęło sanki, wyładowane
zapasami żywności na wielodniową podróż. Pogoda się ustaliła, dnie były
słoneczne, noce jasne, a dym z obozowego ogniska prosto jak kolumna wzbijał
się w niebo prześwietlone światłem księżyca. Każdego wieczoru po spożyciu
gorącego posiłku rozmawiali i modlili się dziękując Bogu za jeszcze jeden
dzień spokojnej podróży. A potem układali plan na dzień następny omawiając
trasę do Providence i punkty orientacyjne.
Biskup Grandin pewien, że jego towarzysze dobrze znają teren, nie zauważył
narastającego w nich zdenerwowania. Przewodnik zatrzymywał się często, żeby
sprawdzić szlak i badać wzrokiem horyzont. Wreszcie po dwóch dniach tego
rodzaju poczynań spytał:
- Czy dzieje się coś złego?
- Obawiam się, że zgubiliśmy szlak. Wszystko wokoło ciągle jest takie samo.
Grandin nic nie odpowiedział. Objął wzrokiem nie kończącą się lodową
pustać, przeciętą zaspami śnieżnymi. Postanowili resztę dnia poświęcić na
znalezienie wyjścia z białego labiryntu. W dużej odległości spostrzegli
coś, co wydawało się być wyspami na zamarzniętym jeziorze. Czy są to
znajome punkty orientacyjne? A może natura wprowadza ich w błąd? Muszą
jednak zaryzykować. Ojciec Baptysty skierował psy w stronę wysp, które
jednak jakby za sprawą niewidocznego czarnoksiężnika stale były poza ich
zasięgiem, aż wreszcie zniknęły z pola widzenia podróżników. Jak wielkie
było ich rozczarowanie, kiedy pojęli, że podążali za mirażem. Oto Bóg znowu
wystawił na próbę wiarę i ufność Grandina. Stary rok się kończył, nowy
obiecywał niewiele. Na powitanie Nowego Roku nie mieli już prawie żywności.
W milczeniu zjedli resztę zapasów. Nie zakończyli dnia jak zwykle
śpiewaniem i żartami. Trudno było dziękować Bogu za opiekę nad
podróżnikami. Czy Grandin mógł namawiać towarzyszy do miłowania Pana Boga,
jeśli znowu znajdowali się na krawędzi śmierci? Nawet biskupowi trudno było
się pogodzić z wolą Boga, który żądał od swego misjonarza i młodego
chłopca, by zaledwie w ciągu trzech tygodni po raz drugi stanęli wobec
śmierci na szlaku. Modląc się, aby Pan Bóg przeprowadził ich szczęśliwie
przez lód i śnieg, próbowali zasnąć przed jeszcze jednym okropnym dniem
próby. Po przebudzeniu postanowili, że jeśli nazajutrz nie znajdą drogi,
będą musieli pociąć na kawałki skóry karibu i ugotować je. Następnie trzeba
będzie zabić psy.
Ostatni dzień roku spędzili na poszukiwaniu szlaku wiodącego do Providence,
do ciepłego pożywienia i wygodnego noclegu. Po bezowocnej wędrówce po
lodzie w czasie krótkich godzin światła dziennego przygnębieni i załamani
rozbili obóz. Ogień palił się jasno i trzaskał, ale oni nie mieli nic, żeby
zapełnić puste żołądki. Wreszcie wszyscy czterej przykryli się śniegiem,
zastanawiając się, co przyniesie im Nowy Rok, jeśli w ogóle coś im
przyniesie.
- Módl się za nas, biskupie. Dobry Bóg cię wysłucha.
Po niespokojnej nocy trzej mężczyźni i chłopiec zwinęli obóz. Głód szarpał
im wnętrzności. Nim wyruszyli w drogę, starannie szukali tropów
zwierzęcych, mając nadzieję, że zabiją jelenia, a nawet choćby królika, i w
ten sposób zdobędą mięso. Skowytanie zgłodniałych psów pogłębiło ich
rozpacz. Podróżnicy uklękli, by odmówić różaniec przed jeszcze jednym dniem
uciążliwej wędrówki. Kiedy skończyli ostatnie Zdrowaś Maryja, Grandin
postanowił czekać samotnie, podczas gdy pozostali trzej będą szukać wyjścia
ze śnieżnego labiryntu. Chciał dopełnić świętego obowiązku, chciał odnowić
swą zakonną profesję, śluby złożone uroczyście jedenaście lat temu.
Wziął swój misyjny krzyż, ten krzyż, który otrzymał w dniu, kiedy wkroczył
w życie zakonne jako oblat Maryi Niepokalanej, i ukląkł na lodzie,
trzymając go mocno przed sobą. Oczy miał zamknięte, jakby nie chciał
dopuścić do siebie lęku i rozpaczy, które go nękały. Znowu był studentem we
Francji, w Marsylii. Oto stał przed biskupem Karolem Eugeniuszem de
Mazenod, założycielem Zgromadzenia Oblatów i jego przyjacielem, tym, który
zainspirował go swego czasu do pracy wśród Indian i Metysów, a teraz w niej
go podtrzymywał.
- W imię Pana naszego Jezusa Chrystusa... Ja, Wita-lis Justyn Grandin,
ślubuję Bogu ubóstwo, czystość i posłuszeństwo oraz wytrwanie całe życie w
zgromadzeniu...
Otworzył oczy oczekując, że zobaczy wokół siebie swych braci zakonnych,
oblatów. Ale oto był całkowicie sam klęcząc nie przed założycielem swego
zakonu, ale wobec wielkości Bożego stworzenia. Blask słońca odbijającego
się na przeczystym śniegu przez chwilę go oślepił.
- Boże mój i Panie, ofiaruję Ci moje życie, jeśli taka jest wola Twoja, ale
proszę Cię, byś zezwolił mi służyć Tobie, niezależnie od ofiar, jakie mam
ponieść, tak długo, jak będę tylko mógł to czynić. - Tego rodzaju wyznanie
składał Bogu regularnie podczas swych podróży.
Kiedy rozejrzał się po jeziorze, znowu spostrzegł tajemnicze wyspy. Czy
powinni jeszcze jeden dzień poświęcić na poszukiwanie szlaku czy też
zawrócić i rozpocząć mozolny, długi powrót do Misji Świętego Józefa? To
będzie oznaczało zabijanie po kolei psów i zjedzenie ich - pomyślał. - Nie
możemy tego zrobić, chyba, że umieralibyśmy z głodu.
Gdy jego towarzysze wrócili, Grandin zaczął ich pocieszać. Przecież nie tak
dawno temu razem z Baptystą przeżyli burzę śnieżną na jeziorze. Bóg ich nie
opuścił, kiedy groziła im niechybna śmierć, i tak też będzie teraz.
- Na razie szukajmy drogi - powiedział Grandin - a ja mam pewien pomysł.
Miraże pojawiały się i znikały, łudząc podróżników, by szli tą lub inną
drogą. O trzeciej słońce zaszło, trzeba było znowu rozbić obóz. Po jeszcze
jednej bezsennej z powodu głodu nocy biskup Grandin wyjaśnił swój plan
zgnębionym towarzyszom.
- Po pierwsze pomódlmy się. Powiemy Bogu, że jesteśmy jak trzej Mędrcy ze
Wschodu, którzy szukali Dzieciątka Jezus. Prowadziła ich gwiazda. Jeśli Pan
Bóg wskaże nam drogę do Providence, to odprawimy tam sumę w dniu Trzech
Króli. To będzie zaledwie za cztery dni.
I znowu, kiedy zwinęli obóz i ruszyli w drogę, miraże drgały i mamiły ich w
ostrym przeczystym powietrzu. Nagle biskup zauważył plamę różniącą się od
innych. Dla jakiejś przyczyny nie niknęła ona tak, jak inne złudne obrazy.
Uważnie badał ją wzrokiem, bojąc się, by przedwcześnie nie rozbudzić
nadziei.
- To stały ląd, tym razem to nie złudzenie - powiedział wreszcie.
Przewodnik wydał rozkaz psom i pragnąc jak najszybciej dotrzeć do
zauważonego punktu, tak ostro zawrócił saniami, że omal ich nie przewrócił.
Wkrótce na śniegu dostrzegli ślady płóz. Wszyscy czterej krzyknęli z
radości, tak samo jak Grandin i Baptysta, kiedy spostrzegli porzucone sanie
po przeżyciu strasznej nocy wśród burzy śnieżnej. Psy pomknęły szybko. Już
czuły w powietrzu cudowną woń surowego mięsa, jakie na nich czekało.
Wędrowcy północnych szlaków wyprzedzili Trzech Mędrców o kilka godzin.
Wydarzenia te z wczesnych lat pracy misjonarskiej biskupa Grandina są
świadectwem, jak Bóg potrafi ludzką słabość przemienić w siłę. Tak, jak
będąc młodym człowiekiem Grandin pokonał słabość swego organizmu, wadę
wymowy, biedę i odrzucenie przez władze kościelne, tak teraz pokonał
śnieżycę, trudy wędrówki i samotność, by służyć swoim rozproszonym misjom w
zachodniej Kanadzie.
- "Jakiego nadzwyczajnego biskupa macie tu, w Północnej Ameryce - napisze
potem francuski dziennikarz Louis Veuillot. - On dowiódł, jak prawdziwe
jest powiedzenie, że lód może płonąć".



2. ZACZYNA SIĘ WALKA

Długo przedtem, nim młody Witalis Justyn Grandin usłyszał o
północno-zachodniej Kanadzie i żyjących tam indiańskich plemionach,
obudziło się w nim zainteresowanie kapłaństwem. Jako czteroletni chłopiec w
1833 roku naśladował każdego, kto wywarł na nim silne wrażenie, a jego
ulubionym wzorem stał się wikary w rodzinnej parafii w Aron, małej wiosce
na północy Francji. Młody ksiądz często odwiedzał dom Grandinów.
Dziewięcioro dzieci, braci i sióstr, z trzynaściorga, które przeżyły liczne
choroby, śmiały się z jego opowiadań i razem z nim śpiewały, często
układając swoje własne piosenki.
Maria i Jan Grandin z dumą opowiadali o tym dniu, kiedy młody ksiądz zadał
Witalisowi pytanie, tak często stawiane dzieciom: "Kim chcesz zostać, gdy
dorośniesz?" Mały chłopiec mocno ścisnął matkę za rękę i schował głowę w
fałdy jej spódnicy. Ksiądz pochylił się nad malcem, ciekaw, co odpowie.
Witalis jeszcze głębiej schował twarz, ale wreszcie wyszeptał:
- Ja chcę być taki sam Jak mój brat JAnek. On się uczy w parafii, będzie
księdzem. Ja chcę robić cuda.
- Ale przecież ksiądz musi wygłaszać kazania. Jakie będzie twoje kazanie?
Witalis wskoczył na krzesło, znał tylko jedno kazanie, jedno jedyne,
jakiego nauczył go ksiądz.
- Jestem małym chłopcem, nie wiem, jaka jest na dziś Ewangelia. Wiem
tylko, że ten, kto się wywyższa, będzie poniżony, a ten, co się poniża,
będzie wywyższony. Pamiętajcie o tym. - Ksiądz i rodzina Grandinów widząc
poważny wyraz twarzy chłopca roześmiali się.
Maria Grandin dobrze pamiętała dzień pierwszej Komunii świętej Witalisa,
nie miał wtedy jeszcze dziesięciu lat. On sam nawet jako stary już człowiek
nie zapomniał o tym dniu i do końca życia obchodził jego rocznicę. Witalis
powiedział matce, że zapragnął zostać księdzem wtedy, kiedy po raz pierwszy
zbliżył się do balustrady ołtarza. Wśród niezwykłej radości, jaka go
ogarnęła, kiedy przyjmował Eucharystię, poczuł nagle smutek. Przeraził się,
że nigdy nie zostanie księdzem, ponieważ jego rodzice byli bardzo biedni.
Już jako małe dziecko rozumiał, z jak wielkim trudem utrzymują oni całą
rodzinę. Jan, najstarszy brat, opuścił właśnie rodzinny dom, żeby rozpocząć
długie lata nauki w niższym seminarium duchownym. Witalis pamiętał dobrze,
jak wielkie było w domu wzruszenie, kiedy Jan powiedział ojcu, że chce
zostać księdzem.
Matka próbowała uciszyć rozbawione dzieci, kiedy obaj rozmawiali o
powodach, dla których Jan postanowił być księdzem. Ojciec wypytał najpierw
syna o motywy, okazując niezbyt wielki zapał dla jego decyzji. Kiedy Maria
położyła palec na ustach, żeby dzieci nie robiły hałasu, zbiły się one w
gromadkę, a głos ojca stał się wtedy wyraźnie słyszalny.
- Janie, ty nie masz takich zalet, żebyś mógł zostać księdzem. Ksiądz musi
być człowiekiem świętym. Wolałbym, żebyś został zwykłym rolnikiem, niż
miałbyś zostać na nic nieprzydatnym księdzem, takim, co to tylko wyrządza
wiele szkody.
Maria wiedziała, że ta rozmowa wywarła wielkie wrażenie na Witalisie.
Jeśli, zdaniem ojca, Jan nie miał odpowiednich zalet, by zostać księdzem,
to jak on, Witalis, mógł rozważać taki pomysł? Wreszcie kiedy Jan i ojciec
ramię w ramię weszli do kuchni, żeby obwieścić podjętą decyzję - Jan idzie
do niższego seminarium - Maria i dzieci otoczyły chłopca ściskając go
serdecznie. Rodzice dobrze wiedzieli, ile trudów trzeba będzie ponieść,
żeby mieć księdza w rodzinie. Mimo głębokiej wiary w pomoc Pana Boga
wszyscy będą musieli pracować jeszcze usilniej. Żeby ulżyć rodzinie, Maria
zapakowała trochę rzeczy Witalisa, ucałowała go serdecznie i wysłała do
wuja, Michała Patry, który był jego ojcem chrzestnym. Witalis miał u niego
zarabiać na swoje utrzymanie pracując jako pastuszek. Nieco później
dołączyła tam również jego młodsza siostra Melania.
- Witaj, drogi chłopcze, w swoim nowym domu. Pamiętaj, że należysz do
rodziny, a nie jesteś tylko jednym z naszych pasterzy - to mówiąc wuj
Michał pieszczotliwie potargał włosy jedenastoletniego chłopca.
Ale sporo czasu miało upłynąć, nim Witalis naprawdę poczuł się jak w domu u
swego ojca chrzestnego. Stale jednak pamiętał, że jego pobyt w tym domu
może pomóc rodzicom. Ponieważ okolica podobała mu się, postanowił polubić
swoje nowe otoczenie.
- Powietrze jest tu wspaniałe, owce są piękne, zaprzyjaźnię się z nimi -
powiedział sobie w duchu.
Wstawał codziennie bardzo wcześnie, żeby pomagać w pracy na farmie na tyle,
na ile pozwalało mu jego delikatne zdrowie. Wieczorem był już tak zmęczony,
że zaraz po wieczerzy kładł się spać. Nim zasnął, wiele nocy przepłakał,
tak jak każde dziecko oderwane od swoich najbliższych. Ale w miarę upływu
czasu łez było coraz mniej. Wuj Michał często z nim rozmawiał o jego
rodzinie, a choć kochał matkę i ojca Witalisa, krytykował ich podejście do
życia, które jego zdaniem nie mogło przygotować chłopca do trudów życia w
XIX wieku.
- Twój ojciec popełnił wiele błędów - mówił Witali-sowi. - Miał przecież
duże gospodarstwo. To co, że huragan zniszczył budynki, a powódź porwała
dom mieszkalny. Powinien był je odbudować.
Chłopiec słuchał w milczeniu, bojąc się przerwać wujowi, który uważał, że
to z winy ojca jego rodzina popadła w biedę. A on przecież czynił to, co
jego zdaniem było wolą Bożą. Obwinianie ojca, który nie mógł się bronić,
było zdaniem chłopca nieszlachetne.
- A potem kupił gospodę "Pod Pelikanem" w St. Pierre-la-Cour, przy drodze
do Le Mans. Tam właśnie się urodziłeś. - Wuj Michał wskazał palcem na
Witalisa, który bezskutecznie starał się nie patrzeć na ten grożący palec.
- Dlaczego nie zajął się wyłącznie obsługiwaniem klientów? O nie, on musiał
wtrącać się w ich życie, wypraszając ich, kiedy za dużo pili, a to było
fatalne dla jego interesów. A weźmy Kościół. Twoi rodzice zbyt wiele czasu
spędzają na modlitwach. Zrobili z was chłopców chórowych, co gorsza -
małych księży. Modlitwa i bieda zawsze idą w parze, pamiętaj o tym, mój
drogi.
Ten nagły atak na rodziców zaskoczył Witalisa. Cóż było w tym złego, by
postępować zgodnie ze słowami Jezusa? Zostać księdzem? Wybiegł z pokoju, a
słowa wuja goniły za nim.
Wkrótce po tym wydarzeniu przyszedł list: "Kochany Witalisie, czas już,
żebyś wracał do domu". A kiedy przestąpił rodzinny próg, wpadł w burzę
uścisków i pytań.
- Jak ci się żyło u wuja Michała? Tak bardzo nam ciebie brakowało.
Patrzcie tylko, jak ten chłopak wyrósł!
Pierwszej nocy w domu Witalis nie mógł zasnąć. Kręcił się i przewracał w
swoim starym łóżku. Przeżywał ostatnie dwa lata. Dopiero teraz zdał sobie w
pełni sprawę z ubóstwa rodziców. Już podczas pobytu u wuja w Montreuil
zaczął to dostrzegać. Ale dziś świadomość tego uderzyła go z całą siłą jak
ostry północny wiatr, który zimą hulał po francuskich polach. W porównaniu
z dostatnio urządzonym domem wuja jego rodzice mieli niewiele więcej
sprzętów, niż można znaleźć w klasztornej celi. Spojrzeniem objął prawie
pustą izbę. Nagle poczuł wielki smutek. Ale zaraz nastrój ten rozwiało
przypomnienie rodzinnego powitania. Po co się smucić? Ma przecież siostry
Różę, Annę i najmłodszą ze wszystkich, Melanię, którą kochał najbardziej.
To z nią mógł się dzielić swoimi myślami, opowiadać o tym, jak bardzo
pragnie zostać księdzem. Ale jak powiedzieć o tym rodzicom?... Z pewnością
matka go zrozumie.
Wybrał wreszcie odpowiedni moment. Matka siedziała w swoim ulubionym
fotelu, nucąc cicho i łatając ubrania dzieci. Spojrzała na swego
trzynastoletniego syna przemierzającego tam i z powrotem ich dużą - jak
zwykłe we Francji - kuchnię. Maria wiedziała, że chce z nią porozmawiać,
ale boi się wyznać, co go trapi.
- Usiądź koło mnie. Kiedy tak chodzisz, przypominasz mi wielkiego,
niespokojnego kocura.
Te słowa złagodziły napięcie. Chłopiec uśmiechnął się i podbiegł do matki.
Maria zarzuciła mu ręce na ramiona i przyciągnęła łagodnie do siebie, potem
spojrzała synowi głęboko w oczy. Twarz miał szczupłą i wysokie czoło. W
roku 1842 Witalis cierpiał na choroby, z których nie mógł się wtedy szybko
wyleczyć. Dodatkowym problemem było seplenienie. Mimo tych wszystkich
przeszkód wiedziała, że z całego serca pragnie zostać księdzem.
Matczyne słowa otuchy bardzo Witalisowi pomogły, ale nie rozwiały jego
wszystkich wątpliwości. Może jednak wuj Michał nie mylił się, tak surowo
oceniając życiowe podejście jego rodziców, gotowych poświęcić wszystko,
byle tylko żyć wedle swych chrześcijańskich zasad? Wędrując po okolicznych
polach i drogach Witalis zastanawiał się nad swoją przyszłością. Umiał
trochę czytać. Nauczył go tego najstarszy brat Jan, nim wyjechał do
seminarium. Ale nie umiał pisać. Nigdy nie będzie księdzem, zawsze
pasterzem, jeśli w jakiś sposób nie zdobędzie wykształcenia. Ale jeśli
kapłaństwo jest nie dla niego, to zostanie przynajmniej bratem zakonnym.
Jan uśmiechnął się serdecznie, kiedy wysłuchał zwierzeń Witalisa. Wiedział,
jak bardzo trudno jest mu podjąć tę doniosłą decyzję dotyczącą jego
przyszłości. Podobnie jak brat bolał nad wielką biedą panującą w ich domu.
Najstarszy chłopiec o wiele lepiej niż jego rodzeństwo rozumiał, jak ciężko
rodzice musieli pracować, żeby mógł zostać księdzem. Ale Witalis sądził, że
znalazł dobre wyjście. Kiedy powiedział o tym pomyśle Janowi, ten uściskał
go serdecznie. Otóż Jan, żeby ułatwić bratu pierwszy krok, powinien
przedstawić go superiorowi Zgromadzenia Świętego Józefa w Le Mans.
Rodzice ucieszyli się z projektu Witalisa, często rozmawiali o przyszłości
tego syna, a jego długotrwałe napady milczenia i depresji martwiły ich
bardzo. Teraz mogli zrobić dla niego coś konkretnego. Sięgnęli do swych
ostatnich rezerw, żeby go zaopatrzyć w ubranie oraz inne rzeczy niezbędne
do rozpoczęcia nowego życia.
Niestety radość z powziętej decyzji nie trwała długo. Witalis wyglądał na
więcej niż czternaście lat. Mistrz nowicjatu był pewien, że ma on co
najmniej szesnaście. W rezultacie nazbyt wiele oczekiwał od tego
nieśmiałego chłopca, który powoli nabierał pewności siebie po życiu na
głębokiej prowincji. Zgromadzeniu Świętego Józefa potrzebni byli silni,
zdrowi chłopcy, a nie tacy słabeusze jak Witalis, cierpiący na chroniczne
dolegliwości. Nie był więc pożądanym kandydatem. Po trzech miesiącach
superior wezwał go do siebie i powiedział:
- Jestem pewien, iż rozumiesz, że powołanie przez Boga nie zawsze jest
wyraźne. Musimy przesiewać znaki i badać je uważnie. Niestety z powodu
stanu zdrowia nie jesteś odpowiednim kandydatem na brata świętego Józefa.
Moim zdaniem gdzie indziej powinieneś szukać możliwości realizacji swego
powołania. I dlatego proszę, byś opuścił nasze zgromadzenie.
Słowa superiora zadały nową ranę wrażliwemu chłopcu. Jeśli bracia świętego
Józefa nie chcieli go, to gdzie ma się zwrócić? Może powinien pójść w ślady
swego drugiego starszego brata, Fryderyka, i poszukać pracy w Paryżu? W ten
sposób nie byłby przynajmniej ciężarem dla rodziców.
"Mój drogi Witalisie, Paryż nie jest odpowiednim dla ciebie miejscem -
odpisał Fryderyk na jego prośbę, by pomógł mu znaleźć pracę. - Wątpię, czy
udałoby się znaleźć zajęcie odpowiednie dla Twego delikatnego zdrowia i
realizacji Twych planów".
Ten list zadał następny cios marzeniom Witalisa, ale Fryderyk dobrze
wiedział, że jest on niedoświadczony i że nie rozumie wszystkich
przeciwności, jakich nastręczało wielkie miasto.
"Ucz się dalej, na ile to możliwe. Wiem, że Twoje życie jest trudne, ale
przecież jesteś jeszcze taki młody. I uwierz mi, że Paryż nie jest miejscem
odpowiednim dla Ciebie".
Wkrótce potem Fryderyk napisał jeszcze jeden list, który rodzice uważnie
przeczytali i wspólnie omówili. Oni od dawna wiedzieli, że Witalis chce
zostać księdzem, nie zdawali sobie jednak sprawy, jak bardzo gnębi się tym
i cierpi widząc, że ciągle nie może urzeczywistnić swych zamierzeń. Matka
również nie mogła pogodzić się z argumentacją Fryderyka i napisała do
niego, by jednak poczynił jakieś starania, ponieważ jego brat jest
zrozpaczony, potem wyczekała na odpowiedni moment, żeby raz jeszcze
porozmawiać o całej sprawie z Witalisem.
- Czyś zrezygnował z kapłaństwa? - spytała go. - Czy dlatego chcesz jechać
do Paryża?
- Mamo, wiesz dobrze, że nade wszystko pragnę zostać księdzem. Pragnienie
to nie opuszcza mnie. Jak mogę prosić ciebie i ojca, byście mi dali więcej
niż możecie? Mamy tak wiele wzajemnej miłości, ale tak mało pieniędzy.
- Mój chłopcze, Pan Bóg troszczył się o nas przez te wszystkie minione
lata. Niezależnie od tego, jakie zsyła na nas doświadczenia, daje nam
zawsze siły, byśmy je znieśli. Ojciec i ja pragniemy, żebyś został dobrym
księdzem. Pieniądze? Tę troskę zostaw nam.
Maria przytuliła chłopca do siebie, a on pocałował ją delikatnie w
policzek. Nie miała pojęcia, gdzie zdobędzie pieniądze, ale wierzyła
głęboko, że to się uda. On nie wiedział, co odpowiedzieć. Dla niego było
już po zmartwieniu, przynajmniej na razie. Teraz musi pomyśleć o wstąpieniu
do niższego seminarium.
W maju 1845 roku jeden z miejscowych księży zgodził się uczyć Witalisa
łaciny, ale po kilku tygodniach został przeniesiony do innej parafii. To
ostatnie niepowodzenie miało jeden dobry skutek: bardzo zbliżyło Witalisa
do starszego o osiem lat Jana. Łączyło ich teraz wspólne powołanie.
Przebywający w seminarium Jan mógł obecnie uczyć brata. Przynajmniej tym
razem los uśmiechnął się do niego.
Anna-Maria, krewna, która była siostrą konwerską u karmelitanek w Le Mans,
zaproponowała Witalisowi pokój i utrzymanie, poza tym zdobyła pieniądze na
książki oraz inne jego wydatki, sprzedając kwiaty i dewocjonalia. A choć ta
jej pomoc finansowa była bardzo ważna, ważniejsze jeszcze było to, że
przedstawiła go pewnej wpływowej zakonnicy.
Franciszka Cormier, siostra z Zakonu Ustawicznej Adoracji w Le Mans, całym
sercem przygarnęła Witalisa, bowiem dostrzegła wielkie możliwości, jakie
kryły się w tym spokojnym, nieśmiałym z pozoru chłopcu. Podobała się jej
jego determinacja. Przedstawiła go księdzu Aleksandrowi Leopoldowi Sebaux,
sekretarzowi biskupa, który z miejsca polubił Witalisa i zaproponował mu,
że będzie go uczyć kilka godzin tygodniowo. Obaj mieli w przyszłości zostać
biskupami: Witalis zachodniej Kanady, ksiądz Sebaux diecezji Angouleme we
Francji.
Dzięki takim orędownikom wydawało się, że przyszłość Witalisa jest
zapewniona. Ksiądz Sebaux użył swoich wpływów, żeby otrzymać zgodę na
rozpoczęcie przez niego nauki przygotowawczej do kapłaństwa, chłopiec zaś
szybko zaczął nadrabiać lata spędzone na pasaniu owiec, podczas gdy jego
rówieśnicy chodzili do szkoły. Tygodnie mijały szybko, a Witalis z
utęsknieniem czekał na Boże Narodzenie, gdyż będzie wtedy mógł pojechać do
domu.
Od ojca dowiedział się, że matka jest ciężko chora. Modlił się więc
żarliwie do Boga o jej wyleczenie. Gdyby jego miłość mogła poprawić stan
zdrowia chorej, z pewnością zostałaby wyleczona. Jan regularnie otrzymywał
z domu listy, mówiące o coraz bardziej pogarszającym się zdrowiu matki, ale
postanowił nie martwić Witalisa, i złe wiadomości zachowywał dla siebie.
Któregoś dnia, na początku grudnia 1845 roku, Witalis wszedł do pokoju Jana
bez uprzedzenia, tak jak to miał we zwyczaju. Nie odwracając się brat
powiedział:
- Jestem bardzo zajęty, nie przychodź dziś. Sam do ciebie wpadnę. -
Witalis nie mógł zobaczyć łez spływających po twarzy brata, który nieco
później otrzymał wiadomość, że ich matka umarła.
Piękne śpiewy seminarzystów podczas mszy żałobnej głuszyły ból i pomagały
wypełnić pustkę, jaka pozostała po utracie matki. Witalis patrzył na
trumnę, wokół której w szarym zimowym świetle paliło się drżącym blaskiem
sześć wielkich świec. Czyżby jego marzenia o kapłaństwie miały umrzeć wraz
z matką?
Kiedy szedł za trumną na cmentarz parafialny, rozmyślał o tym, co ksiądz
Sebaux powiedział mu o trudnej lekcji, jaką jest śmierć: "Dobry Bóg
przygotowuje cię do kapłaństwa. Musisz nauczyć się, co to jest cierpienie,
ponieważ będziesz powołany, by pocieszać tych, co cierpią".
Nie wiedział wtedy, że wkrótce on będzie musiał pocieszać księdza Sebaux,
któremu również umrze matka. Śmierć tych kobiet stała się nierozerwalną
więzią łączącą obu duchownych.
Witalis płakał rozpaczliwie, kiedy wolno spuszczana trumna niknęła w
grobie. Do końca życia kochał matkę całym sercem. W wiele lat później, już
jako biskup zachodniej Kanady, powiedział, że wydaje mu się, iż wie, jakie
było znaczenie jej śmierci w Bożym planie dla niego:
- Kiedy Bóg ją zabrał, usunął największą przeszkodę dla mego powołania.
Gdyby moja matka żyła, może nie znalazłbym dość odwagi, by ją wtedy opuścić
dla Boga.



3. WEZWANIE Z DALEKA

Śmierć żony załamała Jana Grandina. Teraz musiał sam borykać się ze
wszystkimi trudnościami, jakie związane były z opieką nad liczną rodziną,
wzrastającą w pełnej niepokoju Francji roku 1850, Francji nękanej spłatą
odszkodowań rodzinom ludzi straconych na gilotynie oraz za przemarsz jej
armii przez Europę. Rewolucja i wojny napoleońskie obudziły w młodych
ludziach, nawet w jego synach, zaskakującego ducha samodzielności. Byli oni
nadal lojalni, ale bardziej niezależni. Na przykład choćby Witalis. Stary
Grandin bardzo się niepokoił każdym jego krokiem, jaki uczynił, by wstąpić
do wyższego seminarium w Le Mans. Pewnego dnia, rozmyślając o tym, szedł
odwiedzić syna i ledwie zdążył odskoczyć w bok, kiedy powóz zaprzężony w
dwa duże kare konie przeleciał obok. Woźnica obejrzawszy się przez ramię
sklął starego człowieka, który omal nie wszedł mu prosto pod konie.
Strapiony wyrażonym ostatnio przez Witalisa pragnieniem, by dokonać w życiu
czegoś heroicznego, nie bardzo wiedział, co się wokół niego dzieje. Wiadomo
było, że Witalis jest inny niż pozostałe dzieci, ale czego starał się
dowieść? Dlaczego nie wystarczyło mu to, że zostanie księdzem? Może wraz ze
zmarłą żoną zbyt mało zrobili, by powściągnąć zamysły chłopca? Ale ten
uparciuch tak długo nalegał, aż się wreszcie zgodzili, by został księdzem.
Teraz znowu domagał się czegoś wręcz niemożliwego - chciał zostać nie tylko
księdzem, ale i misjonarzem w jakimś odległym zamorskim kraju! Taka ofiara
była zbyt duża! Czy nie wystarczy mu do szczęścia pozostać we Francji i
służyć Bogu, tu, na miejscu, nie ryzykując utraty życia w jakimś kraju, o
którym nikt nic nie wie?
Jan pociągnął za sznur dzwonka przy głównym wejściu do seminarium. Starszy
wiekiem brat otworzył mu drzwi. Spojrzał na niego uważnie, a potem gestem
zaprosił do środka.
- Ach, to pan Grandin, proszę wejść, chce się pan widzieć z Witalisem. Jest
pewno w ogrodzie, próbuje się uczyć, ale piękna pogoda nawet jemu w tym
przeszkadza. Zaraz wezwę go do rozmównicy, gdzie będziecie mogli spokojnie
pogadać.
- Dziękuję bardzo. - Ten posiwiały brat najwidoczniej wiedział, czego
ludziom potrzeba, dalsze więc słowa były zbyteczne. Jan patrzył za nim, jak
odszedł długim korytarzem, a potem zatopiony w myślach zaczął wolno
przemierzać pokój. Witalis podczas swego czteroletniego pobytu w niższym
seminarium w Precigne nie był mu ciężarem. Ksiądz Sebaux hojnie pokrywał
koszty związane z utrzymaniem chłopca, kupował mu nawet ubranie. Ale choć
ksiądz Sebaux bardzo jest przywiązany do chłopca, to Witalis jest jego
synem.
Przecież ojciec ma jakieś prawa - rozmyślał Jan Grandin - a syn ponosi
odpowiedzialność wobec własnej rodziny. Nie mógł też zapomnieć o tych
wszystkich troskach, jakie zawsze powodowało słabe zdrowie Witalisa.
Pewnego dnia ksiądz rektor wezwał starego Grandi-na, żeby jak najszybciej
przybył do seminarium, ponieważ Witalis jest bardzo chory, bliski śmierci.
Młody seminarzysta sam przedstawił tę wiadomość rektorowi w dziwny
sposób.
- Po pierwsze wkrótce czeka mnie egzamin wstępny do wyższego seminarium.
Jeśli teraz go nie zdam, będę się martwić całe lato i zmarnuję sobie
wakacje.
- A po drugie, chłopcze?
- Druga sprawa jest o wiele poważniejsza. Lekarze stracili wszelką
nadzieję na moje wyleczenie. Przygotowuję się na śmierć. Przecież to chyba
znacznie ważniejsze przygotować się do egzaminu wstępnego do nieba niż tego
do seminarium?
Witalis dużo czasu spędzał w infirmerii. Potem przez wiele lat wisiała tam
tabliczka, mówiąca o tym, że przebywał tu wielokrotnie jako pacjent. Z
powodu przeróżnych chorób kilkakrotnie musiał opuszczać Precigne, ale
zawsze tu wracał, ponieważ tak bardzo pragnął zostać księdzem. Jeszcze inne
problemy utrudniały mu życie. Kiedy przybył do Precigne, był niezgrabny,
nieśmiały, a co najgorsze w porównaniu z innymi seminarzystami niedouczony
- a więc siłą rzeczy stał się znakomitym celem ich żartów. Niewielu z nich
zdawało sobie sprawę, jak bardzo był wrażliwy i jak bardzo cierpiał z tego
powodu. Mając już osiemnaście lat, podczas opowiadania o swym pobycie w
seminarium, zaczął kiedyś rozpaczliwie płakać.
Nauczenie się tego wszystkiego, co było konieczne, przychodziło mu z
trudem. Ale jeszcze jedna walka toczyła się w sercu Witalisa. Któryś z
seminarzystów ciągle, aż do znudzenia mówił o wyjeździe na misje. Witalis
starał się go unikać i tych jego bezustannych opowiadań o poświęceniu
własnego życia w tajemniczych krajach Azji i Afryki. A teraz sam chciał
opuścić Francję.
- Ojcze, jak się cieszę, że cię widzę, ale czemu masz taką zmartwioną minę.
- Każdy martwiłby się, gdyby miał syna, który chce jechać na koniec świata
i żyć w jakimś obcym kraju, nawet jeśli po to, żeby tam głosić wiarę.
- Nie wiesz, ojcze, jak bardzo ja sam boję się zostać misjonarzem. Ale coś
mnie do tego zmusza. Próbowałem z tym walczyć, nie udało się. Teraz mam już
wszystko za sobą.
- Co masz na myśli? Czy zmieniłeś zamiar?
- Wcale nie, podczas rekolekcji powziąłem ostateczną decyzję. Za wszelką
cenę muszę zostać misjonarzem.
- Tę cenę musi również zapłacić twoja rodzina. Witalis popatrzył uważnie na
ojca, lata trudów poorały twarz tego człowieka, którego tak bardzo kochał,
zmarszczkami i bruzdami, ale również i jego syna życie nie oszczędzało.
Niepewność była pasterzem Witalisa, prowadząc go od jednego ciernistego
krzaka do następnego, jak owcę na farmie wuja Michała. Musi znaleźć
odpowiednie słowa, żeby wyjaśnić ojcu przemianę duchową, jaką przeżył.
- Wątpliwości, jakie mnie trapiły podczas dni nauki i chorób w Precigne i
Le Mans, minęły bezpowrotnie. To ksiądz Sebaux dopomógł w umocnieniu się
mego powołania. Czy ja, posiadający tak niewiele talentów, ośmieliłbym się
zostać misjonarzem? Zwróciłem się ze swymi wątpliwościami do niego.
Otworzył Pismo Święte i zaczął czytać. Pierwszy List do Koryntian.
Przekonałem się, że pierwsi uczniowie Chrystusa musieli uporać się z tym
samym problemem: czy słaby człowiek, mężczyzna lub kobieta, może sprostać
ideałom, jakie ukazał im Chrystus poprzez swoje życie? Odpowiedź oczywiście
brzmi: nie może.
Nigdy nie zapomnę tego ustępu, jaki przeczytał mi ksiądz Sebaux: "To, co
światu wydaje się głupie, wybrał Bóg, aby zawstydzić mędrców. To, co światu
wydaje się słabe, wybrał Bóg, aby zawstydzić to, co mocne..." (1 Kor 1,27).
To mi wystarczyło. Całe moje ubogie życie, pozbawione nauki, pełne słabości
wreszcie nabrało sensu. Moje braki staną się źródłem mojej siły, ponieważ
to nie ja a Bóg od tej chwili będzie sprawować nad wszystkim pieczę.
Jan zdumiał się tą nieznaną dotąd stanowczością syna, ale nadal łudził się
nadzieją, że zdoła zmienić jego decyzję i zostanie on księdzem świeckim, i
pracować będzie w jakiejś parafii niedaleko swej rodziny.
- Musisz być dzielny, żeby być misjonarzem, no i zdrowy. W tych odległych
stronach najważniejsze jest przeżyć, a warunki bytowania są tam niezwykle
trudne. Dobrze wiesz, jak często tubylcy postępują okrutnie z białymi.
Czy zdołasz podjąć takie życie?
Witalis nie odpowiedział. Nie mógł dyskutować z ojcem, który nie zrozumiał
tego, co święty Paweł napisał o wybieraniu przez Boga ludzi słabych do swej
służby.
- Chcę, żebyś został tu, w kraju - mówił ojciec. Pragnął wokół siebie mieć
rodzinę. Po śmierci żony czuł się bardzo osamotniony. Miał jeszcze jeden
argument, który jego zdaniem mógł przeważyć szalę, kiedy inne zawiodły.
- Synu, rozmawiałem o twojej przyszłości z pewnym zaprzyjaźnionym księdzem.
Jest to mądry człowiek, który dobrze się zna na tych sprawach. On mówi, że
popełniłbyś wielki błąd, spędzając swoje życie na odległych misjach.
Powiedział mi też, że dobrze jesteś znany w domu biskupa. Czeka cię tu
piękna przyszłość jako księdza świeckiego. Skorzystaj z tego.
Ale po chwili ojciec zorientował się, że jego argumenty nie odniosły
żadnego skutku. Witalis zamierzał przyłączyć się do grupy misyjnej. Żadne
jego perswazje nie mogły zmienić tej decyzji syna. Postanowił on podjąć
naukę w Paryżu w Stowarzyszeniu Misji Zagranicznych, które powstało w 1663
roku, żeby przygotowywać misjonarzy do pracy w Azji.
- Jeśli taka jest wola Boża, Witalisie, to masz moje błogosławieństwo. -
Stary człowiek szykował się do wyjścia. Syn otoczył ramionami ojca i
tkliwie go przytulił. Wiedział, że jego decyzja załamała ojca. On sam
przeżywał głęboką rozterkę, jednak pozostał nieugięty.
- Wiem, ojcze, że bardzo trudno będzie się nam pożegnać. Ale muszę iść tam,
gdzie Bóg postanowił mnie posłać. Wszystko jest w Jego rękach. I wszystko
obróci się na dobre, przekonasz się. Witalis wtedy nie zdawał sobie jeszcze
sprawy, jak bolesne będzie ostateczne rozstanie. Na długo przedtem, nim
opuścił Francję, miał przeżyć jeszcze wiele rozczarowań i bolesnych
pożegnań. Wyjeżdżającego pociągiem do Paryża Witalisa odprowadzał na stację
tylko jego brat, Jan, teraz już ksiądz.
O wyjeździe postanowił nie mówić ani ojcu, ani siostrze Melanii, żeby
oszczędzić im bólu. A poza tym on sam nie był w stanie pożegnać się z nimi.
Pięćdziesiąt lat później scena ta nadal żyła w jego pamięci. W swym
dzienniku napisał, że ze wszystkich doświadczeń, jakie przeżył: zimna,
głodu, brudu i wszy, najtrudniejszą rzeczą było rozstanie się z domem
rodzinnym. "Byłem pewien, że z moją rodziną spotkam się ponownie dopiero
w niebie".
Kiedy pociąg szarpnął i ruszył powoli w kłębach pary, Witalis przecisnął
się przez grupkę pasażerów do okna, żeby spojrzeć po raz ostatni na brata.
Zrozumiał wtedy, że Jan jest przejęty czymś więcej niż tylko jego wyjazdem.
W głębi serca on również pragnął zostać misjonarzem, ale wtedy Witalis
musiałby z tego zrezygnować i zaopiekować się rodziną. Po przyjeździe do
Paryża zaraz napisał do brata, żeby go pocieszyć: "Jak mógłbym zapomnieć o
tym wszystkim, coś uczynił, żeby mi pomóc w przygotowaniu się do tej
wielkiej zmiany w moim życiu?"
Przeprosił też Melanię, że wyjechał bez pożegnania. "Pragnąłem oszczędzić
Ci bólu z powodu naszej rozłąki" - napisał do niej, a do ojca: "Z wielką
radością usłyszałem od księdza Sebaux o Twojej dzielnej ofierze. Módl się
często za swego biednego syna Witalisa, żeby się stał świątobliwym
księdzem".
Kiedy w ten sposób ułagodził rodzinę, z całym spokojem i zapałem mógł się
oddać nauce. Ciepłe dni wrześniowe szybko minęły, potem równie szybko
jesień i zima. Cieszył się, że jego profesorowie kładli nacisk raczej na
rozwój życia duchowego niż na wykształcenie teologiczne. Seminaryjną
dyscyplinę i naukę przyrównywał do szkolenia wyborowego oddziału
wojskowego. Stowarzyszenie Misji Zagranicznych tak bardzo ograniczało
liczbę wychowanków, że w ciągu dwustu lat wykształciło zaledwie
sześćdziesięciu księży, cieszących się opinią postępowych i pobożnych
misjonarzy. Młodzi seminarzyści ze wzruszeniem słuchali o przeżyciach swych
poprzedników w Chinach, o ich ofiarności i chłostach, jakie z radością
cierpieli, by położyć tam podwaliny pod Kościół katolicki.
Witalis tak pisał do swej rodziny: "Nasz kwestor jest najsławniejszy ze
wszystkich... Był poddany tak okrutnej chłoście, że skórę zostawił w
Tonkinie. Nawet życie pewno by postradał, gdyby nie to, że konsul francuski
spowodował jego uwolnienie".
W takim klimacie żarliwych opowieści o działalności misjonarzy charakter
Grandina szybko dojrzewał. Mimo to nadal cierpiał bardzo z powodu
samotności. Nie potrafił całkowicie oderwać się od rodziny. W jego duszy
walczyły dwa przeciwstawne uczucia: całkowitego oddania się temu, co uważał
za swoje powołanie, oraz miłości i troski o rodzinę. Dopiero znacznie
później zrozumiał, jak bardzo potrzebne mu były te silne rodzinne więzi,
podtrzymujące go w trudnej pracy, którą miał podjąć jako ksiądz i biskup.
Rzecz jasna, że duchowi opiekunowie zalecali seminarzystom, by zerwali
wszelkie rodzinne więzi i nie oglądali się wstecz, ale jego brat Jan dobrze
wiedział, jak ciężką wewnętrzną walkę Witalis musiał stoczyć. "Będę Ci
wdzięczny do końca życia za to, że dzięki Tobie łatwiej mi przyszło złożyć
tę ofiarę" - napisał do niego przyszły misjonarz. Oprócz wsparcia ludzi
Grandin szukał pomocy Matki Boskiej Zwycięskiej, jak nazywano między innymi
Najświętszą Dziewicę. Często modlił się przed ołtarzem cudownej Madonny na
Montmartre. Do księdza Sebaux napisał: "Sądzę, że moje Jej oddanie
zawdzięczam Waszej Wielebności. Mam nadzieję, iż zawsze będę Jej wierny i
okażę mą wdzięczność".
A kiedy Grandin nie miał już wątpliwości co do swego powołania, kiedy był
pewien, że został przyjęty do Stowarzyszenia Misyjnego, ksiądz Sebaux
przekazał mu okropną wiadomość:
- Twój ojciec superior prosił mnie, żeby cię powiadomić o następującej
decyzji. Chciano cię przyjąć do Stowarzyszenia, ale wada wymowy bardzo
utrudni ci mówienie językami azjatyckimi.
- A więc jestem odtrącony - stwierdził Grandin. - Odtrącony - powtórzył -
właśnie wtedy, kiedy już byłem przekonany, że wszystko układa się tak
dobrze. - I bezwładnie opadł na fotel.
Ksiądz Sebaux próbował go pocieszyć:
- To wcale nie oznacza, że twoje marzenia o misjach się skończyły. Możesz
zapukać do innych drzwi. Są jeszcze inne zgromadzenia misyjne. No, i zawsze
przecież jest seminarium w Le Mans. Zostaniesz tam z radością powitany, nie
mówiąc już o tym, jak bardzo ucieszy się z tego twoja rodzina, a zwłaszcza
twój brat Jan. On nadal z radością zamieniłby się z tobą na miejsce.
- Byłem tutaj taki szczęśliwy. Jeśli jednak Bóg chce, żeby tak było,
przyjmuję Jego wyrok. Niech błogosławione będzie imię Jego. Poszukam innego
zgromadzenia.
Ksiądz Sebaux potrząsnął w milczeniu głową. Pogodzenie się Grandina z losem
i chęć pokonania jeszcze jednej przeszkody były świadectwem nowych sił,
jakich nabrał, i dobrze rokowały na przyszłość. Zamiast litować się nad
sobą, Witalis postanowił skorzystać z rady pewnego zaprzyjaźnionego
księdza, który powiedział mu, żeby zwrócił się do Misjonarzy Oblatów Maryi
Niepokalanej. Było to nowe francuskie zgromadzenie założone w roku 1816,
wkrótce po Rewolucji Francuskiej, które prowadziło misje na Cejlonie, w
Południowej Afryce i Ameryce Północnej.
Dnia 15 grudnia 1851 roku przyszła wiadomość, że ojcowie oblaci przyjmują
Grandina do nowicjatu. Cóż za wspaniały prezent na Boże Narodzenie! Oto
znalazł nowy dom. Nim opuścił Stowarzyszenie Misji Zagranicznych, obszedł
wszystkich księży i seminarzystów, żeby im złożyć życzenia z okazji Nowego
Roku. Obiecał, że modlić się będzie o ich powodzenie w trudnej i często
niebezpiecznej pracy w odległych krajach. Wielu z nich nie mogło zrozumieć
decyzji superiora, żeby odrzucić Gran-dina jako misjonarza. Z wyjątkiem
wady wymowy wszystko szło mu tak dobrze.
Grandin miał w portfelu zaledwie czterdzieści cztery franki, a czekała go
podróż do nowicjatu oblatów pod Vinay w departamencie Isere, odległym
zakątku południowej Francji. Żeby pokryć koszty przejazdu, musiał sprzedać
część swoich ubrań. Mimo jednak wystarczającej ilości pieniędzy nie miał
żadnej gwarancji, że dotrze do miejsca przeznaczenia. Francja znowu
znajdowała się w okresie zamieszek politycznych. Bardzo popularny wśród
narodu Ludwik Napoleon Bonaparte dnia 2 grudnia 1851 roku dokonał zamachu
stanu, akurat na dwa tygodnie przed planowanym przez Grandina wyjazdem z
Paryża do nowicjatu.
Grandin wsiadł w nocny pociąg jadący na południe przez Francję centralną,
gdzie armia likwidowała resztki oporu. Przejęty bardzo wiadomościami o
licznych barykadach, strzelaninie i aresztowaniach tych wszystkich, którzy
byli przeciwnikami zamachu stanu, przyciskał twarz do szyby i osłaniając
oczy dłońmi próbował coś dostrzec w ciemności, ale nie widział nic, prócz
uśpionych miast, które mijał pociąg. Rankiem wraz z licznymi pasażerami
przesiadł się w Chalons na statek, którym miał dopłynąć Saoną do Lyonu.
Była mgła, silna fala na rzece spowodowała takie huśtanie, że niektórzy
pasażerowie chorowali.
Ding, ding, ding - rozległ się ostrzegawczy dźwięk dzwonu i Grandin
usłyszał czyjeś zawołanie:
- Boże, zaraz się rozbijemy!
Statek nagle gwałtownie skręcił omijając w gęstej mgle o centymetr
niedostrzeżoną w porę przeszkodę. Potem na długo przed osiągnięciem celu
przycumował w jakimś nieznanym miejscu. Kapitan bez żadnych tłumaczeń kazał
wszystkim wysiadać. Kiedy zaczęli wychodzić, gniewny pomruk przekształcił
się w krzyki i złorzeczenia. Pasażerowie domagali się wyjaśnień od załogi,
która bez słowa, wzruszając ramionami wyładowywała bagaże i towary.
- Co się dzieje? Znajdujemy się co najmniej o siedem godzin od Lyonu. A wy
nas wyrzucacie. Gdzie spędzimy noc?
Wreszcie kapitan wyjaśnił, jakie niebezpieczeństwo zagrażało pasażerom:
- To z powodu zamachu stanu. Podróżować nocą po rzece byłoby zbyt
ryzykownie. Musicie tu zostać. A rano zobaczymy, co będzie.
Dwieście osób kręciło się wzdłuż burty statku, po ciemku szukając swego
bagażu. Wśród tłumu pojawili się miejscowi ludzie proponując za duże
pieniądze przeniesienie walizek i pudeł do małego hoteliku.
- Możecie tam spędzić noc, a jutro rano dyliżansem dojedziecie do Lyonu -
powiedzieli zdenerwowanym pasażerom, próbując ich uspokoić.
Grandin był zmęczony i zmartwiony. Tak starannie zaplanował całą podróż, a
teraz będzie musiał zapłacić dodatkowo za dotarcie do nowicjatu. Wraz z
innymi pasażerami udał się do Ville Franche, gdzie wszyscy spędzili noc.
Oburzony, że musi ponosić nieprzewidziane koszty, zapomniał o swej zwykłej
nieśmiałości. Kiedy przyszło do ustalenia opłaty za przejazd dyliżansem,
Witalis tak zapalczywie targował się z woźnicami, że wreszcie obniżyli cenę
do trzynastu franków za osobę, co dla niego i tak było sporą sumą.
- No, sprawa wreszcie załatwiona - powiedział Grandin do stojącego
obok mężczyzny. Niespokojne konie rozglądały się nerwowo, gdyż chciały
wreszcie ruszyć z miejsca, przebierając kopytami i chrapiąc, próbowały
wyrwać się chłopcu stajennemu, który je trzymał za uzdy.
- Uwaga! - wrzasnął nagle woźnica, właśnie wtedy, gdy Grandin podnosił swój
kuferek, żeby go umieścić na dachu. Stajenny puścił konie, które szarpnęły,
odtrącając na boki blisko stojących ludzi. Kuferek spadł na ziemię, omal
nie uderzając w głowę swego właściciela i woźnicę, i otworzył się tak, że
ubrania i osobiste rzeczy Witalisa wypadły na mokrą ziemię.
Kilku pasażerów widząc to roześmiało się. Zdarzenie to rozładowało
napięcie, a Grandin, choć najpierw poczerwieniał z wrażenia, natychmiast
ujrzał całą śmieszność sytuacji i też się roześmiał. Wkrótce wszyscy zajęli
miejsca w dyliżansie i konie pobiegły kłusem. Z pewnością nic się już
więcej nie wydarzy - pomyślał w duchu patrząc, jak uciekają w tył spowite w
mgłę drzewa.



4. W NIEZNANE

- Chwila odpoczynku. Czy słyszycie ten dźwięk? - Ksiądz prowadzący grupę
nowicjuszy przyłożył dłoń do ucha. W oddali słychać było słabe echo
odbijające się w dolinie.
- Olii, olii, olii...
Grandin od razu rozpoznał dźwięk.
- Ja wiem, co to jest - powiedział do pozostałych młodych ludzi, którzy
przysiedli na skałach - to pasterz zwołuje swoje stado.
- Skąd to wiesz? - spytali go.
- Skąd wiem? - roześmiał się Grandin. - Wierzcie albo nie, ale jako mały
chłopiec byłem pastuszkiem.
Ogarnęły go wspomnienia tych miesięcy spędzonych wraz z Melanią, kiedy
pasali owce. Poczuł dotyk szorstkiej płóciennej bluzy, zbyt dużych spodni
odziedziczonych po braciach i drewnianych sabotów, w których człapał po
błocie. Teraz znowu nasłuchiwał wołania nieznanego małego pastuszka,
którego głos z krystaliczną wyrazistością rozbrzmiewał w przeczystym
górskim powietrzu.
- Powinniśmy mu odpowiedzieć, żeby wiedział, że nie jest sam -
zaproponował Grandin. Jego towarzysze próbowali naśladować wołanie
nieznanego pasterza. Mimo zapału i energii wypadło to niezbyt dobrze.
Wreszcie ze śmiechem dali spokój tym usiłowaniom i znowu rozpoczęli
wspinaczkę.
Grandin był zdumiony nie tylko tym, że śpiewa, ale nowo obudzoną w sobie
energią. Podczas wycieczek wspinał się po skałach, przechodził przez
potoki, brnął po błocie, jedząc tylko czarny chleb, co miało być
zapowiedzią trudów, które go czekają jako misjonarza w północno-zachodniej
Kanadzie. Od pierwszej chwili przybycia do nowicjatu oblatów Maryi
Niepokalanej obawiał się jedynie choroby, co byłoby dowodem dla jego
zwierzchników, że nie ma dość sił, by podjąć trudy życia misyjnego. Obawa
ta nękała go zwłaszcza w te dni, kiedy mistrz nowicjatu wydawał polecenie:
- Nie pójdziesz dziś po południu na spacer. Chcę, żebyś odprowadził jednego
z braci do Vinay. Opuszcza nowicjat.
Myśl, że pewnego dnia to on może być tym bratem, przerażała Witalisa. Nigdy
nie zapomniał tego wstrząsu, jaki przeżył, gdy musiał opuścić seminarium
Stowarzyszenia Misji Zagranicznych w Paryżu. Boleśnie przeżywał rozpacz
tych braci, którzy musieli zrezygnować z realizacji swego powołania.
Mimo obawy o własne zdrowie Grandin czuł się coraz silniejszy. Odbywał
teraz duże wyprawy w góry, po których dwa lata temu musiałby leżeć całymi
tygodniami. Czuł również przypływ sił duchowych. Życie w ciągłej obawie
przed chorobami było bardzo przykre, ale źródłem jeszcze większej troski
była postawa jego rodziny. Nagły wyjazd do nowicjatu oblatów znowu bez
pożegnania, wywołał gniew i rozżalenie braci. Zamiast zignorować ich
pretensje, wiedząc, że przecież sam musi decydować o swoim życiu, Grandin
pisał długie listy starając się zrozumieć ich stanowisko i rozładować ich
wrogość.
"Ucieszyły mnie bardzo Wasze listy, ale zarazem zraniły - pisał. -
Ucieszyły, ponieważ w tych słowach skąpanych we łzach dostrzegłem Waszą
serdeczność. Nie potrafię wyrazić, jak bardzo cieszę się słysząc o Waszej
szczodrobliwości wobec naszego dobrego Boga.
A zraniony byłem dlatego, że nie odważyliście się powiedzieć mi o Waszym
smutku i zatroskaniu. Dlaczego nie piszecie do mnie, kiedy są smutne
wiadomości? I o tym także chcę wiedzieć. Dobry Bóg kocha naszą rodzinę,
ponieważ pozwala nam dzielić swoje cierpienie".
Szczerość Grandina sprawiła, że stosunki z rodziną naprawiły się i wróciło
dawne zaufanie. Jego brat Florencjusz, który przejawiał najwięcej wrogości,
z czasem zaczął namawiać swoich trzech synów, by poświęcili się Kościołowi.
Teraz, kiedy zdrowie mu dopisywało, przynajmniej na razie, kiedy postawa
jego rodziny była coraz życzliwsza, mógł Grandin spokojnie zastanawiać się,
gdzie też spędzi swoje życie jako oblat-misjonarz. Odpowiedź otrzymał
pewnego dnia podczas przerwy rekreacyjnej. W ogrodzie spostrzegł grupkę
nowicjuszy skupionych wokół młodego księdza. Wraz z nim byli dwaj starzy
przyjaciele Witalisa z Precigne: ojciec Rene Remas i ojciec Walenty
Vegrevil-le, obaj oblaci.
- Kto to jest ten ksiądz? - spytał szeptem Grandin jednego ze swych
współbraci, kiedy podszedł bliżej środka tego kręgu.
- Nie wiesz? To biskup Aleksander Tache z Kanady.
- Biskup? Nie wygląda na to, taki młody.
- Bo jest młody. Ma dwadzieścia osiem lat. Sądzę, że po to, by żyć w tamtym
kraju, trzeba być młodym i silnym. Nie ma tam miejsca dla ludzi starych,
wyczerpanych. Biskup Tache szuka księży, którzy by pracowali z nim w jego
diecezji.
Grandin poczuł szybsze bicie serca. Nagle spostrzegli go jego dwaj
przyjaciele.
- Jak to miło widzieć dobrze znajomą twarz. Chodź tutaj, przedstawimy cię
jego ekscelencji biskupowi Tache.
Zgodnie ze zwyczajem upadł na kolano, by pocałować pierścień biskupi. Tache
wyciągnął jedną rękę, drugą kładąc na ramieniu Grandina.
- Bracie Witalisie, ty znasz tych dwóch księży. Jadą ze mną do Kanady
pracować wśród Indian. A może i ty byś przyjechał, jak tylko skończysz
naukę w seminarium? Mamy tam dla ciebie mnóstwo miejsca. - Wszyscy się
roześmiali, wyobrażając sobie rozległość diecezji biskupa Tache - St.
Boniface - która obejmowała większość północno-zachodniej Kanady, obszar
tak duży jak Europa.
Grandin spojrzał na biskupa, a potem westchnął z ulgą.
- Dziękuję księdzu biskupowi za zaproszenie. Trochę martwię się nauką
języków, ale przyjadę zaraz po wyświęceniu.
Wkrótce biskup Tache i obaj księża wyjechali, ale pozostało bardzo silne
wrażenie ich wizyty. Witalis traktował swoją obietnicę przyłączenia się do
nich w Kanadzie jako uroczystą obietnicę, inspirującą jego przyszłe życie
zakonne. Mając przed sobą tak wyraziście nakreślony cel, pozostałe miesiące
roku spędzonego w nowicjacie poświęcił przygotowaniom do życia w ubóstwie,
czystości, posłuszeństwie i wytrwaniu przez całe życie w zgromadzeniu.
Do brata Jana tak napisał: "Oto znaczenie krzyża, który zostanie zawieszony
mi na szyi, a który w każdej minucie będzie mi przypominać, iż życie oblata
to poświęcenie się i ustawiczna ofiara... Jak dotąd nasze zgromadzenie nie
ma męczenników. Pragnąłbym dostąpić tego błogosławieństwa i stać się
pierwszym oblatem męczennikiem. Jakaż by to była dla mnie radość, a dla
Ciebie zaszczyt, mój bracie".
Kiedy dzień 1 stycznia 1853 roku, radosny dzień, w którym Witalis miał
złożyć śluby, był blisko, zaczął ogarniać go niepokój. Pomimo przekonania,
że to Bóg i Matka Boska Zwycięska doprowadzili go do nowicjatu, Witalis
począł się zastanawiać, czy rzeczywiście bez reszty poświęcił się życiu
zakonnemu? A te wewnętrzne konflikty, to pragnienie poświęcenia się, obawa,
że zostanie odrzucony, te więzy tak mocno łączące go z rodziną - to
wszystko kłębiło się w nim podczas rozmyślań przygotowujących do złożenia
ślubów.
Wreszcie nadszedł Nowy Rok. Grandin stał w kaplicy nowicjatu, żeby złożyć
swoje przyrzeczenie i otrzymać krzyż, ten bezcenny dar na całe życie.
Dotknął palcami mosiężnej figury na drewnianym krzyżu. Głos mu drżał, kiedy
wypowiadał formułę ślubów czyniących z niego oblata.
"Byłem ogromnie przejęty, pijany szczęściem - wspominał później. - Kiedy
stałem się oblatem, czułem się zaślubiony. Nigdy nie chciałem odzyskać
tego, czego się wyrzekłem". Oddanie Grandina i jego formalne przyjęcie
przez zgromadzenie uwolniło go od lęków, które tyle zamętu spowodowały w
jego życiu.
- Szczęśliwej podróży, szczęśliwej podróży, fratrze Witalisie, wołali
księża i nowicjusze, kiedy trzy dni później wsiadał do dyliżansu, jadącego
do Marsylii, gdzie w wyższym seminarium miał studiować teologię.
Atmosfera w seminarium marsylskim różniła się znacznie od spokojnego trybu
życia w nowicjacie. Czekała go tu ciężka praca. Angielski był niezwykle
istotny dla życia w Kanadzie. Cóż za trudny język, ile wyjątków!
Zdobył sobie opinię raczej młodzieńca gorąco wierzącego, który skrupulatnie
przestrzegał reguły oblackiej niż wybitnego seminarzysty. A wiary bardzo
potrzebował, żeby go podtrzymywała, ponieważ problemy rodzinne zakłócały
jego życie. Fryderyk i Melania byli w nędzy, ponieważ nie udało im się
powstrzymać ojca od robienia rujnujących interesów, wskutek czego ledwie
starczyło im pieniędzy na życie. Grandin mógł niewiele im pomóc, najwyżej
modlić się, żeby ojciec nie trwonił tych skromnych zasobów, jakie mu
zostały.
Dnie i tygodnie złożyły się na jeszcze jeden rok seminaryjny. Grandin nadal
cieszył się dobrym zdrowiem z wyjątkiem kilku nawrotów choroby.
- Jestem pewien, że już samo mówienie o misjach przywraca mi zdrowie -
powtarzał wtedy. Powoli pokonywał etapy dzielące go od kapłaństwa.
Oczekiwał, że otrzyma święcenia subdiakonatu wiosną 1854 roku, diakonatu
jesienią i kapłańskie w 1855 roku. Ale czekała go niespodzianka.
- Wejdź, fratrze Witalisie - powiedział łagodnie biskup Karol Józef
Eugeniusz de Mazenod, jakby chciał mu dodać otuchy. Biskup de Mazenod,
założyciel ich zgromadzenia, był kochany i szanowany przez każdego oblata.
Takie prywatne spotkania seminarzystów z generalnym superiorem należały do
rzadkości. Czyżby zmarł ktoś z rodziny Grandinów? A może miała nastąpić
zwłoka w wyświęceniu Witalisa? Dobrze pamiętał, jakim ciosem było dla
niego, kiedy usłyszał o decyzji rektora seminarium w Paryżu.
- Zapewne to, co mam ci do powiedzenia, zaskoczy cię. - Grandin mocniej
zacisnął dłonie na oparciu fotela. Próbował się uśmiechnąć, ale napięcie
było zbyt silne, żeby mógł udawać spokój. Z twarzy biskupa de Mazenod
starał się wyczytać, o co chodzi.
- Witalisie, twoi przełożeni uważają, że gotów jesteś do przyjęcia święceń.
Nie ma powodu czekać przepisanego czasu. Zdecydowałem, że święcenia
kapłańskie otrzymasz 23 kwietnia.
Grandin aż westchnął głęboko.
- Co za radość! Bałem się, że są jakieś trudności, że może wasza
ekscelencja chce opóźnić moje święcenia. Sądziłem, że to nastąpi mniej
więcej za rok.
- Nie zrozumiałeś, bracie. Twoje święcenia odbędą się w tym roku, 23
kwietnia 1854. Wkrótce potem przygotujesz się do wyjazdu na misję w
Oregonie lub w dorzeczu Red River.
Tę dobrą wiadomość Grandin przekazał rodzinie listownie: "Z jednej strony
jestem pełen przerażenia, a z drugiej pełen radości. Pełen przerażenia,
kiedy zastanawiam się nad sobą i czuję się całkowicie tego niegodny. Pełen
radości, ponieważ wiem, iż Bóg kocha i nagradza maluczkich i pokornych;
pełen radości, ponieważ dawno temu podjąłem decyzję poświęcenia Mu się
całym sercem".
Sześć wysokich świec płonęło przed głównym ołtarzem. Dym z żarzącego się w
kadzielnicy kadzidła wił się w górę przecięty promieniami słońca, jakie
wpadały do kaplicy podczas święceń kapłańskich Witalisa Grandina. Biskup de
Mazenod przewodniczył uroczystej procesji. Grandin ubrany w białą albę
niósł szaty mszalne, symbol swego kapłaństwa. Włoży je, ilekroć będzie
celebrował wraz z chrześcijańską wspólnotą misterium Ostatniej Wieczerzy
Pańskiej.
- Tu es sacerdos in aeternum - śpiewali jego fratrzy słowa psalmisty,
które Grandin tak bardzo pragnął usłyszeć od dzieciństwa, kiedy wygłaszał
krótkie kazania swojej rodzinie. - "Tyś jest kapłanem na wieki..."
Po nałożeniu rąk przez biskupa i innych księży Grandin widział wszystko jak
przez mgłę - słowa ledwie do niego dochodziły.
- Najlepsze życzenia, ojcze Grandin, żyj długo i szczęśliwie.
Fala serdeczności ogarniała go ze wszystkich stron. Ściskano mu dłonie.
Wszyscy chcieli otrzymać błogosławieństwo nowego kapłana. Po radosnym
odprawieniu mszy świętej następnego dnia, czekały go smutne pożegnania.
Jego dotychczasowe życie składało się z licznych rozstań, ale to było
zupełnie inne. Czy po raz ostatni miał się zobaczyć ze starzejącym się
ojcem, z siostrami i braćmi? Tylko jeden Bóg wiedział, jakie
niebezpieczeństwa czekały go na północnoamerykańskich misjach, gdzie
jedynymi Europejczykami byli podróżnicy, handlarze i misjonarze.
- Sądzę, że nie powinienem jechać do domu przed odpłynięciem do Ameryki -
powiedział biskupowi de Mazenod. - To nam wszystkim oszczędzi łez.
- Nie lubię ofiar, do których zmusza się innych. Jedź do domu i pożegnaj
się z rodziną i przyjaciółmi - polecił mu biskup.
Grandin udał się więc do Le Mans, a potem pojechał do wiosek, w których
spędził dzieciństwo i lata młodzieńcze. Ksiądz Sebaux, jego dawni
nauczyciele i koledzy szkolni z radością powitali dopiero co wyświęconego
kapłana. Jego rodzina zebrała się w Sille-le-Guillaume, żeby radośnie
uczcić spotkanie z synem i bratem, który teraz stał się księdzem. Ich gniew
i rozgoryczenie pierzchły bezpowrotnie.
- Starzeję się - powiedział mu ojciec. - Wkrótce usłyszysz o mojej
śmierci. Nie zapomnij pomodlić się za mnie. Ale bez lęku opuszczaj dom
rodzinny. Cieszę się, że ty i twój brat Jan jesteście księżmi, a nie
wybraliście innego zawodu - rzekł stary człowiek z uśmiechem - nawet gdyby
któryś z was dawał mi tysiąc franków rocznie. - Dawna rana ojca zagoiła
się, ale ta nowa serdeczność jeszcze bardziej utrudniała wyjazd.
Witalis i Jan wdychali głęboko słone powietrze, stojąc na portowym nabrzeżu
w Hawrze. Dym unosił się z komina statku, którym Witalis miał odpłynąć, ten
statek zawiezie go do krainy, gdzie czekało nań życie pełne
niebezpieczeństw i trudów. Rozmawiali spokojnie, podczas gdy robotnicy
portowi krzyczeli, żeby szybciej ładować na statek wielkie skrzynie, a
pozostali pasażerowie głośno żegnali się ze swymi bliskimi.
- Wyjdźmy z tego zgiełku, Witalisie, choć na parę chwil dopóki mamy
jeszcze trochę czasu, zaproponował Jan. - Na ulicy prowadzącej do przystani
widziałem kościół. Tam z pewnością znajdziemy spokój.
Obaj bracia uklękli modląc się wzajemnie za siebie przed ołtarzem Matki
Boskiej. Nagle ze statku rozległ się ostrzegawczy głos rogu. Witalis i Jan
uścisnęli się, a potem pobiegli w kierunku trapu.
- Jakże mi przykro, że wszystko tak się ułożyło - powiedział Witalis. -
Wiem, jak bardzo chciałbyś pojechać na misje razem ze mną. Dbaj o Melanię i
ojca. Nie pozwól mu robić znowu kiepskich interesów. - Obaj bracia
roześmiali się i jeszcze raz uścisnęli.
- Pisz nam koniecznie o swoich przygodach. I niech Bóg ma cię w swej
opiece, Witalisie.
- Ciebie również, Janie.
Witalis spiesznie wszedł na pokład. Ostrzegawczy sygnał rogu zapowiedział,
że statek odbija od brzegu. Pomachał ręką Janowi, prawie niewidocznemu w
tłumie odprowadzających, a potem statek powoli wypłynął z portu i znalazł
się w Kanale La Manche. Wysiłkiem woli powstrzymał łzy, da im folgę w
samotności swej kabiny. Z pomostu patrzył, jak poszarpany brzeg Francji
niknie w gęstej mgle. Statek kołysał się na krótkiej fali. Bolało go serce
z tęsknoty za rodziną i dobrze znanym życiem, jakie zostawiał za sobą. Ale
po drugiej stronie Atlantyku czekało go nowe życie pełne przygód, życie
wymagające od niego oddania się bez reszty. Czekał, aż mgła się na chwilę
rozwiała, ukazując brzeg Francji - wąziutką linię między niebem i wodą.
Pomachał ostatni raz dłonią i zszedł pod pokład.



5. PRZYBYŁ, ŻEBY SŁUŻYĆ

Stukot podków zaniepokoił Grandina. Odwrócił się w siodle i zobaczył, że
próbuje go dogonić jakiś nieznajomy jeździec. Młodemu kapłanowi serce
zaczęło tak silnie bić, że omal nie wyskoczyło mu z piersi. Jego koń bez
żadnej zachęty przyspieszył i biegł z rozwianą grzywą.
"Boże miłosierny i Ty, Matko Najświętsza, ratujcie. Nie boję się śmierci,
ale jeśli to jeszcze nie dziś, to uczyńcie coś szybko".
Znowu się obejrzał. Czy napastnik był Siuksem? Członkowie karawany
uprzedzili go, że Siuksowie zabijają po prostu dla przyjemności zabijania.
A może jeździec należał do plemienia Saulteaux, które słynęło z nocnych
napadów, wyłaniając się z ciemności i niknąc w niej, nim zaatakowani przez
nich ludzie byli w stanie sięgnąć po broń? Zrozumiał teraz, jak szalona
była decyzja, żeby wracać na miejsce ostatniego obozowiska po to, by
odnaleźć zapomniane tam klucze od kufra. Zamiast zaczekać do rana i przy
świetle dziennym zrobić tę wyprawę, samotnie ruszył z powrotem. Teraz
całkiem sam w tym obcym kraju pędził, by ratować życie. Tylko rytmiczny
stukot kopyt mącił nocną ciszę. Ponownie obejrzał się przez ramię. Z ulgą
stwierdził, że jego prześladowca zawrócił i odjechał. Galopując jeszcze
przez kilka minut Grandin ściągnął wodze przed kępą drzew, musiał dać
chwilę wytchnienia zmęczonemu koniowi. I jego serce stopniowo się
uspokajało. Ostrożnie wyjechał na szlak, żeby wrócić do swych towarzyszy.
Tego wieczoru nauczył się ważnej lekcji: jako człowiek obcy w tym kraju nie
powinien podróżować sam i w ciemnościach. "Dzięki Ci, Boże wszechmocny, i
Tobie, Matko Przenajświętsza. Byłem w wielkiej opresji" - westchnął w
duchu.
Wydarzenia ubiegłych tygodni przemknęły mu przez myśl. Wspomniał swój
krótki pobyt w Anglii, przepłynięcie przez Atlantyk i lądowanie w
Montrealu. Przejazd statkiem a następnie pociągiem do miasta Hamilton,
potem jazda przez Stany Zjednoczone do St. Paul w stanie Minnesota i
wreszcie ostatni etap: podróż wozem zaprzężonym w woły do St. Boniface. "W
Detroit niech ojciec strzeże się złodziei" - ostrzegali go doświadczeni
podróżnicy. Grandin cały czas pilnował swoich bagaży, mając nadzieję, że
nikt się nie domyśli, że ma przy sobie dużą sumę pieniędzy. "Miałem mnóstwo
pieniędzy, nie tylko na podróż, ale dla misji. Polecono nam nosić je w
specjalnym pasie, ale ja zrobiłem z chustek do nosa rodzaj złotej kiełbasy,
ciasno zaszytej, żeby monety nie dźwięczały" - wspominał później.
Teraz Grandin roześmiał się, przypominając sobie, że pieniądze tak
starannie zabezpieczył, iż nie mógł ich wyjąć na kupno sobie jedzenia.
Kiedy wraz z towarzyszami był w jednym z ludnych miast amerykańskich, przez
dwa dni żyli dwoma kuflami piwa, w obawie, by nie zdradzić się ze swym
bogactwem.
Z kluczami w kieszeni wrócił do obozu i miał jeszcze parę godzin snu, nim
skrzypiące wozy znowu wyruszyły szlakiem wiodącym do St. Boniface, osiedla
Metysów, które misjonarze nazywali "Małym Paryżem".
Kiedy zakurzeni, zmordowani wędrowcy i ich siedemnaście wozów z turkotem
wjeżdżało w główną ulicę, Grandin spostrzegł piękną katedrę - "taką samą
jak w domu". Żaden inny budynek w osadzie nie dorównywał wspaniałością temu
kościołowi. Starannie wewnątrz pomalowany i utrzymany, na tle prymitywnych
chat Metysów był czymś wprost wspaniałym.
St. Boniface było siedzibą pierwszej diecezji katolickiej w zachodniej
Kanadzie, bazą, z której wyruszali oblaci, by służyć Indianom, Metysom i
garstce białych, żyjących wśród rozległych równin i lasów. Terytorium
misyjne rozciągało się tysiące kilometrów do Gór Skalistych, a na północy
do Morza Arktycznego. Współbracia Grandina po raz pierwszy znaleźli się na
trawiastych preriach w roku 1845. Wkrótce ulegli czarowi tej krainy
kontrastów i nadmiaru, choć często modlili się, by nie trapiły ich
temperatury sięgające plus 40 stopni latem i minus 30 stopni zimą. Kogóż
mogły nie zachwycić klucze dzikich kaczek i gęsi lecących jesienią z
kwakaniem i gęganiem na południe, uciekających od zimy? Albo patrząc z
zachwytem na słońce płonące pomarańczowym blaskiem rano i wieczorem? Mimo
piękna i bogactwa natury, które otaczały misjonarzy, żyli oni na krawędzi
głodu i nędzy. Niewiele osób uwierzyłoby w to, widząc rozpędzone na prerii
stado bawołów, dostarczycieli mięsa, skór na ubrania i namioty. Ale
przyroda w zachodniej Kanadzie pełna była sprzeczności, braku umiaru.
Podobnie jak plemiona, które tu na Zachodzie żyły od tysięcy lat, księża i
bracia zakonni to cieszyli się nadmiarem żywności, to przymierali głodem.
Cukru, zwanego "białym kamieniem" wolno było używać tylko wtedy, gdy przy
stole misjonarskim zasiadali goście oraz w dnie ważniejszych świąt.
- Mamy tylko pięć misji na tym rozległym terytorium. A ty, ojcze
Witalisie, jesteś jednym z naszych dwunastu apostołów - powiedział mu
biskup Tache, kiedy obchodzili misję w St. Boniface.
- Tutaj jest dom biskupa, nieco dalej probostwo, dom rekolekcyjny
przeznaczony na modlitwy i medytacje, mały szpitalik, szkoła i sala zebrań.
- Ksiądz biskup zrobił bardzo wiele w tak krótkim czasie.
- To dopiero początek. Mam wizję Kościoła rozkwitającego na zachodzie
Kanady. Kraj ten jest tak bogaty, że przybędzie tu wielu osadników.
Na drugim brzegu Red River - Rzeki Czerwonej - mieli przed sobą fort Garry
i placówkę Kompanii Hudsońskiej. Kiedy Indianie przychodzili tam, żeby
wymienić skóry na siekiery i strzelby, rozbijali obóz w pobliżu i
wieczorami gromadzili się wokół ognisk.
- Jeśli chcesz uczyć ich, czym jest chrześcijaństwo, musisz stać się
jednym z nich. - Dwaj oblaci przyglądali się, jak nowo przybyła grupa
ustawiała żerdzie swoich wigwamów. - Czy wiesz, co to znaczy, Witalisie? To
znaczy, że trzeba wśród nich żyć i nauczyć się ich mowy.
- Ale jak? Nie ma tu żadnych książek. Szukałem w misji. Kto nas będzie
uczyć? Z wyjątkiem księdza biskupa wszyscy tu jesteśmy uczniami.
- Mam notatki, które zostawił mi pewien stary misjonarz. Znam też kogoś,
kto ci pomoże, to kobieta z plemienia Kri, bardzo miła i cierpliwa.
Grandin zaczął powolną naukę, ucząc się codziennie kilku podstawowych słów.
Owa Indianka była bardzo dumna, że misjonarza ma za ucznia. I tak poważnie
podchodziła do swego zadania, że ilekroć opuścił lekcję, choćby nawet było
to uzasadnione, była bardzo niezadowolona.
- Ojciec leniwy. Ja będę ojca bić - ostrzegała go wtedy.
Potem czekało go następne trudne zadanie, opanowanie mieszaniny języka
francuskiego i Kri, używanej przez Metysów. Słuchanie spowiedzi
przypominało rozwiązywanie zagadki. Wiele razy niezbyt mu się to udało.
Mówił językiem zbyt literackim w porównaniu z gwarą używaną na prerii przez
Metysów. "Sami tylko osądźcie" - pisał w jednym z listów do domu. - "Jeśli
ktoś powie podczas spowiedzi: "Ja zgrzeszyłem źle żonglując", czy
domyślilibyście się, że chodzi mu o to, że miał nieczyste myśli? Przed
przyjazdem tu starałem się dobrze mówić po francusku. Teraz staram się
mówić bardzo źle".
Zimę 1854-55 Grandin spędził jak każdy wiejski ksiądz. "Dzisiaj ochrzciłem
dwie małe dziewczynki. Jedna miała czterdzieści osiem lat, druga
czterdzieści cztery". Pracował stale jako misjonarz dla Metysów w St.
Boniface oraz Indian przybywających tu, by sprzedać skóry.
Tej pierwszej zimy spędzonej na zachodzie Kanady młody oblat musiał
zapłacić frycowe. Odmroził uszy, kiedy zapomniał ubrać się odpowiednio
ciepło, gdy prowadził pogrzeb. Jak wszyscy ludzie z zachodniej Europy w
marcu martwił się, że zima nigdy się nie skończy. Wreszcie ciepły
południowo-zachodni wiatr przepędził arktyczne zimno. Lody na rzekach Red
River i Assiniboine pękły. Wzburzona woda wezbrała groźnie, przelewając się
przez brzegi w tych miejscach, gdzie były niższe, ale potem spokojnie
spłynęła.
Któregoś dnia biskup Tache powiedział:
- No cóż, Witalisie, myślę, że nadszedł czas, byś się przekonał, jak
wygląda życie misjonarza, byś opuścił Mały Paryż. Co byś powiedział na
wyprawę łodziami do Misji Narodzenia Pańskiego nad jeziorem Athabaska? To
długa wyprawa, przeszło dwa tysiące kilometrów. Ja z tobą pojadę aż do Ile
a la Crosse. A przy okazji, czy wiesz, skąd się wzięła ta nazwa? W tym
samym miejscu biali po raz pierwszy zobaczyli Indian grających w lacrosse.
Grandin wkrótce miał się przekonać, jak bardzo trudne jest życie na
misjach. Prócz wszystkich oczywistych utrudnień stałymi towarzyszami
misjonarzy były samotność i bieda. W najlepszym przypadku pocztę
otrzymywali dwa razy w roku. Jego rodzina i przyjaciele we Francji pisywali
do niego regularnie podczas tego roku, który spędził w St. Boniface, ucząc
się języka i teologii. A teraz tym bardziej potrzebna mu była ta więź.
"Piszcie do mnie często i jeśli możecie - obszernie... Mimo że jestem tak
daleko, kocham Was wszystkich... Im bardziej się od Was oddalam, tym więcej
Was kocham."
- Odbijamy. A teraz mocno wiosłami. Czeka nas długa droga, nim zapadnie
zmrok. - Ośmiu wioślarzy w każdej dużej solidnie zbudowanej łodzi
rytmicznie zanurzało wiosła w wodzie jeziora Winnipeg. Tak się zaczęła
pierwsza podróż Grandina, pierwsza z tak licznych na północny zachód,
zaplanowana na czterdzieści dni, kiedy to mieli przemierzać jeziora,
spływać rzekami i omijać wodospady.
- Dziś wiatr dobrze wieje. Jak tylko oddalimy się od brzegu, postawimy
żagiel - powiedział kapitan do załogi. - W ten sposób oszczędzimy energii
na przenoszenie bagażu.
Dwaj misjonarze zajęli miejsca wśród strzelb oraz worków z tytoniem i
herbatą, przeznaczonych na wymianę z Indianami w północnych fortach.
- Oto następna twoja wyprawa wodna po przepłynięciu Atlantyku - powiedział
biskup Tache. - No cóż, musisz do takiego podróżowania przywyknąć. Latem to
najszybszy sposób. Po drodze spotkasz wiele takich barek.
- Och, bardzo chciałbym wyciągnąć moje długie nogi - westchnął Grandin,
kręcąc się, żeby znaleźć jak najlepsze miejsce.
- Obawiam się, że to nastąpi dopiero wtedy, gdy zatrzymamy się na noc.
Płynąć będziemy dwadzieścia godzin na dobę, żeby w pełni wykorzystać
światło dzienne. Poza przerwami na przenoszenie bagażu czeka nas siedzenie
w łodzi aż do dziesiątej wieczorem. Czy wziąłeś ze sobą brewiarz?
- Oczywiście. Dlaczego ksiądz biskup pyta?
- Przekonasz się sam. Ale na razie dość tych odbierających odwagę
wiadomości.
Biskup nie powiedział swemu niedoświadczonemu towarzyszowi, że w czasie
tych długich wypraw walczyć będzie z nudą. Dlatego spytał go o brewiarz, tę
księgę psalmów i modlitw, które księża muszą codziennie odmawiać. Modlitwa
pomoże im wypełnić czas. Tache dobrze wiedział, że mimo wspaniałości dzieła
Stwórcy, jakie ich otaczało, nawet hymny wdzięczności i zachwytu zbledną,
nim łodzie wreszcie przybiją do brzegu.
- Niech ksiądz biskup nie rusza się. Na czole siedzi wielki komar. -
Klaśnięcie. - Udało mi się. Mam nadzieję, że nie zrobiłem księdzu biskupowi
krzywdy. Ale okaz!
Biskup przetarł czoło, żeby usunąć zabitego owada, a potem pochylił się w
stronę Grandina.
- Nie martw się, wkrótce odpłacę ci tym samym.
Długie sutanny w znacznym stopniu chroniły misjonarzy. Witalis, rzecz
jasna, miał przedtem do czynienia z komarami, ale nigdy z takimi potworami,
jakie teraz atakowały ich ze wszystkich stron. Księża używali mikstury,
jaką Indianie wcierali w skórę, żeby odpędzić komary i czarne muszki. Dla
jeszcze lepszej ochrony, Gran-din nosił biały kapelusz z materiału w
groszki, który ktoś mu ofiarował. Nie wyglądało to nazbyt klerykalnie, ale
przynajmniej odstraszało owady.
- Nie podchodźcie tak blisko brzegu. Wyrwiecie dziurę w dnie. I co wtedy z
nami? - Kapitan wykrzykiwał rozkazy, kiedy załoga przygotowywała się do
pierwszych, z trzydziestu sześciu, przenosin bagażu, co było konieczne,
żeby ominąć wodospady i progi na rzece. Podprowadzili barki do skał i
zwisających drzew, a potem wskoczyli do wody, żeby wszystko wyładować.
- Czy możemy pomóc? - spytał biskup kapitana.
- Niech ksiądz biskup pilnuje swego worka. A my zajmiemy się resztą! -
zawołał jeden z wioślarzy wskakując do lodowatej wody.
Dla obu oblatów przenoszenie lądem całego bagażu do miejsca, gdzie rzeka
była na tyle spokojna, że znowu można było płynąć łodziami, stanowiło duże
urozmaicenie w monotonii podróży, lecz dla załogi była to nad wyraz ciężka
praca.
- Gotowi? - A więc ruszamy! - Mężczyźni dźwignęli ładunki i przywiązali je
sobie do pleców. Wybierali ostrożnie drogę przez trudny wyboisty szlak,
często idąc wiele kilometrów, brnąc w błocie po kostki albo wspinając się
pod stromizny. Grandin podziwiał ich siłę i wytrzymałość, to, z jakim
oddaniem wykonywali tę niebezpieczną pracę. Kiedy transport rzeczy i łodzi
był zakończony, ludzie ci brali się znowu do wioseł, szukając głębokiej
wody i wykorzystując siłę wiatru, żeby jak najszybciej dopłynąć do
następnego miejsca przenosin.
- Za kilka godzin będziemy w Ile a la Crosse. Nareszcie! Zauważyłem, że
czasami było nam bardzo niewygodnie - zażartował Tache. - A ty, Witalisie,
jak się czujesz? Dobrze?
- Przez parę dni miałem gorączkę, a teraz czuję straszne swędzenie. Nigdy
przedtem nie miałem czegoś takiego.
- Muszę zadać ci nad wyraz osobiste pytanie. Ale najpierw, mój drogi ojcze
Witalisie, jest coś, o czym muszę ci powiedzieć. Jesteż nowicjuszem w tym
kraju. Nie zdajesz więc jeszcze sobie sprawy z tego, że po to, by chronić
zdrowie, musisz podjąć pewne środki ostrożności. W seminarium uczono cię,
że w miejscu publicznym, jak przystało na księdza, powinieneś być
odpowiednio i całkowicie ubrany. Seminarium znajduje się stąd o tysiące
kilometrów. Jesteśmy jakby na froncie w prymitywnym kraju, gdzie ludzie nie
mają tak dobrych manier, jakich cię uczono w Marsylii. A teraz owo pytanie:
Czy zmieniłeś odzież, a w tym bieliznę, od naszego wyjazdu z St. Boniface,
sześć tygodni temu?
Witalis zaczerwienił się.
- Naprawdę nie było możliwości. Poza tym moje ubrania są spakowane.
- Nie mów, ojcze, nic więcej, moje przypuszczenia były słuszne. Masz
wierne towarzyszki podróżników - wszy. Musisz zmienić wszystko, jak tylko
wylądujemy.
Grandin chciał zapomnieć o tym przykrym doświadczeniu, ale była to jeszcze
jedna cenna lekcja. Kłopoty z pęcherzem, jakich nabawił się podczas tej
pierwszej podróży, były dolegliwością, która do końca życia często mu
dokuczała.
- Proszę spojrzeć, księże biskupie! Tam na brzegu czekają na nas. Grupka
Indian, jest też ojciec Walenty Vegreville.
Indianie zaczęli strzelać w powietrze i krzyczeć radośnie do ludzi w
barkach. Stojący na brzegu kapłan też wymachiwał radośnie. Najgorsza część
podróży się zakończyła. Załoga z Red River przybyła do Ile a la Crosse w
drodze do Portage La Lochę, żeby spotkać przybywającą z północy załogę z
Mackenzie. Tutaj był punkt zborny, gdzie skóry wymieniano na towary.
- Witamy księdza biskupa - powiedział ojciec Vegreville całując biskupa w
pierścień, potem obaj serdecznie się uściskali. - Z radością witam również
ojca Gran-dina. Widzę, że ojciec dotrzymał obietnicy złożonej wtedy w
nowicjacie. Czujemy się zaszczyceni waszą wizytą u nas.
- Jestem w drodze do Misji Narodzenia Pańskiego. Och, jak bardzo potrzeba
mi kilku dni pobytu na stałym lądzie - powiedział Grandin. Po pierwsze
gdzie się mogę przebrać? Towarzyszki podróży żyć mi nie dają.
- Widzę, że ksiądz biskup wtajemnicza następnego nowicjusza - ojciec
Vegreville porozumiewawczo spojrzał na biskupa. Wszyscy trzej się
roześmiali i poszli do małego kościółka.
Na powitanie biskupa i nowego misjonarza Indianie odśpiewali hymn.
Zmęczenie spowodowane uciążliwą podróżą i żarliwa prostota uroczystości -
tego było za wiele dla Grandina, przestał panować nad sobą i rozpłakał się
jak dziecko. Ani nauka w seminarium, ani długie rozmowy z biskupem nie
przygotowały go na tego rodzaju przeżycia.
Po chwili wrócił do siebie i rozejrzał się po ubogim kościółku, była to po
prostu szopa, w której okna zasłonięto pergaminem. Dwa z nich ktoś
pomalował na czerwono i zielono. Dach pokryty był ziemią i kora drzewną.
Dom misjonarza był tak samo prymitywny.
"Często we Francji słyszałem, że należy podziwiać biedę, w jakiej żyją
misjonarze. To była poezja... Chciałbym, żeby ludzie zobaczyli ten ubogi,
prawie w ruinie kościółek. Kiedy pada deszcz, ziemia, która uszczelnia
deski, zamienia się w błoto".
Po kilku dniach Grandin znowu wsiadł do barki i wyprawa ruszyła na północny
zachód do odległego o pięćset kilometrów jeziora Athabaska i Misji
Narodzenia Pańskiego. Sądził, że po wtajemniczeniu w życie misyjne w Ile a
la Crosse niewiele go czeka niespodzianek. Kiedy tak, kilometr za
kilometrem, płynęli wzdłuż brzegów porośniętych ciemnozielonymi świerkami i
srebrzystymi osikami, trapiły go niespokojne myśli. Wspominał to, co się
wydarzyło w ciągu tych kilku dni spędzonych w misji. Czy on, nieodrodny syn
kultury francuskiej XIX wieku zrozumie kiedyś mentalność Indian? Przybył do
Kanady, aby skłonić tych ludzi, by zrozumieli, kim jest Bóg, i by swoim
stylem życia dowieść im, że Bóg ich kocha. Czy było to możliwe w nędznych
warunkach i samotności, jaka była udziałem większości misjonarzy?
Raz po raz zadawał sobie pytanie: "Czy jestem szczęśliwy?" I za każdym
razem dręczyła go nostalgia. O, jak bardzo chciał być znowu w domu!
Wspomnienia rodziny i braci oblatów w Marsylii zmuszały go do wyznania: "Na
mój ludzki sposób nie jestem szczęśliwy. Pobyt tu nie napawa mnie
entuzjazmem". Grandin po prostu tęsknił za ojczyzną. Ale za każdym razem
czerpał pociechę z najważniejszego przekonania: że był tu, gdzie Bóg
chciał, żeby się znalazł. Ci Indianie byli jego trzodą. Będzie ich
prowadzić do miłości i wielbienia Boga. "Nie przybyłem tu po to, żeby
znaleźć własne szczęście, lecz po to, by ich uczynić szczęśliwymi".
Łodzie podpłynęły do brzegu. Ujrzał coś, co przypominało wielkie wewnętrzne
morze.
- Oto jezioro Athabaska, ojcze Grandin! - zawołał jeden z wioślarzy. -
Ojciec dotarł do swojej misji.
Na brzegu rozegrała się taka sama scena jak w tle a la Crosse. Wśród
witających Indian plemienia Montanów stali trzej oblaci w swoich czarnych
sutannach, ubrani na tę niezwykłą okazję w to, co mieli najlepszego, za
cyngulum mieli wetknięte krzyże.



6. TWÓJ BÓG MUSI BYĆ DOBRY

Żeby złagodzić chłód wilgotnego powietrza, wokół wigwamów rozpalono
ogniska. Grandin odrzucił klapę namiotu i wszedł do środka. Co wieczora
odwiedzał rodziny obozujące tej wiosny wokół Misji Narodzenia Pańskiego nad
jeziorem Athabaska, by pocieszać tych, którzy zachorowali na przywleczoną
ostatnio przez białych chorobę. Przy chłopcu owiniętym w koc klęczała
kobieta, spojrzała na młodego kapłana, ale nie odpowiedziała na jego
powitanie. Potem wzrok jej spoczął znowu na dziecku, najwyraźniej była
przerażona gorączką, jego rozpalonym czołem. Zwykle niepewne próby Grandina
mówienia językiem Montanów, drugim tubylczym językiem, jakiego próbował się
uczyć, wywoływały uśmiech, ale nie dziś wieczór. Liczba chorych rosła
stale. Umarło już sporo dzieci i starych ludzi. Młody oblat robił, co mógł,
żeby pocieszyć osierocone rodziny, ale jego możliwości ograniczały się
jedynie do wspominania zmarłych i żyjących w codziennie odprawianej mszy.
Gdy wyszedł z namiotu, żeby kontynuować swój obchód, spostrzegł Indiankę,
która chwiejnym krokiem zbliżała się do obozu i nagle upadła na ziemię.
Podbiegł do niej i nachylił się mówiąc:
- Napij się tego. - Wypiła trochę z butelki, jaką jej podał. Pomóżcie mi ją
zanieść do misji! - zawołał do grupy Indian. Kobieta była tak bardzo
wychudzona, że jeden z mężczyzn z łatwością sam zaniósł ją do szopy, która
służyła jako kościół. Bose nogi kobiety były pokaleczone i krwawiące.
- Mój syn, mój biedny syn umarł - powiedziała. - Musiałam go zostawić na
szlaku. Nie jadłam od sześciu dni. Trzy dni temu ruszyłam w drogę, żeby
znaleźć pożywienie. Na szlaku ciągle jest jeszcze lód i śnieg.
- Czy w twoim obozie inni też chorują?
- Wielu jest tak słabych, że nie mogą polować. Niektórzy jedzą własne
odzienie, żeby utrzymać się przy życiu.
"Boże miłosierny, jak długo ci ludzie będą tak bardzo cierpieć? Zjadają
skóry, którymi się okrywają". Grandin czuł skurcz w żołądku, kiedy w ciszy
modlił się za tę kobietę i jej zmarłego syna. Co może zrobić bez żywności i
zapasu leków? Okrył kobietę kocem i prosił Boga o pomoc, o to, by wreszcie
wygasła groźna epidemia.
Kontynuował swój obchód zgnębiony i rozgniewany, tak jak zawsze, kiedy
patrzył na zbyteczne cierpienie Indian. Ręką odpędził chmarę komarów.
Słońce stało wysoko na północnym zachodzie, chociaż było już dobrze po
dziesiątej. W świetle tego długiego północnego wieczoru w przesiece wśród
sosen i świerków wyraźnie mógł dostrzec flagę brytyjską powiewającą nad
placówką Kompanii Hudsońskiej w forcie Chipewyan nad jeziorem Athabaska,
ważnym ogniwie handlowym świetnie prosperującej kompanii.
Jakimż kontrastem była mała szopa, będąca jego kościołem i domem w
porównaniu ze zbudowanymi z mocnych bali budynkami i składami, które
wypełniały towary z Europy, będące przedmiotem wymiany na skóry i futra.
Dym wił się z drewna palonego w kominkach domów pracowników kompanii i
rezydencji zarządcy, który samowładnie panował nad całym rozległym wokoło
terytorium. Bieda, choroba, głód nie mogły przekroczyć palisady z bali,
otaczającej teren kompanii. Za to były one ustawicznymi towarzyszkami
misjonarzy. Obecnie Grandin musiał sam stawić im czoła. Pozostali ojcowie:
Henryk Faraud i Henryk Grollier oraz brat Aleksy Renard wyjechali na misje,
dalej na północ.
Zamyślony Grandin patrzył na ten spokojny widok w wiosenny wieczór roku
1856. W gasnącym świetle fort był symbolem wielkiej potęgi Kompanii
Hudsońskiej, która dotarła daleko na zachód i północ, budując łańcuch
fortów, placówek, gdzie spotykały się dwie całkowicie odrębne kultury. Od
XVIII wieku Fort Chipewyan był ważnym ośrodkiem handlu skórami na terenie
wokół jeziora Athabaska. Północno-Zachodnia Kompania (The North-West
Company) - grupująca kupców z Montrealu, stworzyła tu ośrodek operacyjny
dla swoich brygad łodziowych, żeby skupywać rocznie do dwudziestu tysięcy
skór bobrzych. Sir Alexander Mackenzie właśnie z tego fortu rozpoczął wiele
swych północnych wypraw badawczych. W roku 1821 Kompania Hudsońska
otrzymała monopol na handel skórami i wchłonęła Północno-Zachodnią
Kompanię. Kiedy skończyło się między nimi współzawodnictwo, faktor - le
bourgeois, jak go nazywali Francuzi - był prawdziwym władcą na całym
terytorium.
Faktorzy uważali Indian i Metysów za ważnych partnerów w handlu skórami. To
oni zastawiali pułapki na dzikie zwierzęta, to oni transportowali skóry
tysiące kilometrów kanu i barkami do Montrealu, ważnego punktu na drodze do
rynków europejskich. Indiański system wymiany handlowej obejmujący główne
plemiona istniał tysiące lat, nim się pojawił w Kanadzie biały człowiek.
Zwłaszcza wywodzący się z równin Mandanowie byli plemieniem zręcznych
kupców, którzy doceniając w pełni znaczenie zysku mogli rywalizować z
białymi w często oszukańczych transakcjach z innymi grupami Indian.
Młody ojciec Grandin szybko zrozumiał, jak bardzo potrzebna jest
misjonarzom przychylność faktorów. Księża i bracia niejednokrotnie
korzystali z łodzi kompanii podczas swych podróży z jednej misji do
drugiej, żeby nieść słowo Boże rozrzuconym plemionom indiańskim. Faktorzy
również dostarczali pocztę, która była tak istotnym ogniwem łączącym ich z
rodzinami i przyjaciółmi we Francji. Gdyby faktorzy odmówili gościny w
swych fortach, misjonarzom groziłoby wielkie niebezpieczeństwo, wręcz
śmierć. Ale chociaż większość pracowników kompanii stanowili protestanci,
to z małymi wyjątkami odnosili się do misjonarzy przychylnie.
Handlarze uważali, że misjonarze psują Indian, kiedy jednak powstawały
nieporozumienia i obawiano się aktów przemocy, ludzie z kompanii wzywali
ich, żeby łagodzili konflikty. Grandin oburzał się i zdumiewał chciwością
handlarzy wyzyskujących Indian. Niektórych tubylców traktowali dobrze, ale
uważał on, że ludzie z kompanii powinni bardziej pomagać Indianom
cierpiącym z powodu nędzy i chorób.
Idąc tego wieczoru powoli do swej chaty, słyszał trzask i syczenie
wilgotnego drzewa palącego się na ognisku indiańskim. Pod drzwiami jego
chaty siedziało dwóch mężczyzn w brudnym, podartym odzieniu. Jeden z nich
palił fajkę, której dym wił się leniwie w górę, po chwili wyjął fajkę z ust
i podał ją swemu towarzyszowi.
"Matko Boska - Grandin uklęknął w małej kaplicy przed krucyfiksem i figurą
Matki Boskiej. - Wybacz mi mój gniew. Błogosław tym, którzy mieszkają w
forcie, Matko Przenajświętsza, weź pod swą opiekę rodziny Indian. Daj mi
siły, bym mógł przeciwstawić się chciwości handlarzy. Daj, bym pracował tak
usilnie dla dobra dusz, jak oni dla zdobycia skór".
Pragnął rywalizować z handlarzami. Postanowił dorównać im w wytrwałości i w
cierpliwym znoszeniu trudów. "Obserwując ich wysiłki zmierzające do
zdobycia skór, więcej nauczyłem się o posłuszeństwie niż w nowicjacie i
seminarium" - zapisał w swym dzienniku. - "Czy dusze tych biednych Indian
nie zostały odkupione krwią Chrystusa?" Grandin wiedział, że nie ma wyboru,
musi pogodzić się z cierpieniem i wyrzeczeniami życia misjonarza, nawet z
męczeńską śmiercią, jeśli taka jest wola Boga.
Gorące, letnie dni i noce wstrząsane grzmotami burz i rozjaśniane
błyskawicami szybko przeszły w jesień. Grandin toczył walkę z językiem
Indian Montanów, codziennie ucząc się nowej porcji słów. Czytał je głośno z
kartek, na których je zapisywał, wywołując tym głośny śmiech starych
Indianek. "Posłuchajcie, duka jak głupi dzieciak" - mówiły. Ale on wcale
się nie przejmował tymi komentarzami. Żeby się zbliżyć do tych ludzi,
musiał nauczyć się ich języka. Nauczył się też wielu nieznanych sobie dotąd
umiejętności - umiał na przykład naprawiać sieci na ryby. Dla Montanów
łowienie ryb w jeziorze Athabaska było równie ważne, jak pieczenie chleba
dla jego krewnych we Francji. Szybko też nauczył się indiańskich sposobów,
jak przeżyć w lesie.
Z kolei on sam stał się ich duchowym nauczycielem, wyjaśniając im w sposób
prosty, jasny istotę przesłania Ewangelii i tego, jak może się ona stać
częścią ich życia. Małym dzwonkiem zwoływał ich na wspólną modlitwę
dziękczynną do Boga. Niestety dwa razy obyczaj ten został zakłócony:
pewnego razu Indianie usłyszeli głos dzwonka o drugiej nad ranem. Grandin
wyjaśnił im zawstydzony:
- Mój zegarek zaspał.
Nie zawsze dzwonił o tak wczesnej godzinie, kilka razy pozwolił małej
trzódce pospać trochę dłużej niż zwykle. Zawsze cieszył się z możliwości
dodatkowych godzin wypoczynku. O ile łatwo zasypiał po dużym wysiłku na
świeżym powietrzu, trudno mu było przywyknąć do skąpego jedzenia, którego
ilość zależała od rezultatów polowania. Indianie z mchu porastającego skały
robili coś w rodzaju pasty o smaku mięsa i nazywali ją "skalnym
przysmakiem". Nie było to specjalnie smaczne, ale zawsze lepsze niż
gotowana, skórzana odzież. Misjonarze postanowili urozmaicić swoje
codzienne menu zakładając warzywnik, uprawiali też pszenicę i jęczmień.
Chociaż przedwczesny mróz zniszczył uprawy, wykopali jednak kilka worków
ziemniaków i osiemnaście czy dwadzieścia cebul, trzy buraki i jedną
marchew.
- Proszę ojca, szybko! Łodzie przypłynęły! - zawołał brat Aleksy Renard.
Grandin wypuścił trzymany w ręku młotek i pobiegł nad brzeg rzeki. W
kierunku przystani zmierzało dziesięć barek, wiosła ich rytmicznie
zanurzały się w rzece. Mała grupka zebrana na brzegu witała ich machaniem
rąk i okrzykami. Ci na łodziach odpowiedzieli na te powitania, pragnąc jak
najszybciej przybić do brzegu i rozładować łodzie.
Poczta z domu, co za radość! Grandin niecierpliwie pocierał dłonie, nie
mogąc się doczekać. Jedyną przyjemnością, jaka mu została, było czytanie
listów od Jana, Melanii i księdza Sebaux aż do nauczenia się ich niemal na
pamięć. Listy przychodziły do niego tylko dwa razy w roku, ale otrzymywał
ich tyle, że czytał je całą noc. "Piszcie długie listy. Nie wyobrażacie
sobie, jak bardzo jestem szczęśliwy, kiedy je otrzymuję" - prosił rodzinę i
przyjaciół. On ze swej strony również wysyłał regularnie listy do nich i do
władz kościelnych, co stało się ważnym przyczynkiem do historii Kościoła na
zachodzie Kanady.
W listach tych Grandin opisywał, jak trudno uczyć Indian, ale przynajmniej
jeden stary człowiek był dowodem, że młody misjonarz miał jakieś
osiągnięcia wśród plemienia Montanów, najbardziej łagodnego i chłonnego
wśród ich północnych pobratymców.
- Bóg, do którego się modlisz, musi być bardzo dobry, ponieważ ty sam
jesteś bardzo dobry - powiedział stary człowiek do Grandina, zdumiewając go
tym komplementem.
- Dziękuję ci, przyjacielu - odparł zmieszany.
- Ty z nami rozmawiasz, opowiadasz nam dużo o swoim Bogu. Jesteś
naszym przyjacielem. Inni biali ludzie chcą tylko, byśmy im dostarczyli jak
najwięcej skór, nic poza tym.
Grandin szybko zyskał sobie sławę "manitu" - świętego człowieka. "On wie
wszystko" - mówili Indianie. - "Nic nie ujdzie jego uwadze. Wszystko ma w
swojej książce". Kiedyś Grandin zapytał pewnego Indianina, jak ma na imię:
"Dlaczego mnie pytasz? Przecież wiesz wszystko" - powiedział.
Lubił bardzo Montanów, a oni zaczęli brać z niego przykład i traktowali
każdego uprzejmie i gościnnie. Gdy Indianie przyjęli posłanie o Bożej
dobroci i łaskawości, w życiu ich nastąpiły niezwykłe zmiany. Prostota ich
podejścia zdumiałaby każdego doświadczonego francuskiego proboszcza.
- Ojcze, czy mogę ukarać moje dziecko w niedzielę?
- Teraz, kiedy przystąpiłem do pierwszej komunii, czy mogę zjeść kruka
albo psa? - I jak tu odmówić im takiego przysmaku!
Pewien stary człowiek tak bardzo wziął do serca piątkowy post, że raczej
wolał głodować cały dzień, niż zjeść mięso.
- Pragnę za wszelką cenę zobaczyć Boga - powiedział. - Wolę zrobić zbyt
wiele niż zbyt mało.
Największe zmiany w życiu tego plemienia nastąpiły w sposobie, w jaki
traktowali ludzi starych, kobiety i dzieci. Inne plemiona zabijały starców,
którzy nie mogli wędrować razem z nimi, ponieważ byli sparaliżowani lub
zbyt słabi. Montanowie po prostu nie zabierali ze sobą swoich rodziców. Ale
najgorzej traktowali kobiety. Mężczyźni tak uprzejmi dla obcych bili, a
nawet zabijali swoje żony, kiedy im się znudziły. Ich zdaniem żona nie była
istotą ludzką, ale przedmiotem, który należało użytkować. Żony i córki
robiły obuwie i ubrania dla myśliwych, obdzierały ze skóry upolowane
zwierzęta i dźwigały zapasy. W skali wartości kobiety stały nieco wyżej niż
psy. Jedno słowo oznaczało psa i córkę. I dlatego czasem trudno było
zrozumieć, o kim mężczyźni rozmawiali. Kobiety godziły się z tym
poniżeniem, harówką i brakiem wszelkich praw. Dla mężczyzn przyjęcie nauk
misjonarzy wymagało całkowitej zmiany postawy życiowej.
- Ojcze Grandin, teraz rozumiem, że kobieta ma tak samo duszę, jak my -
oświadczył kiedyś pewien mężczyzna.
- Dlaczego to mówisz?
- Kiedy powiedziałeś nam, że Syn Boży miał matkę wywodzącą się z kobiet,
wtedy zrozumiałem, że kobiety mają dusze i zasługują na niebo tak samo jak
mężczyźni. Chcę być chrześcijaninem. Powiadasz, że chrześcijanin może mieć
tylko jedną żonę. Powiedz mi, którą mam wybrać z moich dwóch żon? A którą
oddalić?
Obie żony mówiącego wysunęły się naprzód małej grupki i stanęły obok męża,
z lewej i prawej strony. W milczeniu spoglądały na młodego kapłana. Twarze
ich były spokojne, nie widać było oznak strachu i niepokoju, jaki z
pewnością przeżywały. Jego decyzja jedną z nich usunie poza nawias
plemiennej społeczności. Ich przyszłość zależała od białego, który stał
przed nimi.
- Czarna Suknio, powiadasz, że nasi mężowie powinni nas tak samo traktować
jak innych mężczyzn, a nie jak psy, które ciągną ich sanki. Ponieważ ty
przyniosłeś nam przykazania swojego potężnego Boga, oni teraz nas już nie
zabijają - odezwała się jedna z kobiet.
- Ratujesz życie nam, kobietom - przerwała jej druga. - Ale teraz chcesz
jedną z nas pozbawić życia. Jak będziemy żyć, jeśli naszemu mężowi wolno
mieć tylko jedną żonę? Gdzie pójdziemy? Kto będzie dla nas polować, żeby
zdobyć żywność?
Cała trójka stała bez ruchu, czekając na odpowiedź misjonarza, który rzekł
do Indianina:
- Ja nie mogę powiedzieć ci, którą żonę masz zatrzymać. Ty decydujesz. -
Wiatr szarpał sutanną Grandina. Nosił ją teraz rzadko, tylko wtedy, gdy
odprawiał mszę świętą albo uczył tych, którzy chcieli się nauczyć nowej
religii. Nerwowo dotykał krzyża zatkniętego za cyngulum. Dym snujący się z
pobliskiego ogniska sprawiał, że oczy mu łzawiły.
- Zdecydowałem - powiedział wreszcie Indianin, wskazując na kobietę po
swojej prawej stronie. - Ona ma czternastoletniego syna, który wkrótce
będzie myśliwym i będzie mógł utrzymać swoją matkę. Aż do tego czasu ktoś z
mojej rodziny zadba o nią. To ona musi opuścić mój wigwam. - Zwracając się
do drugiej kobiety, powiedział: - Ona ma małe dzieci. Tę zatrzymam przy
sobie.
Grandinowi ulżyło, głęboko westchnął i podziękował w duchu Bogu, że nie
musiał sam podjąć tej trudnej decyzji.
Wieść o nowym misjonarzu szerzyła się wśród Indian.
- Ojcze, nasze serca są w mroku. Daj nam wodę, która rozjaśni nasze dusze.
- Wielu Indian Montanów prosiło o chrzest, chociaż wielu z nich nie
rozumiało w pełni znaczenia tego sakramentu. Rozumieli tylko jedno: bez
chrztu nie ma nieba.
Grandin usłyszał kiedyś o pewnym starym, umierającym człowieku, który
powiedział do swojej żony:
- Ci, którzy są ochrzczeni, odchodzą do Wielkiego Ducha. Szybko ochrzcij
mnie, zanim umrę.
- Ale co mam zrobić? Nie widziałam nigdy chrztu.
- Weź kubeł, przynieś wody z jeziora i wylej ją na mnie.
Kobieta posłusznie wykonała polecenie męża.
- Zrób to jeszcze raz, ja chcę być porządnie ochrzczony. - Powtarzała tę
czynność tyle razy, że chory był zupełnie przemoczony.
Grandina i pozostałych misjonarzy zdumiewała prosta wiara nowo nawróconych
chrześcijan. W miarę powiększania się małej trzody misjonarze musieli
udzielać sakramentów, uczyć katechizmu, być mądrymi doradcami i rozjemcami.
"Po nauce katechizmu ludzie chcą się spowiadać: a mnie w żołądku burczy z
głodu. Kiedy zaspokoję potrzeby mojego żołądka, staram się zaspokoić moich
penitentów. I jestem tak długo do ich dyspozycji, jak długo do mnie
przychodzą. Przez cały czas wielu z nich czeka w przedsionku. Grzechy
innych ludzi nudzą ich i niecierpliwią.
Każdy z nich ma do mnie jakąś ważną sprawę. Przyszła właśnie cała rodzina.
Muszę dotknąć ręki ojca, matki, dzieci i nawet maleństwa leżącego w worku
wyłożonym mchem na plecach matki. Boi się mnie i płacze. Ale ja muszę
dotknąć jego rączki, bo w przeciwnym razie jego matka będzie bardzo
zmartwiona.
Po odbyciu tej ceremonii przychodzi do mnie inna rodzina po proch i ołów.
Jakaś stara kobieta prosi, żebym jej zreperował różaniec, jakiś staruszek
prosi o nowy. Dziecko o medalik, ktoś inny o krzyż. Ktoś jeszcze inny o
świętą figurkę. Młody chłopiec prosi mnie, żebym napisał mu hymn, a jego
brat chce, żebym udzielił mu ślubu. Wszyscy robią wrażenie zadowolonych".
Grandin wreszcie poradził sobie jakoś z tęsknotą za krajem. Do rodziny tak
napisał: "Moje zdrowie dorównuje mojej radości. Bez chleba, wina,
jabłecznika, kawy czy piwa... pracując ciężko umysłowo, a czasem i
fizycznie jestem szczęśliwy. Módlcie się dużo za moich Indian".
Z kolei Indianie okazywali mu coraz większą miłość i podziw.
- Chciałbym spotkać twojego ojca - powiedział mu kiedyś stary Indianin.
- Dlaczego chciałbyś go zobaczyć?
- Podziękowałbym mu, że ci pozwolił tutaj do nas przybyć.
- Zobaczysz mego ojca w niebie.
- Ale ja chciałbym zobaczyć go za życia, żebym mógł mu ofiarować kapelusz,
jedną z niewielu rzeczy, jakie mam.
Wkrótce ku swemu zdumieniu Grandin miał otrzymać innego rodzaju nakrycie
głowy, co przesądziło o tym, że stał się obywatelem zachodniej Kanady i
pozostał nim do końca życia.



7. ZGIĘTA TRZCINA

- O, tam jest obóz Syna Bożego! - zawołał jeden z indiańskich przewodników
Grandina, wskazując wigwamy stojące na wzgórzu wznoszącym się nad English
River w pobliżu Ile a la Crosse.
Grandin ponaglał do pośpiechu.
- Szybciej, musimy dotrzeć do Niedźwiedziej Łapy i zatrzymać go, nie
dopuścić do tego, żeby wmawiał Montanom kłamstwa, że to Bóg przemawia przez
niego. - Ledwo dobili do brzegu, Grandin pierwszy zaczął się wdrapywać na
wzgórze, chwytając się po drodze niskich krzewów, żeby jak najszybciej
dotrzeć na szczyt.
- Niech ojciec zaczeka! - zawołał za nim przewodnik. - Ojciec musi być
ostrożny. Przecież wszyscy mówią, że Niedźwiedzia Łapa chce ojca zabić.
Proszę, niech ojciec nie idzie do obozu, przecież nawet ojciec Vegreville
uprzedzał ojca, że jego życie jest w niebezpieczeństwie. Proszę się strzec
tego szaleńca.
Grandin nic nie odpowiedział. Szybko wspinał się przez skały i krzewy.
Niedźwiedzia Łapa był nieobliczalny, ale on jako misjonarz chciał dowieść,
że nie boi się umrzeć za swoją wiarę w Jezusa Chrystusa. Choć musiał teraz
skupić całą energię na tej groźnej sytuacji, nie mógł zapomnieć listu do
biskupa de Mazenod, jaki miał w kieszeni. Grandin stanął wobec dwóch
problemów, decydujących o jego życiu. Modlił się do Boga, by go uwolnił ale
obiecał przyjąć wolę Bożą nawet, gdyby oznaczała ona śmierć. Kiedy wraz z
przewodnikiem dotarli do obozu, młody Indianin, Niedźwiedzia Łapa, wyszedł
naprzeciw, żeby zatarasować im drogę.
- Zatrzymaj się! - krzyknął Indianin. - Rozkazuję ci uklęknąć przed Synem
Bożym.
- Nie uklęknę przed tobą. Nie jesteś Synem Bożym. Jeden tylko jest Jezus
Chrystus. A ty jesteś synem Saskii, Indianki z plemienia Montanów.
- Dowiodę wam, że jestem jedynym Synem Bożym. Pokażę wam tablice
Mojżeszowe, na których Bóg napisał Dziesięć Przykazań dla swego ludu.
Pokażę wam wiele innych cudów. Wtedy uwierzycie.
Dzieci, kobiety i mężczyźni zgromadzili się wokół dwóch przywódców i ich
zwolenników. Kto zwycięży w tej bitwie na słowa? Uwierzyli w opowieść
Niedźwiedziej Łapy, że jest Chrystusem, który zabity przez białych ludzi
przyszedł na świat po raz drugi. Teraz Montanowie byli jego wybranym ludem.
A on rozkazał im zniszczyć wszystko: "Spalcie swoje namioty. Spalcie swoje
kanu, wigwamy i skóry. Bowiem tylko wtedy będziecie godni pójść wraz z
Synem Bożym".
Indianie uwierzyli Niedźwiedziej Łapie. Z największą uwagą słuchali
opowieści misjonarzy o Jezusie, o tym, jak biali ludzie skazali Go na
śmierć, ponieważ nie uwierzyli, że został posłany przez Boga. Oni nie
chcieli popełnić tej samej omyłki. Nagle Niedźwiedzia Łapa zamachnął się na
Grandina ciężkim kijem, omal w niego nie trafiając.
- Nie bój się! - zawołała matka Niedźwiedziej Łapy. - Cios kijem jest
świadectwem jego miłości do ciebie. On tobie wybacza twoje grzechy.
I wtedy Niedźwiedzia Łapa rzucił się na Grandina i chwycił go za ramiona.
Przez chwilę siłowali się, aż wreszcie misjonarz uwolnił się z jego uścisku
i stanął nad klęczącym, skulonym Indianinem, jedną rękę trzymając na swoim
oblackim krzyżu, drugą zaś uniósł do góry na znak, że nie chce dalej
walczyć.
- Nie boję się twego kija. Nie boję się umrzeć. A już najmniej boję się
ciebie, bo nie mam powodu. To ty powinieneś się bać. Za parę dni przybędą
tu biali, żeby ciebie ukarać za to, że mnie zaatakowałeś.
Niedźwiedzia Łapa powoli się wyprostował, przymrużył oczy starając się
dostrzec coś w oślepiającym blasku słońca, jego twarz lśniła od potu. Krąg
widzów wokół dwóch mężczyzn zacieśnił się. Nikt nie powiedział ani słowa,
kiedy tak stali twarzą w twarz. Którego z nich wesprze Wielki Duch?
- I to ma być Syn Boży - Grandin splunął mówiąc te słowa. - Jeśli ma w
sobie jakiegoś ducha, to tylko złego ducha. Twierdzi, że potrafi mówić
wszystkimi językami. Mówiłem do niego po angielsku i po francusku. Nie zna
żadnego z nich. Jesteście szaleni, jeśli chcecie słuchać jego nauk i
poleceń. Zniszczyliście to, co posiadaliście, a przecież było tego tak
mało. Twierdzi, że tam, gdzie zechce, będzie rosnąć trawa. Powiedzcie mu,
żeby wam oddał choćby jedną zabraną rzecz.
Grandin odwrócił się i opuścił obóz wraz ze swymi przewodnikami. Dowiedział
się potem, że przy Niedźwiedziej Łapie została tylko mała grupka
najbardziej mu oddanych. Grandin złamał wpływ młodego Indianina na jego
plemię i kiedy Indianie zaczęli wracać do misji, postanowił zapomnieć o
całym tym wydarzeniu.
Jeden problem rozwiązał pomyślnie, ale czekała go następna próba. Wracając
do Misji Świętego Jana Chrzciciela w Ile a la Crosse po spotkaniu z
Niedźwiedzią Łapą, rozważał treść listu biskupa de Mazenod napisanego
przeszło sześć miesięcy temu. Założyciel Zgromadzenia Oblatów z dumą
zawiadamiał, że papież Pius IX mianował Grandina biskupem pomocniczym
biskupa Aleksandra Tache w St. Boniface. "Widzę Ciebie stąd, jak leżąc na
ziemi płaczesz, wyrażając w ten sposób swoją pokorę, odrzucając biskupią
mitrę, która zostanie umieszczona na Twojej głowie. Uspokój się. Zostanie
włożona na Twoją głowę jako wyraz posłuszeństwa. Wśród trudów Twojej
posługi będzie bardziej przypominać koronę cierniową naszego Pana niż
koronę cesarzy tego świata.
Ty, jako biskup z woli głowy Kościoła i z mego wyboru jako Twego superiora
generalnego, bądź pewien łaski Bożej i pomocy. Biskupstwo stanie się dla
Ciebie drogą do zbawienia. Owoce Twej posługi staną się jeszcze obfitsze.
Pozbądź się smutku i raduj się w Panu".
Czyżby śnił? Z pewnością ktoś się pomylił. On biskupem!? W odpowiedzi na
ten list Grandin napisał do swego zwierzchnika, prosząc go o zmianę decyzji
zaakceptowanej przez papieża. Jako przyczyny podał swój młody wiek, brak
doświadczenia, niekompetencję, nawet słabe zdrowie.
"Nie widzę nic, co by usprawiedliwiało tego rodzaju decyzję, z wyjątkiem
słów świętego Pawła: "To, co światu wydaje się słabe, wybrał Bóg". Z zalet,
jakie powinien mieć misjonarz, mam tylko dobrą wolę, by służyć Bogu i
skłaniać ludzi, by Go kochali, czym dzielę się wraz z moimi braćmi. A
ponadto mam długie nogi, które mi ułatwiają chodzenie na rakietach
śnieżnych".
Biskup de Mazenod odrzucił zastrzeżenia Grandina. Biskupi kanadyjscy
dokonali wyboru, a papież go zatwierdził. "Nie przyjmuję Twoich zastrzeżeń.
Zabraniam Ci wysuwać dalsze. Przybywaj, żeby posłuchać moich rozkazów, i
nie czekaj, aż umrę". - polecił de Mazenod.
Te Deum laudamus... "Ciebie, Boże chwalimy". Starodawny hymn uwielbienia
zabrzmiał w kościele Świętego Marcina w Marsylii. Grandin pochylił głowę i
modlił się za swoich braci misjonarzy i za swój lud. W dniu jego
konsekracji, 30 listopada 1859 roku, rzeki i jeziora na północnym zachodzie
Kanady zapewne już zamarzły, a temperatura była dobrze poniżej zera. Miał
nadzieję, że jego bracia misjonarze będą się modlić za niego w tym
decydującym momencie życia. Spojrzał na swój nowy biskupi herb wiszący w
kościele, wyraz jego ufności Bogu i obietnicy służenia Jego ludowi w
Kanadzie. Zgięta w kierunku krzyża trzcina symbolizowała według Grandina
tajemniczy wybór tych na pozór obdarzonych niewieloma talentami, by wykonać
najważniejsze dzieło Boga. Jego całe życie było zgiętą trzciną. Przeczytał
po łacinie: Infirma mundi elegit Deus - "To, co światu wydaje się słabe,
wybrał Bóg" (1 Kor 1,28).
Ukląkł przed trzema biskupami, by otrzymać uroczystą sakrę, pełnię
kapłaństwa.
- Witaj, bracie - szepnął biskup de Mazenod. - Oto jeden z
najszczęśliwszych dni mego życia.
Zabrzmiały dzwony świętego Marcina. Grandin, od tej chwili pomocnik biskupa
Tache w wielkiej diecezji kanadyjskiej, szedł nawą błogosławiąc tych
wszystkich, którzy przybyli, by wziąć udział w tym radosnym wydarzeniu.
Wielu przyjaciół przyszło złożyć najlepsze życzenia nowemu biskupowi, ale
Grandin przede wszystkim podszedł do swego brata Jana i księdza Sebaux.
- Dziękuję tobie, bracie, i wielebnemu księdzu za doprowadzenie mnie
troskliwie do tego dnia. Proszę bardzo, żebyście zawsze modlili się za
mnie. - Zaczęli rozmawiać, po chwili Grandin usłyszał, że ktoś go woła.
- Czy mam do ciebie mówić teraz "wasza ekscelencjo"? - Grandin się
obejrzał. Melania patrzyła na niego z wyrazem, jaki znał tak dobrze z
czasów, kiedy duży brat i mała siostrzyczka bawili się na łąkach. Otworzył
szeroko ramiona i uściskał ją serdecznie.
- A więc jak mam mówić? - ponowiła pytanie.
- Jak wiesz, biskupi mogą udzielać dyspensy. Ty masz moją pierwszą
dyspensę.
Oboje roześmiali się i przeszli do małej grupki księży z Le Mans i z
diecezji Laval, gdzie Jan był diecezjalnym księdzem. Wszyscy chcieli
pogratulować nowemu biskupowi, nim wróci na misje do Ameryki Północnej. Nie
wiedzieli wtedy, że w przyszłości biskup Grandin prosić ich będzie, by
wiele zrobili dla jego ludu, i że przez ponad czterdzieści lat będą mu
pomagać w jego pracy misyjnej.
Po odprawieniu pierwszej mszy jako biskup, po odbyciu licznych przyjęć i
bankietów Grandin rozpoczął objazd katolickich organizacji w Marsylii.
"Chcę, żebyście poznali apostoła" - mówił licznym grupom biskup de Mazenod.
Traktował Grandina jak swego ulubionego syna, starając się, by miał to
wszystko, czego pragnął. Na przykład ilekroć siadali do stołu, biskup
Eugeniusz de Mazenod kładł zawsze kilka kawałków chleba przy nakryciu
Grandina. Starszy człowiek zauważył, jak bardzo smakuje mu chleb, zwykła
rzecz we Francji, ale rzadkość na misjach. "Biedne dzieci - napisał - kiedy
myślę o ich wyrzeczeniach, widelec wypada mi z ręki".
Założyciel Zgromadzenia Oblatów wyraził swój podziw dla Grandina w liście
do biskupa Tache: "Biskup Grandin jest nadzwyczajny! Cóż za doskonały
misjonarz! Jest opanowany i poważany wszędzie, gdzie się pojawi. Nade
wszystko myśli o chwale Boga, zbawieniu dusz oraz rozwoju swoich odległych
misji".
Wielu ludzi z radością powitałoby tego rodzaju pochwały, lecz Grandin z
wielkimi oporami przyjmował zaszczyty, które spływały na niego jako na
biskupa. Kiedy skończył objazd Marsylii, postanowił jechać do Le Mans, by
pozostały czas spędzić z rodziną i z przyjaciółmi. Ustawiczne przyjęcia i
uroczystości, fakt, że wróci do domu jako biskup, napełniały go obawą, że
odsunie go to od rodziny.
- Witalisie, musisz zabrać z sobą mitrę, jest to przecież symbol godności,
do jakiej powołał cię Bóg. Wolałbym, żebyś pojechał do domu raczej bez
koszuli niż bez swojej mitry - polecił mu łagodnie, lecz stanowczo biskup
de Mazenod.
- Jestem potulny jak baranek ofiarny - zażartował Grandin pakując nie tylko
mitrę, ale i pastorał, który biskupi noszą podczas uroczystości.
- Pamiętaj, że masz ich używać - napomniał go biskup de Mazenod na
pożegnanie.
Jeśli młody biskup myślał, że uniknie podobnego potoku atencji w domu, to
całkiem źle osądził swoją rodzinę i przyjaciół. Jego stary ojciec nie był w
stanie nic powiedzieć. Tylko płakał, kiedy się obaj uściskali. Tak samo
było w seminarium w Precigne. Nauczyciele i seminarzyści traktowali
Grandina jak bohatera. Oto był wśród nich ktoś taki sam jak oni, kto
zetknął się bezpośrednio z niebezpieczeństwami wielkiego nieznanego kraju
misyjnego, a do tego został biskupem mając zaledwie trzydzieści lat.
Zaciekawieni zebrali się w wielkiej sali, słuchając z przejęciem jego
opowiadań o trudnych i zabawnych historiach, jakie mu się zdarzały w
codziennym życiu. Na zakończenie spotkania Grandin powiedział, że to się
nie da wcale porównać z radością, jaka ogarnia misjonarza, gdy widzi, że
lud, który naucza, powoli zaczyna rozumieć co to Bóg i Kościół.
"Mamy dla księdza biskupa prezent, który mu przypomni o dniach nauki w
Precigne - mówiąc to rektor podał Grandinowi niewielkie pudełko. - Nasi
seminarzyści mają nadzieję, że ksiądz biskup użyje go co najmniej raz w
roku, a może nawet częściej".
Rozległ się serdeczny śmiech, kiedy Grandin podniósłszy pokrywkę wyjął z
pudełka dzwonek, którym wielokrotnie w czasach studenckich wzywał swych
towarzyszy na zajęcia i do kaplicy.
Nastąpił jeszcze większy aplauz, gdy nowy biskup dziękował seminarzystom:
- Pamiętam dobrze zwyczaj, który zezwala udzielać wolnych dni z okazji
przyjazdu gości. W zamian za ten piękny dar wy też możecie liczyć na mój
prezent.
Otrzymał również inne dary, o wiele bardziej zaskakujące niż ten skromny
dzwonek. Podczas odwiedzin seminarium w Mayenne opowiedział zebranym o
swoim życiu w diecezji St. Boniface. Zgodnie ze zwyczajem obowiązującym w
takich okazjach rektor odpowiedział, ale w sposób nieoczekiwany:
- Pragnę przedstawić księdzu biskupowi seminarzystów z naszej klasy
filozofii. Proszę wybrać tych, którzy będą pracować na misjach.
Witalis Grandin był zaskoczony tą propozycją. Przecież nic nie wiedział o
tych młodych ludziach, jednak pamiętał dobrze dzień, w którym inny młody
biskup odwiedził jego seminarium, i to jak bezpośredni kontakt z biskupem
Tache był początkiem jego własnej "kariery" misjonarza.
- Wezmę tych dwóch - odparł kładąc ręce na ramionach dwóch seminarzystów
stojących najbliżej niego. Byli to przyszli misjonarze: ojcowie Hipolit
Leduc i Prosper Legeard.
W trakcie tego triumfalnego objazdu czyhał jednak stary wróg. Witalis
Grandin prawie już zapomniał o swym delikatnym zdrowiu, które
zatruwało jego studenckie dni i omal nie przekreśliło kapłańskiego
powołania. Teraz, jako biskup uważał za swój obowiązek przyjąć każde
zaproszenie, żeby przemawiać w kościołach i szkołach, wszędzie tam, gdzie
ludzie chcieli słuchać o misjach. Nie mógł jednak sprostać wszystkiemu. W
rezultacie choroba przykuła go do łóżka na przeszło miesiąc i siły odzyskał
dopiero wtedy, gdy przyszedł czas, żeby wsiąść na statek płynący do Kanady.
Jego odjazd różnił się całkowicie od tego pierwszego, kiedy miał się udać
nad Red River. Po pięciu latach przeżytych na północnym zachodzie Kanady
opuszczał Francję pewny siebie i świadom swoich zadań. Był również dumny z
tego, że wraz z nim jedzie dwóch nowych kapłanów, którzy mieli podjąć pracę
misyjną: ojciec Emil Grouard, jego kuzyn, przyszły biskup w północnej
Albercie, i ksiądz Jan Seguin.
Chociaż biskup Grandin z radością wracał do swej pracy misyjnej, to
rozstanie z najbliższymi przeżył tak samo boleśnie jak przedtem.
"Jest to najtrudniejszy moment w życiu misjonarza" - napisał do swojej
rodziny. A kiedy brzegi Francji zniknęły w zamglonej dali, wrócił do
obowiązków swego nowego stanowiska.
- Cieszcie się w pełni słoną bryzą morską - radził swym towarzyszom. -
Lato na zachodzie Kanady przypomina piec, w którym wasze matki zwykle pieką
chleb. Komary też dadzą wam się we znaki.
Komary, które zaatakowały bezbronnych podróżników, jadących z St. Boniface
do St. Paul w stanie Minnesota, były tak krwiożercze, że czasem nawet nie
można się było zatrzymać na posiłek.
Buum, buum - rozległy się powitalne strzały armatnie na cześć podróżników.
- Spójrzcie tylko, powóz! - Obaj kapłani i dwaj bracia zakonni oraz pięć
zakonnic franciszkanek z Montrealu przysłonili oczy, żeby się przyjrzeć
nadjeżdżającemu pojazdowi. - To przecież biskup Tache! - zawołał Grandin. -
Przybywa, żeby nam towarzyszyć do St. Boniface.
- Witaj w domu, drogi Witalisie, witaj, nowy biskupie - rzekł Tache
wysiadając z powozu. - Oczekujemy cię od paru tygodni. Widzę, że
przywiozłeś pomocników. Czy są na tyle silni, by podjąć trudy naszego
życia?
- Podróż do Ile a la Crosse będzie sprawdzianem. Tak dobrze ją pamiętam.
- Opowiedz mi o sobie. Wyglądasz na zmęczonego. Czy dobrze się czujesz?
- Chorowałem trochę w rodzinnym domu. Tyle było podniecenia, zaproszeń,
żeby pójść tu i tam. Wiadomo, jak to jest z biskupem, zwłaszcza takim,
który przyjechał prosto z Ameryki Północnej. Proszę mi dać kilka dni
wytchnienia.
Obaj biskupi wsiedli do powozu, żeby pogadać o nowinach. Pozostali
przybysze zajęli miejsca w innych powozach, wśród spiętrzonego bagażu.
Kawalkada wyruszyła, by przebyć krótki odcinek drogi do St. Boniface, gdzie
oczekiwano już ich niecierpliwie.
- Nie strzelamy z armat i nie bijemy w kościelne dzwony dla byle kogo -
powiedział biskup Tache. Niezwykła bladość Grandina zaniepokoiła go, ale na
razie postanowił nic na ten temat nie mówić. Pojazdy wjechały do "Małego
Paryża" nad Red River wśród radosnych powitań i okrzyków zebranego tłumu.
Biskup Grandin przez trzy tygodnie wypoczywał po trudach podróży, ale
zamiast odzyskać siły, był coraz bardziej osłabiony. Przez ostatnie
dziesięć dni przed wyruszeniem w niezwykle trudną, liczącą bez mała tysiąc
pięćset kilometrów drogę do the a la Crosse leżał w łóżku. A kiedy już
pozostało bardzo mało czasu, zmusił się, żeby wstać i odprawić mszę świętą.
- Jeśli tylko będę mógł stanąć przed ołtarzem - powiedział - jestem pewien,
że poczuję się lepiej. - Ale choć mu pomagało dwóch księży, omal nie upadł
przed zakończeniem świętej ofiary.
- Ty zostaniesz w domu, a ja pojadę - powtarzał kilkakrotnie biskup Tache,
prosząc Grandina, by nie wyjeżdżał z St. Boniface.
- Ksiądz biskup wie dobrze, że muszę jechać. Jeśli zostanę z dala od
misji, to zginę.
Kiedy nadeszła chwila odjazdu, biskup Tache towarzyszył mu swoim powozem
najdalej, jak tylko mógł. - Błagam cię, Witalisie, po raz ostatni, pozwól
mi, żebym to ja pojechał zamiast ciebie.
Grandin i tym razem odmówił. Obaj mężczyźni uścisnęli sobie ręce i Tache
patrzył, jak jego przyjaciel powoli wsiada do barki. Wioślarze odbili,
kierując łódź na północ. A nowy biskup modlił się po cichu: "O, Panie mój,
jestem gotów przyjąć wszystko, cokolwiek mi ześlesz".



8. WICHROM NAPRZECIW

Grandin starannie złożył swoją fioletową sutannę i umieścił ją na dnie
worka. W następnych trzech latach rzadko miały się zdarzać okazje, kiedy
mógł nosić wszelakiego rodzaju szaty kościelne. W czasie uroczystej sumy
mała grupka Indian, oblatów i franciszkanek modliła się do Boga i świętych
Pańskich, by ich nowy biskup szczęśliwie odbył podróż. Był to dzień 2
czerwca 1861 roku. Grandin miał właśnie się pożegnać z Ile a la Crosse i
ruszyć na północ, żeby wizytować misje katolickie. Nie bacząc na wielkie
trudy, wiążące się z tym zamiarem, postanowił dotrzeć do następujących
misji: Narodzenia Pańskiego nad jeziorem Athabaska, Matki Boskiej Bolesnej
w pobliżu jeziora Athabaska, Świętego Józefa w Forcie Resolution nad
Wielkim Jeziorem Niewolniczym, Najświętszego Serca Pana Jezusa w Forcie
Simpson, Świętego Rafała nad Liard River, Świętej Teresy w Forcie Norman i
Matki Boskiej Dobrej Nadziei w Forcie Good Hope.
- Proszę was, módlcie się, ażeby Pan Bóg pobłogosławił moją podróż -
powiedział do zebranych. - A teraz pobłogosławię was, bo muszę już ruszać w
drogę.
- Dużo szczęścia życzymy księdzu biskupowi, niech Bóg cię prowadzi -
mówili, ściskając mu rękę. Potem wsiadł do kanu i skrzyżował swoje długie
nogi, starając się usadowić jak najwygodniej w ciasnej przestrzeni. A gdy
łódź odbiła od brzegu, wyjął z drewnianej skrzynki pióro, buteleczkę
atramentu i kilka arkuszy papieru satynowanego. Postanowił od razu pisać
dokładne notatki z jednej z najbardziej niebezpiecznych wypraw, w której
niebo i ziemia sprzysięgły się, żeby na każdym kroku piętrzyć przed nim
trudności.
Jak na człowieka, który wzrósł w umiarkowanym klimacie europejskim, Witalis
Grandin szybko przystosował się do wielkich mrozów i upałów, do ataków
czarnych muszek i komarów. Ktoś inny może zawróciłby z drogi przerażony
tymi warunkami, ale on uważał, że musi być posłuszny woli Boga, zawierzyć
Opatrzności i dążyć naprzód. Podwodne skały grożące rozerwaniem dna jego
kanu i szalejące burze na jeziorach północnych nie mogły powstrzymać go od
wizytacji odległych misji.
"Starałem się tak bardzo wykorzystać każdą chwilę, iż sądzę, że w czasie
tych bez mała trzydziestu ośmiu lat spędzonych na północnym zachodzie
Kanady, nie zmarnowałem ani jednej godziny" - to stwierdzenie z dziennika
biskupa Grandina jest rzadkim komentarzem świadczącym o jego niezwykłym
oddaniu pracy misyjnej.
Na wyprawę z prądem rzeki Mackenzie wziął ze sobą trzech indiańskich
przewodników, by go prowadzili przez krainę w większości nie zamieszkałą.
Jednym z nich był Jan Baptysta Pepin, zaufany towarzysz wypraw biskupa,
liczący wówczas zaledwie dwanaście lub trzynaście lat. Obaj podczas
odbywanych wspólnie podróży kilka razy byli o włos od śmierci. Grandin
podziwiał małego Jana Baptystę, który nie posiadając przecież prawie
żadnego wykształcenia, nauczył się trochę mówić po angielsku i po
francusku, potrafił też porozumiewać się w kilku językach indiańskich.
Ilekroć przybywali do jakiejś osady, chłopak szybko zbierał miejscowych
chrześcijan, wypędzał zabłąkane psy z małych kościółków misyjnych, często
był ojcem chrzestnym podczas chrztu świętego. Biskup z wielką serdecznością
pisał, ile znaczył dla niego Baptysta: "On jest wszystkim: moim służącym,
moją pielęgniarką, kiedy jestem chory, moim lokajem, kucharzem i
zakrystianem, moim małym wikarym".
Radosne spotkania z braćmi misjonarzami ożywiły Grandina duchowo i
wzmocniły zdrowie. Ale z jego dziennika widać, jak bardzo martwił się tym,
że ci, na których spoczywała wielka odpowiedzialność zakładania Kościoła na
tak odległych terenach, żyli w wielkiej biedzie i osamotnieniu. W dniu 15
czerwca w Misji Narodzenia Pańskiego pisał: "Znowu jestem w mojej starej
misji, gdzie zdobywałem pierwsze misjonarskie doświadczenia. Nie mogę ukryć
przed Wami, moja droga rodzino, że piszę do Was, żeby zapomnieć o moim
smutku".
Ale oto okrutny cios zagroził przyszłości misji w Kanadzie. Nadeszła
wiadomość, że pożar zniszczył większość osady St. Boniface, a w tym magazyn
z zapasami ojców oblatów - podstawę życia pracujących na północy
misjonarzy. "Ogień zniszczył wszystko: dom biskupa, katedrę, całe
umeblowanie, wszystkie zapasy dla północnych misji, wszystko, absolutnie
wszystko zostało zniszczone. Straty są olbrzymie, w wielu wypadkach nie do
naprawienia.
Mimo naszego ubóstwa zebraliśmy sporo dóbr. Stąd właśnie otrzymywaliśmy
wszystko, co potrzebne. Możemy powiedzieć, że ten ogień dosięgnął nas
również w Ile a la Crosse i Misji Dobrej Nadziei. Nie został nawet jeden
centymetr materiału, żeby odziać trzydziestu trzech misjonarzy: biskupów,
księży i braci.
Nie mógł jednak długo się martwić tym nieszczęściem, kiedy codziennie
patrzył na krańcową nędzę Indian. Pewnego ranka mała, chora dziewczynka
przyszła do misji prosić o lekarstwo. Jeden z ojców dał jej to, co miał,
mówiąc przy tym:
- Pamiętaj, żebyś nie brała żadnego lekarstwa i nic nie jadła przed komunią
świętą.
- Ojcze, proszę się nie martwić. Nie będę jadła. W naszym namiocie nie ma
ani trochę jedzenia.
Oblaci tworzyli jedność ze swoim ludem. Z radością dzielili się
pożywieniem, w którym rzadko zdarzał się chleb, i mimo surowego północnego
klimatu mieszkali w prymitywnych, źle uszczelnionych chatach. Stopniowo
przekonali Indian, by zaniechali wojen plemiennych i okrucieństwa wobec
kobiet. Najważniejszym celem misjonarzy było doprowadzić Indian do
przyjęcia wiary chrześcijańskiej i jej wartości. Witalis Grandin był
zdumiony osiągnięciami oblatów i franciszkanek.
"Indianie mają bardzo silną wiarę - zanotował. - Choć nieuczeni i
prymitywni, swym zachowaniem mogliby zawstydzić wielu ludzi we Francji,
którzy są znacznie bardziej od nich wykształceni i którzy uważają siebie za
pobożnych, dobrych chrześcijan".
Mimo rozkwitu wiary biskup Grandin i jego misjonarze nie mogli pozwolić
sobie na odpoczynek. Kiedy tak biskup Witalis wędrował na północ od misji
do misji, coraz bardziej pełen był obaw, że oblaci, którzy kosztem wielkich
poświęceń tyle osiągnęli, mogą to utracić z powodu ożywionej działalności
misjonarzy anglikańskich i protestanckich. Różne, skłócone od przeszło
dwustu lat wyznania chrześcijańskie walczyły o przychylność Indian.
Podobnie jak rywalizujący z sobą handlarze skórami, księża i pastorzy na
wyścigi zdążali do odległych zakątków, by pozyskiwać sobie konwertytów.
Również konflikty europejskie znalazły swe odbicie w brytyjskich koloniach.
Grandin oddany całym sercem papiestwu, pragnąc założyć Kościół
rzymskokatolicki w całej północno-zachodniej Kanadzie współzawodniczących z
oblatami duchownych protestanckich uważał za fałszywych proroków.
Wyścig różnych wyznań na dobre zaczął się w roku 1858, kiedy anglikanie
uczynili pierwszą próbę, by założyć swą misję o trzysta dwadzieścia
kilometrów na północ od St. Boniface. Do tego czasu północ była domeną
oblatów, których misje sięgały aż po koło podbiegunowe i Fort Good Hope.
Niestety okoliczności sprzyjały duchownym anglikańskim i protestanckim.
Mieli oni oparcie w potężnej Kompanii Hudsońskiej, założonej przez Koronę
Brytyjską. Kiedy anglikanom nie udało się wypędzić oblatów z północy,
złożyli petycję, domagając się w niej, aby faktorzy Kompanii, których słowo
było tam prawem, odmawiali katolickim misjonarzom schronienia w fortach i
przewozu łodziami. Biskup Tache przekonał głównego zarządcę Kompanii
Hudsońskiej, żeby anulował polecenia wydane przez lokalnych urzędników.
Mimo to biskup Grandin i jego misjonarze czuli się niepewnie, ilekroć
musieli zwracać się o pomoc do ludzi z Kompanii, ponieważ im nie
dowierzali.
"Czegóż można spodziewać się po kimś, kto mówi ci, że cię kocha jako
jednostkę, ale nienawidzi jako osobę publiczną?" - pisał Grandin. -
"Przybycie anglikańskich kaznodziejów zmusiło nas do tego, by porywać się
na rzeczy niemożliwe".
W owym czasie północne misje potrzebowały własnego biskupa. Terytorium było
zbyt rozległe, by mógł je należycie obsłużyć jeden wędrujący biskup -
Witalis Grandin. Również nacisk ze strony innych wyznań zmuszał do
rozpoczęcia przygotowań, by założyć nową misję. Biskup Grandin znalazł
odpowiednie miejsce na zachód od Wielkiego Jeziora Niewolniczego nad rzeką
Mackenzie o dwieście pięćdziesiąt kilometrów na północny zachód od Misji
Świętego Józefa w Forcie Resolution. Misjonarze tak bardzo zależeli od
Bożej Opatrzności, że nową misję postanowiono nazwać Jej imieniem. Tutaj
nowy biskup północy mógłby mieć swoją siedzibę, ale myśl, że to on właśnie
mógłby zostać mianowany tym biskupem, bardzo niepokoiła Grandina, przecież
zdany wyłącznie na własne siły nigdy nie zdoła stworzyć diecezji w dorzeczu
Mackenzie.
Kiedy tak przechadzał się nad brzegiem tej rzeki, wyobrażał sobie plon
wzrastający z żyznej, czarnej gleby. Wiedział, że w rzece jest mnóstwo ryb.
Wdychał powietrze przepojone wonią sosen i świerków, drzew, które były
idealnym źródłem budulca i opału. I wreszcie postanowił: "Tak, tutaj
zbudujemy nową misję".
W dali zobaczył łódź Kompanii, która zmierzała do brzegu. Za sterem
siedział Roderick Ross, który wysiadając na brzeg zawołał:
- Księże biskupie, czy ksiądz jest rozbitkiem? Jeśli ksiądz biskup chce
popłynąć ze mną, to proszę się spieszyć, nie zatrzymamy się długo. Ale,
ale, mam pocztę dla księdza biskupa.
- Panie Ross, muszę panu coś powiedzieć. Bardzo się cieszę z naszego tu
spotkania. - Urzędnik Kompanii uśmiechnął się. Nieczęsto się zdarzało, by
katolicki duchowny przemawiał do niego tak serdecznie. Ostatecznie, to
właśnie on był jednym z tych ludzi, którzy torowali drogę anglikańskim
misjonarzom. Kompania Hudsońska chciała, by anglikanie mieli swoją główną
siedzibę w miejscu, które Grandin wybrał na Misję Opatrzności.
- Panie Ross, pan jest przedstawicielem najwyższej władzy w tej części
kraju. Powiedziano mi, że pan uważa to miejsce za idealne na założenie
misji. Pragę więc pana zawiadomić, że postanowiłem je objąć.
- Ależ księże biskupie, ksiądz nie wie, na co się porywa. Jak będziecie
tutaj żyć?
- Nie mamy nic do stracenia. Spróbujemy tu żyć rok, dwa. Zbadamy teren,
żeby się przekonać, co możemy tu zbudować.
- Będzie to strata czasu dla księdza biskupa i jego misjonarzy. Nie możecie
z nami współzawodniczyć. Nie jesteście na to dość bogaci.
- Panie Ross, w tym kraju bogactwo, jak z pewnością pan się o tym
przekonał, nie wystarczy, żeby przeżyć. Tu trzeba być gotowym do ofiar, do
poświęcenia wszystkiego, nawet własnego życia. A to właśnie nasi misjonarze
czynią.
- Księże biskupie, możemy ruszać w drogę. Czy ksiądz z nami płynie?
- Dziękuję za uprzejmą propozycję. Myślę, że jeszcze tu trochę zostanę,
żeby dobrze się rozejrzeć w mojej nowej posiadłości.
Ledwie łódź Rossa powoli odbiła od brzegu, ludzie Grandina rozbili namiot i
ustawili wielki krzyż - znak, że tu będzie Misja Opatrzności. A potem
Grandin usiadł, żeby przeczytać ostatnie wieści z Francji, wieści, które go
zaniepokoiły. Biskup de Mazenod był chory, a papież Pius IX stał się
przedmiotem politycznego ataku włoskich patriotów.
Biskup Grandin kontynuował swoją wyprawę na północ, zatrzymując się po
drodze w Forcie Simpson, centrum handlu skórami, miejscu spotkań licznych
awanturników, a potem odwiedzał misję po misji aż do Fortu Good Hope, gdzie
zamierzał się schronić, nim wzdłuż doliny rzeki Mackenzie rozszaleją się
zimowe zamiecie, uniemożliwiające wędrowanie na długich trasach. W
pierwszych dniach października ostre bryły lodu zniszczyły ich wątłe kanu,
miażdżąc dziób łodzi, tak że znaleźli się na brzegu bez możliwości
reperacji. Na szczęście pojawiła się łódź Kompanii Hudsońskiej z ładunkiem
ryb, zmierzająca do Fortu Good Hope.
- Hop, hop, jesteśmy tutaj! - zaczął wołać Grandin i jego towarzysze. -
Nasze kanu jest rozbite. Czy możecie nas zabrać? - Mimo wrogości okazywanej
misjonarzom katolickim, ludzie Kompanii nigdy nie zostawiliby ich bez
pomocy. Kiedy duża łódź podpłynęła do brzegu, misjonarze wsiedli do niej.
Płynąc z biegiem rzeki wkrótce zauważyli małą chatę, właściwie szopę,
wzniesioną na skale górującej nad rzeką - była to Misja Dobrej Nadziei.
Padające płatki śniegu złagodziły smutny obraz tej misji. Grandin zaczął
się wspinać na wzgórze, na którym znajdowała się misja, na jego powitanie
wybiegł ojciec Jan Seguin, obaj rozpłakali się z radości. "Tak zwykle
odbywa się uroczystość powitalna" - zanotował biskup w swoim dzienniku.
- Ale gdzie jest ojciec Grollier?"
- Niech ksiądz biskup się nie dziwi, że ojciec Henryk się spóźni. I że
przez chwilę nie będzie mógł mówić, jak wreszcie uda mu się tutaj dotrzeć.
Nim biskup zdążył poprosić o wyjaśnienie tych słów,
zauważył starego człowieka, który opierając się ciężko na lasce, wolno
pokonywał stromiznę.
- Czy to ojciec Grollier? - przerażony biskup Gran-din z trudem wymówił to
nazwisko. - Ale co się stało? - Przecież jest młodym człowiekiem, a teraz
tak się postarzał. Czy tę zmianę spowodowało życie misyjne?
- Wiem, co ksiądz biskup myśli. Jest to młody człowiek w wieku księdza
biskupa, liczący trzydzieści parę lat. Życie tutaj jest nad wyraz trudne, a
Bóg wymaga tak wielkich ofiar. Ojciec Grollier całkiem utracił zdrowie.
Grandin wybiegł, by pomóc osłabionemu misjonarzowi, który jednak gestem dał
do zrozumienia, że na górę chce wejść sam. Tymczasem brat Patryk Kearney
wyszedł z wnętrza małej chaty, którą właśnie wylepiał gliną.
- Księże biskupie, witaj w naszej misji. - Upadł na kolana. - Proszę,
udziel mi swego błogosławieństwa.
Kiedy Kearney wstał, uściskał Grandina, a łzy spływały mu po policzkach.
- Ksiądz biskup musi tu zostać na zimę. Wkrótce będzie zbyt mroźno, żeby
podróżować.
- Oczywiście, że zostanę. Ale najpierw muszę zobaczyć, jak mieszkacie.
- Proszę nie spodziewać się zbyt wiele - ostrzegł go Seguin, kiedy zajrzeli
do środka. Choć biskup Grandin podczas podróży na północ widywał bardzo
kiepskie warunki, ale czegoś tak prymitywnego jak ta jednoizbowa chata,
mierząca zaledwie sześć metrów na siedem, jeszcze nie spotkał. Dla trzech
oblatów chata była nie tylko mieszkaniem, ale kościołem i warsztatem.
Jeszcze jedna rzecz poważnie zmartwiła biskupa - mianowicie brak
tabernakulum do przechowywania Eucharystii, miejsca, przed którym
misjonarze mogliby się modlić, skąd mogliby czerpać siłę. Pomógł im więc
ściąć kilka drzew, żeby zbudować małą kaplicę, potem postawili w niej
ołtarz, na którym umieścili zwykłą skrzynkę jako tabernakulum, otaczające
zaś je ściany przyozdobili siecią rybacką i rycinami o treści religijnej.
"Sufit był tak niski, że wyprostowani moglibyśmy stać tylko pomiędzy
dwoma legarami. Kiedy wieczorem leżeliśmy na prymitywnych pryczach, przez
dziury w dachu mogliśmy podziwiać zorzę polarną. Ale przez te dziury wpadał
także śnieg i lodowaty wiatr" - zapisał w swoim dzienniku.
Ojciec Grollier wszedł powoli do izby i opadł na starą skrzynię. Pozostali
trzej misjonarze poprosili, by biskup usiadł na ich jedynym krześle. Po
krótkiej chwili wypoczynku Grollier mógł przekazać im dobrą wiadomość:
- Czeka nas prawdziwa uczta. Dzięki myśliwskim uzdolnieniom ojca Seguina
mamy bobra i dwie kuropatwy.
- Proszę, nie myślcie, że jestem niewdzięcznikiem, ale wam jedzenie takich
przysmaków sprawi przyjemność, a ja wolę ryby. Wierzcie mi albo i nie, ale
w ciągu ostatnich dwóch miesięcy stale jadłem mięso.
- A ja usmażę naleśniki - zaofiarował się Kearney. Słysząc te słowa Seguin
sięgnął do skromnego zapasu świec, które zapalali wyłącznie podczas
odprawiania mszy.
- Ani razu, od kiedy tu jesteśmy, nie używaliśmy podczas posiłków świec.
Ale dziś to co innego, dziś jest niezwykła okazja.
Świece wreszcie zgasły w kałuży wosku. Czterej oblaci siedzieli przy
warsztacie, który zastępował im stół. Nikt nie chciał pierwszy zakończyć
tego wieczoru, który rozgrzewał ich serca bardziej niż dogasający już
ogień. Na chwilę najbardziej dokuczający im wróg - izolacja i osamotnienie
umknęły w noc. W półmroku czterej oblaci opowiadali różne historie: czasem
tragiczne, czasem zabawne z życia na misjach. Z nabożeństwem słuchali
wszelkich informacji, jakich mógł im udzielić biskup Grandin, mówił im więc
o planach utworzenia nowej misji na tym terenie, o wiadomościach z ich
rodzinnych stron w Europie. Jedyną niepokojącą rzeczą mącącą ten
przyjacielski wieczór był okropny kaszel ojca Grolliera. Grandin od czasu
do czasu spoglądał na szkielet, którym stał się rosły, silny młodzieniec,
jakiego znał. Biskup wiedział, że musi działać. Henryk Grollier był
umierający.
- Martwię się, ojcze, twoim zdrowiem - powiedział do niego. - Wierz mi,
dobrze wiem, co to znaczy być chorym. Musisz coś zrobić dla siebie i dla
naszych walczących chrześcijan. Jeśli twoje zdrowie się nie poprawi, musisz
stąd wyjechać, kiedy barki będą odpływać do ile a la Crosse. Tam zaopiekują
się tobą franciszkanki. Jedzenie też jest tam lepsze, wkrótce odzyskasz
siły.
- Bardzo proszę, księże biskupie, zostawić mnie tutaj, w tej misji. Podczas
gdy ojciec udaje się do odległych plemion, ja tu na miejscu mogę uczyć
Indian katechizmu. Proszę się o mnie nie martwić. Opatrzność czuwa nad
wszystkim. Misjonarze zwykle długo nie chorują.
Grandin nie zmuszał Grolliera do opuszczenia Misji Dobrej Nadziei, zmarł on
w dwa i pół roku później, mając lat trzydzieści osiem. Indianie i Metysi
przybywali łodziami i pieszo, by modlić się za księdza, który kochał ich
tak mocno, iż mimo złego stanu zdrowia został z nimi, co przypłacił życiem.
Biskup Grandin bolał bardzo nad śmiercią przyjaciela i współbrata, ale był
przekonany, że nie ma zbyt dużej ofiary, której nie poniósłby on sam i
każdy z jego misjonarzy dla wzrostu i rozkwitu prawdziwej wiary.



9. NAJSZCZĘŚLIWSZE DNI

Indiański przewodnik uderzył mocno siekierą w lód, odłupując wielką bryłę,
potem odrzucił ją na bok otwierając wśród lodowych pagórków wąskie
przejście szerokości kilkudziesięciu centymetrów. Kiedy Grandin spojrzał, z
jakim wysiłkiem psy próbują przeciągnąć sanie, poczuł, że jego tobołek z
ubraniem i brewiarzem staje się cięższy. Po dłuższej chwili drugi
przewodnik wreszcie przeprowadził sanie przez wąską szczelinę.
Po spędzeniu w Forcie Good Hope niezwykle mroźnych trzech miesięcy zimą
1861-62 biskup wracał na południe tym samym szlakiem co poprzednio, czyli
doliną rzeki Mackenzie. Nigdy jeszcze nie przeżywał tak trudnych warunków
jak obecnie. Najstarsi z Indian nie pamiętali równie ciężkiej zimy. Grandin
mógł był przeczekać fatalną pogodę w Misji Dobrej Nadziei, ale wewnętrzny
impuls zmusił go do ruszenia w drogę. Temperatura nad rzeką Mackenzie pod
wieczór znacznie spadała, w nocy dochodząc do minus pięćdziesięciu stopni,
panowało arktyczne zimno.
Lodowe pagórki były niezwykłym tworem przyrody. Kiedy jesienią rzeka
zaczynała zamarzać, prądy na powierzchni wody układały się w przedziwne
kształty, tworząc wysokie pofałdowania tak, że drogę trzeba było wyrąbywać
sobie siekierą i pomagać psom ciągnąć sanie.
Niejednokrotnie biskup i jego towarzysze musieli też pełzać na czworakach,
często ześlizgując się po lodowych zboczach, żeby odnaleźć drogę w tym
labiryncie. W pewnym momencie Grandin zawołał do przewodnika na przedzie:
- Spróbuj pójść w lewo!
Indianin spojrzał na Grandina i nagle chwycił go za nos, mocno nim
ruszając, a potem garścią śniegu natarł ostrożnie całą twarz. Grandin od
razu zrozumiał, że ten człowiek nie zwariował nagle ani się z nim nie bawi,
jak psotny uczniak.
- Księdzu biskupowi grozi odmrożenie nosa, proszę zachować ostrożność, bo
może odpaść.
Grandin dobrze wiedział, czym grozi wystawienie na ten okropny mróz nie
osłoniętego kawałka ciała, o setki kilometrów od wszelkiej pomocy
lekarskiej. W odmrożenie szybko wdałaby się gangrena, co oznaczałoby wyrok
śmierci. On sam i jego misjonarze nie nosili swoich kapłańskich szat, kiedy
zimą byli na szlaku. Po to, żeby przeżyć, musieli być odpowiednio ubrani.
"Na flanelowej koszuli noszę wyłącznie skórzane ubranie: długie spodnie ze
skóry łosia, drugą koszulę ze skóry karibu, sierścią do środka, a na to
jeszcze długą kurtę ze skóry łosia" - opisał kiedyś swoją zimową odzież. Po
to zaś, żeby nie marzły mu ręce, trzymał je w "dwóch workach ze skóry
białego niedźwiedzia", wiszących na sznurku, który nosił na szyi. W obawie,
by nie odmrozić sobie palca, swój biskupi pierścień zawiesił na tym samym
sznurze, na którym nosił oblacki krzyż. Na głowie miał kapelusz ze skóry
bobra owinięty szalem, który chronił twarz i szyję. Spod obszytego futrem i
pokrytego szronem kaptura z trudem można było dostrzec jego oczy.
Choć czasem mróz kusił podróżników do zapadnięcia w miły, lecz grożący
śmiercią sen, to kruki do tego nie dopuszczały. Któregoś dnia podczas
wypoczynku w drodze do Fortu Norman kruki zaczęły tak nisko latać nad
Grandinem, że skrzydłami dotykały jego odzienia, dopiero krzykiem i
klaskaniem w ręce udało się mu je spłoszyć. Od tubylców słyszał mrożące
krew w żyłach opowiadania o krukach zjadających żywcem konające z głodu psy
i konie.
Po całym dniu przedzierania się przez lodowe wzgórza, na podtrzymanie sił
mając tylko po kawałku zamarzniętego mięsa, wędrowcy rakietami śnieżnymi
wykopali sobie jamę w śniegu, następnie na świerkowych gałęziach położyli
koce i wpełzli do środka licząc na to, że wzajemnie się ogrzewając zasną na
parę godzin i odpoczną przed następnym dniem morderczej wędrówki. "Kiedy
zjedliśmy, co było, i porozmawialiśmy trochę, kiedy moi ludzie wypalili
swoje fajki, klękaliśmy, żeby odmówić wspólnie modlitwy... Zawsze w nocy
spałem w skarpetkach, mokasynach i kurcie. Często po przebudzeniu pokryci
byliśmy warstwą śniegu".
Grandin leżał pod kocami w śnieżnej jamie zbyt zmęczony, żeby zasnąć. W
głowie kłębiły mu się wspomnienia trzech miesięcy spędzonych w Misji Dobrej
Nadziei. Zaczął się modlić za swoich misjonarzy i umierającego ojca
Grolliera: "Boże, błogosław ich pracy. Tak wiele jej poświęcili". W jasne,
zimne noce lubił obserwować zorzę polarną rozświetlającą niebo. Starał się
dostrzec w tym jakieś wzory, ale w końcu zapadał w niespokojny sen, który
kończył się zawsze zbyt wcześnie. Podczas tej okrutnej zimy 1862 roku wielu
Indianom i Metysom groziła śmierć głodowa. Biskupowi opowiedziano
przerażającą historię, jak oszalały z głodu ojciec zabił i zjadł swoją
pięcioletnią córeczkę. Na szczęście zdarzało się to rzadko, częściej bywało
tak, jak z pewną rodziną, która zjadła dwie pary skórzanych butów
zostawionych w jednym z obozów przez pracownika fortu.
Odważna podróż Grandina tej zimy zdumiała nawet najbardziej doświadczonych
wędrowców północy. Jej trudy uważał za cenę, jaką musi zapłacić za to,
że jest biskupem terytorium misyjnego. Kiedy wreszcie dotarł do Fortu
Simpson (pokonawszy odległość przeszło tysiąca kilometrów), najgorsze miał
za sobą. "Dzięki niech będą Bogu, że odbyłem już najtrudniejszą część tej
wyprawy. Mimo licznych trudności moje zdrowie i siły są nienaruszone.
Niejednokrotnie całkowicie wyczerpany, wręcz przerażony, mówiłem sobie, że
mam już dość, że nie jestem w stanie nic zrobić. Ale za każdym razem
udawało mi się przekonać samego siebie, że człowiek zawsze może jeszcze coś
zrobić".
- Biskupie Grandin, oto coś, co skłoni księdza do pośpiechu. Przyszła
zimowa poczta. Proszę spojrzeć, ile jest listów - to mówiąc faktor w Forcie
Simpson podał mu dużą paczkę.
Biskup pokuśtykał do lady, po dziesięciu dniach pobytu na szlaku stopy miał
obolałe z powodu pęcherzy. Mrużąc oczy oślepione bielą śniegu, ledwie mógł
przeczytać otrzymaną pocztę. Jeden z listów bardzo go zasmucił. Zmarł
biskup Eugeniusz de Mazenod, człowiek, który prowadził go przez wszystkie
etapy jego zakonnego życia. "Wraz z nim utraciłem najukochańszego ojca,
dobroczyńcę najbardziej oddanego naszym misjom".
Postanowił uczcić pamięć tego, który nie tylko założył Zgromadzenie
Oblatów, ale był również jego przyjacielem, uklęknął więc i otworzył złotą
szkatułkę, którą przywiózł z Fortu Good Hope. Po wyjęciu konsekrowanego
chleba i przyjęciu komunii modlił się żarliwie, by biskup de Mazenod
znalazł u Boga spokój i szczęście wieczne. Grandin opowiadał później, iż
wtedy miał uczucie, że powinien był modlić się raczej do niego, a nie za
niego. Ale Grandin niewiele miał czasu, żeby długo opłakiwać zmarłego, gdyż
ledwie mógł sprostać misjonarskim obowiązkom.
- Czy dobrze zrobiłem nadając mu imię? - spytał wódz Indian Psie Żebra z
Fortu Rae, leżącego nad jedną z północnych odnóg Wielkiego Jeziora
Niewolniczego, który przybył, by oznajmić o śmierci swego małego synka. Z
powodu nieobecności miejscowego księdza wódz sam ochrzcił dziecko.
Misjonarz nie chciał sprawić mu przykrości, ale z doświadczenia wiedział,
że ze strony nowych chrześcijan, którzy niezwykle bezpośrednio podchodzili
do swej wiary, można było oczekiwać rzeczy zdumiewających.
- To bardzo dobrze, że nadałeś mu imię. Ale nawet gdybyś tego nie zrobił,
wszystko byłoby w porządku, ponieważ dziecko zostało ochrzczone.
- Ale ja mu dałem imię. Najlepsze, jakie mogłem znaleźć.
- A jakie imię wybrałeś?
- Jezus Chrystus. Czy może być lepsze imię dla syna?
- Nadałeś swemu synowi imię Jezus Chrystus? Oczywiście, że to piękne imię.
Ale nie nadawaj tego imienia swoim dzieciom. To imię Boga, a nie człowieka.
Wódz wysłuchał tego z uwagą, po czym rzekł:
- Uczyniłem to dlatego, żeby Jezus Chrystus lepiej zapamiętał mego
chłopca.
Podejście Indian do chrześcijaństwa było niezwykle proste, bezpośrednie.
Czasem biskup Grandin zdumiewał się, jak dobrze ci nowi chrześcijanie
rozumieli doniosłość sakramentów. Inne zdarzenie ilustrowało fakt, że
wiedzieli, jak bardzo istotny jest chrzest, by radować się z życia po
śmierci. Do Grandina przyszły dwie kobiety, żeby zawiadomić o śmierci
swoich dzieci. Tym razem dzieci nie były ochrzczone, ale dla obu matek nie
stanowiło to problemu.
- Czy ksiądz biskup może ochrzcić ich czepki? - spytały Grandina.
Zadowolony był ze stałego wzrostu liczby Indian, którzy przyjmowali wiarę.
Do małej chaty, która jednocześnie była jego mieszkaniem i kaplicą,
przychodziło na mszę tylu Indian z plemienia Psie Żebra, że musieli się
tłoczyć wokół ołtarza. Byli bardzo pobożni, ale brak szacunku, jaki czasem
okazywali, martwił biskupa.
Któregoś dnia podczas mszy odwrócił się do zebranych, żeby powiedzieć:
Dominus vobiscum... "Pan z wami".
"Tuż obok siebie spostrzegłem wysokiego prostaka, który właśnie zapalił
swoją fajkę od świecy na ołtarzu. Rozłożyłem ramiona nieco szerzej niż
zwykle i w ten sposób wytrąciłem mu fajkę z ust. Bardzo był zawstydzony, ja
również. Po mszy przeprosiłem go, mówiąc, że zapewne jest nowo przybyły, a
potem skarciłem pozostałych, że mu nie powiedzieli, jak ma się zachowywać".
Jak na Grandina była to rzecz niezwykła nazywać kogoś "prostakiem".
Zazwyczaj okazywał wielką cierpliwość w postępowaniu z Indianami, którzy
jeszcze nie znali obrzędów chrześcijańskich, choć z pewnością miałby czasem
prawo skarcić niejednego z nich. Kiedy pogoda na to pozwalała, wędrował od
misji do misji, na ogół pieszo, przez bardzo niebezpieczne tereny. Ale
czekały go znacznie większe trudy, kiedy jako bazę obrał Misję Opatrzności
Bożej (dzisiaj Fort Providence). Ojciec Emil Petitot i brat Prosper
Boisrame byli pierwszymi, którzy rozpoczęli pracę w nowej misji.
- Gratuluję tobie, ojcze, i tobie, bracie, dokonaliście tu cudów. Jakaż to
radość widzieć nową chatę z bali i nowy kościół. Wkrótce wrzesień, jak
tylko liście spadną z drzew, każdej chwili możemy oczekiwać śniegu.
- Księże biskupie, proszę się przyjrzeć dokładniej. Trzeba jeszcze w oba
te budynki włożyć dużo pracy, jeśli mamy przetrzymać tu zimę, kiedy
temperatura spada poniżej czterdziestu stopni. Mówiąc to brat Boisrame
otarł pot z czoła.
- Musimy uszczelnić szpary pomiędzy balami. Zamiast przyzwoitej drewnianej
podłogi mamy klepisko, a za drzwi i okna dałbym nie wiem co.
Grandin zabrał się do pracy razem z bratem i księżmi, z zapałem wyrabiając
indiańską namiastkę tynku - trawę i glinę, ale obrzucenie nią ścian
nieoczekiwanie sprawiło mu wiele trudności.
- Skończę jeszcze tę ścianę i będę się modlić, żeby glina stężała.
- Księże biskupie, ksiądz ma tyle gliny na ubraniu, co my na ścianach. Tej
zimy wiatr może sobie hulać przez szczeliny, ale księdza biskupa z
pewnością nie dosięgnie. - Tego rodzaju żarty ułatwiały znosić ciężką
pracę, ale ci tak cierpliwi ludzie byli również praktyczni. Dobrze
wiedzieli, jak bardzo przyspieszyłoby roboty budowlane posiadanie kilku
prostych narzędzi.
Grandin bardzo się rozgniewał, kiedy łodzie nic nie przywiozły. "Ani
narzędzi, ani towarów, ani jedzenia" - zanotował w swoim dzienniku. -
"Zapewne list zginął i ja nic nie otrzymałem, dosłownie nic". Zastanawiał
się, czy nie odłożyć planów budowlanych na przyszły rok, kiedy dostanie to,
co było im potrzebne, by zbudować przyszłą siedzibę biskupa Henryka
Farauda, który w roku 1862 miał zostać pierwszym biskupem
Północno-zachodnich Terytoriów.
- Uważałem z początku, że dalsze prowadzenie robót byłoby kuszeniem
Opatrzności Bożej - powiedział misjonarz. - Zamiast tego znalazłem sposób,
żeby ominąć trudności i dalej pracować.
- Jaki sposób? Co ksiądz biskup ma na myśli? Czy można zdobyć potrzebne
nam rzeczy z nieba?
- Nie całkiem. Złożyliśmy ślub ubóstwa. W praktyce oznacza to, że wzajemnie
dzielimy się wszystkim. Nikt z nas niczego nie posiada. Każdy z nas posiada
wszystko.
- Ach tak, zaczynam rozumieć. - Kiedy biskup Grandin szkicował swój plan,
ojciec Petitot z Misji Świętego Józefa w Forcie Resolution skinął głową z
uśmiechem.
- Kiedy tu przybiją barki z zapasami dla Misji Dobrej Nadziei, dla
Wielkiego Jeziora Niewolniczego, dla wszystkich misji, z każdej łodzi
weźmiemy po trochu. Po to, byśmy my mogli przeżyć, nasi współbracia muszą
się nauczyć dzielić.
W rok później Grandin był bliski tak gwałtownego buntu, jak nigdy potem
podczas czterdziestu lat swej nad wyraz trudnej, pionierskiej pracy. Barki
przybyły z bardzo małą ilością narzędzi budowlanych dla Misji Opatrzności
Bożej. Podobnie jak nieraz w minionych wiekach Kościół katolicki w latach
sześćdziesiątych XIX wieku przeżywał trudny okres. Grandin swoje żale wylał
w liście do biskupa Tache:
"Czym mamy budować? Jak oni to sobie wyobrażają? Nie przysłano mi ani
jednej siekiery, ani jednego pilnika, ani jednego z tych narzędzi, o które
prosiłem. A co otrzymałem, żeby upiększyć kaplicę? Trzy sznury do mojej
alby. Nic, co mógłbym włożyć na grzbiet. Będę musiał podróżować w mojej
fioletowej sutannie.
W jednym pudełku były potłuczone talerze, zniszczone hostie i wiele innych
uszkodzonych rzeczy. Jeden metalowy talerz wart jest tyle, co sześć
stłuczonych. Ani jednego scyzoryka. Doszło do tego, że nie mamy czym
zastąpić zgubionych guzików od spodni..."
Jednak stopniowo się uspokoił i dodał: "Chciałbym, żeby ludzie zrozumieli,
na co naraża nas ich zapominalstwo".
Mimo irytacji z powodu braku narzędzi misjonarze zakończyli prace
budowlane. Grandin nawet przerobił beczkę na fotel do swojej skąpo
urządzonej "rezydencji". Kiedy praca została zakończona, należało to
uczcić. Jakaż to była wspaniała okazja, żeby codzienne wyżywienie, którego
podstawą były suszone ryby, zamienić na świeże mięso. Biskup zrezygnował
jednak z tego specjału, kiedy dowiedział się, że głównym daniem jest stary
wierny pies imieniem Cabri, podany w białym sosie. Najwidoczniej sos był
przyprawą, dzięki której owe dziwne dania stawały się jadalne. Podczas tych
specjalnych okazji "biesiadnicy" potrzebowali czegoś, co by rozjaśniło
trudy ich codziennego życia. Takim kulinarnym chwytem posługiwali się
często. "W któreś święto głównym daniem była potrawka ze starej wrony,
której nawet psy nie chciały jeść, serwowana w wyśmienitym sosie".
Wrona mu smakowała i przyznał się kiedyś, że gdyby przymierał głodem,
zjadłby też psie mięso. Tej pierwszej zimy w Misji Opatrzności Bożej stale
groził im głód. Po rozpaczliwych wysiłkach, żeby zreperować sieci na ryby,
a potem po wielkich trudnościach, żeby je złowić pod lodem, nagle połowy
się zwiększyły, a i zwierzyna pokazała się w dużych ilościach. Dzięki
nieoczekiwanym nadwyżkom żywności misjonarze mogli dowieść handlarzom, że
obie strony potrzebują siebie nawzajem, by przeżyć. Ludzie z fortu często
ostrzegali biskupa, że umrze z głodu, ponieważ Kościół nie jest dość
bogaty, by zaopatrzyć swoich misjonarzy w odpowiednią ilość żywności. Teraz
przyszła kolej na misjonarzy, żeby pomagać handlarzom. Grandin wypatrzył
dwie barki należące do Kompanii Hudsońskiej uwięzione na rzece Mackenzie
wśród pól lodowych, które płynęły z ładunkiem mięsa. Gdyby nie dotarły do
miejsca przeznaczenia, a dotrzeć nie mogły, oznaczałoby to śmierć głodową
dla mieszkańców Fortu Simpson. Biskup Grandin chętnie dał ludziom kompanii
1500 ryb i 250 kg mięsa. "Pomaganie innym sprawia mi zawsze przyjemność".
Choć raz Grandin nie musiał błagać pracowników kompanii o żywność i
schronienie.
Podczas takich spotkań ludzie lubili nieraz dyskutować na tematy religijne.
Krytykowali biskupa Grandina, że wierzy w tak ich zdaniem absurdalne
tajemnice jak Trójca Święta, czyli Bóg w Trzech Osobach. Podczas, gdy on
posługiwał się argumentami teologicznymi, młody Baptysta dał o wiele
bardziej przekonujące wyjaśnienie.
- Proszę rozejrzeć się wokoło. Co widzimy?
- Oczywiście śnieg - odparł faktor, kiedy w pewien słoneczny dzień zimowy,
nazajutrz po śnieżycy we trzech przechadzali się nad rzeką.
- A co jest pod śniegiem?
- Lód. Wszyscy to wiemy, mój przyjacielu, ale co to ma wspólnego z twoją
wiarą w ten nonsens, który nazywacie Trójcą Świętą?
Ale w ten sposób nie mógł zbić z tropu Baptysty, który znowu zadał pytanie:
- Co jest pod lodem?
- Woda, ale...
- I o to właśnie chodzi. Te trzy rzeczy - śnieg, lód i woda są różne, ale
takie same. To wszystko jest woda. Na tym przykładzie najłatwiej zrozumieć,
czym jest Trójca. Musi pan przyznać, że to logiczne.
Ludzie z kompanii byli zdania, że jakaś nadprzyrodzona siła wiodła Grandina
podczas jego niezwykle odważnych podróży w górę i w dół doliny rzeki
Mackenzie. Wiadomo było, że zimą 1863-64, dwukrotnie uszedł ledwie z
życiem, kiedy to zagubił się wśród lodów Wielkiego Jeziora Niewolniczego. A
gdy jego trzyletnia wyprawa do północnych misji dobiegała końca, wiele z
dawnej dotyczącej spraw religijnych wrogości pierzchło.
Jeden z urzędników kompanii tak pisał o niezwykłej odwadze, jaką biskup
Grandin wykazał w kraju, gdzie wielbiono ludzi śmiałych: "Wiem, że
niezrównana cierpliwość księdza biskupa i jego nie słabnąca nigdy odwaga
spotkały się z wielkim uznaniem naszych pracowników w całym okręgu, nie
mówiąc już o szacunku i sympatii, jakie osobiste zalety księdza biskupa
wzbudziły w tych wszystkich ludziach, którzy mieszkają nad rzeką
Mackenzie". I choć wśród białych rósł podziw dla tego biskupa i jego
oblatów, niektórzy Indianie patrzyli z pogardą na tych, którzy byli
biedniejsi niż oni sami.
- Indianie odeszli - oświadczył któregoś ranka brat Boisrame. - Odeszli
dziś o świcie do swego obozu nad jeziorem. Co zrobimy?
- Odeszli? Ale dlaczego?
- Powiadają, że my jesteśmy tak biedni, że nie mamy nawet tytoniu, żeby im
dać.
- Ale my im dajemy wszystko. My im przynosimy Słowo Boże.
Biskup Grandin miał takie uczucie, jakby ktoś zadał mu potężny cios w
żołądek. Czyż praca misjonarzy, wszystkie znoszone przez nich wyrzeczenia
nic dla Indian nie znaczyły?
- Dogonimy ich, to jasne. Naszykuj, bracie kanu, szybko! - Energicznie
wiosłowali pod prąd. Silny wiatr próbował odwrócić łódkę bokiem do wysokich
fal. - Spójrz, bracie, widzę ich na brzegu. - Indianie zniknęli wśród
drzew, żeby się skryć w swoich namiotach. Kanu gwałtownie zatrzymało się na
piaszczystym brzegu. Biskup sam ruszył przez zarośla, żeby wytropić Indian,
bratu Boisrame zostawiając wyciągnięcie łodzi na brzeg. Wypatrzył indiański
obóz - kilkanaście wigwamów wokół dużego dołu, gdzie płonęło ognisko.
Zaszczekał jakiś pies, potem drugi, ostrzegając o zbliżaniu się Grandina.
Nikt nie wyszedł, by go powitać. Stał przy ognisku, zastanawiając się, co
robić. Wiedział, że Indianie z pewnością ukryli się w wigwamach, ale
chciał, żeby wyszli do niego. I wtedy wpadł na pomysł, że może hymn
Montanów skłoni ich do wyjścia na zewnątrz. Zaczął śpiewać tak głośno, jak
tylko mógł. Powoli Indianie zaczęli wychodzić i gromadzić się wokół niego.
- To nie ja powinienem przychodzić do was - zaczął mówić. - To wy
powinniście przyjść do mnie. Powiadacie, czemu mamy przyjść do niego,
przecież on nawet nie ma tytoniu, żeby nam go dać. Ale ja przybyłem tu z
tak daleka nie po to, żeby wam dawać tytoń.
- Jeśli on nie ma tytoniu, to co ma? - rozległy się gniewne pomruki.
- Inni ludzie obcy przychodzą do was, zabierają wam skóry w zamian dając
tytoń i ubrania. Ja przyszedłem, żeby was nauczyć, jaka jest droga do
nieba. Dziewięć lat temu pożegnałem się z moim starym ojcem. Ze smutkiem
patrzył, jak odchodzę. Ale zgodził się na to dlatego, żebym ja mógł przyjść
do was. Teraz ja napiszę do mego ojca, że Indianie nie chcą słuchać tego,
co mówię. Że patrzą z pogardą na jego syna. On umrze z żalu. Skarżycie się,
że wam nie daję tytoniu. Palilibyście go ze złymi duchami. Chcę was od tego
uratować.
Przez tłum przecisnął się jakiś stary człowiek, powtarzając:
- Dajcie mi mówić, dajcie mi mówić. - Wolno podszedł do biskupa Grandina.
Lekko zgarbiony, okryty kocem, który miał go chronić przed wiosennym
chłodem, był jednym ze starszyzny plemiennej. Zatrzymał się przed
biskupem i spojrzał na niego uważnie - jego oczy ledwie były widoczne wśród
zmarszczek i długich siwych włosów. - Ojcze, nie sądź naszych serc wedle
naszych słów. Nie znamy ciebie dobrze. Inni biali ludzie pojawiają się u
nas jak komary, które wysysają naszą krew i odchodzą. Biali zabierają to,
co chcą. Wracają wtedy, kiedy chcą wziąć jeszcze więcej. W zamian jednak
coś za to dają. Ale ty, ty jesteś biedny, nic nam nie dajesz, nawet
tytoniu. Teraz jednak rozumiemy, że twoje dary są znacznie cenniejsze. Będą
trwać długo potem, jak się rozwieje dym z naszych fajek.
Stary człowiek odwrócił się twarzą do tłumu:
- Szybko, zwijajcie wasz wigwamy - rzekł głośno, rozkazująco. Wszyscy
Indianie zamarli, nawet dzieci ani drgnęły. Przez chwilę jedynym dźwiękiem
był łagodny szelest poruszanych wiatrem liści. - Ładujcie wszystko na wasze
kanu. Wracamy.
Kiedy ten kryzys minął, Grandin wrócił do Misji Opatrzności Bożej, żeby na
coraz dalszej północy nadal głosić Ewangelię Jezusa Chrystusa. Wędrował od
jednej misji do drugiej, wspierając na duchu ojców i braci. Sześćdziesiąt
lat później w roku 1922 biskup Emil Grouard z Athabaski opisał w swoim
dzienniku rok 1864, który jako młody misjonarz spędził razem z Grandinem w
Misji Opatrzności Bożej: "Nigdy nie byliśmy tak szczęśliwi przez całe
życie. Trzeba nas było widzieć, jak wspinaliśmy się po drabince sznurkowej,
a potem jeden przez drugiego wpełzaliśmy na nasze posłania.
Czasem któremuś z nas stopa albo noga ugrzęzła głęboko w podłodze, ponieważ
deski się ruszały. Nie były przybite gwoździami dla tej prostej przyczyny,
że nie mieliśmy gwoździ... Żaden z nas nie zamieniłby się na miejsce nawet
z szachem Persji".
W sierpniu tego samego roku po raz pierwszy od przeszło trzech lat, Grandin
był znowu w Ile a la Crosse. Prawie natychmiast po przybyciu rozchorował
się. Pluł krwią. Oblaci i zakonnice byli poważnie zaniepokojeni jego stanem
zdrowia. Już przedtem widywali go chorego, ale nigdy jeszcze nie był tak
słaby jak teraz. Trzy lata uciążliwych podróży i kiepskiego wyżywienia
spowodowały, że był wyczerpany i apatyczny. Nawet włosy mu nieco posiwiały.
Większą część następnej zimy spędził w łóżku.



10. PRÓBA ZESŁANA PRZEZ BOGA

- Pali się, pali się! Księże biskupie, proszę szybko przyjść. Nasz dom się
pali. - Młody chłopak wpadł do pokoju w klasztorze franciszkanek w tle a la
Crosse, gdzie Grandin wraz z innymi misjonarzami kończył kolację. -
Płomienie już strzelają z okien.
Wesoły gwar zamarł, jak nożem uciął.
- Dzieci, nasze książki, nasze wszystkie zapasy są tam w domu - mówiąc to
biskup Grandin wybiegł na dwór.
- Szybko, ratujmy, co się da. - Za nim wybiegli wszyscy. Brat Bowes już
próbował zdusić płomienie wodą z węża małej ręcznej pompy.
- Moglibyśmy ugasić ogień, ale jest za mało wody. Gdyby było jej więcej! -
krzyknął brat, kiedy zobaczył przybyłą mu na pomoc odsiecz.
Kiedy biskup otworzył frontowe drzwi domu mieszkalnego oblatów, buchnęły
kłęby gryzącego dymu. Omal nie zapaliła się na nim sutanna, tak że cofnął
się gwałtownie.
- Musimy ratować Przenajświętszy Sakrament, spróbujemy wejść z boku. -
Ledwie znalazł się w środku, zobaczył, że spod drzwi kaplicy wypełza dym,
przebiegł niewielki hali, wypadł do kaplicy i chciał dźwignąć z ołtarza
tabernakulum, ale udało mu się to dopiero za trzecim razem. Dym bardzo
zgęstniał, płomienie syczały pożerając drewno. Ten nowy piętrowy budynek
był ich dumą i radością - był nie tylko domem mieszkalnym dla oblatów i
kilku franciszkanek, ale też i szkołą. Ich bezcenne narzędzia i reszta
materiałów budowlanych znalazły się w płomieniach. Zniszczenie tego budynku
będzie z pewnością poważnym ciosem dla ich misyjnej pracy wśród ludności
zamieszkałej wokół a la Crosse i opóźni pracę co najmniej o rok, kiedy to
będą mogli zacząć odbudowę.
- Tędy, drzwi są tutaj! - zawołał ktoś widząc, że Grandin potyka się, z
trudem dźwigając ciężar ponad siły. Dym go dusił, więc kaszlał i z trudem
łapał oddech. Po policzkach spływały mu łzy, a kiedy wreszcie znalazł się
na dworze, zamarzły w lodowatym marcowym powietrzu. Zachwiał się, ale jeden
z braci wziął od niego tabernakulum i zaniósł je do kościoła.
- Proch, musimy wynieść proch, zanim eksploduje! - krzyknął ktoś nagle.
Misjonarze zawsze mieli pewien zapas prochu strzelniczego i naboi do
polowania, przede wszystkim po to, by wymieniać z Indianami na skórzane
ubrania, żywność i różnego rodzaju usługi, takie na przykład jak wynajęcie
przewodnika.
- Okno w składzie jest zablokowane, tamtędy nie można więc wejść. Za dużo
tam dymu. Nie mamy czasu, żeby wynieść proch - ostrzegł któryś z ojców.
Okrążyli biegiem budynek, żeby zobaczyć, czy nie ma innej drogi, żeby się
dostać do środka.
- Wycofajmy się jak najdalej, nim proch wybuchnie i zabije nas wszystkich -
rozkazał biskup Grandin. - Kiedy odwracał się, żeby uciec, zauważył, że
jeden z braci spuszcza dzieci z okna na piętrze. Koce, w jakie były
owinięte, już się paliły.
- Księże biskupie, księże biskupie! - zawołał brat stojący w oknie,
wdychając łapczywie świeże powietrze. - Kolejno będę wyrzucał dzieci,
proszę je łapać. - Grandin widział jego postać na tle płomieni. Brat zaczął
ostrożnie spuszczać na dół płaczące ze strachu dzieci prosto w ręce
czekających na dole misjonarzy, którzy je ta-czali po śniegu, żeby zdusić
płomienie. Kiedy ostatnie było już bezpieczne, brat zniknął z oczu
misjonarzy, żeby jeszcze raz sprawdzić, czy nie został nikt na górze. Potem
wdrapał się na okno, przez chwilę wisiał na rękach trzymając się parapetu i
spadł z pluskiem w roztopiony śnieg. W chwilę później podłoga na piętrze
zapadła się, a wtedy ściany pochyliły się i runęły wśród deszczu iskier.
- Uwaga! Proch wybuchnie lada moment!
Przerażeni ludzie zaczęli uciekać w stronę zamarzniętego jeziora, bojąc
się, że ogarnie ich eksplozja. Dzieci owinięto w strzępy koców, żeby je
uchronić od podmuchów lodowatego wiatru. Mała grupka stała trzęsąc się z
zimna i patrząc, jak płomienie unicestwiają ich nadzieje, ten budynek,
który miał służyć wielu przyszłym pokoleniom.
Ale oto nowe niebezpieczeństwo wzbudziło jeszcze większe przerażenie.
- Pali się ogrodzenie między domem i kościołem. Trzeba ugasić płomienie,
nim dosięgną kościoła - zawołał Grandin. Rzucili się, gotowi nawet gołymi
rękami wyrywać ogrodzenie, byle tylko uratować kościół.
Wtedy wybuchł proch, a deszcz iskier i szczątków spadł na zbitą gromadkę
pogorzelców. Nagle wiatr się zmienił, zamiast podsycać płomienie w kierunku
kościoła, skierował je w stronę jeziora, gdzie nie mogły wyrządzić żadnej
szkody.
O godzinie dziewiątej wieczorem dom mieszkalny i szkoła były wypaloną
skorupą. Belki, ciosane i wznoszone z takim wysiłkiem, z taką miłością,
żarzyły się jak dogasające popioły wielkiego ogniska rozpalonego z radosnej
okazji. Ci, którzy przeszukiwali teren wokoło, żeby zebrać to wszystko, co
miało jakąś wartość, a nie zostało pochłonięte przez płomienie, przemoczeni
byli po kolana brodząc w wielkich kałużach roztopionego śniegu.
- Nie stójmy tutaj, bo wszyscy zaziębimy się na śmierć - ostrzegł biskup
Grandin osłupiałych dorosłych i płaczące dzieci. - Chodźmy do kościoła, tam
się ogrzejemy i wysuszymy. Ale nade wszystko musimy podziękować Bogu. Nasz
nowy budynek będzie pod wezwaniem świętego Józefa.
- Nasz nowy budynek będzie pod wezwaniem świętego Józefa? Czy ksiądz biskup
mówi poważnie? - powiedziała głośno siostra Maria-Anna Pepin to, co wszyscy
pomyśleli. - Święty Józef pozwolił, żeby nasz dom się spalił. Jeśli go
znowu zachęcimy, nie wiadomo, co spali się następnie.
Grandin uśmiechnął się do zakonnicy. To zrozumiałe, że była wstrząśnięta.
On sam tyle wycierpiał, tyle poniósł wielkich strat, że nie popadał już w
rozpacz, każdy taki dopust uważał za przejaw woli Bożej.
- Święci wiedzieli, jak przyjmować krzyż - powiedział. - Zawsze są dwie
strony medalu. To wszystko, co sprawia, że cierpię, zawsze obraca się na
dobre. Zobaczymy, co dobrego Pan Bóg uczyni z tego zła - i mocnym jasnym
głosem zaintonował hymn dziękczynny, wielbiący Boga.
Siostra Pepin potrząsnęła głową mówiąc:
- Kto może pokonać takiego człowieka? Przecież on każdą klęskę przemienia w
zwycięstwo. - I wraz z innymi zaczęła głośno śpiewać.
Następnego dnia biskup Grandin wstał bardzo wcześnie i zaczął przeszukiwać
pogorzelisko, żeby ocalić gwoździe i wszystko to, co mogło się misjonarzom
jeszcze przydać. Zostały tylko dwa zbudowane z kamienia kominy i kilka
zwęglonych belek. Mimo, że pogodził się z tą okropną wczorajszą klęską,
czuł jednak wielkie rozgoryczenie. Ten dorobek materialny minionych
dwudziestu lat został stracony w ciągu kilku godzin: umeblowanie,
biblioteka, narzędzia, jego własny dziennik, tak wiernie spisywany w
łodziach i wśród śniegów. "Nie ma nawet chustki do nosa, żeby otrzeć łzy".
Zastąpienie zniszczonych rzeczy będzie drogo kosztować ubogich misjonarzy,
inna sprawa, że tym razem sprowadzenie ich będzie znacznie łatwiejsze. Nowy
szlak powstały z inicjatywy Grandina długości około trzystu kilometrów
łączył teraz Ile a la Crosse z Lac Vert i Fortem Carlton. Pozostałą część
drogi do St. Boniface nadal trzeba było w znacznej części przebywać wodą.
Lata całe kanu i barki przewoziły większość ładunków. Realizacja marzenia
Grandina o drodze prowadzącej wśród rozległych zarośli, brzegiem jezior i
przez podmokłą prerię była początkiem nowej epoki. Teraz karawany wozów
mogły transportować na przykład takie urządzenia jak piece, które
sprawiały, że łatwiej było znosić trudy pionierskiego życia. Urzędnicy
Kompanii Hudsońskiej najpierw krytycznie podchodzili do projektowanej
drogi, obawiając się, że ułatwi ona współzawodnictwo samodzielnym
handlarzom skórami. Na północnym zachodzie Kanady kompania miała monopol i
nie chciała go utracić. Jednak biskupowi udało się jakoś przekonać ludzi z
kompanii, że warto zrealizować ten projekt, a nawet skłonić ich do tego, by
ponieśli część kosztów. Kiedy droga była skończona, Grandin z radością
wybrał się na zakupy do St. Boniface. "Kupiłem nawet kilka kotów" -
zanotował.
Pożar pozbawił go sił witalnych i osłabił tę tak charakterystyczną dla
niego determinację, żeby walczyć ze wszystkimi przeciwnościami. Publicznie
i prywatnie przyjął tę tragedię jako wyraz woli Bożej, ale musiał zdobyć
środki materialne, by misjonarze mogli podjąć pracę z nowym zapałem. Miał
nadzieję, że biskup Tache otworzy jakieś drzwi i przedstawi go ludziom,
którzy będą chcieli ofiarować chociaż trochę narzędzi i książek, którzy
dadzą pieniądze, żeby rozpocząć odbudowę.
Podjeżdżając do St. Boniface Grandin zobaczył, że robotnicy odbudowują
katedrę oraz domy zniszczone przeszło cztery lata temu w wielkim pożarze.
Pomyślał: "Musimy naszą odbudowę zacząć w kamieniu. Domy z drewna łatwo się
palą. Biskup Tache zrozumie, jak ciężko mi na sercu. On przeżył to wszystko
co ja, a nawet więcej".
- Czy biskup coś mówił? - spytał jeden z wioślarzy.
- Nie, ja tylko po prostu głośno myślałem.
Kiedy załoga przycumowała barkę, Grandin wziął swoją torbę podróżną i
spiesznie brzegiem rzeki udał się do misji. Pochylony nad motyką biskup
Tache właśnie sadził ziemniaki.
- Trzeba uważać, żeby je sadzić we właściwym kierunku oczkiem do góry -
powiedział Grandin.
Tache podniósł wzrok i roześmiał się.
- Nie mogę wprost uwierzyć, przecież to ty, Witalisie.
- Obaj biskupi uścisnęli sobie dłonie i objęli się serdecznie. - Co cię
sprowadza do St. Boniface? Myślałem, że znowu wyruszyłeś na północ w
jeszcze jedną swoją ryzykowną wędrówkę. Ale jak to miło, że przybyłeś. Masz
list od superiora generalnego. Jeśli jest tak, jak mi się zdaje, to wkrótce
wraz ze mną wyruszysz do Francji na naszą generalną kapitułę. A teraz
powiedz mi, co cię sprowadza do naszego wielkiego miasta?
- Drogi księże biskupie, mam złe wiadomości. Na początku marca nasza nowa
siedziba w Ile a la Crosse spaliła się całkowicie. Straciliśmy wszystko, z
wyjątkiem ubrań, które mieliśmy na sobie. Przybyłem, żeby cię prosić, abyś
pomógł mi zdjąć ten wielki ciężar z mojej duszy.
- Wejdź, Witalisie. Z pewnością jesteś bardzo zmęczony. Wypijemy razem
herbatę i coś zjemy. Opowiesz mi, czy nikt nie poniósł szkody podczas
pożaru. Dlaczego wybuchł? Ja z kolei ci opowiem, co myśmy zrobili, kiedy
spaliła się nasza misja. I mam jeszcze jeden temat, który
pragnę z tobą omówić - nowa diecezja na zachodzie.
Kościół stoi u progu wielkiej ekspansji. Musimy być przygotowani na
wszystko, co nas czeka.
Kiedy weszli do domu, Grandin opowiedział dokładnie, co się wydarzyło.
- Sam chyba rozumiesz, Witalisie, że ja niewiele mogę zrobić, by wyrównać
poniesione podczas pożaru straty. Jedyną twoją szansą jest Europa. Przecież
Bóg tak wszystko urządził, że osobiście będziesz mógł tam prosić o pomoc.
- Tak, rozumiem. Przedstawię moje problemy naszemu zgromadzeniu. W Europie
jest wielu ludzi, którzy są bardzo bogaci. Z pewnością będą mogli złożyć
ofiarę dla naszych biednych misji. - Wypił ostatnie krople herbaty i zebrał
starannie okruchy chleba z talerza.
- To prawdziwa mąka, a nie rybia ikra, jaką jadałeś na północy. Proszę,
częstuj się jeszcze. - Grandin nie mógł odmówić tak kuszącej propozycji
biskupa Tache. - A teraz porozmawiajmy o naszych planach. Cały zachód,
sięgający do Gór Skalistych, jest zbyt rozległy, by tworzyć jedną diecezję
z siedzibą w St. Boniface. Tak, jak oddzieliły się północne misje, tak samo
muszą się oddzielić te położone bardziej na zachód. Zbudowałeś siedzibę
diecezji w Misji Opatrzności Bożej naszemu biskupowi Henrykowi Faraudowi.
Nadszedł czas, by pomyśleć o założeniu następnej diecezji. Ty, mój
przyjacielu, jesteś głównym kandydatem, by zostać biskupem nowego wikariatu
apostolskiego w Saskatchewan.
Grandin od pewnego czasu obawiał się, że przyjdzie dzień, kiedy masowa
emigracja z Europy do zachodniej Kanady spowoduje, że będzie musiał
kierować diecezją.
- Od dawna modlę się o to, żebym umarł przed tobą i nie musiał zostać
biskupem St. Boniface. Chcę być tylko twoim pomocnikiem, bo wtedy cały czas
mogę poświęcić moim Indianom. Z pewnością znajdzie się ktoś lepszy na to
stanowisko.
- Rozważ to, Witalisie. Nie byłoby źle, gdybyś został biskupem nowej
diecezji. To znacznie lepiej, niż gdybyś został moim następcą. St. Boniface
jest w środku zażartej walki, ponieważ mówi się o przyłączeniu tego
miasteczka do Stanów Zjednoczonych. Na nasz teren napływają osadnicy. Nowa
diecezja to teren nadgraniczny. Ty lubisz życie ruchliwe. Pomyśl o tym.
- Trudno, bym myślał o czymś innym.
- Przyjmij radę kogoś, kto ma więcej doświadczenia w polityce Kościoła.
Bierzemy udział w narodzinach Kościoła na zachodzie Kanady. O tak, mamy
duży udział w tym, co się tu dzieje. Ale ostateczne decyzje, jak wiesz
dobrze, zapadają na wyższych szczeblach. Biskupi z Quebecu planują
założenie diecezji francuskiej, angielskiej oraz jednej na dalekim
zachodzie dla Indian. To wszystko jest w ich rękach. Nie martw się zbytnio.
To, co ma się stać, na pewno się stanie. Ty i ja nie możemy wiele uczynić,
by zmienić bieg historii w 1867 roku.
- Oczywiście masz rację. Ale już sama myśl, że miałbym kierować diecezją,
przeraża mnie.
- Witalisie, gdzie twoja wiara w Opatrzność Bożą? Na razie o wszystkim
zapomnij. Porozmawiajmy o naszej podróży do Europy. Odpływamy 25 maja.
Najpierw zatrzymamy się w Paryżu, żeby się spotkać z superiorem generalnym.
Potem jedziemy do Rzymu na uroczyste obchody tysiącosiemsetnej rocznicy
męczeństwa świętego Piotra i świętego Pawła. Jesienią kapituła generalna. A
potem będziesz miał czas, aby opowiedzieć, komu trzeba, o poniesionych
podczas pożaru stratach i zebrać potrzebne pieniądze.
Kiedy jednak biskup Grandin przybył do Francji, wszystkie drzwi zamknęły
się przed nim cicho, lecz nieubłaganie. Doświadczenia paryskie były typowe
dla przyjęcia, z jakim się spotkał.
- Bardzo mi przykro, księże biskupie, ale obecnie we Francji przeżywamy
ciężkie czasy. Bezrobocie jest bardzo duże, panuje wielka bieda. Mnóstwo
ludzi przymiera głodem.
- Ale ja proszę o tak niewiele. Po prostu o możliwość wygłoszenia kazań w
kilku kościołach tutejszej diecezji. Chcę prosić o pomoc dla moich biednych
indiańskich misji. Przeżyliśmy katastrofalny pożar, który zniszczył nam
wszystko. Ksiądz jest sekretarzem biskupa, wystarczy jedno słowo.
- Mój drogi biskupie Grandin, ja absolutnie nie mogę nic zrobić. Mój biskup
prosił o przekazanie przeze mnie wyrazów żalu. Tyle osób przychodzi do
naszej diecezji, proszą o poparcie w bardzo dobrych sprawach. A my tak
niewiele możemy zrobić. A poza tym otrzymaliśmy polecenie z Rzymu, z
Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, żebyśmy nie zezwalali na specjalne
zbieranie datków. Do widzenia, wasza ekscelencjo.
-- Dziękuję księdzu za jego cierpliwość. Ale są jeszcze inni biskupi, może
jakieś szlachetne dusze pomogą mi. - Grandin starał się nie okazywać swego
rozczarowania, ale kiedy wyszedł z kancelarii, aż się zgarbił ze
zmartwienia.
Minęło kilka miesięcy wypełnionych skromnymi przyjęciami wydawanymi przez
ludzi, którzy chcieli słuchać, ale nie chcieli dawać. "Drodzy przyjaciele,
przybyłem tu, by dziś wieczorem mówić wam o kraju, o którym tak mało
wiecie"...
Niewiele też wynikało z obietnic wysokiej rangi urzędników państwowych,
zawsze obecnych na tych spotkaniach. "Dla siebie zbieram tyle, iż żyję w
biedzie, ale dla moich misji prawie nic nie zebrałem". Jednak szczerość i
upór, z jakimi przemawiał, wreszcie zwróciły na niego ludzką uwagę. Stał
się kimś w rodzaju dziewiętnastowiecznego gwiazdora środków masowego
przekazu. Gdyby w tych czasach istniała telewizja i gdyby prowadzono w niej
na żywo wywiady, miałby wielkie powodzenie. Ludwik Veuillot, wybitny
dziennikarz paryski, był jednym z największych admiratorów Grandina. Swoim
czytelnikom opowiedział dzieje biskupa, opowiedział o jego bezprzykładnym
poświęceniu, o okrutnych i wyczerpujących warunkach życia misyjnego w
północno-zachodniej Kanadzie. O niebezpiecznych wyprawach tego misjonarza
czytało tysiące czytelników gazety "L'Univers". "Na tych misjach nie ma
miejsca na poezję, jest tylko proza - lodowata, nudna, straszliwa proza" -
to przytoczona w gazecie wypowiedź biskupa Grandina.
A oto reakcja Veuillota: "Kiedy tak słuchaliśmy go, następująca myśl
przyszła mi do głowy, że Kościół katolicki posiada tajemniczy dar
"stwarzania" bohaterów..." Słuchacze Grandina żywo zareagowali na jego
opowieści o podróżach kruchymi kanu, o pokonywaniu wezbranych strumieni,
żeby udzielić ostatniego sakramentu umierającym Indianom. "Zebrałem
siedemdziesiąt tysięcy franków gotówką - doniósł ojcu Józefowi Fabre,
superiorowi generalnemu, następcy biskupa de Mazenod. - Oprócz tego ludzie
dali mi dla moich misji różne rzeczy warte dalsze trzydzieści tysięcy. Ale
co najważniejsze, trzynastu mężczyzn: księży, braci, ludzi świeckich chce
pracować w mojej nowej diecezji". Czy mógł ktoś sobie wyobrazić diecezję
dwukrotnie większą niż Francja? Ale dla jakichś niewiadomych powodów władze
kościelne w Rzymie nie wydawały odpowiednich dokumentów, by ją ustanowić.
- Co ich powstrzymuje? - spytał Grandin wprost ojca Fabre.
- Sądzę, że ksiądz biskup powinien jechać sam do Rzymu i starać się o
audiencję u Ojca Świętego. On z pewnością zrozumie niecierpliwość biskupa i
popchnie całą sprawę. Proszę pamiętać, że oni tam przede wszystkim myślą o
wieczności. Jeśli coś nie będzie załatwione dzisiaj, to z pomocą Bożą
kiedyś przecież zostanie załatwione. Proszę zapalić pod ich stopami jeden z
tych pożarów traw stepowych.
- Czy ojciec generał myśli, że ja naprawdę mogę tam coś zdziałać? Nie boję
się wyjazdu, wydatków i tak dalej. - Skorzystał jednak z rady superiora
generalnego, spakował walizkę i wsiadł do pociągu jadącego do Rzymu.
Zdążając do pałacu papieskiego zatrzymał się na chwilę, żeby podziwiać
wspaniałą kopułę Bazyliki Świętego Piotra. Rzym i Ile a la Crosse dzieliły
wieki, ale łączyło je to samo posłanie Ewangelii. Czy papież to zrozumie?
- Księże biskupie, Ojciec Święty prosi. - Sekretarzem papieża był młody
włoski monsignor mniej więcej w wieku Grandina, ale jego sutanna z
purpurowymi guzikami i purpurowym cyngulum mocno kontrastowały ze
zniszczoną sutanną misjonarza. - Ksiądz biskup ma około piętnastu minut.
Dokumenty dotyczące nowej diecezji są przygotowane. Proszę tędy.
Kiedy otworzyły się wysokie, wąskie drzwi, papież Pius IX wyszedł zza
zdobnego biurka.
- Biskupie Grandin, wiele rzeczy słyszałem o tobie i o twojej pracy w
Kanadzie. Witaj w Rzymie. - Przez chwilę Grandin był tak wzruszony, że nie
mógł wykrztusić słowa. - Proszę usiąść tutaj. Najpierw interesy, a potem
porozmawiamy trochę o misjach, ulubionym temacie księdza biskupa.
- Wasza Świątobliwość, biskupi Quebecu złożyli petycję w sprawie
ustanowienia nowej diecezji na zachodzie Kanady, ale jak dotąd nic się w
tej sprawie nie dzieje. Bardzo chciałbym wrócić do siebie z jakimiś
wskazówkami na przyszłość.
- Oczywiście wszyscy chcemy mieć jakieś wskazówki na przyszłość. Na
przykład ruiny Rzymu były źródłem nadziei ludzi takich jak ty i ja. Życie
jest pełne niespodzianek nawet dla papieża. Już raz byłem zmuszony uciekać
z tego miasta. Jeśli chodzi o twoją sprawę, to proszę, nie martw się tym,
sam zajmę się tą nową diecezją. O ile wiem, kardynałowie niezbyt są chętni
wyrazić na nią zgodę, ponieważ tylko trzech biskupów podpisało petycję. I
jeszcze jeden szczegół. Będziesz musiał złożyć rezygnację z funkcji
koadiutora biskupa Tache, ponieważ ma on zostać nowym biskupem
Saskatchewanu. Dopilnuję, żeby odpowiednie dokumenty były gotowe, nim
wyjedziesz z Rzymu.
- Dziękuję Waszej Świątobliwości. Chciałbym też prosić o specjalne
zezwolenie dla moich misjonarzy. Żeby mogli nie zapalać światła przed
tabernakulum. - Biskup Grandin spostrzegł, że kiedy to mówił, z twarzy
papieża znikł uśmiech. Pius IX, rygorysta z usposobienia, uważał, że jego
kler powinien ściśle przestrzegać przepisów Kościoła.
- Nie, taką zgodę wyrażam tylko w okresach prześladowań. A wy w Kanadzie
nie jesteście jeszcze na tym etapie.
Grandin nie wiedział, co począć. Czy wolno mu dyskutować z papieżem? On sam
uważał, że przepisy istnieją po to, żeby służyć ludziom, a nie przeszkadzać
w dziele prowadzonym z takim poświęceniem. Musiał więc zabrać głos w tej
kwestii.
- Wasza Świątobliwość, to prawda, że nie jesteśmy prześladowani. Ale
musimy tyle wycierpieć, znosić chłód, głód, obywać się bez rzeczy, które
Wasza Świątobliwość uważałaby za oczywiste. Jeśli zostanie nam zabrany Bóg,
to co nam zostanie?
- Nie możecie zapalać jednej świecy? Ogarka? Grandin zmarszczył czoło.
- Tak, jeśli musimy, ale to dla nas jeszcze jeden wydatek. Żeby przeżyć,
musimy oszczędzać na wszystkim.
Ataki polityków włoskich nauczyły Piusa IX, jak ważne jest przeżycie.
- A więc dobrze, masz moją zgodę.
Po audiencji biskupa Grandina u papieża Watykan aż huczał od plotek.
Kardynał Aleksander Barnabo, który opracował dekret ustanowienia nowej
diecezji, powiedział do Grandina:
- Nie wiem, co ksiądz biskup powiedział Jego Świątobliwości, ale wy
misjonarze potraficie zawsze zdobyć to, co chcecie.
- Nie mam żadnych tajemnych sposobów, Jego Świątobliwość jest po prostu
najlepszym ojcem.
- Jego Świątobliwość ofiarowuje księdzu biskupowi wspaniałe dary: po
pierwsze kielich mszalny. Ale to nie wszystko. Nasz najlepszy ojciec
ofiarowuje księdzu biskupowi cyborium do przechowywania w nim Eucharystii,
przy którym nie trzeba będzie zapalać świecy. - Spojrzeli obaj na siebie i
wybuchnęli głośnym śmiechem, a potem serdecznie uścisnęli sobie dłonie. -
Niech Bóg ma księdza biskupa w swej pieczy.
Przed odpłynięciem do Kanady, w 1868 roku biskup Grandin raz jeszcze
przeżył serię rozdzierających serce pożegnań. I po raz ostatni uściskał
swego szybko starzejącego się ojca. Kiedy w maju tego roku znalazł się w
mieście Quebec, dowiedział się, że Rada Biskupów Kanadyjskich spotkała się,
by ustalić szczegóły organizacji nowej diecezji na zachodzie. Jej siedzibą
miało zostać St. Albert, a nie, jak planowano przedtem, Edmonton. Dokładnie
siedem lat temu biskup Tache i ojciec Albert Lacombe wybrali St. Albert na
miejsce nowej misji nad brzegiem rzeki Sturgeon. Oblaci - ojcowie i bracia
- już tam dzielnie pracowali, ale Grandin wiedział, że brakuje środków, by
rozpocząć to nowe przedsięwzięcie. Wyprawa wozami z St. Boniface do Ile a
la Crosse potwierdziła jego obawy, że trudno będzie utrzymywać nową
diecezję, pozbawioną własnych środków finansowych. Wiedział, że transport
wozami po wyboistych szlakach Zachodniej Kanady jest droższy niż łączne
koszty przewozu ładunków koleją we Francji i statkiem z Francji. Żeby
zaoszczędzić jak najwięcej pieniędzy, zostawił w kraju wiele osobistych
rzeczy, w tym dziesięć skrzynek tytoniu, dziesięć beczułek cukru i dziesięć
beli różnych towarów. Miały przypłynąć później, kiedy będzie go stać na
opłacenie frachtu.
W miesiąc potem jak karawana opuściła St. Boniface, podróżnicy ciągle
jeszcze byli na szlaku. Grandin rozglądał się po niebie szukając oznak
polepszenia się pogody. Noc po nocy szybko nadciągające burze gnębiły
wędrowców. Pioruny i grzmoty rozrywały niebo, a błyskawice uderzały w
najwyższe drzewa. Nikt nie mógł zasnąć, dopóki burza nie wyczerpała swej
wściekłości, zwykle na jakąś godzinę przed świtem. A wtedy wszyscy zapadali
w niespokojny sen, ponieważ dokuczliwa mżawka przenikała ubrania i koce,
potęgując zdenerwowanie.
Po rannej modlitwie biskup Grandin ostrzegł swych rekrutów-misjonarzy o
czekającym ich niebezpieczeństwie.
- Dzisiaj musimy poruszać się nad wyraz ostrożnie. Jak widzicie, błoto jest
tak głębokie, że nasze wozy zanurzają się w nie po osie. Jedna się złamała.
Nie chcemy, żeby jeszcze raz to się zdarzyło. Trawa na zboczach wzgórz jest
śliska, a co gorsza musimy się przeprawić przez północną odnogę rzeki
Saskatchewan. Jej brzegi są strome. Módlmy się, żeby Bóg wyprowadził nas na
twardy grunt.
Nagle trzask. To woźnice strzelili z batów, kiedy wozy rozpoczęły jeszcze
jeden dzień powolnej, męczącej jazdy.
Wszystko szło dobrze aż do przeprawy przez rzekę. Przez wzburzony brunatny
nurt wozy przeprawiły się płaskodenną łodzią na brzeg, skąd woły zaczęły
się wspinać na strome wzniesienie.
- Hej, uwaga! - krzyknął któryś z woźniców. - Nie mogę sobie dać rady z
moim wołem, koniecznie chce zawrócić do rzeki. - Zwierzę nagle się obróciło
i ruszyło pędem wraz z wozem wyładowanym czterystukilogramowym ładunkiem.
Wóz wpadł do wody i zatonął, nim ktokolwiek zdołał coś zrobić.
- Szybko, ratujcie kufer, są w nim dary od papieża! - Ale nie tylko ten
kufer wpadł do wody. Biskup Grandin stracił całe swoje ubranie, rodzinne
zdjęcia, narzędzia i wiele innych rzeczy tak bardzo potrzebnych jego
misjom. Przez kilka dni obozowali na brzegu rzeki i próbowali odzyskać choć
część przedmiotów. Ale wszystko zniknęło bezpowrotnie. Przyjmując ten cios
z taką samą rezygnacją co pięć lat temu niszczycielski pożar, Grandin
zapisał w swoim dzienniku: "Taka była święta wola Boga. Pomimo
ponawianych wielokrotnie wysiłków niczego nie odzyskaliśmy".
Wkrótce potem karawana się rozdzieliła, kilku misjonarzy udało się na
zachód do St. Albert, podczas gdy biskup Grandin i reszta podskakując i
trzęsąc się na wozach pojechała na północ do Ile a la Crosse. W miesiąc
później on także miał odbyć podróż na zachód, by rozpocząć nowy etap życia
jako pierwszy biskup St. Albert.



11. ŚMIERĆ WĘDRUJE PRZEZ PRERIĘ

Najpierw słychać było salwę za salwą, nim z gęstej mgły porannej wyłonili
się Metysi na koniach. Wóz Grandina zatrzymał się tak gwałtownie, że biskup
omal nie wypadł. W dali rozległ się wystrzał armatni, nie wiadomo czy miało
to być pozdrowienie, czy przestroga.
- Czyżby groziła nam potyczka z Indianami? - zawołał biskup chwytając
woźnicę za ramię.
Nim ten mógł odpowiedzieć, co najmniej trzydziestu ludzi radośnie krzycząc
otoczyło wóz biskupa, strzelając raz po raz na wiwat. Jeden z nich
prowadził osiodłanego konia. Grandin uniósł rękę w pozdrowieniu.
Rozglądając się po twarzach szukał kogoś znajomego, na przykład ojca
Lacombe'a. Jego zmieszanie pierzchło, kiedy przywódca małego oddziału
wyjaśnił, po co wyjechali mu na spotkanie:
- Proponujemy, by ksiądz biskup konno udał się do misji. To tylko pięć
kilometrów. - Podniecone konie chrapały i stały bardzo niespokojnie
podrzucając łbami i oganiając się ogonami.
Biskup odetchnął głęboko, żeby opanować wzruszenie. - Zgoda. No, nareszcie
dotarliśmy do St. Albert. Było to 25 października 1868 roku. W tym dniu
rozpoczął się nowy etap w życiu Grandina, oficjalne objęcie przez niego
wikariatu apostolskiego St. Albert. Dosiadł konia przybranego w czerwone,
zielone i białe pompony i wkrótce znalazł się u stóp wzgórza misyjnego,
gdzie spora gromada Indian i Metysów przywitała go radosnymi okrzykami.
Podczas jazdy na szczyt wzgórza przybyli zatrzymali się przy pierwszym z
kilku łuków, zbudowanych z tej okazji, żeby wysłuchać przemówienia
powitalnego ojca Alberta Lacombe'a i miejscowych przywódców Metysów.
Ojciec Lacombe wyszedł naprzód.
- Witaj, księże biskupie. Od dawna czekaliśmy na tę chwilę. Bo choć nasza
misja jest biedna, bogata jest duchem i pragnie szerzyć Ewangelię wśród
Indian Kri i Czarnych Stóp.
Grandin objął wzrokiem tę niewielką grupę. Byli to krzepcy myśliwi i
traperzy, jakaś kobieta, która podniosła w górę małego chłopczyka, by
zobaczył, skąd to całe zamieszanie. Oto był jego lud: mężczyźni i kobiety
gotowi iść za swoim nowym biskupem.
- Dziękuję wam, moi przyjaciele. Dobry Bóg wiele dla nas uczynił.
Po krótkim odpoczynku rozpoczął swój pierwszy oficjalny obchód rozłożonej
na wzgórzu misji. Mroczne niebo nagle się otworzyło i rozbłysło radośnie
słońce. Suche liście trzeszczały pod jego stopami, kiedy podszedł do
krawędzi wzniesienia, żeby przypatrzyć się, jak w dole rzeka Sturgeon,
która płynęła meandrami z zachodu z Wielkiego Jeziora Niewolniczego, niknie
na wschodzie, żeby wreszcie wpaść do Północnego Saskatchewanu.
- I proszę spojrzeć, mamy most, prawdziwy most dzięki ojcu Lacombe. Teraz
podczas przeprawy przez rzekę wozy nie będą się już przewracać,
przynajmniej tutaj.
W dolinie poniżej naliczył czterdzieści domów. Był tu żyzny czarnoziem,
ogrodzone pola odpoczywały po żniwach - widoczne świadectwo, że misjonarze
i tutejsi mieszkańcy walczą o to, by wśród świerków i topoli stworzyć nową
społeczność.
- No i co ksiądz biskup sądzi o naszej dolinie?
- Ojcze Albercie, jakże tu pięknie. Dobrze wybrałeś to miejsce. Mamy już
prawie listopad, a śniegu jeszcze nie widać. My, ludzie północy, nie
przywykliśmy do takich luksusów.
- Ksiądz biskup poczuje się swojsko za parę tygodni, kiedy z północnego
zachodu nadlecą pierwsze śnieżyce, a temperatura spadnie gwałtownie poniżej
zera. Większą różnicę widzę w tutejszych ludziach. Wielu z nich nie
przyjmuje nauki Ewangelii.
- Nie miałem dotąd wiele do czynienia z nizinnymi Indianami Kri i z
Czarnymi Stopami. Tu ojciec jest ekspertem. Jak oni się do siebie nawzajem
odnoszą? Jak należy do nich podejść?
- Indianie Kri i Czarne Stopy są śmiertelnymi wrogami. Musimy znaleźć jakiś
sposób, żeby położyć kres ich walkom, a co gorsza masakrom. Znacznie
trudniej jest nawrócić Czarne Stopy niż Indian Kri. Jedyny sposób, to
wędrować razem z nimi, i co ważniejsze, żyć razem z nimi.
- Ojciec zamierza żyć razem z nimi cały czas? - spytał biskup.
- My to nazywamy "pójść w prerię". Każdej wiosny i każdego lata Indianie
spędzają cztery miesiące polując na stada bawołów. Setki myśliwych
zabierają swe rodziny, nawet dzieci, żeby mieć pomoc w oprawianiu tych
wielkich zwierząt. Muszę się stać jednym z nich.
- Niech Bóg ci błogosławi, ojcze. Nie muszę ci chyba mówić, żebyś zbytnio
nie ryzykował. Potrzebny nam jest każdy nasz misjonarz.
Boże Narodzenie i najzimniejsze miesiące Grandin spędził w St. Albert.
Warunki przypominały mu zimę spędzoną w Forcie Good Hope. Tylko tym razem
zamiast czterech misjonarzy, ośmiu mieszkało w ciasnym długim
baraku, który spełniał rolę mieszkania, kościoła i warsztatu. Spali na
podłodze owinięci w skóry bawole. Chleb, który Grandin tak bardzo lubił,
pojawiał się rzadko, tylko z okazji świąt. Oblaci żywili się pemikanem.
Było to przygotowane przez Indian sproszkowane mięso, gotowane w tłuszczu i
długo suszone w worku. Jeden z misjonarzy tak napisał do swojej rodziny:
"Potem rąbie się je siekierą, a ma ono cudowny smak świecy. Oprócz tego
żywimy się mięsem suszonym na słońcu, równie delikatnym, jak skóra". Mimo
to ojcowie i bracia byli zdrowi i nawet przybierali na wadze. Biskupa
Grandina nazywali "Armatą", co było aluzją do zbyt dobrze odżywionych
księży proboszczów we Francji.
Zimę roku 1868-69 oblaci spędzili zastanawiając się nad przyszłością tej
misji. Martwili się, jak rozdzielą swoje skromne zasoby wśród miejscowej
ludności. Postanowili, że w St. Albert trzeba zbudować nowy kościół, który
będzie służyć pięciuset Metysom, osiadłym wokół. Myśleli również o tym, że
w niedalekiej przyszłości będą musieli obsłużyć tysiące imigrantów, którzy
zaczną się osiedlać na Północno-zachodnich Terytoriach, zaanektowanych
przez Kanadę w roku 1870.
Misjonarze zdawali sobie sprawę z tego, że również dla Metysów i Indian
czas nie stoi w miejscu. Wypadki toczyły się szybko. Wkrótce po to, żeby
przeżyć, będą musieli oni przyjąć pewne obyczaje białych osadników. Od
wieków preria dostarczała Indianom wszystkiego, czego potrzebowali, na
przykład bawoły dawały im pożywienie, odzienie i skóry na wigwamy. Wkrótce
wielkie stada bawołów znikną. Biskup Tache oceniał, że w ostatnim
ćwierćwieczu XIX stulecia biali myśliwi zabijali rocznie milion tych
zwierząt. Franciszkanki już teraz uczyły miejscowe dzieci nowych
umiejętności: uprawy roli, obróbki drzewa, trochę języka francuskiego i
angielskiego - co zdaniem misjonarzy będzie bardzo potrzebne przyszłym
pokoleniom, kiedy już nie będzie bawołów, a w Paryżu zmieni się moda i
handel skórami przestanie być opłacalny.
Biskup Grandin martwił się bardzo tym, jak potoczy się życie jego rozległej
diecezji, sięgającej od granicy ze Stanami Zjednoczonymi aż po Morze
Arktyczne. Jedno z największych zagrożeń przyszło z całkiem nieoczekiwanej
strony. Otóż jego stary przyjaciel, biskup Tache, postanowił przekazać
najpiękniejszą, najbardziej zasobną Misję Matki Boskiej Zwycięskiej w Lac
La Biche północnej diecezji biskupa Farauda.
Biskup Tache założył tę misję z przeznaczeniem na ośrodek zaopatrzenia dla
dalekiej Północy. Kiedy superior generalny oblatów na podstawie ustaleń
Kongregacji Rozkrzewiania Wiary określił granice nowej diecezji Grandina,
Lac La Biche znajdowało się na jej terytorium. Na skutek silnej presji
biskupa Tache Grandin bardzo niechętnie zgodził się zrezygnować z tej
misji. "Nigdy nie przypuszczałem, że stanie się to w takim pośpiechu" -
napisał do Tache. Rozpaczliwie potrzebował zasobów Lac La Biche, żeby choć
trochę złagodzić krańcową biedę, w jakiej żyli jego misjonarze i uczniowie
w St. Albert.
Nie miał ani centa. A co gorsza, obciążał go dług wysokości dziesięciu
tysięcy franków, które jak sądził, winien był Kongregacji Rozkrzewiania
Wiary, urzędowi watykańskiemu odpowiedzialnemu za misje. Pieniądze pożyczał
tylko w wyjątkowych sytuacjach. Jak bardzo był zrozpaczony, widać wyraźnie
z zapisów dziennika: "Stan moich finansów przeraża mnie, pozbawia wręcz
odwagi. Co uczynić, żeby oszczędzić jeszcze więcej? Nie mam żadnego
pomysłu".
Błagał o pomoc rodziny Metysów: "Mam sześciu uczniów pod opieką. Proszę
więc was o skóry, żeby można z nich uszyć dla nich spodnie. Waszym zdaniem
ważniejsze jest robienie namiotów z tych skór, ale bez namiotu można
chodzić, a bez spodni nie". Zapewne z radością witał koniec roku 1869. Miał
nadzieję, że lata siedemdziesiąte nie będą tak obfitować w klęski jak lata
sześćdziesiąte. Zaliczyć do nich trzeba było pożar, który zniszczył w
jednej misji cały zapas paszy dla bydła. W St. Albert pożar zniszczył zapas
drewna opałowego na zimę oraz czterdzieści tysięcy gontów i większość
budulca zgromadzonego na placu, na którym postanowił wznieść nowy kościół.
Przedwczesny mróz zwarzył plony, tak że niewiele zostało do zebrania. W
różnych wypadkach misja straciła siedem koni i dwa woły.
Zareagował na to wszystko tak jak zwykle, kiedy znalazł się w obliczu
osobistej klęski. W liście do ojca Józefa Fabre napisał: "Samo bogactwo
świata nigdy nie będzie w stanie dopełnić dzieła Boga. My w naszych misjach
musimy umieć obywać się bez bogactwa". Nie był teoretykiem zza biurka,
biadającym nad złym losem. Przywiązywał do nóg rakiety śnieżne albo
dosiadał konia i pokonywał setki kilometrów, żeby posługiwać Indianom,
Metysom i garstce białych. Jego posługa nie ograniczała się do spraw
religijnych, obejmowała znacznie szerszy zasięg. Był on nauczycielem,
lekarzem, nawet grabarzem, kiedy członkowie rodziny czy przyjaciele
odmawiali pochówku swoich zmarłych w obawie, że zarażą się ospą albo inną
groźną chorobą, przeklętym darem białego człowieka.
- Dzięki Bogu, że ksiądz biskup do nas przybył. - Faktor w Forcie Carlton
mocno potrząsnął ręką biskupa.
- Jeden z moich pracowników zmarł na ospę, drugi zachorował. Wokoło
umierają Indianie i Metysi. Ten chory jest protestantem, ale chce
koniecznie porozmawiać z księdzem biskupem. Jego pastor nie
przyjechał. A moim zdaniem wkrótce będzie za późno. Czy ksiądz biskup go
odwiedzi? - Faktor z niepokojem czekał na odpowiedź.
- Oczywiście, oczywiście, a gdzie on się znajduje?
- Zaprowadzę księdza biskupa. Ale proszę obiecać, że ksiądz biskup nie
dotknie jego ręki. Choroba szybko się szerzy, ja nawet boję się oddychać w
jego pokoju. Czy ksiądz biskup nie będzie miał mi za złe, jeśli tam nie
wejdę? I proszę pamiętać, broń Boże go nie dotykać.
- Jeśli wyciągnie do mnie rękę, żebym go pocieszył, to wtedy go dotknę.
Po kilku minutach biskup wyszedł z izby chorego, powoli starannie zamykając
drzwi.
- Wypoczywa teraz, niewiele mam nadziei na to, by wyzdrowiał. Ale
przynajmniej gotów jest na śmierć. A teraz, gdzie są ci pozostali?
- Chorzy znajdują się przeważnie w namiotach stojących wokół fortu. Garstka
tych, którym udało się uniknąć ospy, obozuje w zaroślach i na otwartych
przestrzeniach. Nie zbliżają się do nikogo, kto ma gorączkę.
Grandin szedł od namiotu do namiotu, czyniąc to wszystko, co mogło
przynieść ulgę chorym. Nie miał żadnych lekarstw, by zwalczyć epidemię,
która po prostu musiała sama wygasnąć. Słuchał spowiedzi umierających,
przysuwając ucho blisko ich warg, żeby usłyszeć ostatni słaby szept
wyrażający żal i skruchę za grzechy. Wielu z nich prosiło, aby ich ochrzcił
przed śmiercią.
- Pilny list do księdza biskupa od ojca Lacombe'a. - Faktor prawie podbiegł
do Grandina, który przystanął na chwilę, żeby odpocząć. - Wysłany przez
jego specjalnego gońca - dodał zdyszany, z trudem łapiąc oddech.
Biskup rozdarł kopertę, żeby przeczytać spiesznie napisany list: "Proszę o
natychmiastowy powrót do St. Albert. Mamy wielu chorych, w tym kilku
naszych ojców i braci. Obawiam się, że wszyscy umrzemy, a wtedy nie będzie
komu posługiwać chorym. Bardzo proszę, by ksiądz biskup wrócił".
Grandin złożył list i powiedział:
- Ojciec Lacombe chce, bym spiesznie wracał do St. Albert. Nim odjadę,
odwiedzę resztę chorych i zbiorę wszystkich zmarłych, żeby ich pochować. -
Wyjechał następnego dnia rano.
Otaczał go zdradliwie piękny krajobraz. Równiny, wzgórza, jary skąpane były
w jesiennym słońcu, ostatnie liście spadały zrywane podmuchami rześkiego
zachodniego wiatru. Nic nie świadczyło o tym, że natura niszczy mieszkańców
tej części kraju, że zmusza przerażonych mężczyzn, kobiety i dzieci do
ucieczki ze skupisk ludzkich.
Gdy znajdował się niedaleko St. Albert, był świadkiem, jak biegnący
szlakiem młody Indianin nagle zachwiał się i padł, co znaczyło, że
podstępna choroba, nieubłaganie ścigająca Indian i Metysów jest blisko.
- Wszyscy umierają, wszyscy umierają! - zawołał Indianin ściskając w jednej
ręce koc, a w drugiej kawałek mięsa.
Biskup przykrył chłopca, leżącego nieruchomo na trawie, starając się go
pocieszyć, przytaczając słowa, które zawsze mówił tym, którzy tak często w
ciągu ubiegłych kilku tygodni znajdowali się u progu śmierci.
Kiedy przywiązał swego konia przed misją w St. Albert, zza węgła domu
ukazał się ojciec Lacombe. Twarz miał znużoną, pooraną zmarszczkami.
- Niech ksiądz biskup wejdzie i odpocznie trochę, potem wyjaśnię sytuację.
- Obaj usiedli przy stole, a jeden z braci przygotowywał herbatę. - Jakoś
się trzymamy, a ci, którzy zachorowali, czują się lepiej, ale epidemia
szaleje wśród naszych osadników. Większość naszych misjonarzy wyjechała,
żeby pomagać chorym i grzebać zmarłych w St. Paul i w Lac Ste Anne. Z całej
diecezji nadchodzą prośby o pomoc. Ludzie umierają tak szybko, że nie
nadążamy z kopaniem grobów. Chowamy po siedem osób w jednym grobie.
- Natychmiast zacznę wizytować chorych w domach. Następnego ranka biskup
Grandin zaniósł Eucharystię
Cunnighamom, Belcourtom, Laderoutom i wielu innym rodzinom, mieszkającym
nad rzeką Sturgeon.
Podczas jednej z tych wizyt Indianin w średnim wieku upadł przed biskupem
na kolana, a łzy spływały mu po policzkach.
- Ty jesteś wielkim kapłanem, umiesz się modlić, zlituj się nade mną. Módl
się za mnie. Umarło sześcioro moich dzieci, jedno mi tylko zostało. Nie
gniewam się o to na Wielkiego Ducha. Módl się do Niego. Błagaj Go, by mi
zostawił to jedno, które jest chore, żeby się mogło mną na starość
opiekować. - Na szczęście dziecko wyzdrowiało.
Na siedmiuset mieszkańców St. Albert zmarło trzysta osób.
Kiedy widać już było, że epidemia wygasa, Grandin dostał pilną wiadomość od
ojca Witalisa Fourmonda, który pomagał grupie wędrownych Indian Kri:
"Proszę natychmiast przybyć. Ospa zabija setki naszych myśliwych". Mimo
nasilenia choroby nadal polowali oni na bawoły, żeby ci, którzy przeżyją,
nie umarli z głodu podczas okrutnych miesięcy zimowych, jakie ich czekały.
Kiedy biskup Grandin zatrzymał konia na skraju obozowiska rozbitego na
trawiastej równinie, otoczyła go grupa obszarpanych, chwiejących się
mężczyzn i kobiet. Ojciec Fourmond trzymał wodze konia, podczas gdy Grandin
chodził wśród chorych.
- Straciliśmy tylu naszych najlepszych myśliwych. Prawie wszyscy
pozostali są chorzy. Ci tutaj są zdrowi. Odwiedziny księdza biskupa bardzo
podniosą ich na duchu, dodadzą im sił.
- Wszędzie gdziekolwiek się udaję, tyle jest cierpienia. Ale tutaj jest
chyba gorzej niż gdzie indziej, bo tutaj próbują polować chorzy i
umierający - rzekł Grandin.
- Często nie ma nikogo na tyle silnego, żeby założyć uprząż koniom - odparł
ojciec Fourmond. - Trudno sobie wyobrazić, jak bardzo chorzy cierpią, kiedy
padają na ziemię w prerii, i co przeżywają, kiedy widzą, że drapieżne
zwierzęta tylko czyhają, żeby znowu ktoś umarł.
Biskup szedł od jednego namiotu do drugiego, nie zważając wcale na swoje
zdrowie. Polecił się Bożej opiece w Forcie Carlton i potem znowu w St.
Albert. Czemuż by właśnie teraz Bóg miał go opuścić? Podtrzymywał ogień,
gotował jedzenie, udzielał sakramentów i pocieszał umierających.
Przerażający widok ofiar ospy, odrażający zaduch - nic nie mogło odstraszyć
misjonarzy od posługiwania chorym, którym przysięgli służyć.
Następnego dnia biskup odprawił mszę świętą na dworze, żeby modlić się
publicznie do Boga i błagać Go o pomoc. Grupa wiernych szła za nim w
procesji od jednego wigwamu do drugiego. Wysoko nad głową trzymał
Eucharystię, błogosławiąc chorym i błagając Wielkiego Ducha, żeby uwolnił
ich od bicza Bożego, który szalał po całej zachodniej Kanadzie.
Kiedy w końcu Indianie nabrali odporności, choroba zaczęła słabnąć i
wreszcie zniknęła. Ospa dotknęła prawie każdej rodziny, powodując śmierć
jednej trzeciej miejscowej ludności. Indianie i Metysi nigdy nie
zapomnieli, ile serca i poświęcenia okazał im biskup i jego misjonarze w
czasie jednej z największych tragedii, jaka ich spotkała. Heroizm oblatów,
ich ofiarność sprawiły, że wiara katolicka zaczęła się szybko szerzyć.
Nieszczęścia we własnym wikariacie wystarczyły, by całkowicie pochłonąć
uwagę Grandina, a jednak w miarę możności śledził on również wydarzenia w
Europie. Wojny i powstania nękały Francję i całą Europę. Państwo Kościelne
stało się przedmiotem ataku nacjonalistów włoskich. Wydarzenia roku 1870
tak wstrząsnęły Grandinem, że napisał list do papieża Piusa IX, który wtedy
właśnie przewodniczył obradom Pierwszego Soboru Watykańskiego, żeby
potwierdzić swoje wyznanie lojalności i przyjaźni. Wszyscy misjonarze jego
wikariatu podpisali list. W odpowiedzi otrzymali podziękowanie Ojca
Świętego.
Wśród potoku tych nieszczęść radosnym wydarzeniem stał się dla Grandina
ślub Jana Baptysty Pepina, jego "małego, dużego wikarego". Ślubu, który
odbył się w pewien sierpniowy dzień w Ile a la Crosse, udzielił młodej
parze oczywiście on sam. Wczesna przeszłość panny młodej była nieznana, jej
rodzice dawno zmarli. Nawet jej nazwisko zaginęło. Biskup z wielkim
entuzjazmem napisał o tym małżeństwie: "Ich wykształcenie, chrześcijańskie
przygotowanie, wszystko to rokuje nadzieje, że staną się wzorową rodziną.
Doprawdy wielce cieszę się z tego związku". Baptysta wkrótce przeniósł się
wraz z żoną do St. Albert i nadal towarzyszył biskupowi w jego podróżach.
- Za pomyślność rodziny Pepinów - Grandin wzniósł toast podczas przyjęcia
weselnego.
- Za pomyślność rodziny Pepinów - zawtórowali wszyscy obecni. Ponieważ była
tylko jedna droga, którą można się było wydostać z tej odległej osady,
Grandin podróżował w tej samej karawanie co młoda para. Był to chyba
pierwszy wypadek w zachodniej Kanadzie, żeby biskup towarzyszył nowo
poślubionym podczas ich miesiąca miodowego.



12. KAŻDE NIEBEZPIECZEŃSTWO ZDARZYĆ SIĘ MOŻE

- Zobaczyłem, że Natus, wódz Czarnych Stóp, odrzuca swój koc i chwyta
strzelbę. Krzyki i jęki świadczyły o tym, że jego najbardziej znienawidzeni
wrogowie, Indianie z plemienia Kri, zaatakowali obóz pod osłoną nocy.
Chcieli zabić jego ludzi śpiących spokojnie w namiotach. - Ojciec Lacombe
pochylił się wprzód, starając się przypomnieć sobie każdy szczegół tego
wydarzenia, kiedy tak bliski był śmierci. - Natus zaczął głośno krzyczeć,
by wszystkich obudzić, zanim zostaną wymordowani. Kule rozdzierały wigwamy.
W ciemności zerwałem się na równe nogi. Odblask śniegu umożliwił mi
odnalezienie ubrania. Włożyłem sutannę, następnie zawiesiłem na szyi krzyż
i zacząłem się modlić. O, jak bardzo żarliwie się modliłem. Wiedziałem, że
to jedyny ratunek. "O Boże Wszechmogący, składam Ci moje życie jako ofiarę
za nawrócenie Twego ludu z plemienia Kri i Czarne Stopy. Weź moje życie,
jeśli to położy kres ich wzajemnemu zabijaniu się i przyprowadzi ich do
Ciebie". Ojciec Lacombe zakołysał się na krześle i zaciągnął fajką.
- Mów dalej, Albercie, mów dalej. I co było potem? W jaki sposób zostałeś
ranny? - Biskup Grandin pochylił się, żeby lepiej słyszeć. Znajdowali się w
zacisznej, ciepłej misji w St. Albert. Chciał znać wszystkie szczegóły tego
wydarzenia, w którym jego przyjaciel o włos uniknął śmierci. - Jeszcze
dzisiaj napiszę do ojca Fabre. Sądzę, że on nie słyszał o twoich podróżach
z Indianami. Chcę, by superior generalny wiedział, jakie niebezpieczeństwa
nam grożą.
Lacombe podniósł do ust filiżankę i wypił łyk herbaty. Chociaż te niezwykłe
wydarzenia miały miejsce trzy lata temu, w roku 1865, niezwykle dokładnie
pamiętał każdy ich szczegół.
- Nie wiedziałem, co począć. Ze wszystkich stron widać było błyski
strzałów. Natus próbował zebrać nieliczną garstkę mężczyzn, którzy nie
poszli na polowanie. Ja głośno krzyczałem, żeby wiedzieli, że misjonarz
jest z nimi. Zewsząd rozlegały się okrzyki wojenne i jęki rannych. W pewnej
chwili omal nie zostałem stratowany przez pędzące konie.
- Dobrze wiem, jaki to straszny hałas. Nawet przyjacielska salwa na
powitanie mnie ogłusza. A taki atak musiał być znacznie gorszy. Ale co się
stało dalej?
- Pobiegłem, żeby pomagać, komu tylko mogłem. Ranni i umierający chwytali
mnie za rękę. "Zlituj się nad nami, módl się za nas" - błagali. Pewna
kobieta, ranna w głowę poprosiła, żebym ją ochrzcił. Umarła na moich
oczach. Jakiś wojownik wpadł do wigwamu i oskalpował ją, a potem porwał
leżące obok dziecko. Rozpoznałem, że napastnikami byli nie tylko Indianie z
plemienia Kri, ale także z plemienia Assiniboin i Saulteaux. Zniszczyli
dwadzieścia pięć wigwamów i zabrali wszystko, co miałem, łącznie z
brewiarzem. Nim zdołałem temu przeciwdziałać, jeden Indianin z plemienia
Czarne Stopy zastrzelił i oskalpował wojownika, który zabrał mój brewiarz.
To było straszne. Potem oddał mi brewiarz.
- Co się dalej wydarzyło? Jak zakończyła się walka?
- Na ratunek przybyli wojownicy z sąsiednich dwóch obozów Czarnych Stóp,
ale walka trwała aż do świtu. Wtedy zrobiłem białą flagę, znak zawieszenia
broni, a potem ruszyłem z nią w stronę napastników, wokoło świstały kule. W
gęstym dymie trudno było mnie rozpoznać. Czarne Stopy przestały strzelać,
ale Indianie z plemienia Kri nie przerwali ognia.
Nagle rykoszetowa kula uderzyła mnie w czoło i omal nie powaliła na ziemię.
Kiedy Czarne Stopy zobaczyli, że się zachwiałem, zaczęli krzyczeć do swoich
wrogów: "Przestańcie strzelać! Zabiliście misjonarza!" Ogień ustał jak za
dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Atakujący wyraźnie byli zawstydzeni i
jęli wołać: "Nie wiedzieliśmy, że z wami jest misjonarz. Nie chcemy dalej
walczyć!" Wielu zaczęło całować mnie w rękę, mówiąc, przy tym, że muszę być
dobrym człowiekiem, ponieważ kule się mnie nie imają.
- I co ksiądz biskup o tym sądzi?
- Oczywiście szczęśliwy jestem, że ojciec przeżył, ale co się stało z
rzeczami ojca?
- Indianie Kri nas przeprosili, ale niczego nie odzyskałem, ani ubrań, ani
koców, ani konia. Koce musiałem pożyczyć. Po sześciu dniach przebijania się
przez zaspy śnieżne dotarliśmy do naszego domu w Górach Skalistych.
Myślałem wtedy, że zaraz zemdleję, jeszcze nigdy w życiu nie czułem się tak
wyczerpany, tak słaby.
Biskup Grandin i jego misjonarze, choć dobrze wiedzieli, że mogą zginąć
podczas częstych napaści i potyczek walczących ze sobą plemion, nie
rezygnowali ze swobodnego poruszania się wśród Indian. Uważali
niebezpieczeństwo i utratę swego skromnego dobytku za cenę, jaką muszą
płacić. Biskup przyłączył się do ojca Lacombe'a oraz innych misjonarzy,
żeby dotrzeć do Indian Kri mieszkających na równinach, i przez wiele
miesięcy żyć razem z nimi w krańcowo prymitywnych warunkach. Już codzienne
zdobywanie dostatecznej ilości jedzenia było tam wielkim problemem. Nieraz
przez wiele dni nie mieli co jeść. Najczęściej udawało się upolować kaczki,
natomiast mięso jelenia było rarytasem. Bawoły
były dla plemienia Kri ruchomym sklepem mięsnym. Kiedy myśliwi zabili
bawoła, wszyscy ucztowali. Podczas wieczornego posiłku mężczyźni i kobiety
siedzieli naprzeciw siebie, tworząc półkole. Podczas jedzenia nikt nie
zważał na żadne formy, używano wyłącznie palców i zębów, w przeciwnym razie
biesiadnik odszedłby głodny. Kiedy mięso było w garnku, wystarczyło
wyciągnąć je ręką i kłaść bez żadnych ceremonii na kawałku drewna, jak na
talerzu.
O ile obyczajom przy jedzeniu brakowało jakiegokolwiek wyrafinowania, to
jeśli ktoś znał język Kri, po zakończeniu posiłku czekała go wielka
niespodzianka, o czym pisał pełen podziwu Grandin: "Potem zaczynały się
przemowy i fajka znowu krążyła wkoło. Indianie Kri mówili z taką swobodą i
tak wytwornie, że gdyby byli w Europie, każdy z nich śmiało mógłby zostać
adwokatem". On sam oraz inni misjonarze wykorzystywali te chwile po
wieczerzy, żeby uczyć Indian religii białego człowieka. Mówili o Bogu, o
Jego dobroci i miłości, o grzechu, o niebie i piekle. Indianie uczyli się
modlitw i tego, jak sakramenty - chrzest, spowiedź i Eucharystia - mogą
wzbogacić ich duchowo.
Misjonarze rozumieli życie Indian. Wiedzieli, że wiara chrześcijańska
rozkwitnie dopiero wtedy, gdy zakorzeni się nie tylko na samym dole, ale
zostanie przyjęta przez wodzów. Osiągnięcia, jakie mieli wśród bardzo
opornych Indian Kri, zdumiały Grandina. Na początku lat siedemdziesiątych
obliczył, że jest już wśród Indian tego plemienia pięciuset chrześcijan -
dorosłych i dzieci.
Zapał Indian, żeby poznać najdrobniejsze szczegóły nowej religii,
zaskakiwał również ojca Lacombe: - Otworzyłem kiedyś moją pocztę w
obecności kilku Indian Kri oraz ich wielkiego wodza imieniem Polna Trawa.
Jeden z listów był od papieża, zwołującego właśnie Pierwszy Sobór
Watykański (1869-70).
- Papier, który czytasz, przyniósł ci zapewne dobre nowiny, bo jesteś taki
zadowolony - powiedział wódz.
- Wielki mistrz modlitwy wzywa wszystkich innych mistrzów modlitwy, żeby
się zebrali wokół niego.
- Czy jestem godny wymówić imię wielkiego mistrza modlitwy?
- Tak, ty wodzu, jesteś katechumenem, wkrótce zostaniesz ochrzczony.
Wszyscy niedługo będziecie synami Piusa IX.
- Czy powiesz nam jego imię, tak byśmy się go nauczyli?
- Pius Dziewiąty, Pius Dziewiąty - kilkakrotnie powtórzyłem imię
papieża.
Polna Trawa jak zahipnotyzowany cicho powtarzał imię papieża: "Pius
Dziewiąty, Pius Dziewiąty, Pius Dziewiąty", a potem zwrócił się do swego
ludu, i zawołał mocnym głosem:
- Pius Dziewiąty, Pius Dziewiąty! Wstańcie! - rozkazał. - Powtarzajcie
wraz ze mną imię wielkiego mistrza modlitwy. - Indianie wstali, a wtedy
wódz z namaszczeniem zaczął śpiewnie wymawiać imię papieża. Wszyscy obecni
przyłączyli się, tworząc chór nigdy dotąd nie słyszany na prerii: - Pius
Dziewiąty.
Kiedy ostatnie echo ścichło w dali, stary wódz poprosił:
- Pozwól mi zobaczyć znak papieża na tym liście. - Z szacunkiem ucałował
podpis Ojca Świętego. Indianie poszli za jego przykładem.
Opowiadając tę historię biskupowi Grandinowi oraz innym oblatom, Lacombe
zwykle dodawał komentarz:
- Płakałem, kiedy zobaczyłem, jak głęboko imię naszego wspólnego ojca
poruszyło serca i umysły Indian. Pomyślałem sobie wtedy, że jest to może
jakieś zadośćuczynienie za te zniewagi, jakimi jego czcigodne imię jest
obrzucane przez narody, które twierdzą, że są cywilizowane.
Polna Trawa stał się żarliwym chrześcijaninem i starał się przerzucić most
nad przepaścią, jaka dzieliła jego lud i białych. Kiedy w roku 1876 część
Indian nie chciała podpisać Traktatu Numer Sześć dla środkowego
Saska-tchewanu i Alberty, tak gorąco przekonywał innych wodzów o potrzebie
współpracy z białymi, że zmienili decyzję. Przedstawiciel rządu, aby
wyrazić uznanie dla Polnej Trawy, ofiarował mu liczne dary, wśród nich
również pistolet. Niestety broń ta stała się przyczyną śmierci wodza.
W kilka miesięcy po podpisaniu traktatu, kiedy przyjaciele Polnej Trawy
podziwiali ten pistolet w jego wigwamie, któryś przypadkiem z niego
wystrzelił, zabijając na miejscu jednego z wielkich wodzów zachodniej
Kanady.
Biskup Grandin zaczął się jednak obawiać, że cały wysiłek jego życiowej
misji spełznie na niczym z powodu braku pieniędzy na utrzymanie odległych
placówek. W roku 1871 sytuacja była rozpaczliwa. Zmuszony do robienia
drastycznych oszczędności wstrzymał budowę nowej katedry w St. Albert.
Czasowo zrezygnował z misji w St. Paul (obecnie jest to wschodnia Alberta),
tłumacząc misjonarzom, że na razie trzeba te sprawy odłożyć. Głód był
nienasyconym potworem pożerającym zapasy. Ci, co przeżyli epidemię ospy w
roku 1870, napływali do St. Albert prosząc o żywność i schronienie. Ojcowie
przynosząc na rękach swoje dzieci błagali:
- Choroba zabiła mi żonę. Kto pomoże wychować dzieci? - Jeszcze większe
współczucie budziły dzieci bez rodziców.
"Liczba sierot rosła niezwykle szybko. Wychodziły z każdego zakątka, z
każdej szczeliny. Te małe biedactwa miały wielki apetyt. Trudno to sobie
wyobrazić, ale w ciągu ośmiu, dziesięciu dni zjadały połowę wołu" - zapisał
Grandin w swoim dzienniku.
Oprócz tej ludzkiej biedy trapił go jeszcze jeden problem: otóż kierował
diecezją, na którą nadal nie dostał oficjalnych dokumentów z Watykanu.
Poczta do zachodniej Kanady dochodziła powoli i opóźnienie sięgało już
trzech lat, co rujnowało plany biskupa Grandina, który pragnął, żeby
Kościół stał się czymś tak nieodzownym w łańcuchu życia na prerii, jak
wędrujące przez nią wielkie stada bawołów.
- Jeśli Bóg zechce, by nasza praca przetrwała i mogła się rozwijać, tak się
stanie. Ale myślę, że On chce, byśmy poprosili o pomoc. A jakiż może być
lepszy sposób, żeby trafić do Niego niż przez Jego Matkę - powiedział
kiedyś ojcom i braciom. - Nasz lud nie jest skory do dawania. Nie ma nic,
żeby nam dać, co by mogło nas utrzymać i podtrzymać. Sądzę, że powinniśmy
uczynić dwie rzeczy. Po pierwsze: poprosić mego brata Jana, moją siostrę
Melanię i wielu innych krewnych i przyjaciół we Francji, żeby się za nas
modlili. Po drugie: diecezję poświęcić Matce Boskiej Zwycięskiej.
Dzwon misyjny wezwał wiernych, by zebrali się w nie-ukończonej katedrze.
Wdrapywali się z trudem na wzgórze, gdyż wiał silny północny wiatr. Grandin
na dzień modlitwy wybrał dzień Niepokalanego Poczęcia, 8 grudnia 1871, by
formalnie oddać diecezję pod opiekę Matce Boskiej Zwycięskiej.
- Ave Maria... "Zdrowaś, Maryjo" - rozległa się modlitwa i przez szczeliny
w belkach rozniosła się po dolinie. Procesja ojców i braci przeszła wolno
przez lodowatą nawę katedry. Biskup Grandin właściwie nie zdawał sobie
sprawy, że w tym dniu stał się oficjalnie biskupem St. Albert. Watykan
bowiem zatwierdził ustanowienie diecezji we wrześniu, jednak on jeszcze nie
otrzymał tej wiadomości. Formalne objęcie wikariatu przez biskupa Grandina
St. Albert świętować miało w kwietniu roku następnego.
- O, Matko Przenajświętsza, nie pozwolisz, by tak wszystko zostało, jak
jest. Wzmacniałaś i pomagałaś apostołom w ich przeciwnościach, uczyń to i
dla nas - modlił się przed ołtarzem z zamkniętymi oczyma, ukrywszy twarz w
dłoniach. Nie słyszał, że wokół niego wszyscy kaszlą z powodu suchego
zimnego powietrza. Wróciły wspomnienia pełnych cierpień dawnych podróży.
Znowu mozolnie, krok za krokiem, wędrował za psim zaprzęgiem przez Wielkie
Jezioro Niewolnicze. Wiatr wbijał mu w twarz ostre jak igły kryształki
lodowe. I oto był w swoim starym, zniszczonym kanu. "Janie Baptysto,
uważaj! Przed nami skały. Tam po prawej. Rozbijemy się!". Grandin
gwałtownie przechylił się na bok. Kanu zachwiało się, ale wypłynęło
na spokojniejszą wodę. "Chwała Ci, Boże" - wyszeptał biskup.
Ojciec Hipolit Leduc pochylił się i kładąc dłoń na ramieniu biskupa spytał:
- O co chodzi, księże biskupie? Czy stało się coś złego?
- Nie, nie, wszystko w porządku. - Grandin wstał powoli, a na jego twarzy
malowały się przeżycia minionych lat. - Maryjo, Matko nasza, poświęcam Ci
diecezję St. Albert jako Matce Boskiej Zwycięskiej.
A choć mógł wyrzucić z pamięci wspomnienia, to jego ciało nie mogło się
pozbyć śladów minionych trudów. "Zdrowie mam dobre, ale zauważyłem, że się
starzeję. Pewno będziecie się z tego śmiać" - napisał w jednym z listów do
domu. - "A jednak to prawda. Moje oczy nie są już takie jak dawniej. Nie
mogę już czytać lub pisać przy świecy bez okularów. Pamięć mnie zawodzi, a
nogi są jeszcze gorsze. Nie tak dawno mogłem jeszcze chodzić na rakietach
śnieżnych przez całą zimę. Wkrótce będę nic niewart".
Był w kwiecie wieku, liczył czterdzieści dwa lata, ale włosy już mu
siwiały. Zawodził jego organizm osłabiony długimi latami nadmiernych
wysiłków. Nie poddawał się jednak słabości, postanowił pracować jeszcze
więcej. Tylu ludzi zależało teraz od oblatów. St. Albert nie może ich
zawieść. Oficjalnie objął swoją diecezję 7 kwietnia 1872 roku.
Kiedy status prawny był już potwierdzony, biskup Grandin zachęcał ojców,
braci i siostry zakonne, by zdwoili wysiłki, żeby szerzyć wiarę katolicką
wśród rozrzuconych plemion indiańskich, wśród Metysów i handlarzy skórami.
Musieli oni pracować na rozległym terytorium, rozciągającym się od granicy
amerykańskiej aż do południowego krańca jeziora Athabaska, na wschodzie od
Zatoki Hudsona i na północy do Morza Arktycznego. Środki na ich utrzymanie
zależały głównie od hojności rodziny Grandina i przyjaciół we Francji.
Postanowił odwdzięczyć się za tę pomoc mianując pośmiertnie ojca
Sebaux honorowym wikariuszem St. Albert. "Jest to tylko skromny wyraz mojej
wdzięczności".
Pragnął mianować swego brata Jana honorowym wikariuszem generalnym
diecezji, ale nie zrobił tego, gdyż obawiał się zarzutu, że popiera
rodzinę. "Byłby to tytuł wyłącznie honorowy, na który z pewnością
zasługujesz z racji tych przysług, jakie nam oddałeś. Ale sądzę, że nadanie
go przeze mnie, Twego brata, byłoby sprawą niesłuszną. Nawet, gdybym był
papieżem, nie chciałbym, żebyś był kimś innym niż proboszczem z Martigne".
Stanowisko wikariusza generalnego przypadło ojcu Lacombe. "Nie uważaj, że
wyniki pracy w diecezji St. Albert są wyłącznie moją zasługą - napisał do
niego Grandin. - Są także Twoją zasługą. Ale przede wszystkim to dzieło
Boga, a my jesteśmy Jego robotnikami".
Nazajutrz po formalnym objęciu St. Albert, biskup Grandin spakował swoje
juki.
- Koń księdza biskupa jest gotów - powiedział jeden z braci. - Przywiązany
do słupa na dworze. Czy biskup wyjeżdża w daleką drogę?
- Najpierw odwiedzę Misję świętego Joachima w Ed-monton, stamtąd zrobię
objazd innych misji. Najbardziej mi jednak zależy, żeby lato spędzić z
Indianami Kri i z Czarnymi Stopami.
- Będziemy się modlić o szczęśliwą podróż księdza biskupa.
- Módlcie się za cały nasz lud. Choroby znowu atakują Indian, a handlarze
wódką usilnie pracują. Uczynią wszystko, żeby tylko jak najwięcej zarobić.
A najgorsze, że alkohol budzi przemoc. Wyobraź sobie, bracie, że pewien
młody człowiek podczas pijatyki zakłuł nożem swoją żonę. Oto jakie są
skutki cywilizacji.
- Jeszcze jedno, księże biskupie, kilka minut temu przybył jeździec.
Przyniósł wiadomość, że grupa Indian Kri jest w drodze do St. Albert, chcą
zobaczyć katedrę. Indianie nie wierzą, że można wznieść taką budowlę.
Podróżują od paru dni i chcą rozmawiać z księdzem biskupem.
- Oczywiście, że z nimi porozmawiam, bracie. Poczekam, aż tu przyjadą.
Biskup na misjach musi być wszystkim, nawet przewodnikiem dla
zwiedzających. Jeśli już teraz uważają katedrę za cud, to poczekaj, co
będzie, jak skończymy jej budowę i zawiesimy nasze nowe obrazy.
Przybyli Indianie rozbili swoje wigwamy wokół kościoła. Stali patrząc z
zachwytem na katedrę, potem obeszli ją dookoła, zdumieni jej rozmiarami
(liczyła dwadzieścia pięć metrów długości na dwanaście szerokości).
- Witajcie, moi bracia. Wejdźcie do namiotu Boga. Wielki Duch czeka na
was. A ja chciałbym porozmawiać z każdym z was.
Biskup Grandin podchodził kolejno do każdego gościa, prosząc przy tym, by
traktowali katedrę z szacunkiem, tak jak swoje własne święte miejsca.
Dopiero wtedy gdy Indianie wszystko obejrzeli i dotknęli dłońmi gładkiego
drewna ścian, powiedział im, że musi wyjechać, by odwiedzić ich braci i
siostry rozrzuconych na wielkim terytorium.
Jego kasztanek nerwowo drgnął, kiedy włożył stopę w strzemię i wskoczył na
siodło. Ścisnął konia piętami i skierował go drogą w dół zbocza w stronę
rzeki Sturgeon. "Spokojnie, stary, nie tak nerwowo" - ostrzegł konia. W
dolinie rozległ się dźwięk dzwonu. Zatrzymał się, by odmówić Regina Coeli,
zwykłą modlitwę południową w okresie wielkanocnym. "Królowo nieba, wesel
się, Alleluja". Modląc się za swoich misjonarzy prosił Boga, by dał siłę
wytrwania nowym ojcom i braciom, którzy porzucili domy i rodziny, by
pracować bez żadnych szans na nagrodę w tym życiu. "Raduj się i wesel,
Panno Maryjo". On miał wiele powodów, by się radować. Ojciec Lacombe
wkrótce wybierał się do wschodniej Kanady, żeby szukać wsparcia dla misji.
Grandin wiedział, że Matka Przenajświętsza nie może odmówić jego modlitwom.
Z Watykanu i od przyjaciół we Francji otrzymał więcej pomocy, niż się
spodziewał.
Spojrzał w dół na dolinę rzeki Sturgeon. Płaty śniegu nadal jeszcze leżały
w cienistych miejscach na południowym brzegu rzeki. Osiki i topole były
jeszcze nagie. Zapowiedź wiosny ukazywała się tam, gdzie słońce grzało
ziemię - zauważył malutkie, zielone pędy traw. Ale nawet ta obietnica
nowego życia nie mogła ukoić bólu po śmierci ojca. Wiadomość przyszła
zaledwie kilka dni temu. Bóg przecinał jego więzy ze Starym Krajem. Tak,
jak ziarno pada na glebę, żeby zakiełkować w następnym roku, tak biskup
Grandin otrzymany od rodziców dar wiary musi wykorzystać jako fundament
swojej pracy. Nigdy nie przestanie modlić się za nich, ale musi się
pogodzić z ich odejściem. Bóg wypełni pustkę po nich. "Bo zmartwychwstał
Pan prawdziwie, Alleluja".



13. JEGO LUD ZAGROŻONY

Wioślarze płynęli ostrożnie. Wzrokiem badali brzeg, szukając prymitywnego
drewnianego krzyża, który - jak im powiedzieli inni - znaczył grób brata
Aleksego Renarda.
- Tutaj, jest tutaj! - zawołał brat Aleksander Lambert. - Krzyż jest tam,
kilka metrów dalej.
Zauważyli pagórek z piasku. Pięciu mężczyzn modliło się w duchu, żeby to
nie był grób brata Aleksego, żeby on nadal żył, żeby zagubił się w wielkiej
puszczy, otaczającej Lac La Biche.
Wyciągnęli kanu na brzeg, wyładowali swoje zapasy, po czym wylali z kruchej
łódki wodę, która przedostała się przez niewielką dziurę. Dwóch ludzi
zaczęło kopać u stóp krzyża. Pozostali trzej się przypatrywali. Tylko
uderzenia łopat przerywały ciszę, gdy systematycznie usuwali górną warstwę
piachu. Wkrótce odkryli kości i każdą po kolei zaczęli sprawdzać, szukając
śladów zębów dzikiego zwierzęcia, pumy lub niedźwiedzia, które mogło
zaatakować zaginionego brata i go zabić.
?- Czy widać jakieś oznaki napaści? - spytał jeden z mężczyzn.
- Nic takiego nie ma - odparł brat Lambert. - Ale spójrzcie na czaszkę,
widać w niej pęknięcie. Musiał zostać zabity siekierą, którą znaleźliśmy.
Na jej ostrzu widać zaschniętą krew.
Mężczyźni nadal nie chcieli uwierzyć, że znaleźli szczątki brata Aleksego,
a przecież była to prawda.
- Niech Bóg miłosierny da wieczny spoczynek duszom wiernych zmarłych -
wyszeptał Lambert, przeżegnał się, a potem zebrał starannie kości, żeby je
odwieźć do misji.
- Amen - krótka odpowiedź ledwie była słyszalna, gdyż potężny podmuch
wiatru niosący tumany piasku stłumił słowa. Zaskoczeni tym, zaczęli
zasłaniać oczy przed ostrymi, mocno kłującymi ziarnkami piasku. Szybko
czyniąc znak krzyża popatrzyli na siebie, a potem odwrócili się od
otwartego grobu. Owych pięciu mężczyzn chciało jak najszybciej załadować
kanu i wracać do Lac La Biche, żeby tam przekazać szczątki zmarłego
misjonarza ojcu Hipolitowi Leduc, ale ich robota nie była skończona.
Musieli jeszcze przeszukać brzeg i pójść w głąb lądu, żeby znaleźć jakiś
ślad zaginionej dziewczyny, sieroty i Ludwika Lafranca, przewodnika Metysa,
który towarzyszył jej i bratu Aleksemu, kiedy opuszczali Athaba-skę. Po
przeszukaniu gęstych zarośli po obu stronach ścieżki, misjonarze nie
znaleźli nic, co świadczyłoby o tym, jaki los spotkał dziewczynę. Chociaż
natrafili na kilka spalonych kości, nie mogli ich zidentyfikować.
Przypuszczali tylko, że zabójca mógł częściowo zjeść ciała swych ofiar.
Wieść o okrutnym morderstwie brata Aleksego w lipcu 1875 roku bardzo
poruszyła tych, którzy go znali, jako oddanego sprawie misjonarza. Często
podróżował z Grandinem. Biskup przypuszczał, że brat Aleksy zginął dlatego,
że stanął w obronie dziewczyny, napastowanej przez Metysa. I dlatego uważał
go za męczennika. "Zatrzymałem jego ubrania i toporek, jako cenne
relikwie".
Nadal jednak nie rozwiązana była tajemnica losów dziewczyny i przewodnika.
Większość ludzi była zdania, że to przewodnik zabił Aleksego i dziewczynę.
Ale gdzie on się podział? Choć Zachód był rozległy, nie można było przecież
ukryć się tak, by ktoś wreszcie nie wytropił śladu.
Wkrótce zaczęły krążyć opowieści o duchu, który nocami krążył wokół
obozowisk indiańskich.
- Boimy się wychodzić po zmroku, nasze psy znikają - powiedział biskupowi
Grandinowi pewien stary Indianin z plemienia Bobrów. Którejś nocy, gdy obóz
skąpany w poświacie księżycowej spał, Indianin, który stracił jednego z
najlepszych psów, postanowił zaczaić się ze strzelbą, by przyłapać tego
ducha.
- Stój! - zawołał widząc cień przemykający od jednego wigwamu do drugiego.
Ale postać ukazała się przez krótką chwilę na tle słabego poblasku
dogasającego ogniska i zniknęła. Indianin nadal czekał w ukryciu. W pewnym
momencie zauważył kogoś skulonego, ledwie widocznego, kto nagle wstał,
zrobił kilka kroków i znowu zniknął. Indianin wycelował starannie. Mięśnie
jego naprężyły się. Krople potu spływały mu z czoła.
- Stój! - krzyknął znowu, kiedy postać pomknęła, żeby ukryć się wśród
drzew.
Bum... Strzał jak wykrzyknik podkreślił powagę rozkazu.
Z ciemności rozległ się jęk. Cień został trafiony. Z wigwamów wybiegli
ludzie, w rękach trzymali strzelby.
- Co się stało? Do kogo strzelałeś?
- Do ducha zabójcy brata Aleksego. Do tego, który kradnie nam żywność i
zabija nasze psy. Ścigajmy go, nim ucieknie.
Indianie nikogo nie znaleźli w wysokiej trawie rosnącej wokół obozu, a bali
się wejść w gęstwinę leśną. Ledwie się rozjaśniło, kilku mężczyzn
rozpoczęło poszukiwania. Ciało przewodnika znaleziono w pobliżu obozu.
Przemoc, ta nie chciana towarzyszka podróży misjonarzy, często pojawiała
się na szlaku, w nieoczekiwanej formie. Również pogoda bywała jednym z
najbardziej podstępnych wrogów. Silne, szybko nadciągające burze śnieżne
chwytały w pułapkę nie spodziewających się niczego podróżników. Jedną z
ofiar był Ludwik Daze, świecki pomocnik oblackich misji. Zamarzł na śmierć
w listopadzie 1874 roku podczas wyprawy myśliwskiej. Nagła zamieć zatarła
wszelkie znaki orientacyjne na szlaku, poraziła jego zmysł kierunku, kiedy
samotnie wędrował przez pięć, może sześć dni, szukając schronienia. I ta
śmierć, podobnie jak w przypadku brata Aleksego, była znowu smutnym
przypomnieniem niepewności życia w tym dzikim kraju.
Dwie inne klęski wystawiły znowu na próbę wiarę Grandina. Letnia burza z
gradem potłukła sto pięćdziesiąt szyb z cennego szkła w katedrze oraz w
innych budynkach misji St. Albert. O wiele groźniejsze było zniszczenie
dobrze zapowiadających się plonów na okolicznych polach. Wyżywienie
miejscowej ludności w zimie zależało przecież od zbioru zbóż. Farmerzy
bezradnie patrzyli, jak grad niszczy zasiewy. Oczekiwali, że misja zapełni
ziarnem ich prawie puste worki. Dzieci osierocone podczas epidemii ospy
nadal były pod opieką oblatów i franciszkanek. Coraz więcej dzieci i
starych ludzi pukało do drzwi Grandina.
- Księże biskupie, jesteśmy głodni. Czy możesz nas nakarmić? - A biskup nie
mógł przecież im odmówić.
Drzwi jego stały zawsze otworem dla potrzebujących, ale to dzięki
zaradności sióstr miłosierdzia wszyscy głodni byli karmieni. Gotowały
owsiankę z kartoflami, kapustą, burakami, z rzadka tylko dodając trochę
mięsa. Nawet piekły z tych produktów "ciastka" na deser. To jedzenie było
bardzo skromne i monotonne, ale pomagało przeżyć.
Siostry miłosierdzia, znane powszechnie jako "szare siostry" z Montrealu,
dbały o głodnych i bezdomnych od dnia 24 września 1859 roku, kiedy to
siostra Emery (Zoe Leblanc), siostra Adela Lamy i siostra Alfonsa (Marie
Jacque) przybyły do Lac Ste Anne, sześćdziesiąt kilometrów na zachód od
Edmonton, żeby opiekować się chorymi i otworzyć szkołę. W roku 1863
przeniosły się do misji St. Albert, gdzie założyły nową szkołę i szpital.
Ponadto w 1870 roku zbudowano w centralnej Albercie pierwszy budynek
szpitalny, żeby leczyć chorych na ospę i tyfus. Zakres pracy tak szybko się
rozszerzał, że w roku 1894 siostry zaczęły szukać odpowiedniego miejsca w
Edmonton, by zbudować General Hospital. Na całym zachodzie Kanady, wszędzie
tam, gdzie znajdowały się misje oblatów wraz z kapłanami pracowały siostry
miłosierdzia. Na początku były tylko trzy, a w roku 1978 prawie dwieście.
Nie tylko kolejki po żywność martwiły biskupa Grandina, stary wróg znowu
wystawił na próbę jego cierpliwość. W liście z dnia 4 grudnia 1876 biskup
napisał: "Kilka miesięcy temu ogień zniszczył budynki misji w St. Paul, tak
że nie mamy tam ani szkoły, ani żadnego innego zakładu dla Indian".
Ale było też trochę dobrych wiadomości w owych latach. Sprawdzianem wysiłku
misjonarzy było przyjęcie wiary w Chrystusa przez duże grupy Indian.
Podczas czteromiesięcznego objazdu swojej diecezji w 1874 roku Grandin
stwierdził, że wszyscy Indianie w Ile a la Crosse przyjęli wiarę. Wśród
przygotowujących się do bierzmowania był także jego dawny przeciwnik - "Syn
Boga", który swego czasu tylu Indian skłonił do zerwania z misjonarzami,
ale to była dawno zapomniana przeszłość. W swoim dzienniku biskup Grandin
napisał: "Wszyscy Indianie nie tylko są katolikami, ale większość z nich
jest wzorowymi katolikami. Bogu niech będą dzięki". Taka właśnie postawa
Indian pozwalała zapomnieć o tysiącach lodowatych nocy spędzonych na
szlaku. Rozgrzewało to biskupa Grandina młodzieńczym entuzjazmem tak, że
gotów był odwiedzić każdą misję, nawet najdalej położoną i trudno dostępną.
Zapłacił jednak za te wszystkie noce,, które przespał w wilgotnym ubraniu
na mokrej trawie, cierpiał na ostrą infekcję ucha, jeszcze jedną
dolegliwość więcej. Ale i to brzemię znosił bez skargi.
Do swego brata Jana napisał: "Ojcowie tutaj nalegają,
bym udał się do Francji i zasięgnął porady specjalistów, a ja nie wiem, co
zrobić. Postanowiłem stanowczo, bez względu na cenę, jaką musiałbym
zapłacić, że udzielę ostatniej lekcji moim misjonarzom i mojemu ludowi tu w
powierzonej mi placówce. Jestem w pełni przekonany, że moja śmierć będzie
błogosławieństwem dla diecezji". Ale ta lekcja, której tak bardzo chciał
udzielić, była jeszcze odległa. Jego argumentacja, że ktoś inny mógłby
bardziej skutecznie kierować pionierską diecezją, nie przekonała władz
kościelnych. Choć długa była lista chorób, na które cierpiał biskup,
uważano, że jest jedynym człowiekiem, który poradzi sobie z falą imigrantów
napływających do zachodniej Kanady, skuszonych obietnicą rządu
kanadyjskiego, że preria zostanie podzielona i każdy osadnik otrzyma sto
sześćdziesiąt akrów ziemi pod uprawę i budowę własnego domu. Dla wielu
jeszcze cenniejszym prezentem była wolność, ucieczka od wojen nękających
Europę i od życia w społeczeństwie, w którym garstka uprzywilejowanych
wykorzystywała ubogą większość. "Nareszcie mamy własny piec, do którego
mogę napluć" - w taki sposób niejeden z osadników kwitował swoje pierwsze
chwile na własnej ziemi.
Ale co miało się stać z Indianami i Metysami, wspaniałymi myśliwymi, którzy
również cieszyli się tym cennym darem - wolnością - od tysięcy lat? Biskupi
- współbracia Grandina - byli przekonani, że to on właśnie może uratować tę
ludność od całkowitego wyniszczenia. Europejska cywilizacja już zniszczyła
pradawny indiański styl życia.
- Wysoki kapłanie, powiedz nam, co mamy robić? - zawołał pewien stary
Indianin z plemienia Kri. - Gdybyś tu był, kiedy ja byłem młody,
zobaczyłbyś wielkie stada bawołów pasących się na rozciągających się wzdłuż
Północnego Saskatchewanu - równinach, a było ich tyle, że zatarasowałyby ci
całą drogę. Teraz odeszły, dokąd? Na wszystkich bagniskach, które byś
mijał, pracowały bobry. Gdzie one są dzisiaj? Co się z nimi stało? Nie
martwię się o siebie. Nie martwię się tym, gdzie ci przybysze rozrzucą moje
kości. Ale co stanie się z moimi dziećmi i dziećmi moich dzieci?
Biskup Grandin nie mógł udzielić staremu człowiekowi zadowalającej
odpowiedzi. Nikt nie mógł. Biskup czuł, jak rośnie napięcie wśród
indiańskiej ludności, która doświadczała tych niedobrych zmian. Nowi
farmerzy nie mogli tolerować tego, by stada bawołów tratowały ich zbiory. W
rezultacie bawoły - główne źródło żywności, ubrania i schronienia Indian -
prawie wyginęły. Rząd federalny szybko ustanowił nową administrację dla
europejskich osadników. Uformowana Zachodnia Konna Policja miała swoje
oddziały w Forcie Mac Leod i w Battle-ford. Ścigały one swobodnie dotąd
grasujących handlarzy wódką, koniokradów oraz innych przestępców. I taką
rolę policji biskup Grandin popierał, ale policja miała również odegrać
rolę polityczną; reprezentować autorytet nowego rządu federalnego. W latach
siedemdziesiątych Indianie podpisali siedem traktatów, zmuszających ich do
opuszczenia terenów na preriach, z których powstały trzy prowincje i
zamieszkania w rezerwatach, gdzie mieli jakoby możliwość zachowania swojego
trybu życia.
Mimo obietnic składanych przez przedstawicieli rządu warunki życia Indian
tak się pogorszyły, że zimą niektórym groziła śmierć głodowa, a wiele
kobiet i dzieci nie miało w co się ubrać. W latach między rokiem 1870 a
1890 biskup Grandin napisał bardzo wiele listów do premiera i
wicegubernatora Północno-zachodnich Terytoriów, wskazując na trudną
sytuację Indian i prosząc o pomoc dla nich. W liście z dnia 24 stycznia
1881 roku zwrócił się do premiera Johna A. Macdonalda: "Wydaje mi się, że w
Ottawie nikt nie ma pojęcia o wielkiej nędzy naszych Indian z
Północno-Zachodnich Terytoriów, zwłaszcza w zimie. W lecie dostają
wynagrodzenie, polują na kaczki, zbierają dzikie owoce i mogą jakoś
przyzwoicie żyć, ale w grudniu, w naszym zakładzie w St. Albert, od
początku miesiąca wydaliśmy blisko sześćset posiłków..."
Odpowiedź była zawsze taka sama. Rząd federalny nie poczuwał się do żadnej
odpowiedzialności za Indian, których nie obejmowały traktaty, a porozumień
nie zamierzał zawierać, dopóki nie była potrzebna ziemia pod osadnictwo.
Ojciec Albert Lacombe, który w roku 1873 przeniósł się do Winnipegu, żeby
pracować w Manitobie przez siedem lat, przyłączył się do Grandina i
pozostałych biskupów, którzy nie ustawali w wysiłkach, by doprosić się
jakiejś sprawiedliwości dla Indian. W roku 1875 napisał do Aleksandra
Morrisa, wicegubernatora Północno-zachodnich Terytoriów: "Jeszcze jedną
przyczyną demoralizacji Indian, i to nie najmniejszą, jest w pewnych
okręgach nieuczciwość urzędników rządowych, kiedy mają do czynienia z
Indianami. Niewiedza Indian i brak kompetencji są wykorzystywane po to,
żeby ich oszukiwać i kłamać im albo w traktatach, albo w innych sprawach
ich tyczących. Kiedy zorientują się, że zostali oszukani, ich
niezadowolenie nie ma granic..." Ojciec Lacombe nalegał, by władze
federalne broniły i opiekowały się wszystkimi Indianami i pozyskały ich
zaufanie przed przybyciem imigrantów.
"Co do mnie, to uważam, że zbyt mało daje się Indianom w zamian za ich
ziemie. Podpisując z nimi traktaty pozbawiamy ich ziemi, terenów
łowieckich, rzek, jezior i zostawiamy im tylko rezerwaty, które wkrótce
otoczone przez osiedla białych często będą pozbawione wszelkiej zwierzyny".
Grandin zastanawiał się, jak długo Indianie znosić będą taką nędzę. Na
podstawie traktatów, do których podpisania namawiał rząd, swoboda ich
poruszania się stawała się coraz bardziej ograniczona, przehandlowana za
ziemię w rezerwatach. Czy Indianie rozumieli, jak bardzo ich życie się
zmieniło pod rządami potężnych białych? Poprawił się w fotelu. Lata walki z
przeciwnościami wyczerpały go. Bóg uratował go od głodu i śmierci na
szlaku, ale tamte jego problemy były proste w porównaniu z
niebezpieczeństwem, jakie groziło przeżyciu Indian. Czy on sam mógł zmienić
umysły i serca ludzi w Ottawie? Może, ale nawet Panu Bogu byłoby trudno
rozmawiać z politykami, którzy postanowili zamienić puste połacie tego
kraju na farmy i rancza. Ile czekało go pracy. Ileż listów do napisania.
Nie wolno mu tracić kontaktu z rodziną i przyjaciółmi w Europie. Bez ich
pomocy nie byłby w stanie kontynuować pracy w diecezji. W latach
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych napisał wiele listów do premiera sir
Johna Macdonalda i wicegubernatora Morrisa, prosząc o akcję rządową, żeby
pomóc głodującym Indianom.
W czasie tych lat biskup Grandin musiał walczyć z własnym kiepskim
zdrowiem, które pogorszyło się na skutek wypadku, jaki wydarzył się w lipcu
1877 roku podczas jego powrotnej podróży ze spotkania z biskupem Północy
Henrykiem Faraudem, na którym omawiano sytuację Indian. Konie ciągnące wóz
potknęły się, wskutek czego wypadł na ziemię i stoczył ze stromego brzegu
rzeki.
- Nic mi nie jest - powiedział przewodnikowi - boli mnie tylko przegub
ręki. Musimy się pospieszyć, mam tyle do zrobienia w St. Albert.
Doznał znacznie cięższych obrażeń, niż chciał przyznać. Uporczywe bóle uszu
i głowy nasilały się. Potrzebna mu była opieka lekarska, i to taka, jaką
mógł otrzymać tylko w Europie. Ojciec Hipolit Leduc, jeden z doradców
Grandina, postanowił działać wbrew jego woli. W roku 1877 wysłał list do
ojców i braci w diecezji:
"Stan zdrowia księdza biskupa pogorszył się. Coraz bardziej dokuczają mu
silne bóle uszu. Jak dotąd wszystkie wysiłki naszych lekarzy i naszych
dobrych sióstr zakonnych nic nie pomogły, jak również nasze publiczne i
prywatne modlitwy. Jego cierpienia są udręką... Mimo to myśli i mówi o was
nawet podczas najcięższych ataków choroby. Nie trzeba dodawać, że mimo
cierpień nadal praktykuje najbardziej heroiczne cnoty".
Kiedy superior generalny dowiedział się o stanie zdrowia biskupa Grandina,
polecił mu natychmiast przyjechać na leczenie do Francji. Ale nawet to nie
wystarczyło, żeby skłonić go do wyjazdu. Dopiero wtedy, gdy ojcowie i
bracia diecezjalni zaczęli błagać, żeby posłuchał rozkazu generała, wyraził
zgodę. Obawiając się, że może już nigdy nie zobaczyć St. Albert, biskup
Grandin zostawił diecezję pod opieką ojca Leduca i przygotował się do
długiej podróży do domu, do Francji.



14. POWOLNE MĘCZEŃSTWO

Biskup Grandin wypoczywał na pokładzie statku, siedząc w fotelu,
wyciągnięte nogi otulone miał kocem, chroniącym od chłodnej bryzy wiejącej
znad Atlantyku. Postawił kołnierz płaszcza, a pulsujące bólem uszy owinął
szalem. Zamyślony obserwował wyścig wielkich zielonych fal, w którym żadna
nie mogła odnieść zwycięstwa. Wdychał głęboko słone powietrze, zapach
oceanu był ożywczym środkiem przywracającym mu siły po wyczerpującej
podróży z St. Albert do Montrealu, gdzie spotkał wielu swoich przyjaciół.
Ucieszyło go zwłaszcza spotkanie z siostrzenicą, zakonnicą Marią Heurtebise
Grandin, córką Anny. Wstąpiła do sióstr miłosierdzia, żeby poświęcić swe
życie misjom wuja. To ona miała łagodzić jego cierpienia podczas ostatnich
lat życia.
Trudne problemy diecezji bardziej go martwiły niż własne zdrowie. Kiedyś
Zachód Kanady był terytorium w znacznej mierze francuskojęzycznym. Teraz w
związku z przybyciem tak wielkiej liczby imigrantów z Wielkiej Brytanii i
krajów innych niż Francja, język francuski był zagrożony. Grandin uważał,
że musi zdwoić wysiłki, by dotrzeć do większości osadników, mówiących po
francusku, w przeciwnym bowiem razie jego misjonarze i społeczności, którym
posługiwali w kraju na ogół anglojęzycznym, znajdą się w izolacji, a to
ułatwi napływ misjonarzy anglikańskich i protestanckich. Jego niepokój
budziła też postawa niektórych faktorów w fortach Kompanii Hudsońskiej. W
przeszłości służyli oni gościną oblackim misjonarzom, nawet dawali im
działki pod budowę kaplic. Teraz potrafili zamknąć drzwi przed wędrującymi
oblatami.
Mnóstwo nowych skomplikowanych problemów pojawiło się wraz z budową
wiodącej ze wschodu na zachód linii kolejowej Canadian Pacific, która była
nie tylko symbolem postępu białych, lecz również narzędziem ich dominacji.
Czarne Stopy zagroziły, że zablokują tor na terenie swego rezerwatu. A
przecież każde zahamowanie osadnictwa mogło być tylko zjawiskiem
przejściowym. Nowe, rozwijające się szybko osady, jak Calgary i Fort
Macleod, były tego świadectwem.
Bardzo przykry był ciągle trwający zatarg z biskupem z Athabaska-Mackenzie,
Henrykiem Faraudem, dotyczący kontroli nad misją La Biche. Żeby położyć
kres temu sporowi, biskup Tache jako mediator postanowił, że Faraud zajmie
się kwestiami materialnymi tej misji, Grandin zaś duchowymi. Niestety takie
rozwiązanie nie doprowadziło do układu przyjacielskiego, spowodowało dalsze
przykre nieporozumienia. Obaj biskupi nie potrafili i nie mogli
rozgraniczyć dokładnie, który z nich i za co będzie płacić. Na terenie tak
rozległym i tak biednym pieniądze zawsze odgrywały zasadniczą rolę.
Misjonarze nie mogli liczyć na to, że Indianie będą ich utrzymywać z
tradycyjnych ofiar. W rezultacie często głodowali. W tej indiańskiej
społeczności obowiązywały prawa zwyczajowe. Jeśli ktoś ofiarował dary, w
zamian oczekiwał znacznie większych. Biskup Grandin polegał na innych
zupełnie funduszach, by zaopatrzyć i utrzymać swoich misjonarzy oraz wielu
innych ludzi, którzy od niego zależeli. Otrzymywał pewne wsparcie z
Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie, jak również od swych krewnych i
przyjaciół, ale zawsze było tego za mało.
- Przepraszam, wasza ekscelencjo, pragnąłbym przypomnieć, że jutro lądujemy
w Hawrze - powiedział steward. - Muszę mieć bagaż waszej ekscelencji
wcześnie rano, tak by można go było bezzwłocznie wyładować.
Biskup Grandin podniósł wzrok.
- Z tym nie będzie żadnego kłopotu - odparł z uśmiechem. - W tę stronę
podróżuję z niewielką ilością rzeczy. Za to powrotna droga do Kanady wymaga
sporo czasu i przygotowań, gdyż zawsze nazbiera się sporo tego, co
wyżebrałem, i niewiele tego, co kupiłem.
Po paru dniach znalazł się jako pacjent w szpitalu La-riboissiere w Paryżu.
- Drogi księże biskupie, ksiądz ma obustronne chroniczne zapalenie uszu -
powiedział mu znany specjalista. - Rada jest prosta, za wszelką cenę należy
unikać zimna. Wiem, że ksiądz biskup mieszka na stałe w Kanadzie, ale nic
więcej nie mogę doradzić.
Grandin zasięgnął porady jeszcze u innego lekarza. Jego kuracja polegała na
wdmuchiwaniu powietrza do nosa i uszu. I choć lekarz uważał, że słuch
pacjenta znacznie się poprawił, to pacjent był odmiennego zdania, gdyż pod
wpływem kuracji bóle się nasiliły. Poza tym kosztowała więcej, niż był w
stanie zapłacić.
- Muszę wyjechać, żeby zarabiać na życie - wyjaśnił lekarzowi. Spieszno mu
było, by w odpowiedzi na liczne prośby wygłaszać w całej Francji kazania na
temat życia w misjach. Pierwsze kazanie wygłosił w słynnym kościele Świętej
Magdaleny w Paryżu.
Musiał być ostrożny. Watykańska Kongregacja Rozkrzewiania Wiary ostrzegła
biskupa, by nie zbierał pieniędzy podczas tych objazdów. W przeciwnym
bowiem razie Kongregacja ograniczy fundusze, jakie regularnie otrzymywał
dla diecezji St. Albert. Próbował obejść tę potężną organizację, zwracając
się bezpośrednio do papieża i do wielu innych wpływowych ludzi, których
znał.
Papież Pius IX mu odpowiedział:
- Zorganizuj stowarzyszenie wspierające twoje misje, a ja je zatwierdzę. -
Ale zanim Grandin zdołał otrzymać formalną zgodę papieską, Pius IX zmarł.
Władze watykańskie nie odnosiły się zbyt entuzjastycznie do idei takiego
stowarzyszenia, ale biskup nie ustawał w wysiłkach, żeby zdobyć ich
poparcie. Postanowił przedstawić swój plan nowemu papieżowi. Leon XIII
wyraził zgodę
- poparcie innych wyższych duchownych wystarczyło, żeby zyskać dla tego
projektu jego przychylność.
- Jak mógłbym powiedzieć nie, kiedy taka organizacja zajmie się zbieraniem
pieniędzy na utrzymanie katolickich szkół na wielkich obszarach północnego
zachodu Kanady. Jak tylko zostanie założona, ksiądz biskup będzie miał mój
podpis. - Grandin był uszczęśliwiony. Nareszcie będą pieniądze na budowę
szkół, w których Indianie będą się uczyć jak żyć i przeżyć w krainie
opanowanej przez białych ludzi.
- Chciałbym prosić o jeszcze jedną łaskę, Wasza Świątobliwość.
- Proś, o co chcesz. Oczywiście z zachowaniem rozsądku.
- Mam tu obrazki Waszej Świątobliwości. Czy Wasza Świątobliwość mógłby je
podpisać, gdyż chciałbym je dać moim misjonarzom jako pamiątkę tej podróży?
- Zaraz je podpiszę - powiedział Leon XIII i wszedł do swojego gabinetu. W
chwilę później Grandin usłyszał naglące wezwanie: - Księże biskupie,
szybko, zdarzył mi się wypadek!
Grandin wbiegł do pokoju. Papież miał minę wielce zakłopotaną.
- Niech ksiądz biskup sobie wyobrazi - powiedział - że zamiast użyć
piasku do wysuszenia atramentu, chwyciłem kałamarz i zalałem kilka
obrazków. Obawiam się, że zostały całkowicie zniszczone.
Biskup Grandin był szczęśliwy, że wyjeżdża z Rzymu mając zgodę papieża na
założenie stowarzyszenia. Jednak nie zdawał sobie sprawy z tego, że
Kongregacja Rozkrzewiania Wiary nie miała zamiaru natychmiast podjąć
papieskiej akceptacji. Nie ma formalnej zgody papieskiej, nie ma
współpracy. Ponieważ nie było podpisu papieża, Kongregacja Rozkrzewiania
Wiary robiła wszystko, by przeszkodzić biskupowi Grandinowi w utworzeniu
konkurencyjnej organizacji, która miała zbierać pieniądze. Pracownicy
Kongregacji wyraźnie o tym mówili.
- Nie ma mowy o publicznych kwestach. Jeśli ksiądz biskup to uczyni,
przestaniemy wspierać diecezję St. Albert.
Biskup był załamany. Usiłował przekonać wyższe władze Kongregacji.
- Moja praca różni się całkiem od waszej. W żadnym wypadku nie mogę z wami
współzawodniczyć. Papież wyraził na to zgodę, jak również wielu kardynałów
i prefekt Kongregacji Rozkrzewiania Wiary. - Ale wkrótce dowiedział się, że
jego głównym oponentem jest kwestor Kongregacji.
Był przekonany, że kwestor jednak wysłucha jego osobistej prośby. Dotąd
jego apele spotykały się z przychylną reakcją, ci, którzy go poznali i
słyszeli, jak przemawiał, składali hojne ofiary dla misji. Niestety, tym
razem biskup Grandin doznał największej obrazy i poniżenia w całym swoim
życiu. "Kwestor zganił mnie surowo, że próbowałem znaleźć pomoc, której
Kongregacja Rozkrzewiania Wiary nie mogła mi udzielić. Mimo to, że jestem
od blisko dwudziestu lat biskupem, potraktował mnie jak sztubaka, który
został przyłapany na płataniu złośliwego figla swemu nauczycielowi". Biskup
musiał się wycofać - chciał przecież zachować pomoc Kongregacji. Jego
marzenia o szkołach będą musiały jeszcze zaczekać. Jeśli Bóg będzie tego
pragnął, Bóg znajdzie na to fundusze.
W stacjach misyjnych diecezji St. Albert symboliczne dzwonki szkolne już
się rozlegały. Każdy z misjonarzy próbował uczyć czytania, pisania i
arytmetyki, ale niewielu z nich miało na to dość czasu. Z czasem Grandin
założył pięć dużych szkół, w tym trzy z internatem, którymi kierowały
siostry miłosierdzia. Biskup i jego misjonarze byli zdania, że jedyną
szansą dla Indian były szkoły z internatami. Zgromadzone razem dzieci
łatwiej mogły się uczyć języków białych ludzi i tego, jak żyć w nowym,
dziwnym świecie farmerów i ranczerów. Dawne dni polowań i rybołówstwa
kończyły się. Niewiele można było zrobić dla starych Indian, żyjących
przeszłością. Misjonarze mieli nadzieję, że to właśnie dzieci będą podstawą
przyszłości tego ludu. W liście z roku 1881 biskup Grandin ukazał innym
biskupom misjonarzom nurtujące go myśli: "Podobnie jak wy, sądzę że
Indianie będą musieli zniknąć, ale ja chciałbym ich posłać do raju". Dla
Grandina warunkiem tego raju było przyjęcie Jezusa Chrystusa i Jego
Kościoła, zasadniczego celu misji.
Był jednak głęboko przejęty sprawą przetrwania Indian jako jednostek i jako
ludu. Dla niego jedynym sposobem, żeby tak się stało, było "zrobić" z nich
Francuzów. Opisał ten proces w swoich pismach, w których opowiadał o
podróżowaniu z młodym Indianinem: "Jeden z nich, którego uważam za kogoś
więcej niż syna, ponieważ uratowałem go od nędzy i wychowałem, otrzymał
imię po biskupie, którego darzyłem wielkim szacunkiem. Ma na imię Sebaux -
w ten sposób zmieniamy Indian we Francuzów nawet poprzez nadawanie im
imion".
Lojalność Grandina wobec Indian była niezachwiana. Wierzył w to, że
powszechne nauczanie pomoże im przetrwać. Bez tego z pewnością znikną z
zachodniej Kanady. Rząd kanadyjski obiecał płacić nauczycielom połowę
pensji, ale potrzeba ich było znacznie więcej. Gdzie szukać tych
nauczycieli? Przekonał Zgromadzenie Wiernych Towarzyszek Jezusa, których
dom macierzysty znajdował się w Ste Anne d'Auray we Francji, by podjęło się
pracy w jego diecezji po tym, jak kilka anglojęzycznych zgromadzeń odmówiło
założenia szkół internatowych i średnich szkół dla dziewcząt w Prince
Albert, Calgary i Ed-monton. "Wasza ekscelencja prosi mnie o poświęcenie.
Dobrze, uczynimy to dla Boga" - odpowiedziała matka Józefina Petit,
przełożona generalna Zgromadzenia Wiernych Towarzyszek Jezusa. Było to w
roku 1883.
Mimo że Kongregacja Rozkrzewiania Wiary odmówiła biskupowi Grandinowi
zezwolenia na założenie własnego stowarzyszenia pomocy misjom, wielu jego
francuskich rodaków oraz wiele ludzi z innych europejskich krajów zgłaszało
swe poparcie. Kiedy Francuzi dowiedzieli się o jego działalności w
tajemniczej i romantycznej Kanadzie, doszli do wniosku, że jest bohaterem,
nie tylko wybitnym przedstawicielem Kościoła, lecz także Francuzem
zasługującym na ich najwyższy szacunek. W wyniku takiej postawy osób
wierzących brat biskupa, Jan, zebrał na jego misje tysiące franków. Pewne
zdarzenie bardzo zakłopotało Grandina, ale zarazem wskazuje, jak bardzo
Francuzi kochali i szanowali "biskupa Indian". Właśnie kończył bierzmowanie
ośmiuset dzieci w kościele Świętego Leonarda w Alencon, która to
uroczystość kończyła jego trzydniową wizytację w diecezji Seez. Wikariusz
generalny Labreton, którego znamy tylko jako kanonika, wygłosił wielką mowę
pochwalną na cześć Grandina, mówiąc o jego ogromnym poświęceniu dla Indian.
Słysząc to biskup bardzo się zaniepokoił, wolałby, żeby wikariusz generalny
mówił o kimś innym. Czuł, jak pod mitrą zbierają mu się kropelki potu, miał
wrażenie, że głowę uciska mu coraz ciaśniejsza, jakby stalowa opaska. Nagle
się wyprostował. "Nie, on tego nie zamierza zrobić - szepnął. - Całować
moje stopy? O, nie".
- Czcigodny księże biskupie, widzisz tych kapłanów zgromadzonych wokoło,
ty, który przez śniegi i lody nie kończących się prerii niosłeś dobrą
nowinę Ewangelii, pozwól ucałować twe stopy tak bardzo zmęczone, że teraz
ledwie mogą nieść twoje wyczerpane ciało.
Grandin nie mógł odmówić. Kanonik chciał dać publiczny dowód swojej pokory.
Biskup skinął więc głową i zdjął buty. Trzydziestu księży, w tym jego brat
Jan, zbliżali się pojedynczo, klękali i całowali jego stopy. Zaczerwieniony
Grandin kręcił się niespokojnie. W pewnej chwili jakaś kobieta krzyknęła:
- Jakże byłabym wdzięczna Bogu, gdyby mój syn został misjonarzem!
W miarę jak rosła popularność biskupa Grandina, również dzięki
zamieszczonym we francuskich gazetach opisom jego przygód, otrzymywał wiele
zaproszeń, żeby przemawiać podczas publicznych zgromadzeń. Czuł się jednak
bardzo skrępowany, kiedy musiał bywać w salonach ludzi bogatych, śmietanki
społeczeństwa francuskiego. To, co mówił o biedzie i ofierze, tak mocno
kontrastowało z życiem tych, którzy wyrażali się o nim z zachwytem. Choć ci
ludzie nie mieli zamiaru zmienić własnego stylu życia, z chęcią słuchali
człowieka, który zostawił wszystko, by z heroicznym oddaniem służyć
Indianom.
Przemówienia biskupa były proste i bezpośrednie. Słuchacze cenili bardzo
jego szczerość. Choć z pewnością był sławny z racji swych błyskotliwych
powiedzeń, kiedy nadarzyła się okazja, potrafił znaleźć zręczną ripostę.
Podczas obiadu, na który zaprosił go pewien dziennikarz, gospodarz spytał
żartobliwie:
- Jaka jest różnica pomiędzy słowem Grandin i gredin (po francusku oznacza
to łajdak)?
Biskup spojrzał znad talerza, przez chwilę milczał, a potem się uśmiechnął:
- Drogi przyjacielu, czasem może to być zaledwie szerokość stołu.
- Świetna riposta - powiedział dziennikarz i wybuchnął śmiechem.
Przemówienia w salonach Paryża dały Grandinowi możność kontaktu z ludźmi,
którzy zafascynowani opowieściami o nieujarzmionych rubieżach Ameryki
Północnej, którzy urzeczeni jego prostotą mogli hojnie wspierać dzieło
misyjne. Mówił ze swadą o trudach, z jakimi borykali się jego misjonarze, o
tym, jak chętnie poświęcali wszystko, nawet własne życie.
- Możemy po prostu umrzeć z głodu i zimna. Nie dane jest nam to szczęście,
by umrzeć nagłą śmiercią męczeńską. Nasze biedne misje nie są poetyczne.
Nasze życie jest długotrwałym męczeństwem, znanym tylko Bogu. - Stale
powtarzał to niczym nie ubarwione przesłanie. A jednak nie odstraszał
ludzi, wręcz przeciwnie, przyciągał ich. Młodzi seminarzyści ochotniczo
zgłaszali się do pracy w jego diecezji. Podobnie było wiele lat temu z nim
samym - młodym seminarzystą przygotowującym się do kapłaństwa - kiedy
biskup Tache rozpalił jego duszę.
Choć bardzo potrzebował misjonarzy do pracy wśród Indian i imigrantów,
zawsze bardzo starannie wybierał przyszłych współpracowników. Często młodzi
ludzie, marzący o przygodach w nieznanym kraju, nie zastanawiali się nad
tym, iż misjonarskie życie wymaga ustawicznych ofiar i poświęceń. Biskup
nie chciał żadnych nieporozumień. Ci młodzi ludzie musieli być pewni swego
powołania, tego, że chcą służyć Bogu w taki a nie inny sposób. Oczywiście
przygoda kusiła tych, którzy zamierzali zrezygnować z wygodnego życia w
dziewiętnastowiecznej Francji i podjęli pełne wyrzeczeń bytowanie na
rubieżach Kanady.
"Jeśli zdecydujecie się jechać, niech to będzie dla Boga i tylko dla Boga.
I od Boga oczekujcie nagrody. Wolę nawet pozostawić niektóre osady
chrześcijańskie bez kapłana, niż dać im kapłana nieodpowiedniego. Jak
widzicie, wyrażam się bardzo jasno".
Rzeczywistość szybko dowiodła, jak bardzo na czasie były te ostrzeżenia o
niebezpieczeństwach życia misjonarzy skierowane do europejskich
seminarzystów. Wkrótce po powrocie, w ciągu osiemnastu miesięcy, z wielkim
żalem brał udział w pogrzebie dwóch młodych ojców, brata oraz innego
zakonnika. Trzech misjonarzy utonęło podczas wypadku z łodzią, a jeden z
ojców zamarzł na śmierć.
Z biskupem Grandinem pracowali misjonarze pochodzący wyłącznie z Francji,
ale marzył o tym, by stworzyć rodzimy kler. Jednym z jego najważniejszych
osiągnięć było założenie niższego i wyższego seminarium w St. Albert, gdzie
mieli się uczyć miejscowi chłopcy pragnący zostać kapłanami. Kiedy pod
koniec roku 1877 wyjeżdżał do Europy, było tylko czterech seminarzystów,
których miał pod opieką bratanek biskupa, Henryk Grandin, syn brata
Florencjusza. Pod koniec życia marzenia biskupa się zrealizowały, w roku
1890 wyświęcił Edwarda Cunninghama, pierwszego Metysa, który został
oblatem, a następnie w roku 1901 ojca Patryka Beaudry'ego.
Po dwóch latach spędzonych we Francji biskup Grandin postanowił wracać do
swej diecezji. Wszystkie próby leczenia zawiodły. "Nie ma sensu jechać do
Paryża po to, żeby ktoś mi dmuchał w uszy" - taki wyciągnął wniosek po
kuracjach u siedmiu lekarzy, którzy właściwie tylko uśmierzali ból. Podczas
męczącej drogi powrotnej do St. Albert podjął decyzję dotyczącą swej
przyszłości.
"Bóg mi powierzył misję w kraju, gdzie bywa bardzo zimno... Wolę umrzeć
dwadzieścia lat wcześniej i umrzeć na posterunku, niż opuszczać moje misje,
żeby przedłużyć sobie życie".
Konie z trudem ciągnęły dwa powozy w zamarzniętych koleinach wąskiej drogi.
Słońce wisiało nisko nad horyzontem, promieniując jednak ciepłem rzadko
spotykanym w końcu listopada. Kiedy powóz pożyczony od starego przyjaciela
znalazł się na południowym wzgórzu, górującym nad rzeką Sturgeon, strzały
armatnie i z broni palnej zakłóciły ciszę późnego popołudnia. Kawalkada
konnych otoczyła podwody. Ojca Hipolita Leduca, który reprezentował oblatów
z St. Albert na zebraniu kapituły generalnej we Francji, oraz kilku nowych
misjonarzy z Quebecu zdumiało to powitanie. Konni jechali przodem w stronę
mostu ojca Lacombe'a. Kiedy biskup Grandin wysiadł z powozu, ojcowie i
bracia ubrani w czarne sutanny i białe komże uklękli, by otrzymać jego
błogosławieństwo. Metysi oraz inni mieszkańcy osady poszli za ich
przykładem.
- Benedicat vos omnipotens Deus... - Nad głowami klęczących popłynął głos
Grandina. - "Niech Bóg wszechmogący błogosławi was..." - W tym momencie
rozległ się dzwon misyjny witający przybyłych. Po zakończeniu przemówień
biskup Grandin ubrał się w złocisty ornat i trzymając pastorał w ręce,
zajął honorowe miejsce pod baldachimem, żeby ruszyć na czele kończącej
uroczystości procesji. W połowie wzgórza przeszedł pod łukiem powitalnym.
Znowu rozległy się strzały armatnie. Kiedy procesja skręciła na dziedziniec
misyjny, zmierzając w kierunku małej katedry, zdumiał się widząc duży
budynek, swoją nową siedzibę. Jak dobry był Pan Bóg, że został wzniesiony
ten solidny dom chroniący przed mroźnymi zimami, letnim deszczem i upałem.
Wśród radości powrotu na chwilę zapomniał o wszystkich troskach i
zmartwieniach. Oto miał namacalne dowody, że jego walczący Kościół
wzrastał.
- Jestem tu po to, by żyć z wami i umrzeć z wami - wzruszony powitaniem
powiedział swemu ludowi. - Chwała Bogu za to, że jestem w domu. -
Wyciągnęły się liczne dłonie, żeby uchwycić jego rękę. Później tego
wieczoru poczuł silny ból głowy, nad ranem wrzód w uchu pękł, co
przyniosło ulgę. Zasypiając pomyślał, że będzie potrzebował każdej odrobiny
energii, jaką zdoła z siebie wykrzesać, aby stawiać czoła nowym
trudnościom, jakie go czekały.



15. POJEDYNEK ZE "STARYM JUTREM"

- Nie, panie premierze, nie chcę, by szkoły zawodowe dla naszych Indian
były prowadzone przez ludzi, których pan premier wyznaczy. My nie próbujemy
zrobić z naszych Indian i Metysów dżentelmenów, my chcemy, żeby stali się
chrześcijanami. A to jest zadanie dla księży i zakonnic, a nie dla
urzędników państwowych.
- Ależ, księże biskupie, ten pomysł ma jednak zalety. Takie szkoły działają
we Francji i to, o ile wiem, z dużym powodzeniem. Ostatecznie ksiądz biskup
urodzony jest we Francji. A zatem musi mieć wrodzoną sympatię - jak sądzę -
do francuskiego systemu nauczania.
Szeroki uśmiech rozjaśnił twarz sir Johna A. Macdonalda, podczas gdy
Grandin starał się opanować wzburzenie. Przez ponad godzinę próbował
przekonać Macdonalda o konieczności stworzenia w St. Albert, Lac La Biche
oraz Ile a la Crosse szkół z internatami dla Indian. Premier planował
zbudowanie szkół, jednej w Battleford dla protestantów, drugiej dla
katolików w miejscu, które dopiero miało być wybrane.
Macdonald oparł się wygodnie w swoim trzeszczącym fotelu, z rękami
założonymi na tył głowy. Biskup poruszył się niespokojnie na niewygodnym
krześle. Miał nadzieję, że to, czego nie zdołały załatwić sążniste listy,
może dokona się podczas osobistego spotkania. Wziął inicjatywę w swoje ręce
i w roku 1882 pojechał do Otta-wy, żeby przedstawić premierowi nad wyraz
trudne problemy Indian i misjonarzy. Pragnął też powiadomić Macdonalda o
nieuczciwości jego urzędników, którzy niweczyli wysiłki misjonarzy, by
przygotować miejscową ludność do wymogów nowego życia.
Wyliczył dokładnie długą listę krzywd wyrządzonych Indianom przez
urzędników federalnych.
- Panie premierze, tracimy czas. Pańscy ludzie na zachodzie prześladują
moich misjonarzy oraz mój lud.
- To bardzo poważny zarzut. Czy ksiądz biskup może tego dowieść?
Nagle biskup się zachwiał. Macdonald widział, jak jego okolona białymi
włosami głowa powoli opada, po chwili wyprostował się i znowu zaczął mówić
spokojnym opanowanym głosem:
- Panie premierze, żąda pan dowodów na poparcie tego, że pańscy ludzie nas
prześladują. Niestety nie mogę temu zadośćuczynić.
Fotel Macdonalda zakołysał się powoli głośno skrzypiąc, co podkreśliło
długą ciszę. Premier miał nadal zadowoloną minę.
- Mogę tylko opowiedzieć. A wtedy pan sam oceni postępowanie swoich ludzi
- ciągnął. - W mojej diecezji St. Albert większość dzieci indiańskich to
rzymscy katolicy. Natomiast ci, którzy zarządzają rezerwatami i podejmują
niekorzystne dla Indian decyzje, są w przeważającej części
protestantami. Większość instruktorów w szkołach rezerwatowych to
protestanci. Duchownym innych wyznań wolno budować swoje szkoły obok szkół
katolickich, nam nie. Mimo że nasze szkoły są przepełnione, mamy zbyt mało
pieniędzy, żeby płacić nauczycielom. Szkoły prowadzone przez inne wyznania
są prawie puste. Wyznania te mają więcej pieniędzy niż trzeba, żeby opłacać
swoich nauczycieli. Co więcej, do małych rezerwatów spędzacie bardzo wielu
Indian i zabraniacie im oddalać się z nich. Dlatego też nie można
zgromadzić ich na większe zebrania.
- Ależ, księże biskupie, ksiądz nie może o wszystko obwiniać rządu.
Indianie zgodzili się na podpisanie traktatów. Przyjęli warunki. Przecież
to ksiądz biskup i jego misjonarze byli ich doradcami. Wy też musicie
ponosić część odpowiedzialności. Trzeba pozwolić, żeby czas zrobił swoje.
Zachód dopiero się formuje.
- Panie premierze, zmuszało się mój lud do masowego zabijania bawołów,
teraz przymiera on głodem. Jeśli będziecie nadal budzić jego gniew,
spowodujecie znacznie groźniejsze żniwo śmierci.
Biskup Grandin nie spodziewał się wiele uzyskać od człowieka, którego
przeciwnicy polityczni nazywali "Stare Jutro", ponieważ czyniąc obietnice,
nigdy nie ustalał terminów ich dotrzymania. W wyniku takiej opóźniającej
taktyki stosowanej przez premiera nie doszło do żadnych ustaleń w sprawie
długiej listy zarzutów przedstawionych przez Grandina.
- Rozumiem troskę księdza biskupa, że chce kształcić swój lud i mieć prawo
własności do ziemi, na której znajdują się poszczególne misje. Sprawy te
przedstawię mojemu gabinetowi - powiedział ostro Macdonald, wstając.
Spotkanie było skończone.
Grandin spędził pięć miesięcy w Ottawie odwiedzając każdego, kto miał jakąś
władzę i do kogo mógł dotrzeć. Jego dziennik świadczy o tym, jak ciężko
pracował:
"14 luty. Cały ranek spędziłem w parlamencie. Rozmawiałem z różnymi
ministrami, senatorami, posłami. Wróciłem dość zmęczony".
"3 marzec. Idę spotkać się z ministrem ceł... Zgodnie z jego radą poszliśmy
do ministra finansów... Dowiedziałem się, że minister spraw wewnętrznych
przekazał moją sprawę panu Edgarowi Dewdney'owi (komisarzowi rządowemu do
spraw Indian i wicegubernatorowi Północno -zachodnich Terytoriów)".
I choć spotykał się z zachętą i obietnicami poparcia, potrzebował
potwierdzenia na piśmie, że premier zrealizuje przynajmniej część jego
postulatów. Każda zwłoka bardzo go niecierpliwiła. "Przykro mi, lecz sir
John nie może nic zrobić, dopóki sesja się nie skończy". Grandin uparcie
ścigał polityków, a oni równie uparcie szukali wymówek, dlaczego nie
podejmują żadnych konkretnych działań. Gazeta montrealska "L'Etandard"
podziwiała wieloletnie, pełne ofiar życie Grandina, które wiódł w nad wyraz
trudnych warunkach, nazywając go "nowym bohaterem" i ponaglała rząd
federalny, by spełnił żądania biskupa. "Jeśli władzom federalnym naprawdę
zależy na szybkim i bezpiecznym zasiedleniu północnego zachodu i jeśli nie
chcą one, by trzeba było eksterminować Indian, tak jak to robią nasi
sąsiedzi (aluzja do wojen z Indianami w Stanach Zjednoczonych), najlepiej
zrobią, gdy będą sprzyjać rzymskokatolickim misjom".
Wreszcie przyszedł list z sekretariatu premiera. Owszem będą pewne
ustępstwa. Grandin miał takie uczucie, jakby znalazł w prerii skrytkę z
pemikanem. Wyjechał z Ottawy mając prawo własności ziemi dla wszystkich
misji w swojej diecezji, a rząd terytorialny miał wyznaczyć i opłacać
dwujęzycznego sędziego pokoju. To były bardzo małe zwycięstwa zważywszy, że
Macdonald odmówił wszelkich funduszy na prowadzenie założonych przez
biskupa domów opieki dla indiańskich dzieci. Premier odrzucił plan biskupa
Grandina, który przewidywał utworzenie trzech szkół zawodowych i zaczął
realizować własny plan zbudowania jednej szkoły dla katolików i jednej
szkoły dla protestantów. Walka o szkoły trwała i nie widać było jej
zakończenia.
Biskup nauczył się doceniać potęgę prasy i to, że politycy szybko reagują,
jeśli w grę wchodziły sprawy mające wpływ na głosy wyborców. Wiedział też,
że Indianie nie doceniali wagi chrześcijańskiego wykształcenia. Jeśli mogli
wybierać, woleli naukę w szkole publicznej, po to, żeby się nauczyć
angielskiego i zdobyć praktyczne wiadomości. Mimo to biskup nie tracił
nadziei. Po długich latach walki na szlaku z północnym wrogim klimatem
wiedział, że na wypadek jakichś nieprzewidzianych okoliczności zawsze
trzeba mieć zapas żywności. Ojciec Albert Lacombe był jego sekretnym atutem
w batalii o szkoły, człowiekiem idealnie nadającym się do podjęcia walki
politycznej.
"Nie zapominaj, że musisz stale nękać tych dżentelmenów z rządu, żeby coś
od nich uzyskać. Powiedz im, że gdyby cię wyśmiali tak, jak to zrobili ze
mną, to ja wrócę do Ottawy. Nie dam im spokoju, dopóki nie zrobią czegoś
konkretnego".
Grandin wracał do domu z jeszcze jednym częściowym zwycięstwem. Otóż
biskupi kanadyjscy obawiając się, że nowe stowarzyszenie pomocy misjom może
osłabić ofiarność potrzebną w innych dziedzinach, głosowali przeciwko tej
organizacji. Zamiast tego zgodzili się na organizowanie raz w roku zbiórki
przeznaczonej w całości na finansowanie szkół Grandina. Zbiórka taka miała
pewne dobre strony, dawała biskupowi Grandinowi szansę na zainteresowanie
swoją diecezją całego kraju. Biskupi proponowali też, by w liście
pasterskim zaapelował nie tylko o fundusze, ale i o to, by zgłaszali się
młodzi ludzie, którzy chcieliby zostać oblackimi braćmi zakonnymi.
W pierwszym swym liście pasterskim w roku 1883 napisał: "Nasi bracia, choć
formalnie nie są misjonarzami, są nimi naprawdę, bo oni przecież w ramach
własnych możliwości współpracują z kapłanami, by rozwijać cywilizację i
rozszerzać panowanie Chrystusa.
Są wśród nich wykwalifikowani stolarze, mechanicy, krawcy, szewcy i tak
dalej. Wszyscy oni pracują ciężko, z całym oddaniem i podobnie jak księża i
biskupi nie pracują dla ziemskich korzyści, ale wyłącznie dla chwały Boga i
zbawienia dusz".
Rozpocząwszy swoją ogólnokanadyjską kampanię biskup Grandin wrócił w 1883
roku do St. Albert wraz z trzema nowymi księżmi, dwoma braćmi, czterema
młodymi ludźmi, którzy pragnęli zostać misjonarzami oraz ośmioma
zakonnicami (należącymi do Zgromadzenia Wiernych Towarzyszek Jezusa), które
miały pracować w nowych szkołach internatowych dla dziewcząt. Diecezja
potrzebowała każdego pracownika, jakiego biskup mógł zwerbować. W tym
czasie dwadzieścia pięć parafii i misji służyło Indianom, Metysom i
tysiącom nowych osadników.
Linia kolejowa Canadian Pacific szybko posuwała się na zachód, nie tylko
przyspieszając transport w tym rozległym kraju, ale również zmieniając
życie prerii. Ostatni gwóźdź w tory transkontynentalnej linii miał być
wbity w roku 1885. Masowy napływ imigrantów poważnie obciążał i tak skromne
zasoby Grandina. Nowe osady potrzebowały szkół, kościołów i kapłanów,
którzy mówiliby językami przybyszów. Biskup Grandin postanowił z całym
uporem walczyć o to, by Kościół miał prawo zakładania szkół. Mimo że w roku
1875 parlament kanadyjski zagwarantował wszystkim prawo do nauki w szkołach
wyznaniowych i prawo do własnego języka, przekazując te postanowienia
władzom terytorialnym do wykonania, biskup Grandin był nadal czujny. Ten
jego upór dopomógł rodzicom katolickim wprowadzić te prawa do aktu
konfederacji, kiedy Alberta i Saskatchewan stały się w roku 1905
prowincjami.
I znowu zaczęły się dni intensywnej pracy w St. Albert, przerwane
niezwykłym wydarzeniem. W dniu 15 września 1884 roku dzwony jego katedry i
klasztoru rozdzwoniły się nagle, mącąc spokój wrześniowego poranka. Zwykle
oznaczało to jedno z dwojga: albo osadzie groziło niebezpieczeństwo, albo
była jakaś specjalna okazja do uczczenia. Idąc po schodach ganku domu
misyjnego Grandin usłyszał przez otwarte okno gwar rozmów. To misjonarze,
którzy bardzo rzadko spotykali się w tak licznym gronie, opowiadali sobie o
życiu i przygodach wśród lasów i prerii. Kiedy wszedł, wszyscy umilkli i
czterdziestu ojców i braci padło na kolana. Słychać było tylko brzęczenie
muchy. Na dworze dzwony radośnie wzywały wszystkich, by uczcili dwudziestą
piątą rocznicę objęcia diecezji przez biskupa Grandina. Widok współbraci i
przyjaciół klęczących przed nim bardzo go zakłopotał. Dał więc znak, żeby
usiedli.
Pierwszy przemówił ojciec Leduc:
- Ten świąteczny dzień jest dniem naszej radości, naszej własnej chwały,
bowiem chwała ojca promieniuje na synów jego. Wasza ekscelencjo, ofiarujemy
ci nasze serca wraz z całą miłością, do jakiej są one zdolne. U twych stóp
składamy nasze całkowite oddanie się pracy, jaka ci została powierzona, a
która jest w pełni pracą Bożą. Oto dajemy ci ofiary, jakie zebraliśmy u
naszych krewnych, dobroczyńców i przyjaciół.
Potem ojciec Leduc wprowadził biskupa do katedry. Na ołtarzu leżały nowe
szaty liturgiczne, monstrancja oraz inne paramenty liturgiczne. Dwa anioły
wyrzeźbione w drewnie przez brata Patryka Bowesa zdobiły kościół. Biskup ze
wzruszeniem przyjął kielich i mszał - dar oblatów z całego świata.
- Jestem głęboko wzruszony - powiedział bardzo cicho. Przez łzy spojrzał na
zamglone postacie mężczyzn i kobiet - ludzi, którzy wraz z nim pracowali.
Najwięcej go cieszyło to, że jego misjonarze byli wierni swemu powołaniu i
jemu samemu. O wiele ważniejsze niż dzisiejsza uroczystość było powszechne
uznanie, jakim cieszyła się wytrwałość jego misjonarzy, niezachwiana wobec
głodu, mrozów, chmar komarów, które ludzi i zwierzęta przyprawiały nieomal
o szaleństwo. Wyraził też swoje uznanie zebranym w kościele:
- Jeśli zrobiłem choć trochę dobrego, to nie zrobiłem tego sam... W tym
kraju często podróżujemy saniami ciągniętymi przez psy. Najbardziej ceniony
jest pies przewodnik, ponieważ to on prowadzi pozostałe. Ale nie jest
najlepszy ten, który pracuje ponad miarę albo wysila się ciągnąc
najmocniej. Bowiem ci za nim, którzy też pracują, mają wtedy wiele
kłopotów.
Stoję na czele tej diecezji. I zostałem dzisiaj wielce uhonorowany, ale te
wszystkie honory są przeznaczone również dla innych, bowiem to oni
zasługują na nie o wiele bardziej niż moja niegodna osoba.
Pomimo wysiłków, żeby pomniejszyć owe zaszczyty, biskup Grandin nie mógł od
nich uciec. Wiele osób przybyło z Edmonton oraz innych odległych misji,
żeby go uczcić. Misjonarze anglikańscy również złożyli mu gratulacje, a był
to gest dobrej woli, który dopomógł złagodzić nieco napięcia i usunąć nieco
goryczy, jakie nagromadziły się przez dziesięciolecia pomiędzy tymi dwoma
wyznaniami. Chociaż dla biskupa było to kłopotliwe, że traktowano go jak
bohatera, uważał, że te uroczystości przyczynią się do wzmocnienia
społeczności chrześcijańskiej. W swoim dzienniku napisał: "Najważniejsze
jest, żeby to wszystko posłużyło na chwałę Boga".
Uroczystości dwudziestopięciolecia posługi biskupa zachodniej Kanady stały
się okazją, by misjonarze oblaccy mając wreszcie nieco czasu mogli
nacieszyć się swymi osiągnięciami. W powszechnym uznaniu ich sukcesów kryła
się jednak bolesna niepewność co do przyszłości Indian i Metysów. Indiańscy
wodzowie, tacy na przykład jak Kruczy Pazur, wódz Czarnych Stóp w
południowej Albercie, głęboko przeżywali stałą ekspansję białych. Kiedy
gwizdki pociągów Canadian Pacific zaczęły rozlegać się o kilka kilometrów
na wschód od Calgary, Kruczy Pazur wysłał ostrzeżenie, iż linia kolejowa
nie może odciąć części jego rezerwatu. Jeśli to nastąpi, rozgniewa się tak
bardzo, że rozkaże swoim wojownikom zmasakrować robotników budujących
linię.
Biskup Grandin zaczął szukać kogoś, kto zaproponowałby kompromis, dzięki
któremu nie doszłoby do rozlewu krwi. Tym człowiekiem był ojciec Albert
Lacombe, którego Czarne Stopy darzyły zaufaniem. Pracownicy z Canadian
Pacific nie chcieli konfrontacji z Indianami, ale też nie zamierzali
ustąpić. Czarne Stopy również nie zamierzały ustąpić. Dziś była to linia
kolejowa. Jaki powód będzie jutro, żeby im zabrać jeszcze więcej ziemi?
Biskup z niezwykłą uwagą słuchał każdego słowa ojca Lacombe, kiedy
opowiadał o pertraktacjach z sir Williamem Van Hornem, naczelnym dyrektorem
Canadian Pacific.
- Uzyskać zgodę Van Horne'a nie było łatwo. Moje propozycje przesłałem za
pomocą ich telegrafu. Cóż to za cudowny wynalazek! Pod żadnym pozorem nie
chcieli wstrzymać robót ani nawet zwolnić ich tempa.
- A jak przekonałeś wodza, żeby zachował rozsądek?
- Gdy tylko Van Horne zgodził się na moją propozycję, kupiłem sto
kilogramów cukru, taką samą ilość herbaty i tytoniu oraz kilka worków mąki.
Byłem gotów. Potem wysłałem wiadomość, że chcę rozmawiać z Kruczym Pazurem
i jego plemieniem.
Kiedy ojciec Lacombe w roku 1883 opisywał scenę spotkania w Gleichen,
biskup doskonale mógł to sobie wyobrazić. Wielki wódz przybył konno,
starszyzna plemienna i wojownicy zebrali się wokół niego, ich konie
uderzały kopytami o ziemię, ogonami opędzając się od much. Ileż to razy
stał samotnie przed wodzami indiańskimi w podobnych sytuacjach, prosząc, by
raz jeszcze rozważyli swoje decyzje. Grandin mógł niemal słowo w słowo
wyrecytować to, co mówił ojciec Lacombe. Ale najpierw, zgodnie ze zwyczajem
należało rozdzielić dary, a dopiero potem misjonarz mógł zabrać głos.
- Proszę was, wysłuchajcie mnie - zaczął Lacombe pertraktacje z Czarnymi
Stopami. - Jeśli znajdzie się wśród was ktoś, kto może powiedzieć, że w
ciągu piętnastu lat, jakie spędziłem z wami, choć raz służyłem wam złą
radą, niech powie to bez lęku. - Misjonarz spojrzał najpierw na Kruczy
Pazur, potem kolejno na starszyznę. Nikt się nie odezwał. - Moi
przyjaciele, dzisiaj mam tylko jedną radę dla was. Niech biali przejdą
przez waszą ziemię i niech wybudują swoją linię kolejową. Nie mogą tej
ziemi zabrać wam na zawsze.
Kilku Indian zaczęło szemrać. Kruczy Pazur wyciągnął rękę:
- Niech wódz modlitwy mówi. Jest naszym przyjacielem. Musimy go wysłuchać.
>- Biali, którzy przejdą przez wasze ziemie, to robotnicy. Wasz spór
dotyczy ich zwierzchników. To z nimi musicie załatwić tę sprawę, a nie
zabijać tych, którzy układają tory. Powiedziałem ich wodzom, że jesteście
bardzo rozgniewani i że będziecie walczyć o waszą ziemię. Oni rozumieją,
ile ona dla was znaczy. Wicegubernator zgodził się przyjechać za parę dni,
żeby wysłuchać waszych skarg. Jeśli nie zgodzicie się na jego propozycję,
wtedy możecie zmusić robotników do odejścia.
Indianie w pośpiechu zaczęli omawiać propozycję, ojciec Lacombe stał w
milczeniu patrząc na nich, jego czarną sutannę szarpał silny wiosenny
wiatr. W przemówieniu swym użył całej siły perswazji, mając nadzieję, że w
ten sposób uniknie się masakry. Teraz Kruczy Pazur musiał zdecydować, czy
Indianie posłuchają jego rady, czy też zaatakują budowniczych linii
kolejowej.
Kruczy Pazur podniósł rękę nakazując ciszę i stanąwszy przed misjonarzem
rzekł:
- Wodzu modlitwy, od dawna jesteś naszym przyjacielem. Wysłuchaliśmy
twojej mądrej rady. Jeśli będziemy pewni, że ludzie z linii kolejowej dadzą
nam więcej ziemi, niż ta, co jest potrzebna do zbudowania tej linii, to my
nie wyrządzimy krzywdy robotnikom.
Biskup Grandin oparł się wygodnie w fotelu, a uśmiech rozjaśnił jego oczy:
- Kruczy Pazur jest bardzo przebiegłym wodzem. Dobrze wie, że zabicie
robotników niczego nie rozwiąże. Ale co z wicegubernatorem? Czy Dewdney
naprawdę przyjechał?
Edgar Dewdney spotkał się z Kruczym Pazurem i jego plemieniem kilka dni
później. W zamian za teren zajęty pod linię kolejową obiecał dać sto razy
tyle ziemi na południowym krańcu rezerwatu. Gdyby wódz nie przyjął tej
propozycji, Dewdney oświadczył, że robotnicy przerwą pracę i wyniosą się z
rezerwatu.
- Oczywiście Czarne Stopy przyjęły tę propozycję.
- Nie mogli odmówić korzystnej transakcji. Prace przy budowie linii
kolejowej znowu zostały podjęte i robotnicy w czerwcu dojdą do gór.
Niestety nie wszystkie konflikty pomiędzy miejscową ludnością i białymi
bywały tak łatwo rozwiązywane, bez stosowania przemocy. Długa lista krzywd
Metysów, którzy nadal nie mieli prawa własności swojej ziemi, była
przyczyną tajemnych spotkań w odległych chatach. Rząd federalny znieważył
Metysów, właścicieli ziemi, kiedy złamał obietnicę, że ich
charakterystyczne długie, wąskie farmy pozostaną nietknięte. Zebrali
sześćset dolarów, żeby wysłać ojca Leduca oraz jeszcze jednego delegata do
Ottawy, by nakłonili oni władze federalne do zmiany decyzji. Dzięki
stanowczemu poparciu biskupa Grandina żądania Metysów z St. Albert zostały
wreszcie zaspokojone.
Chociaż w okręgu St. Albert Metysi wygrali, nie mogli zyskać prawa
własności ziemi w innych okolicach. Premier Macdonald ignorował ostrzeżenia
misjonarzy, a nawet własnych urzędników, że powszechne oburzenie, jeśli się
go nie załagodzi, może doprowadzić do wybuchu rebelii na terenach w
dorzeczu Północnego i Południowego Saskatchewanu. Ale "Stare Jutro" nie
zamierzał zrezygnować z polityki siły.
Biskup Grandin i jego misjonarze chcieli być rzecznikami pokoju. Popierali
żądania Metysów, żeby ostatecznie ustalić ich prawa do ziemi, tak, by mogli
mieć pewność, że nikt ich z niej nie wyrzuci. Na początku lat
osiemdziesiątych gniew i wzburzenie coraz bardziej narastały. Zdaniem
Grandina tylko rozległe rezerwaty mogły być wystarczającymi "buforami"
pomiędzy Indianami i rozproszonymi na dużych obszarach białymi osadnikami.
W tym samym czasie oblaci nalegali na Metysów oraz wodzów indiańskich, żeby
powstrzymywali swoich najbardziej gwałtownych współbraci, którzy byli
przekonani, że Macdonald ulegnie tylko strzałom z winchesterów.



16. NIGDY WIĘCEJ ŻEBRANINY

Wędrujący Duch przyklęknął na kolanie w głównej nawie małego, zbudowanego z
bali kościółka pod wezwaniem Matki Boskiej Dobrej Rady w Frog Lakę (obecnie
w Albercie, na granicy prowincji Saskatchewan, na północ od Lloydminster).
Pochylił się nad swoim naładowanym winchesterem, jednym palcem od
niechcenia uderzając o spust. Wysoki, smukły Indianin dobrze wiedział, jak
niezwykle ważną częścią walki na prerii, polegającą na stosowaniu taktyki
ataku i ucieczki, jest terror. Wojenny wódz Indian Kri z Równin był gotów
do walki. Jego czarne kręcone włosy (co jest rzadkością u Indian) splecione
były w warkoczyki, na głowie miał czapkę ze skóry rysia, którą zdobiło pięć
piór orła - oznaka walki. Żółta wojenna farba pokrywała jego powieki, usta
i brodę. Wędrujący Duch patrzył na ojca Feliksa Adelarda Fafarda. Misjonarz
z Frog Lake starał się nie dostrzegać groźnych gestów i narastającego
hałasu, podczas gdy odprawiał mszę w Wielki Czwartek, 2 kwietnia 1885 roku.
Otwarta rebelia, której tak bardzo obawiali się misjonarze, w każdej chwili
groziła wybuchem. Francuscy Metysi dość już mieli politycznych uników
premiera Macdonalda. Metys, Ludwik Riel, mistyk i przywódca, nie zgadzał
się na dalsze czekanie. Ogłosił swój tymczasowy rząd prowincji Saskatchewan
8 marca 1885 roku, podobnie jak to uczynił piętnaście lat temu w Manitobie.
Gabriel Dumont, król myśliwych polujących na bawoły i dowódca zbrojnych
oddziałów Riela, wygrał pierwszą bitwę 26 marca, kiedy jego ludzie zabili
kilkunastu policjantów i ochotników z Duck Lake. Wodzowie Indian Kri
uważali, iż przyłączając się teraz do buntowników mają szansę na odzyskanie
dawnej wolności.
- Dominus vobiscum - powiedział ojciec Fafard zwracając się do
przerażonych wiernych. Z pewnością Pan był z tymi mężczyznami i kobietami,
teraz gdy nienawiść wojowników Kri dosięgła zenitu.
- Et cum spiritu tuo - odparł odważnie samotny głos - "i z duchem twoim".
Ojciec Fafard modlił się żarliwie, by Duch Święty oświecił go tego dnia,
zmieniając słabość w siłę. Tylko francuski misjonarz mógł się przeciwstawić
Wędrującemu Duchowi. Ale jak? Obietnice nie miały już żadnego znaczenia.
Fafard obawiał się, że jeden rozkaz wodza wystarczy, by rozpocząć masakrę.
Młodzi wojownicy chodzili po kościele, pyszniąc się swymi strojami,
śpiewając i tańcząc w takt rytmu bębna, pili przy tym alkohol zrabowany ze
składu Kompanii Hudsońskiej i domów osadników. Fafard dał znak ręką ojcu
Feliksowi Marchandowi, młodemu księdzu zNoobliskiej misji w Onion Lake,
żeby nie interweniował. Wiedział, że wojownicy zaczną strzelać przy
najdrobniejszym podejrzanym geście. Nagle bez żadnego ostrzeżenia wódz
wojenny, który krążył po głównej nawie kościoła, oddał serię strzałów,
która przeszła nad głowami księży. Indianie i biali przypadli do ziemi.
Okno zabrzęczało, odłamki szkła i drzewa spadły na głowy tych, którzy
skulili się pod drzwiami szukając schronienia.
- Matko Najświętsza Dobrej Rady, ratuj nas - powtarzał ojciec Fafard. Małą
grupkę swoich wiernych, mieszkających w Onion Lake zabrał do Frog Lake,
ponieważ sądził, że w ten sposób uchroni ich od ataku. Ojciec Fafard
pracował wśród Indian od dziesięciu lat. Był przyjacielem Wielkiego
Niedźwiedzia, wodza Indian Kri. Niestety misjonarze nie wiedzieli, że
Wielki Niedźwiedź stracił kontrolę nad swoimi wojownikami. Wędrujący Duch
podniecony wiadomością o zwycięstwie Metysów nad policją w Duck Lake, o
blisko trzysta kilometrów na wschód, namówił młodych wojowników, by
pomalowali się barwami wojennymi. Nienawidził białych za to, że ich
traktaty zmusiły go do przehandlowania wolności wśród lasów i prerii na
zamknięcie w nowych rezerwatach.
Ojciec Fafard szybko skończył odprawiać mszę. Jeśli inni wojownicy zaczną
strzelać na oślep, mogą zabić wszystkich. Na zewnątrz kościoła może uda mu
się przekonać Indian, żeby spokojnie wrócili do obozu Wielkiego
Niedźwiedzia. Ksiądz stał przed ołtarzem prosząc Indian, żeby wyszli.
Słysząc to Wędrujący Duch zmarszczył się groźnie.
- Wychodźcie! - zawołał do zebranych. - Wychodźcie!
Indianie i biali spiesznie wybiegli przed kościół. Kapłani powoli
zdejmowali szaty, grając na zwłokę, zastanawiając się, co uczynić, żeby
uspokoić Indian i uchronić białych od niebezpieczeństwa.
- Szybciej! - krzyknął Mały Niedźwiedź, gdy misjonarze zaczęli wychodzić z
kościoła.
- Ale ja muszę zamknąć kościół.
Mały Niedźwiedź spojrzał z nienawiścią i uderzył ojca Fafarda kolbą
strzelby, trafiając blisko oka. Z rany trysnęła krew. Ludwik Goulet, Metys,
skoczył na Małego Niedźwiedzia.
- Daj spokój! - krzyknął Fafard. - Oni zabiją nas wszystkich.
W kilka minut później grupa wiernych znalazła się przed domem sąsiadującym
z kwaterą oddziału policji. Wędrujący Duch rozkazał im iść o kilometr dalej
do obozu Wielkiego Niedźwiedzia, obiecując, że żadnemu z białych nie stanie
się krzywda. Tom Quinn, agent federalny do spraw Indian, odmówił.
- Jeśli chcesz żyć, pójdziesz.' - wrzasnął Wędrujący Duch.
- Mam dosyć ciebie i twoich wojowników, nigdzie się stąd nie ruszę. - Quinn
nie lubił Indian, pomimo że jego matka była Metyską, a on sam ożenił się z
Indianką z plemienia Kri. Wędrujący Duch nienawidził Quinna, ponieważ
często odmawiał Indianom żywności, chyba że wykonali jakąś dodatkową pracę.
Nazywali go oni "Człowiek, który zawsze mówi nie" i "Siuksowy Mówca", z
powodu jego indiańskiego pochodzenia.
- Ja też mam ciebie dość! - zawołał Wędrujący Duch. - Zaraz cię zabiję - i
strzeli! Ouinnowi prosto w głowę. Teraz już nie można było powstrzymać
przemocy. Wędrujący Duch tańczył na drodze wokół ciała agenta wymachując
strzelbą i śpiewając:
- Zabić Siuksowego Mówcę.'
- Zabić, zabić - w odpowiedzi krzyknęli Indianie. Biali zamknięci pod
strażą w jednym z domów patrzyli na siebie z niedowierzaniem. A więc stało
się najgorsze. Ktoś przegrał w śmiertelnej konfrontacji z Wędrującym
Duchem. Matki próbowały ukryć przerażone dzieci.
Widząc, co się dzieje, Wielki Niedźwiedź zrozumiał, że jego autorytet jako
wodza Indian Kri z Równin nie tylko został zagrożony, ale w ogóle
przestanie się całkowicie liczyć, jeśli zabójstwo Quinna spowoduje daisze
śmiertelne ofiary. Utorował sobie drogę wśród tańczących wojowników, którzy
pod wpływem alkoholu podnieceni widokiem krwi sączącej się z rany agenta,
znajdowali się w stanie szału.
Krzyknął, żeby przestali, starając się zagłuszyć przeraźliwe okrzyki
rozwścieczonego tłumu. Konie cofnęły się, kopytami wybijając rytm werbla na
tle przerażających wrzasków pieśni wojennej Indian Kri. Wędrujący Duch i
Wielki Niedźwiedź starali się przekrzyczeć ten straszny hałas, żeby zwrócić
na siebie uwagę.
- Zabić, zabić! - wołali wojownicy.
- Spokój, spokój! - wołał Wielki Niedźwiedź.
Kilka salw było dowodem, że Wędrujący Duch zwyciężył w tym śmiertelnym
pojedynku na głosy. Kiedy ojciec Fafard przyklęknął, by pocieszyć Johna
Delaneya, zapewne następną ofiarę, Goły Kark spokojnie podniósł strzelbę i
strzelił do misjonarza. Ten ciężko ranny, żył jeszcze, jęczał. Chodzące
Niebo, młody Indianin Kri, którego Fafard żywił, ubierał i przyjął na łono
Kościoła, podniósł strzelbę i strzelił prosto w głowę misjonarza. Widząc to
ojciec Marchand z krzykiem podbiegł do umierającego. Wtedy Wędrujący Duch
odwrócił się i strzelił. Młody kapłan zginął na miejscu, twarzą padając w
topniejący śnieg i błoto. Ojciec Fafard zmarł wkrótce potem. Nie wszyscy
Indianie przyłączyli się do tej masakry. Zabicie dziewięciu białych budziło
u wielu Indian oburzenie i sprzeciw, ale nie byli oni w stanie powstrzymać
innych od rabowania i podpaleń. Wojownicy wypili wino mszalne ojca Fafarda
i chodzili po kościele ubrani w jego szaty liturgiczne.
W trzy dni później, w Niedzielę Wielkanocną, nastąpił ostatni akt
świętokradztwa. Rozpasani wojownicy wrzucili ciała obu misjonarzy do
piwnicy kościoła i podpalili go. Kiedy nad Frog Lake ukazał się duży dym,
Indianie wycofali się w przerażeniu. Zły znak ukazał się na niebie. Dym z
płonących ciał i bali kościoła ułożył się w kształt mężczyzny i konia. Ich
zdaniem oznaczało to, że wkrótce pojawią się setki białych na koniach,
którzy pomszczą śmierć zabitych.
Wiadomości o tych strasznych morderstwach szybko dotarły na południowy
zachód do Edmonton, wzmagając jeszcze strach, jaki wywołało zwycięstwo
Metysów 26 marca w Duck Lake. Telegraf wystukiwał tę okropną wiadomość.
Mieszkańcy Edmonton, którzy spotykali się w sklepach i salonach zadawali
sobie wzajemnie pytanie: "Czy inni Metysi oraz Indianie Kri przyłączą się
do powstania?" Duża grupa Metysów z St. Albert nie była groźna dla
Edmonton, bo wielu białych mieszkańców miało również poważne zatargi o
ziemię z rządem federalnym. Ale wstrząsające wieści o masakrze we Frog Lake
i napad w dniu 3 kwietnia dwóch band Indian Kri na rządowy skład towarów w
Saddłe Lake blisko St. Paul wywołało w Edmonton panikę. Uczestnicy
zorganizowanego naprędce zebrania w salonie Kelleya opracowali plan obrony.
Mieszkańcy wzmocnili mury starego Fortu Edmonton, leżącego na północnym
brzegu rzeki Północny Saskatchewan (dzisiaj przy Ulicy 109), miało to być
schronienie dla kobiet i dzieci.
Wielu ludzi z tego okręgu schroniło się w misji St. Albert. Byli
przekonani, iż tylko biskup Grandin potrafi ich ocalić. Zamieszkali w
szkołę, w warsztatach, wszędzie tam, gdzie było trochę miejsca.
"Nie mamy amunicji ani broni palnej. I bardzo się z tego cieszę. Mam
nadzieję, że to będzie nasz ratunek. Nie nabijajcie strzelb... Jeśli
Indianie przyjdą, wyjdę im na spotkanie z dwoma kapłanami i kilkoma
Metysami. Zrobimy wszystko, co w naszej mocy, żeby nie dopuścić do rozlewu
krwi".
Mimo obaw, to nie w St. Albert doszło do konfrontacji, lecz o sto
kilometrów na południe do Edmonton w pobliżu Ponoka. Wódz Grzmiące Niebo i
jego wojownicy z plemienia Niedźwiedzi ze Wzgórz przyłączyli się do
rewolty. Złupili magazyn Kompanii Hudsońskiej i farmę w Battle River
Crossing. 12 kwietnia, przed udaniem się na północ, żeby przyłączyć się do
sił Wielkiego Niedźwiedzia w Forcie Pitt i stamtąd dokonać napadu na
policję i ochotników, postanowili odtańczyć taniec wojenny. To opóźnienie
dało okazję ojcu Konstantynowi Scolleno-wi, irlandzkiemu misjonarzowi
plemienia Niedźwiedzi ze Wzgórz, żeby uspokoić podnieconych wojowników.
Wódz Grzmiące Niebo przekonał się, że odwaga jednego człowieka może
przeciwstawić się planom Indian.
- Zaczekajcie. Musicie mnie wysłuchać, nim będzie za późno. Wielu waszych
młodych ludzi umrze. - Ojciec Scollen nie lubił, jak go lekceważono. Wszedł
w sam środek wojennego tańca, szukając kogoś, kto mógłby przekonać tych,
których nazywał "młodymi łajdakami", żeby go wysłuchali. Wojownicy oddali
na postrach kilka strzałów nad jego głową, ale misjonarz nie wycofał się.
- Riel, Riel, nie posłuchamy cię! - krzyczeli do Scollena.
Ale jeden posłuchał. Misjonarz przekonał wodza, który nazywał się Krótki
Ogon, że Indianie stracą znacznie więcej, niż mogą zyskać. Wódz przepchnął
się przez tańczący krąg, żeby uciszyć bębny. W zamieszaniu, jakie
nastąpiło, ojciec Scollen posłużył się bronią, której wojownicy ze
strzelbami nie mogli sprostać. Wygłosił dwugodzinne kazanie, które wreszcie
rozproszyło zebranych.
Na szczęście Czarne Stopy oraz inne plemiona na południu nie przyłączyły
się do rebelii, głównie dzięki pracy ojca Lacombe'a i biskupa Grandina.
Kiedy walki zostały zlokalizowane do północnych osad z powodu poważnych
błędów taktycznych popełnionych przez Riela i Dumon-ta, przywódcy Metysów
zrozumieli, że marzenie o zwycięstwie pierzcha. Ostateczną klęską było
starcie z siłami generała brygady Fryderyka Middletona pod Batoche w środku
maja 1885 roku.
Podczas gdy przedstawiciele rządu przygotowywali proces Riela w Reginie i
poszukiwali Dumonta, który uciekł, biskup Grandin zaczął odbudowywać swoje
misje i leczyć głębokie rany zadane jego ludowi. Śmierć ojca Fafarda i ojca
Marchanda, zranienie ojca Juliana Mouli-na, od trzydziestu dwóch lat
duszpasterza parafii Batoche, przygnębiły biskupa. Kiedy walka się
skończyła, pojechał na północ, żeby wizytować misje i miejsce masakry we
Frog Lake. Rozpłakał się podczas modlitwy nad grobami obu zamordowanych
misjonarzy. Na jego prośbę wzniesiono krzyż w miejscu, gdzie zginęli. "Od
czasu powrotu z Europy straciłem ośmiu misjonarzy. Tylko dwaj z nich
zakończyli życie w łóżku. Pozostali albo zamarzli na śmierć, albo zostali
zabici przez Indian" - napisał biskup do matki ojca Fafarda. Opisał śmierć
jej syna, napisał także o tym, z jaką troskliwością pewna Indianka
zaopiekowała się ciałami obu zabitych misjonarzy. - "Zachowałem dla Pani
różaniec Jej wspaniałego syna".
Biskup Grandin miał przed sobą trudne zadanie odbudowania kościoła we Frog
Lake oraz ośmiu innych misji uszkodzonych lub zniszczonych podczas
prowadzenia walk. Czekały go też trudne rozmowy pojednawcze z wieloma
Metysami, którzy byli zdania, że misjonarze ich zdradzili. Choć odmówili
poparcia dla używania przemocy, to przecież od początku narastania
niezadowolenia oblaci popierali słuszne żądania Metysów, domagających się
od rządu Kanady ostatecznego załatwienia roszczeń do ziemi. W swoich
listach i rozmowach z najwyższymi władzami biskup Grandin stale mówił o
konieczności podjęcia szybkich decyzji, by doprowadzić do uczciwego
rozwiązania tych spraw. Świadczy o tym ton jego listu z roku 1884 do
ministra robót publicznych Hektora Langevina.
"Ubolewam nad tym, w jaki sposób rząd okazał prawdziwą pogardę dla tego
kraju. Członkom rządu nie wolno ignorować faktu, że zarówno Metysi jak i
Indianie posiadają narodową dumę i wpadają w gniew, kiedy sądzą, że się
nimi pogardza. A kiedy zostaną doprowadzeni do ostateczności i cierpliwość
ich się wyczerpie, ani misjonarze, ani biskup nie będą w stanie przywołać
ich do rozsądku. I dlatego usilnie proszę Wielce Szanownego Pana Ministra,
aby użył całego swojego wpływu, tak by ich słuszne żądania zostały
rozpatrzone".
Biskup Grandin rozumiał, jak ważna jest sprawa ziemi dla Metysów. Był
świadkiem tego, jak do niedawna samowystarczalni Indianie ponosili teraz
fatalne skutki zależności od zdobyczy cywilizacji białych i naśladowania
najgorszych obyczajów ich życia. Ale Indianie przynajmniej mieli swoje
rezerwaty, które do nich należały. Dla Metysów nie trzeba było traktatów,
by prawnie regulować współżycie z białymi. Bez Metysów handel skórami nigdy
nie byłby możliwy. A teraz rząd lekceważył fakt, że trzeba zapewnić im nowe
warunki życia, by mogli zająć się uprawą ziemi, gdyż handel skórami
zamierał. Riel próbował zaspokoić żądania Metysów budując nowe
chrześcijańskie społeczeństwo.
"Riel uderzył mnie jako człowiek niezwykle aktywny zarówno w sprawach
religii, jak i polityki. Obawiam się, że może popaść w obłęd. Wielu
misjonarzy i Metysów podziela moje obawy. Ale większość Metysów uważa go za
wyrocznię" - pisał biskup Grandin w kilku listach, w których ostrzegał rząd
o niebezpieczeństwie lekceważenia roszczeń Metysów.
Ludwik Riel popadł w konflikt z misjonarzami, ponieważ łączył taktykę
polityczną z religijnymi aspiracjami. Kiedy ojciec Aleksander Andre,
superior oblatów na północy Kanady, odmówił uznania stworzonego przez niego
rządu tymczasowego, przywódca Metysów nazwał go zdrajcą i oskarżył
wszystkich misjonarzy o zdradę miejscowej ludności. Przepaść znacznie się
pogłębiła, gdy ksiądz Witalis Fourmond, w marcu, przed wybuchem rebelii,
ostrzegł Metysów podczas niedzielnej mszy w Bato-che, że kapłani nie będą
udzielać im sakramentów, gdyby chwycili za broń przeciwko władzom. Tak
ostre stanowisko oblatów zaskoczyło Metysów. Przeciwstawienie się gwałtom
było zrozumiałe, ale jak misjonarze mogli odmawiać sakramentów, pokarmu ich
dusz?
Po tej pamiętnej mszy Riel dał wyraz swej wściekłości wobec ojca Fourmonda
podczas wymiany słów na kościelnym placu.
- Ojciec zamienił kazalnicę prawdy na trybunę polityczną, trybunę fałszu i
niezgody, odmawiając sakramentów tym, którzy podnieśli broń w obronie swych
świętych praw! - krzyczał przywódca Metysów.
By dowieść, że jego misja miała poparcie Kościoła, Riel pokazał trzy listy
od biskupa Ignacego Bourgeta z Montrealu. Ojciec Fourmond nie poddał się.
- Już je widziałem, to stare listy. Nie popierają twych żądań. Nie mam nic
więcej do powiedzenia.
Milczący tłum rozstąpił się, kiedy misjonarz szybko skierował się do
kościoła. Pompon na jego birecie podskakiwał na silnym marcowym wietrze,
kiedy próbował go przytrzymać na głowie. Oblacki krzyż wetknięty ukośnie za
cyngulum również się chwiał.
Oburzony Riel zwrócił się do zebranych:
- Nie słuchajcie tego kapłana, słuchajcie mnie. Wytłumaczę wam, co się
dzieje. - Krąg mężczyzn i kobiet wokół niego zacieśnił się. Który z nich
mówił prawdę? Czy powinni iść za misjonarzami, czy za człowiekiem, którego
nazywali prorokiem?
Wysoki, skupiony Riel stojąc na śniegu przykuwał uwagę. Jego sposób
mówienia hipnotyzował zalękniony tłum:
- Duch Boży uciekł od papieża w Rzymie, żeby spłynąć na biskupa Bourgeta w
Montrealu, na człowieka, który rozumie i popiera naszą walkę o nowe
chrześcijańskie społeczeństwo w tym kraju. Jeśli kapłani nie poprą naszej
krucjaty, to pójdziemy do walki bez nich. Jeśli nie będą udzielać
życiodajnych sakramentów, to ja będę ich udzielać.
Rozłam pogłębił się jeszcze bardziej w kilka tygodni później, gdy Riel
znowu sprzeciwił się misjonarzom i poprowadził grupę swoich zwolenników,
żeby zająć parafialny kościół świętego Antoniego Padewskiego w Batoche.
Rozgniewany ojciec Julian Moulin nazwał Riela "heretykiem".
- Raczej jestem protestantem - powiedział Riel, śmiejąc się z kapłana. A
kiedy ojciec Moulin odchodził, Riel zawołał za nim: - Rzym upadł!
Później, kiedy Moulin odrzucił propozycję sprawowania roli pierwszego
kapłana nowej religii, przywódca Metysów zagroził, że wygoni go z
zachodniej Kanady. Odmowa ojca Walentego Vegreville pełnienia funkcji
kapelana wojskowych sił Metysów jeszcze bardziej rozgniewała Riela.
- Wobec tego ja będę waszym księdzem - powiedział swojemu ludowi.
Riel wierzył, że jego misja polega na tym, by stworzył nową, bardziej
surową wiarę na zachodzie Kanady. Exovidat, rada rządząca Metysów, ogłosiła
ją: "żyjącym, katolickim i apostolskim Kościołem Nowego Świata". Podczas,
gdy najbardziej fundamentalne zmiany polegały na tym, że przestano wierzyć
w ognie piekielne i zastąpiono doktrynę o realnej obecności Chrystusa w
Eucharystii obecnością symboliczną, Riel również ustalił praktyki, które
miały wpływ na codzienne życie Metysów. Nadał religijne nazwy dniom
tygodnia, sobotę ogłosił chrześcijańskim dniem obrzędów. Tylko jeden z
dziesięciu członków rady rządzącej nie poparł rezolucji oficjalnie
ogłaszającej Riela prorokiem.
Niektórzy Metysi oskarżali teraz oblatów, że zdradzili rebelię przed
decydującą bitwą pod Batoche, udzielając generałowi Middletonowi informacji
o ich liczebności i zasobach. Misjonarze zaprzeczyli tym oskarżeniom,
twierdząc, że honorowali swoje pisemne zobowiązanie, że nie staną po żadnej
stronie.
Po rebelii doszło do nieprzewidzianych zdarzeń. Kiedy walka została
zakończona, Riel i misjonarze, których generał trzymał jako zakładników w
stacji misyjnej Świętego Antoniego, szybko się pogodzili. Ostre słowa,
jakie wcześniej padały zarówno ze strony Riela, jak i misjonarzy, zostały
wybaczone i zapomniane. Riel, którego oblaci oskarżali o stosowanie
przemocy, "Antychryst", który próbował zniszczyć Kościół, wycofał swe
religijne roszczenia i umarł na szubienicy mając przy sobie jako osobistego
kapelana ojca Aleksego Andre, tego samego superiora oblatów, który przed
rebelią Metysów nalegał, by premier Macdonald przekupił ich przywódcę sumą
pięciu tysięcy dolarów amerykańskich i skłonił go do powrotu do Stanów
Zjednoczonych. Kiedy zaś Riel czekał na egzekucję w celi w Reginie, ojciec
Andre nazwał go "świętym".
Biskup Grandin był bardzo rozgoryczony śmiercią swoich dwóch misjonarzy i
zniszczeniem ośmiu stacji misyjnych. Niewiele osób miałoby mu wtedy za złe,
gdyby zrezygnował ze swojej diecezji i wrócił do Francji. On jednak
pozostał i natychmiast podjął energiczne działania. Pomagał ofiarom,
głodnym i bezdomnym kobietom i dzieciom, których mężowie i ojcowie w wyniku
rebelii zostali pogrzebani wśród osik i topoli. W swoim dzienniku zapisał:
"Mam wrażenie, jakbym słyszał stąd płacz wdów i sierot. Widzę nędzę i
niedolę naszych biednych chrześcijan. Boję się nienawiści i zemsty".
Aby położyć kres dalszym aktom zemsty po egzekucji Riela, biskup prosił
przedstawicieli rządu, by wybaczyli więźniom politycznym, takim jak
Poundmaker, Wielki Niedźwiedź, Maksym Lepine oraz wielu innym, skazanym za
udział w rebelii. Zostali oni uwolnieni w roku 1887 po ogłoszeniu
powszechnej amnestii. Biskup Gran-din nie tylko karmił głodnych i udzielał
schronienia bezdomnym. Raz jeszcze dowiódł, jak bardzo solidaryzuje się z
ludem Metysów publicznie obarczając winą za rebelię nieuczciwe metody
postępowania rządu federalnego w trakcie załatwiania ich słusznych żądań.
W roku 1886 w petycji skierowanej do markiza Landsowne'a, gubernatora
generalnego Kanady, biskup pisał: "Nie oszczędzam naszym Metysom zarzutów,
ale chciałbym powiedzieć Waszej Wysokości przy całym należnym szacunku, że
winą obarczyć należy również rząd kanadyjski. Gdybym miał ten sam autorytet
u członków tego rządu, jaki mam u Metysów, spytałbym ich grzecznie, ale
jasno: - Ile to petycji i skarg wysłali Metysi do rządu, który odmówił im
nawet zaszczytu odpowiedzi?"
A już największą ironią był fakt, że w czasie procesu Riela komisja rządowa
kontynuowała powolne nadawanie aktów własności ziemi tym Metysom, którzy
się o to zwrócili już podczas walk. Kiedy zaś one się skończyły, żądania
Metysów dotyczące ziemi, które doprowadziły do rozlewu krwi, zostały w
szerokim zakresie spełnione.



17. STARY WOJOWNIK WALCZY

Dwaj bracia pielęgniarze okryli biskupa Grandina prześcieradłem i kocem.
Doktor Piotr Bazy podszedł do łóżka:
- Drogi księże biskupie, moje badanie wykazało, że ksiądz biskup ma
kamienie w pęcherzu, co sprawia wiele cierpień. Mogę przynieść ulgę, ale
tylko wtedy, jeśli je skruszę. Muszę jednak ostrzec, że operacja nie będzie
łatwa. Zawsze też istnieje pewne niebezpieczeństwo, ale jestem pewien, że
to nie nowina dla księdza biskupa. - Doktor urwał, żeby biskup przemyślał
jego słowa. - Dziś mamy wtorek. Jeśli ksiądz biskup wyrazi zgodę,
przeprowadzimy operację w piątek. Do tego dnia proszę jak najwięcej
wypoczywać, leżeć w łóżku.
Biskup Grandin skinął głową potakująco:
- Będę gotów. - Miał zaufanie do tego lekarza, gdyż Bazy był jednym z
najlepszych paryskich chirurgów. Miał mu asystować siostrzeniec biskupa,
doktor Rafał Ruch. Grandin mógł się spodziewać, że bracia ze Zgromadzenia
Świętego Jana Bożego, którzy prowadzili szpital, zapewnią mu znakomitą
opiekę.
Raz jeszcze biskup Grandin przybył do Paryża, szukając pomocy lekarskiej.
Wiedział, że nikomu nie uda się go wyleczyć, ale miał nadzieję, że bardzo
ostre bóle zostaną na tyle złagodzone, by mógł prowadzić nadal swoją pracę.
Najbardziej obawiał się tego, że może umrzeć z dala od St. Albert, jedynego
miejsca, które uważał teraz za swój dom.
Biskup otworzył dziennik i zaczął pisać: "Czwartek, 23 lutego, 1893. Mój
pokój zamienił się w aptekę. Jest tu mnóstwo buteleczek wypełnionych
kolorowymi płynami, mnóstwo bandaży, gumowych prześcieradeł i nieskończone
ilości instrumentów chirurgicznych, na które wprost boję się spojrzeć.
To wszystko mi nie pomoże, tylko mnie denerwuje. Wątpię, bym mógł wiele
spać tej nocy. Jestem w rękach Boga. Niech się stanie Jego wola... Przyjmę
śmierć jutro albo później, jak się Bogu spodoba. Nie ma dla mnie znaczenia,
kiedy to nastąpi i jak. Jedyne, czego pragnę, to umrzeć w Jego miłości, i
by okazał mi swe niezmierzone przebaczenie".
Biskup często pisał o śmierci i swym pragnieniu, by czynić tylko wolę Boga.
Często też mówił, że nie boi się śmierci, ale momentu po śmierci. Dla niego
ten moment mógł być nawet jutro. Miał teraz sześćdziesiąt cztery lata.
Biskupem był od trzydziestu czterech lat, lat uciążliwych podróży i
wyrzeczeń, które tak zniszczyły jego zdrowie, że właściwie nic już nie
można było zrobić. Zawsze, ilekroć czuł, że ogarnia go bezgraniczna
rozpacz, szukał ratunku w Bożym miłosierdziu. Podobnie czynił na szlaku
misyjnym, kiedy otulony kocem układał się do snu w zaspie śnieżnej.
Mimo iż Bóg nie miał go natychmiast powołać, biskup Grandin czuł zbliżającą
się śmierć. Z każdym rokiem tracił coraz więcej bliskich sobie ludzi.
Ciosem była w roku 1892 śmierć księdza Aleksandra Leopolda Sebaux,
człowieka, który podtrzymywał go na duchu i dodawał odwagi podczas pobytu w
seminarium. Teraz z rodziny Grandinów, w której było trzynaścioro dzieci,
żyli tylko Jan i Melania, ta najmilsza młodsza siostra, towarzyszka
trudnego dzieciństwa i wczesnej młodości.
Ostatnie lata powinny były przynieść biskupowi Grandinowi spokój i
wytchnienie, ale tak się nie stało. Dawniej, pokonując wezbrane rzeki i
paraliżujący mróz, ryzykował życiem, teraz prowadził trudne boje przy stole
konferencyjnym, stosując przemyślną strategię. Musiał przy tym budować nowe
szkoły, kościoły i szpitale, żeby zadośćuczynić potrzebom nowo przybyłych
osadników, co wymagało stałego poszukiwania szczodrych dobroczyńców, którzy
finansowaliby jego diecezję. Opowiadał więc swoje dzieje ludziom siedzącym
w wygodnych ławkach kościelnych Quebecu, we wschodnich Stanach
Zjednoczonych i w Europie, budząc ich podziw swymi misjonarskimi
przygodami. Nie udawało mu się jednak otworzyć na tyle szeroko ich
portfeli, by można było pokryć wszystkie wydatki jego misjonarskiej
diecezji. "Przysparzamy sobie wielu cierpień, a zyskujemy tak niewiele. Co
za praca!"
O piątej rano następnego dnia, 24 lutego, biskup Grandin z trudem wstał z
łóżka, aby przed operacją odprawić mszę świętą. Dzień ten był również
specjalny dla innej przyczyny. Trzydzieści dziewięć lat temu młody Witalis
Grandin został zawiadomiony, że ma jechać na misje do północno-zachodniej
Kanady. Opadły go wspomnienia pełnych łez pożegnań, obaw przed życiem na
pustkowiu, o tym wszystkim myślał przygotowując się do jeszcze jednego
przełomowego wydarzenia. Reszta dnia była zamglona. Chloroform uśpił go,
ale nie uśmierzył całkowicie bólu. Podczas gdy doktor Bazy miażdżył
kamienie, kilkakrotnie krzyczał. Operacja zakończyła się tylko częściowym
sukcesem. Prowadząc nadal kurację biskup Grandin mógł jednak kontynuować
swoją pracę nie cierpiąc już na tak dotkliwe bóle.
Dawny jego optymizm szybko wrócił. W kilka dni później, kiedy doktor Bazy
pokazywał odgniecenia na swoich rękach, skutek trudnego zabiegu, biskup
zażartował:
- Proszę, oto moja ofiara.
A kiedy lekarz zaniepokoił się drobnymi komplikacjami, pacjent udzielił mu
porady:
- Odwagi, doktorze. Trochę więcej cierpliwości. Wreszcie czuł się na tyle
dobrze, że mógł opuścić szpital.
- Niewiele mogłem zrobić - powiedział doktor Bazy. - Życie księdza
biskupa nie będzie łatwe. Ale przy odpowiednim staraniu będzie ksiądz
biskup mógł wykonywać swoje obowiązki.
- Dziękuję, doktorze. Ale jak się przedstawia sprawa pańskiego honorarium?
Z pewnością winien jestem panu dużą sumę za operację i leczenie.
Doktor Bazy pochylił się, żeby ucałować pierścień biskupa.
- Ksiądz biskup nic nie jest mi winien. Proszę tylko o modlitwę za mnie i
za moją rodzinę. To będzie najlepsza zapłata.
Biskup Grandin zamieszkał u Jana, obecnie kanonika przy katedrze w Laval.
Stąd podejmował podróże do Belgii i Rzymu, zawsze gotów opowiadać swoje
dzieje, prosić o pomoc i rekrutować nowych misjonarzy. Boży wojownik nie
mówił nikomu, że jest to jego ostatnia pożegnalna, europejska podróż. Ale
jednak tak było. Publiczne pożegnania były wystarczająco trudne dla kogoś
tak wrażliwego jak biskup Grandin. Jednak najbardziej obawiał się pożegnań
z Melanią i Janem, sny o tym prześladowały go ustawicznie.
Biskup Grandin obejrzał się, gdy wielkie drzwi kościoła Świętego Józefa
zamknęły się głośno. Patrzył, jak główną nawą Melania idzie wolno do
ołtarza, przy którym miał odprawić swoją ostatnią mszę w Le Mans. Młoda
dziewczyna, która wraz z nim pasła owce, zniknęła dawno temu. Miał
nadzieję, że zbliżająca się teraz stara kobieta nie przyjdzie tego ranka.
- Tak wcześnie, a do tego ten okropny deszcz. Zapomniałem, jak mocno pada
we Francji. Nie powinnaś była...
- Witalisie, przestań wreszcie być biskupem. To było oczywiste, że przyjdę.
Jak mogłabym nie spędzić razem z tobą tych ostatnich chwil? Nie jesteśmy
już wcale tacy młodzi.
Przez chwilę trzymał jej dłoń w swojej ręce, a potem odwrócił się do
ołtarza, żeby rozpocząć odprawianie mszy. Schylił się i zaczął mówić:
- Introibo ad altare Dei... "I przystąpię do ołtarza Bożego".
Potem napisał w swoim dzienniku: "Odprawiłem tę mszę z wielkim smutkiem w
sercu".
Gdy msza została skończona, oboje uklękli w wilgotnym kościele, deszcz
bębnił o witraże w oknach. Biskup odmówił modlitwy dziękczynne. Odkładali
moment rozstania tak długo, jak tylko mogli. Wreszcie Witalis Grandin wziął
krzyż z ołtarza, ucałował go, a potem podał Melanii. Ucałowała go
delikatnie, potem uścisnęła brata i odeszła. Czekało go jeszcze bolesne
pożegnanie z Janem.
Obaj bracia szli powoli nabrzeżem w Hawrze w stronę czekającego statku.
Rozmawiali o dniu, w którym Witalis po raz pierwszy wyjeżdżał do Północnej
Ameryki. Było to czterdzieści lat temu. Sądzili wtedy, że widzą się po raz
ostatni, a przecież wracał potem co najmniej sześć razy. Młodzi, tryskający
wówczas energią ludzie, pragnęli odpowiedzieć na wezwanie Boga i służyć
Kościołowi. Teraz starzy już duchowni szli raz jeszcze do kabiny
odpływającego statku. W ich wieku rozstanie było trudniejsze. Obaj byli
pewni, że nigdy więcej się nie zobaczą.
- Czy masz na pewno cały swój bagaż, Witalisie? Nie chcesz chyba nic
zostawić. Czeka cię długa droga powrotna. - Biskup mógł dostrzec łzy w
zmarszczkach okalających oczy brata.
- Chciałbym mieć jakiś pretekst, by wrócić. Kto wie, co Bóg nam jeszcze
przeznacza. Może jeszcze raz wrócę? Obaj mężczyźni się uścisnęli. -
Dziękuję ci, że byłeś takim szczodrym dobroczyńcą dla moich misji. Mój lud
cię błogosławi.
Kiedy statek zakołysał się łagodnie, przez chwilę ich wilgotne policzki się
zetknęły. Nagle rozległ się gwizdek, ostrzegający pasażerów, że czas się
rozstać. Z ociąganiem weszli na schody, wiodące na główny pokład, który
wszyscy odprowadzający spiesznie już opuszczali, podczas gdy marynarze
robili ostatnie przygotowania do wyjścia statku w morze.
Biskup Grandin stał z rękami opartymi o reling, a wiatr rozwiewał jego siwe
włosy. Podniósł kołnierz i szczelniej otulił się płaszczem. Podczas gdy
statek powoli oddalał się od nabrzeża, płynąc w kierunku rozległej
przestrzeni wodnej, bracia machali sobie rękami, krzycząc słowa pożegnania.
I choć Jan stracił już z oczu malejącą postać na pokładzie, ciągle czekał,
aż wreszcie statek zniknął mu za horyzontem. Witalis stał przy relingu,
dopóki Francja nie stała się tak dobrze znaną mu z poprzednich podróży
wąziutką, jak nakreśloną ołówkiem linią. Ostatni raz pomachał ręką i zszedł
do swojej kabiny.
W St. Albert w kwietniu 1894 roku pękła jeszcze jedna nić - utracił swego
najbliższego w Kanadzie przyjaciela. Dostał pilny telegram, żeby
przyjeżdżał jak najrychlej, ponieważ arcybiskup Aleksander Tache jest
umierający. Sześć tygodni temu Grandin zatrzymał się w St. Boniface, żeby
go odwiedzić. Już wtedy widział, że koniec zbliża się szybko, pospieszył
więc bez zwłoki do łoża przyjaciela.
- Księże biskupie, ponownie udzielę ci absolucji. A potem odprawię w twojej
intencji świętą ofiarę. - Ale nim Grandin skończył celebrować mszę,
arcybiskup odszedł do Pana. Swe uczucia biskup Grandin przelał na papier
dziennika: "Ciężkie przeżycia zabijają mnie bardziej niż praca. Ten
wspaniały biskup był dla mnie ojcem. Jego imię, jego autorytet, jego pisma
były dla nas wszystkich wspaniałą posługą".
Ledwie odbył się pogrzeb, a już na Grandina zaczęto wywierać nacisk, by
został następcą zmarłego arcybiskupa. Odrzucił tę propozycję z powodu wieku
i pogarszającego się stanu zdrowia. Był w owym czasie najstarszym biskupem
w Kanadzie. "Trzeba o tym pamiętać - napisał - że jestem biskupem od
trzydziestu siedmiu lat. Zgodzę się tylko na przeniesienie do nieba i
bardzo tego oczekuję". Znowu rozpoczął kampanię pisania listów,
korespondując z braćmi biskupami w Quebecu, Paryżu i Rzymie. Zamiast
odmówić wprost nominacji na arcybiskupa St. Boniface, poprosił o
koadiutora, biskupa pomocniczego, który dzieliłby z nim pracę w St. Albert.
W trzy lata wcześniej przekonał papieża Leona XIII, że należy utworzyć nową
diecezję Prince Albert i powierzyć ją biskupowi Albertowi Pascalowi,
przekazując jej odległe misje na Dalekiej Północy, które należały do St.
Albert. Miał nadzieję, że papież wysłucha jego prośby i mianuje
arcybiskupem St. Boniface człowieka młodszego, znacznie zdrowszego, a
"biskupa Indian" zostawi w St. Albert. Pod koniec lata ucieszyła go bardzo
wiadomość o mianowaniu ojca Ludwika Filipa Adelarda Langevina,
utalentowanego misjonarza oblackiego, nowym arcybiskupem St. Boniface.
W przeszłości biskup Grandin często szukał pomocy u swego przyjaciela
Aleksandra Tache, arcybiskupa St. Boniface. Teraz role się odwróciły.
Arcybiskup Langevin szybko przystąpił do walki o używanie języka
francuskiego i zakładanie w Manitobie katolickich szkół, co zagwarantowały
władze federalne, ale czemu sprzeciwiał się rząd prowincji. Zażarta walka
polityczna z legislaturą Manitoby, z parlamentem kanadyjskim, nawet z
Przyboczną Radą Królewską w Londynie przyspieszyła śmierć arcybiskupa
Tache. Teraz, kiedy dyskusja stawała się coraz bardziej gwałtowna, nagłówki
gazet niemal codziennie o niej informowały. Arcybiskup Langevin był więc
pod stałą presją. Poskarżył się kiedyś biskupowi Grandinowi: "Życie jest
nie do zniesienia. Myślę, że umrę. Nigdy jeszcze nie byłem tak bardzo
nieszczęśliwy".
Biskup Grandin próbując dochodzić sprawiedliwych praw dla swego ludu
zmuszał się, by prowadzić rozmowy z politykami Macdonalda. Wkrótce
zrozumiał, że jest to nie tylko kwestia woli, ale również i taktyki. "Drogi
księże biskupie - napisał do Langevina - rozumiem, co przeżywasz, jakie
masz obawy. Zapewniam Cię, że podzielam je wraz z Tobą, ale proszę, nie
trać ducha".
Problem Manitoby nie był odosobniony. Taka sama walka językowa i religijna
toczyła się na wielkich obszarach Północno-zachodnich Terytoriów. Przez pół
wieku europejska cywilizacja, ogarniająca te równiny, była głównie
francuska i katolicka. Teraz imigranci, którzy mówili wieloma językami i
wyznawali różne religie, podawali w wątpliwość jej zasługi. Grandin dobrze
znał działające mechanizmy. W okresie wyborczym politycy składali liczne
obietnice. Ale realizacja ich rzadko kiedy następowała szybko. Z jaką
nadzieją patrzył na proklamację w 1869 roku, która gwarantowała
przestrzeganie wszelkich obywatelskich i religijnych przywilejów na
Terytoriach Północno-zachodnich. Zgodnie z nią katolicy i protestanci
powinni byli mieć takie same prawa. W osiem lat później zagwarantowano nie
tylko prowadzenie przez katolickich misjonarzy szkół, ale i używanie języka
francuskiego. Ale w roku 1899 przeciwnicy języka francuskiego na północnym
zachodzie postanowili go wyeliminować z powodów praktycznych, twierdząc, że
koszty drukowania dokumentów jednocześnie po francusku i angielsku są zbyt
duże. Kościół utracił znaczną część kontroli nad szkołami katolickimi z
powodu zmian personalnych w organach podejmujących decyzje. Biskup Grandin
z niedowierzaniem obserwował, jak dwulicowi potrafili być politycy, żeby
tylko wygrać wybory. Na przykład mówiący po angielsku polityk, Edward
Blake, protestant, popierał prawa francuskiej mniejszości. Z kolei Wilfryd
Laurier, katolik, polityk z Quebecu i przyszły kanadyjski premier, odnosił
się do niej nieprzychylnie.
Zdaniem biskupa Grandina te różne polityczne gry były bezpośrednim atakiem
na Kościół i próbą usunięcia wpływu misjonarzy. Kiedy urzędnicy Biura do
Spraw Indian odmówili katolickim mieszkańcom rezerwatu Thun-derchild
pożywienia, ponieważ nie zapisali oni swych dzieci do szkoły
protestanckiej, postanowił, że nadszedł czas, by odbyć jeszcze jedną podróż
i spotkać się z premierem.
Kiedy biskup zagroził, że o swoich zarzutach powiadomi prasę, Macdonald
stał się nagle niezwykle uprzejmy. Zaprosił biskupa do swego domu na obiad
i posłał po niego wybitą aksamitem karetę wraz ze służącymi w liberii.
"Nigdy jeszcze nie przyjąłem zaproszenia na obiad i okazywanych mi honorów
z większą odrazą" - zapisał Grandin. Owo spotkanie w 1890 roku spowodowało
natychmiastową pisemną zgodę na uznanie szkół w Lac La Biche i obietnicę
założenia dwóch nowych szkół zawodowych w Duck Lake (obecnie w
Saskatchewan) i w Onion Lake na północny wschód od Edmonton oraz zgodę na
pracę misjonarzy w rezerwatach.
Walka o uzyskanie pełnych praw dla francuskich katolickich szkół zajęła
biskupowi Grandinowi prawie wszystkie lata dziewięćdziesiąte. Pisał listy,
organizował wystąpienia, przypominał politykom o złożonych obietnicach.
Papież Leon XIII popierał działania Grandina oraz innych biskupów
kanadyjskich, potępiając publiczne szkoły, które uważał za moralnie nijakie
i pozbawione religijnych podstaw. Wysłał nawet swego przedstawiciela,
kardynała Rafała Merry Del Vala, żeby doprowadzić do zawarcia porozumienia
z rządem federalnym. Mimo obietnic nic nie wyszło z tych wszystkich
zabiegów. Tak jak biskup Grandin odważnie przeciwstawiał się Macdonaldowi,
kiedy nie zgadzał się z polityką federalną, tak samo nie oszczędzał nowego
premiera, sir Wilfryda Lauriera, któremu wyliczył szczegółowo wszystkie
niesprawiedliwości systemu nauczania. Ten, kto walczył tak zaciekle, nie
mógł się zgodzić na półśrodki. Grandin oczekiwał, że premier w pełni
dotrzyma danego słowa.
- Pozwolę sobie dodać, wielce czcigodny sir Wilfrydzie, że nie tylko
biskupi będą przed Bogiem zdawać sprawę ze swoich czynów.
Niestety większość mieszkańców zachodniej Kanady przestała używać języka
francuskiego i posyłać swe dzieci do szkół katolickich i tego faktu nie
mogły zmienić ani śmiałe listy, ani uderzenia pięścią w stół. Gdyby tak
namówić młodych ludzi z Quebecu, by przenosili się na Zachód, a nie
wyjeżdżali do Stanów Zjednoczonych, może byłoby wtedy tylu mówiących po
francusku osadników, że fakt ten zwróciłby uwagę polityków. Grandin
próbował przekonać braci biskupów w Quebecu do zachęcania młodych,
przedsiębiorczych parafian, by przenosili się na zachodnie tereny Kanady. A
kiedy otrzymał odpowiedź, że nie widzą oni żadnych perspektyw życia na
bezludnych równinach, stwierdził z goryczą:
"Ile tysięcy młodych ludzi co roku wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych? Wielu
z nich nie tylko traci dusze, ale też i zdrowie. Są straceni dla waszej
prowincji i dla Dominium... Gdyby tylko jedna czwarta tych ludzi, którzy
wyjechali do Stanów, udała się na zachód, stanowilibyśmy nadal większość.
Albo przynajmniej bylibyśmy na tyle liczną mniejszością, że nie istniałby
problem z ustalaniem dla niej specjalnych praw".
Pomimo że nie znalazł zrozumienia i poparcia, biskup Grandin nie rezygnował
z dalszych wysiłków. Opracował program osiedleń i posłał go ojcu Lacombe do
Quebecu. Szacunek, jakim ojciec Lacombe cieszył się na zachodzie, sprawił,
że stał się również sławny we wschodniej Kanadzie. Pracując razem z ojcem
Janem Baptystą Morinem skłonił wystarczającą liczbę mówiących po francusku
osadników, żeby stworzyć kilka nowych osad: Morinville i Legał, na północ
od Edmonton, oraz Beaumont na południe od miasta.
Żeńskie zgromadzenia zakonne nareszcie zaczęły okazywać większe
zainteresowanie diecezją biskupa Grandina, który bardzo się ucieszył, kiedy
Siostry od Wniebowstąpienia Matki Boskiej z Nicolet w Quebecu postanowiły
pracować w Edmonton. "Przybywajcie tylko dla Boga. Przybywajcie i
zdobywajcie dusze... Żeby czynić dobrze Indianom, musicie ich kochać i im
się poświęcić. Nie liczcie na ich wdzięczność".
Matka generalna Matylda Leduc poprosiła o czas do namysłu i modlitwy przed
podjęciem tej zasadniczej decyzji, w wyniku której jej zakonnice miały się
znaleźć na szlakach północnego zachodu, w świecie tak bardzo odległym od
brukowanych ulic Montrealu. Kiedy po czterech miesiącach modlitw i rozważań
nie zapadła ostateczna decyzja, Grandin napisał do niej: "Wielebna matka ma
rację, prosząc Boga o radę w modlitwie, ale nie można przecież liczyć na
bezpośrednie objawienie". I siostry przyjechały.
Po przeszło czterdziestu latach prostego, pełnego poświęceń życia, gdzie
ślub ubóstwa był zasadniczą normą życia, biskup Grandin zgodził się na
pewne ulgi w surowej regule, której zawsze przestrzegał. W roku 1892 ojciec
Lacombe zorganizował wycieczkę siedmiu biskupów z zachodniej Kanady do
Brytyjskiej Kolumbii, gdzie mieli wziąć udział w festiwalu Indian
katolików. W drodze odwiedzili biskupa Grandina korzystając z jego
gościnności. Potraktował tę wizytę jako wielkie wydarzenie i po raz
pierwszy pozwolił w swojej siedzibie posłać prześcieradłami łóżka i podać
cukiernicę na stół. Po odjeździe gości cukiernica zaczęła się pojawiać
częściej. Fakt ten świadczył o początku zmian w surowym życiu misjonarskim.
Pod koniec lat dziewięćdziesiątych biskup Grandin żył pod coraz większą
presją występujących potrzeb. Jego diecezja wymagała tworzenia nowych szkół
i szpitali, a on posiadał bardzo skromne środki finansowe. W roku 1897
diecezja została podzielona na pięć dystryktów: St. Albert, Edmonton,
Calgary, Saddle Lake i terytorium w południowej Albercie zajęte przez
Czarne Stopy, w sumie sześćdziesiąt pięć stacji misyjnych. W roku 1898
cztery siostry miłosierdzia i jedna pielęgniarka przyjechały, by założyć
szpital Miłosierdzia Bożego, drugi szpital w Edmonton, o jedną przecznicę
oddalony od General Hospital prowadzonego przez siostry franciszkanki.
Człowiek, który nocował w zaspach śnieżnych i rękami wyciągał jedzenie ze
wspólnego garnka, podczas rozmowy wieczorem z przyjaciółmi Indianami starał
się odkryć, co Boża Opatrzność przeznaczyła dla jego diecezji.
Martwił się, że wpływ Kościoła będzie słabł, ponieważ politycy,
przedstawiciele innych wyznań i urzędnicy administracji sprawowali coraz
większą kontrolę. Grandin pragnął przed swoją śmiercią oddać diecezję
zdolnemu, nowemu biskupowi.



18. NALEŻĘ DO BOGA

Pióro skrzypiało zapisując papier linijkę za linijką. Wreszcie Grandin miał
pomocnika, biskupa koadiutora, kogoś, kto poprowadzi diecezję po jego
śmierci. Dzięki niech będą Bogu i papieżowi Leonowi XIII. Szybko musi tę
radosną wiadomość przekazać swemu ludowi. Bez żadnego ostrzeżenia nagły
atak kaszlu wstrząsnął jego schorowanym ciałem. Sięgnął po szklankę wody,
stojącą na stole, który pełnił rolę biurka. Podczas obiadu powiedział
księżom i braciom:
- Ta dobra nowina pozwala mi zapomnieć, jak bardzo jestem zmęczony i chory.
Odłożył pióro. Chciał się zastanowić, usłyszeć, jak brzmią słowa, które
pragnął napisać od tak dawna. Wziął w cienkie, delikatne palce papier i
podniósł blisko oczu. "Jak wiecie, podeszły wiek, choroba i inne
dolegliwości uniemożliwiały nam od pewnego czasu wypełnianie obowiązków
naszego urzędu. Jak długo były one tylko trudne, było dla nas wielką
radością wypełniać je..." List pasterski z roku 1897 był jakby testamentem
wyrażającym wielką miłość biskupa Grandina do ludu, któremu miał służyć aż
do śmierci przez dalsze pięć lat.
"Tym człowiekiem, którego mianował nasz Ojciec Święty w imieniu Boga i na
naszą prośbę, którego kandydaturę poparł nasz ukochany metropolita oraz
inni biskupi naszej prowincji, jest biskup Emil Józef Legał... Wątpimy, czy
biskup Legał będzie w stanie kochać was mocniej niż my, ale możemy was
zapewnić, że będzie kochać tak samo.
A wy, do których piszemy może po raz ostatni, będziecie go kochać tak, jak
kochaliście nas, bo jest on tym wybranym przez Boga. Jest naszym bratem i
naszym synem, ponieważ mamy nadzieję, że będziemy mieć przywilej nałożenia
naszych rąk na niego". Grandin konsekrował nowego biskupa, swego następcę,
17 czerwca 1897 roku.
Ojciec Legał odkładał właśnie narzędzia, gdy otrzymał zawiadomienie o
nominacji na biskupa. Kończył robić trumnę dla młodej dziewczyny, która
nagle zmarła. Podczas szesnastu lat, które spędził na południu z Czarnymi
Stopami, służył im, jak tylko potrafił. Indianie tego plemienia nazywali go
"Sportitapi" - Ten, Który siedzi Wysoko. Był ich nauczycielem, lekarzem,
nawet grabarzem. Na ogół opornie ulegali misjonarzom w przyjmowaniu wiary,
lecz ilekroć biskup Grandin prosił ojca Legała, żeby przeniósł się do
innej, łatwiejszej misji, ojciec odmawiał, nie chciał opuścić tego
plemienia. Jego odpowiedź była zawsze taka sama: "Wolę zostać wśród moich
Indian, mimo skromnych wyników mej posługi i bezowocności wszystkich
naszych wysiłków. Trzeba jeszcze wielu lat, wielu może pokoleń, żeby
zmienić te narody. Jacyś misjonarze muszą być jednak obecni podczas tych
jałowych, pozbawionych sukcesów lat. A ja chcę być jednym z nich". Mimo tej
ogromnej chęci pozostania wśród Czarnych Stóp, gdy otrzymał wezwanie swoich
przełożonych, Emil Józef Legał nie mógł odmówić.
Dla starego biskupa Grandina fakt, że nie musiał już tygodniami podróżować
i sam wypełniać wszystkie codzienne obowiązki, był wielką ulgą. Odzyskał
dobry nastrój, chodził prawie z dawnym wigorem.
- Emilu, usiądź na kilka minut. Nie mamy wiele czasu na rozmowę. - Biskup
Grandin odsunął krzesło od stołu i czekał, aż ojciec Legał usiadł. - Muszę
jechać do St. Boniface, żeby porozmawiać z arcybiskupem Langevinem o
problemach imigrantów z Galicji. Przyjeżdżają pociągami towarowymi. Na
zachodzie jest już ich trzydzieści tysięcy. Wielu przyjeżdża tylko z tym,
co mają na grzbiecie.
- Tak, nasi księża skarżą się, że wielu innych imigrantów nie akceptuje
Galicjan. Odnoszą się do nich z pogardą, ponieważ mają inne obyczaje, ich
zdaniem, gorsze niż obyczaje Indian.
- A co ze znacznie ważniejszym problemem, problemem religijnym? - Grandin
pochylił się, żeby usłyszeć, czego dowiedział się Legał.
- Ci imigranci uważają, że pragniemy zmienić ich z grekokatolików w
rzymskich katolików, zniszczyć wszystkie ich obyczaje oraz język. I
dlatego nie chcą w ogóle mieć do czynienia z naszymi kapłanami.
- Emilu, musimy im jasno powiedzieć, że nie chcemy ich latynizować. Nasi
kapłani także muszą to zrozumieć.
- Jedyne wyjście, to znaleźć dla nich księży obrządku greckokatolickiego -
odparł Legał.
- Tak, masz rację. Tę sprawę przedstawię arcybiskupowi. Może ma jakieś
kontakty w Europie, żeby sprowadzić tu ich księży.
Problem okazał się znacznie trudniejszy do rozwiązania, niż obaj biskupi w
St. Albert sobie wyobrażali. Po kilku nieudanych próbach ściągnięcia z
Europy księży, którzy mogliby objąć duchową opieką Galicjan, ukraińskich
katolików, jak ich nazywano w roku 1898, biskup Grandin wysłał w roku 1900
ojca Lacombe'a wprost do cesarza Franciszka Józefa i biskupów austriackich
z prośbą o pomoc. Kiedy i to nie dało nadziei na szybkie przybycie księży,
w roku 1902 posłał ojca Alfonsa Jana, oblata, który próbował posługiwać
grekokatolikom osiedlonym pod Edmonton, by podjął jeszcze jedną próbę
sprowadzenia z Europy księży mówiących po ukraińsku. Janowi udało się dojść
do porozumienia z reformowanymi bazylianami z Galicji.
W roku 1899 biskupi Grandin i Legał musieli zająć się jednym z
najważniejszych jubileuszy w dziejach St. Albert - pięćdziesięcioleciem
kapłaństwa ojca Lacombe'a. Zostały wysłane zaproszenia na uroczystości,
które miały odbyć się dnia 25 września, by uczcić "Dzień Ojca Lacombe'a".
Nadsyłano gratulacje z odległych misji, instytucji rządowych oraz
rezerwatów indiańskich z całej Kanady i zza oceanu, aby uczcić człowieka,
którego Indianie Kri nazwali "Szlachetną Duszą". Mówcy podkreślali fakt, że
pięć dziesiątków lat pełen poświęcenia służył miejscowej ludności i nowym
osadnikom.
Toast biskupa Grandina zakończył jubileusz tego niezwykłego człowieka. Nie
mówił jak biskup, który chwali jednego ze swych kapłanów, mówił z uczuciem,
jakie łączy dwóch przyjaciół po wieloletniej, pół wieku trwającej wspólnej
pracy: "Ilekroć potrzebny jest mediator, delegat do rozmów z rządem, z
Canadian Pacific Railway czy w jakiejś innej ważnej misji, zawsze proszono
mnie o wysłanie ojca Lacombe'a. Umiał trafić do każdego".
Wyjaśnił, dlaczego ojciec Lacombe nie został biskupem, jak się powszechnie
tego spodziewano. Misjonarz wolał wędrować po bezdrożach Zachodu i jeszcze
dalej, wszędzie tam, gdzie najbardziej był potrzebny. "Bóg, który wszystkim
kieruje z najwyższą mądrością, chciał, żeby był wolny, dostępny dla
wszystkich i do wszystkiego".
Uroczystości uświetniono pokazem sztucznych ogni, które rozjarzyły niebo
nad St. Albert. Wspaniałe widowisko, jakiego wiele ludzi tam żyjących nigdy
nie widziało. Dla biskupa Grandina ten krótkotrwały blask był wiele
mówiącym znakiem. "Wszelka chwała świata przemija" - napisał. - "Jubileusz
ojca Lacombe'a zakończył się, ci wszyscy, którzy przybyli z tej okazji,
opuścili nas. A uroczystości, żeby nie wiem jak piękne, przemijają jak
wczorajsze sztuczne ognie. Pozostała tylko pamięć. Podobnie jest z życiem:
rakieta, która osiągnie najwyższą nawet wysokość, zaczyna spadać i wkrótce
znika, dając trochę światła. Najczęściej podkreśla ono tylko ciemność
nocy".
Podczas ostatnich dni życia biskup Grandin sprawiał wrażenie, że chce
wykorzystać każdą chwilę, by móc zakończyć swoje dzieło. Najbardziej było
to widoczne w postępowaniu z kapłanami. Do jednego z nich napisał: "Mój
drogi przyjacielu, jedyna rzecz, której musisz się obawiać, to
przeciętność, ponieważ ona pozbawia nas darów Ducha Świętego. Jesteśmy
biedni, bez wartości, cherlawi, bądźmy więc przynajmniej ludźmi ze
szlachetnymi otwartymi duszami. Jest nas niewielu, nasze cnoty muszą
nadrabiać ilość. Mówmy zawsze "tak" Bożemu natchnieniu, a nie naszym
ludzkim skłonnościom".
Zachował jednak umiar w tym spiesznym kończeniu dzieła Bożego. Do innego
księdza napisał: "Musisz zająć się sobą. Sądzę, że można być pełnym zapału
nie zabijając siebie. Ponieważ Bóg postanowił posługiwać się nami, naszym
obowiązkiem jest nie nadwerężać zdrowia ani go rujnować. Biedny człowiek,
który dzięki pracy konia zarabia na swój codzienny chleb, mógłby na
przykład mieć więcej pieniędzy, gdyby koń pracował dzień i noc, ale zwierzę
wkrótce by padło, a ten człowiek więcej by stracił niż zarobił".
Nareszcie skorzystał sam z tej rady. Mając mniej obowiązków mógł cieszyć
się różnymi uroczystościami, które odbywały się w St. Albert, takimi jak
poświęcenie nowego niższego seminarium czy położenie kamienia węgielnego
pod nową katedrę.
Przeżywał też momenty kłopotliwe. Po przeszło czterdziestu latach
sprawowania godności biskupiej nadal nie lubił okazywania mu nadmiernych
względów. Pewnego wieczoru, po kolacji biskup Legał zaprosił go do sali
rekreacyjnej, gdzie zbierali się ojcowie i bracia.
- Drogi księże biskupie - zaczął - mamy dla ciebie dar i spodziewamy się,
że przyjmiesz go wraz z życzeniami księży, zakonnic i członków twojej
rodziny - mówiąc to ojciec Lacombe uroczyście ściągnął zasłonę, ukazując
zrobione z białego gipsu popiersie Grandina. Biskup uśmiechnął się, podczas
gdy zebrani głośno wyrażali swój zachwyt. Kilka lat temu, kiedy ojciec
Lacombe zaproponował mu wyrzeźbienie takiego popiersia, zabronił tego.
Uważał, że jest wystarczająco wiele fotografii - był nawet portret - które
mogły przypominać, jak wyglądał! Mimo to podziękował za dar, nie chcąc
zranić uczuć ojca Lacombe'a.
"Powinni byli zrezygnować z tego niewczesnego luksusu dla mnie" - napisał.
Gdybym był słynnym biskupem, a nie biskupem-żebrakiem, z czego byłem znany,
to inna sprawa. "Uważam to za szaleństwo i bardzo żałuję, że tak się
stało".
Przeżył też niezwykle smutny moment, kiedy na czternaście miesięcy przed
śmiercią otrzymał następujący telegram: "Kanonik zmarł. Podpisano: Fryderyk
Grandin". Melania, siostra biskupa, zmarła kilka miesięcy wcześniej. Z
trzynaściorga rodzeństwa teraz tylko on został przy życiu. Wraz ze śmiercią
Jana diecezja straciła misjonarza, który, choć nigdy nie opuścił Francji,
niezmordowanie opowiadał o heroicznych czynach biskupa Indian każdemu, kto
chciał słuchać i wesprzeć jego dzieło.
Pomimo szybko pogarszającego się stanu zdrowia biskup Grandin nadal był
wzorem dla oblatów, którzy razem z nim mieszkali pod jednym dachem. Co
rano, nim jeszcze wszyscy wstali, szedł do kaplicy, gdzie odprawiał Drogę
Krzyżową. Podczas ostatnich kilku tygodni przed śmiercią posuwał się od
jednej stacji do drugiej na kolanach. Do późnej też nocy modlił się przed
tabernakulum.
Cierpienia spowodowane licznymi chorobami nie mogły przeszkodzić mu w
codziennych modlitwach. "Przez pięćdziesiąt lat codziennie rano oddawałem
się medytacjom. Obawiam się, że raz nie zrobiłem tego, jak należy. Nieraz
tyle spraw odwraca uwagę i przeszkadza w skupieniu! Mam nadzieję, że w
niebie nadrobię to wszystko" - napisał w swoim dzienniku.
Ojcowie i bracia byli świadkami, jak trudne były ostatnie dni biskupa.
Szeptem opowiadali sobie o licznych przykładach jego cierpliwości i humoru.
"Dobrze jest żyć obok biskupa Grandina" - powtarzał często pewien starszy
brat. Byli też świadkami, jak łatwo wpadał we wzburzenie, jeśli widział, że
coś grozi Kościołowi lub Zgromadzeniu Oblatów. Równie szybko przepraszał
lub wyświadczał przysługę, żeby ukoić czyjeś zranione uczucia. Do końca
życia zawsze w Nowy Rok miał zwyczaj odnawiać śluby zakonne, chociaż jako
biskupa nie obowiązywała go już reguła oblacka. "Dzisiaj, jak co roku, z
wielką radością odnowiłem na kolanach moje śluby, w duchu padając do stóp
ojca generała".
Pod koniec stycznia 1902 roku biskup Grandin nie mógł już odprawiać mszy
świętej. W dwa tygodnie później miał atak, który ledwie przeżył. Ojciec
Leduc podał mu komunię i namaścił olejami świętymi, biskup przyszedł jednak
do siebie mimo poważnych dolegliwości żołądkowych oraz wielu innych. Nie
mógł już czynnie pracować w diecezji, ale nadal żywo interesował się
wydarzeniami i decyzjami Kościoła, który wkroczył w wiek dwudziesty. Po raz
ostatni biskup Grandin wystąpił publicznie w St. Albert dnia 6 kwietnia,
podczas konsekracji biskupa Gabriela Breynata, nowego ordynariusza diecezji
Mackenzie. Z trudem wstał z łóżka, żeby powitać sześciu przybyłych biskupów
i razem z nimi dać się sfotografować.
Dnia 2 czerwca, czując coraz większe osłabienie, poprosił biskupa Legała,
by udzielił mu ostatnich sakramentów i wezwał swych przyjaciół na
pożegnalne spotkanie. Po całej misji rozniosła się wiadomość: "Biskup jest
umierający". W wielkiej ciszy ojcowie i bracia, zakonnice i inni pracownicy
misji zebrali się w pokoju biskupa.
Jego siostrzenica, siostra Maria Heurtibise Grandin, stała blisko wuja.
Kiedy usłyszał, że jego bratanek ksiądz Henryk Grandin nie mógł przybyć
tego dnia z powodu fatalnego stanu dróg, przyjął tę wiadomość z rezygnacją,
jaką zawsze okazywał, kiedy przeżywał gorzkie rozczarowanie: "Oto jeszcze
jedna ofiara, jaką on i ja złożymy Bogu". Za oknem drozdy i wróble
ćwierkały radując się wspaniałym czerwcowym dniem. Młode zielone listki
drżały w lekkim powiewie wiatru. Czując, że opuszcza go życie, poprosił, by
jego oblacka rodzina oraz pozostali zebrani uklękli przy jego łóżku.
Biskup Legał tak opisał tę scenę: "Przez jakieś dziesięć minut mówił do
nas, potem bardzo osłabł. Następnie poprosił o przebaczenie tych, których
mógł obrazić. Podziękował wszystkim ojcom, braciom, siostrom, Zgromadzeniu
Oblatów i wszystkim dobroczyńcom za to, co zrobili dla niego i dla
diecezji... a potem ich pobłogosławił".
Po krótkim odpoczynku odzyskał nieco sił i wtedy odnowił śluby ubóstwa,
czystości i posłuszeństwa oraz oblacki ślub wytrwania przez całe życie w
zgromadzeniu, "tak mi dopomóż, Panie Boże". Kiedy przyjął komunię świętą i
sakrament chorych, koło jego łóżka wolno przeszła procesja, każdy całował
go po raz ostatni. Każdego pocieszał i mówił słowa otuchy. Podczas tego
dnia kilka osób przyszło do niego raz jeszcze na osobiste rozmowy. Siostra
Maria odwiedziła go kilka razy, rozmawiali o krewnych we Francji. Witalis
Grandin mówił o tym, jak mają żyć, by zyskać szczęście duchowe.
Tego dnia wieczorem siostra Cecylia Wagner, jedna z franciszkanek, które
pielęgnowały biskupa Grandina, słysząc pukanie do drzwi wejściowych, poszła
je otworzyć, był to doktor Blais.
- Właśnie miałam pana wezwać - powiedziała. - Ksiądz biskup jest znacznie
słabszy niż wtedy, kiedy pan tu był. Wątpię, czy przeżyje tę noc.
Arystydes Blais rzucił kapelusz na krzesło w hallu i poszedł za
franciszkanką do sypialni biskupa. Kiedy lekarz wszedł do słabo
oświetlonego pokoju, ojcowie i bracia zebrani wokół łóżka odsunęli się na
bok. Na prośbę siostry Wagner opuścili pokój, żeby lekarz mógł spokojnie
zbadać pacjenta.
Biskup Grandin był bardzo spokojny, gdy lekarz sięgnął po przegub jego
ręki, by zbadać puls.
- Jak z bólami, wasza ekscelencjo?
- Właściwie bez zmian. Czasem trochę gorzej, czasem trochę lepiej.
- W swojej torbie mam lekarstwo, które by je złagodziło. Proszę tylko o
wyrażenie zgody. Wiem, jakie jest w tej sprawie stanowisko księdza biskupa.
Chory poruszył wargami, ale Blais nie mógł już odczytać słów. Pochylił się
nisko, zbliżając ucho do warg biskupa.
- Niepotrzebne są żadne lekarstwa, doktorze. Przyjmuję moje cierpienie.
Lekarz ścisnął rękę Grandina, a potem odwrócił się do siostry Marii.
Popatrzyła mu prosto w oczy, potrząsnął głową.
- Nie mogę zrozumieć, jak wytrzymuje tak wielkie cierpienia - wyszeptał. -
Ma ogólne zapalenie dróg moczowych, wysoką gorączkę, serce bije szybko,
nieregularnie. To sprawa godzin. Wiem, że siostra robi wszystko, żeby mu
pomóc. Gdyby tylko pozwolił podać sobie środek antybólowy.
- Całe życie przeżył w cierpieniu, panie doktorze. Każdy ból ofiarowywał
Bogu. Trudno oczekiwać, by się teraz zmienił.
Doktor Blais wrócił do łóżka chorego i przy nim ukląkł.
- Jeśli waszej ekscelencji starczy sił, bardzo proszę o błogosławieństwo.
- Grandin nakreślił znak krzyża, ale słowa były tylko szeptem.
"Chcieliśmy siedzieć przy nim na zmianę przez całą noc, ale on uważał, że
to niepotrzebne. Noc spędził z nim tylko brat August Landais, który go
pielęgnował podczas choroby" - napisał biskup Legał.
Biskup Grandin stracił przytomność około trzeciej nad ranem. Legał
pospieszył do jego łóżka, by towarzyszyć mu podczas ostatnich chwil.
Umierający odzyskał przytomność, ale cierpienie było nie do zniesienia.
Jego głośne jęki rozlegały się w całym domu. "Jezus, Maryja, Józef" -
powtarzał wiele razy. Agonia zaczęła się około piątej. Członkowie
zgromadzenia znowu uklękli wokół jego łóżka. Ucałował swój oblacki krzyż.
Ojciec Michał Merer, spowiednik biskupa, udzielił umierającemu ostatniego
błogosławieństwa. Rozległ się szmer modlitwy, aby dobry Bóg złagodził
cierpienia biskupa.
"Zacząłem modlitwy za konających. Kiedy już prawie je kończyłem, biskup
Grandin przestał oddychać. Jego piękna dusza uleciała do Boga, jego ziemska
wędrówka była skończona, znalazł spokój".
Smugi czerwieni znaczyły właśnie północno-wschodnią część nieba nad St.
Albert, kiedy rozległy się dzwony kościelne zawiadamiające o śmierci
biskupa Indian. W farmerskich domach nad rzeką Sturgeon zerwali się z łóżek
mężczyźni i kobiety, wiedząc, że zmarł ich przyjaciel. Przez pięć dni
wierni przechodzili wolno główną nawą katedry koło trumny biskupa Grandina,
by po raz ostatni pomodlić się w jego obecności. Indianie i Metysi, których
kochał jak braci, siostry zakonne, imigranci z Europy, ludzie wybitni i
mniej znaczący na północnym zachodzie Kanady przybyli, by złożyć wyrazy
szacunku i miłości temu, który był jednym z nich. Przynosili różańce,
medaliki oraz inne dewocjonalia, żeby dotknąć nimi rąk biskupa i jego
zniszczonej sutanny, w której kazał się pochować. Chcieli nadal zachować z
nim więź, która by opromieniała ich życie.
- Requiem aeternam dona ei, Domine... "Pokój wieczny daj mu, Panie".
Gdy 10 czerwca biskup Legał rozpoczął uroczystą mszę świętą żałobną, o dach
i okna katedry uderzał ulewny deszcz. Tłum wypełnił kościół, schody i cały
teren wokoło, aż po krawędź wzgórza nad doliną rzeki Sturgeon. Nie chcąc
opuścić biskupa, którego tak bardzo kochali, żałobnicy stali ciasno obok
siebie, żeby choć w ten sposób chronić się przed czerwcową burzą.
Po zakończeniu mszy i udzieleniu pięciu tradycyjnych absolucji, kilku
mężczyzn spuściło trumnę do tymczasowego grobu przed kościołem. Miała ona
tam pozostać, dopóki nie zostanie wybudowana nowa katedra i krypta, w
której miało się znaleźć miejsce wiecznego spoczynku
nie tylko biskupa Grandina, ale z czasem ojców Lacombe'a i Leduca. Dnia 19
marca 1906 roku ciało biskupa zostało przeniesione do obecnego miejsca - do
kościoła parafialnego w St. Albert. W roku 1912 siedziba władz diecezji
została przeniesiona do pobliskiego Edmonton, a diecezja St. Albert stała
się archidiecezją Edmonton.
W trzydzieści pięć lat po śmierci biskupa Grandina: 24 lutego 1937 roku, w
Watykanie został wydany dekret o wszczęciu jego procesu informacyjnego.
Witalis Justyn Grandin został ogłoszony Sługą Bożym w roku 1966. Obecnie
trwa proces beatyfikacyjny, a katolicy kanadyjscy mają nadzieję, że pewnego
dnia zostanie on kanonizowany i ogłoszony świętym.
W oświadczeniu, które jest jego ostatnią wolą, biskup Grandin objawił tego
samego ducha, który inspirował go za życia, i który sprawia, że nawet po
śmierci jest potężny:
"Ponieważ jestem zakonnikiem i misjonarzem, żyję i czynię dobrze tylko
dzięki darom ludzi miłosiernych. Nie mam absolutnie nic do ofiarowania, nic
do mnie osobiście nie należy. Ja sam należę do Boga i całkowicie jestem
Jego własnością... Gdybym zmarł podczas wizytacji mojej diecezji, ale nie w
żadnej z misji oblackich, pragnę, by w miejscu, w którym bym zmarł, został
wzniesiony duży drewniany krzyż, znak głoszący Odkupienie.
Gdybym utonął, pragnę, aby został wzniesiony krzyż w miejscu, gdzie zdarzył
się wypadek albo tam, gdzie zostało znalezione moje ciało. Pragnę być
odziany w moją starą sutannę i pochowany w prostej trumnie, zrobionej przez
jednego z naszych braci. O jedno proszę Boga, bym umarł w Jego miłości i by
sądził mnie On z wielkim miłosierdziem".



Leonard Głowacki OMI
BISKUP GRANDIN - KILKA POŻYTECZNYCH ZBLIŻEŃ

Opowieść o Biskupie Indian zachodniej Kanady, czytana wśród polskich
realiów, może budzić różne uczucia. Jedno jest pewne: nie potrzeba
nadzwyczajnej wrażliwości, aby nawiązała się żywa więź z tym człowiekiem w
jego egzystencjalnych zmaganiach dla dobra innych.
Niestrudzony misjonarz, który przemagając własne choroby i cierpienia,
trawiony gorączką nieustannie podąża ku innym ze słowem Dobrej Nowiny o
zbawieniu; który naraża się na śmierć głodową i zamarznięcie wśród
śnieżnych bezdroży; kapłan i biskup, który bez chwili wahania czy lęku
pochyla się nad ofiarami epidemii, który zawsze jest gotów nieść posługę
najbiedniejszym i na wszystko się waży w obronie praw człowieka - taki
człowiek jest kimś żywym, współczesnym i bliskim. Jednak oglądany w
scenerii dla nas niecodziennej, na tle śnieżnych pustaci i nieogarnionych
prerii, w śmiertelnych zapasach z głodem i żywiołem zimy, właściwej
północnej Kanadzie, nabiera cech egzotycznych. Siłą faktu zbliżają go one
do postaci ze świata przygody. Byłoby wszakże wielką szkodą, gdyby przez
ten świat - nasz wewnętrzny świat egzotyki - został wchłonięty i stał się
jednym z jego bohaterów, tracąc cenne rysy indywidualne swojej wyrazistej i
bogatej osobowości.
Sługa Boży biskup Witalis Grandin jest człowiekiem wielkiej miary i
prawdziwym bohaterem właśnie w kontekście warunków geohistorycznych, w
jakich wypadło mu żyć i wypełniać swoją życiową misję. Było to posłannictwo
misjonarza i biskupa misyjnego w północno-zachodniej Kanadzie w drugiej
połowie XIX wieku. W trakcie lektury śledzimy, z jaką wiernością realizował
to powołanie, jak odważnie podejmował trud i ryzyko swojej codzienności,
która dla nas ma posmak egzotycznej przygody. Poznajemy jednak człowieka
rzeczywistego w jego egzystencjalnej rzeczywistości i zadzierzgamy z nim
głęboką więź. Staje się kimś bliskim i potrzebnym w swoim wymiarze
antropologicznym: jako człowiek, który mimo trudności swojej drogi, nigdy z
niej nie zszedł i nigdy nie zrezygnował z siebie doskonalszego. Zapatrzony
w cel nadrzędny stale przekraczał siebie i gotów był narazić się na
wszystko, aby niosąc najwyższe dobra innym, zmierzać do własnej pełni.
Oglądany w tej perspektywie, biskup Grandin staje się nam naprawdę bliski,
a powiedzieć trzeba, że jest - czy może być - nawet bliższy niż
spontanicznie czujemy. Nie ma znaczenia to, że żyjemy w sto lat później i
warunki się zmieniły. Wręcz przeciwnie, pewne wartości, które on wówczas
akcentował i za które płacił wysoką cenę, dzisiaj rozumiemy lepiej niż jego
współcześni i one wyznaczają wciąż żywą relację do Biskupa Indian. Jest nam
bliski nie tylko w osobistym dążeniu do pełni rozwoju osobowego i w
niestrudzonej wrażliwości na innych ludzi, ale także wtedy, gdy jako
zwierzchnik Kościoła misyjnego na terenie różnorakich konfliktów i
poszukiwania swego oblicza, staje po stronie mniejszości i pokrzywdzonych,
gdy żąda dla wszystkich równych praw, popiera rozwój, zażegnuje waśnie,
buduje pokój.
Jest jeszcze wymiar specjalny. Jako członkowie Kościoła Powszechnego, który
coraz pełniej czuje się misyjnym i coraz usilniej stara się czyste ziarno
Ewangelii, bez przymieszek regionalnych, siać na glebę każdej kultury,
powinniśmy u biskupa z St. Albert dojrzeć poszukiwanie i praktykę tego, co
dziś nazywamy inkulturacją misyjną.
Sługa Boży miał głębokie poczucie odpowiedzialności za dzieło ewangelizacji
na powierzonym sobie terenie. W polu jego widzenia byli wszyscy ludzie,
jacy tam żyli czy przebywali, i wszystkich ogarniał swoją troską. Wśród
nich w swoim czasie znaleźli się także Polacy. Stanowi to jeszcze jeden
element, że ten mądry biskup jest nam bliższy niż myślimy.
Rozwijanie wszystkich aspektów tego bogatego życia nie wydaje się konieczne
i zaprowadziłoby za daleko. Jednak niektóre zbliżenia na pewno są
potrzebne, aby postać biskupa-misjonarza, nic nie tracąc ze swej egzotyki,
nabrała cech jeszcze bardziej osobistych i stała się źródłem naszego
ubogacenia.
Dlatego przede wszystkim trzeba ogarnąć wzrokiem szersze tło historyczne
ówczesnej działalności misyjnej oblatów i wejść w ducha, jaki ich ożywiał,
aby z kolei przejść do metod stosowanych w ewangelizacji przez biskupa
Grandina i obrazu społecznego jego diecezji, w którym wydaje się słuszne
podkreślić stosunek do grupy nam najbliższej - do Polaków.

1. Kiedy wiosną 1854 roku świeżo wyświęcony kapłan, ojciec Witalis Grandin
opuszczał Francję udając się na misje nad Rzeką Czerwoną (Red River,
Riviere Rouge) w Kanadzie, Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi
Niepokalanej było jeszcze bardzo młode. Wchodziło zaledwie w drugie
ćwierćwiecze swego istnienia po aprobacie papieskiej (1826). Początkami
sięgało niewiele dalej, a wyglądały one nad wyraz skromnie. Założyciel był
w pełni aktywności i sam kierował rozwojem instytutu, szczególnie dużo
serca wkładając w sprawę misji zagranicznych, na które osobiście posyłał
swoich misjonarzy. Dodać wypada i to, że najbliższe mu były właśnie misje w
Kanadzie, jako najtrudniejsze.
Sięgając do początków jego dzieła trzeba stwierdzić zgodnie z
rzeczywistością, że nie były one efektowne ani personalnie, ani
materialnie, ani nawet wizją twórczą. Młody kapłan Karol Józef Eugeniusz de
Mazenod patrząc na ruinę religijną swojej ojczyzny po wstrząsach rewolucji
i zakusach antykościelnych Napoleona I, zaczął rzetelną ewangelizację,
zwracając się na pierwszym miejscu do młodzieży i ludzi szarej pracy.
Odzew, z jakim się spotkał z ich strony, utwierdził go w słuszności wyboru
tego rodzaju apostolstwa i kazał mu rozglądać się za współpracownikami,
podzielającymi jego rozeznanie.
Na początku 1816 roku mógł liczyć na kilku kapłanów. Nie czekając dłużej, z
jednym z nich już w styczniu zamieszkał w starym pokarmelitańskim
klasztorze w Aix w Prowansji, na południu Francji, aby wspólnie się modlić
i oddawać głoszeniu rekolekcji. Obaj byli pełni nadziei, że ich grono
wkrótce się powiększy, ale bynajmniej nie myśleli o formie życia zakonnego.
Wciągała ich jednak nieodparcie posługa misjonarska, a przeżywając głęboko
to, czemu się poświęcili, i doceniając coraz pełniej dobrodziejstwa swojej
apostolskiej wspólnoty, w krótkim czasie doszli do przekonania, że powinni
ją bardziej umocnić. Tak zrodziła się myśl o przekształceniu jej w
zgromadzenie zakonne.
Nowa orientacja szybko zdominowała nastawienie pierwotne, a decyzja papieża
Leona XII, który grupę misjonarską w 10-lecie jej powstania aprobował jako
zgromadzenie zakonne pod nazwą Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej,
przecięła wszelkie wahania i stała się źródłem dobrze zrozumiałego
ożywienia.
Znalazło to wyraz w działalności wewnątrz kraju i w stosunku do szerszych
perspektyw. Mianowicie, kiedy biskup Ignacy Bourget z Montrealu zwrócił się
do biskupa Eugeniusza de Mazenoda o misjonarzy dla Kanady, mała jego
wspólnota jednomyślnie - a mówi się nawet, że z entuzjazmem - wypowiedziała
się za przyjęciem zaproszenia. Konsekwencją tej zgody był fakt wielkiej
wagi: w 1841 roku oblaci - czterej ojcowie i dwaj bracia - znaleźli się nad
Rzeką św. Wawrzyńca w Kanadzie Wschodniej. Założyciel siłą apostolskiego
pragnienia wzniósł się wtedy na wyżyny proroctwa: w jego wizji Montreal i
Kanada Wschodnia jawiły się jako brama, poprzez którą jego duchowi synowie
wkraczają na szeroki szlak misyjny, podążając wciąż dalej, na krańce
świata.

2. W owym czasie olbrzymie przestrzenie północno-zachodniej Kanady
przemierzał niestrudzony biskup Norbert Provencher. Wysłany przez biskupa
Plessis z Quebecu w 1818 roku jako wikariusz generalny z jednym kapłanem i
jednym klerykiem, w 1820 otrzymał godność biskupią, a w 1844 roku
powierzony mu teren został erygowany jako wikariat apostolski. Jednak mimo
upływu tylu lat i mimo bohaterskich wysiłków, owoce jego pracy były nikłe.
Nie udało mu się także pozyskać większej liczby kapłanów, którzy by się
zdecydowali zostać na stałe w jego "diecezji". W omawianym przełomowym
okresie miał ich czterech.
Liczba ta stanowiła dotychczasowy rekord, nie mogła jednak zapewnić
potrzebnej skuteczności. Biskupa najbardziej bolało to, że ciągle nie można
było podjąć planowanej ewangelizacji Indian. O. Teofil Ortolan, historyk
misyjnych dziejów Kanady, tak pisze: "Nawrócenia były prawie wyłącznie
wśród francuskich Metysów. Byli to potomkowie dawnych Kanadyjczyków, którzy
przybyli w te regiony przed stu i stu pięćdziesięciu laty jako agenci lub
urzędnicy Kompanii Północno-Zachodniej albo kompanii wcześniejszych i
pożenili się z kobietami miejscowymi. (Zgodnie z francuską praktyką
językową jeszcze w początkach naszego wieku autor nazywa je
bezceremonialnie dzikuskami, sauvagesses, p.L.G.). Wobec braku księży
katolickich, pozbawieni kościoła i ołtarzy, ci Kanadyjczycy wprawdzie
porzucili całkowicie praktyki religijne, lecz zachowali wiarę i przed
śmiercią mówili swoim dzieciom: Pewnego dnia przyjdą ludzie modlitwy, aby
was nauczyć tego, co macie czynić, żeby Bogu służyć tak, jak On tego
pragnie, i żeby zasłużyć na niebo. Rozpoznacie ich po dwu znakach: będą
odziani w czarne suknie i nie będą mieli żon".
W rzeczy samej te znaki rozpoznawcze skutecznie pomagały wielu Metysom.
Ochrzczeni i nie ochrzczeni często przyjmowali katolickich kapłanów jako
wysłanników nieba, zapowiadanych przez pokolenia rodziców. Jednak
koczownicze plemiona Indian stanowiły ciągle nie rozwiązany, trudny
problem. Nadzieję dojrzał biskup w oblatach, którzy już pracowali w
Kanadzie Wschodniej. Zwrócił się więc do arcybiskupa w Quebecu, aby
zaprosił oblatów nad Rzekę Czerwoną, do jego diecezji.
Fakt, że chodziło o prawdziwe misje wśród Indian, miał znaczenie
decydujące. Biskup de Mazenod do prośby przychylił się chętnie i wykonaniem
pokierował bardzo stanowczo. W ten sposób dnia 25 sierpnia 1845 roku, po 63
dniach drogi wodnej i po przepłynięciu trzech tysięcy kilometrów w
indiańskich łódkach z kory (kanu), na brzeg Rzeki Czerwonej w Saint
Boniface wysiedli misjonarze oblaci. Byli to ojciec Piotr Aubert i diakon
Aleksander Tache.
Biskup Provencher, który oczekiwał tego momentu jako znaku nowej nadziei,
wyszedł naprzeciw przybywającym, ale powitanie wypadło zgoła
niekonwencjonalnie, a nawet niezręcznie i przykro dla obu stron. Weteran
misji nie potrafił lub nie chciał ukrywać swego poczucia zawodu, że tylko
dwóch, a właściwie jeden... bo ten drugi, młody, niskiego wzrostu, wcale
się nie liczy. Zapamiętano słowa, jakie wymamrotał biskup: "Posyłają nam
dzieci! Tutaj potrzeba mężczyzn!" Był wyraźnie niepocieszony i
nieprzejednany: "Jeśli nie jesteś kapłanem, mogłeś zostać w domu".
Miał prawo nie okazywać entuzjazmu przy pierwszym spotkaniu, ale też
pierwsze nie kontrolowane wrażenia wkrótce poszły w niepamięć. Młody diakon
tylko wzrostem był mały. Poza tym wszystko w nim było wielkie. Nie uszło to
uwagi biskupa. W sześć tygodni po przybyciu nad Rzekę Czerwoną diakon
został wyświęcony na kapłana. Następnego dnia - dziwne odwrócenie
kolejności - złożył wieczystą profesję zakonną i odprawił Mszę św.
prymicyjną. W 1846 roku wysłany na północ, o 1200 km od St. IJoniface,
zakłada misję lle-a-la Crosse.
Tak w kilka miesięcy po wylądowaniu rozpoczął swoje nieustanne wędrówki
misyjne w myśl rozkazu: "Iść możliwie najdalej, nieść Dobrą Nowinę
zbawienia dzikim Północy i Zachodu". Zaczął białą epopeję, która miała
doprowadzić oblatów do koła arktycznego. W 1850 roku w lle-a-la Crosse,
przed ukończeniem 27 roku życia, otrzymał nominację na biskupa. Nominacja
ta, podpisana bez konsultacji z Założycielem, uratowała misje północne,
ponieważ biskup de Mazenod nie mogąc się doczekać owoców trudu swoich
misjonarzy już chciał wszystkich odwołać.
W trzy lata później, po śmierci biskupa Provenchera, pierwszy oblat-biskup
w Zachodniej Kanadzie, Aleksander Ta-che, objął rządy w diecezji St.
Boniface (a w 1971 został arcybiskupem).
Taki był w ogólnym zarysie układ stosunków misyjnego Kościoła terytorium
północno-zachodniej Kanady, kiedy przybył tam o. Witalis Justyn Grandin.
Przyjęty przez młodego biskupa Aleksandra zaczął wstępować w jego ślady na
szlakach misyjnych i przecierać nowe, a także przejmować odpowiedzialność
za rozwój Kościoła na tym terenie, o czym już wiemy z opowieści Franka
Dolphina.

3. Rozwój ewangelizacji dokonywał się w heroicznym trudzie misjonarzy
zdumiewająco szybko. Oblaci w tym czasie pracowali już także w innych
częściach świata: w Teksasie, na Cejlonie w Azji (SriLanka), i w Afryce
Południowej, a w Europie na wyspie Wielka Brytania. Kanada więc nie była
jedynym terenem misyjnym zgromadzenia. Wszędzie było trzeba coraz więcej
pracowników ewangelicznych. Założyciel tym usilniej wzywał swoich synów do
gorliwości zakonnej, ducha ofiary i posłuszeństwa, a Pan Bóg dawał coraz
więcej powołań. Realizowało się dzieło, którego nie sposób było przypisać
ludzkiej strategii. W roku śmierci biskupa de Mazenoda (1861), w misjach
nad Rzeką Czerwoną, gdzie w 1845 r. rozpoczynali dwaj oblaci, było ich
razem 30 (2 biskupów, 20 ojców, 8 braci) i przemierzali cały kraj: od St.
Boniface do Gór Skalistych i od granicy amerykańskiej do Oceanu Lodowatego.
Wkrótce potem terytorium zostało podzielone na nowe jednostki administracji
zakonnej i kościelnej, przybyli nowi biskupi (o. H. Faraud mianowany w 1862
i o. Izydor Ciut w 1864), a ze stacji misyjnych wyrastały stolice biskupie.
Niewątpliwie można tu mówić o sukcesie w kategoriach statystycznych. Jednak
nie był to sukces łatwy i złożyły się nań różne czynniki. Na pierwszym
miejscu oczywiście działanie łaski, która zależy tylko od Boga. Dalej,
sprawiedliwość każe wymienić pomoc Sióstr Szarych, które włączyły się w te
misje z całą odwagą i zyskały miano bohaterek Dalekiej Północy. Nie można
też pominąć ludzi z Kompanii Hudsońskiej, którzy niekoniecznie z
życzliwości, a czasem nawet wbrew sobie, w wyniku konkretnych układów,
udzielali przecież pomocy, bez której misjonarze musieliby stanąć bezradnie
lub nawet zginąć.
Ze strony samych misjonarzy trzeba podkreślić ducha, jaki ich prowadził na
misje i który ich w tej pracy ożywiał oraz metody, jakie w niej stosowali.
Wyszli oni z mocnej szkoły Człowieka "z wiatru i ognia", Człowieka z porywu
Pięćdziesiątnicy, pełnego żaru nadprzyrodzonej miłości, apostolskiego
zapału i męstwa. Jedna z jego maksym brzmiała: "Niczego nie zaniedbać, na
wszystko się ważyć, aby powiększyć Królestwo Chrystusa!" A "wszystko"
oznaczało u niego - wszystko, bez ograniczeń, bez wyjątków: "Walczyć na
śmierć i życie", "oddać życie, gdyby zaszła potrzeba" (Przedmowa do
Konstytucji). Więc też: "dopóki nie odda się wszystkiej krwi, nie ma o czym
mówić" (List do o. Tempiera, 22 sierpnia 1817).
Do takiej postawy dochodzi się przez pracę nad własnym uświęceniem, przez
praktykę samozaparcia i czystą intencję, aby "zabiegać jedynie o chwałę
Bożą, pożytek Kościoła i zbawienie dusz" (Przedmowa do Konstytucji).
Założyciel rozumiał dobrze, że misje Zatoki Hudsońskiej są ponad siły
naturalne. Zwracał uwagę, że misjonarze potrzebują nadprzyrodzonej pomocy i
łaski, aby się nie załamać. Miał świadomość, że stale byli narażeni na
różne cierpienia, niedostatki i wyrzeczenia, a jednocześnie mógł pisać:
"Wiem, że wszystkie wasze cierpienia ofiarujecie Bogu za zbawienie biednych
dusz, tak bardzo opuszczonych, które z Jego łaski prowadzicie do poznania
prawdy, do miłości Jezusa Chrystusa i do wiecznego zbawienia" (List do
ojców Farauda i Cluta, luty 1859).
Stawiając wysoko ich "wzniosłą posługę", nie wahał się sięgać do samych
początków ewangelizacji. Ukazywał tę samą działającą Moc z Wysoka. Jego
odpowiedź na relację z Misji Narodzenia (Nativite) może tutaj posłużyć jako
swoiste podsumowanie tej postawy: "Najpierw musiałem dziękować Dobremu Bogu
za Jego nieustanną pomoc i cuda, jakich raczył dokonać przez waszą posługę.
A następnie w duchu przycisnąłem was do serca, do łez wzruszony tym, co
musieliście wycierpieć, aby zdobyć te dusze dla Jezusa Chrystusa, który
przyoblókł was swą potęgą i podtrzymał swoją łaską wśród tylu trudności
(...). Trzeba się cofnąć aż do pierwszej nauki św. Piotra, aby znaleźć
podobne sprawy". Po tym zestawieniu już całkiem śmiało pouczał, że
misjonarz jest apostołem jak św. Piotr i zasługuje na specjalny szacunek.
Człowiek uprzywilejowany, bo pierwszy mówi o Bogu ludziom, którzy Go nie
znają, odradza ich w wodzie chrztu i prowadzi do zbawienia (List do o.
Farauda, maj 1857).
Studiując dzisiaj korespondencję ówczesnych misjonarzy, ich wyznania w
dziennikach i świadectwa z rozmów trzeba stwierdzić, że duchowo tkwili oni
w tej atmosferze Bożego misterium. Dokładali swoją cząstkę do realizacji
Królestwa, które nadchodzi. W charyzmacie swego powołania znajdowali
potrzebne siły i radość. O. Tache czuje się dumny, że został wybrany do
"tej szlachetnej misji" i dodaje otuchy matce, aby podzielała tę jego dumę
i radość, gdy "uzbrojony krzyżem zbawienia" biegnie na ratunek najbardziej
opuszczonym . Samego Założyciela niejako umacnia w gorliwości misyjnej, bo
jakże miłość do Boskiego Zbawiciela nie miałaby skłonić oblatów do tej
pracy, skoro innych sprowadza tu chęć lichej zapłaty.
"Jakże to pocieszający obraz - pisał do matki - gdy Panu Bogu służą i
kochają Go w tych miejscach, gdzie jeszcze dziesięć lat temu nie wiedziano
o Jego istnieniu". Do wujka: "Zawsze czuję się dobrze, zawsze szczęśliwy,
że mogę pracować dla chwały Boga i zbawienia moich biednych dzikusów".
O. Henryk Grollier, pierwszy kapłan, który dotarł do Eskimosów na
Terytoriach Północno-Zachodnich, gasnący przedwcześnie szeptał: "Chwała
Boża była jedyną siłą napędową działania w całym moim życiu. Jeśli dla
chwały Bożej trzeba, abym tę ziemię opuścił, czynię to całym sercem". Jego
współtowarzysz, o. Jan Seguin zaświadcza: "Chwała Boża i zbawienie dusz
były jedynym celem jego życia, a także tematem majaczenia" przed śmiercią.
Podobnych świadectw można cytować wiele. Taki był duch i taka była
gorliwość apostolska ówczesnych misjonarzy.

II

1. Misjonarze udający się na swój zakonny posterunek czuli się posłani
przez władzę kościelną - co w naszej dobie tak mocno podkreślił Paweł VI w
adhortacji Evangelii nuntiandi, p. 60. Nieśli w sobie wielką miłość do
Zbawiciela i ludzi biednych, a także byli świadomi mocy Ducha Świętego,
działającego przez ich posługę. Nie zaniedbywali jednak środków i metod
naturalnych. Można powiedzieć, że przez praktykę wypracowali swoją metodę,
o której dziś trzeba myśleć z tym większym uznaniem, wobec ciągle
zaprzątającego umysły ludzi Kościoła i nie rozwiązanego problemu
inkulturacji. Podczas kongresu misjologicznego, zorganizowanego w Rzymie w
1982 roku na temat: "Oblaci i ewangelizacja", znalazło się także
zagadnienie ewangelizacji w praktyce biskupa Grandina i jego
współpracowników . Przedstawiono sprawy bardzo interesujące.
Zasadą było głoszenie Ewangelii w języku miejscowym.. O. Grandin najpierw
przez kilka miesięcy uczył się języka Indian szczepu Kri. Gdy znalazł się
wśród innego szczepu, też zaczął od uczenia się języka. Sprawa była tym
trudniejsza, że nie było gramatyk ani słowników. Trzeba przyznać, że
pierwsi misjonarze mieli wielkie przekonanie do tej metody i nie brakowało
im zapału. Łączyli to po prostu ze swoim powołaniem. O. Aleksy Andre
pragnął doskonale poznać język Indian, aby ich wprowadzać w znajomość
świętej wiary. "Jestem zdecydowany użyć wszelkich sił i zdrowia, jakie mam
od Pana Boga, aby szerzyć znajomość tak dobrego i godnego miłości
Zbawiciela"'.
Chyba i to jest prawdą, że podchodząc z takim nastawieniem do języków,
opanowali je szybko i mogli samotnie pracować wśród autochtonów. Z czasem
zaczęli katalogować zasoby tych języków, układali gramatyki, słowniki i
inne pomoce. Przez to jednak nie należy rozumieć, jakoby wszyscy bez
wyjątku mieli takie samo zrozumienie tej sprawy. Niektórym się wydawało, że
dla samych Indian będzie korzystniej, jeśli się nauczą języka angielskiego.

2. Misjonarze zamieszkiwali wśród Indian. Tak postępując mieli na względzie
nie tylko uczenie się i doskonalenie języka jako narzędzia ewangelizacji,
ale dobro samej ewangelizacji. Indianie ze swej natury byli koczownikami.
Przenosili się z miejsca na miejsce, podążając za zwierzyną łowną, która im
dostarczała pożywienia. Z kolei ze skórami zwierząt ciągnęli w pobliże
placówek Kompanii Hudsońskiej, aby je sprzedać. Gdziekolwiek się
zatrzymywali, w ich obozowisku zjawiali się również kapłani. Rozpoczynali
ewangelizację. Prowadzili lekcje katechizmu, pouczenia przygotowujące do
poszczególnych sakramentów, błogosławili małżeństwa, godzili zwaśnione;
wdrażali do życia chrześcijańskiego.
Liczba spotkań w ciągu dnia zależała od szczególnych okoliczności, ale
ojcowie wykorzystywali czas maksymalnie. Z drugiej strony od początku
zaczęli myśleć o pomocach katechetycznych, co zwłaszcza u tych prostych
ludzi miało specjalne znaczenie. A więc drukowali w językach miejscowych
katechizmy, śpiewniki, książki z modlitwami (co wiązało się w sposób
naturalny z koniecznością nauki czytania i pisania, przynajmniej co
pojętniejszych; na następnym etapie będzie zakładanie szkół i kolegiów).
Ojciec, a później biskup Grandin, gdy po raz pierwszy spotykał się z
niechrześcijanami, zaczynał od uczenia znaku krzyża świętego, podstawowych
prawd wiary i modlitw (Ojcze nasz, Zdrowaś). Przedstawiał także główne
zasady moralne. Mówił o Bogu, który wynagradza za dobro i karze za zło, o
potrzebie religii i o piekle.
W tej katechizacji ważną rolę w ukazywaniu prawd wiary odgrywały obrazy. Ta
najprostsza metoda wizualna wszędzie święciła tryumfy, a może najbardziej
działały na wyobraźnię obrazy przedstawiające diabła. Szeroko były
stosowane także katechizmy w obrazach, tak zwane drabiny chronologiczne,
udoskonalone przez ojca Lacombe'a. "Misjonarze doszli do przekonania -
podsumuje rzetelny badacz przedmiotu, o. Champagne - że tradycyjny
katechizm nie jest dostosowany do mentalności Indian i nieświadomie wrócili
do apostolskiego kerygmatu. W tym wyborze nie chodziło o jakąś szczególną
teologię przepowiadania, lecz był to skuteczny środek w pracy z Indianami.
Katechizm taki zawierał święte dzieje, prawdy wiary i naukę moralną, w
sposób prosty i jasny dla wiernych".
Na specjalną wzmiankę zasługują pieśni. Stawały się one skutecznym
narzędziem w głoszeniu prawd wiary. O. Witalis Grandin wcześnie zauważył -
i pisał o tym do swojej siostry Melanii - że Indianie lubią śpiewać.
Dostarczono im pieśni i piosenek, a te poniosły szeroko Dobrą Nowinę o
zbawieniu. Śpiewali je nawet ci Indianie, którzy jeszcze nie widzieli
katolickiego kapłana. Jako biskup przykładał wielką wagę do obrzędów i
ceremonii. Uroczyste Msze, procesje, szaty liturgiczne i stroje duchowne
były czynnikiem służącym dziełu misji. Rozdawał także krzyżyki i medaliki
nie tylko katechumenom, ale i poganom, aby świętymi znakami wypierać
amulety pogańskie.
Oprócz spotkań grupowych praktykowane były również spotkania osobiste z
misjonarzem. W tym miejscu warto przypomnieć stanowisko biskupa Witalisa,
oparte na szerokim doświadczeniu, że zasadniczym argumentem, który
przemawiał za przyjęciem głoszonej wiary, była dobroć i miłość kapłana.
Zdanie Pawła VI, "że w Kościele za pierwszy środek ewangelizowania należy
uważać świadectwo życia prawdziwie i ściśle chrześcijańskiego, które trwa w
nierozłącznej wspólnocie z Bogiem, a zarazem w nieograniczonej gorącości
ducha poświęcenia się dla innych" (EN, 41) - zawiera zatem także
doświadczenie misjonarzy Dalekiej Północy z poprzedniego wieku. Pozostawali
oni wśród ludzi, którym nieśli dar Ewangelii i dawali dowody prawdziwej
miłości. Najbardziej było to widoczne w trosce o chorych i serdeczności
wobec dzieci. Cieszyli się więc zaufaniem i autorytetem, a przez ich
poświęcenie i bezinteresowną miłość działał Duch Święty, "który jest
głównym sprawcą w szerzeniu Ewangelii", jak to przypomniał z naciskiem
tenże papież Paweł VI. "Techniczne środki ewangelizacji są dobre, ale
choćby były absolutnie doskonałe, nie zastąpią cichego tchnienia Ducha". I
trzeba o tym pamiętać, że" jak w początkach Kościoła, tak i dzisiaj On
działa w każdym głosicielu Ewangelii, jeśli tylko poddaje się Jego
kierownictwu" (EN, 75).

3. Sakrament chrztu w pierwszej ewangelizacji ma szczególną rangę. Praktyka
misjonarzy na omawianym terenie była uwarunkowana trybem życia ludności
indiańskiej. Wśród nomadów nie można było zorganizować katechumenatu w
sposób systematyczny. Dlatego też, aby dorosłych przygotować do chrztu,
robiono spotkania okresowe, choćby one były możliwe tylko raz w roku lub
nawet rzadziej. Biskup Grandin kandydatom do chrztu stawiał wyraźne
wymagania: znajomość głównych prawd wiary i podstawowych modlitw
(potrzebnych do odmawiania różańca), a także świadectwo życia
chrześcijańskiego, odkąd weszli w kontakt z kapłanami. W stosunku do
chorych i staruszków wymagania były mniejsze. Dzieci chrzczono wszystkie
bez wyjątku, choćby rodzice byli poganami. Miało to swoje uzasadnienie w
poziomie higieny i warunkach kraju, gdzie śmiertelność dzieci była wysoka,
a przecież chrzest włącza do społeczności Kościoła. W tej sytuacji miała
swoje źródło praktyka, że od pierwszych spotkań uczono, jak udziela się
chrztu świętego i wyjaśniano dokładnie wszystkie elementy potrzebne do
ważności sakramentu.
Udzielenie chrztu katechumenom nie kończyło ich chrystianizacji.
Ochrzczonym trzeba było się zajmować nie mniej niż katechumenem. Dla
biskupa Witalisa istniała wielka różnica między Indianinem ochrzczonym i
Indianinem przemienionym w chrześcijanina (un Indien chretien et un Indien
christianise). Takim chrześcijaninem staje się on stopniowo, gdy coraz
lepiej rozumie prawdy wiary i zdobywa się na odwagę, aby według nich żyć,
przezwyciężając nawyki, wytworzone w poprzednim, pogańskim okresie życia. W
tej sprawie biskup przez praktykę pastoralną doszedł do przekonania, że
bierzmowanie najbardziej pomaga w poznaniu i pogłębieniu wiary. Uważał
zatem, że wytwarza ono dyspozycje, pozwalające dopuścić nowego
chrześcijanina do pierwszej komunii.
Praktyka misjonarzy w dopuszczaniu do pierwszej komunii od bardzo surowej,
nawet jansenistycznei, przechodziła pewną ewolucję - nie bez interwencji
samego biskupa de Mazenoda - ku złagodzeniu warunków. Najpierw zaczęto
udzielać komunii chrześcijańskim małżonkom. (Inna sprawa, że z samym
sakramentem małżeństwa były kłopoty, ze względu na stare zwyczaje
pogańskie: małżeństwa na próbę). W latach osiemdziesiątych - zwłaszcza w
starszych misjach, panowała już znaczna elastyczność w sprawie wieku.
Biskup był zdania, że dzieci w wieku 11-13 lat mają prawo do sakramentu
Eucharystii, ale trzeba je dobrze przygotować.

4. Jeśli chodzi o spowiedź, trudności wynikały z sytuacji ogólnej, jak
szczupła liczba kapłanów, odległości, warunki klimatyczne. O częstej, czy
regularnej spowiedzi nie mogło być mowy. Spotykając się rzadko, kapłan mógł
mieć różne wątpliwości co do swoich penitentów. Wiemy przecież z tekstów
katechez, że misjonarze kładli wielki nacisk na przemianę życia i żądali
wyraźnej różnicy w postępowaniu po przyjęciu Ewangelii.
Dla umocnienia woli poprawy i wytrwania sięgano po stare formy pokuty
publicznej, jak to było w początkach Kościoła.
Z drugiej strony trzeba sobie uświadomić, że ogólny poziom wiedzy
religijnej nie był wysoki. Zdarzało się, że chorzy, w niebezpieczeństwie
śmierci, wiedzieli tylko tyle, że byli ochrzczeni. Nie pamiętali żadnych
modlitw, nie potrafili nawet się przeżegnać. Łatwo się domyślić, że spośród
tych chrześcijan, żyjących w tak wielkim rozproszeniu tylko niewielu miało
okazję przyjąć sakrament chorych.
Dla umocnienia chrześcijan i postępu ewangelizacji biskup Grandin wysuwał
różne inicjatywy, np. kształcenie katechetów, zakładanie bractw,
stowarzyszeń i konfraternii, zaprowadzanie nabożeństw i praktyk
specjalnych. Nie wszystkie te inicjatywy zostały podjęte, czy to z braku
sił, czy może i z braku zrozumienia, jednak świadczą one o wielkiej trosce
biskupa o swój Kościół, o nieustannym doskonaleniu metod i poszukiwaniu
środków prawdziwej, głębokiej ewangelizacji.

III

1. W tym miejscu trzeba dodać nowy, ważny element. W owym czasie próbowania
nowych metod duszpasterskich zmieniał się dość radykalnie obraz środowiska
społecznego. Miało to związek z rozwojem cywilizacji przemysłowej, budową
dróg i kolonizacją bezludnych obszarów. Na tereny zachodnie Kanady coraz
liczniej napływali ludzie o innym profilu, emigranci z różnych krajów.
Opuściwszy swoje kraje rodzinne szukali oni lepszych warunków do życia, ale
także nieśli ze sobą swoje potrzeby duchowe.
W latach osiemdziesiątych - sto lat temu - wśród kanadyjskich emigrantów
zaczęła się zaznaczać obecność ludności z ziem polskich. Statystycznie jest
to sprawa dość trudna w związku z sytuacją Polski, która jako państwo nie
istniała. W spisach rządowych i sprawozdaniach misjonarzy nie znających
języków słowiańskich, mówi się zazwyczaj o "Galicjanach". Określenie to z
kolei przeniknęło do opracowań i książek, czego przykładem może być ta,
którą właśnie mamy przed sobą.
Niektórzy dość pochopnie utożsamiają owych Galicjan - lub bodaj znaczny ich
procent - z Rusinami i unitami, co nie jest ścisłe. Inni znowu Galicjan
biorą za Polaków i posługują się tymi określeniami zamiennie, co także nie
oddaje rzeczywistości. U schyłku wieku, nosząc się z konkretnym zamiarem
założenia polskiej parafii w Winnipegu, arcybiskup Adelard Langevin OMI w
liście do generała zakonu stwierdza, że jest tam "175 rodzin mówiących po
polsku", a nieco dalej pisze o "pięciu lub
sześciu setkach Polaków, czyli Galicjan". .
Zagadnienie jest zatem dość złożone i trudne. Jednak prawdą pozostanie, że
ludności polskiej przybywało. Świadczą o tym archiwa parafii polonijnych,
które z biegiem czasu kolejno zakładano (i wiele z nich przetrwało do
dzisiaj), a zwłaszcza notatki sporządzane przez misjonarzy polskiego
pochodzenia lub przynajmniej znających język polski; świadczą także listy
biskupów na nich oparte i kierowane do zakonnych i kościelnych władz
centralnych. Pisma te dowodzą jednocześnie dobrego rozeznania w terenie i
wielkiej duszpasterskiej troski.
Istotnie jest to przedmiot interesujący z wielu względów. Misjonarze,
którzy udawali się do Kanady z myślą o Indianach, musieli się ustawić do
nowej rzeczywistości, bardziej złożonej, podlegającej stałym przemianom.
Wszędzie przybywało białych. Nas interesują Polacy. Zazwyczaj przyjeżdżali
oni zwerbowani przez agentów, którzy przedstawiali Kanadę w jasnych
kolorach. Na miejscu przekonywali się nieraz bardzo drastycznie, że ta nowa
ziemia obietnic nie jest aż tak gościnna i nie hołubi nikogo, kto
zwyczajnie szuka chleba, a zwłaszcza jeszcze nie zna języka pierwszych
przybyszów. Rozrzuceni wśród prerii, aby zagospodarować przydzieloną sobie
ziemię, czuli się samotni i zagubieni.
Pracujący w miastach i wzdłuż budowanych linii kolejowych, a przede
wszystkim głównej arterii mającej połączyć wschód z zachodem, albo też
zaangażowani w kopalniach byli w sytuacji nieco lepszej. Tworzyli pewne
skupiska. Jednak to nie zdejmowało z nich poczucia obcości w nowym kraju i
nie broniło przed przykrościami, na które byli narażeni. Zazwyczaj też
dopiero w tej sytuacji zdali sobie sprawę, jakim dobrodziejstwem jest wiara
i uczestnictwo w praktykach religijnych. A tego właśnie tutaj nie mieli i
to była najbardziej przykra strona życia pośród obcych. Jeśli nawet zjawiał
się ksiądz, język stanowił barierę nie do przekroczenia.

2. Jest faktem dobrze poświadczonym dokumentami, że los naszych emigrantów
żywo obchodził misjonarzy i biskupów. Od początku mieli w nich swoich
orędowników i przyjaciół. Nie będzie przesady w twierdzeniu, jeśli się
powie, że zapewnienie im opieki duszpasterskiej należało do największych
trosk biskupa Grandina w ostatnich latach jego rządów.
Wielkie terytoria północno-zachodniej Kanady uległy już wówczas podziałom
na mniejsze jednostki administracji kościelnej - mniejsze w stosunku do
całości, ale znacznie większe, np. od Polski - na tzw. wikariaty misyjne.
Sam biskup Grandin rezydował w St. Albert, w Prince Albert (Saskatchewan) -
nowy biskup oblat, Albert Pascal, w St. Boniface (po śmierci arcybiskupa
Aleksandra Tache) arcybiskupem został Adelard Langevin OMI. Biskup Indian
był wśród nich seniorem, a znany z bogatego doświadczenia i świętości życia
cieszył się osobistym autorytetem, tak że powierzali mu pewne sprawy, aby
występował w imieniu ich wszystkich.
Otóż właśnie ci trzej biskupi - a dodać trzeba i czwartego, biskupa Emila
Legała OMI, koadiutora i późniejszego następcę biskupa Grandina - rozwinęli
podziwu godną akcję, aby ludności polskiej i innym Słowianom w Kanadzie
zapewnić kapłanów mówiących ich językami. Czuli się za nich odpowiedzialni
biskupi i zwyczajni misjonarze, ponieważ "ci biedni ludzie, nie znając
języka ani zwyczajów kraju, do którego przychodzą, są narażeni na
demoralizację i są wyzyskiwani" .
Rozwiązania szukali na wszystkich możliwych drogach. Doraźnie wysyłano
kanadyjskich księży do Polski, aby się nauczyli języka i równocześnie
prowadzono starania w Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, a także czyniono
zabiegi u władz państwowych na dworze wiedeńskim. W Kongregacji układ
wydawał się zachęcający, bo jej prefektem był kard. Mieczysław Ledóchowski,
ale nadzieje z tym wiązane okazały się płonne. Cesarz odsyłał do władz
kościelnych. Wtedy powstał śmiały plan założenia na ziemiach polskich
seminarium, które by kształciło kapłanów dla Polaków w Kanadzie .
Inną formą rozwiązywania problemu były podróże do rodzimych krajów
emigrantów, aby osobiście dotrzeć do instancji i kapłanów. Przed opisaną
przez autora tej opowieści podróżą ojca Alberta Lacombe'a - a dotarł on aż
do ówczesnego Lwowa i Stanisławowa, w drodze powrotnej składając wizytę na
dworze cesarza Franciszka Józefa - już w 1897 roku wybrał się na teren
cesarstwa, z którego wywodzili się nasi emigranci, biskup Albert Pascal w
towarzystwie jednego kapłana. Podróż nie spełniła nadziei.
Pracując w Kanadzie z ramienia zakonu i w łączności z nim, kanadyjscy
pasterze ze swoją troską nieustannie zwracali się do administracji
generalnej, przedstawiając dane liczbowe i stan ducha naszych wiernych.
Było to działanie z perspektywą. W seminariach zgromadzenia wśród kleryków
znajdowali się także alumni z rodzin polskich. Biskupi wiedząc o tym
usiłowali przekonać generała zakonu, żeby ich przydzielił do tego
duszpasterstwa, gdy skończą studia. Nie było więc dziełem przypadku, że
Albertowi (Wojciechowi) Kulawemu w Ottawie dnia 17 kwietnia 1898 roku
udzielił święceń arcybiskup Langevin. Parę dni później neoprezbiter napisał
list z zapewnieniem o "skorym, całkowitym i radosnym posłuszeństwie",
ponieważ miał już pewne informacje, że wkrótce otrzyma skierowanie do pracy
w jego archidiecezji.
W czasie zdumiewających możliwości technicznych i niewspółmiernego tempa
może nas wprawić w podziw, jak szybko kursowała korespondencja i toczyły
się wypadki w tamtych czasach. Dnia 6 maja 1989 r. Albert Kulawy znajdował
się już w Winnipegu - naprzeciw St. Boniface, po drugiej stronie Rzeki
Czerwonej - jako pierwszy kapłan polski, który miał zostać na stałe w
Manitobie ". Fakt, że w listach biskupów nieustannie wraca jego osoba,
stanowi inny wyraz ich troski o duszpasterstwo Polaków. "Ci dzielni ludzie
- pisał arcybiskup Lange-vin - płaczą słuchając kapłana mówiącego ich
językiem. Skarżą się, że są opuszczeni. Trzeba by im zbudować kościół w
Winnipegu".

3. Pierwszy wpis w rejestrze ochrzczonych parafii Ducha Świętego w
Winnipegu z podpisem ojca Wojciecha nosi datę 28 września 1898, miejsce
Valley River ". Nie ma ksiąg, w których by rejestrowano miejsca celebracji
Mszy św. lub sakramentu pokuty. Wiemy jednak, że szybko zdołał odwiedzić
wszystkich rodaków w okolicach Winnipegu i już w sierpniu tegoż roku
spełniał posługę w prowincji Alberta, w Strathcona koło Edmontonu , czyli w
odległości 1300 km od miejsca swego pobytu. We wspomnianym wyżej liście
arcybiskup Adelard Langevin robi nadzieję, że ojciec Kulawy po Bożym
Narodzeniu znowu powróci do Edmontonu.
Tempo pracy młodego kapłana jest imponujące, ale świadczy ono o
zapotrzebowaniu i wielkim duchowym głodzie Polaków. Można wyrobić sobie o
tym pojęcie czytając fragment listu, jaki biskup Legał pod datą 17 marca
1899 napisał z Calgary w Albercie: "Przewielebny ojciec Kulawy przybył
wczoraj; urządził małą misję dla mieszkających w Calgary. Wszyscy się
wyspowiadali; przyszli na swoją Mszę dziś rano. Następnie ojciec Kulawy o
godz. 8 wsiadł do pociągu do Edmontonu. Odwiedzi wszystkich Galicjan
rozproszonych w okolicach Edny (...) Spodziewam się, że jego przyjście
zrobi wiele dobrego".
Jeszcze niewiele lat temu w okolicach Edmontonu można było spotkać ludzi,
którzy sięgając wspomnieniami do lat dziecięcych opowiadali, jak rodziny
polskie z daleka ciągnęły na skraj dróg i traktów leśnych, aby wyczekiwać,
kiedy będzie przejeżdżał misjonarz . Często ci ludzie mieli już za sobą
dłuższą tułaczkę po świecie, zanim postanowili osiąść na dobre w Kanadzie.
Ojciec Arystydes Philippot opowiada przygodę, jaka się przydarzyła
rodzinie Banachów w związku z biskupem Grandinem, zanim jeszcze ojciec
Wojciech zaczął swoją służbę. W rodzinie były trzy pokolenia: dziadkowie,
żonaty syn Stanisław i wnuki. Pracowali, jak mogli, aby wyżyć, a
najbardziej cierpieli z tego powodu, że nie było misjonarza z językiem
polskim. Nie mogli więc się wyspowiadać i przystąpić do komunii. Gdy
kobieta skarżyła się na to w pracy, ktoś ją skierował do St. Albert. Tam
jest biskup, który mówi wszystkimi językami i chętnie przyjmuje. Nie
zwłócząc zaprzężono do wozu, wszyscy wsiedli i ruszyli w drogę. W St.
Albert najpierw spotkało ich rozczarowanie: biskup ich nie rozumiał, gdy
mówili po polsku. Jednak Stanisław i jego żona umieli już nieco po
angielsku, zaczęli się porozumiewać. Wtedy biskup pouczył ich, jak mogą
sobie dopomóc nawzajem, aby wszyscy mogli się wyspowiadać. Po przyjęciu
komunii byli szczęśliwi jak dzieci i zabierali się do odjazdu, ale ku ich
zdziwieniu brat furtian ich zatrzymał: biskup prosi do stołu na wspólny
obiad. Gościom dano honorowe miejsca, a biskup osobiście im usługiwał.
Ośmieleni jego dobrocią zaczęli prosić o księdza mówiącego ich językiem.
- "Znam jednego polskiego oblata, odpowiedział biskup Grandin, który
mieszka w Winnipegu. Napiszę do niego, a gdy będę wiedział, kiedy
przybędzie, każę to wam ogłosić. Uczestnicząc we Mszy św. w Strathcona,
dobrze słuchajcie ogłoszeń. Podadzą wam dzień, w którym ojciec Kulawy do
was przyjedzie". Jesienią ojciec Wojciech-Albert zjawił się u Banachów, a
potem kolejno odwiedzał wszystkie polskie rodziny i nowo powstające ośrodki
wzdłuż kolei od Calgary aż do Gór Skalistych.
W tym czasie, gdy ojciec Albert oddawał się swemu apostolstwu,
przemierzając tysiące kilometrów, toczyła się sprawa jego młodszego brata,
Jana Wilhelma, który pozostawał jeszcze w seminarium, ale był już
wyświęcony. Ojciec Kasjan Augier, superior generalny, znajdował się w
trudnej sytuacji, ponieważ zabiegał o niego każdy z biskupów. Jednak troska
pasterska, która się w tym wyrażała, w krótkim czasie znalazła formę
bardziej wielkoduszną. W gruncie rzeczy chodziło o formalność, czy stronę
prawną. Praktycznie miejsce tak zwanego stałego pobytu nie ograniczało
przestrzeni pracy kapłańskiej. Wszyscy to dobrze rozumieli, a biskupi rzecz
uzgodnili na specjalnym spotkaniu. Toteż gdy generał - może nieco
zdenerwowany - zwrócił się z sugestią, żeby między sobą porozumieli się w
sprawie ojca Jana, arcybiskup St. Boniface, 4 kwietnia 1899 mógł spokojnie
zapewnić, że to się już stało . Ze względu na język, który znali tylko ze
środowiska rodzinnego i który muszą doskonalić, na razie niechaj obaj
ojcowie będą w Winnipegu. Jeden się zajmie organizowaniem parafii - bo taki
ośrodek jest potrzebny - a drugi będzie odwiedzał wiernych w rozproszeniu.
Tak więc 8 maja 1899 roku znalazł się w Winnipegu, w prowincji Manitoba,
drugi polski oblat: ojciec Jan Wilhelm Kulawy. W 1901 będzie trzeci: ojciec
Karol Greczel, a potem liczba ich będzie nadal wzrastała.

4. Starzejący się, schorowany biskup Grandin mógł patrzeć w przyszłość ze
spokojem. Widział jak polscy oblaci niestrudzenie przebiegają jego teren,
pierwsza polska parafia w Kanadzie zachodniej pod wezwaniem Ducha Świętego
w Winnipegu stwarzała dodatkowe gwarancje. Wyrośnie przy niej pierwszy
klasztor polskich oblatów, duszpasterzy polonijnych.
To mógł przewidzieć. Swoim wewnętrznym wzrokiem człowieka kontemplacji mógł
widzieć wiele. Ale chyba i on nie przewidział, że ojciec Jan Kulawy w 1919
roku będzie pierwszym oblatem, który stanie na polskiej ziemi, aby tam
podjąć dzieło nowego tworzenia; że znajdzie się w grupie ojców, którym
będzie dane stać się założycielem polskiej prowincji zgromadzenia.
Tego zapewne nie przewidział świątobliwy biskup, lecz można sobie
wyobrazić, jak spoglądając z nieba uśmiechał się z aprobatą, że realizuje
się zamysł zrodzony za jego czasów w Kanadzie: oblaci zakładają w Polsce
seminarium, szkołę przyszłych misjonarzy, których mu brakowało, na których
ciągle czeka tylu ludzi.
Historycznie biorąc oblaci w Polsce rzeczywiście zaczęli od niższego
seminarium duchownego i kolejno zakładali domy formacji wszystkich
szczebli. Dla ich prowadzenia wielu ojców musiało nawet wycofać się z
Kanady i na wzór pszenicznego ziarna obumrzeć dla tej służby, aby w swoim
czasie mogli ją podjąć inni, wzrastający w ich nowym trudzie.
Przy okazji wypada zaznaczyć gwoli ścisłości historycznej, że oblaci
wkroczyli na polskie ziemie jako misjonarze oddani głoszeniu misji i
rekolekcji parafialnych. Pierwszy klasztor miał spełniać różne funkcje.
Jednak prawdą pozostanie, że gdy podjęli realizację starych zamierzeń i
pragnień, gdy otwarli seminarium, to nawet przy największych trudnościach
personalnych nie zrezygnowali z nich, a niektórzy byli wyłącznie do niej
przeznaczeni.
Rozwój następował zadziwiająco szybko. Przyszła kolej na klasztory o innym
profilu: wyłącznie misjonarskie lub stanowiące połączenie ekip
misjonarskich z duszpasterzami i dziełami specjalnymi. Szczególne miejsce
zajęły sanktuaria maryjne: Markowice koło Inowrocławia na Kujawach i Kodeń
nad Bugiem na Podlasiu, a także najstarsze polskie sanktuarium, Święty
Krzyż w Górach Świętokrzyskich - wszystkie do dziś stanowiące nieustającą
misję.
Implantacja zgromadzenia w Polsce w ciągu niewielu lat przyniosła pożądane
efekty. Liczni ojcowie i bracia mogli zasilać szeregi misjonarzy w Kanadzie
i na Cejlonie, jak również podjąć duszpasterstwo polonijne we Francji. Po
drugiej wojnie światowej, która boleśnie dotknęła polską prowincję oblatów
i wpłynęła na zmianę jej granic, ojcowie i bracia odważnie przystąpili do
odbudowy klasztorów i reaktywowania zadań. Z członków pracujących lub w
czasie wojny rozproszonych poza granicami kraju zostały erygowane dwie
wiceprowincje polskie: we Francji i w Kanadzie, które stara polska
prowincja w dobie kryzysu powołań nieustannie zasila. Niezależnie od tego
podjęła misje w Skandynawii, w Kamerunie i na Madagaskarze. Ostatnio
zaczęła zasilać misje w Paragwaju i w Afryce Południowej, aż wreszcie -
jakby zamykało się jakieś koło historii - nasi najmłodsi misjonarze stanęli
w prowincji zakonnej obejmującej północne tereny Kanady i noszącej imię
wielkiego Biskupa Indian. A "najmłodsi" również w tym sensie, że wśród nich
są klerycy. W cieniu świątobliwego biskupa, w promieniowaniu jego ducha i
relikwii, na ziemi przemierzanej przez niego słowem Ewangelii i w głębi
serca z troską o wszystkich, będą kończyli swoje studia i wejdą na
misjonarską drogę.

IV

Tu nareszcie powiedzieć trzeba jeszcze jedną ze spraw najciekawszych i
najpiękniejszych, stanowiących także jedną z najbardziej niezawodnych miar
człowieka. W tym wypadku właściwie chodzi o dwóch ludzi: biskupa Witalisa
Grandina z Francji i brata Antoniego Kowalczyka z Polski, których wspólna
matka duchowa - zgromadzenie - zbliżyła w Kanadzie.

1. Antoni Kowalczyk urodził się we wsi Dzierżanów, parafii lutogniewskiej
koło Krotoszyna, dnia 4 czerwca 1866 roku w rodzinie chłopskiej. Jako młody
człowiek, po terminie u majstra kowalskiego, udał się ówczesnym zwyczajem
na okresowy pobyt do Niemiec. Doraźnym celem było zdobycie większej
praktyki zawodowej, ale były w to wkalkulowane także korzyści materialne,
ponieważ rodzina była biedna i liczna. W Bożych planach ta podróż miała cel
innej natury, cel do którego trzeba dorosnąć, aby mógł się objawić.
W tym miejscu należy pewne sprawy wyjaśnić i stwierdzić coś znamiennego.
Antoni, który wyrastał w trudnych czasach niewoli narodowej i ucisku
religijnego, umiał nie tylko się modlić jak jego rówieśnicy, ale prowadził
głębokie życie wewnętrzne. Przekonujemy się o tym właśnie wtedy, gdy
znalazł się w Hamburgu, w środowisku wrogim religii i kiedy praktycznie nie
mógł liczyć na pomoc duszpasterską. Potrafił się wówczas zdobyć na
heroiczny akt wiary, a w poczuciu zagrożenia utraty wzroku, nadzieję złożył
w Bogu. Poszedł do kościoła i rozpoczął drogę krzyżową . Przy stacji
szóstej przez uczynek św. Weroniki prosił Chrystusa o cud. Pan Jezus go
wysłuchał. Młody czeladnik kowalski odzyskał wzrok i równocześnie
stwierdzamy, że ma dobry słuch duchowy - jest uczniem Jezusa Chrystusa,
umie Go słuchać.
Po tej modlitwie w kościele Antoni już nie planował swego życia, lecz
słuchał głosu wewnętrznego, który nim kierował. Stał się człowiekiem
wiedzionym przez Ducha. To jest podstawowa tajemnica, która wyjaśnia dalszy
bieg jego życia. Wiedziony wewnętrznym głosem odnalazł - właśnie tak, a
nie: trafił, czy spotkał - katolicką rodzinę, przez którą miał poznać
zgromadzenie misjonarzy oblatów i wejść na drogę powołania. Został bratem
zakonnym i w 1896 roku wyjechał do północno-zachodniej Kanady, na misyjny
teren biskupa Witalisa.

2. Obecnie na Albertowym - Wojciechowym wzgórzu w St. Albert, nie opodal
domu misyjnego, który był równocześnie rezydencją biskupa, obaj spoczywają
blisko siebie: biskup w krypcie kościoła, brat na przyległym, malowniczym
cmentarzu misji, w rzędzie rozpoczętym grobem biskupa Legała.
W krypcie za sarkofagiem biskupa jest gablota z podobizną brata i
pamiątkami po nim. W dawnej rezydencji biskupiej, która teraz nosi nazwę
Centrum im. Biskupa W. Grandina, obok pamiątek po biskupie, honorowe
miejsca zajmują pamiątki po bracie Antonim.
To tylko kilka paralel czysto zewnętrznych i można je oceniać rozmaicie,
lecz nadawanie im większej wagi wydaje się słu-szniejsze od pomniejszania.
W odległym o kilkanaście kilometrów Edmontonie, w Archidiecezjalnym
Archiwum jest przechowywany pewien dokument, który to potwierdza. Krótki
list brata Antoniego do biskupa, list, który swoją warstwą słowną mówi
bardzo mało, a odsłania i każe się domyślać wiele przez swoją jakość i fakt
zachowania go dla historii.
Okoliczności były następujące: W rok po przybyciu do swojej misji w Lac La
Biche w charakterze pilnie potrzebnego mechanika, brat Antoni uległ
wypadkowi i amputowano mu prawą rękę. Biedny kaleka przeżywał poważne
obawy, czy przez to nie stanie się dla misji ciężarem i czy w ogóle będzie
mógł pozostać w zgromadzeniu. Biskup Grandin, który całą duszą był przy
bracie i słał mu słowa otuchy, usprawiedliwia się w swoich pamiętnikach, że
nie mógł pojechać, aby go odwiedzić w szpitalu. Stan zdrowia nie pozwalał
mu opuścić pokoju, przez tydzień czasu nie odprawiał Mszy św. Nie mogąc
udać się osobiście posłał swego koadiutora, biskupa Emila Legała. Jego
ustami potwierdzał swoje wcześniejsze zapewnienia, że zgromadzenie i misje
potrzebują brata, osobiście bardzo go ceni i bierze na siebie wszelkie
sprawy formalno-prawne. Zdaje się, że dość wyraźnie biskup Grandin prosił
także o napisanie listu i ośmielał, aby się nie krępował pisać po francusku
- znane były kłopoty językowe Antoniego - swoją ocalałą lewą ręką, bo taki
list sprawi biskupowi przyjemność. Prośba biskupa dla brata miała moc
zobowiązującą. Bez niej nie zdobyłby się na odwagę pisania do dostojnika
kościelnego i to jeszcze po raz pierwszy posługując się w tym celu lewą
ręką.
Jednak najpierw wolał posłużyć się ręką cudzą, po prostu kilka zdań
podyktował. Kiedy ten list był skończony, czy dlatego, że nie pisał go
własną ręką, jak zdawałoby się sugerował biskup, czy może dlatego, że
dyktując drugiej osobie nie dość dobrze siebie wyraził, nasz kaleka sięgnął
po pióro i na połówce zeszytowej kartki, w wąską linię, napisał swoje
pierwsze słowa lewą ręką: Ave Maria. Księże Biskupie i Drogi Ojcze,
pozdrawiam. Proszę mi pobłogosławić. Brat Kowalczyk OMI". Tak krótko i
lakonicznie. I w tym był cały brat Antoni - "Brat Ave" - pełen szacunku dla
kapłanów, a tym bardziej biskupów, korzystający z każdej okazji, aby prosić
o błogosławieństwo, które głęboko rozumiał, oszczędzający każdego słowa,
jeśli uznał, że milczenie jest lepsze.
Ale w tym również był cały biskup Grandin, że zachował ten skrawek papieru
z kilku słowami, do tego napisanymi bardzo niezgrabnie - karteluszek
zwyczajnego brata, kaleki, Polaka.

3. Poza wszelkimi innymi względami, które tu odegrały rolę, trzeba przede
wszystkim dojrzeć duchową więź, jaka złączyła tych dwu ludzi od początku
ich znajomości. Biskup Indian znany z apostolskiego hartu i świętości
życia, w momencie, kiedy zjawił się na jego terenie brat Kowalczyk, miał
wielu wspaniałych misjonarzy i współpracowników, ale ten okazał się
najbliższy duchem. U pasterza tej miary, który czuł się ojcem duchowym
owczarni, zawsze na pierwszym miejscu liczył się człowiek wewnętrzny, a nie
wykonywane dzieła i osiągnięcia. O wartości stanowiła dyspozycja duchowa i
poziom świadomości realizowania Bożych zamysłów wokół siebie i w sobie,
czyli nieustanne oddawanie się Bogu w prostocie serca i czystej intencji.
Pod tym względem pokorny brat Antoni wyprzedzał wszystkich. Nie
przeszkadzał mu brak biegłości w języku, utrata ręki nawet pomogła. Biskup
to widział i czuł. Obaj byli sobie nawzajem bliscy i przejrzyści. Tak
powstała jedna z tych wielkich, zadziwiających przyjaźni duchowych, które
budują i zdumiewają. Przyjaźń oparta na wewnętrznym zrozumieniu i
zażyłości, którym nie potrzeba ludzkich słów lub starczy bardzo niewiele.
Okres rekonwalescencji po wypadku brat Antoni spędził na Wzgórzu św.
Alberta w domu misyjnym, pod jednym dachem z biskupem. Ten czas dla nich
obu był dany jako łaska pogłębienia zażyłości, wzajemnego ubogacenia i
umocnienia na drodze powołania. Obaj pragnęli z całych sił być doskonałymi
zakonnikami, obaj czuli się i byli misjonarzami w tym samym zakonie - każdy
ze swoistą rolą do spełnienia w budowaniu Królestwa: "różne są rodzaje
posługiwania, ale jeden Pan, różne są działania, lecz ten sam Bóg, sprawca
wszystkiego we wszystkich" (1 Kor 12,5-6). Jeśli Antoni w tym czasie doznał
łaski całkowitego uwolnienia od przeszłości i zakorzenienia w nowym kraju,
do którego przybył na mocy posłuszeństwa zakonnego, to wolno tę łaskę
widzieć w powiązaniu ze świątobliwym biskupem, i podobnie staremu biskupowi
misyjnemu potrzebny był młody misjonarz, świątobliwy brat zakonny. Boża
tajemnica - kto komu bardziej.
W kilkanaście miesięcy później, dnia 17 stycznia 1899, w dniu wieczystej
profesji brata Antoniego, którą złożył na Wzgórzu św. Alberta, biskup
Grandin ofiarował mu pamiątkowy obrazek Serca Jezusowego, wypisując takie
słowa: "Żyj i zużywaj się dla Boga. Chodź zawsze w Jego obecności, a On
będzie twoją wielką nagrodą".
Biskup, który wszystko poświęcił Bogu, a wyniszczając się w Jego służbie,
był sędziwy bardziej trudem życia i cierpieniami niż wiekiem, dobrze
wiedział, że wypisuje trudną radę. Ale ze swego doświadczenia wiedział
również i to, że spośród wszystkich rad i zaleceń, jakich w życiu udzielał,
to najgłębiej przeniknie do serca. Jak ewangeliczne ziarno trafi na dobry
grunt i będzie owocować.
Przez kilka lat dane im było pracować i zużywać siły dla tej samej cząstki
Kościoła pod kanadyjskim niebem. Obecnie obaj oczekują chwały ołtarzy.
Jeśli Namiestnik Chrystusa, Jan Paweł II, który jako arcybiskup krakowski
modlił się nad grobem brata Antoniego, z woli Bożej wpierw włączy do liczby
błogosławionych pokornego Brata Ave, to przez niego jeszcze bliższy nam
stanie się Biskup Indian, jego mądry przyjaciel. Bo złączyła ich misja, a
zjednoczonych w Bogu śmierć nie rozdzieliła.
Zapewne już niejeden raz w życiu przeżywaliśmy osobliwe doświadczenia, że
postać uprzednio nieznana lub znana tylko trochę, zaczyna się w nas
rozrastać i staje się cząstką naszego duchowego bogactwa, a nawet znakiem i
wezwaniem. Tym razem jesteśmy bogatsi o ciekawą osobowość misjonarza i
zarazem biskupa misyjnego Północno-Zachodniej Kanady.
Jego sylwetkę na kartach opowieści nakreśloną w stylizacji egzotycznej,
poprzez kilka zbliżeń ujrzeliśmy jeszcze w innej perspektywie - w
kategoriach jego codzienności. Zabieg celowy i potrzebny. Bo niezależnie od
szerokości geograficznej i zakresu obowiązków, jakość człowieka wyraża się
poprzez sieć jego relacji i konkretne akty odniesień.
U biskupa Grandina można podziwiać jego hart i determinację w stosunku do
ogromnych zadań, powierzonych mu przez Kościół, ale może jeszcze bardziej
godne podziwu jest jego ludzkie oblicze w kontakcie z bliźnimi. Prawdziwa
mądrość serca uczyła go, jak godzić wielką odpowiedzialność z wymogami
praktycznej miłości bliźniego, a hasło "pracy dla chwały Bożej i zbawienia
dusz" przekładać na język zwyczajnej, prostej życzliwości, oddania drugim,
gościnności, troski, przyjaźni - indywidualnego traktowania każdego
człowieka. Tysiące ludzi, za których czuł się odpowiedzialny, nigdy nie
stały się anonimową masą.
W gruncie rzeczy nie powinno to dziwić. Taka jest prawda i tajemnica
świętości. Przecież wszystkie najszlachetniejsze ludzkie uczucia i płynące
z nich wyrazy zewnętrzne najpewniejsze oparcie mają w tym, co Boże w
człowieku. Jeśli zaś chodzi o biskupa Grandina, to nie ma wątpliwości, że
najbardziej jego wyborem było oddanie swego życia Bogu i zawierzenie Bogu.
Konsekwencją było podążanie drogą powołania i wypełnianie jego wymagań bez
uników i bez półśrodków. Chciał żyć według Bożego planu i uświęcać się
wykonując swoje obowiązki. Dlatego też odsłaniają one tajemnicę i dar jego
świętości, jak w różnej formie, zależnie od okoliczności, wszystkim chciał
nieść dobro, dobro największe.
Stąd gorliwość misjonarska, stosowanie różnych metod i sposobów
duszpasterskich, stąd występowanie o równouprawnienie i w obronie praw
człowieka, tworzenie jedności, budowanie pokoju, stała gotowość serca i
uczuć, aby każdego podnosić.
Taki był Biskup Indian. Gdy podążał w dal aż do kresu możliwości, linia
horyzontalna nie osłabiała pionowej - zawsze dążył do Boga. A w miarę jak
sam pełniej uzyskiwał swoje oblicze w zjednoczeniu z Bogiem, tym
skuteczniej pomagał w tym każdemu, kto znalazł się na jego misjonarskiej
drodze.



UWAGI

Rozdział 1
Dramatyczne przeżycia Witalisa Grandina, który dwukrotnie otarł się o
śmierć w przeciągu kilku tygodni zimą 1863-64, po raz pierwszy zostały
dokładnie opisane przez księdza E. Jonqueta w książce pt. Mgr Grandin
(Montreal 1903). Mało jest wyczerpujących prac w języku angielskim o życiu
Grandina. Istnieją dwa źródła: ks. Leon Hermant napisał: Thy Cross My Stay
(Toronto 1948), a M. B. Venini Byrne, From the Buffalo to the Cross
(Calgary 1973).
Dziennik biskupa dopiero ostatnio został przetłumaczony z języka
francuskiego na angielski przez pracowników Archiwum Prowincji Alberta.
Jego liczne listy do rodziny i przyjaciół, pisane przez prawie pół wieku,
jakie spędził w Kanadzie, zostały częściowo przetłumaczone na język
angielski przez ks. Antoniego Duhaime OMI z St. Albert, wicepostulatora
zajmującego się sprawą kanonizacji biskupa Grandina.

Rozdziały 2, 3 i 4
Dzieciństwo Grandina i jego lata młodzieńcze są dowodem, jak przedziwnymi
drogami Bóg prowadzi ludzi do specjalnych powołań. Przecież byłoby
zrozumiałe, gdyby młody Witalis doszedł do wniosku, że Bóg nie chce, by
został księdzem, a już na pewno misjonarzem w zamorskim kraju. Jego trzej
biografowie: Jonquet, Hermant i ks. P. E. Breton (Vital Grandin, OMI,
Pa-ris 1960) mówią o walce, jaką musiał stoczyć, żeby osiągnąć swój cel.
Spotkanie Witalisa Grandina z biskupem Aleksandrem An-toninem Tache oraz
ich trwająca przez całe życie przyjaźń świadczą o tym, jak bardzo drugi
człowiek może zmienić kierunek naszego życia. Biskup Tache był jednym z
wielkich pierwszych oblatów misjonarzy, którzy przybyli do zachodniej
Kanady. Urodzony w Fraserville, Quebec, w roku 1823, jeden z pierwszych
nowicjuszy oblackich w Kanadzie, był też pierwszym księdzem wyświęconym na
zachód od Wielkich Jezior. Dokładnie w trzy lata po wyświęceniu na księdza,
w wieku 27 lat, został biskupem koadiutorem St. Boniface. W roku 1853 po
księdzu Józefie Norbercie Provencher został biskupem wielkiej diecezji,
sięgającej aż po Góry Skaliste i Biegun Północny. St. Boniface stało się
archidiecezją w roku 1871.

Rozdział 5
Misja Narodzenia Pańskiego znajduje się na północno-za-chodnim brzegu
jeziora Athabaska przy pionierskiej osadzie Fort Chipewyan, jednym z
ważniejszych ogniw sieci handlowej Kompanii Hudsońskiej. Podróż do tak
odległych misji była długa i trudna, o czym wkrótce Witalis Grandin miał
się przekonać. Dla nieśmiałego z natury i przywykłego do skromności w
seminariach francuskich Grandina prawie całkowity brak odosobnienia był
jeszcze jednym utrudnieniem tych podróży.

Rozdział 6
Grandin podziwiał energię i oddanie, z jakim pracowali handlarze skórami i
ludzie zatrudnieni w fortach Kompanii Hudsońskiej, ale widział też i
oceniał bardzo krytycznie fakt, że wyzyskiwali większość Indian i byli
wobec nich bezwzględni. Peter C. Newman w swojej Company ofAdventurers, t.
1 (Markham, Ont. 1985), nazywa Indian "duchami historii kanadyjskiej".
Wedle Newmana byli oni częścią kanadyjskiej rzeczywistości, nie tyle byli
wykorzystywani, co ignorowani. Dowodzi on, że Indianie byli o wiele
bardziej sprytnymi handlarzami, niż to sugerują opisy historyczne, gdzie
utarł się stereotyp Indian wymieniających cenne skóry za świecidełka.
Z punktu widzenia biskupa Grandina Indianie byli tymi, którzy przegrywali w
starciu dwóch kultur. Niestety handlarze skórami nie rozumieli tego, co
było oczywiste dla misjonarzy. Biskup znał liczne przykłady wrogości
Kompanii Hudsonskiej wobec francuskich oblatów. Jednak są też dowody, że ta
Kompania nieraz wolała misjonarzy katolickich od misjonarzy protestanckich
i anglikańskich, ponieważ nie towarzyszyły im żony i dzieci, nie mieli więc
dodatkowych obowiązków. Wydarzenia z życia Grandina świadczą także o tym,
że biskup i handlarze z Kompanii Hudsonskiej wielokrotnie współpracowali,
kiedy trzeba było zapomnieć o różnicach językowych i religijnych po to,
żeby przeżyć w surowym klimacie i trudnych nadgranicznych warunkach.
Misjonarze byli wstrząśnięci okrucieństwem niektórych plemion indiańskich
zabijających, jak zostało stwierdzone, swoje dzieci i kobiety, gdy uważali
to za konieczne. Pisze o tym Jonquet (s. 71, tłumaczenie z oryginału
francuskiego):
"Nierzadko się zdarzało widzieć męża zabijającego swoją żonę, kiedy doszedł
do wniosku, że musi się jej pozbyć. Wszystkie te okrucieństwa wydawały się
tak naturalne biednym indiańskim żonom, że uważały, iż są przeznaczone do
tego, by je znosić...
Ale dzięki Ewangelii wszystko się zmieniło: matki i żony wkrótce odzyskały
swoje prawa. Pewien Indianin przejęty nauczaniem ojca Grandina podszedł do
niego i rzekł: "Kiedy tyś powiedział nam, że Syn Boga wziął sobie matkę z
kobiet, stało się dla mnie całkiem jasne, że kobiety mają duszę i niebo jak
mężczyźni"".

Rozdział 7
Bez wątpienia wielką siłą biskupa Grandina była jego determinacja, by
sprzeciwiać się wszelkim zakusom, które mogłyby skrzywdzić Indian pod
względem fizycznym lub duchowym. Nie zamierzał tolerować żadnego fałszywego
proroka, odciągającego jego lud od wiary katolickiej. W tym przypadku cały
styl życia Indian Montanów oraz ich skąpy dobytek były zagrożone. Ta sama
postawa cechowała Grandina w stosunkach zarówno z duchownymi innych wyznań,
próbującymi nawracać Indian, jak i przedstawicielami rządu, którzy
załatwiali sprawy szkół dła Indian oraz dotyczące własności ziemi.
Mimo iż Grandin niechętnie podjął się pełnienia obowiązków biskupa, jego
determinacja, by robić to co słuszne, niezależnie od przeszkód oraz troska
o Indian sprawiły, że był idealnym człowiekiem, by prowadzić i rozwijać
misyjny Kościół na zachodzie Kanady.

Rozdział 8
W owych czasach nie było jeszcze mowy o duchu ekumenicznym między
misjonarzami oblatami a duchownymi anglikańskimi i protestanckimi. Każda ze
stron uważała, że ta druga propaguje dzieło diabła. Wroga postawa
spowodowała wiele napięć i konfliktów, których leczenie trwało wiele
dziesiątków lat.
Ksiądz Claude Champagne w Les debutes de la mission dans le Nord-Ouest
Canadien (Ottawa 1983, przypis 180, ss. 88Ś89) przytacza niezwykle ciekawe
cytaty z angielskich dokumentów, ukazujące głębię międzywyznaniowej
wrogości i obraźliwe słownictwo dzisiaj nie do pomyślenia.
Staranny wybór przez Grandina miejsca pod przyszłą misję Opatrzności Bożej
w roku 1862 był wstępem do podzielenia wielkiej diecezji St. Boniface. Z
czasem północne misje utworzyły wikariat Athabaska-Mackenzie pod zarządem
biskupa Henryka Farauda.

Rozdział 9
Chrzczenie Indian, którzy przyjęli wiarę, było ważną funkcją katolickich
misjonarzy, ale krytykowano ich, że czynią to zbyt pośpiesznie.
Ojciec profesor Claude Champagne z Instytutu Misjologicz-nego Uniwersytetu
św. Pawła w Ottawie, zrobił następującą obserwację na ten temat:
"Ze swej strony Grandin i misjonarze jego diecezji chrzcili z reguły każde
dziecko, jakie im pokazano. I nie miało znaczenia, czy rodzice dziecka byli
katolikami, protestantami czy katechumenami, mogli nawet w ogóle nie być
chrześcijanami, ponieważ dla misjonarzy liczyło się to, że wśród dzieci
była bardzo wysoka śmiertelność. Przez chrzest między dziećmi a Kościołem
nawiązywała się specjalna więź (odnosiło się to zarówno do protestantów,
anglikanów jak i katolików).
Chrzest osoby dorosłej zakładał, że zna ona podstawowe tajemnice wiary i
modlitwy konieczne do odmawiania różańca oraz prowadzenia chrześcijańskiego
stylu życia. Od chorych misjonarze wymagali mniej".

Rozdział 10 i 11
Więcej szczegółów na temat początkowych trudności, jakie poprzedzały
założenie diecezji St. Albert i powstanie osady wokół misji w St. Albert
znajdą czytelnicy w dwóch książkach, które napisał Emile Tardif, OMI, dla
uczczenia stulecia obecnego miasta St. Albert: Saint Albert and Centenaire
de Saint-Al-bert; Saint Albert Centennial: 1861-1961 (Edmonton 1961).

Rozdział 12
Ojciec Albert Lacombe (1827-1916) z St. Sulpice (Quebec) odegrał wybitną
rolę w rozwoju Kościoła katolickiego na zachodzie Kanady. Otwartego,
bezpośredniego ojca Lacombe'a, w którego żyłach płynęła indiańska krew i
dlatego rozumiał doskonale mentalność Indian, biskup Grandin obarczał
najtrudniejszymi zadaniami. O niezwykłych dziejach tego misjonarza piszą P.
E. Breton w książce: The Big Chief ofthe Prairies: The Life of Father
Lacombe, którą przetłumaczył Hugh A. Dem-psey (Montreal, Fides 1956) oraz
James G. MacGregor w książce: Father Lacombe (Edmonton; Hurtig Publishers
1975).

Rozdział 13 i 14
Wszędzie tam, gdzie w zachodniej Kanadzie powstały misje, wkrótce
przybywały siostry franciszkanki, by prowadzić szpitale i szkoły dla
miejscowej i białej ludności. Jedynie one rozwijały działalność
charytatywną na wielkim terytorium, aż do czasu, kiedy przybyli ojcowie i
bracia ze Zgromadzenia Wiernych Towarzyszy Jezusa, siostry ze Zgromadzenia
Wniebowzięcia Matki Boskiej i siostry miłosierdzia. M. B. Venini Byrne w
książce: From the Buffalo to the Cross omawia szczegółowo wielkie dzieło,
jakiego siostry zakonne dokonały w diecezji Calgary.

Rozdziały 15, 16 i 17
Sir John Macdonald, pierwszy premier Kanady, był największym przeciwnikiem
biskupa Grandina, w jego nieustającej walce o prawa dla języka
francuskiego, o szkoły katolickie i rzetelne załatwianie kwestii związanych
z własnością ziemi należącej do osadników, Indian i Metysów. Jakie było tło
przemian w tym nowym kraju i jego polityka możemy dowiedzieć się z książki
Donalda Swainsona pt. John A. Macdonald, the Man and the Politician
(Toronto 1971). Ostatnia książka, którą napisał Nicholas Tkach, Alberta
Catholic Schools. A Social History (Edmonton, University of Alberta
Publication Services, 1983) ukazuje rozwój katolickich szkół w Albercie.
Pretensje Indian i Metysów wobec rządu federalnego, a zwłaszcza wobec
premiera Macdonalda znalazły swą kulminację w rebelii Riela w roku 1885. W
tym zatargu biskup Grandin i jego misjonarze byli po stronie Indian i
Metysów, ale nie zamierzali brać udziału w jakichkolwiek formach przemocy.
Rebelia oraz jej fatalny wpływ na stosunki między misjonarzami, Metysami i
Indianami to bardzo skomplikowana sprawa. O tym ważnym zdarzeniu w historii
Kanady szczegółowo piszą B. Beal i R. C. MacLeod w książce Prairie Fire:
The 1885 North-West Rebellion (Edmonton; Hurtig Publishers 1985) oraz
Joseph Kin-sey Howard w Strange Empire: A Narrative of the Northwest (New
York 1952).

Rozdział 18
Ostatnie dni biskupa Grandina były takie same jak całe jego życie. Nie
bacząc na własne cierpienia przejęty był tylko tym, co uważał za wolę Boga
wobec siebie, i problemami tych, którzy go otaczali. W krótkim pisemnym
oświadczeniu, które zostało częściowo zamieszczone w tym rozdziale doktor,
później senator, Arystydes Blais z St. Albert relacjonuje jego ostatnie
godziny:
"Biskup chorował przez całe życie, ostatecznie zmarł na zakażenie dróg
moczowych, bardzo ciężką i bolesną chorobę, która często powoduje
opuchliznę gruczołu krokowego, a w rezultacie całkowite zatrzymanie
moczu... Złączyliśmy się w modlitwie z wiernymi jego diecezji w intencji
tego świętego człowieka, który ubrany w swoją starą sutannę poszedł prosto
do nieba błogosławionych".