Ochrona niektórych praw konsumenta w prawie polskim na tle dorobku wspólnotowego Opracował: Tomasz Kmiecik Euro Info Centre PL-413 przy Izbie Przemysłowo-Handlowej w Krakowie Kraków 2005 1 Ogólne zasady. Dziesięć zasad ochrony konsumenta: 1 Konsumenci mają możliwość zakupu artykułów według własnego uznania i w wybranym przez siebie miejscu. 2 Konsumenci mają prawo do zwrotu niesprawnych artykułów. 3 Konsumentów chronią wysokie normy bezpieczeństwa dla żywności i innych towarów konsumpcyjnych. 4 Konsumenci mają prawo wiedzieć co spożywają. 5 Konsumentom należy zapewnić uczciwe warunki umów. 6 Konsumenci mają prawo do zmiany zdania. 7 Konsumentom należy ułatwiać porównanie cen. 8 Konsumenci nie mogą być wprowadzani w błąd. 9 Konsumentom należy zapewnić ochronę podczas urlopu. 10 Konsumentom należy zapewnić pomoc w skutecznym rozstrzyganiu sporów transgranicznych. Powyższy katalog zasad został przyjęty przez Dyrektoriat Generalny Komisji Europejskiej do spraw ochrony zdrowia i konsumentów. Nie ma waloru źródła prawa, ani nie służy obowiązującej wykładni norm prawa europejskiego. Ma charakter jedynie informacyjny. Intencją stworzenia katalogu było wskazanie dziesięciu podstawowych zasad ochrony konsumenta na jednolitym rynku UE. Powyższe zasady znajdują wyraz w strategii ochrony konsumenta na lata 2002 –2006 przyjętej przez Komisję Europejska 7 maja 2002 roku. Strategia wskazuje trzy podstawowe cele w polityce ochrony konsumenta: - osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumenta - skuteczne wdrażanie zasad ochrony konsumenta - zaangażowanie obywateli państw członkowskich UE w tworzenie polityki Unii za pośrednictwem organizacji konsumenckich. Realizacja pierwszego celu ma polegać na harmonizacji prawa za pomocą wydawania ogólnych dyrektyw, standardów, zbiorów najlepszych praktyk dotyczących bezpieczeństwa produktów i usług, jak również kwestii ekonomicznych i prawnych, które zapewniają konsumentowi jednakowe zasady ochrony na całym jednolitym rynku. W ramach drugiego celu priorytetowe działania to: rozwój ramowej współpracy administracyjnej pomiędzy Państwami Członkowskimi a także systemu środków odwoławczych dla konsumentów. Realizacja trzeciego z postawionych celów ma polegać na zrewidowaniu mechanizmów udziału organizacji konsumenckich w tworzeniu polityk UE, a także ustanowieniu narzędzi edukacyjnych i stworzeniu projektów umożliwiających udział organizacji konsumenckich w tworzeniu tych polityk. 2 Ochrona interesów konsumenta. 2.1 Wzorce umowne. Ustawa z dnia 2 marca 2000 roku o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ustanowiła nowe zasady dotyczące wzorców umownych. „Wzorzec umowny” stał się pojęciem normatywnym po wprowadzeniu do art.384 Kodeksu cywilnego. Wzorzec umowny jest ustalany przez jedną ze stron umowy, zawiera postanowienia dla przyszłych umów zawieranych z innymi podmiotami. Poinformowane drugiej strony umowy – konsumenta o wzorcu jest niezbędne dla jego skuteczności prawnej. Podstawowy sposób udzielenia informacji o wzorcu polega na doręczeniu wzorca przy zawarciu umowy. Ta ogólna zasada stosuje się do umów zawieranych z udziałem konsumentów. Wyjątek stanowią umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Wówczas wzorzec umowy wiąże jeżeli konsument mógł się z łatwością dowiedzieć o jego treści, np. poprzez wywieszenie regulaminu przewozu w środku komunikacji publicznej lub na przystanku. Do kategorii wzorców umownych zaliczono ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy. Różnice pomiędzy tymi trzema kategoriami dotyczą kwestii redakcyjnych, natomiast nie ma tutaj zróżnicowania reżimu prawnego. Ogólne warunki umów mają postać ciągłego tekstu, podzielonego na paragrafy. Zawierają zbiór postanowień mających stanowić treść umowy zawieranej z kontrahentem. Wzory umów mają postać formularzy które mają określić treść umowy. W formularzach pozostawia się puste miejsca dla określenia stron umowy, podpisów, przedmiotu umowy. Regulaminy mają postać analogiczną jak ogólne warunki umów. Wzorzec wydany w trakcie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym ( np. umowa rachunku bankowego, umowa najmu lokalu mieszkalnego) wiąże, gdy zostanie doręczony konsumentowi zgodnie z art.384 Kodeksu cywilnego i nie wypowie on umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Wzorce umów konsumenckich powinny być sporządzone w języku, który jest zrozumiały dla typowego adresata, powinien być przejrzysty, napisany czcionką odpowiedniego rozmiaru, powinien zawierać słownictwo zrozumiałe dla typowego adresata. Jeżeli treść wzorca jest niezrozumiała dla typowego adresata wzorzec nie wiąże drugiej strony. Natomiast do tych postanowień wzorca, które są zrozumiałe dla typowego adresata, jednakże pozostają niejednoznaczne, stosuje się zasadę wykładni na korzyść konsumenta. Co w sytuacji, gdy zawarta umowa z konsumentem zawiera postanowienia sprzeczne z wzorcem umownym? Kodeks cywilny przyjmuje zasadę pierwszeństwa umowy. W razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umownym strony są związane umową. Sprzeczność treści umowy z wzorcem nie wpływa na jej nieważność. Umowa pozostaje ważna, natomiast wzorzec staję się bezskuteczny w zakresie, w jakim jest sprzeczny z umową. 2.2 Niedozwolone postanowienia umowne Kwestii niedozwolonych postanowień umownych w umowach zawieranych z udziałem konsumentów dotyczą przepisy art.3851 Kc do art.3853 Kc, stanowiąc wdrożenie Dyrektywy EWG 93/13 z 5 kwietnia 1993 roku o niedozwolonych klauzulach umownych w umowach konsumenckich. Do klauzul niedozwolonych zalicza się klauzule ograniczające lub wyłączające odpowiedzialność przedsiębiorcy, przekazujące przedsiębiorcy kontrolę nad treścią postanowień i wykonaniem umowy, kształtujące niekorzystnie dla konsumenta czas trwania umowy, w inny sposób naruszające równowagę kontraktową. Katalog klauzul niedozwolonych zawiera art. 3853 Kc zaliczając tu postanowienia, które w szczególności: - wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie - wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania - wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony - przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy - zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta - uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju - uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie - uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta - przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy - uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie - przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową - wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania - przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy - pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia - zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia - nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy - nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego - stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia - przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia - przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy - uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności - przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta - wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy. Uznanie klauzuli za niedozwoloną skutkuje tym, iż nie wiąże ona konsumenta. Nie wpływa to na ważność samej umowy jak również wzorca umownego w pozostałym zakresie. Kontrola treści wzorca może być dokonana przez sąd, podczas rozpatrywania indywidualnej sprawy, jest to kontrola incydentalna. Natomiast kontrola samego wzorca, bez odniesienia do treści indywidualnego stosunku zobowiązaniowego, zwana kontrolą abstrakcyjną, poddana jest przepisom o postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolony. Sprawy te rozpoznaje Sąd Okręgowy w Warszawie (sąd ochrony konkurencji i konsumentów). 2.3 Umowy zawierane na odległość Przepisy art.6 – 17 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów i odpowiedzialności za produkt niebezpieczny stanowią implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 97/7/WE o ochronie konsumentów w umowach zawieranych na odległość. Umowy te zawierane są przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość bez jednoczesnej obecności obu stron. Warunkiem zastosowania reżimu ochronnego wynikającego z art. 6 – 17 ustawy jest to, by przedsiębiorca w ten sposób zorganizował swoją działalność. Oznacza to, że wykorzystanie tych technik porozumiewania się oraz brak jednoczesnej obecności stron przy zawarciu umowy muszą być zasadą funkcjonowania przedsiębiorstwa. Zbieranie zamówień, użycie środka komunikacji na odległość w początkowej fazie jak również okazjonalne używanie tych środków jest wyłączone spod regulacji dotyczącej umów zawieranych na odległość. Art. 6 zawiera przykładowe wyliczenie środków porozumiewania się na odległość: Drukowany lub elektroniczny formularz zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, list seryjny w postaci elektronicznej lub papierowej, reklama prasowa z wydrukowanym formularzem zamówienia, reklama w postaci elektronicznej, katalog, telefon, telefaks, radio, telewizja, automatyczne urządzenie wywołujące, wizjofon, wideotekst, poczta elektroniczna i inne środki komunikacji elektronicznej w rozumieniu ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Posłużenie się tymi środkami komunikacji może nastąpić tylko po uprzedniej zgodzie konsumenta. Konsument który zawarł umowę na odległość może odstąpić od umowy bez podania przyczyn w terminie dziesięciu dni od wydania rzeczy, a w przypadku świadczenia usług termin liczy się od dnia zawarcia umowy. W umowie zawartej na odległość nie można zastrzec odstępnego, którego zapłata byłaby konieczna dla skutecznego odstąpienia od umowy. Na przedsiębiorcy ciąży obowiązek dostarczenia konsumentowi najpóźniej w chwili złożenia propozycji zawarcia umowy informacji o: - Imieniu i nazwisku lub nazwie , adresie zamieszkania, siedzibie przedsiębiorcy oraz organie, który zarejestrował działalność gospodarcza przedsiębiorcy, numerze pod którym przedsiębiorca został zarejestrowany - Istotnych właściwościach świadczenia i jego przedmiotu - Cenie lub wynagrodzeniu obejmujących wszystkie ich składniki, w szczególności cła i podatki - Zasadach zapłaty ceny lub wynagrodzenia - Kosztach oraz terminie i sposobie dostawy - Prawie do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni ze wskazaniem wyjątków określonych w ustawie - Kosztach wynikających z korzystania ze środków porozumiewania się na odległość, jeżeli są skalkulowane inaczej niż według normalnej taryfy - Terminie , w jakim oferta lub informacja o cenie lub wynagrodzeniu mają charakter wiążący - Minimalnym okresie, na jaki ma być zawarta umowa o świadczenie ciągłe lub okresowe - Miejscu i sposobie składania reklamacji - Prawie wypowiedzenia umowy w przypadku umowy zawartej na czas nieoznaczony, z zachowaniem terminu miesięcznego, chyba że strony zastrzegły krótszy termin wypowiedzenia. Wszystkie powyższe informacje powinny być sporządzone jednoznacznie, w sposób zrozumiały i łatwy do odczytania. 2.4 Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa Kwestii umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa dotyczą art.2- 5 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów i odpowiedzialności za produkt niebezpieczny. Stanowią one wdrożenie Dyrektywy EWG 85/577 z 20 grudnia 1985 roku o ochronie konsumentów w umowach zawieranych poza lokalem handlowym. Umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa obejmuje zarówno umowę zawartą poza takim lokalem, lecz także umowy zawarte w wyniku ofert zebranych poza lokalem przedsiębiorstwa. Ciężar udowodnienia okoliczności, że umowa została zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa obciąża konsumenta. Należy również odróżnić umowy zawarte poza lokalem przedsiębiorstwa z umowami zawartymi na odległość. Pod pojęciem lokalu rozumie się tu miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej. Konsument, podobnie jak w przypadku umów zawartych na odległość ma prawo odstąpić od umowy bez podania przyczyn z zachowaniem dziesięciodniowego terminu liczonego od zawarcia umowy. Odstąpienie wymaga zachowania formy pisemnej dla celów dowodowych , co oznacza że niezachowanie formy pisemnej nie skutkuje nieważnością oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy, ale nastręczy komplikacji dowodowych w postępowaniu przed sądem. Niedopuszczalne jest również zastrzeżenie odstępnego. Przedsiębiorca ma obowiązek okazać konsumentowi przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument tożsamości. W przypadku zawarcia umowy w imieniu przedsiębiorcy należy dodatkowo okazać dokument potwierdzający umocowanie. Przedsiębiorca jest również zobowiązany do poinformowania konsumenta przed zawarciem umowy, na piśmie, o uprawnieniu do odstąpienia od umowy, i doręczenia mu wzoru oświadczenia o odstąpieniu z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska lub nazwy oraz adresem zamieszkania lub siedziby. Przedsiębiorca ma również obowiązek doręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy. Przepisy ustawy dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa nie znajdują zastosowania do umów: o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub odwołujących się do reklam, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się treścią otrzymanej oferty lub informacji, a zarazem w tej ofercie lub informacji zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od jej zawarcia. Wyłączono również sprzedaż artykułów spożywczych, dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta. Wyłączeniu podlegają także umowy bagatelne o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 Euro. Wyłączono umowy o prace budowlane, umowy dotyczące nieruchomości. Natomiast wyłączeniu nie podlegają usługi remontowe. Przepisów tych nie stosuje się również do umów ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartym funduszu emerytalnym oraz funduszu reasekuracji, jak również usług inwestycyjnych dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych. Wyłączenia nie obejmują usług finansowych np. udzielanie kredytu w domu klienta przez akwizytora. 2.5 Sprzedaż konsumencka Ustawa z dnia 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego stanowi wdrożenie Dyrektywy 99/44/WE z dnia 25 maja 1999 roku w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji. Ustawę stosuje się do sprzedaży rzeczy ruchomych w obrocie konsumenckim z wyłączeniem sprzedaży energii elektrycznej, gazu i wody. Nie dotyczy to sprzedaży wyżej wymienionych mediów w ograniczonej ilości lub w określonej objętości. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży w postępowaniu upadłościowym lub innym postępowaniu sądowym. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności z tytułu rękojmi oraz gwarancji. Obowiązki sprzedawcy Sprzedawca jest zobowiązany podać do wiadomości kupującego cenę oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cenę jednostkową. Przy sprzedaży towaru konsumpcyjnego luzem należy podać jedynie jego cenę jednostkową. Na sprzedawcy ciąży również obowiązek potwierdzenia na piśmie wszystkich istotnych postanowień umowy w przypadku sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę a także gdy sprzedaż dotyczy towaru konsumpcyjnego za cenę wyższą niż 2000 złotych. Sprzedawca ma obowiązek podać do wiadomości kupującego nazwę towaru, określenie producenta lub importera, znak zgodności wymagany przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu na terenie Rzeczpospolitej Polskiej. Informacje te powinny być zamieszczone na towarze lub być z nim trwale połączone. Sprzedawca ma obowiązek umożliwić kupującemu w miejscu sprzedaży sprawdzenie jakości , kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów towaru konsumpcyjnego. Sprzedawca ma obowiązek wyjaśnić na żądane kupującego poszczególne postanowienia umowy sprzedaży. Sprzedawca wydaje kupującemu wszystkie elementy wyposażenia towaru konsumpcyjnego, instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy w języku polskim. Odpowiedzialność sprzedawcy Ustawa wprowadziła szczególne zasady odpowiedzialności sprzedawcy, wyłączając zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego o rękojmi i gwarancji do sprzedaży konsumenckiej. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową w chwili jego wydania kupującemu. Ustawa wprowadziła tu domniemanie związane z terminem ustalenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. Gdy stwierdzenie to nastąpiło przed upływem 6 miesięcy od chwili wydania towaru, domniemywa się, iż istniała ona w chwili jego wydania. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego zachodzi domniemanie odwrotne – domniemywa się zgodność towaru konsumpcyjnego z umową, w przypadku gdy towar odpowiada opisowi sprzedawcy lub ma cechy okazanej kupującemu próbki lub wzoru. W innych sytuacjach domniemywa się zgodność towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli nadaje się do celu do jakiego towar tego rodzaju jest zwykle używany oraz odpowiada właściwościom tego rodzaju towaru. Takie samo domniemanie przyjmuje się w przypadku, gdy towar odpowiada zapewnieniom sprzedawcy wyrażonym w oznakowaniu towaru lub reklamie. Tego rodzaju zapewnienie nie wiąże sprzedawcy w sytuacji gdy wykaże że nie znał tego zapewnienia lub znać nie mógł, jak również gdy nie mogło ono mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy albo też, że jego treść sprostowano przed zawarciem umowy. Niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową może polegać również na nieprawidłowości w jego zamontowaniu lub uruchomieniu, pod warunkiem, że czynności tych dokonał sprzedawca, osoba za którą ponosi on odpowiedzialność albo kupujący według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży. Odpowiedzialność sprzedawcy za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest wyłączona w przypadku, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub oceniając sprawę rozsądnie powinien był wiedzieć. Sprzedawca również nie odpowiada za niezgodność, która wynikła z właściwości materiału dostarczonego przez kupującego. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jeżeli ta niezgodność zostanie stwierdzona w ciągu dwóch lat od wydania towaru konsumpcyjnego Uprawnienia kupującego Kupujący może żądać nieodpłatnej naprawy albo wymiany towaru na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Sprzedawca ma obowiązek zwrotu kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia, które poniósł kupujący. Jeżeli sprzedawca nie odpowiedział na żądanie kupującego dotyczące naprawy lub wymiany towaru konsumpcyjnego na nowy w ciągu 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione. W przypadku niemożności naprawy lub wymiany towaru konsumpcyjnego kupujący może domagać się obniżenia ceny lub odstąpić od umowy. Kupujący musi zawiadomić sprzedawcę o skorzystaniu z uprawnień w ciągu dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, w przypadku artykułów żywnościowych przyjęte tu zostały krótsze terminy zawiadomienia. 2.6 Kredyt konsumencki Ustawa o kredycie konsumenckim z dnia 20 lipca 2001 roku w zakresie swojej regulacji wdrożyła dyrektywę 87/102/EWG z dnia 22 grudnia 1986 roku w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących kredytu konsumenckiego. Ustawa przyjmuje szeroką definicję kredytu, odpowiadającą kredytowi w sensie ekonomicznym. Obejmuje każdą umowę na mocy której kredytodawca udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia kredytu konsumentowi w jakiejkolwiek postaci. Ustawa zawiera katalog przykładowy umów o kredyt konsumencki zaliczają tu: umowę pożyczki, umowę kredytu w znaczeniu Prawa bankowego, umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, umowę na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy, umowę na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia. Spod zakresu zastosowania ustawy zostały wyłączone umowy o kredyt konsumencki o wysokości mniejszej niż 500 złotych i większej niż 80000 złotych, o terminie spłaty nie przekraczającym 3 miesięcy, na mocy których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania ani innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego, utrzymującego się za zgoda kredytodawcy ujemnego salda przez okres co najmniej trzech miesięcy, umowy dotyczące odpłatnego korzystania z rzeczy lub praw, jeżeli umowa nie przewiduje przejścia własności rzeczy lub praw na konsumenta, kredytu konsumenckiego przeznaczonego na nabycie nieruchomości, kredytu polegającego na odroczeniu terminu płatności za dostarczanie mediów (woda, gaz, prąd) a także za inne usługi związane z utrzymywaniem gospodarstwa domowego, kredytu konsumenckiego w postaci limitu zadłużenia na rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym. Forma i treść umowy. Ustawa zastrzega formę pisemną dla celów dowodowych. Umowa określa strony umowy, wysokość kredytu, zasady i terminy spłaty kredytu, roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany, opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, informacje o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania, sposób zabezpieczenia, informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta, informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, informację o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu. Obowiązki kredytodawcy Kredytodawca ma obowiązek niezwłocznie po zawarciu umowy kredytu doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy. W przypadku gdy kredytodawca nie doręcza konsumentowi egzemplarza umowy w chwili jej zawarcia, obowiązany jest wręczyć konsumentowi niepodpisany informacyjny egzemplarz umowy odpowiadający jej treści. Kredytodawca ma obowiązek podania konsumentowi informacji o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania kredytu. Całkowity koszt kredytu to wszystkie koszty wraz z odsetkami i innymi opłatami i prowizjami, które konsument jest zobowiązany zapłacić. Nie obejmuje kosztów, które ponosi konsument w związku z niewykonaniem swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt konsumencki, kosztów które w związku z nabyciem rzeczy lub usługi ponosi konsument niezależnie od tego, czy nabycie następuje przy wykorzystaniu kredytu, koszty prowadzenia rachunku, koszty zabezpieczeń, koszty wynikające ze zmiany kursów walut. Kredytodawca ma obowiązek wręczyć konsumentowi przy zawarciu umowy wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy zawierający oznaczenie kredytodawcy. W razie odstąpienia od umowy kredytodawca ma obowiązek zwrotu konsumentowi kosztów udzielonego kredytu z wyjątkiem opłaty przygotowawczej oraz opłat związanych z ustanowieniem zabezpieczenia. W przypadku wcześniejszej spłaty kredytu przez konsumenta kredytodawca ma obowiązek rozliczyć się z konsumentem w terminie 14 dni od dnia dokonania zapłaty. Kredytodawca jest uprawniony do wypowiedzenia umowy kredytu w sytuacji, gdy konsument zalega z zapłatą co najmniej dwóch pełnych rat kredytu. Ma on obowiązek wezwać konsumenta do zapłaty zaległych rat w trybie przewidzianym w umowie kredytu w terminie nie krótszym niż 7 dni od otrzymania wezwania pod rygorem wypowiedzenia umowy. Termin wypowiedzenia umowy nie może być krótszy niż 30 dni. Uprawnienia konsumenta. Konsument jest uprawniony do spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie. W takiej sytuacji konsument ma obowiązek poinformować kredytodawcę o zamiarze spłaty kredytu najpóźniej w terminie 3 dni przed jej dokonaniem. Konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania za okres po spłacie kredytu. Za wcześniejszą spłatę kredytu nie można zastrzec prowizji. Konsument jest uprawniony do odstąpienia od umowy o kredyt konsumencki w terminie 10 dni od zawarcia umowy bez podania przyczyn. W sytuacji gdy umowa o kredyt konsumencki nie zawierała informacji o prawie odstąpienia od umowy, termin do odstąpienia liczony jest od dnia uzyskania informacji o prawie odstąpienia, konsument nie może jednak odstąpić od umowy później niż z upływem 3 miesięcy od dnia zawarcia umowy. 2.7 Transport lotniczy Kwestia przewozów lotniczych została uregulowana w prawie międzynarodowym. Dotyczą niej Konwencja warszawska z 12 października 1929 roku o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego z późniejszymi zmianami, a także Konwencja montrealska z 28 maja 1999 roku o ujednoliceniu niektórych zasad w międzynarodowym przewozie lotniczym. Konwencja montrealska została włączona do prawa Unii Europejskiej w zakresie ujednolicenia niektórych przepisów dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego poprzez rozporządzenie 2002/889/WE dotyczące odpowiedzialności przewoźnika lotniczego. Te przepisy znajdą zastosowanie w zakresie odpowiedzialności przewoźnika za zagubiony lub uszkodzony bagaż. Natomiast odpowiedzialność przewoźnika w przypadku odmowy przyjęcia na pokład lub opóźnienia lotów regulowana jest przez rozporządzenie 2004/261/WE. W przypadku uszkodzenia lub zagubienia bagażu w trakcie podróży z portu lotniczego położonego w kraju będącym państwem członkowskim UE do jakiegokolwiek portu lotniczego na świecie ustalono górny limit odszkodowania na 1000 SDR ( co stanowi ok. 1200 Euro). Roszczenie winno być zgłoszone w ciągu 7 dni od daty odbioru uszkodzonego bagażu w przypadku bagażu opóźnionego nie później niż 21 dni od dnia jego odbioru. W przypadku braku miejsca na pokładzie samolotu przewoźnik ma obowiązek poszukać osób chętnych do zrezygnowania z podróży, którym ma obowiązek zaproponować inny rejs lub dokonać zwrotu ceny biletu, według wyboru klienta. W przypadku gdy przewoźnik odmówi przyjęcia na pokład samolotu ma obowiązek zapewnić nocleg wraz z wyżywieniem oraz transport między hotelem a lotniskiem. Ponadto klient ma prawo do dwóch bezpłatnych połączeń telefonicznych lub za pomocą innych środków porozumiewania się na odległość. Odszkodowanie w przypadku odmowy wykonania umowy przewozu z powodu braku miejsc na pokładzie jest zróżnicowane w zależności od dystansu i wynosi 250 Euro w przypadku rejsów do 1500 km, 400 Euro w przypadku rejsów powyżej 1500 km wewnątrz Unii i między 1500 a 3500 km w przypadku rejsów poza UE oraz 600 Euro w pozostałych sytuacjach. W przypadku odwołania lotu przewoźnik ma obowiązek poinformować klienta o innych możliwościach połączeń. Odszkodowanie nie przysługuje jeżeli przewoźnik uprzedził o odwołaniu lotu z wyprzedzeniem 14 dniowym, przewoźnik uprzedził o odwołaniu lotu z siedmiodniowym wyprzedzeniem i zaproponował połączenie rozpoczynające się nie wcześniej niż 2 godziny i kończące nie później niż 4 godziny niż planowany lot, przewoźnik uprzedził o odwołaniu lotu z siedmiodniowym wyprzedzeniem i zaoferował połączenie rozpoczynające się nie wcześniej niż 1 godzina i kończące nie później niż 2 godziny od terminu planowanego lotu. Odszkodowanie nie przysługuje w przypadku odwołania wyjazdu zorganizowanego (wycieczki turystycznej) z innego powodu niż odwołanie lotu. 2.8 Turystyka 2.8.1 Wypoczynek zorganizowany Ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych dokonała w zakresie swojej regulacji wdrożenia Dyrektywy 90/314/EWG z 13 czerwca 1990 roku w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek. Impreza turystyczna. Obejmuje co najmniej dwie usługi turystyczne które tworzą jednolity program i są objęte wspólną ceną . Usługi te obejmują nocleg lub trwają co najmniej 24 godziny. Wycieczka jest rodzajem imprezy turystycznej, której program obejmuje zmianę miejsca pobytu uczestników. Materiały informacyjne Wszelkie materiały zawierające propozycję zawarcia umowy o świadczenie usług turystycznych wydawane przez organizatora turystyki muszą określać w sposób dokładny i zrozumiały : cenę, miejsce pobytu lub trasę przejazdu, określenie środka transportu, rodzaj zakwaterowania, ilość i rodzaj posiłków, program, określenie zaliczki i termin zapłaty całej ceny, termin odwołania imprezy turystycznej z powodu niewystarczającej liczby zgłoszeń, informacje dotyczące przepisów paszportowych, wizowych , sanitarnych oraz wymagań zdrowotnych. Postanowienia zawarte w materiałach informacyjnych stają się integralną częścią umowy, jeżeli nie zawiera ona odmiennych postanowień. Umowa Umowa dotycząca imprezy turystycznej wymaga formy pisemnej. Powinna ona określać: organizatora turystyki i numer jego wpisu do rejestru organizatorów turystyki i pośredników turystycznych, numer NIP, a także imię i nazwisko osoby, która podpisała umowę w jego imieniu, miejsce pobytu lub trasę wycieczki, czas trwania imprezy turystycznej, program imprezy turystycznej, rodzaj środka transportowego, rodzaj zakwaterowania, ilość i rodzaj posiłków, program zwiedzania i inne usługi wliczone w cenę imprezy turystycznej, cenę imprezy turystycznej, sposób zapłaty, rodzaj i zakres ubezpieczenia turystów oraz ubezpieczyciela, termin powiadomienia uczestnika o odwołaniu imprezy z powodu niewystarczającej liczby zgłoszeń, termin zawiadomienia o nabyciu uprawnień i obowiązków uczestnika przez osobę na którą klient przeniósł te uprawnienia, sposób zgłaszania reklamacji oraz podstawy prawne umowy. Odpowiedzialność organizatora turystyki. Organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych. Jego odpowiedzialność jest wyłączona jeżeli niewykonanie lub nie należyte wykonanie umowy nastąpiło wskutek działania lub zaniechania klienta, osób trzecich nieuczestniczących w wykonywaniu usług przewidzianych w umowie jeżeli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć lub uniknąć albo wskutek siły wyższej. 2.8.2 Timesharing Timesharing polega na korzystaniu z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku. Umowę timesharingu należy zawrzeć w formie pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że ustanowienie lub przeniesienie prawa z którego wynika uprawnienie do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego wymaga formy aktu notarialnego. Wówczas do zawarcia umowy timesharingu wymaga się formy notarialnej. Umowa zawierana jest na okres co najmniej 3 lat. Nabywca prawa do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego jest konsumentem to znaczy osobą fizyczną, która zawiera umowę z przedsiębiorcą poza zakresem prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Ustawa z 13 lipca 2000 roku o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece dokonała wdrożenia dyrektywy 94/47/WE z dnia 26 października 1994 roku w sprawie ochrony nabywców w odniesieniu do niektórych aspektów umów odnoszących się do nabywania praw do korzystania z nieruchomości w oznaczonym czasie. Przedsiębiorca ma obowiązek dostarczyć konsumentowi pisemny prospekt jeszcze przed zawarciem umowy. Prospekt winien być sporządzony w języku polskim. Prospekt powinien zawierać: oznaczenie przedsiębiorcy, oznaczenie właściciela budynku lub pomieszczenia, informacje dotyczące treści umowy timesharingu a także możliwości zamiany lub przeniesienia uprawnienia do korzystania z budynku lub lokalu, informacje dotyczące możliwości odstąpienia od umowy, oznaczenie budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, dane dotyczące usług związanych z korzystaniem z budynku, informację o zasadach zarządzania i kosztach utrzymania budynku oraz wskazanie wysokości zryczałtowanego wynagrodzenia za nabycie uprawnienia do korzystania z nieruchomości. Umowa timesharingu powinna zawierać dane zawarte w prospekcie, ponadto oznaczenie nabywcy, oznaczenie czasu w każdym roku w którym nabywca może korzystać z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, oznaczenie budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, określenie okresu na jaki zawarto umowę, stwierdzenie że nie można nabywcy obciążyć dodatkowymi kosztami, obciążeniami oraz zobowiązaniami, określenie miejsca i daty podpisania umowy przez każdą ze stron. Przedsiębiorca timesharingowy nie może przed upływem terminu do odstąpienia od umowy przez nabywcę przyjmować od niego jakichkolwiek świadczeń określonych w umowie. Tak więc w chwili zawarcia umowy przedsiębiorca nie może żądać zapłaty zadatku. Uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługuje nabywcy w terminie dziesięciu dni od doręczenia mu umowy. Nabywca może odstąpić od umowy poprzez wysłanie przedsiębiorcy oświadczenia o odstąpieniu listem poleconym. Uprawnienie do odstąpienia od umowy ulega przedłużeniu do trzech miesięcy, jeżeli nabywca nie otrzymał przed zawarciem umowy prospektu a także w razie istotnych braków umowy timesharingu. W razie odstąpienia od umowy przedsiębiorca może żądać od nabywcy zwrotu kosztów niezbędnych do zawarcia umowy. Instytucje Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Centrala w Warszawie Plac Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa tel. 022 556 08 00 fax. 022 826 61 25 www.uokik.gov.pl uokik@uokik.gov.pl Delegatura w Krakowie Plac Szczepański 5 31-011 Kraków tel. 012 422 96 16 fax. 012 422 78 20 krakow@uokik.gov.pl Główny Inspektorat Inspekcji Handlowej Plac Powstańców Warszawy 1 00-950 Warszawa tel. 022 826 23 30 fax.022 827 22 89 www.giih.gov.pl sekretariat@giih.gov.pl Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej Ul. Wiślna 3 31-007 Kraków tel. 012 422 93 38 fax. 012 422 81 63 Powiatowy i Miejski Rzecznik Konsumentów Plac Wszystkich Świętych 3/4 31-004 Kraków tel. 012 616 93 70 fax. 012 412 44 40 ihkrakow@poczta.fm Stały Polubowny Sąd Konsumencki Ul. Wiślna 3 31-007 Kraków tel. 012 422 66 22 wewn. 41 fax. 012 422 81 63 Powiatowy i Miejski Rzecznik Konsumentów Plac Wszystkich Świętych 3/4 31-004 Kraków tel. 012 616 93 70 fax: 012 412 44 40 www.uokik.gov.pl/pl/ochrona_konsumentow/rzecznicy Federacja Konsumentów Rada Krajowa Federacji Konsumentów Plac Powstańców Warszawy 1 00-030 Warszawa tel/fax; 022 827 51 05 www.federacja-konsumentow.org.pl poradyty_prawne@federacja-konsumentow.org.pl Klub Federacji Konsumentów Rynek Główny 29 31-010 Kraków tel.012 422 64 62 Stowarzyszenie Konsumentów Polskich Ul. Nowowiejska 25 00-665 Warszawa tel. 022 660 52 71 fax. 022 825 68 31 www.skp.pl consumer@skp.pl Centrum Prawa Konsumenckiego Place Montesquieu 2 1348 Louvain-la-Neuve Belgia tel: 0032 10 47 85 31 fax: 0032 10 47 85 03 www.drt.ucl.ac.be/cdc secretaire@cdc.ucl.ac.be EuroInfo – Program Komisji Europejskiej dla MSP www.euroinfo.org.pl Euro Info Center PL-413 Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie Ul.Floriańska 3 31-019 Kraków tel: 012 422 89 07 tel/fax: 012 292 05 63 www.euroinfo.krakow.pl eicpl413@iph.krakow.pl SPIS TREŚCI 1.Ogólne zasady………………………………………………………………….………….2 2.Ochrona interesów konsumenta………………………………………………………….3 2.1.Wzorce umowne…………………………………………………………………………3 2.2.Niedozwolone postanowienia umowne………………………………………………..5 2.3.Umowy zawierane na odległość……………………………………………………….7 2.4.Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa………………………………….9 2.5.Sprzedaż konsumencka……………………………………………………………….10 2.6.Kredyt konsumencki……………………………………..…………………………….13 2.7.Transport lotniczy………………………………...…………………………………….16 2.8.Turystyka………………………………………………………………………………..17 2.8.1.Wypoczynek zorganizowany………………………………………………………..17 2.8.2.Timesharing…………………………………………………………………………..18 Instytucje…………………………………………………………………………………….20 3