Frank 0'Connor - 
Święte Wrota
Franie 0'Connor to pseudonim 
znanego irlandzkiego pisarza 
Michaela 0'Donova-na (1903—
1966).
Urodzony w niezamożnej rodzinie 
w mieście Cork, uczęszczał do 
miejscowej szkoły, po czym zaczął 
pracować  jako  bibliotekarz, 'zrazu 
w Cork, a następnie w Dublinie. W 
okresie późniejszym przez czas 
pewien był dyrektorem słynnego 
teatru Abbey Theatre. Pisać zaczął 
bardzo wcześnie, bo już jako 
dwunastoletni chłopiec, i to w 
języku celtyckim, którego nauczyła 
go babka. Po pierwszych próbach w 
dziedzinie poezji i eseju 
historycznego zaczął pisać 
opowiadania, które zamieszczał   w   
czasopiśmie „Irish Statesman". W 
roku 1931 ukazał się pierwszy 
zbiór jego opowiadań pt. Guests of 
the Nation.
Oprócz wielu tomów opowiadań 
0'Connor wydał kilka zbiorów 
wierszy, rozprawę poświęconą 
Turgieniewowi oraz studium o Mi-
chaelu Collinsie i irlandzkiej 
rewolucji. Jak powiedział o nim 
kiedyś inny wielki Irlandczyk, 
Yeats: ,,0'Connor robi dla Irlandii 
to, co Czechów zrobił dla Rosji."


Przełożyła Maria Boduszyńska-
Borowikowa
1971 Państwowy Instytut 
Wydawniczy


Wyboru dokonano z tomów:
COLLECTION THREE THE STORIES OF 
FRANK 0'CONNOR
Obwolutę, okładkę i stronę tytułową
projektował
JERZY JAWOROWSKI
(Q Harriet 0'Donovan 1957, 1960, 1965, 1966, 1967
MÓJ KOMPLEKS EDYPA


Printed in Poland
Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971.
Wydanie pierwsze
Nakład 20 000 + 290. Ark. wyd. 17,1. Ark. druk. 21.
Papier druk. sat. kl. IV. 65 gr. 75X100/32
z Fabryki Papieru w Kluczach.
Oddano do składania 21.XII. 1970 r.
Podpisano do druku w kwietniu 1971 r.
Druk ukończono w sierpniu 1971 r.
Drukarnia Wydawnicza w Krakowie.
Żarn. nr 1941/70. M-010-622.
Cena zł 28.—
  Przez całą wojnę — mam na myśli pierwszą wojnę światową — ojciec 
był w wojsku, więc do piątego roku życia bardzo mało go widywałem, a 
jeśli widywałem, to mi nie przeszkadzał. Czasem budziłem się i w blasku 
świecy spoglądał na mnie z góry wielki mężczyzna w mundurze koloru 
khaki. Niekiedy wczesnym rankiem słyszałem trzaśniecie drzwi 
wejściowych i stukot podbitych gwoździami butów na kocich łbach naszej 
uliczki. W taki to sposób ojciec zjawiał się i znikał. Przychodził i odchodził 
tajemniczo, jak święty Mikołaj.
  Właściwie dosyć lubiłem jego odwiedziny, chociaż było mi ciasno i 
niewygodnie między mamą a nim, kiedy raniut-ko właziłem do szerokiego 
łóżka. Palił papierosy, dzięki czemu pachniał przyjemnie, trochę jakby 
pleśnią, no i golił się, co było zdumiewająco ciekawe. Za każdym razem po-
zostawiał całe mnóstwo pamiątek — modele czołgów, noże Gurków z 
rękojeściami z łusek od pocisków, niemieckie hełmy, odznaki z czapek i 
przyrządy do czyszczenia mundurowych guzików, najrozmaitsze części 
wojskowego ekwipunku — wszystko starannie ułożone w długim pudle na 
'szafie, na wypadek gdyby kiedyś do czegoś miało się przydać. Ojciec miał 
w sobie coś ze sroki; był zdania, że każda



rzecz może się kiedyś do czegoś przydać. Gdy tylko wychodził z domu, 
mama pozwalała mi włazić na krzesło i grzebać w tych jego skarbach. Nie 
wyglądało na to, żeby uważała je za niezwykle cenne.
  Wojna była najspokojniejszym okresem w moim życiu. Okno mego 
pokoiku na poddaszu wychodziło na południowy wschód. Mama zawiesiła 
zasłony, ale niewiele to pomagało. Budziłem się zawsze z pierwszym 
brzaskiem, ponieważ zaś do tej pory wszystkie troski dnia poprzedniego 
stopniały już bez śladu, czułem się trochę jak słońce, gotów świecić i 
darzyć naokoło radością. Nigdy życie nie wydawało mi się takie proste, 
jasne i pełne możliwości jak wtedy. Wysuwałem obie nogi spod koca — 
nazywałem je Pani Lewa i Pani Prawa — i wymyślałem dla nich 
dramatyczne sytuacje, w których rozprawiały z sobą o aktualnych 
problemach. W każdym bądź razie rozprawiała Pani Prawa; była bardzo 
wymowna, ale nad Panią Lewą nie miałem takiej władzy, więc najczęściej 
zadowalała się kiwaniem na znak, że się zgadza.
  Rozprawiały ze sobą o tym, co mama i ja powinniśmy tego dnia robić, 
co święty Mikołaj powinien przynieść na Gwiazdkę i jakie kroki 
należałoby podjąć, żeby w domu było weselej. Na przykład dyskutowały o 
tym drobnym problemie dziecka. Nigdy nie mogłem z mamą dojść do 
porozumienia w tej sprawie. Na całej naszej ulicy tylko u nas nie było 
nowego dziecka, ale mama powiadała, że dopóki tata nie wróci z wojny, 
nie będziemy mogli sobie na to pozwolić, bo nowe dziecko kosztuje 
siedemnaście szylingów i sześć pensów. To dowodzi, jak bardzo była 
naiwna. Trochę dalej w górę ulicy, na tym samym tarasie co my, 
Geneyowie mieli nowiutkie dziecko, a wszyscy przecież wiedzieli, że 
Geneyów nie stać na zapłacenie siedemnastu szylingów i sześciu pensów. 
Prawdopodobnie ich dziecko było tanie, a mama chciała mieć coś 
naprawdę w dobrym gatunku, ale uważałem, że jest zanadto wybredna. 
Takie dziecko jak Geneyów byłoby dla nas całkiem wystarczające.
  Ułożywszy plan dnia wstawałem z łóżka, przysuwałem
  

krzesełko do mansardowego okna i podnosiłem szybę tak wysoko, żeby 
móc wystawić głowę na zewnątrz. Okno wychodziło na frontowe ogródki 
tarasu poniżej naszego, a dalej — po drugiej stronie głębokiej doliny — 
widać było wysokie domy z czerwonej cegły, wznoszące się tarasami na 
przeciwległym zboczu i pogrążone jeszcze w cieniu, podczas gdy domy po 
naszej stronie doliny były całe w słońcu, chociaż rzucały długie, dziwaczne 
cienie, nadające im obcy, sztywny wygląd, jakby były namalowane.
  Potem wchodziłem do pokoju mamy i pakowałem się do dużego łóżka. 
Mama budziła się, a ja zaczynałem jej opowiadać o swoich planach. Chyba 
nawet nie zauważałem, że przychodziłem do niej skostniały z zimna w 
samej nocnej koszuli i opowiadając stopniowo tajałem, a gdy już wyszedł 
ze mnie ostatni zamróz, usypiałem przy mamie i budziłem się znowu 
dopiero wtedy, gdy zaczynała się krzątać w kuchni na dole, przygotowując 
śniadanie.
  Po śniadaniu szliśmy razem do miasta; słuchaliśmy mszy świętej u §w. 
Augustyna, odmawialiśmy pacierze za tatę i robiliśmy zakupy. Jeżeli po 
południu była ładna pogoda, to wychodziliśmy albo na spacer za miasto, 
albo z wizytą do klasztoru, do wielkiej przyjaciółki mamy, matki Domi-
niki. Mama kazała wszystkim zakonnicom, żeby się modliły za tatę, a ja co 
wieczór, kładąc się spać, prosiłem Pana Boga, aby pozwolił mu zdrowo 
powrócić do nas z wojny. Oj, nie wiedziałem, wcale nie wiedziałem, o co 
się modlę!
  Któregoś ranka wlazłem jak zawsze do dużego łóżka, a tam już 
oczywiście był tata; swoim zwyczajem zjawił się jak święty Mikołaj, tylko 
że później ubrał się — zamiast w mundur — w niedzielny granatowy 
garnitur i mama okropnie się cieszyła. Nie rozumiałem, z czego się tu cie-
szyć, bo tata bez munduru był o wiele mniej interesujący, ale mama ciągle 
się tylko uśmiechała i tłumaczyła, że nasze modlitwy zostały wysłuchane, 
więc zaraz poszliśmy na mszę, żeby podziękować Panu Bogu za to, że 
pozwolił tacie wrócić cało do domu.
  Ach, cóż za ironia! Jeszcze tego samego dnia, ledwie przyszedł na 
obiad, ściągnął buty, wsunął stopy w ranne pan-
  

tofle, nałożył starą, wybrudzoną czapkę, którą nosił po domu, żeby go nie 
zawiało, założył nogę na nogę i zaczął poważnie o czymś mówić do mamy, 
która wyglądała na zatroskaną. Nie podobało mi się, naturalnie, kiedy 
bywała zatroskana, bo przestawała być wówczas taka ładna, toteż 
przerwałem mu w połowie zdania.
— Chwileczkę, Larry! — powiedziała mama łagodnie. W ten sposób 
strofowała mnie tylko wtedy, gdy mieliśmy
nudnych gości, więc nie przywiązywałem do tego żadnej
wagi i mówiłem dalej.
  — Larry, bądźże cicho! — powtórzyła zniecierpliwiona. — Czy nie 
słyszysz, że rozmawiam z tatusiom?
  Wówczas po raz pierwszy usłyszałem te złowieszcze słowa: 
„rozmawiam z tatusiom". Nie mogłem się oprzeć myśli, że jeżeli Pan Bóg 
tak wysłuchiwał modlitw, to na pewno słuchał ich nie bardzo uważnie.
  — A dlaczego rozmawiasz z tatusiom? — zapytałem naj-
obojętniejszym tonem, na jaki potrafiłem się zdobyć.
  — Bo mamy z tatusiom ważne sprawy do omówienia. Pamiętaj, żebyś 
nam więcej nie przeszkadzał!
  Po południu, na życzenie mamy, tata wziął mnie na spacer. Poszliśmy 
tym razem do" miasta, zamiast na pola, i z właściwym sobie optymizmem 
pomyślałem z początku, że może tak będzie przyjemniej. Okazało się, że 
nic podobnego. Tata i ja mieliśmy całkiem odmienne wyobrażenia o tym, 
czym powinien być spacer po mieście. Nie interesowały go w ogóle 
tramwaje, statki ani konie i chyba jedyne, co go bawiło, to rozmowy z 
takimi starymi panami jak on sam. Ile razy chciałem przystanąć, szedł po 
prostu dalej, ciągnąc mnie za rękę; ale jak on chciał przystanąć, nie miałem 
żadnego wyboru, musiałem się także zatrzymać. Zauważyłem, że jeśli się 
oparł o ścianę domu, znaczyło to, że ma zamiar postać długo w tym 
miejscu. Za drugim razem, jakem to zobaczył, ogarnął mnie szał. Zdawało 
mi się, że tata utknął na zawsze. Ciągnąłem go za spodnie i za marynarkę, 
ale — w przeciwieństwie do mamy, która wpadała w złość, gdy człowiek 
zanadto się napierał, i mówiła:
„Larry, jak nie będziesz grzeczny, to ci przylepię porządne


go klapsa" — tata miał nadzwyczajny dar uprzejmego nie-zwracania 
uwagi. Przyjrzałem mu się bacznie i pomyślałem, czyby nie zacząć płakać, 
ale wydał mi się zanadto oddalony, aby mógł mu dokuczyć nawet mój 
płacz. Było to naprawdę tak, jakbym wyszedł na spacer w towarzystwie 
góry! Albo w ogóle nie zauważał szarpania i bicia pięściami, albo też 
spoglądał na mnie z wysoka z rozbawionym uśmiechem. Nigdy jeszcze nie 
widziałem kogoś tak zatopionego w sobie jak on.
  Przy podwieczorku zaczęła się znowu „rozmowa z tatu-siem", 
dodatkowo skomplikowana przez fakt, że tata trzymał przed sobą 
wieczorną gazetę i co parę minut odkładał ją na kolana, aby powiedzieć 
mamie, co nowego wyczytał. Uważałem, że to niehonorowo. Gotów byłem 
walczyć z nim każdej chwili, jak mężczyzna z mężczyzną, o względy ma-
my, ale jeżeli za niego wszystko już zrobił ktoś inny, to ja nie miałem 
szansy. Kilka razy próbowałem zmienić temat rozmowy, ale bez 
powodzenia.
  — Larry, musisz być cicho, kiedy tatuś czyta — powiedziała mama 
rozdrażnionym tonem.
  Było jasne, że albo rzeczywiście woli rozmawiać z tatą niż ze mną, albo 
też on ma nad nią jakąś straszną władzę ź dlatego mama boi się wyznać 
prawdę.
  — Mamusiu — zapytałem wieczorem, gdy otulała mnie do snu — jak 
myślisz, gdybym się tak mocno pomodlił, czy Pan Bóg odesłałby tatusia z 
powrotem na wojnę?
  Wydało mi się, że się przez chwilę zastanawia.
  — Nie, kochanie — powiedziała z uśmiechem — myślę, że Pan Bóg by 
tego nie zrobił.
  — Dlaczego?
  — Bo wojna już się skończyła, syneczku.
  — Ale, mamusiu, jakby Pan Bóg zechciał, czy nie mógłby zrobić nowej 
wojny?
  — Nie zechciałby, kochanie. To nie Pan Bóg robi wojny, tylko źli 
ludzie.
  — Aha! — mruknąłem.
  Byłem rozczarowany. Zaczynałem przypuszczać, że Pan Bóg nie jest 
zupełnie taki, za jakiego go uważają.
  

Nazajutrz rano obudziłem się o swojej zwykłej porze;
czułem się jak butelka szampana. Wysunąłem nogi spod koca i 
zainscenizowałem długi dialog, w którym Pani Prawa opowiadała o 
kłopotach, jakie miała ze swoim ojcem, zanim go umieściła w przytułku. 
Nie wiedziałem dokładnie, co to takiego ten przytułek, ale zdawało mi się, 
że to miejsce odpowiednie dla taty. Potem przysunąłem krzesło do okna i 
wystawiłem głowę na zewnątrz. Akurat wstawał świt, z taką zmieszaną 
miną, jakbym go złapał na gorącym uczynku. Aż mi szumiało w głowie od 
różnych projektów i opowieści, więc potykając się o długą nocną koszulę 
wpadłem do sąsiedniego pokoju i wgramoliłem się w półmroku do dużego 
łóżka. Obok mamy nie było miejsca, toteż musiałem się wpakować 
pomiędzy mamę i tatę. Chwilowo całkiem zapomniałem o tacie i teraz 
siedziałem przez kilka minut prośeiuteńko, głowiąc się, w jaki sposób mógł-
bym z nim sobie poradzić. Zajmował w łóżku więcej miejsca, niż 
sprawiedliwie mu się należało, tak że nie mogłem wygodnie się usadowić. 
Kopnąłem go parę razy; zamruczał, przeciągnął się, ale jednak zrobił mi 
miejsce. Mama się obudziła i przytuliła mnie do siebie. Ułożyłem się wy-
godnie w nagrzanym łóżku i wsadziłem kciuk w usta.
  — Mamusiu! — wymamrotałem głośno i z wielkim zadowoleniem.
  — Cii..., kochanie — szepnęła. — Nie obudź tatusia! Było to coś 
nowego, coś, co mogło się okazać nawet jeszcze groźniejsze niż ,,rozmowa 
z tatusiom". Życie bez wczesnych porannych konferencji było dla mnie nie 
do pomyślenia.
  — Dlaczego? — zapytałem surowo.
  — Bo biedny tatuś jest zmęczony.
  Powód ten wydał mi się absolutnie niewystarczający, a od 
sentymentalności tego jej „biednego tatusia" aż mnie zemdliło. Nigdy nie 
lubiłem tego rodzaju wylewności, sprawiała na mnie zawsze wrażenie 
nieszczerej.
  — Och! — mruknąłem lekceważąco. A po chwili, jak tylko umiałem 
najprzymilniej: — Mamuśku, wiesz, dokąd chcę z tobą pójść dzisiaj?
  

  — Nie wiem, dziecino — odpowiedziała z westchnieniem.
  — Pójdziemy w dolinę i będę łowił cierniki tą nową siatką, a potem 
pójdziemy na Lisa i ogary, a potem...
  — Obudzisz tatusia! — syknęła gniewnie i szybko przykryła mi dłonią 
usta.
  Ale już było za późno. Obudził się albo prawie. Wymamrotał coś 
niewyraźnie i sięgnął po zapałki. Popatrzył z niedowierzaniem na zegarek.
  — Może chcesz filiżankę herbaty, mój kochany? — spytała mama 
potulnym, przyciszonym głosem, którego przedtem nigdy u niej nie 
słyszałem. Brzmiał prawie tak, jakby się bała.
  — Herbaty? — wykrzyknął tata z oburzeniem. — Wiesz, która to 
godzina?
  — A potem pójdziemy w górę Rathcooney Road — podjąłem donośnie, 
bo się bałem, że przy tym ciągłym przerywaniu mogę o czymś zapomnieć.
  — Larry, spać mi w tej chwili! — rzekła mama ostro.
  Zacząłem chlipać i pociągać nosem. Nie mogłem skupić myśli, bo tamci 
dwoje tak się dziwnie zachowywali, a po stłamszeniu moich rannych 
projektów było mi na sercu tak, jakbym pochował pięcioro maleńkich dzieci 
prosto z kolebki.
  Tata nic nie mówił, tylko zapalił fajkę i ssał ją wpatrzony w mroczną 
przestrzeń, nie zwracając uwagi ani na mamę, ani na mnie. Wiedziałem, że 
jest wściekły. Ile razy coś chciałem powiedzieć, mama uciszała mnie z 
irytacją. Czułem się tym dotknięty do żywego. Uważałem, że to nie-
uczciwie, że jest w tym nawet coś zbrodniczego. Przedtem nieraz zwracałem 
jej uwagę, że to czysta strata zaścielać dwa łóżka, kiedy możemy spać w 
jednym we dwoje, ale zawsze odpowiadała mi, że tak jest zdrowiej, no a 
teraz ten mężczyzna, ten jakiś obcy, śpi z nią razem i ani trochę nie troszczy 
się o jej zdrowie!
  Wstał wcześnie i zagotował wodę, ale choć mamie przyniósł filiżankę 
herbaty, mnie nie przyniósł.
  — Mamusiu — zawołałem — ja także chcę herbaty.
  

  — Dobrze, kochanie — odparła cierpliwie. — Możesz się napić ze 
spodeczka mamusi.
  To zadecydowało. Albo tata, albo ja, jeden z nas będzie musiał wynieść 
się z tego domu. Nie chciałem pić ze spodeczka mamy; w moim własnym 
domu chciałem być traktowany na równych prawach, więc na złość mamie 
wypiłem wszystką herbatę, nic dla niej nie zostawiłem. Przyjęła i to ze 
spokojem.
  Ale wieczorem, gdy układała mnie do snu, powiedziała łagodnie:
  — Larry, chciałabym, żebyś mi coś przyrzekł.
  — A co? — spytałem.
  — Jutro rano nie przyjdziesz i nie będziesz budził biednego tatusia. 
Przyrzekasz?
  Znów ten „biedny tatuś"! Zaczynałem odnosić się podejrzliwie do 
wszystkiego, co miało jakikolwiek związek z tym absolutnie nieznośnym 
człowiekiem.
  — Dlaczego? — zapytałem.
  — Bo biedny tatuś ma kłopoty, zmęczony jest i niedobrze sypia.
  — Dlaczego niedobrze sypia?
  — No, wiesz przecie, że kiedy był na wojnie, to mamusia dostawała 
pieniążki na poczcie?
  — Od panny MacCarthy?
  — Właśnie. Ale teraz, rozumiesz, panna MacCarthy już nie ma więcej 
pieniążków, więc tatuś musi wychodzić z domu i szukać ich dla nas. Wiesz, 
co by się stało, jakby nie znalazł pieniążków?
  — Nie, powiedz.
  — Chyba musielibyśmy wyjść na ulicę i żebrać, jak ta uboga staruszka w 
każdy piątek. Nie byłoby nam przyjemnie, co?
  — Nie — zgodziłem się — nie byłoby nam przyjemnie.
  —Więc przyrzekasz, że nie przyjdziesz i nie będziesz go budził?
  — Przyrzekam.
  Trzeba wiedzieć, że przyrzekałem na serio. Rozumiałem, że pieniążki to 
sprawa poważna, i byłem zdecydowanie
  

przeciwny temu, aby być zmuszonym żebrać na ulicy jak ta staruszka w 
piątki. Mama poustawiała wszystkie zabawki nieprzerwanym kręgiem 
dokoła mego łóżka, tak że z którejkolwiek strony bym wyszedł, musiałem 
się natknąć na jedną z nich.
  Obudziwszy się rano pamiętałem jak najlepiej o danej obietnicy. 
Wstałem z łóżka, usiadłem na podłodze i bawiłem się — godzinami, jak mi 
się zdawało. Potem przystawiłem krzesło do okna i znowu godzinami 
wyglądałem przez nie. Tęskniłem, żeby to już była ta pora, kiedy tata się 
zbudzi;
pragnąłem, -aby ktoś mi dał filiżankę gorącej herbaty. Nie czułem się ani 
trochę jak słońce; nie, nudziłem się i było mi okropnie zimno! Po prostu 
umierałem z tęsknoty za ciepłym, miękkim piernatem w dużym łóżku.
  W końcu nie mogłem już dłużej wytrzymać. Wszedłem do przyległego 
pokoju. Ponieważ i tym razem obok mamy nie było miejsca, przelazłem 
przez nią, a ona obudziła się wystraszona.
  — Larry — szepnęła chwytając mnie bardzo mocno za ramię — coś mi 
przyrzekł?
  — Ale ja dotrzymałem, mamusiu — pisnąłem żałośnie, schwytany na 
gorącym uczynku. — Tak strasznie długo siedziałem po cichutku.
  — Och, mój maleńki, jakiś ty zmarznięty — wyszeptała ze smutkiem, 
przesuwając po mnie dłońmi od stóp do głów. — Słuchaj, przyrzekasz, że 
nie będziesz nic mówił, jak pozwolę ci zostać?
  — Ale ja chcę mówić — zapiszczałem znowu.
  — Czy chcesz, czy nie chcesz, to nieważne — odparła ze stanowczością, 
która była dla mnie czymś nowym. — Tatuś chce spać. Rozumiesz?
  Rozumiałem aż nadto dobrze. Ja chcę mówić, a on chce spać — ale, bądź 
co bądź, czyj to jest dom?
  — Mamusiu — powiedziałem równie stanowczym tonem — uważam, że 
byłoby zdrowiej, gdyby tatuś spał w osobnym łóżku.
  Musiało ją to zaskoczyć, bo przez chwilę nie odpowiadała.
  

  — Słuchaj, ostatni raz ci mówię — podjęła na nowo — albo będziesz 
zupełnie cicho, albo wracasz do swego łóżka. Więc jak?
  Taka niesprawiedliwość wyprowadziła mnie z równowagi. Jej własnymi 
słowami dowiodłem jej niekonsekwencji i niedorzeczności, a ona nawet 
nie raczyła mi odpowiedzieć. Pękając wprost ze złości dałem tacie kopa, 
czego mama nie zauważyła, ale on zamruczał i z przerażeniem otworzył 
oczy.
  — Która godzina? — zapytał wystraszony, nie patrząc na mamę, tylko 
na drzwi, jakby tam kogoś zobaczył.
  — Jeszcze wcześnie — odrzekła uspokajająco. — To tylko dziecko. 
Śpij, śpij... No, Larry — oznajmiła wychodząc z łóżka — obudziłeś 
tatusia, więc musisz wracać do siebie.
  Pomimo spokojnego wyrazu jej twarzy wiedziałem, że tym razem jest 
zdecydowana, i wiedziałem także, iż moje podstawowe prawa i przywileje 
są stracone, chyba że natychmiast zacznę ich bronić. Kiedy więc podnosiła 
mnie z łóżka, pisnąłem tak przeraźliwie, że nieboszczyk by się obudził, a 
cóż dopiero tata. Sieknął głośno.
  — Przeklęty dzieciak! Czy on w ogóle nigdy nie śpi?
  — Ach, to tylko takie przyzwyczajenie, mój drogi — odparła mama 
spokojnie, choć widziałem, że jest wzburzona.
  — No, to pora, żeby się odzwyczaił — huknął tata i zaczął się 
przewracać na łóżku. Ściągnął koce do siebie i otuliwszy się nimi obrócił 
się do ściany, po czym obejrzał się jeszcze przez ramię, tak że zobaczyłem 
tylko dwoje małych, ciemnych, złych oczu. Wyglądał na niegodziwego 
człowieka.
  Chcąc otworzyć drzwi do mego pokoju, mama musiała postawić mnie 
na podłodze; w tym samym momencie wyrwałem się, skoczyłem w drugi 
kąt sypialni i zacząłem się drzeć. Tata zerwał się i usiadł na łóżku.
  — Stul pysk, ty szczeniaku! — wykrztusił zdławionym głosem.
  Byłem tak zaskoczony, że przestałem wrzeszczeć. Nikt, nikt jeszcze nie 
mówił do mnie tym tonem. Wpatrywałem się w niego z niedowierzaniem, 
widziałem, że twarz ma
  

wykrzywioną z wściekłości. Dopiero wtedy zdałem sobie w pełni sprawę, 
jak Pan Bóg ze mnie zadrwił wysłuchując modlitw o szczęśliwy powrót 
tego potwora.
  — Ty sam stul pysk! — wrzasnąłem nagle, nieprzytomny ze złości.
  — Coś ty powiedział? — krzyknął tata, dzikim susem wyskakując z 
łóżka.
  — Mick, Mick! — wołała mama. — Nie widzisz, że dziecko jeszcze nie 
przywykło do cielbie?
  — Widzę, że jest lepiej odkarmiony niż wychowany — warknął tata' 
wymachując rękami jak wariat. — Przydałoby się porządnie sprać mu 
tyłek.
  Wszystkie jego poprzednie krzyki były niczym w porównaniu z tymi 
nieprzyzwoitymi słowami pod moim adresem. Dopiero od tych słów krew 
naprawdę zawrzała we mnie.
  — Możesz sobie sprać własny tyłefc! — wrzasnąłem histerycznie. — 
Tak, tak, własny tyłek! Stul pysk! Stul pysk!
  Wtedy stracił cierpliwość i rzucił się na mnie, ale zrobił to widać bez 
przekonania — wobec przerażonych oczu mamusi nie można było 
oczekiwać od mężczyzny niczego innego — bo skończyło się na 
zwyczajnym klapsie. Jednakowoż sama 'zniewaga, to, że uderzył mnie 
obcy człowiek, zupełnie obcy, który dzięki mojemu naiwnemu wstawien-
nictwu wrócił z wojny i wkręcił się przypochlebnie do naszego dużego 
łóżka, odebrało mi rozum do reszty. Darłem się i darłem, podskakiwałem 
na bosaka z wściekłości, a tata, dziwaczny i włochaty w krótkiej szarej 
koszuli wojskowej, z wlepionym we mnie roziskrzonym wzrokiem, 
podobny był do góry, która ruszyła się z miejsca, żeby dokonać mordu. 
Prawdopodobnie wtedy musiałem uprzytomnić sobie, że i on także jest 
zazdrosny. Mama stała w nocnej koszuli i wyglądała tak, jakby serce jej 
było rozdarte między nas obu. Miałem nadzieję, że czuła się tak naprawdę. 
Uważałem, że zasłużyła na to.
  Od tamtego ranka moje życie było jednym piekłem. Tata i ja byliśmy 
wrogami, nie ukrywającymi wzajemnej wro-
  

gości, otwartymi wrogami. Prowadziliśmy jeden przeciw drugiemu cały 
szereg akcji, on starał się kraść mój czas z mamą, a ja jego. Kiedy mama 
siedziała na moim łóżku i opowiadała mi bajkę, zaczynał szukać jakichś 
starych butów, które rzekomo zostawił w domu na początku wojny. Kiedy 
on rozmawiał z mamusią, umyślnie bawiłem się głośno różnymi 
zabawkami, żeby okazać całkowity brak zainteresowania z mojej strony. 
Jednego wieczoru, gdy wróciwszy z pracy zastał mnie nad swoim pudłem 
bawiącego się w najlepsze odznakami pułkowymi, nożami Gurków i 
guzikami wojskowymi, urządził okropną scenę. Mama wstała i odebrała 
mi pudło.
  — Larry, nie będziesz się więcej bawił zabawkami tatusia, chyba że 
tatuś sam ci pozwoli — powiedziała surowo. — Tatuś nie bawi się twoimi 
zabawkami.
  Nie wiadomo dlaczego, tata spojrzał na mamę tak, jakby go uderzyła, i 
odwrócił się z kwaśną miną.
  — To nie żadne zabawki — burknął, znowu zdejmując z szafy pudło, 
aby sprawdzić, czy czegoś nie buchnąłem. — Niektóre okazy są bardzo 
rzadkie i cenne.
  Z biegiem czasu widziałem jednak coraz wyraźniej, że udaje mu się 
odciągać mamę ode mnie. Na domiar złego nie potrafiłem odkryć jego 
metody ani zrozumieć, co w nim mogło się mamie podobać. Absolutnie 
pod każdym względem był mniej pociągający ode mnie. Miał pospolitą 
wymowę i siorbał pijąc herbatę. Przez jakiś czas myślałem, że to może 
gazety tak ją interesują, więc układałem sam różne wiadomości i czytałem 
jej. Potem myślałem, że to może palenie, które mnie osobiście wydawało 
się rzeczą interesującą, więc brałem fajkę taty i chodziłem dokoła domu 
napuszczając w nią śliny, aż mnie kiedyś przyłapał. Nawet siorbałem przy 
herbacie, ale mama powiedziała mi tylko, że jestem obrzydliwy. Wszystko 
to musiało mieć jakiś związek z tym niezdrowym zwyczajem sypiania w 
jednym łóżku, toteż naumyślnie wpadałem do sypialni i węszyłem na 
wszystkie strony, gadając sam do siebie, żeby nie wiedzieli, że ich 
podpatruję, ale nie mogłem nigdy nic wypatrzyć. Wreszcie musiałem dać 
za wygraną. Było to
  

chyba związane z dorosłością i z zamienianiem obrączek, więc 
zrozumiałem, że trzeba będzie zaczekać.
  Ale chciałem mu jednocześnie pokazać, że tylko czekam, że nie 
rezygnuję z walki. Któregoś wieczora zachowywał się szczególnie 
nieprzyjemnie, bez przerwy trajkotał ponad moją głową, więc zapuściłem 
mu szpilę.
  — Mamusiu — powiedziałem — wiesz, co zrobię, jak już urosnę?
  — Nie, kochanie. Co takiego zrobisz?
  — Ożenię s\ą z tobą — wypaliłem z całym spokojem. Tata ryknął 
śmiechem, ale mnie na to nie nabrał. Wiedziałem, że to musi być zwykłe 
udawanie. A mama, pomimo wszystko, była zadowolona. Wyobrażałem 
sobie, że odczuła ulgę dowiadując się, iż pewnego pięknego dnia władza, 
jaką ma nad nią tata, zostanie przełamana.
  — Ależ to będzie miło, co? — powiedziała z uśmiechem.
  — Bardzo miło — potwierdziłem pewnym siebie głosem. — Bo 
będziemy mieli dużo, dużo dzidziusiów.
  — Masz rację, 'synku — powiedziała spokojnie. — Myślę, że już 
niedługo będziemy mieć dzidziusia, a wtedy nie zabraknie ci towarzystwa.
  Czułem się nadzwyczajnie zadowolony, gdyż to dowodziło, że nrimo 
ustępowania tacie, mama liczy się przecież z moimi życzeniami. Poza tym 
taka rzecz ustawiłaby na właściwym miejscu tych Geneyów.
  Wyszło jednak inaczej, niż się spodziewałem. Z początku mama była 
czymś bardzo zatroskana — przypuszczałem, że martwi się, skąd wziąć 
siedemnaście szylingów i sześć pensów — i choć tata zaczął wracać do 
domu późnym wieczorem, nie miałem z tego specjalnej korzyści. Mama 
nie zabierała mnie już na spacery, o byle co złościła się jak diabli i 
przylepiała mi klapsy w ogóle za nic. Czasami żałowałem, żem wspomniał 
o tym przeklętym dzidziusiu — miałem widocznie wyjątkowy talent do 
ściągania klęsk na własną głowę.
  Rzeczywiście była to klęska! Sonny przybył wśród nieopisanego 
harmideru — nawet takiei głupiej sprawy nie
  

potrafił załatwić b.ez zamieszania — i nie spodobał mi się od pierwszej 
chwili. Była to trudne dziecko — w stosunku do mnie Sonny zawsze był 
trudny — i wymagało o wiele za dużo zachodu. Mama po prostu zgłupiała 
na jego punkcie i nie umiała rozpoznać, kiedy on tylko się zgrywał. Jeśli 
chodzi o towarzystwo, to dla mnie Sonny był gorzej niż do niczego. 
Calutki dzień spał i musiałem chodzić na palcach, żeby go, broń Boże, nie 
zbudzić. Teraz już mamie nie zależało, żebym nie budził taty. Teraz 
hasłem dnia byłe:
„Nie obudź Sonny'ego!" Nie mogłem zrozumieć, dlaczego to dziecko nie 
chce spać o właściwej porze, toteż jak tylko mama nie patrzyła, zaraz go 
budziłem. Czasem na dodatek szczypałem, żeby znowu nie zasnął. 
Któregoś dnia mama przyłapała mnie na tym i sprawiła niemiłosierne 
lanie.
  Jednego wieczoru, właśnie gdy tata wracał z pracy, bawiłem się w 
pociąg w ogródku przed domem. Udałem, że go wcale nie widzę, i 
gadając niby to sam do siebie, powiedziałem głośno: „Jak się w tym domu 
pokaże jeszcze jeden cholerny dzidziuś, to ja się wynoszę."
  Tata stanął jak wryty i obejrzał się na mnie przez ramię.
   — Coś ty powiedział? — zapytał surowo.
  — E, nic, ja tylko tak mówiłem, do siebie — odrzekłem starając się 
ukryć panfczny przestrach. — To osobiste sprawy.
  Odwrócił się bez słowa i wszedł do domu. Trzeba wiedzieć, że moim 
zamiarem było ostrzec go uroczyście, ale skutek okazał się całkiem inny. 
Tata zaczął być dla mnie zupełnie miły. Naturalnie dobrze to rozumiałem. 
Mama z tym swoim Sonnym mogła naprawdę doprowadzić człowieka do 
mdłości. Wstawała nawet od stołu, podchodziła do kołyski i gapiła się na 
niego z idiotycznym uśmiechem;
kazała tacie, żeby także patrzył. Tata w tych sprawach był zawsze 
uprzejmy, ale miał strasznie głupią minę i widać było, że nie wie, o czym 
mama mówi. Skarżył się, że Senny krzyczy po nocach, ale mama złościła 
się tylko i powiadała, że Sonny nigdy nie krzyczy, jeżeli mu nic nie dolega. 
Było to, oczywiście, wierutne kłamstwo, bo Sonny'emu nigdy nic nie 
dolegało, a krzyczał tylko po to, żeby zwrócić


na siebie uwagę. Naprawdę, przykro było patrzeć na tę naiwność mamy. 
Tata nie był pociągający, ale miał bystry umysł. Sonny'ego przejrzał na 
wylot, a teraz już wiedział, że i ja go przejrzałem.
  Pewnej nocy gwałtownie się obudziłem. Obok mnie ktoś leżał na łóżku. 
Przez jedną szaloną chwilę byłem przekonany, że to mama, że nareszcie 
rozum jej wrócił i rzuciła tatę na dobre, ale w następnym momencie 
usłyszałem z sąsiedniego pokoju konwulsyjne wrzaski Sonny'ego i uspoka-
jający głos mamy: „No, no, no, no!"; zrozumiałem, że to nie ona. Był to 
tata. Leżał obok mnie całkiem rozbudzony i głośno sapał, najwidoczniej 
wściekły jak wszyscy diabli.
  Po chwili zaświtało mi w głowie, dlaczego jest taki wściekły. Teraz na 
niego przyszła kolej. Najpierw on mnie przepędził z dużego łóżka, a teraz 
przepędzili jego. Mama nie miała już żadnych względów dla nikogo, tylko 
dla tej zarazy, dla tego szczeniaka Sonny'ego. Nie mogłem nie współczuć 
tacie. Wszystko to sam przeżyłem, a wielkoduszny by-iem nawet w tym 
wieku. Zacząłem go głaskać i uspokajać:
„No, no, no, no!" Zareagował niezupełnie tak, jak by należało.
  — Ty także nie śpisz? — burknął pod nosem.
  — Przysuń się bliżej i obejmij mnie, dobrze? — powiedziałem łagodnie. 
Zrobił mniej więcej tak, jak kazałem. Zrobił to ostrożnie — myślę, że 
można to tak określić. Był strasznie twardy i kościsty, ale zawsze to lepsze 
niż nic.
  

IDEALISTA
  Nie wiem, jak to właściwie jest z tym wykształceniem, ale jeżeli chodzi 
o mnie, to chyba nie przyniosło mi ono nigdy nic dobrego, tylko same 
zmartwienia.
  Powieści przygodowe nie były złe, ale jako mały smyk miałem bardzo 
poważne usposobienie i wolałem realizm od romantyzmu. Najbardziej 
podobały mi się powieści z życia szkolnego i, według naszej miary, były 
one wystarczająco romantyczne dla każdego. W powieściach tych pisano o 
szkołach angielskich, myślę więc, że trudno było spodziewać się czegoś 
innego. Zawsze określano te szkoły jako „czcigodny masyw wyniosłych 
budowli" i normalnie zamieszkiwał w nich jakiś duch; zabudowania 
szkolne tworzyły zamknięty czworobok i, jak można było obejrzeć na 
obrazkach, składały się wyłącznie z wież zegarowych, ostrych wieżyczek i 
hełmów, zupełnie jak szpital wariatów w naszym mieście. Wszyscy 
chłopcy w tych powieściach byli świetnymi wspinaczami: w nocy 
dostawali się i wydostawali ze szkoły po linach zrobionych z prześcieradeł 
związanych z sobą końcami. Ubierali się bardzo dziwacznie: nosili długie 
spodnie, króciutkie czarne kurtki i cylindry. Jak tylko ktoś coś zmalował, 
zadawano mu i.^wki" 7, łaciny. Jeżeli trafiła się poważniejsza sprawa,
  

to dostawali baty, ale żaden nie dawał nigdy po sobie po-aiać, że go boli; 
chyba jakiś mięczak, taki zawsze krzyczał:
„Au! Au!"
  Większość z nich to były wspaniałe chłopy, zawsze trzymali z sobą 
sztamę, grali na medal w piłkę nożną i kry-kieta. Nigdy nie kłamali i nie 
chcieli nawet rozmawiać z żadnym kłamczuchem. Jeżeli któregoś 
przyłapano na gorącym uczynku i zapytano wprost, zawsze odpowiadał 
prawdę, chyba że w sprawę wmieszany był ktoś inny; wtedy nie chciał 
zdradzić nazwiska tamtego, choćby mu za to groziło wyrzucenie ze 
szkoły, nawet jeśli ten ktoś był złodziejem, co się zresztą zdarzało często. 
Zadziwiająca rzecz, ilu złodziei było w takich dobrych szkołach, gdzie 
chłopcy nigdy nie dostawali od swoich ojców mniej niż piątaka w złocie. 
W naszej szkole prawie się nie zdarzało, żeby faceci kradli, choć 
dostawali tylko pensa tygodniowo, a czasem nawet i to nie, jeżeli ojciec 
akurat chodził na bańce, a matka musiała iść do lombardu.
  Twardo trenowałem futbol i krykieta, choć naturalnie nigdy nie 
mieliśmy porządnej piłki, a w krykieta graliśmy kijem hokejowym, 
celując do bramki wyrysowanej kredą na murze. W koszarach oficerowie 
grali w prawdziwego krykieta, toteż w letnie wieczory chodziłem tam 
popatrzeć, niczym czyśćcowa dusza podglądająca rozkosze raju.
  Mimo wszystko musiałem czuć obrzydzenie do sposobu, w jaki 
prowadzono naszą szkołę. „Czcigodny masyw wyniosłych budowli" miał 
u nas postać budynku z czerwonej cegły, bez żadnej wieży ani hełmu, na 
który człowiek mógłby się wdrapywać, no i bez żadnego ducha. Nie 
mieliśmy własnej drużyny sportowej, więc choćby człowiek nie wiem Jak 
trenował, nigdy nie mógł grać w reprezentacji szkoły. Zamiast zadawać 
nam ,,linijki" z łaciny czy z jakiegoś innego przedmiotu, Moloney 
Morderca podnosił nas w górę za uszy albo tłukł trzciną. Jak mu się 
znudziło bić po rękach, to trzaskał po nogach.
  Ale to tylko sprawy powierzchowne. Prawdziwe zło tkwiło w nas 
samych. Faceci podlizywali się nauczycielom i donosili o wszystkim, co 
się działo w klasie. Gdy nauczy-
  

ciel przyłapał na czymś którego z nic.h, starali się zwalić winę na innego, 
nawet jeżeli trzeba było w tym celu kłamać. Gdy dostawali trzciną po 
łapach, beczeli i skarżyli się, że to niesprawiedliwie; cofali ręce niby to z 
przerażenia, tak że trzcinka trafiała tylko w końce palców, a potem 
krzyczeli przestępując z nogi na nogę i otrząsając palce w nadziei, że ten 
raz będą już mieli zaliczony. W końcu lamentowali, że pękła im kość w 
przegubie, i wlekli się z powrotem 'do ławki, wciskając ręce pod pachy i 
głośno rycząc. Moim zdaniem, nie można się było nie wstydzić, gdy 
człowiek sobie wyobrażał, co by pomyśleli faceci z przyzwoitej szkoły, 
gdyby widzieli coś takiego.
  Po drodze do szkoły mijałem bramę koszar. W tamtych spokojnych 
czasach wartownicy nie mieli nic przeciwko temu, abym, przechodząc 
obok wartowni, pogapił się trochę na żołnierzy ćwiczących na 
koszarowym dziedzińcu, a jeżeli szedłem tamtędy w porze obiadowej, to 
zapraszali mnie nawet do środka i częstowali plackiem ze śliwkami, no i 
herbatą. Jasne, że wobec takich pokus często spóźniałem się na lekcje. W 
braku listu od mamy można się było usprawiedliwić jedynie mówiąc, że 
się było na wczesnej mszy świętej. Morderca nie miał sposobu sprawdzić, 
czy kto był na mszy, czy nie był, a gdyby mimo to zechciał ukarać, można 
było z łatwością napuścić na niego proboszcza. Już jako smyki dobrze 
wiedzieliśmy, kto jest w szkole prawdziwą władzą.
  Ale odkąd zacząłem czytać te przeklęte powieści z życia szkolnego, 
nigdy nie czułem się dobrze mówiąc, że byłem na mszy. Było to 
kłamstwo, a przecież wiedziałem, że faceci z powieści woleliby raczej 
umrzeć niż powiedzieć nieprawdę. Otaczały mnie ich niewidzialne osoby 
i strasznie nie lubiłem robić czegoś takiego, co by się, według mego 
wyczucia, mogło im nie spodobać.
  Jednego razu przyszedłem do szkoły mocno spóźniony i trochę 
wystraszony.
  — Delaney, cóż takiego robiłeś aż do tej pory? — zapytał Moloney 
Morderca spoglądając na zegar.
  Chciałem odpowiedzieć, że byłem na mszy, ale nie mo
  

głem. Wszystkie niewidzialne osoby otaczały mnie kręgiem.
  — Zostałem zatrzymany przed koszarami, psze pana — odparłem w 
panicznym strachu.
  W klasie tu i ówdzie rozległ się stłumiony chichot, a Moloney uniósł 
brwi z łagodnym zdziwieniem. Był to rosły, mocno zbudowany 
mężczyzna o jasnych włosach i niebieskich oczach, niekiedy zwodniczo 
łagodny w sposobie bycia.
  — Ach, tak — powiedział dosyć uprzejmie. — A cóż cię tam 
zatrzymało?
  — Przyglądałem się, psze pana, żołnierzom, jak ćwiczyli.
  Klasa znowu zachichotała. Dla nich to było coś całkiem nowego.
  — Oo, nie wiedziałem, że z ciebie taki wojak — zauważył Moloney 
jakby nigdy nic. — Wyciągnij łapę!
  Uderzenia trzciną były niczym w porównaniu z tym śmiechem, zresztą 
podtrzymywał mnie przykład niewidzialnych osób. Nie drgnąłem nawet. 
Wracałem na swoje miejsce powoli i 'spokojnie, bez żadnego 
popłakiwania, bez ściskania rąk; Morderca odprowadzał mnie wzrokiem, 
znowu unosząc wysoko brwi, jakby dla niego także było to coś nowego. 
Ale tamci szeptali między sobą i gapili się na mnie jak na nieznanego 
zwierzaka. W czasie przerwy wszyscy mnie otoczyli, strasznie 
zaciekawieni i podnieceni.
  — Delaney, czemużeś powiedział o tych koszarach?
  — Bo to jest prawda — odparłem nieugięty. — Nie zamierzałem 
opowiadać mu kłamstw.
  — Jakich kłamstw?
  — Że byłem na mszy.
  — No, a nie mogłeś powiedzieć, że matka cię po coś posłała?
  — To także byłoby kłamstwo.
  — Rany Jula, Delaney — ostrzegł mnie któryś — lepiej uważaj na 
siebie. Morderca jest wściekły. Zmasakruje cię.
  Wiedziałem o tym. Wiedziałem doskonale, że zraniłem "'łęboko dumę 
zawodową Mordercy, toteż do końca dnia zachowywałem się, j?.k 
mo."łem najlepiej. Ale nawet naj-
  

lepsze moje zachowanie nie było wystarczająco dobre, nie doceniałem 
bowiem przebiegłości Mordercy. Udawał wprawdzie, że czyta, ale bez 
przerwy mnie obserwował.
  — Delaney — zapytał w pewnej chwili nie podnosząc głowy znad 
książki — czy to ty rozmawiałeś?
  — Ja, psze pana — odrzekłem przerażony. Cała klasa buchnęła 
śmiechem. Nie umieli pomyśleć nic innego, jak tylko to, że umyślnie 
zachowuję się wyzywająco, a śmiech klasy musiał naturalnie przekonać 
Mordercę, że tak jest w istocie. Przypuszczam, że jeśli komuś kłamią co 
dzień od rana do wieczora, to w krótkim czasie staje się to swego rodzaju 
dodatkiem funkcyjnym i ten ktoś czuje się urażony, gdy 'mu go odbierają.
  — No — powiedział Morderca rzucając książkę na stół — prędko 
zrobimy z tym koniec.
  Tym razem miałem cięższą przeprawę, bo naprawdę zawziął się na 
mnie. Ale ja także się zawziąłem. Wiedziałem, że jest to chwila próby i, 
bylebym tylko zdołał zachować spokój, stanę się wzorem dla całej klasy. 
Wytrzymałem tę mękę do końca, nie mrugnąwszy okiem, a gdy z normal-
nie opuszczonymi rękami wracałem do swojej ławki, niewidzialne osoby 
dały mi wielkie brawo. Ale osoby widzialne były niezadowolone prawie 
tak samo jak Morderca.
  Po lekcjach chyba z sześciu kolegów poszło za mną przez szkolny 
dziedziniec.
  — Patrzcie, ludzie! — wołali napastliwie. — Zgrywa się jak zawsze!
  — Wcale się nie zgrywałem.
  — Zgrywałeś się. Zawsze się tylko popisujesz. Taka zatracona beksa, a 
próbuje udawać, że go nie bolało.
  — Nic nie próbowałem udawać — odkrzyknąłem, przezwyciężając 
nawet w tym momencie pokusę przytulenia do piersi obolałych rąk. — Ale 
przyzwoity facet nie płacze o byle co jak dziecko.
  — Widzicie bohatera! — darli się za mną. — Stary idiota!
  Podczas gdy szedłem aleją, przy której .stoi szkoła, starając się w 
dalszym ciągu zachować „hart ducha", jak to
  

nazywano w powieściach, i pocieszając się myślą, że to już koniec męki do 
następnego ranka, słyszałem ścigające mnie szydercze głosy kolegów.
  — Larry wariat! Tak, tak, Larry pomylony! Zdawałem sobie sprawę, że 
jeśli chcę nadal zachować dobre stosunki 'z niewidzialnymi osobami, to 
muszę uważać na każdy swój krok w szkole.
  Tak też postępowałem w ciągu całego roku. Ale pewnego dnia zdarzyło 
się coś strasznego. Wracałem właśnie z boiska i w szatni przy naszej klasie 
zobaczyłem Gormana, jak coś wyjmuje z kieszeni płaszcza powieszonego 
na wieszaku. Tego Gormana zawsze nazywałem w myśli „czarną owcą 
naszej szkoły". Nie lubiłem i bałem się faceta; przystojny, nadąsany, 
zepsuty, drwiący cham. Nie zwróciłem na niego specjalnej uwagi, bo 
akurat na kilka chwil umknąłem w świat marzeń, w którym ojcowie nigdy 
nie dawali synom mniej niż pięć funtów, a jakiś spokojny, skromny 
chłopiec podobny do mnie — „fuks na torze", jak go nazywano w 
powieściach — zawsze ratował honor szkoły.
  — Na kogo się tak gapisz? — zaczepił mnie Gorman głosem, w którym 
dźwięczała groźba.
  — Na nikogo — odpowiedziałem zaskoczony i oburzony.
  — Ja tylko brałem ołówek ze swego płaszcza — dodał Gorman ściskając 
pięści.
  — Nikt przecie nie mówi, żeś robił co innego — odparłem i jeszcze 
pomyślałem, że to dziwaczny powód do wszczynania kłótni.
  — Lepiej i ty nie mów — warknął Gorman. — Lepiej
pilnuj własnego nosa.
  — A ty pilnuj swojego! — odpaliłem tylko w tym celu, aby zachować -
twarz. — W ogóle się do ciebie nie odzywałem.
I na tym, jeśli chodzi o mnie, skończyła się sprawa. Ale po rekreacji 
Morderca słanął przed klasą z wyjątkowo poważną miną, bawiąc się 
ołówkiem, który obracał w rękach.
  — Wszyscy, którzy dziś rano wychodzili z Klasy, wy-
  

stąpić! — zawołał. Następnie zniżył głowę i popatrzył na nas spode łba. — 
Uwaga, powiedziałem: wszyscy!
  Wystąpiłem razem z innymi, podobnie jak Gorman. Wszyscy byliśmy 
bardzo zaintrygowani.
  — Czy zabrałeś coś dzisiaj rano z kieszeni płaszcza w szatni? — spytał 
Morderca kładąc ciężkie, owłosione łapsko na ramieniu Gormana i patrząc 
mu groźnie w oczy.
  — Ja, psze pana? — wykrzyknął Gorman z miną niewiniątka. — Nie, 
psze pana.
  — A widziałeś, jak bierze ktoś inny?
  — Nie, psze pana.
  — Ty? — zagadnął Morderca następnego chłopca; zanim zdążył dojść 
do .mnie, zrozumiałem, dlaczego Gorman skłamał, i zacząłem gorączkowo 
się zastanawiać, jak powinienem postąpić.
  — Ty? — zapytał Moloney przybliżając dużą, czerwoną twarz do mojej 
'twarzy, tak że miałem przed sobą jego niebieskie oczy zaledwie o kilka 
cali i czułem zapach mydła toaletowego. Paniczny strach kazał mi 
odpowiedzieć, jakbym z góry sobie ułożył, nie to, co należało.
  — Ja nic nie wziąłem, psze pana — bąknąłem cicho.
  — Widziałeś, jak bierze ktoś inny? — zapytał nauczyciel unosząc brwi i 
okazując całkiem wyraźnie, że zauważył mój unik. — Cóż -to, język ci 
kołkiem stanął w gardle? — krzyknął nagle, a cała klasa, zelektryzowana, 
wlepiła we mnie oczy. — Ty? — rzucił zwięźle 'następnemu chłopcu, 
jakby już przestał się mną interesować.
  — Nie, psze pana.
  — Wracać na miejsca, wszyscy — rozkazał Morderca. — Ty, Delaney, 
zostaniesz tutaj. Zaczekał, aż usiądą z powrotem w swoich ławkach.
  — Wyjmij wszystko 'z kieszeni.
  Zacząłem wyjmować. Przez klasę przebiegł chichot, zduszony jednym 
piorunującym spojrzeniem Mordercy. Mimo iż byłem małym chłopcem, 
każda z moich kieszeni stanowiła osobne muzeum; sam nie umiałbym 
wytłumaczyć przeznaczenia połowy przedmiotów, które wyciągałem na 
światło dzienne. Były to zabytki prehistoryczne, nie zaopatrzone
  

w kartki z objaśnieniami. Wśród nich znajdowała się powieść z życia 
szkolnego; pożyczyłem ją poprzedniego wieczora od jednego cudacznego 
faceta, który żuł papier zamiast gumy. Morderca sięgnął po książkę i 
trzymając ją na odległość wyciągniętego ramienia zaczął wytrząsać kartki 
z wyrazem obrzydzenia, które pogłębiało się, w miarę jak zauważał 
wyskubane rożki i brzegi.
  — Aha — rzekł pogardliwie — więc to w taki sposób marnotrawisz 
czas! Cóż ty wyprawiasz z tym śmieciem, ogryzasz czy -co?
  — To nie moje, psze pana — odpowiedziałem wśród śmiechu klasy. — 
Ja tylko pożyczyłem tę książkę.
  — Pieniądze też tylko pożyczyłeś? — spytał znienacka, przechylając 
tłustą twarz na bok.
  — Pieniądze? — powtórzyłem skonsternowany. — Jakie pieniądze?
  — No, tego szylinga, którego ukradziono dziś rano z płaszcza 
Flanagana.
  (Flanagan był małym garbuskiem, rozpieszczanym przez swoją rodzinę; 
w naszej szkole nikt poza nim nie miałby tyle pieniędzy.)
  — Ja nie wziąłem Flanaganowi szylinga — odrzekłem na to i 
rozpłakałem'się. — Nie ma pan prawa mówić, że wziąłem.
  — Mam prawo powiedzieć ci, że jesteś najzuchwalszym i najbardziej 
impertynenckim szczeniakiem w całej szkole — rąbał ochrypłym z 
wściekłości głosem — i że to całkiem do ciebie podobne. Czegóż innego 
można się po tobie spodziewać, skoro czytasz te podłe, plugawe, zgniłe 
śmie-ri7 — Przedarł na dwoje moją szkolną powieść i cisnął obie połowy 
w najdalszy kąt klasy. — Podłe, plugawe angielskie śmieci! No, a teraz 
wyciągaj łapę.
  Tym razem niewidzialne osoby opuściły mnie. Uciekły słysząc 
pogardliwe słowa, jakimi wyrażano się o nich. Morderca wpadł we 
wściekłość, jak to zwykle bywa, gdy człowiek się zetrze z czymś, czego 
nie rozumie. Nawet klasa była oburzona, choć Bóg świadkiem, że za 
bardzo mi nie współczuli.
  

  — Powinieneś zaskarżyć go na policji — radzili mi później na boisku. 
— Podnosił trzcinę wyżej ramienia. Za to mogliby go wsadzić do ciupy.
  — Ale dlaczego nie powiedziałeś, żeś nikogo nie widział? — zapytał 
Spillane, najstarszy ze wszystkich chłopców.
  — Bo widziałem — odparłem na to i na wspomnienie doznanych 
krzywd znowu zacząłem szlochać. — Widziałem Gormana.
  — Gormana? — powtórzył Spillane z niedowierzaniem. — To Gorman 
zabrał pieniądze Flanaganowi? Więc czemużeś nie powiedział?
  — Bo to by nie było jak należy.
  — Dlaczego nie byłoby jak należy?
  — Bo Gorman sam powinien był powiedzieć. I jakby nasza szkoła była 
porządną szkołą, to nikt nie podałby mu ręki.
  — Ale z jakiej racji Gorman miałby powiedzieć prawdę, jeżeli to on 
wziął pieniądze? — zapytał Spillane, jakby przemawiał do małego 
dziecka. — Ach, Delaney, ty głupku — dodał z politowaniem — coraz 
mocniej jesteś trącony. Popatrz, bracie, jakiego piwa sobie nawarzyłeś 
samochcąc!
  Nagle zbliżył się Gorman i zagrodził nam drogę, czerwony i zły.
  — Delaney — krzyknął groźnie — czy mówiłeś, że to ja wziąłem 
Flanaganowi pieniądze?
  Gorman, choć naturalnie nie zdawałem sobie podówczas z tego 
sprawy, nic a nic nie rozumiał, tak samo jak Moloney i cała reszta. 
Widząc, że — zamiast go wydać — biorę całą karę na siebie, wysnuł stąd 
wniosek, że muszę więcej się bać jego niż Moloneya i że należy jeszcze 
wzmóc we mnie ten strach. Nie mógłby jednak zjawić się w chwili, kiedy 
mniej sobie z niego robiłem. Nie zadałem sobie nawet tyle trudu, aby mu 
odpowiedzieć, tylko trzasnąłem go z całej siły w tę brutalną mordę. Była 
to ostatnia rzecz, jakiej się spodziewał. Krzyknął, a gdy odjął rękę od 
twarzy, była cała we krwi. Cisnął teczkę i rzucił się na mnie, ale w tym 
momencie drzwi za naszymi plecami otworzyły się i wy
  

szedł kulawy nauczyciel Murphy. Prysnęliśmy wszyscy, zapominając o 
bójce i wiejąc ile sił w nogach.
  Incydent ten jednak nie poszedł w zapomnienie. Nazajutrz rano, zaraz 
po modlitwie, Morderca popatrzył na mnie spode łba.
  — Delaney, to ty wczoraj po szkole biłeś się na dziedzińcu:
  Pr^ez parę sekund nie odpowiadałem. Nie mogłem oprzeć się uczuciu, 
że nie warto. Zanim jednak niewidzialne osoby uciekły ode mnie na 
zawsze, zdobyłem się na jeszcze jeden wysiłek.
  — Tak, psze pana — odpowiedziałem i tym razem nikt nawet nie 
zachichotał. Straciłem zdrowy rozsądek. Cała klasa zdawała sobie z tego 
sprawę i była przejęta grozą.
  — Z kim się biłeś?
  — Tego wolałbym nie mówić, psze pana — odrzekłem czując, że 
wzbiera we mnie histeryczny wybuch. Wszystko to pięknie, ale 
niewidzialne osoby nie musiały mieć do czynienia z Mordercą.
  — Z kim on się bił? — Moloney od niechcenia rzucił pytanie w 
przestrzeń, opierając się rękami o stół i uważnie wpatrując się w sufit.
  — Z Germanem, psze pana — odpowiedziało kilka głosów. Jak to im 
łatwo poszło!
  — Czy Gorman uderzył go pierwszy?
  — Nie, psze pana. On pierwszy uderzył Gormana.
  — Wystąp — rozkazał Moloney sięgając po trzcinę. — A ty — dodał 
podchodząc do Gormana — weź to i bij. Ale pamiętaj, żebyś bił mocno. 
— I zachęcająco ścisnął Gormana za ramię. — On sobie wyobraża, że jest 
bohaterem. Zaraz mu pokażesz, co o nim myślimy.
  Gorman zbliżał się do mnie szczerząc wesoło zęby. Uważał, że to 
świetny kawał. Klasa już ryczała ze śmiechu. Nawet Morderca pozwolił 
sobie na skromny uśmiech uznania dla własnej pomysłowości.
  — Wyciągnij rękę — zwrócił się w moją stronę. Nie wyciągnąłem ręki. 
Czułem się jak mysz w pułapce i zaczynało mnie ogarniać szaleństwo.
  

  — Powiedziałem, wyciągnij rękę — huknął ze złością.
  — Nie wyciągnę! — krzyknąłem w odpowiedzi, tracąc zupełnie 
panowanie nad sobą.
  — Co takiego? — zawołał z niedowierzaniem i z drugiego końca klasy 
rzucił się ku mnie z ręką podniesioną jakby do uderzenia. — Coś ty 
powiedział, podły złodziejaszku?
  — Nie jestem żaden złodziej! Nie jestem złodziej! — wrzeszczałem 
nieprzytomnie. — Jeżeli on do mnie podejdzie, to będę kopał i połamię 
mu giry. Nie ma pan prawa dawać mu trzciny, nie ma pan prawa nazywać 
mnie złodziejaszkiem. Jak jeszcze raz pan mnie tak nazwie, to pójdę na 
policję i zobaczymy, kto tu jest złodziejem.
  — Nie chciałeś odpowiadać na moje pytania — ryknął Moloney. 
Gdybym był zachował choć odrobinę przytomności umysłu, poznałbym, 
że strach go nagle obleciał; przypuszczalnie nastraszyło go słowo 
,,policja".
  — Nie chciałem — potwierdziłem szlochając — i teraz też nie 
odpowiem. Nie jestem szpiclem.
  — Aa — parsknął ironicznie — więc pan Delaney nazywa to 
szpiclowaniem?
  — Tak, i wszyscy ci chłopcy to szpicle, podłe szpicle! Ale ja nie będę 
dla pana szpielował. Niech pan szpicluje sobie sam!
  — Dosyć już, dosyć! — krzyknął podnosząc tłustą łapę niemal 
błagalnym gestem. — Nie ma żadnego powodu, żebyś tracił panowanie 
nad sobą, mój drogi chłopcze, i nie ma żadnego powodu do takich 
wrzasków. To całkiem nie po męsku. A teraz wracaj na miejsce, pomówię 
z tobą innym razem.
  Usłuchałem, ale nie mogłem się zabrać do lekcji. Zresztą inni też 
niewiele robili. Klasę ogarnęła atmosfera histerii. Na przemian wpadałem 
to w radosne uniesienie z powodu zwycięskiego przeciwstawienia się 
Mordercy, to znów w panikę na myśl o jego zemście; z każdą zmianą 
nastroju chowałem twarz w dłoniach i zaczynałem na nowo szlochać. 
Morderca nawet nie kazał mi być cicho. Ani razu nie spojrzał na mnie.
  Po tym zajściu przez całe popołudnie byłem bohaterem
  

szkoły. Gorman wprawdzie chciał znowu ze mną walczyć, ale Spillane 
odpędził go z pogardą; facet, który przyjął z rąk nauczyciela trzcinę 
przeciw swemu koledze, stracił wszelką pozycję. Ja jednak nie miałem 
ochoty być takim bohaterem. Wolałbym coś mniej sensacyjnego.
  Nazajutrz rano tak się trząsłem ze strachu, że po prostu nie 
wyobrażałem sobie, jak potrafię stawić czoło szkole. Umyślnie 
marudziłem nie mogąc powziąć decyzji, czy lepiej zwagarować, czy też 
nie. Cisza w alei prowadzącej do szko^ ły i na szkolnym dziedzińcu 
napawała mnie przerażeniem. Na domiar złego byłem spóźniony.
  — Dlaczego się spóźniłeś, Delaney? — zapytał Morderca spokojnym 
głosem. Wiedziałem, że to się na nic nie zda.
  — Byłem na mszy, psze pana.
  — W porządku. Siadaj.
  Robił wrażenie trochę zdziwionego. Nie zdawałem sobie sprawy z 
pewnej, marginesowej naturalnie, wyższości naszego systemu szkolnego 
w porównaniu z systemem angielskim. Pół tuzina podlizajków Mordercy 
zdążyło mu zreferować prawdziwą historię skradzionego Flanaganowi 
szylinga i jeżeli Moloney nie czuł się potworem, to jednak 
prawdopodobnie czuł się durniem.
  Ale mnie to już nie obchodziło. W szkolnej teczce miałem inną 
powieść. Nie, tym razem nie z życia szkolnego. Szkolne powieści były do 
kitu. „Trzask! Trzask!" — na takich jak Morderca to jedyny sposób. 
„Jedyny dobry nauczyciel to trup nauczyciela."
  

NABIERACZ
  Oboje z Susie powinniśmy byli dobrze wiedzieć, że zjawienie się w 
naszym domu Denisa Corby'ego, „żeby się z nami bawić", będzie 
oznaczało same kłopoty. Nie potrzebowaliśmy nikogo nowego do zabawy; 
dosyć mieliśmy kolegów i koleżanek, wszystkich z dobrej sfery. Ale 
mama już była taka: lekkomyślna, hojna i gotowa słuchać pierwszego 
lepszego, choćby jej prawił duby smalone. Nie byłoby jeszcze tak źle, 
gdyby w swym miłosierdziu ograniczała się do rozdawania własnych 
rzeczy, ale rozdawała także i nasze. W tym domu nie można było na 
chwilę się odwrócić, żeby już człowiekowi czegoś nie gwizdnęła, to 
szalik, to płaszcz, to znów parę bucików, no, a ci żebracy, co wystawali 
pod drzwiami!... Susie często mawiała, że my w ogóle nie mamy życia.
  Ale byliśmy jeszcze frajerami, więc gładko przełknęliśmy nową 
bajeczkę o uroczym samotnym chłopczyku ze Wzgórza, którego 
wynalazła nam do zabawy. Rany Jula, przez całe życie można nie natrafić 
na takiego nabieracza! Pewnej soboty o jedenastej rano podchodzi do 
naszych drzwi jaki? chłopak, ma tyle lat mniej więcej co ja, tylko większy 
ode mnie, z okrągłą czerwoną facjatą i zielonymi wybałuszonymi oczami. 
Od jedrego spojrzenia poznałem, że to w ogó
  

le nie żadna sfera. Właściwie wziąłem go w pierwszej chwili za chłopca na 
posyłki.
  — Czego chcesz? — zapytałem.
  — Moja mama powiedziała, że mam tu przyjść i bawić się z wami — 
odrzekł patrząc na mnie spode łba; widać było, że ma na to akurat taką 
ochotę jak ja.
  — Ty się nazywasz Corby? — zapytałem zdumiony.
  — Że co? — odpowiedział pytaniem i dopiero po chwili bąknął: — 
Tak. — Szczerze mówiąc, nie wiedziałem, czy jest głuchy, czy idiota, czy 
też jedno i drugie.
  — Mamusiu! — zawołałem. — Zobacz, kto przyszedł. — Jednocześnie 
zastanawiałem się, czy to możliwe, żeby go mama widziała przed 
zaproszeniem do naszego domu.
  Ale tak, widziała go z pewnością, bo twarz się jej rozjaśniła i 
powiedziała, żeby wszedł do środka. Zdjął czapkę i przeszedł dwa kroki 
przez przedpokój, zauważywszy jednak, że jego podbite gwoździami buty 
strasznie stukają, dalej już stąpał na palcach.
  Płakać mi się chciało. Ten chłopak nie znał ani jednej gry, a gdy 
wyszliśmy na dwór bawić się z Horganami i Wrightami, nie wiedziałem 
po prostu, jak im wytłumaczyć zjawienie się tego faceta, który trzymał się 
Susie i mnie jak ubogi krewny.
  Gdyśmy usiedli do obiadu, położył oba łokcie na stole i gapił się na nas, 
nie zwracając uwagi na własny talerz.
  — Nie smakuje ci, Denis? — spytała go mama. Nas nigdy nie pytała, 
czy nam coś smakuje.
  — Że co? — odpowiedział wytrzeszczając gały. Zaczynałem się 
orientować, że mówił „że co?" jedynie w tym celu, aby mieć czas 
obmyślić właściwą odpowiedź. — W po-rzundku.                                            
•-^
  — W takim razie powinieneś zjeść wszystko — zauważył tata. — Taki 
muskularny chłopak!
  — A mama co ci najczęściej daje do jedzenia? — spytała mamusia.
  — Zupę — odpowiedział.
  — To może wolisz jeść łyżką?
  — Wolem.
  

 — Powiedz, co chciałbyś na obiad, to ci zrobię następnym razem.
 — Galaretę.
  No, żebym to ja nie dodał „proszę" albo „dziękuję", zaraz by mnie tata 
trzepnął po uchu, ale wyglądało na to, że ten chłopak może mówić, jak mu 
się podoba, i jeść to, co mu
odpowiada. Zjadł tylko kilka łyżek kartofli z sosem od pieczeni.
Po obiedzie poszliśmy na górę do sypialnego pokoju, żeby mu pokazać nasze 
zabawki. Zdawało mi się, że odczuwał
wobec nich taką samą obawę, jak przedtem wobec widelca i noża.
 — Czy ty nie masz żadnych zabawek? — zapytałem.
 — Nie.
 — A gdzie mieszkasz? — spytała Susie.
 — W domkach Na Wzgórzu.
 — Ładnie tam?
  — W porzundku. — Dla niego wszystko było ,,w po-rzundku".
  Ale ja znałem domki Na Wzgórzu, bo przechodziłem tamtędy co dzień po 
drodze do szkoły, i wiedziałem, że nie są w porządku. Daleko im do tego. 
Jest do dzielnica dla ludzi z gorszej sfery, gdzie dzieci chodzą boso, a 
kobiety przez cały dzień wysiadują na progach domów i plotkują.
  — Nie masz brata albo siostry? — indagowała Susie.
  — Nie. Tylko mamę... i ciocie Nellie — dodał po chwili.
  — Co to za ciocia Nellie?
  — Moja ciocia. Mieszka na wsi. Przyjeżdża do nas raz kiedyś.
  — A gdzie jest twój tatuś? — drążyła dalej Susie.
  — Że co? — I znowu byłbym gotów przysiąc, że się namyśla, co 
odpowiedzieć. Tym razem milczał dłużej niż
zwykle. — Zdaje się, że tata pomarł — odpowiedział wreszcie.
  — Jak to, „zdaje ci się", że umarł? — dociskała Susie. — Nie wiesz na 
pewno?
  — Mama mówiła, że pomarł — odrzekł głosem, w którym brzmiało 
powątpiewanie.
  

  — No, mama powinna o tym wiedzieć — uznała Susie. — Ale jeżeli twój 
tatuś nie żyje, to skąd dostajecie pieniądze?
  — Od cioci Nellie.
  — To dlatego nie masz zabawek, że twój tatuś umarł — orzekła Susie 
właściwym sobie tonem pani Wszystkowiedzącej. — Zawsze lepiej, jak 
mama umrze pierwsza.
  — Wcale nie lepiej — zaprotestowałem, zdumiony zimną krwią, z jaką to 
dziewczynisko zawsze mówiło o naszej mamusi. — Za takie gadanie Pan 
Bóg położy cię trupem na miejscu. Tylko dlatego opowiadasz takie rzeczy, że 
stale podlizujesz się tatusiowi.
  — Nie podlizuję się tatusiowi — odpowiedziała ozięble. — A to, co 
mówię, to prawda. Wszyscy o tym wiedzą. Jakby mamusia umarła, to tatuś i 
tak mógłby nas utrzymać, ale jakby tatuś umarł, to mamusia zostałaby bez 
niczego..
  Mimo iż zawsze trzymałem stronę mamy przeciwko Susie, musiałem 
przyznać, że ostatni nabytek mamusi nie bardzo się udał.
  — Ach, ta kobieta doprowadza człowieka do mdłości — westchnęła Susie, 
gdy wieczorem leżeliśmy już w łóżkach. — Sprowadza do domu starych 
dziadów, włóczęgów, częstuje obiadem w kuchni, że nie można nawet 
nikogo zaprosić, żeby się pobawić, no i rozdaje nasze najlepsze ubrania. W 
tym domu nie można mieć dla siebie ani jednej zakichanej rzeczy.
  Od tamtego dnia Denis Corby zjawiał się u nas co sobota, przechodził 
przez przedpokój na czubkach podbitych gwoździami butów i jadł obiad 
łyżką. Tak jak powiedział za pierwszym razem, lubił tylko jedną potrawę — 
galaretę z mięsa. Siedział do samego wieczora i słuchał, jak mama czyta nam 
rozmaite powiastki. Podobały mu się, ale sam nic nie umiał przeczytać, 
nawet komiksów, więc mama zaczęła go uczyć i mówiła, że jest bardzo 
inteligentny. Nie rozumiem, jakim sposobem facet, co ma już siedem lat i nie 
umie czytać, może być inteligentny. O mnie mama nigdy nie powiedziała, że 
jestem inteligentny.
  Ale w innych sprawach był dosyć inteligentny, aż za bardzo, jak na mój 
gust. Chłopak z niskiej sfery, co do tego
  

nie ma dwóch zdań, zupełnie obcy, a wolno mu było robić różne rzeczy, na 
które mnie nie pozwalano, na przykład bawić się w saloniku; a jeśli wobec 
tego człowiek zadał jakieś pytanie albo zrobił jakąś uwagę, to tylko napytał 
sobie biedy. Znów zaczęła się stara zabawa w plądrowanie w szafie z 
ubraniami; mama oczekiwała, że będę podziwiał, jak wspaniale Denis 
wygląda w moim zimowym płaszczu, a ja w sekrecie wylewałem gorzkie 
łzy z powodu tego płaszcza, bo tylko on pasował do żółtego krawata. Im 
dłużej to wszystko trwało, tym bardziej nieprzenikniona stawała się 
tajemnica.
  Któregoś dnia Susie, jak to ona, zaczęła się przechwalać, że urodziła się 
w Dublinie. Bardzo to było głupie, bo słuchając jej można by pomyśleć, że 
oprócz niej nikt się nie urodził w Dublinie.
   — Ach, cicho bądź! — powiedziałem. — Wszyscy wiedzą, żeś się 
urodziła w Dublinie, no i co z tego?
   — To z tego, żeś ty się tam nie urodził — odcięła się skacząc wkoło 
przez skakankę. — Ani Denis.
   — Skąd wiesz? Denis, gdzieś ty się urodził?
   — Ze co? — zapytał gapiąc się na mnie z otwartymi ustami. Po chwili 
dopiero odpowiedział: — W Anglii.
   — Gdzie? — wycedziła przez zęby Susie wpatrując się w niego groźnie.
   — W Anglii.
   — A skąd to wiesz?
  — Mama mi mówiła.
  Byłem zachwycony takim obrotem sprawy. Nigdy w życiu nie 
widziałem, żeby ktoś był tak zbity z pantałyku jak Susie wobec faktu, że 
jakiś tam pospolity chłopiec z domków Na Wzgórzu mógł się urodzić w 
miejscu, gdzie ona się nie urodziła. Na domiar złego nasza mamusia kiedyś 
pracowała w Anglii; toteż Susie uważała za gorszące wręcz zaniedbanie, że 
mama nie postarała się o nią w takiej miejscowości, którą można by się 
naprawdę przechwalać. Znowu zaczęła skakać ze skakanką.
  — Kiedy twoja mamusia była w Anglii? — rzuciła w stronę Denisa.
  

  — Nie była w Anglii.
  — Więc jak mogłeś się tam urodzić, ty głupi bęcwale? — napadła na 
niego.
  — Ciocia Nellie była w Anglii — odparł nachmurzony.
  — Nie mogłeś urodzić się w Anglii dlatego, że twoja ciocia tam była — 
rzekła Susie z mściwą satysfakcją.
  — Dlaczego nie mogł&m? — warknął rozzłoiszczony. To pytanie zabiło 
Susie dobrego klina. Mnie także zabiło klina. Oboje byliśmy przekonani, że 
mama kupiła nas od pielęgniarki, Jlie widzieliśmy więc żadnej dobrej racji, 
dlaczego nie mogłaby nas tak samo kupić jakaś ciocia. Później 
sprzeczaliśmy się o to całymi godzinami. Susie utrzymywała ze swoją miną 
pani Wszystkowiedzącej, że jeśli ciocia kupuje' małe dziecko, to przestaje 
był ciocią i staje się mamą, ale ja wcale nie byłem tego taki pewny. Więc 
Susie powiedziała, że zapyta mamusię; ostrzegłem ją, że mamusia tylko jej 
zmyje głowę, ale ona twierdziła, ze to nic nie szkodzi.
  Jej to rzeczywiście nie przeszkadzało. Ta smarkata była niesamowicie 
wścibska i miała takie sposoby na wyciąganie od ludzi różnych 
wiadomości, że naprawdę musiałem się za nią wstydzić. Jedno z jej zagrań 
polegało na powtarzaniu z obojętną miną tego, co ktoś jej powiedział, i na 
odczeki-waniu, co z tego wyniknie. W sprawie Denisa Corby'ego postąpiła 
właśnie w taki sposób.
  — Mamusiu — zagadnęła na drugi dzień — wiesz, co wygadywał ten 
głupi smarkacz Denis?
  — Nie wiem, kochanie.
  — Mówił, że urodził się w Anglii, ale że jego mama nigdy w Anglii nie 
była. — Co powiedziawszy Susie wybuch-nęła nienaturalnym śmiechem.
  — Bóg świadkiem, moje dziecko, mogłaś znaleźć lepszy temat rozmowy 
— zauważyła mama z niesmakiem. — Co za różnica dla tego biednego 
chłopca, gdzie się urodził?
  — A co, nie mówiłem? — wypomniałem jej potem. — Mówiłem ci, że 
tylko rozzłościsz mamusię. Ja ci powiadam, że z tym Denisem to jakaś 
tajemnica i mamusia wie, o co chodzi. Szkoda, że on w ogóle zaczął do nas 
przychodzić.
  

  W następną sobotę dostaliśmy wszyscy troje po pensie i mama wysłała 
mnie z Denisem na spacer. Uważałem to za bezczelność ze strony mamy, 
bo doskonale wiedziała, że Denis nie jest z tej sfery co chłopcy, z którymi 
się zadawałem, ale była to właśnie jedna z tych spraw, których mama 
jakby nie rozumiała, a ja nigdy nie mogłem jej wytłumaczyć. Czułem, że 
tylko bym ją najokropniej rozzłościł.
  Było ładne, słoneczne popołudnie, czekaliśmy na Krzyżówkach 
zbierając od gości wysiadających z tramwajów obrazki z pudełek z 
papierosami. Nie staliśmy długo, gdy wtem zobaczyłem Bastable'a 
schodzącego ze wzgórza z jeszcze jednym chłopakiem; obaj byli ubrani 
elegancko, tip-
  —top — nie chodzili nawet do mojej szkoły, tylko do gimnazjum.
  — Cześć, Bastable — zaczepiłem go — dokąd się wybieracie? — I 
odprowadziłem ich kilka kroków.
  — Mamy łódź dalej na rzece — odpowiedział. — Pójdziesz z nami?
  Wlokłem się za nimi w rozterce. Miałem straszną ochotę iść nad rzekę i 
Bastable postąpił cholernie przyzwoicie, że mnie zaprosił, ale byłem 
uwiązany do tego Denisa, który pochodził z gorszej sfery, więc nie mogłem 
go z sobą zabrać, nawet gdyby go zaprosili.
  — Jestem z tamtym chłopakiem — westchnąłem, a Bastable, 
obejrzawszy się na Denisa, który siedział na wysokim murze za kościołem, 
zrozumiał od jednego spojrzenia, że tamten się nie nadaje.
  — Ach, bracie, nie wiesz, co tracisz — powiedział tylko. Wiedziałem aż 
za dobrze. Obejrzałem się za siebie; Denis wybałuszał na nas gały siedząc 
tam w górze, dostatecznie blisko, abym mógł sobie uprzytomnić, jak bezna-
dziejnie musiałbym spędzić popołudnie, gdybym z nim pozostał, ale 
dostatecznie daleko, żeby mi zanadto nie ciążył na sumieniu.
  — Denis — zawołałem — podprowadzę tylko kawałek tych kolesiów. 
Możesz zaczekać na mnie, jak chcesz. I puściłem się biegiem, a tamci 
pobiegli razem ze mną.
  

Trochę mi było wstyd, ale naprawdę wtedy nie miałem zamiaru długo ż nimi 
zostać. Gdyśmy się znaleźli nad rzeką, to naturalnie zapomniałem o 
wszystkich dobrych postanowieniach — wiadomo, jak to jest z łodziami — i 
dopiero gdy o zmierzchu wracałem aleją i zauważyłem zapalone latarnie 
gazowe, uświadomiłem sobie nagle, że to już tak późno, i serce we mnie 
zamarło. Miałem naprawdę miękkie serce, więc zrobiło mi się okropnie żal 
biednego Denisa, że tyle czasu musiał na mnie czekać. Doszedłszy do 
Krzyżówek przekonałem się, że go tam nie ma, co było jeszcze gorsze, bo 
oznaczało z pewnością, że zrezygnował i wrócił do domu. Czułem wielki 
niepokój, zwłaszcza o to, co powiem mamie.
  W domu zastałem drzwi frontowe otwarte, w kuchni było ciemno. 
Wszedłem po cichutku i ku swojemu zdumieniu ujrzałem mamę siedzącą z 
Denisem przy ogniu. Po prostu nie potrafię opisać nadzwyczajnego 
wrażenia, jakie to na mnie zrobiło. Wydawało mi się, że bardzo im dobrze 
siedzieć tak razem w blasku, padającym od ognia, i poczułem się jak ktoś 
obcy. Wchodziłem do domu dręczony wyrzutami sumienia, zamierzając coś 
tam zblagować, ale zamiast tego nagle zachciało mi się płakać, sam nie 
wiedziałem dlaczego.
  — Cześć — powiedział Denis uśmiechając się do mnie. — Gdzieżeś się 
zapodział?
  — Ech, poszedłem tylko z Bastable'em nad rzekę — odparłem wieszając 
czapkę i usiłując zachowywać się jakby nigdy nic. — A ty dokąd się 
wybrałeś?
  — Wróciłem tutaj — odrzekł wciąż z uśmiechem.
  — Naprawdę, Michael, powinieneś nie wiem jak się wstydzić, żeby tak 
zostawić Denisa — odezwała się mama ostrym tonem.
  — Ale, mamusiu, ja go przecież nie zostawiłem, naprawdę — broniłem 
się słabo. — Odprowadziłem ich tylko kawałek drogi, nic więcej.
  Nawet tych kilka słów trudno mi było wypowiedzieć bez pociągania 
nosem. Denis Corby zemścił się na mnie zajmując moje miejsce. Byłem 
zazdrosny, ale upłynęło kilka ty-
  

godni, zanim zrozumiałem dlaczego. Aż nagle skapowałem, że Denis, 
choć dosyć chętnie bawił się z Susie i ze mną, przychodził do nas wcale 
nie po to. Chodziło mu nie o nas, tylko o mamę. Nawet tak się urządzał, 
żeby nie być zmuszonym wychodzić z nami i móc zostawać z nią w domu. 
A jeśli jej przeszkadzał, to chętnie przesiadywał na murku przed domem, 
byle tylko mieć ją dla siebie, gdyby stanęła na progu albo chciała go 
posłać po jakiś sprawunek. Dopiero wtedy moje podejrzenia zmieniły się 
w paniczny strach. Od tego czasu bałem się zostawiać go w domu, aby 
czegoś nie zrobił albo nie powiedział za moimi plecami.
Naturalnie, on wiedział, że ja wiem o jego zamiarach, i prowokował mnie.
  Jednej soboty musiałem pójść na Krzyżówki po jakiś sprawunek dla 
mamy i powiedziałem, żeby poszedł ze mną. Ale on nie chciał; mówił, że 
woli zostać i bawić się z Susie,
a jej się zdawało, że Denis chce się jej przypochlebić, więc stanęła po jego 
stronie.
  — No, jazda, Michael! — powiedziała tym swoim generalskim tonem. — 
Mama tobie kazała iść i możesz doskonale iść sam. Denis zostanie ze mną.
  — On wcale nie z tobą chce zostać, ty głupia smarkata — palnąłem bez 
namysłu, bo mnie zniecierpliwiła. — Jemu chodzi o mamę.
  — Wcale nie — zaprzeczył Denis, ale po tym, jak się zaczerwienił, 
poznałem, że to prawda.
  — A właśnie że tak — powiedziałem zaczepnie. — Stale
robisz to samo. Zostaw ją lepiej w spokoju. To nie jest twoja mama.
  — Ale jest moją ciocia — odparł nasępiony.
  — Kłamiesz! — krzyknąłem nie posiadając się ze złości. — Nie jest 
twoją ciocią.
  — Sama kazała, żebym ją tak nazywał.
  — To nie ma nic jedno do drugiego. To jest moja mama, a nie twoja.
Obrzucił mnie nagle jakimś dziwnym spojrzeniem.
  — Skąd wiesz? — zapytał cicho
  Zatkały mnie na chwilę, nie mogłem słowa wymówił.:. 40
  

Dotychczas nie przyszło mi nigdy do głowy, że jeśli ta ciocia Nellie mogła 
być jego mamą, to moja mamusia, którą on nazywał ciocią Kate, mogła być 
równie dobrze jego mamą. Właściwie każda pani mogła być mamą, byle się 
o tym wiedziało. Jedyna szansa, jaka mi pozostawała, to nadrabiać 
bezczelnością.
  — Nie może być twoją mamą — odpowiedziałem. — Twoja mama 
mieszka w domkach Na Wzgórzu.
  — To nie jest moja mama — oznajmił tym samym cichym głosem.
  — Też coś! Bzdury wygadujesz — krzyknąłem, chociaż tchu mi 
zabrakło z osłupienia.
  — Skąd może być moją mamą? — mówił Denis. — Nigdy nie była w 
Anglii.
  Tajemnica była tuż-tuż, czułem, że mógłbym ją rozwiązać paru słowami, 
gdybym tylko wiedział jakimi. Tak, oczywiście, nasza mamusia pracowała 
w Anglii, więc mogła być jego prawdziwą mamą, a jego mama nie mogła, i 
właśnie to łączyło ich od samego początku. Wstrząs tego odkrycia był dla 
mnie prawie nie do zniesienia. Aby się nie załamać, mogłem tylko udawać 
zgorszenie.
  — Och — wykrzyknąłem — powtórzę jej, coś ty powiedział.
  — Jak chcesz, możesz powtórzyć. — odparł z chmurną miną.
  Naturalnie wiedział, że nie mogę powtórzyć. Obojętne, na czym polegała 
ta dziwna władza, jaką miał nad mamą, człowiek po prostu nie ośmielał się 
zadać jej żadnego rozsądnego pytania na jego temat.
  Susie przyglądała się nam z zaciekawieniem. Czuła, że coś tu jest nie w 
porządku, ale nie wiedziała co. Wieczorem, leżąc już w łóżku, usiłowałem 
ją oświecić: jak to wszystko jedno z drugim pasuje, jego mama nie może 
być jego mamą, bo nigdy nie była w Anglii, ta ciocia Nellie wprawdzie mo-
głaby, ale prawdopodobnie nie jest jego mamą, bo widuje się z nim tak 
rzadko, a nasza mamusia nie tylko była '•v Anglii, ale widuje go co tydzień, 
cacka się z nim i jednego słowa nie pozwoli na niego powiedzieć. Susie 
zgodziła
  

się ze mną, że to całkiem prawdopodobne, ale i w tej sprawie okazała się 
tak samo bez serca jak zawsze.
  — A niech sobie będzie jego mamusią, jak się jej podoba — 
powiedziała wzruszając ramionami. — Nic mnie to nie obchodzi.
  — Tylko dlatego cię nie obchodzi, że tatuś cię tak rozpieszcza — 
zauważyłem.
  — Wcale nie dlatego, mój Michaelu, ale wszystko mi jedno, czy ona 
jest jego mamusią, czy nie, dopóki Denis przychodzi do nas tylko w 
soboty.
  — Poczekaj — szepnąłem złowieszczo. — Zobaczysz, jak umrze jego 
mama, to on się tu przeniesie i będzie mieszkał z nami. Wtedy dopiero 
pożałujesz.
  Susie nie mogła zrozumieć, jaka to jest poważna sprawa, bo nigdy nie 
była jak ja dzieckiem mamusi i nie zauważała, że Denis Corby stopniowo 
zajmuje w sercu mamy miejsce nas obojga, że mama dzień w dzień go 
wspomina, i to tylko po to, żeby go chwalić albo porównywać z nami. 
Zgagi dostawałem od ciągłego słuchania, jaki ten Denis grzeczny. Ja nie 
umiałem być grzeczny w taki podstępny, przypochlebny sposób, byle 
tylko się wśliznąć do czyjegoś serca. Próbowałem, ale nic z tego nie 
wychodziło, więc zniechęciłem się po jakimś czasie i zrobiło się ze mną 
coś takiego, jakbym w ogóle nie mógł przestać broić. Sam nie wiedziałem, 
co się ze mną dzieje, ciągle tylko tłukłem coś i łamałem, gubiłem, 
przyskrzyniałem. Mama też nie wiedziała, co to takiego, i tylko coraz 
mniej miała do mnie cierpliwości.
  — Jak mi Bóg miły, nie rozumiem, co ciebie naszło — mówiła 
rozgniewana. — Z każdym tygodniem robi się z ciebie coraz gorszy 
dzikus.
  Tak jakbym mógł być inny wiedząc to, co wiedziałem! Bez przerwy 
tylko Denis, Denis i Denis. Denis zachorował, więc trzeba go było 
zaprowadzić do pana doktora, a pan doktor powiedział, że Denis ma jakieś 
zmartwienie. Nie było mowy o tym, jak ja się zamartwiam widząc, że 
przez niego staję się obcym w swoim własnym domu. W tym czasie 
naprawdę byłem doprowadzony do rozpaczy.
  Kryzys nastąpił pewnego dnia, kiedy mama kazała mi
  

pójść coś kupić. Załamałem się nagle i powiedziałem, że nie chcę, że nie 
pójdę. Mama wpadła w złość, nie rozumiała, ze to tylko dlatego, że 
musiałbym zostawić z nią Denisa.
  — Dobrze, dobrze — burknęła opryskliwie. — Poślę Denisa. Mam już 
ciebie po dziurki w nosie.
  Było to jeszcze gorsze. Był to koniec wszystkiego, ostateczny dowód, że 
moje miejsce zostało zajęte.
  — Nie, nie, mamusiu, ja pójdę, ja już pójdę! — Wziąłem pieniądze i 
wyszedłem głośno szlochając. Denis Corby siedział na przymurku, a Susie 
i jeszcze dwie dziewczynki bawiły się w klasy na uliczce w ogródku. 
Susie, z lewą nogą w powietrzu, spojrzała na mnie zdziwiona.
  — Co ci się stało? — zapytała.
  — Muszę iść po sprawu-u-nki — rozryczałem się jak jakiś maluch.
  — No to co, nie ma czego beczeć.
  — Ale muszę iść sa-a-am — zawodziłem, choć doskonale wiedziałem, 
że to głupie gadanie, że tylko małe dziecko może się tak skarżyć i że 
normalnie nigdy bym czegoś takiego nie gadał. Susie także zdawała sobie 
z tego sprawę i była w rozterce, bo miała ochotę bawić się dalej w klasy, a 
jednocześnie ciągnęło ją, żeby pójść ze mną i dowiedzieć się, co się stało.
  — A Denis nie może z tobą pójść? — zapytała, ruchem głowy 
odrzucając w tył włosy opadające na oczy.
  — On nie ze-chce — wyszlochałem.
  — Przecie żeś mnie nie pytał — odezwał się Denis głośno i gburowato.
  — Rzeczywiście! — wykrzyknąłem nieprzytomny z rozpaczy i 
wściekłości. — Nigdy ze mną nigdzie nie chodzisz. Tylko czekasz, żeby 
wejść do domu, do mojej mamy.
  — Wcale nie — odkrzyknął.
  — Właśnie że tak — raptem zajazgotała Susie przenikliwym, 
jędzowatym głosem; zrozumiałem, że wreszcie dojrzała prawdę i stanęła 
po mojej stronie. — Stale robisz to samo. Przychodzisz tutaj wcale nie po 
to, żeby się z nami bawić.
  —- Po to.
  

  — Nie po to, nie po to — zasyczałem tracąc do reszty panowanie nad 
sobą i zbliżając się do Denisa z zaciśniętymi pięściami. — Ty indiańska 
czarownico!
  Była to najśmiertelniejsza obelga, jaką mogłem wymyślić, i to go 
wyprowadziło z równowagi. Zsunął się z przy-murka i stanął przed nami 
z rękami opuszczonymi po bokach, z zapadniętą twarzą.
  — Nie jestem żadną indiańską czarownicą — wycedził przez zęby, 
kipiąc ze złości.
  — Indiańska czarownica, indiańska czarownica — powtarzałem 
zaciekle i po tchórzowsku uderzyłem go w twarz. Nawet nie próbował mi 
oddać, choć był ode mnie dwa razy większy, prawdziwa baba.
  — Boże mój! — wrzasnęła jedna z dziewczynek. — Wstydziłbyś się, 
Michael, bić takiego małego chłopca.
  — To niech się odczepi od naszej mamy — pisnęła Susie. Widząc, że 
jej koleżanki zwracają się przeciw mnie, zaczęła wprost tańczyć z 
wściekłości, istna mała jędza. — Ciągle nas tylko nabiera, że to jego 
mamusia, a to wcale nie jego.
  — Nie mówiłem, że to moja mamusia — mruknął Denis nachmurzony i 
wystraszony.
  — Mówiłeś — upierałem się i znowu go uderzyłem, tym razem w pierś. 
— Nabierasz mnie, że jestem twoim bratem, a ja nie jestem.
  — Ani ja nie jestem twoją siostrą — piszczała wyzywająco Susie, 
tańcząc dookoła Denisa taniec wojenny. — Jestem siostrą Michaela, nie 
jestem twoją siostrą, a jak jeszcze raz powiesz, że jestem, to poskarżę na 
ciebie tatusiowi.
  — Michael, Michael! Susie! Co wy robicie temu chłopczykowi? — 
zawołał nagle czyjś gniewny głos, a gdy spojrzałem w tamtą stronę, 
zobaczyłem natrętną sąsiadkę klaskającą na nas od furtki swego domu. 
Wyszły także inne sąsiadki. Krzyczeliśmy tak głośno, że zebrało się całe 
audytorium. Raptem Susie i ja dostaliśmy po takim kuksańcu, że 
ledwieśmy nie frunęli.
  — Co to ma znaczyć, u Boga Ojca? — krzyknęła mama biorąc Denisa 
za rękę. — Jak śmiesz bić to dziecko, ty podły uliczniku?
  

  Odwróciła się zamaszyście i zniknęła razem z Denisem we wnętrzu 
domu, pozostawiając nas w osłupieniu.
  — No, teraz już z nami kaput — chlipnęła Susie trochę z bólu, a trochę 
ze strachu. — Ona nas wszystkich zamorduje. A to tylko przez ciebie, 
Michael.
  Mnie było już wszystko jedno, co się dalej stanie. W końcu wygrał 
Denis i nawet na oczach sąsiadek mama potraktowała go jak swoje 
najmilsze dziecko. Susie podnieconym głosem zaczęła opowiadać 
dziewczynkom o Denisie i o tych jego rozmaitych mamach, i o wszystkich 
zmartwieniach, jakie z tego powodu na nas spadły.
  Denis długo siedział w domu, wydawało mi się, że bardzo długo. 
Wyszedł wreszcie sam i później dopiero przypomniało mi się, że 
wychodził na palcach. Przez cały dzień mama miała taką minę, jakby 
tylko patrzyła, kogo zamordować. W następna sobotę Denis nie pokazał 
się u nas, a jeszcze w następną mama kazała Susie i mnie pójść po niego 
na Wzgórze.
  Nie miałem już nic przeciwko temu i nie czułem do niego urazy za to, 
co było. Mamusia wytłumaczyła nam, że nie jest jego prawdziwą 'mama i 
że Denis właściwie nie ma żadnej mamy. Kiedy weszła z nim wówczas do 
domu, powiedziała mu o tym i podobno był to dla niego bardzo silny 
wstrząs. Jasne, coś takiego można zrozumieć. Bo jeżeli człowiek 
naprawdę szczerze myśli, że jakaś o'soba jest jego mamą. i nagle się 
dowiaduje, że nie jest, to taka rzecz musi porządnie nim wstrząsnąć. 
Strasznie współczułem Deniso-wi, naprawdę. Przez cały tydzień byłem 
grzeczny jak anioł, nawet mama to przyznawała.
  Gdy weszliśmy do jego mieszkania, siedział przy ogniu ze swoją mamą, 
z tą, którą z początku uważał za swoją mamę. Nadskakiwała okropnie 
Susie i mnie, mówiła, że jesteśmy takie rozkoszne dzieci. Mnie osobiście 
nie bardzo się podobała. Uważałem, że jak taka słodziutka, to musi być 
robaczywa.
  — No, idźże z nimi, Dinny — powiedziała chwytając Denisa za kolano, 
— Przecie tu, w tej parszywej dziurze.
  

nie ma żywego ducha, żebyś mógł się z kim nie bądź zabawić.
  Ale Denis nie chciał iść z nami i nie mogliśmy go w żaden sposób 
namówić. Traktował nas jak wrogów, prawie jak wrogów. Przypuszczam, 
że w gruncie rzeczy czuł się dosyć głupio. Jego mama była pomarszczoną 
staruszką. Mieszkał w marnym robotniczym domku, nawet bez pokoju na 
górze. Widać .było, że to nie żadna sfera, toteż gdy wracaliśmy do domu, 
powiedziałem Susie, że ten chłopak to niezły bezczelnik, żeby sobie uroić, 
że jesteśmy jego rodzeństwem.
  

POKUSA DON JUANA
  My nieszczęśliwcy nie mamy żadnej obrony przeciwko grasującym po 
świecie Gussiem Leonardom. To sukinsyny wszyscy bez "wyjątku, nie 
możemy ich lubić, nie możemy nawet im wierzyć, a mimo to musimy 
słuchać, co mówią, bo każdy z nas, co do jednego, czuje w głębi duszy, że 
nasza znajomość życia jest niewystarczająca. Owszem, w płaszczyźnie 
ludzkiej rozumiemy nasze żony, nasze dziewczyny i córki; jakoś godzimy 
się z ich humorami i uwzględniamy ich pragnienia, tak jak my sobie je 
wyobrażamy, ale oto nadchodzi moment, kiedy uprzytamniamy sobie, że 
ta dobrze odkarmiona, ulizana kanalia rozumie je w takiej płaszczyźnie, w 
jakiej my nie możemy się z nimi w ogóle spotkać, jak gdyby zdejmowały z 
siebie swą normalną ludzkość, tak jak zdejmują suknie, i spacerowały po 
świecie niewidzialne dla nikogo innego poza takimi mężczyznami jak 
Gussie, których wzrok wyćwiczony jest w widzeniu ich wyłącznie w tym 
aspekcie. Jedyną pociechą jest dla nas fakt, że oni także mają swoje 
pokusy, przynajmniej tak powiadają. Ach, sukinsyny! Nawet w takiej 
rzeczy nie można im wierzyć.
  Tak esy owak, Gussie poznał tę dziewczynę w czasie
  

zabawy na Błoniach i od razu wpadła mu w oko. Była młoda, wysoka, 
ciemnowłosa, przystojna, ale Gussie'ego pociągała nie tyle jej 
powierzchowność, ile naturalność, z jaką się poruszała wśród tych 
wszystkich drewnianych lal w wieczorowych sukniach. Pochodziła z 
prowincjonalnego miasta, więc nie nauczyła się ani stroić, ani pozować, i 
każdy jej ruch, wszystko, 'cokolwiek mówiła, wydawało się zawsze 
naturalne i właściwe.
  Z zabawy wyszli razem i ona wzięła Gussie'ego pod ramię chłopięcym, 
koleżeńskim gestem, który go zachwycił. Wieczór był śliczny, księżyc 
prawie w pełni. Gussie mieszkał w georgiańskim domu przy ulicy 
przecinającej Błonia, ona odnajmowała pokój na Pembroke Road, więc 
gdy mijali dom Gussie'ego, on przystanął i zaprosił ją do swego 
mieszkania. Drgnęła leciutko, ale Gussie był po kilku kieliszkach i nie 
zwrócił na to uwagi, aż dopiero później.
  — Na co zapraszasz? — zapytała wesoło.
  — Och, jeżeli masz ochotę, to na noc — odpowiedział tym samym 
tonem, ledwie jednak usłyszał własne słowa, byłby chętnie odgryzł sobie 
język. Brzmiały tak niezręcznie, jakby je wypowiedział sztubak na 
pierwszej randce z dziewczyną.
  — Nie, dziękuję — rzekła zwięźle. — Mam własny pokój.
  — Och, Helen, proszę cię, Helen! — jęknął chwytając ją za rękę i 
ściskając zupełnie jak stary przyjaciel rodziny. — Przecie się nie obrazisz 
z powodu niewinnego żarciku? Ale teraz musisz wstąpić do mnie na górę, 
na jednego drinka, po prostu żeby dowieść, że nie masz do mnie urazy.
  — Innym razem, nie o tak późnej porze.
  Nie nalegał więcej, gdyż zdawał sobie sprawę, że cokolwiek by 
powiedział, mogłoby to jedynie odstraszyć ją jeszcze bardziej. Doskonale 
wiedział, co musiało zajść. Ci wścibscy intryganci Sheehanowie ostrzegli 
ją przed nim, on zaś wpakował się prosto w pułapkę. Helen w dalszym 
ciągu trzymała go pod ramię, ale tylko dlatego, żeby nie robić historii. W 
istocie czuła się ogromnie dotknięta. Do
  

tknięta i zdziwiona. Wbrew ostrzeżeniom Sheehanów brała go za takiego, 
jakim się jej wydawał, i wcale nie wierzyła, że jest tego rodzaju typem. 
Albo raczej — jak to na własny użytek sformułował Gussie, którego 
soczewki oczne są nastawione inaczej niż nasze — wiedziała jak najlepiej, 
że jest tego rodzaju typem, ale miała nadzieję, że będzie się ujawniał 
stopniowo, tak aby nie była zmuszona tego zauważać.
  Przystanęła na moście nad kanałem i przechyliła się przez parapet, aby 
popatrzyć na widok. Pięknie tu było w księżycowej poświacie, spokojna 
woda, drzewa, domy na skarpie, tu i ówdzie okno rozświetlone 
śnieżnobiałym promieniem, ale Gussie wiedział, że Helen rozmyśla nie o 
księżycu. Przezwyciężyła już lęk i teraz dotknięta była jej duma.
  — Powiedz mi — zapytała udając całkowitą niefraso-bliwość i 
zainteresowanie tym tematem wyłącznie pod kątem psychologicznym — 
czy proponujesz to samo każdej świeżo poznanej dziewczynie?
  — Ach, mój Boże, przecież ci mówiłem, że to tylko żart — odrzekł 
Gussie z wyrzutem.
  Oparła brodę na rękach ułożonych na parapecie mostu i obejrzała się na 
niego przez ramię; kapelusz w kształcie hełmu rzucał cień na całą jej 
twarz. Poza jej była naturalna i piękna, ale Gussie wiedział, że ona sobie 
tego nie uświadamia.
  — Hm, teraz nie jesteś uczciwy — zauważyła.
  — A ty? — spytał z leciutkim uśmiechem.
  — Co ja? — żachnęła się Helen.
  — Nie chcesz się przyznać, że cię ostrzegano przede mną?
  — Tak, rzeczywiście — odparła szczerze — ale nie przywiązywałam 
do tego większej wagi. Przyjmuję ludzi za takich, jakimi mnie się wydają.
  — No, wreszcie mówisz rozsądnie — pochwalił ją Gussie, a w myśli 
dodał po ojcowsku: „Dziewczyna jest wrażliwa. Trochę się wystraszyła, 
ale wcześniej czy później będzie musiała się dowiedzieć, a lepiej dla niej, 
jeżeli się dowie od kogoś, kto zna się na rzeczy." Nieporadność ir-
  

landzkich mężów należała do żelaznego repertuaru Gus-sie'ego. Ich żony 
opowiadały mu wręcz niewiarygodne historie.
  — Przypuszczalnie nie uwierzyłabyś, gdybym ci powiedział, jak mało 
kobiet interesuje mnie na tyle, żebym im to zaproponował — oświadczył 
głośno.
  — Ale te, którym proponujesz — wróciła Helen do poprzedniego 
tematu, jakkolwiek udawała, że jej to specjalnie nie obchodzi i że 
naprawdę zależy jej tylko na uzyskaniu pewnych informacji — czy 
przychodzą do ciebie?
  — Niektóre tak — odparł uśmiechając się na myśl o jej naiwności. — 
Czasem trafi się jakaś trudna dziewczyna, narobi dużo krzyku i potem nie 
chce nawet przyjść po prostu na drinka.
  — Mężatki czy panny? — spytała tonem urzędnika wypełniającego 
kwestionariusz, ale zdradziło ją drżenie głosu.
  — I jedne, i drugie — odpowiedział Gussie. Gdyby był absolutnie 
uczciwy, musiałby przyznać, że w danej chwili wchodziła w grę tylko 
jedna mężatka i, ściśle mówiąc, bynajmniej nie długa kolejka panien; ale 
zdecydował, jedynie w interesie Helen, że skoro rozszerzenie jej 
horyzontów jest rzeczą konieczną, to nie ma sensu robić tego połowicz-
nie. Lepiej załatwić się z tym od razu i mieć z głowy, jak wyrwanie zęba. 
— Bo co?
  — Nie, nic specjalnego — odparła obojętnie. — Ale nie dziwię ci się, 
że masz marną opinię o kobietach, jeżeli z taką łatwością możesz je 
podrywać.
  Tego rodzaju pogląd na sprawę był dla Gussie'ego prawdziwą 
niespodzianką, gdyż sam nigdy nie określiłby swego postępowania w ten 
sposób.
  — Ależ, szanowna młoda damo — rzekł częstując ją papierosem — 
któż to powiedział, że mam marną opinię o kobietach? A cóż bym robił z 
kobietami, gdyby tak było istotnie? Wręcz przeciwnie, mam o kobietach 
bardzo wysokie mniemanie i im więcej z nimi przestaję, tym bardziej mi 
się podobają.
  — Naprawdę? — zapytała pochylając się nisko nad płomykiem zapałki, 
'tak aby nie mógł widzieć jej twarzy. Od
  

gadywał, że była mocno zarumieniona. — A zatem musisz mieć marną 
opinię o mnie.
  — Co za pomysł! — wykrzyknął Gussie, w dalszym ciągu szczerze 
starając się to zgłębić. — Jak możesz rozumować w ten sposób, że jeśli 
chciałbym być dłużej z tobą, to mam o tobie złą opinię? Nawet gdybym 
istotnie chciał się z tobą pokochać. Nawiasem mówiąc, chcę rzeczywiście, 
jeżeli to dla ciebie nowość.
  — Wolałbyś zanadto się nie fatygować, co? — zapytała z nutką urazy."
  — Jak to? — zdziwił się dobrotliwie. — A ty uważasz, że należy te 
rzeczy utrudniać?
  — Myślałam, że normalnie zaprasza się najpierw dziewczynę do kina 
— powiedziała z bezczelną miną, na którą jednak nawet dziecko nie 
dałoby się nabrać.
  — Czy ja wiem? — mruknął ubawiony. — W każdym bądź razie 
zdawało mi się chyba, że ty nie jesteś normalnym typem dziewczyny.
  — Ale jeżeli ci to przychodzi tak łatwo, skąd możesz wiedzieć, czy to 
jest prawdziwe, czy nie?
  — A skąd 'możesz wiedzieć, czy jakakolwiek inna rzecz jest 
prawdziwa? — odparował. — Sama przecież mówiłaś, że trzeba brać 
rzeczy takimi, jakie się nam wydają.
  — Brać je takimi, jakie się nam wydają, to wcale nie znaczy połykać je 
w całości. Trochę już za późno, żebyś miał zmienić pogląd na tego rodzaju 
sprawę.
  — Ale cóż za różnica? — zapytał ze zdumieniem. — Przecież to się 
dzieje co dzień, świątek czy piątek. Sama tak postępujesz z chłopcami, z 
którymi chodzisz na spacery. Bujasz się w nich, dopóki nie odkryjesz, że 
cię nudzą, i wtedy puszczasz ich kantem. Nie ma żadnej różnicy. Twój 
charakter od tego nagle się nie odmieni. Znajomi, jeśli spotkają cię na 
ulicy, nie będą potem opowiadać: „Ach, jak ta dziewczyna inaczej 
wygląda! Od razu można poznać, że ma mężczyznę." Oczywiście, jeżeli 
przywiązujesz takie wielkie znaczenie do fizycznej strony tego...
  — Tak, przywiązuję — przerwała mu szybko. W tej chwili zauważył 
zdziwiony, że Helen prawie się śmieje.
  

Przezwyciężyła w sobie lęk i urazę, a w dyskusji czuła się mocniejsza 
od niego. — To straszne, co? — dorzuciła wesoło. — Ale taka już 
jestem, kaczka-dziwaczka.
  — O, nie ma w tym nic dziwacznego — rzekł Gussie, zdecydowany 
zachować panowanie nad sytuacją i nie pozwolić dziewczynie na 
zdobycie jakiejkolwiek przewagi. — To jest zwyczajna pensjonarska 
romantyczność.
  — Tylko tyle? — spytała lekko, jakby nic sobie z tego nie robiąc, ale 
widział, że ją to ubodło. — Masz gotową odpowiedź na wszystko?
  — Jeżeli to nazywasz wszystkim, drogie dziecko — odparł ojcowskim 
tonem, klepiąc ją po ramieniu. — Ja to nazywam bólami wzrostowymi. 
Nie wiem, czy z tą swoją romantyczną naturą zauważyłaś, że zaczyna 
paskudnie wiać od kanału?
  — Nie — odpowiedziała figlarnie — nie zauważyłam. — Odwróciła 
twarz w jego stronę, oparta łokciami o parapet mostu. — W każdym 
razie lubię taki powiew. Mów dalej, chciałeś coś powiedzieć. Więc jeżeli 
na przykład ktoś uważa, że trzeba być wiernym temu, kogo się kocha, to 
to jest romantyczność, tak?
  Znowu poczuł się ubawiony. Ta dziewczyna była taka przejrzysta. 
Teraz widział już jasno, że kochała się w jakimś chłopaku, którego 
jeszcze nie było stać na ożenek, i że wzajemnie się urażali w ciągłej 
szarpaninie, jak to bywa między bardzo młodymi ludźmi, sami nie 
wiedząc, czego im brakuje.
  — Nie, moja droga, to nie to — odpowiedział. — Być romantycznym 
to znaczy myśleć, że bardzo kochamy kogoś, kto w rzeczywistości 
obchodzi nas tyle co zeszłoroczny śnieg, i wyobrażać sobie z tego 
powodu, że już nigdy na nikim innym nie będzie nam zależało. Do 
twojego wieku pasuje to całkiem dobrze. No, a teraz chodźmy, bo złapiesz 
coś jeszcze gorszego.
  — Nie chcesz chyba powiedzieć, że kiedyś sam byłeś taki? — zapytała 
biorąc go znowu pod ramię, gdy szli przez Pembroke Road. Jej ton 
zdradzał pomieszane uczucia
  

zafascynowania i odrazy. Gussie wcale się tym nie martwił. Był 
przyzwyczajony do tych rzeczy.
  — O — westchnął sentymentalnie — wszyscy przechodzimy przez to.
  W Gussiem współistniało mnóstwo sprzeczności. Pogardzając 
młodością i złudzeniami, rzadko kiedy mógł myśleć o własnych 
młodzieńczych latach bez uczucia litości nad sobą, Był wówczas bardzo 
samotny; zdawało mu się niekiedy, że nikt nigdy nie był równie samotny. 
Zbudził się był z miłego, -dobrze urządzonego, zrozumiałego świata i od-
krył rozpościerającą się dookoła wieczność, której nikt, żaden ksiądz, 
żaden uczony nie potrafił mu wytłumaczyć. Razem z tym przebudzeniem 
opuściła go tęsknota za miłością i koleżeństwem, której nie umiał 
zaspokoić, i nieraz chodził godzinami po mieście spoglądając w górę ku 
gwiazdom i myśląc, że gdyby tylko udało mu się spotkać jakąś rozumną 
dziewczynę, wszystko samo by się wyjaśniło w naturalny sposób. 
Zdawało się, że ten obraz jego młodości bawi Helen.
  — Mów dalej! — powiedziała wesoło, odwracając ku niemu twarz 
wykrzywioną łobuzerskim grymasem. — Mogłabym przysiąc, że 
musiałeś się już taki urodzić. Jak mogłeś w tak młodym wieku dojść do 
rozumu?
  — Całkiem naturalnie — odparł Gussie z kapłańskim namaszczeniem. 
— Zrozumiałem, że tylko sam sobie stwarzam zmartwienia, zupełnie jak 
ty teraz, ponieważ zaś uważałem, że i bez tego dosyć jest zmartwień na 
świecie, dałem temu spokój.
  — I odtąd zawsze już żyłeś szczęśliwie? — spytała kpiąco. — No, a te 
kobiety, z którymi się włóczysz? Czy one także nie są romantyczne?
  — Nie są, odkąd wyrosły z twojego wieku — odparł tak samo kpiącym 
tonem.
  — Nie musisz stale wypominać mi mego wieku — zauważyła bez 
urazy. — Bardzo szybko się z tego wyleczę. Powiedz mi coś więcej o 
swoich dziewczynach... na przykład o tych mężatkach.
  

  — Nic łatwiejszego. W tej chwili jest na tapecie tylko jedna.
  — A jej mąż? Czy on o tym wie?
  — Nigdy go nie pytałem — odrzekł chytrze Gussie. — Ale 
przypuszczam, że bardziej mu dogadza nie wiedzieć.
  — Niezwykle uprzejmy jegomość. Sama nie miałabym nic przeciwko 
takiemu mężowi.
  Gussie zatrzymał się jak wryty. Już mówiłem, że w Gus-siem 
współistniały różne sprzeczności; z jakiejś przyczyny wzgardliwy 
stosunek Helen do 'męża Francie przejął go
oburzeniem. Takie to było niestosowne, takie niesprawiedliwe!
  — No wiesz, mówisz jak pensjonarka — powiedział z wyrzutem.
  — Czyżby? — mruknęła powątpiewająco, zauważywszy zmianę, jaka w 
nim zaszła. — Niby dlaczego?
  — Jakim prawem odzywasz się takim 'tonem o człowieku, którego 
nigdy na oczy nie widziałaś? — ciągnął Gussie w gniewnym podnieceniu. 
— Nie jest złodziejem ani żadnym szubrawcem. To przyzwoity, dobry 
człowiek. Nie jego wina, że po siedemnastu czy osiemnastu latach 
wspólnego pożycia i żona, i on sam po prostu nie mogą patrzeć jedno na 
drugie. Każdemu może się zdarzyć coś takiego. On postępuje tak, jak 
uważa za najlepsze z punktu widzenia rodziny. Pewnie myślisz, że 
powinien wyrwać z kieszeni rewolwer w obronie czci swojej żony?
  — Nie o jej czci myślałam — sprostowała spokojnie.
  — Więc o jego? — wykrzyknął drwiąco. — Kosztem żony i dzieci? A 
zatem powinien ubabrać w błocie jej dobre imię 'tylko z tego powodu, że 
jakaś niemądra pensjonarka mogłaby uznać jego sytuację za niegodną? 
Ach, na miłość boską, miejże odrobinę rozsądku, moje dziecko! W tej 
sprawie jego żona miałaby także coś do powiedzenia. A poza tym, czy nie 
rozumiesz, że w jego wieku, gdyby ona go miała porzucić, byłaby to rzecz 
bardzo poważna?
  — Poważniejsza niż to, że pozwala jej chodzić do twojego mieszkania... 
jak często, powiedziałeś?
  — Teraz mówisz jak mała jędza — warknął rusza-ia r-
  

dalej. Był rozsierdzony naprawdę. — Jeśli o to ci chodzi, to rzeczywiście 
poważniejsza — podjął już spokojniej. — Nikomu nic do tego, dokąd ona 
wychodzi wieczorami. Żeby posiłki były gotowe na czas, tak, to co innego. 
Mają dwie córki w szkole, jedna jest prawie w twoim wieku.
  — Ciekawa jestem, czy im także pozwala 'wychodzić wieczorami — 
zauważyła kostycznie. — A matka, co to za rodzaj kobiety?
  — Nie uwierzysz, kiedy ci powiem, ale to wysoka klasa. Kobieta, która 
nie pożałowałaby ci kawałka własnego serca.
  — Ciekawe, co by powiedziała, gdyby mogła usłyszeć, jak zapraszasz 
do siebie na noc inną kobietę — dodała Helen tym samym obojętnym 
tonem. Gussie zaczynał nabierać nie byle jakiego szacunku dla jej języka.
  — Ach — odparł bez przekonania — nie przypuszczam, żeby zachowała 
zbyt wiele iluzji. — Ale dziewczyna strzeliła prosto w bramkę i wiedziała 
o tym. Cała bieda z Francie polegała na tym, że zachowała ona dużo za 
dużo iluzji, nawet co do osoby Gussie'ego. A największa ze wszystkich jej 
iluzji streszczała się w tym, że gdyby była poślubiła mężczyznę, dla 
którego inteligencji odczuwałaby taki szacunek jak dla inteligencji 
Gussie'ego, to potrafiłaby pozostać mu wierna.
  — Ona nie mogła zachować złudzeń — zgodziła się Helen — ale ja 
zachowałam jeszcze coś niecoś.
  — Ach, ty! — zawołał Gussie wybuchając wesołym śmiechem, który 
niejeden raz pomógł mu się wywinąć z krytycznej sytuacji. — Ty 
spacerujesz z nimi po obłokach.
  — To musi być rodzinne — stwierdziła rzeczowo. — Mój tatuś umarł 
pięć lat temu, a mama wciąż uważa, że był jedynym naprawdę wielkim 
człowiekiem, jaki kiedykolwiek chodził po świecie.
  — Zapewne — powiedział Gussie znudzonym tonem. — I 
prawdopodobnie nieraz mieli siebie nawzajem wyżej uszu.
  — Owszem — przyznała. — Kłócili się jak wściekli, nie odzywali się do 
siebie przez tydzień, potem tata chodził
  

na bańce, a mama odkuwała się na mnie. Psiakrew, często przychodziłam 
do taty z takim obolałym siedzeniem, że ledwie mogłam usiąść, a on leżał 
rozwalony w dużym fotelu, z rękami przewieszonymi przez poręcze, i 
gapił się w ogień na kominku, jakby to był już koniec świata, i tylko kiwał 
na mnie, żebym usiadła mu na kolanach. Godzinami tak siedzieliśmy, 
żadne nie otworzyło ust, tylko myśleliśmy oboje, co za cholerna 
piekielnica z tej mamy... Ale rzecz w tym, miły panie, że wytrzymali do 
końca, i kiedy na nią przyjdzie kolej umierać, nie będzie jej żal życia, bo 
ma pewność, że on na nią czeka. Co rano chodzi na mszę, ale tylko po to, 
żeby nie dać Panu Bogu pretekstu do robienia jakichś tam różnic. Jak 
myślisz, czy on rzeczywiście...?
  — Czy kto rzeczywiście? — zapytał Gussie. Dziwnie go poruszyła ta 
historia. Kobieta 'mogła wypłakać przed Gus-siem całe swe serce, a on 
uważał ją tylko za nudną, ale był niesłychanie wrażliwy na wzruszenia 
niebezpośrednie.
  — Mój tata — wyjaśniła Helen. — Czy oni się spotkają?
  — No cóż — rzekł Gussie miękko — nie ma to jak optymizm. — 
Jednocześnie uprzytomnił sobie, że nie jest całkowicie szczery, bo 
ortodoksja należała do jego najmocniejszych zasad.
  — Wiem — prędko powiedziała Helen. — To właśnie jest wstrętne. Ale 
myślę, że tym szczęśliwiej dla niej, nawet jeśli potrafi w tej sprawie tylko 
oszukać siebie. Śmierć nie przeraża jej tak jak mnie... Ale właśnie to ja 
nazywam miłością, panie L. — dorzuciła przesadnie lekkim tonem.
  — Mam nadzieję, że znajdzie ją pani, panno C. — odpowiedział v/ taki 
sam sposób.
  — Nie przypuszczam, żebym mogła mieć szansę — wyznała z 
rezygnacją. — Nie ma chyba za dużo takiej miłości wokół nas. Pewnie 
dlatego, że za mało jest optymistów.
  Gdy doszli do jej domu, oparła się o żelazne ogrodzenie, skrzyżowała 
nogi i założyła ręce na plecy — znowu chłopięca poza, która wydała się 
Gussie'emu bardzo powabna.
  — No, to dobranoc, romantyczna panno — powiedział
ujmując ceremonialnie jej dłoń i składając na niej pocałunek.


  — Dobranoc, Don Juanie — odrzekła ku bezmiernemu zachwytowi 
Gussie'ego. Nikt go jeszcze tak nie nazywał.
  — Kiedy zobaczymy się 'znowu?
  — Pewien jesteś, że chcesz się ze mną zobaczyć? — spytała odrobinę 
kpiąco. — Z taką staroświecką dziewczyną?
  — Wciąż jeszcze mam nadzieję, że cię nawrócę.
  — To cudowne — oświadczyła. — Uwielbiam być nawracaną. Kiedyś 
pewien proboszcz prawie mnie nawrócił. Zatelefonuj ktedyś.
  — Z pewnością — obiecał Gussie i dopiero gdy się znalazł na moście 
nad kanałem, uświadomił sobie, że naprawdę chciał jej powiedzieć: „Cóż ty 
sobie wyobrażasz, że jestem durniem?" Był jakby obolały na całym ciele. 
Sęk w tym, pomyślał, że wiele rzeczy przychodzi mi zbyt łatwo. Czuł się 
jak człowiek imający tysiąc funtów rocznego dochodu, którego ktoś chce 
zepchnąć z powrotem do kategorii ludzi zarabiających trzydzieści 
szylingów tygodniowo. Trzydzieści szylingów tygodniowo to całkiem 
nieźle, jeżeli nie było się przyzwyczajonym do innych dochodów, ale dla 
Gus-sie'ego oznaczało to tylko jedno — nędzę. Wiedział dokładnie, jakiej 
biedy by sobie napytał, gdyby przyjął warunki tej dziewczyny. Takiej 
samej biedy, jaką cierpi z nią tamten nieszczęsny chłopak. Ławeczka w 
parku, spacer nad kanałem, zza rogu wiatr dmie z szybkością 
sześćdziesięciu mil na godzinę, a w końcu przetrzymują ją w biurze po po-
łudniu — jakiś przystojny szef w mundurze. „Co za idiota ze mnie!" — 
pomyślał drwiąco.
  Ale już samo takie podsumowywanie było dla niego czymś zupełnie 
nowym. Dziewczyna bardzo go pociągała, nie mógł temu zaprzeczyć. 
Zamiast przejść na drugą stronę kanału, skręcił nie dochodząc do mostu w 
zalaną księżycowym blaskiem alejkę nad wodą. Była to jeszcze jedna no-
wość, którą ironicznie skomentował w myśli. „No widzisz, Gussie — 
mówił sobie — w 'co się dasz wplątać, jak nie będziesz ostrożny." Raptem 
uświadomił sobie, co go w niej tak bardzo pociąga. To podobieństwo do 
Joan, do dziewczyny, która zjawiła się na krótką chwilę w jego samotnym
  

chłopięctwie. Włóczył się wieczorami po drogach, żeby ją chociaż 
zobaczyć. Była wysoka i smukła jak trzcina i, choć Gussie nic o tym nie 
wiedział, trawiła ją bardzo zaawansowana choroba, która wkrótce miała ją 
zabić. W przeddzień jej wyjazdu do sanatorium spotkał Joan wieczorem, 
wracającą z miasta, i kiedy razem, wchodzili na wzgórze, nagle
•wsunęła dłoń w jego rękę. Więc chyba i ona musiała czuć się samotna. 
Zanadto był nieśmiały, aby oczekiwać czegoś więcej, nawet nie pragnął 
prosić ją o więcej. Najdoskonalej [szczęśliwy, trzymał ją za rękę przez 
całą drogę do domu i żadne nie powiedziało ani słowa. Było w tym coś 
skończonego i doskonałego, bo w sześć miesięcy później Joan już nie żyła. 
Do tej pory śniła mu się od czasu do czasu. 'Pewnego razu śnił, że weszła 
do pokoju, gdzie siedział
•z Francie, usiadła obok niego i przemówiła do Francie po 'francusku, ale 
Francie była za bardzo oburzona, żeby jej odpowiedzieć.
I oto teraz, po piętnastu latach, czuje to samo w stosunku do innej 
dziewczyny, która tylko przypomina mu tamtą;
choć wie, że Helen plotła bzdury, rozumie doskonale, czego pragnęła, 
czego pragnęła Joan w tamten wieczór przed wyjazdem do sanatorium: 
czegoś większego niż życie, czegoś, ico by przetrwało poza śmierć. Poczuł 
się nagle bydlakiem, iże usiłował ją odrzeć z tych urojeń. Może ludzie nie 
mogą się obejść bez złudzeń. Idąc brzegiem kanału w księżycowej 
poświacie Gussie 'myślał, że oddałby wszystko, byle móc znowu czuć dla 
jakiejś kobiety to samo co wtedy. Nawet wiatr dmący z szybkością 
sześćdziesięciu mil na godzinę nie byłby go odstręczył.
Wracając swoją ulicą w przeciwnym kierunku, zauważył;
że blask księżyca pada na domki lekarzy po drugiej stronie jezdni. Jego 
dom był pogrążony w mroku. Wsunął klucz w zamek i nagle drgnął 
czując, że słabnie z przestrachu. Jakaś postać stała obok drzwi wsparta 
plecami o poręcz schodków, z opuszczonymi rękami i bardzo białą twarzą. 
Stała tak, jakby miała nadzieję, że ją 'minie i nie zauważy. „To Joan", 
pomyślał w pierwszej sekundzie;
a w następnej: „Wróciła." I w końcu, z wzrastającym uczu


ciem niedowierzania: „A więc to jednak trwa." Jeszcze raz spojrzał i 
poznał, kto to jest naprawdę.
  — Boże święty, Helen — powiedział niemal opryskliwie — co ty tu 
robisz?
  — Widzisz — odpowiedziała cicho, siląc się na uśmiech — mimo 
wszystko dałam się nawrócić.
  W milczeniu prowadził ją po schodkach na górę, doznając przy tym 
coraz intensywniejszego uczucia ulgi, ale dopiero gdy się znaleźli u niego 
w mieszkaniu, zrozumiał, że nie posiada si^ z radości. Teraz już było po 
wszystkim, ale zdawał sobie sprawę, że przeżył naprawdę straszną pokusę, 
pokusę całego życia. Gdyby nie to, że ludzie mogliby fałszywie 
interpretować takie sformułowanie, a przecież naprawdę ogromnie się 
liczył z opinią, powiedziałby, że to anioł stróż nad nim czuwał.
  Sukinsyny! Oto czym oni są wszyscy, bez żadnego wyjątku.
  

CHŁOPI
  Kiedy Michael John Cronin okradł kasę Związku Hokeja, Piłki Nożnej i 
Wstrzemięźliwości, zwanego pospolicie Klubem, wszyscy mówili: „Bodaj 
się w piekle smażył!", „Tyle wart, co ukradł", „Niedaleko pada jabłko od 
jabłoni!", „A nie powiadałem?", i rozmaite inne rzeczy, które ludzie 
zazwyczaj gadają, gdy komuś ze znajomych powinie się noga.
  Dostało się przy tym nie tylko Michaelowi Johnowi, ale i całemu 
rodowi Croninów, ilu ich święta ziemia nosi; na dwadzieścia mil wkoło i 
na sto lat wstecz nie było ani jednego Cronina, którego uczynków i słów 
nie przypomniano by i nie roztrząsano w świetle nowego skandalu. Ojciec 
Michaela Johna (świeć, Panie, jego duszy!) był pijanicą i tłukł żonę, a 
znów jego ojciec dzierżawił grunt po wywłaszczonym gospodarzu. Był 
także jakiś stryj czy stryjeczny dziadek policjant, który dawno temu brał 
udział w krwawej pacyfikacji w Mitchelstown, a jego niezamężnej sio-
strze, podług tego, co ludzie opowiadali, chyba tylko cały pułk mężów 
mógłby przywrócić dobre imię. Razem wziąwszy, Croninowie zostali 
gruntownie przewietrzeni i kto tylko żywił do nich jakąś urazę, 
spotkawszy choćby dalekiego
  

kuzyna, ot, taką dziesiątą wodę po kisielu, miał okazję do pysznej zabawy 
wypowiadając od niechcenia życzliwe uwagi na temat Michaela Johna i 
dopóty zapewniając, że bardzo mu żal biednej matki, dopóki w oczach 
jego rozmówcy nie zaczęły pojawiać się krwawe błyski.
  Croninom pozostawało jedno — wysłać Michaela Johna do Ameryki, 
żeby to wszystko ucichło, i bez wątpienia byliby tak uczynili, gdyby nie 
pewne przykre i niezwykłe zdarzenie.
  Ksiądz Crowley, miejscowy proboszcz, był prezesem zarządu Związku. 
Był to człowiek niepospolity, nawet z powierzchowności: wysoki, 
potężnej budowy, lecz mocno przygarbiony, o przenikliwym, zimnym 
spojrzeniu, które łagodniało tylko w stosunku do paru starych osób. 
Dziwny ten człowiek, już w podeszłym wieku, znany ze swoich 
stanowczych poglądów politycznych, które nigdy nie pokrywały się z 
poglądami żadnej partii, był uparty jak diabeł. I otóż co przyszło 'do 
głowy księdzu Crowleyowi? Postanowił zmusić zarząd Związku, do 
zaskarżenia przed sądem Michaela Johna.
  Wszyscy członkowie zarządu byli ludźmi religijnymi i nigdy do tej pory 
nie śmieli kwestionować zdania duchownej osoby. Tak, to sprawa wiary, i 
gdyby ksiądz był brutalnym tyranem — trzeba oddać mu sprawiedliwość, 
że nim nie był — to mógłby im tańcować po głowach, a oni nawet by się 
nie poskarżyli. Ale człowiek ma przecież zasady, a o czymś podobnym 
nigdy dotychczas w parafii nie słyszano. Co? Nasyłać na chłopca policję 
dlatego, że się znalazł w kłopocie?
  Członkowie zarządu zabierali głos jeden po drugim, tłumacząc to 
proboszczowi.
  — Popełnił przestępstwo — odpowiedział ksiądz Crowley uderzając 
pięścią w stół. — Popełnił przestępstwo, więc powinien zostać ukarany.
  — To możliwe, proszę księdza proboszcza — zgodził się Con Norton, 
wiceprezes, który występował w imieniu reszty zarządu. — Całkiem 
możliwe, że ksiądz proboszcz ma
  

rację, ale przecie ksiądz proboszcz nie powi, że ta bidna matka powinna 
także być ukarana, ta samotna gdowa?
  — Sprawiedliwie mówi! — poparli go tamci chórem.
  — Ma, na 'co zasłużyła! — zawyrokował ksiądz zwięźle. — Nikt z- 
was nie wie lepiej niż ja, w jaki sposób wychowywała tego chłopca. On 
jest huncwot, a matka głupia. Dlaczego nie wbijała mu pasem 
chrześcijańskich zasad, dopóki trzymał się jej spódnicy?
  — To tyż może być racja — przytwierdził Norton potulnie. — 
Marnego słowa nie powiem, ma ksiądz proboszcz rację, ale czy z tej 
przyczyny kara ma spaść na stryja Pe-tera?
  — Albo na stryja Dana? — zapytał ktoś drugi.
  — Albo na stryja Jamesa? — dorzucił trzeci.
  — Albo na jego kuzynów Dwyerów, co mają sklepik w Lissnacarriga i 
są najprzyzwoitszą rodziną w całym hrabstwie Cork? — zapytał czwarty.
  — Tak, proszę księdza proboszcza — oświadczył Norton — wszystkie 
racyje są przeciwko temu.
  — Czyżby? — wykrzyknął ksiądz, w którym złość zaczynała już kipieć. 
— Czyżby rzeczywiście? Cóż to ma wspólnego, do diabła, ze stryjem 
Danem albo stryjem Ja-mesem? O czym wy gadacie? Może zechcecie mi 
wytłumaczyć, co to dla nich za kara? Za chwilę zaczniecie mnie 
przekonywać, że ta kara spadnie i na mnie, bo jestem synem Adama, jak i 
on.
  — Jakże to, proszę księdza proboszcza? — zapytał Norton 
niedowierzająco. — Podług księdza proboszcza to nie kara dla nich, jak z 
krewniaka robią przed ludźmi pośmiewisko? Czy ksiądz proboszcz ma nas 
za niespełna rozumu? Może księdzu byłoby przyjemnie, jakby ktoś jemu 
zrobił taką rzecz?
  — W mojej rodzinie nigdy nie było złodzieja — odparł ostro ksiądz 
Crowley.
  — My tam nie wiemy, czy był, czy nie było — warKnął Dały, 
zapalczywy, nie wyrośnięty gospodarz z gór. — Spokojnie, Phii, 
spokojnie! — ostrzegł go Norton.
  

  — Coście chcieli przez to powiedzieć? — zapytał ksiądz Crowley 
wstając i chwytając za kapelusz i laskę.
  — A to żem chciał powiedzieć — wybuchnął Dały — że nie myślę 
siedzieć tutaj i słuchać, jak obcy przygaduje paskudnie stronom, w których 
żem się rodził. W Cullough jest tyle samo huncwotów, złodziejów i 
włóczęgów, i kłamców, co w Carricknabreena, a jakże, albo i więcej, jak 
Boga mego, i jeszcze lepszych. To żem chciał właśnie powiedzieć.
  — Nie, nie, nie, nie — usiłował łagodzić Norton — on tak wcale 
nie'myśli, proszę księdza proboszcza. Przecie nie chcemy żadnej zwady 
między Cullough i Carricknabreena. Dały uważa tylko, że Crowleyowie są 
prawdopodobnież porządną, poważaną rodziną w swoich stronach, ale od 
nas to jest piętnaście mil drogi i tu nie są ich strony, a Cronino-wie to 
nasze somsiady, sam Pan Bóg wie odkąd, więc to by była niesłychana 
rzecz, żebyśmy w te porę oddali którego z nich w ręce policji... Niech no 
ksiądz proboszcz mnie posłucha — ciągnął zapominając o swej roli 
pacyfikatora i rąbiąc pięścią w stół równie mocno jak tamci — jakby mnie 
nad ranem zachorowała krowa, to bym nie prosił pomocy u żadnego 
Cronina ani Crowleya, i na diabła by mi się zdało, żebym nawet poprosił. 
Ale każdy wie, że nie jestem żaden nieprzyjaciel Kościoła, tylko uczciwy 
gospodarz, że płacę, co się należy, i chodzę leguralnie na mszę.
  — Sprawiedliwie mówi! Sprawiedliwie mówi! — podtrzymali go 
członkowie zarządu.
  — Mnie to ani trochę nie interesuje, kim jesteście — odpalił proboszcz. 
— A teraz posłuchajcie mnie, Conie Norton. Nie mam żadnej urazy do 
młodego Cronina, choć nie wszyscy z was mogliby to samo powiedzieć, 
ale swój obowiązek znam i wypełnię go, choćby wbrew całej waszej 
kompanii.
  W drzwiach jeszcze przystanął i obejrzał się na nich. Spoglądali tępo 
jeden na drugiego, nie wiedząc, co by rzec takiemu nieużytemu człekowi. 
Proboszcz pogroził pięścią w ich stronę.
  — Wszyscy mnie znacie — powiedział. — Wiecie, że całe
  

życie walczę przeciwko tym długoogoniastym familiom. No, więc z boską 
pomocą przykrócę teraz ogon jednej takiej familii.
  Groźba księdza Crowleya przestraszyła członków zarządu. Wiedzieli, że 
proboszcz jest bardzo uparty i że od lat występował gwałtownie przeciwko 
temu, co nazywał „korupcją" w radach i zarządach; wszystko to było 
bardzo piękne, dopóki działo się poza granicami parafii. Nie śmieli 
przeciwstawiać mu się otwarcie, bo za dużo wiedział o nich wszystkich i 
język miał ostry jak brzytwa, zwłaszcza w publicznych wystąpieniach. 
Wybrali zatem taktowne wyjście z sytuacji. Wyłonili spośród swojego 
grona Komitet Zbiórki na Rzecz Michaela Johna Cronina. i zbierali składki 
od parafian na spłacenie sumy ukradzionej przez Michaela Johna. Z żalem 
doszli do przekonania, że ksiądz Crowley nie zaaprobowałby chyba 
urządzenia na ten cel meczu piłki nożnej.
  Następnie, wraz z przeniewierczym skarbnikiem, który przybrał, jak 
przystoi, skruszoną minę, wybrali się na plebanię. Ksiądz Crowley siedział 
przy obiedzie, ale polecił gospodyni, aby ich wprowadziła. Podniósł wzrok 
ze zdziwieniem, gdy siedmiu członków zarządu wypełniało stopniowo
jadalnię, popychając przed sobą zastraszonego Michaela Johna.
  — Ludzie, kto wy jesteście, u Boga Ojca? — zapytał
wlepiając w nich groźne spojrzenie znad stojącej na stole lampy.
  — Zarząd Klubu, proszę księdza proboszcza — odpowiedział Norton.
  — Aa, tak?
  — A to jest skarbnik... znaczy się, były skarbnik.
  — Nie będę udawał, że miło mi go widzieć — odparł nieugięty ksiądz 
Crowley.
  — Przyszedł powiedzieć księdzu proboszczowi, że bardzo żałuje — 
ciągnął Norton. — I faktycznie żałuje, to święta prawda, ja bym księdzu 
proboszczowi nie zełgał. — Postąpił dwa kroki i wśród dramatycznej ciszy 
położył na stole zwitek banknotów i kupkę srebrnych monet.
  

  — A to co takiego? — zapytał ksiądz Crowley.
  — Piniondze, proszę księdza proboszcza. Zwrócone co do jednego pensa 
i już teraz wszystko między nami. jest w po-rzundeczku. Jak były jakieś 
tam poswarki, to nie będziem więcej o tym wspominać, w imię Boże.
  Proboszcz popatrzył najpierw na pieniądze, a potem na Nortona.
  — Słuchajcie, Conie — powiedział — czułe słówka to lepiej zachować 
dla sędziego. Może on będzie sobie więcej z nich robił niż ja.
  — Dla sędziego, proszę księdza?
  — Tak, Conie, dla sędziego.
  Zaległo długie milczenie. Członkowie zarządu stali z otwartymi gębami, 
nie mogli w to uwierzyć.
  — I to ksiądz proboszcz chce nas tak ukrzywdzić? — zapytał wreszcie 
drżącym głosem Norton. — To po tylu latach, po tym wszystkim, cośmy dla 
księdza zrobili, chce nas ksiądz proboszcz wystawić na taki wstyd przed 
całym krajem, jak nie przymierzając bandę zbójów?
  — Ach, wy idioty skończone, przecież was nie wystawiam na wstyd.
  — Wystawia nas ksiądz proboszcz, wszystkich chłopów, wszystkie 
kobity, każdziutkie dziecko w parafii — nie ustępował Norton. — Ale niech 
ksiądz spamięta moje słowa, tego my księdzu nie zapomnim.
  W następną niedzielę ksiądz Crowley mówił o tej sprawie w kazaniu od 
ołtarza. Mówił calutkie pół godziny, bez śladu wzruszenia na starczej, 
surowej twarzy, ale to kazanie było jednym jadowitym potępieniem 
„długoogo-niastych familii", które według niego prowadzą kraj do zguby, są 
drwiną z prawdy, sprawiedliwości i miłosierdzia. Wszyscy wierni zgodnie 
uznali, że stary proboszcz jest nieprzyzwoicie uparty i nigdy nie wie, kiedy 
nie ma racji.
  Po mszy świętej członkowie zarządu udali się do zakrystii. Ksiądz rzucił 
Nortonowi takie spojrzenie spod krzaczastych brwi, że ogólnie szanowany 
gospodarz aż się wzdrygnął.
  

  — Księże proboszczu — przemówił błagalnym tonem — my na jedno 
słóweczko do księdza proboszcza. Aby jedno słóweczko i już nas nie ma. 
Z księdza proboszcza jest bardzo twardy człowiek i dzisiaj nagadał nam 
'ksiądz proboszcz przykrych rzeczy. Na takie słowa my od księdza nie 
zasłużyli. Ale myżeśmy ludzie spokojne, zgodne, bidne i nie chcemy iść 
księdzu proboszczowi na przekór.
  Ksiądz Crowley tylko prychnął.
  — Myżeśmy przyśli ubić z księdzem proboszczem interes — podjął 
Norton, zaczynając się uśmiechać.
  — Interes?
  — Nie powiemy już ani słowa o tej sprawie, jak ksiądz proboszcz zrobi 
nam jeden drobiazg, jeden maluśki drobiazg, crt, z dobroci serca.
  — Interes! — powtórzył ksiądz rozdrażnionym głosem. — Cóż to za 
interes?
  — Damy spokój tej sprawie na dobre, niech ino ksiądz proboszcz wyda 
chłopcu opinię.
  — Tak, proszę księdza — wykrzyknęli chórem członkowie zarządu. — 
Niech ino ksiądz wyda opinię. Niech ksiądz wyda opinię!
  — Co takiego mam wydać? — huknął ksiądz Crowley.
  — Na miłosierdzie boskie, niech mu ksiądz dobrodziej wyda opinię — 
powtórzył Norton z uczuciem. — Jak ksiądz proboszcz za nim przemówi, 
to sędzia go zwolni i parafia nie będzie miała hańby.
  — W gorączce bredzicie czy co? Wy półgłówki, wy skurczybyki! — 
wykrzykiwał ksiądz Crowley; twarz mu na-biegła krwią i głowa się trzęsła. 
— To ja przez te wszystkie lata wciąż wam mówię w kazaniach o 
uczciwości, o sprawiedliwości i prawdzie, a wy akurat tyle z tego rozu-
miecie co ta ściana. Chcecie, żebym w ten sposób krzywo-przysięgał? 
Chcecie, żebym z imieniem Boga Wszechmogącego na ustach wypowiadał 
wierutne kłamstwa? Tego chcecie? No, odpowiadajcie.
  — Ee, cóż to znów za krzywoprzysięstwo! — odparł Norton znużonym 
głosem. — Naprawdę ksiądz proboszcz nie mógłby dwa słowa przemówić 
za tym chłopcem? Nikt prze
  

cie nie żąda, żeby ksiądz proboszcz długo się rozwodził. Co by 'to księdzu 
dobrodziejowi szkodziło powiedzieć sędziemu, że chłopak jest ućciwy, 
porzundny, dobrze się prowadzi, a te piniondze to wzion bez złej myśli?
  — Boże mój! — wymamrotał ksiądz bliski szału, prze-gamiając palcami 
siwe włosy. — Na nic się nie zda gadać do was, na nic się nie zda... stado 
baranów.
  Wyszedł z zakrystii, a członkowie zarządu odwrócili się i w zdumieniu 
patrzyli jeden na drugiego.
  — Ciężkie -utrapienie z tym naszym proboszczem — powiedział jeden.
  — Dyktator — dorzucił mściwie Dały.
  — Tak, to prawda — westchnął Norton skrobiąc się w głowę. — Ale 
Bóg widzi, chłopy, zaczem co zrobim na własną rękę, dajmy 'mu jeszcze 
jedną sposobność.
  Po południu, gdy proboszcz był przy podwieczorku, członkowie 
komitetu znów przyszli na plebanię. Tym razem byli wyelegantowani, 
pewni siebie, jakby chodziło o sprawę urzędową. Ksiądz przywitał ich 
groźnym spojrzeniem.
  — Znów wracacie? — zapytał cierpko. — Tak i myślałem. Przysięgam, 
że mam już wyżej uszu i was, i tego waszego zarządu.
  — A nie, proszę księdza proboszcza, 'my nie jesteśmy zarząd — 
oświadczył Norton oficjalnym tonem.
  — Nie zarząd?
  — Nie.
  — Mogę tylko powiedzieć, że miny macie takie, jakbyście byli 
zarządem. No więc, jeżeli to nie jest impertynencja z mojej strony, kim 
jesteście, do wszystkich diabłów?
  — Delegacyja, proszę księdza proboszcza.
  — Aa, delegacja! Hm, coś podobnego. A od kogo delegacja?
  — Od parafian, proszę księdza proboszcza. Może teraz ksiądz nas 
wysłucha.
  — Mówcie, mówcie. Słucham.
  

  — Tak... No więc, proszę księdza proboszcza, sprawa jest taka — zagaił 
Norton zapominając o minach i pozach i opierając się rękami o stół. — 
Rozchodzi nam się o ten drobny interes, cośma mówili rano. Może być, że 
ksiądz dobrodziej nas nie tak zrozumiał, a może być my nie zrozumieli 
księdza. W tych czasach, proszę księdza proboszcza, to ludzie na całym 
świecie co i raz się nie zrozumieją. Ale my jesteśmy ludzie spokojne, 
proste i bidne, każdemu my by chcieli nieba przychylić, o wiele to w naszej 
'mocy, więc te parę słów czy parę funtów nie stanie nam na zawadzie. 
Rozumi ksiądz proboszcz, o co się rozchodzi?
  — Muszę powiedzieć — odparł ksiądz Crowley opierając się łokciami 
na stole — że sam nie wiem, czy rozumiem, czy nie rozumiem.
  — No, więc to jest tak, proszę księdza. Nie chcemy żadnego wstydu ani 
dla parafii, ani dla Croninów i jeden ksiądz proboszcz .może nas od tego 
uratować. Tak... Nic inszego nie chcemy od księdza, aby tej opinii...
  — Tak, proszę księdza — przerwał chór gospodarzy — niech ksiądz 
proboszcz da chłopcu te opinie! Niech mu ksiądz da te opinie!
  — Jak mu ksiądz proboszcz da opinie, to już więcej kłopotu on księdzu 
nie przysporzy. Niech mi ksiądz proboszcz nie powiada „nie", zaczem nie 
powiem do końca, co mam powiedzieć. My księdza nie prosim, żeby stawał 
przed sądem albo się pokazywał w bliskości. O tu, na stole, ma ksiądz 
proboszcz atrament i pióro, starczy parę linijek napisać. Jak się to wszystko 
przemiele, może ksiądz proboszcz sam dać w rękę Michaelowi Johnowi 
szyfkarte do Ameryki i powiedzieć, żeby się więcej nie pokazywał w 
Carrickna-breena. O, tu są piniondze na szyfkarte, proszę księdza do-
brodzieja — dodał Norton przyklepując na stole zwitek banknotów. — 
Croninowie sami się złożyli, a jego matka i on dali najświętsze słowo, że jak 
tylko będzie po wszystkim, to on migiem zejdzie nam z oczu.
  — A niech schodzi nawet na psy! — warknął proboszcz. — Co mnie to 
obchodzi, dokąd wyjedzie?
  — Aj, aj, proszę księdza, nie może ksiądz proboszcz jesz
  

cze trochę się strzymać? — spytał Norton z wyrzutem. — Nie może ksiądz 
dać mi skończyć? Przecie 'my wiemy, że dla księdza proboszcza to żaden 
zysk i wedle tego my przyszli pogwarzyć. Więc dajmy na to... ot, tylko tak, 
żeby było do czego się przymierzyć... dajmy na to, że ksiądz dobrodziej 
zrobi tak, jak my prosim, no, to. jest nas tutaj trochę parafian i między sobą 
zbierzem wtedy coś niecoś na fundusz parafialny, ile ksiądz proboszcz sam 
będzie miarkował, że się należy za wydatki i za fatygę. Rozumi ksiądz 
proboszcz, o --co mi się rozchodzi?
  — Słuchajcie, Conie Norton — odpowiedział ksiądz Crowley wstając od 
stołu i trzymając się jego brzegu. — Rozumiem. Dziś rano chodziło wam o 
krzywoprzysięstwo, a teraz o przekupstwo, i tylko Bóg raczy wiedzieć, o co 
wam będzie chodziło następnym razem. Widzę, że na darmo strzępiłem 
sobie gębę... I widzę — dodał przechylając się z wściekłością przez stół — 
że mielibyście większy pożytek z rasowego buhaja niż z księdza.
  — Co ksiądz proboszcz chce przez to powiedzieć? — zapytał cicho 
Norton.
  — To, com powiedział.
  — Nie zapomnim tych słów, choćby ksiądz proboszcz żył najdłużej — 
zasyczał Norton podając się ku niemu górną połową ciała; przez szerokość 
stołu wlepiali oczy jeden w drugiego.
  — Buhaja — wychrypiał proboszcz. — Buhaja, nie księdza!
  — My tego nie zapomnim.
  — Tak? Więc spamiętajcie coś jeszcze. Jestem stary. Czterdzieści lat 
jestem księdzem, nie dla pieniędzy, nie dla władzy ani dla chwały jak inni, 
których znam. Wszystko oddawałem, co było we mnie najlepsze... może 
tego nie było wiele, ale więcej, niż zechciałby z siebie dać niejeden lepszy 
ode mnie. I teraz, pod koniec życia... — zniżając głos do szeptu przeszywał 
ich swoim strasznym spojrzeniem — ...pod koniec mego życia, gdybym 
popełnił coś złego, jakiś podły czyn albo niesprawiedliwość, to w mojej 
parafii nie
  

znalazłby się ani jeden mężczyzna, ani jedna kobieta, nikt, kto by miał 
odwagę powiedzieć mi w twarz, że jestem łajdak. Czy to nie nędzny plon 
dla starego człowieka, który się starał być dobrym kapłanem? — Ton jego 
znów się odmienił, odrzucił głowę hardo w tył. — A teraz wynosić mi się, 
bo was wyrzucę stąd kopniakiem!
  Wierny swojemu słowu i charakterowi, w dniu rozprawy sądowej nie 
powiedział ani jednego słowa w obronie Mi-chaela Johna, jakby chodziło 
o skończonego łotra. Michael John dostał trzy miesiące i ogólnie 
mówiono, że wykręcił się tanim kosztem.
  Kiedy wyszedł z więzienia, był innym człowiekiem, przygnębionym, do 
głębi ponurym. Wszyscy go żałowali i nawet ci, którzy przedtem nigdy nie 
zamienili z nim słowa, teraz pierwsi do niego przemawiali. Odpowiadał 
wszystkim z jednakową skromnością: ,,Bardzo wam jestem wdzięczny, że 
wybaczacie mi to nieszczęście." Ponieważ nie chciał wyjechać do 
Ameryki, zarząd Związku zorganizował jeszcze jedną zbiórkę i Michael 
John, mając do dyspozycji to, co zostało zebrane poprzednio, oraz sumę 
złożoną przez Croninów na koszty wysłania go do Ameryki, mógł otwo-
rzyć nieduży sklepik. Później dostał posadę w Radzie Hrabstwa i 
przedstawicielstwo jakiejś firmy żeglugowej, tak że w końcu stać go było 
na kupienie gospody.
  Jeśli chodzi o księdza Crowleya, to dopóki go nie przenieśli gdzie 
indziej po dwunastu miesiącach, nie miał w swojej parafii jednego 
znośnego dnia. Kolekty na tacę spadły, urwały się podarunki, a ci, co mieli 
dosyć pieniędzy, żeby dać na mszę świętą, woleli je zanieść pięćdziesiąt 
mil dalej, byle tylko nie zostawić ich jemu. Podobno strasznie go to 
dotknęło.
  Pozostawił po sobie niedobrą pamięć. Ludzie powiadają, że gdyby nie 
on, Michael John byłby teraz w Ameryce. Gdyby nie on, Michael John nie 
byłby się nigdy ożenił z bogatą panną i w ciężkich czasach nie pożyczałby 
biednym ludziom pieniędzy na procent, nie wysysałby krwi z uczciwych 
chrześcijan. Pewien starzec tak mi powiedział o Michaelu Johnie: „Jest i 
był zbójem i zachłannikiem jak
  

jego dziadek, i wrogiem ludu jak jego stryj policjant. Są tacy, co 
powiadają, że wpadnie znów tam, gdzie raz już siedział, ale ja nie mam 
nijakiej nadziei, chyba że Bóg miłosierny ześle drugiego Mojżesza albo 
Briana Boru*, żeby go prasnął o ziem i rozdeptał jak pluskwę."
   * Brian (926-1014), król Irlandii, znany jako Brian Boru. Walczył zwycięsko z 
duńskimi najeźdźcami.
  

MAJESTAT PRAWA
  Stary Dań Bride był zajęty łamaniem gałązek na ogień do kominka, 
kiedy usłyszał kroki na ścieżce. Zaczekał, przytrzymując na kolanie 
wiązkę młodych gałęzi.
  Dań chodził 'koło swojej matki, dopóki życie kołatało się w starowinie, 
a odkąd umarła, żadna inna kobieta nie przestąpiła progu jego domu. 
Łatwo było to poznać, dom właśnie tak wyglądał. Prawie wszystko, co się 
w nim znajdowało, Dań zrobił własnymi rękami i po swojemu. Siedzenia 
krzeseł były po prostu plastrami drzewa odkrojonymi z kłody — nie 
obrobione, okrągłe, grube, takie jak wyszły spod piły, ze słojami jeszcze 
przebijającymi wyraźnie spod brudu i tłustego połysku, który nadała im w 
ciągu długich lat szorstka tkanina spodni. W te plastry drzewa Dań 
powbijał mocne, sękate gałęzie jesionu, służące za nogi i oparcia. Kupny 
stół sosnowy, który został mu w spadku po matce, był wielką dumą i 
radością Dana, chociaż kiwał się za każdym dotknięciem. Na ścianie 
wisiała w tajemniczym odosobnieniu nie oprawiona w szkło, upstrzona 
przez muchy reprodukcja Marcusa Stone'a, a obok drzwi kalendarz z ob-
razkiem przedstawiającym konia wyścigowego. Nad drzwiami zawieszona 
była na gwoździu strzelba, stara, ale dobra i doskonale utrzymana, a przed 
ogniem płonącym na ko
  

minku leżał stary seter, który z nadzieją unosił łeb, ilekroć Dań wstawał 
lub choćby się poruszył.
  Teraz podniósł łeb dlatego, że kroki się zbliżały; podczas gdy Dań, 
odłożywszy na podłogę wiązkę gałęzi, z namysłem wycierał ręce o 
siedzenie spodni, pies głośno szczeknął, wyrażając w ten sposób jedynie 
chęć zamanifestowania swej czujności. Był na wpół sczłowieczały, 
wiedział, że ludzie mają go za starego i uważają, iż jego kariera już 
przeminęła.
  W poprzek podługowatej plamy blasku, który wlewał się do kuchni 
przez otwartą górną połowę drzwi, padł na podłogę cień męskiej postaci; 
dopiero wtedy Dań się obejrzał.
  — Sami jesteście, Danie? — zapytał przybysz przepraszającym tonem.
  — Aa, proszę, proszę wejść, sierżancie, witajcie — wykrzyknął stary, 
człapiąc spiesznie na trochę niepewnych nogach w stronę drzwi, które 
rosły policjant już otworzył i pchnął do środka.
  Kiedy tak stał na granicy blasku słonecznego i cienia, można było zdać 
sobie sprawę z mroku panującego w domu. Czerwona twarz policjanta 
zwrócona była w ten sposób, że światło padało na jedną jej połowę, a za 
nim na tle nieba jesion rozpościerał powiewną zieleń swych konarów. Zie-
lone pola, załamując się tu i ówdzie na czerwonobrunatnych bryłach skał, 
spływały po skłonie zbocza, a za nimi na całą długość horyzontu 
rozścielało się morze, zalane światłem i w tym świetle niemal że 
przezroczyste. Oblicze sierżanta było pulchne i świeże, natomiast twarz 
'starego chłopa, wynurzająca się z półmroku kuchni, miała barwę wiatru i 
słońca, a walka z czasem i żywiołami tak wyrzeżbiła jej rysy, że można by 
je odnaleźć wyryte na licu skały.
  — Jak Boga kocham — powiedział sierżant — wciąż młodniejecie, 
Danie.
  — Ano, niezgorzej się miewam, sierżancie, niezgorzej — przytwierdził 
stary, jakby przyjmował uwagę gościa za komplement, którego nrzez 
grzeczność nie chciał rozumieć zbyt dosłownie. — Nie mogę się skarżyć.
  — To dobrze, jak Boga kocham, bo i tak nikt by wam nie
  

uwierzył. A to stare psisko wygląda, jakby mu jeden dzień nie przybył.
Pies głucho zawarczał, jak gdyby chciał sierżantowi pokazać, że 
zapamięta tę nieuprzejmą aluzję do jego wieku;
zresztą warczał za każdym razem, gdy o nim wspomniano, 'był bowiem 
przekonany, że ludzie mogą o nim mówić wyłącznie coś złego.
  — A co u was, sierżancie?
  — No cóż, to samo co u wszystkich, ani zanadto dobrze, ani zanadto 
źle. Mamy różne drobne zmartwienia, ale, dziękować Panu Bogu, mamy 
też i pociechy.
  — A jak tam żona, dzieci?
  — Dobrze, chwała Bogu, dobrze. Byli teraz całą gromadą 'przez 
miesiąc u teściowej w Ciare.
  — W Ciare, powiadacie?
  — Ano tak, w Cłare. Przynajmniej miałem, przez ten czas spokój.
  Stary rozejrzał się po kuchni, wyszedł do sypialnego pokoju i po chwili 
wrócił z jakąś starą koszulą w ręku. Uroczyście wytarł nią siedzenie i 
oparcie krzesła stojącego najbliżej ognia.
  — No, siadajcie, sierżancie. Pewnieście zmordowani. To dobry kawał 
drogi. Jakżeście się dostali?
  — Podwiózł 'mnie Teigue Leary. Ale słuchajcie, Danie, nie róbcie 
sobie ikłopotu. Ja długo nie zabawię. Obiecałem, że za godzinę będę z 
powrotem.
  — Cóż wam się tak spieszy? Patrzajcie, właśniem ogień rozpalał, 
Jakżeście nadeszli steczką.
  — Danie, jak Boga kocham, chyba nie robicie herbaty dla mnie?
  — Nie dla was, nie dla was. Robię ino dla siebie, ale się na was 
zagniewam, jak nie wypijecie ze mną filiżanki.
  — Żebym się z tego miejsca nie ruszył, jakżem nie pił herbaty godzinę 
temu w koszarach!
  — Aj, a j, aj, cicho, cicho, sierżancie! Mam dla was coś na apetyt.
  Stary zaczepił ciężki kociołek na łańcuchu nad ogniem, a pies usiadł 
otrząsając uszy z wyrazem najgłębszego zain
  

teresowania. Policjant rozpiął mundur, rozluźnił pas, wyjął z kieszeni na 
piersiach fajkę i prymkę tytoniu, po czym, skrzyżowawszy nogi w 
wygodnej pozie, zaczął powoli, starannie krajać tytoń scyzorykiem. Dań 
podszedł do kredensu i wziął dwie filiżanki z bardzo ładnym deseniem, 
jedyne, jakie posiadał; mimo iż były powyszczerbiane i bez uszek, używał 
ich tylko przy bardzo rzadkich okazjach, gdyż sam wolał pić herbatę z 
miseczki. Rzuciwszy okiem na filiżanki zauważył, że były przyżółcone od 
długiego nieużywania i że nazbierało się,, w nich sporo drobniutkiego 
pyłu torfowego, który zawsze unosił się w małym zadymionym domku. 
Znowu przypomniał sobie o starej koszuli i, podwinąwszy rękawy pełnym 
godności gestem, zabrał się do pucowania ich w środku i od zewnątrz, aż 
zaczęły błyszczeć. Wówczas pochylił się i otworzył kuchenną szafkę. 
Stała tam litrowa butelka napełniona bladozłocistym płynem i 
najwidoczniej nietknięta. Odkorkował, powąchał, odczekał chwilę, jakby 
chciał sobie przypomnieć, gdzie właściwie spotkał się już z tym 
szczególnym, przydymionym zapachem. Wreszcie, uspokojony, 
wyprostował się i hojną ręką nalał do filiżanek.
  — Popróbujcie, sierżancie — rzekł z wyrazem spokojnej dumy.
  Nie pokazując po sobie skrupułów, które, być może, odczuwał na myśl 
o piciu zakazanej przez prawo whisky, sierżant zajrzał uważnie do swojej 
filiżanki, pociągnął nosem i łypnął na Dana.
  — Wygląda na coś dobrego — zauważył.
  — Powinna być dobra — odparł Dań bez fałszywej skromności.
  — W smaku też dobra.
  — At, ujdzie — mruknął stary, nie chcąc we własnym domu za bardzo 
chwalić swojej gościnności. — Nie taki znów specyjał.
  — Podług mnie, musi z was być dobry znawca — stwierdził sierżant 
bez cienia ironii.
  — Odkąd obróciło się tak, jak mamy teraz — odrzekł Dań, unikając 
starannie zbyt bezpośredniej aluzji do dzi-
  

wacznych wyskoków prawa egzekwowanego przez jego gościa — nie 
uświadczycie nigdzie takiej wódki, jak bywała kiedyś.
  — Tak, Danie, tak — westchnął sierżant w zadumie — nie pierwszy raz 
słyszę te słowa. Od bardzo doświadczonych ludzi słyszałem, że dawniej 
bywało lepiej.
  — Widzicie — ciągnął stary — wódka potrzebuje swojego czasu. Co 
nagle, to po diable, nigdy inaczej nie bywało.
  — To jest sztuka sama dla siebie.
  — Pewnie że jest.
  — A sztuka potrzebuje swojego czasu.
  — I wykształcenia — 'dodał Dań z naciskiem. — Każda sztuka 'ma 
swoje sekrety, ale sekrety na pędzenie wódki przepadają, tak jak przepadły 
starodawne pieśni. Kiedym był chłopcem, to w caluśkim powiecie nie 
znaleźlibyście człowieka, co by nie miał w pamięci setki rozmaitych pie-
śni, ale odkąd ludziska zaczęli się kręcić po świecie tędy i owędy, 
wszystkie pieśni przepadły... Odkąd obróciło się tak, jak mamy teraz — 
powtórzył tym samym powściągliwym tonem — tyle tego kręcenia, że 
starodawne sekrety przepadają.
  — Musiało ich być co niemiara?
  — A było, było. Zapytajcie dziś kogo chcecie z tych, co pędzą whisky, 
czy który wie, jak się pędzi z wrzosu.
  — To kiedyś pędzili z wrzosu?
  — A jakże, pędzili.
  — Samiście tego nie pili?
  — Samżem nie pił, alem znał starych ludzi, co pili, i oni powiadali, że 
dzisiejsza whisky, choć i najlepsza, nie umywa się nawet do tamtej.
  — Niech to diabli, Danie, czasem tak sobie myślę, że to był wielki błąd, 
że prawo nie powinno tego zabraniać.
  Stary pokiwał głową. Jego oczy dawały odpowiedź wy-raźniejszą niż 
słowa, ale w żadnym razie nie uchodziło we własnym domu krytykować 
zawodu wykonywanego przez gościa.
  — Może tak, a może i nie — odrzekł wymijająco.
  

  — Na pewno tak. Cóż innego zostaje biednym ludziom?
  — Te, co wymyślają prawa, muszą mieć swoje racyje.
  — No tak, Danie, ale pomimo wszystko to jest niemiłosierne prawo.
  Sierżant nie mógł dać się prześcignąć w wielkoduszności. Grzeczność 
wymagała, aby nie ustępował wobec starego Dana, skoro ten stawał w 
obronie jego przełożonych oraz ich tajemniczych racji.
  — Mnie ino żal tych sekretów — zreasumował Dań. — Jedne ludzie 
umierają, drugie się rodzą, gdzie jeden zdre-nował, tam drugi będzie orał, 
ale sekret, jak raz przepadnie, to przepadł na amen.
  — Święta prawda — przytwierdził sierżant żałobnym tonem. — 
Przepadł na amen.
  Dań wziął swoją filiżankę, opłukał ją w wiadrze z czystą wodą stojącym 
przy drzwiach i znów wytarł koszulą. Postawił ją ostrożnie pod ręką 
sierżanta. Wyjął z kredensu dzbanek mleka i niebieską torebkę z cukrem; 
potem umieścił na stole osełkę wiejskiego masła i — nieomylny znak, że 
oczekiwał gościa — okrągły bochenek chleba domowego wypieku, świeży 
i jeszcze nie napoczęty. Kociołek szumiał nad ogniem, bulgotał i pryskał; 
pies szczeknął na niego ze złością, otrząsając uszy.
  — Wynoś się, bydlaku! — burknął Dań usuwając go z drogi lekkim 
kopniskiem.
  Zaparzył herbatę i nalał do filiżanek. Sierżant ukroił sobie dużą kromkę 
chleba i posmarował grubo masłem.
  — To samo z lekarstwami — podjął Dań, wracając z niewzruszonym 
spokojem starości do tematu. — Jakie ino były sekrety, wszystkie 
przepadły. Niech mi nikt nie powiada, że dochtór potrafi człowiekowi 
pomóc tak samo jak taki, co zna starodawne sekrety.
  — Bo i pewnie, jakże by potrafił? — wymamlał sierżant ustami pełnymi 
chleba.
  — Najlepiej można się było przekonać w ten czas, kiedy leczyli i 
dochtory, i ludzie znające.
  — Założę się, że jak kto zachorował, to nie szedł do doktora.
  

  — Nie szedł. A dlaczego nie szedł? — Stary ogarnął szerokim gestem 
cały świat za drzwiami swej chaty. — Tam, na stokach znajdzie się 
najlepsze lekarstwo na każdą cho-rość. Bo stoi napisane — tu stuknął 
kciukiem o stół — bo poeci pisali: „Gdziekolwiek byś znalazł chorobę, 
tam znajdziesz i lek." Ludzie wchodzą na wzgórza i schodzą w doliny, ale 
nie widzą nic, ino kwiaty. Kwiaty! Jakby Bóg Wszechmogący, chwała 
bądź Jego imieniu, nie miał nic lepszego do roboty, jeno stwarzać jakieś 
tam kwiaty!
  — Jak żaden doktor już nic nie mógł pomóc, to pomógł człowiek 
znający — przyświadczył sierżant.
  — Psiakrew, ja coś o tym wiem — mruknął Dań z goryczą. — Nie 
tylko wiem, ale czuję we wszystkich kościach.
  — Ciągle was męczy ten reumatyzm? — zapytał sierżant takim tonem, 
jakby go to bardzo przejęło.
  — A męczy. Ech, jakby żyła Kitty 0'Hara albo Nora Malley, ta z jaru, 
to bym się nie bał wiatru od gór ani od morza. Nie trza by się było wlec na 
dół z tym przeklętym czerwonym kwitkiem po niebieskie, różowe albo i 
żółte paskudztwa z tej ich ciemniaekiej apteki.
  — Po co macie tam łazić? — obruszył się sierżant. — Ja wam dostanę 
butelkę lekarstwa.
  — Ee, jeszcze nie wymyślili takiego lekarstwa, żeby na to pomogło.
  — Nie macie racji, Danie. Nic nie mówcie, póki nie spróbujecie. 
Mojemu rodzonemu wujowi to lekarstwo pomogło, a było z nim już tak 
źle, że tylko krzyczał, żeby mu stolarz obydwie nogi odpiłował ręczną 
piłą.
  — Dałbym pięćdziesiąt funtów, żeby zbyć tej choroby — rozpędził się 
Dań. — Dałbym i pięćset.
  Sierżant jednym łykiem dopił herbatę, przeżegnał się i zapalił zapałkę, 
ale pozwolił jej zgasnąć, zanim odpowiedział na jakieś pytanie starego. To 
samo zrobił z drugą i trzecią zapałką, jakby przez odwlekanie chciał 
zaostrzyć apetyt na fajkę. Wreszcie zapalił ją i obaj mężczyźni, od-
wróciwszy krzesła do ognia, oparli stopy w popiele paleniska; zawzięcie 
ssąc cybuchy, wdając się od czasu do czasu
  

w ożywioną rozmowę, to znów popadając w długie, długie milczenie, 
rozkoszowali się smakiem tytoniowego dymu.
  — Chyba wam nie przeszkadzam, co? — zapytał sierżant, jakby go 
nagle olśniło, że bardzo długo już siedzi.
  — W czym byście mieli przeszkadzać?
  — Bo jakbym przeszkadzał, to powiedzcie. Nie lubię komuś zabierać 
czasu.
  — Bóg widzi, sierżancie, choćbyście zostali na cały wieczór, nie 
zmarnujecie mi czasu.
  — Ja także lubię trochę pogwarzyć — wyznał policjant. I znów zatonęli 
w rozmowie. Światło się śćmiło i zagrało barwami, a zanim znikło 
omiótłszy kuchnię dookoła, nabrało odcienia złota; potem kuchnia 
pogrążyła się w chłodnej szarości, filiżanki, talerze i miski na kredensie 
zalśniły zimnym połyskiem. Drozd zaśpiewał na gałęzi jesionu. Palenisko 
coraz bardziej nasycało się blaskiem, aż wreszcie stało się ciepłą, jednolitą 
plamą szkarłatu w otaczającym mroku.
  Kiedy sierżant podniósł się, aby odejść, mrok zapadał już i na dworze. 
Zaciągnął pas, zapiął mundur, otrzepał się starannie. Potem nałożył 
czapkę, przesuwając ją trochę w bok i do tyłu.
  — No, tośmy się nagadali za wszystkie czasy '— powiedział.
  — Dla mnie to przyjemność — odrzekł Dań — prawdziwa 
przyjemność.
  — Będę pamiętał o tym lekarstwie.
  — Pan Bóg stokrotnie wam wynagrodzi!
  — No, to do widzenia, Danie.
  — Do widzenia, sierżancie, szczęść Boże.
  Stary nie zaofiarował się odprowadzić sierżanta dalej niż na próg 
domku. Usiadł na swoim dawnym miejscu przy ogniu, znowu wyciągnął 
fajkę i pykał w zamyśleniu, ale w momencie gdy pochylił się naprzód po 
jakiś patyczek, żeby ją zapalić, usłyszał powracające kroki. Był to sierżant. 
Wsunął głowę przez górną, otwartą połowę drzwi.
  — Danie! — zawołał cicho.
  — A co, sierżancie? — Dań obejrzał się przez ramię,
  

z jedną ręką wciąż wyciągniętą po ten patyczek. Nie mógł już rozróżnić 
twarzy sierżanta, słyszał tylko głos.
  — Tak sobie myślę, że pewnie nie macie zamiaru zapłacić tej drobnej 
grzywny, co?
  Zapadło krótkie milczenie. Dań wyciągnął z ognia zapalony patyczek, 
wstał i wtykając go w pustą prawie główkę fajki poczłapał powolutku do 
drzwi. Oparł się o dolną połowę, a sierżant, z rękami w kieszeniach 
spodni, odwrócił nieco głowę w kierunku ścieżki, ogarniając jednak 
spojrzeniem znaczną część morskiego horyzontu.
  — Widzicie, sierżancie — odparł Dań nie zdradzając wzruszenia — 
szczerze mówięcy, to nie mam takiego zamiaru.
  — Takżem sobie myślał. Myślałem, że nie zechcecie płacić.
  Zapadło długie milczenie, trele drozda rozbrzmiewały coraz weselej i 
bardziej przenikliwie. Słońce, które schowało się za horyzontem, 
oświetlało z dołu zwały purpurowych chmur, zakotwiczonych wysoko nad 
wiatrem.
  — Właściwie — powiedział sierżant — tom do was przyszedł 
względem tej sprawy.
  — Takżem sobie zrazu pomyślał, ino mi dziwno było, żeście odeszli 
bez niczego.
  — Widzicie, Danie, bo jakby się wam rozchodziło tylko o pieniądze, to 
na pewno niejeden by wam z chęcią usłużył.
  — Wiem, wiem, sierżancie. Nie, tu się rozchodzi nie tak o piniondze, 
jak o to, żeby tamten nie miał zadowolnienia, że płacę. Bo on mnie zeźlił, 
sierżancie.
  Sierżant nie odpowiedział i znów nastąpiło długie milczenie.
  — Dali mi nakaz aresztowania — wymamrotał wreszcie takim tonem, 
jakby się odżegnywał od tego dokumentu, sprzecznego z 
dobrosąsiedzkimi stosunkami.
  — Dali nakaz? — wykrzyknął Dań, oburzony bezmyślnością organów 
władzy.
  — Uhm... Więc kiedy wam będzie najwygodniej...
  — Cóż, jakżeście już o tym wspomnieli — rzekł stary
  

wysuwając ze swojej strony propozycję do dyskusji — mogę się z wami 
zabrać choćby zaraz.
  — Ech, coście wy! Po co macie iść o tej porze? — zaprotestował 
sierżant i zgodnie z wymaganiami grzeczności machnął ręką na znak, że 
coś podobnego w ogóle nie wchodzi w rachubę.
  — Bo jak nie, to mogę pójść jutro — dodał Dań zapalając się do tej 
myśli.
  — Ale czy to będzie wam dogadzało? — zapytał sierżant, odpowiednio 
modulując głos.
  — Prawdę mówięcy — odparł stary zdecydowanie — to mnie by 
najlepiej wypadało w piątek, zara z obiadu, bo akurat mam coś załatwić w 
mieście, to by się człowiek nie wybierał tyli kawał drogi na darmo.
  — W piątek będzie w sam raz. — Sierżantowi bardzo ulżyło, że tak 
delikatna sprawa właściwie została załatwiona. — A jakby się miało im 
nie podobać, to niech poczekają, do diabła. Możecie tam wejść sami, 
kiedy wam się podoba, powiedzcie tylko, że ja was przysłałem.
  — Jakby to dla was nie była za duża fatyga, toć wolałbym z wami. Bo 
sam to bym nie miał takiej śmiałości.
  — A dlaczego? Nie macie się czego bać. Tam jest jeden z mojej parafii, 
dozorca, nazywa się Whelan. Zapytajcie o niego. Powiem mu, że 
przyjdziecie, i gwarantuję, jak się dowie, żeście mój dobry znajomek, to 
was tak urządzi, że i w domu nie mielibyście wygodniej.
  — Tak, to by było pięknie — rzekł Dań z głębokim zadowoleniem. — 
Widzicie, sierżancie, grunt to być między zna-jomkami.
  — Będziecie, nic się nie bójcie. No, to jeszcze raz do wi-dziska, Danie. 
Muszę się pospieszyć.
  — Zaczekajcie ino momencik, zaczekajcie, odprowadzę was choć do 
drogi.
  Szli polną ścieżką. Dań tłumaczył policjantowi, jak do tego doszło: że 
on, stary, porządny człowiek po prostu miał pecha i rozwalił łeb drugiemu 
staruchowi, aż musieli tamtego wziąć do szpitala; że nie może sprawić mu 
satysfakcji
  

płacąc gotówką za ranę, której winien był tamten, bo prowadził dyskusję 
metodami nieokrzesanymi.
  — Widzicie, sierżancie — mówił Dań spoglądając na domek uczepiony 
wysoko na zboczu — jak jego znam, to on tam tera siedzi i patrzy się na 
nas, wiele ino da rady wypatrzyć tymi marnymi, kaprawymi, mętnymi 
ślepiami, i z niczego nie miałby tyle uciechy jak z tego, żebym zapłacił. 
Ale ja mam na niego karę. Przez niego będę spał na gołych deskach. Przez 
niego będę cierpiał, sierżancie, i ani on, ani żadne z dzieci po jego śmierci 
nie będzie śmiało ze Wstydu spojrzeć ludziom w oczy.
  W najbliższy piątek Dań naszykował osła i rózgę i wyruszył z domu. Po 
drodze zebrało się dosyć sąsiadów, którzy go chcieli odprowadzić. Na 
szczycie wzgórza przystanął, aby się 2 nimi pożegnać. Jakiś starzec 
siedzący na słońcu skrył się pospiesznie we wnętrzu chaty, a w chwilę 
później drzwi zamknęły się za nim po cichutku.
  Uścisnąwszy po kolei ręce kumotrów Dań zaciął rózgą starego osła, 
krzyknął: „Wio, hetta!" i ruszył samotnie w drogę do więzienia.
  

KUTWĄ
  Przez cały dzień siadywał pr zy brudnym okienku w swoim brudnym 
sklepiku na u\icy Głównej; mężczyzna o gładko przylizanej owalnej gło 
wie i łzawiących, melancholijnych, nieruchomych oczach, o zwisającej 
dolnej wardze z przylepionym do niej papierosem i obwisłym, nie ogo-
lonym podbródku. Była to twarz, którą się pamiętało: nalana, ciężka, 
sinoczerwona w obramieniu czarnych jak smoła włosów, płasko 
przylepionych jakąś pomadą po obu stronach przedziałka. I choć z czasem 
włosy mu posiwiały, a twarz pożółkła, nie robUo to właściwie żadnej 
różnicy;
ponieważ nigdy nie zmieniał pozycji, nie zauważało się zmiany, kt.óra w 
nim zachodziła od wewnątrz, i pod koniec widziało się go takiego jak na 
początku, wrośniętego jak dąb albo skała. Prawie się nie poruszał, nawet 
kiedy ktoś pchnął stare oszklone drzwi sklepu i potknął się na schodkach 
prowadzących z ulicy w dół. Zdawało się, że go nie stać na taki wysiłek. 
Łzawiące, przekrwione oczy powoli wędrowały ku jakiejś półce, ręka 
sięgała martwym ruchem, drobne monety spadały do podręcznej kasy. 
Chował głowę w ramiona i znów wyglądał przez okno na ulicę. Czasem 
coś przemówił, ale każdy się przy tym wzdrygał, bo sprawiało to takie 
wrażenie, jak gdyby posąg 0'Connella zstąpił z cokołu i melancholijnym 
basem zapytał ze staroświecką uprzejmością o kogoś z rodziny klienta. 
Właśnie to, że nigdy nie zapominał o dawnym sąsiedpie, zapisywano 
szczególnie na jego dobro.


  Czasem dzieci mu dokuczały zaglądając 'do środka i strojąc miny 
przez szybę, co zakłócało jego czuwanie; wówczas grzmiał na nie, nie 
ruszając się z miejsca. Niekiedy dzieci pozwalały sobie już nazbyt wiele, 
wtedy twarz nabrzmiewała mu i siniała ze złości, wytaczał się do drzwi, 
rycząc za nimi potężnym, wibrującym głosem, który odbijał się echem w 
drugim końcu 'miasta. Przeważnie jednak trwał milczący i niewzruszony, 
wokół niego narastał nieład i brud, wytłuszczając mu włosy i ubranie, a 
obwisła twarz przypominająca swą powagą Buddę świeciła się od sosu z 
pieczeni. Jedynym jego zbytkiem były papierosy woodbine'y, które 
dopalały się do końca między jego wargami. Papierosy leżały na półce za 
plecami, wystarczyło sięgnąć ręką, nie Jnusiał nawet odwracać głowy.
  Devereux był ostatnią latoroślą bardzo dobrej rodziny, której 
członkowie bywali niegdyś w tym mieście zamożnymi kupcami. Ludzie 
pamiętali jego ojca, jak przyjeżdżał w starszym wieku do miasta własnym 
powozem; ba, pamiętali samego Toma Devereux jako niezłego dandysa, z 
cygarem w ustach i co dzień ze świeżym kwiatem w butonierce. Ale 
J>dtem ożenił się z kimś z niższej sfery i to małżeństwo .skończyło się 
niedobrze. Miał córkę Joan, ale z nią także Sprawy źle się ułożyły, zaszła 
w ciążę i wyjechała Bóg wie .dokąd; teraz nie miał przy sobie nikogo, kto 
by go doglądał, z wyjątkiem starego żołnierza przezwiskiem Faxy. Wy-
soki, żylasty, wyniszczony, bezzębny, Faxy był trochę niespełna rozumu. 
Przed laty przykleił się do Toma Devereux w charakterze jak gdyby 
ordynansa. Rano zagotowywał .wodę w kociołku i przynosił staremu 
panu filiżankę her-.baty.
  — Jakie rozkazy na dziś, panie generale? — pytał podrywając się do 
pozycji na baczność. Devereux stękał, stękał i w końcu wyławiał spod 
poduszki sześciopensówkę.
  — Co ja za to dostanę, psiajucha, jak pan uważa? — warczał Faxy i 
uśmiech wiądł na jego wygarbowanej gębie.
  — O, dostaniecie — dudnił swym basem Devereux, z zupełnym 
spokojem ducha — dostaniecie piękny kawałek krwawej kiszki.
  

  — To pan zamiaruje zamiast herbaty pić krwawą kiszkę?
  — A jak nie mam na więcej, to co? — huczał stary pan siniejąc z 
gniewu.
  — Aa, nie mam, nie mam! — syczał Faxy szczerząc bezzębne dziąsła w 
wilczym uśmiechu i przestępując z nogi na nogę jak dziecko, któremu 
zabrakło odpowiedzi. — No, dalej, niech pan daje, dobra? Przecie nie 
będę czekał cały dzień. Bakszysz! Bakszysz na tiffin dla sahiba!
  — Wynoście się, powiadam, przestańcie mnie męczyć — ryczał 
Devereux; i ten ryk stanowił jedyną satysfakcję Faxy'ego. Wydębianie 
pieniędzy albo kredytu było istnym koszmarem.
  — Ależ, człowieku, toć powiadam, że on ma — syczał Faxy pochylony 
nad ladą, usiłując wyłudzić od sklepikarza coś więcej na kredyt. — Ma 
caluśkie skrzynie piniendzy, zabite gwoździamy, aż się z nich przelewa. 
Pod łóżkiem stoją u niego dwa kufry z piniendzmy.
  To samo opowiadano w mieście. Wszyscy wiedzieli, że rodzina 
Devereux zawsze miała pieniądze i że stary Tom niezbyt uszczuplił tę 
fortunę, toteż nie było właściciela sklepu, który by mu od czasu do czasu 
nie udzielał kredytu, ale wreszcie wszyscy zaczęli odmawiać, bo starego 
pana można było dzień za dniem oglądać za oknem i przekonać się, że 
wygląda tak, jakby miał być nieśmiertelny.
II
  W końcu dostał ataku apopleksji i musiał położyć się do łóżka na górze, 
w śmierdzącym pokoju z obluzowanymi szybami w oknach, 
poprzybijanymi gwoździami i poutyka-nymi czym się dało dla ochrony 
przed podmuchami wiatru od ulicy Głównej, z kilkoma warstwami tapet w 
kwiatki zwisającymi ze ścian w bujnych festonach. Sklepu doglądał 
tymczasem Faxy, bogacąc się na woodbine'ach i na wszystkim, co mu 
wpadło pod rękę. Nie było tego wiele, tylko nafta i świece, i może trochę 
starego towaru, jak na przykład kartony z olejem rycynowym, oddawane 
w komis przez agentów handlowych. Ile razy klient wychodził ze sklepu 
—
  

buch, buch, buch! — stary Devereux walił laską w podłogę przyzywając 
Faxy'ego.
  — Kto to był w sklepie? — stękał. — Nie poznałem po głosie.
  — Ta dziewczyna Sheehanów z zaułka.
  — Pytaliście, jak zdrowie jej ojca?
  — Nie, nie pytałem, jak zdrowie jej ojca. Mam co insze na głowie.
  — No tak, ale jednak trzeba było zapytać — burczał stary. — A po co 
ona przyszła?
  — Po dwie świece — wyświstywał Faxy. — Czego jeszcze chciał się 
pan dowiedzieć?
  — Nie po dwie świece, Donnell, nie po dwie świece. Nie próbujcie mnie 
oszukiwać. Słyszałem każde słowo. Wyraźnie słyszałem, że jeszcze o coś 
prosiła.
  — Szkoda, że od tej choroby padło panu na uszy — warczał Faxy.
  — Nie próbujcie mnie oszukiwać, powiadam wam, Donnell — buczał 
Devereux. — Wszystko mam zapisane, co do pół pensa. Spamiętajcie 
sobie, co mówię!
  Któregoś ranka, gdy Faxy paląc papierosa studiował sprawozdanie z 
wyścigów we wczorajszej gazecie, drzwi od ulicy otworzyły się po 
cichutku i do sklepu wszedł ksiądz Ring. Obleśny ten człowieczek o 
ziemistej cerze i rudej czuprynie pochodził z hrabstwa Kerry. Minę miał 
zawsze taką, jakby błagał, żeby nie zwracać na niego uwagi, i jakby za coś 
przepraszał; zawsze wsuwał się boczkiem, na paluszkach, z wystraszoną 
twarzą — tylko ktoś pochodzący z Kerry może wyprawiać takie hece.
  — Biedny człowieku! — wyszeptał przechylając się do Faxy'ego nad 
kontuarem. — Żal mi was, że macie tyle kłopotów. Już z nim samym nie 
musi wam być lekko.
  — Choćby i nie było mnie letko — mruknął Faxy, całkiem podobny w 
tej chwili do osaczonego rogacza — doglądam go, jak się należy.
  — Wiem, wiem — przytwierdził ksiądz kiwając głową. — Wiem 
doskonale. Ale nie zaszkodziłoby, jakbym z nim chwilkę porozmawiał. W 
takim stanie człowiek może
  

czasem odejść raz, dwa... Powiedzcie mi, Faxy — wyszeptał zasłaniając 
usta dłonią i przechylając w bok głowę — czy jego interesy są w 
porządku?
  — A skąd ja mam wiedzieć, psiajucha, kiedy ten stary czort pary z gęby 
nie chce puścić?
  — To niedobrze, Faxy — stwierdził z powagą ksiądz Ring. — To 
bardzo niedobrze. Ogromnie ryzykujecie, przecież musi wam się należeć 
kupa pieniędzy. Jakby się z nim co stało, to znajdziecie się na ulicy bez 
pensa. Nachylcie się trochę bliżej — rzekł przyciągając Faxy'ego i 
szepcząc mu prosto w ucho, a jednocześnie ani na chwilę nie spuszczając z 
oka jego twarzy; coś podobnego potrafi zrobić jedynie człowiek 
pochodzący z Kerry. — Jeżeli chcecie zabezpieczyć to, co się wam należy, 
powinniście dopilnować, żeby uporządkował swoje sprawy. Najlepiej 
pozostawcie to mnie, zrobię, co w mojej mocy. — Kiwnął mu głową, 
mrugnął i już był na schodach prowadzących na górę, a Faxy gapił się za 
nim z otwartymi ustami.
  Ksiądz Ring lekko uchylił drzwi sypialnego pokoju i wśliznął się do 
środka z ukłonem, z przepraszającym uśmiechem, z miną ratuj-mnie-
Panie-Boże. Uśmiech był najtrudniejszym zadaniem, jakie przyszło mu 
kiedykolwiek wypełnić, bo smród w pokoju po prostu zatykał oddech. Z 
uszanowaniem zbliżył się do chorego na palcach i wyciągnął do niego 
rękę.
  — Biedaku! — szepnął. — Mój biedaku! Jak samopoczucie? Właściwie 
nie potrzebuję pytać.
  — Kiepsko, proszę księdza, kiepsko — odpowiedział Devereux 
dudniącym basem, leniwie obracając przekrwione oczy w stronę gościa.
, — Tak, tak, sam widzę. Widzę, że z panem kiepsko. Może mógłbym coś 
zrobić dla pana? — Wrócił na paluszkach do drzwi i wyjrzał na schody. — 
Dziwię się, że ten pana człowiek nie posłał po mnie — rzekł z wyrzutem. 
— Nie wydaje mi się, żeby miał pan tutaj wygody. Czy w szpitalu nie by-
łoby lepiej?
  — Zęby księdzu nie skłamać — wyznał Devereux z całą otwartością — 
nie stać mnie na to.
  

  — Oczywiście, oczywiście, to drogo kosztuje — potakiwał ksiądz ze 
współczuciem. — A nie ma pan kogoś, kto by się mógł panem 
zaopiekować?
  — Niestety, proszę księdza, nie mam nikogo.
  — Aj, aj, aj, coś podobnego! U kresu życia! A może mógłby się pan 
skontaktować z córką, co?
  — Nie, proszę księdza — odparł chory zwięźle.
  — Bardzo współczuję. No, widzi pan, jakie to życie bywa dziwne. To 
wielki zawód dla pana ta dziewczyna, Julia.
  — Joan, proszę księdza.
  — Chciałem powiedzieć Joan. No, oczywiście że Joan. Bardzo wielki 
zawód.
  — Tak, proszę księdza.
  Później, gdy Devereux już mu opowiedział swe skromne dzieje, ksiądz 
pochylił się nad nim, nabożnie składając owłosione dłonie, i wyszeptał:
  — Niech mi pan powie, czy nie byłoby dobrze, gdyby pan miał koło 
siebie ze dwie zakonniczki?
  — Ze dwie... co, proszę księdza? — spytał zdumiony Devereux.
  — Ze dwie zakonniczki. Ze szpitala. Pielęgnowałyby pana jak trzeba.
  — Ależ, proszę księdza — oburzył się Devereux, jakby duchowny 
oskarżał go o jakiś paskudny, podły czyn — przecież ja nie mam 
pieniędzy na żadne zakonniczki.
  — Hm, no cóż — odrzekł ksiądz z namysłem — tę sprawę mógłby pan 
mnie pozostawić. Z siostrzyczkami łączy mnie stara przyjaźń. Ten 
człowiek... jak mu tam? no, ten pański pomocnik na dole, niewydarzone 
jakieś biedaczysko, naturalnie nie potrafi panu nic pomóc.
  — Tylko mnie dręczy, proszę księdza — westchnął chory gwałtownie. 
— Żeby księdzu nie skłamać, on mnie ograbia.
  — Dobrze, dobrze, niech pan mnie to zostawi — powiedział ksiądz 
Ring z porozumiewawczym mrugnięciem. — Może trafi na chytrzejszego 
niż on.
  Na dole szepnął Faxy'emu do ucha, zasłaniając usta i jednocześnie 
śledząc wzrokiem kogoś przechodzącego ulicą:
  

  — Na razie nic bym nie mówił. Sprowadzę dwie zakonnice do opieki 
nad nim. Możliwe, że potem łatwiej wam będzie z nim się dogadać.
III
  Dopiero nazajutrz rano Faxy zrozumiał w pełni konsekwencje, jakie 
miały 2 tego wyniknąć. Ale już było za późno. Zakonnice zainstalowały 
się w domu i nie można ich było usunąć; jedną- z nich — starą, twardą, 
włochatą — Faxy z miejsca ochrzcił „starszym sierżantem", druga 
wydawała się młoda i ładna.
  — No, jazda — rozkazał starszy sierżant — załóżcie ten fartuch i 
porządnie wyszorujcie szczotką podłogę.
  — Wyszorować? — wrzasnął Faxy. — Psiaju... — W porę ugryzł się w 
język. — A czego znów brak tej podłodze? — warknął. — Można z niej 
obiad jeść.
  — W każdym razie byłoby z czego zgotować obiad — cierpko odpalił 
starszy sierżant — nie wiem tylko, czy byłby bardzo apetyczny. 
Nastawiłam wam kocioł wody. A nie zapomnijcie wlać dosyć płynu 
Jeyesa.
  — Mnie z wojska zwolnili wedle romatyzmu — oświadczył Faxy, 
wymownie chwytając się za kolano. — Jezdem zdolny tylko do letkiej 
roboty. Tak stoi napisane w zwolnieniu. A kto będzie sklepu doglądał?
  Wszystko na próżno. Trzeba było przepasać się grubym fartuchem jak 
pierwsza lepsza stara praczka, klęknąć na oba kolana i szorować każdy cal 
kwadratowy podłogi mydłem karbolowym i tym płynem Jeyesa. Starszy 
sierżant przez cały czas deptał Faxy'emu po piętach, kazał zmieniać wodę i 
czyścić szczotkę i dowcipkował na temat jego reumatyzmu, dopóki 
żołnierzysko nie zaczęło skakać jak młody. Potem, na oczach całej ulicy 
Głównej, musiał stanąć na zewnętrznym parapecie okna, umyć szyby i 
poodrywać uszczelniający wojłok, który przez pokolenia nie wpuszczał do 
środka przeciągów. A potem zdzierał tapety ze ścian;
młoda siostrzyczka szła za nim z rozpylaczem i mówiła, że


tępi pluskwy, jakby parę pluskiew zrobiło kiedy komu krzywdę!
  Faxy 'buntowniczo bormotał pod nosem o takich ludziach, co ich życie 
niczego nie nauczyło, chyba wygrzewać d... pod puchowym piernatem, 
podczas gdy biedny żołnierz musiał sypiać pod gołym niebem, na 
grobowej płycie zamiast materaca, z nieboszczykami dookoła, i nigdy się 
nie skarżył. W czasie tej drogi krzyżowej raz po raz wlepiał wzrok w 
starego Devereux, czekając na jedno słowo rozkazu, aby się zbuntować, 
ale Tom Devereux tylko odwracał łzawiące, wystraszone oczy ku 
przeciwległej ścianie. Wyobrażał sobie zapewne, że jeśli się przytai, to 
starszy sierżant dojdzie do .przekonania, że on już nie żyje.
  Ale przyszła kolej i na niego. Klęcząc na podeście, z twarzą tuż nad 
podłogą, Faxy zapuścił żurawia przez szparę w nie domkniętych drzwiach; 
widział, jak siostrzyczki rozebrały starego pana, że leżał nagusieńki, jak go 
matka na świat wydała, i obmywały mu brzuch aż do samego dołu. 
„Chryste Panie, zachowaj nas!" — szepnął do siebie. Wydało mu się, że to 
już koniec świata. Potem zakonnice odwróciły starego Devereux i myły 
mu plecy aż do samego dołu. Chory ani nie stęknął, ani nie jęknął, leżał 
bezsilnie jak chrześcijański męczennik w płomieniach stosu, odwracając 
tylko szkliste spojrzenie to ku podłodze, to ku sufitowi, aby nie 
.zawstydzać siostrzyczek, jako że oglądały coś, czego nie miały prawa 
oglądać.
  Długo się wstrzymywał, aż w końcu już nie mógł, zaczął głośno wołać 
Faxy'ego i dopominać się rozpaczliwie o wiadro. Ale Faxy pojął z 
uczuciem strasznej grozy, że jego biednemu panu odmówiono nawet tej 
resztki przyzwoitej skromności; kazano mu usiąść na łóżku, ta młoda 
trzymała go pod pachy, a starszy sierżant usadził go na jakimś no-
womodnym naczyniu, które przedtem zamówił w aptece.
  Tego już było Faxy'emu za wiele. W głębi duszy był religijny, toteż gdy 
ujrzał niewiasty w zakonnych szatach zachowujące się równie bezwstydnie 
jak szpitalni sanitariusze, duch załamał się w nim zupełnie. Jęczał, 
wyrywał sobie włosy z głowy i bluźnił przeciwko Bogu. Nie czekał, aby
  

zobaczyć, jak obcinają włosy staremu panu, jak wyrzucają na spalenie 
materac i pościel, które przez tyle lat mościł wygodnie w jego łóżku; 
krążył tam i z powrotem pomiędzy sklepem a ulicą, spoglądając w górę ku 
oknu lub nasłuchując u stóp schodów, i opowiadał tę smutną historię każ-
demu, kto akurat przechodził koło domu. „Samiśma nie wiedzieli, jak nam 
było dobrze — lamentował. — Niech Pan Bóg się zlituje nad biedakami, 
co popadną w ich ręce! Mieliśma królewskie życie, a tera patrzajcie na nas, 
jak dziady w przytułku, nie ma takiej rzeczy, żebyśma mogli powiedzieć, 
że jest nasza!"
  Nie odważał się wejść nawet do kuchni, bał się, że starszy sierżant 
mógłby się rzucić na niego i także obedrzeć do naga. Ta kobieta nie miała 
ani krzty poczucia skromności. Byłaby nawet gotowa powiedzieć mu, że 
jest brudny. Kobieta, która potrafiła tak się wyrazić o podłodze w sypial-
nym pokoju, nie zawaha się przed niczym. Dopiero kiedy gdzieś wyszła, 
Faxy zakradł się po schodach na górę i otworzył cichutko drzwi do 
sypialni. Straszliwe zmiany zaszły tu od rana. Faxy'emu serce się ścisnęło. 
Zrozumiał, że już nie ma domu: okna otwarte w górze i u dołu, przeciąg 
taki, że skórę by zdarł z najbardziej zahartowanej małpy, i wazon z 
kwiatami na stoliku przy łóżku. Stary Devereux leżał jak nieboszczyk, 
czysty, równiutko ułożony i zupełnie bez sił. Po kilku chwilach otworzył 
znużone, nabiegłe krwią oczy i patrzył na Faxy'ego jakimś odległym, 
ogromnie bolesnym wzrokiem. Faxy wpił się w niego oczami jak wielki, 
wychudły ptak drapieżny; obu dłońmi ściskał na piersiach starą, 
wystrzępioną koszulę i kiwał głową pożyczoną od kościotrupa.
  — Jezusie! — wyszeptał w męce. — Toć czyste ukrzyżowanie.
  — Faxy... dacie mi... papierosa? — jęknął Devereux błagalnym, 
zamierającym głosem.
  — A poproś pan te swoje oślice! — zasyczał wrogo Faxy.
  

IV
  Zaledwie stary pan zaczął po trochu wracać do równo-,wagi po 
przeżytym wstrząsie, znów zjawił się u niego ksiądz .Ring. Nie bacząc na 
to, ile to kosztowało pana Devereux i Faxy'ego, ksiądz Ring przyjął z 
wielką ulgą gruntowne porządki.
  — Mój biedaku! — rzekł ściskając dłoń Devereux i omiatając pokój 
przebiegłym spojrzeniem. — Jak się pan dzisiaj czuje? Wyglądamy lepiej. 
No i co, czy to nie są wspaniałe kobieciny? Proszę mi powiedzieć, czy 
przyzwoicie pana karmią?
  — Bardzo smacznie, proszę księdza — odparł Devereux z takim 
zdziwieniem w słabym głosie, jak gdyby sądził, że po oburzającym 
traktowaniu, jakiego zaznał od sióstr, morzenie głodem było jedyną rzeczą, 
której mógł się od nich spodziewać. — Bardzo smacznie. Dostałem ładny 
kawałeczek kury, dwa kartofelki i trochę kapusty.
  — No, i czego lepszego można żądać? — pochwalił ksiądz mlaskając 
wargami.
  — Tak, rzeczywiście — zgodził się Devereux podnosząc rękę i 
przyglądając się czystej, owłosionej skórze pod rękawem koszuli, jakby się 
zastanawiał, do kogo ona należy. — Dostałem jeszcze budyń ryżowy — 
dodał z namysłem — i filiżankę herbaty.
  — Ach, panie, nim one stąd odejdą, będzie pan biegał jak kucyk w 
cyrku.
  — Obawiam się, proszę księdza, że na to już za późno — westchnął 
starzec, jakby i jemu ta sama myśl już przychodziła do głowy. — Miałem 
ciężkie życie.
  — Tak, tak, to prawda, moja biedna duszo — odpowiedział z 
westchnieniem ksiądz Ring. — I, naturalnie, jak przyjdzie nasza kolej, 
musimy się z tym zgodzić. Powtarzam, musimy się z tym zgodzić — dodał 
stanowczym tonem. — Wcześniej czy później, dla każdego z nas ta chwila 
przychodzi, ale jeżeli mamy czyste sumienie i jeżeli... ach, ^prawda, 
byłbym zapomniał, pamięć zaczyna mnie zawodzić... Przypuszczam, że 
pańskie sprawy są w porządku?
  

  — Co ksiądz właściwie ma na myśli? — wyszeptał Devereux, unosząc 
głowę z nieśmiałą, zaskoczoną miną.
  — Pańskie interesy — odparł ksiądz półgłosem. — Czy wszystko jest w 
porządku? Chodzi mi o to, czy spisał pan testament.
  — Zęby księdzu nie skłamać — odpowiedział wstydliwie stary pan — to 
nie spisałem.
  — No właśnie! Niechże pan posłucha — zaczął perswadować ksiądz 
Ring, przysuwając się z krzesłem bliżej łóżka. — Czy nie byłoby dobrze, 
gdyby pan to zrobił? Bóg widzi, że nie chodzi o tę drobnostkę, którą każdy 
z nas pozostawi, tylko o to, żeby panował pokój i zgoda, kiedy stąd 
odejdziemy. Widywał pan przecież, tak samo jak i ja, ludzi procesujących 
się o parę marnych gratów?
  — Tak, proszę księdza, widywałem.
  — Jakie to zgorszenie — ciągnął ksiądz Ring. — Niech nas Bóg strzeże 
od wszelkiego zła, ale dla 'każdego z nas może nadejść ostatnia godzina. I 
dla mnie może nadejść, choć jestem młodszy od pana.
  — Pewnie będzie potrzebny adwokat, proszę księdza? — spytał 
nieśmiało Devereux.
  — A po cóż tu adwokat? Czy ja nie jestem lepszy od najlepszego 
adwokata? Na zbawienie mej duszy, nie mam pojęcia, dlaczego nie 
poszedłem na prawo. Tak się składa — dodał błyskając okiem spode łba i 
grzebiąc po kieszeniach — że mam akurat przy sobie trochę czystego 
papieru. Mam nadzieję, żem nie zapomniał w domu okularów. Masz tobie, 
zapomniałem! Naprawdę zapomniałem. Taki stary łeb do niczego... A nie, 
jednak tym razem wziąłem je z sobą. Ach, Boże mój — rzekł spoglądając 
na Toma Devereux znad okularów — przecież nie ma miesiąca, żebym tego 
nie robił. Zadziwiająca rzecz, jak wielu ludzi odkłada to do naj-
ostatniejszego momentu... Skoro już tu jestem, możemy spisać chociażby 
zaraz. A te różne koszałki-opałki dopiszę później... Hm, więc od czego 
byśmy zaczęli? Przypuszczam, że chciałby pan zostawić parę funtów na 
msze święte?
  — Bóg widzi, że chciałbym, proszę księdza — odparł pobożnie 
Devereux.
  

  — Taak, no więc powiedzmy, ile? Niech pan wymieni jakąś cyfrę! 
Dziesięć? Dwadzieścia?
  — Myślę, że tak, proszę księdza — zgodził się Devereux z niejakim 
wahaniem.
  —.No, proszę, proszę, niech pan sam powie, ile pan chce — zachęcał 
ksiądz, celując wiecznym piórem jak strzałką w starego pana i obejmując go 
przeciągłym spojrzeniem przez szkła okularów, spojrzeniem jak gdyby za-
wodowym, zupełnie odmiennym od tych spojrzeń, które rzucał ponad 
okularami albo bokiem spoza nich. — Ale niech pan pamięta, że msze 
święte to jest jedyna inwestycja, z której będzie pan mógł czerpać zyski na 
tamtym świecie. To jedyni przyjaciele, którzy o panu na pewno nie 
zapomną. Niech się pan dobrze zastanowi przed powiedzeniem ostatniego 
słowa w sprawie mszy świętych.
  — A ile ksiądz by przeznaczył? — zapytał Devereux, zahipnotyzowany 
błyskaniem okularów jak królik światłami samochodu.
  — No cóż, o tym to pan decyduje. Pan sam wie, na ile go stać. Możliwe, 
że pragnąłby pan przeznaczyć sto funtów. Albo jeszcze więcej.
  — Więc, powiedzmy, sto funtów — oświadczył Devereux.
  — O, to jest człowiek! To rozumiem! Lubię takich, co wiedzą, czego 
chcą. Nie uwierzy pan, ilu ludzi jakby nie mogło się zdecydować, czy mają 
powiedzieć „tak", czy ,,,nie". No, a co zrobimy z... — tu wskazał ruchem 
głowy na drzwi — z świątobliwymi siostrzyczkami? Ludzie na ogół 
oczekują...
  — Czy taka sama kwota byłaby wystarczająca?
  — Szczerze mówiąc, panie Devereux, uważam, że byłaby wystarczająca 
— odparł ksiądz Ring pochylając głowę i obrzucając starego pana 
niezawodowym spojrzeniem znad 0'kularów. — Posunę się nawet dalej. 
Powiem, że to byłoby hojnie. Wszystkie kobiety są do siebie podobne jak 
dwie krople wody. Nie wiem, dlaczego tak się dzieje, proszę pana, ale 
kobieta zawiedziona w miłości zawsze czuje jakiś fatalny pociąg do 
budowania. Budowanie rujnuje te biedne
  

niewiasty. Co głupi zrobił ze swoimi pieniędzmi?... ale pan musi znać to 
stare przysłowie?
  — Znam, proszę księdza.
  — Ta-a-ak... No, a zakonnicy? Jak już jesteśmy przy temacie 
dobroczynności, to co zrobimy z zakonnikami?
  Devereux patrzył na niego błagalnie. Ksiądz podniósł się z krzesła, 
zacisnął usta i splótł ręce na plecach. Stanął przy oknie z głową opuszczoną 
na piersi i, wytężając wzrok nad okularami, spoglądał w dół na ulicę.
  — Patrzcie-no, ten nicpoń Foley, jak to się zakrada do knajpy Desmonda 
— wymamrotał pod nosem. — Hultaj, do grobu wpędzi tę biedną, 
nieszczęśliwą kobitę... Panie Devereux, ja myślę tak — rzekł głośno, 
odwracając się na pięcie i podnosząc głowę jak ktoś, kogo nagle oświeciła 
myśl z góry. — Ja myślę tak. Zakony! Nie moja sprawa krytykować je, Bóg 
mi świadkiem, ale niejedno by pana zadziwiło. Na zbawienie mej duszy, 
niejedno by pana zadziwiło! Te zawiści pomiędzy nimi o nędzne paręset 
funtów! Bieda-czyska, żarliby się o taki drobiazg całymi latami.
  — Ach, tego bym wcale nie pragnął — zauważył Devereux kiwając 
głową z ubolewaniem.
  — Nie pragnąłby pan, naturalnie, że nie — wykrzyknął ksiądz Ring, 
jakby zdumiony przenikliwością starego pana, dając jednocześnie tonem 
głosu do zrozumienia, że nawet gdyby złorzeczenia mnichów nie dosięgły 
pana Devereux na tamtym świecie, to jednak stwarzałyby bardzo niesprzy-
jające warunki atmosferyczne dla modlitw, które miałyby tam go dosięgnąć. 
— Bardzo słusznie, panie Devereux, nie życzyłby pan sobie czegoś 
takiego... No a teraz, przechodząc do spraw bliższych tego domu — 
wyszeptał oglądając się nerwowo przez ramię — co będzie z tym pańskim 
człowiekiem? Ludzie spodziewają się, że go pan zaopatrzy.
  — Okradał mnie, proszę księdza — mruknął Devereux, przy czym na 
jego nalanej twarzy odmalował się wyraz dziecinnej zawziętości.
  — Ach, daj pan spokój, daj pan spokój! — perswadował ksiądz Ring, 
machając z irytacją papierem przed nosem
  

chorego. — Wiem doskonale. To wojsko brytyjskie! Demoralizacja 
tysięcy ludzi.
  — Te parę papierosów, co je chowałem dla siebie, i z tego mnie okradał 
— ciągnął starzec obracając czerwone oczy na księdza; jego głęboki bas 
pulsował jak wiolonczela litością nad sobą. — Żeby księdzu nie skłamać, 
jak schodziłem rano do sklepu, to bardzo często nie miałem co zapalić. 
Jednego papierosa nie miałem!
  — Ach, Boże mój, Boże! — cmoktał ksiądz współczująco i kiwał głową 
nad ludzką niegodziwością.
  — A te paczki z L/uxem — skarżył się Devereux, uroczyście podnosząc 
prawą rękę na świadectwo prawdzie — jak Pan Bóg Wszechmogący patrzy 
na mnie z nieba w tej minucie, on je wykradał, proszę księdza, chodził od 
domu do domu i sprzedawał po sześć sztuk za tyle, co kosztuje butelka 
rozpuszczalnika. A ja siedziałem tu i usychałem z tęsknoty za papierosem!
  — No tak, tak — westchnął ksiądz Ring — ale pan przecie wie, że 
pragnie mu pan przebaczyć to wszystko.
  — Przebaczyć, tak, proszę księdza — upierał się starzec — ale zostawić 
zapis to całkiem co innego. O, co to, to nie!
  — Choćby na znak, że mu pan przebacza! — namawiał ksiądz 
dobrotliwie. — No, jakieś... Ile mam powiedzieć? Tylko na znak! Jakąś 
drobnostkę.
  — Ani pół pensa, proszę księdza — oświadczył Devereux tonem 
sędziego w czarnym birecie. — Ani złamanego pół pensa.
  — No, no, panie Devereux — wstawiał się duchowny — niech będzie 
pięćdziesiąt funtów. Cóż to jest? Taka sumka nikogo nie zuboży ani nie 
wzbogaci, a dla tego biednego nicponia będzie miała duże znaczenie.
  Raptem drzwi otwarły się z trzaskiem i Faxy, który podsłuchiwał przy 
dziurce od klucza, wpadł prosto na nich, wielki, chudy kościotrup z 
wściekłymi oczami i zaciśniętymi pięściami.
  — Pięćdziesiąt funtów? — wrzasnął. — Pięćdziesiąt funtów? Czyście 
wy oba zwariowali?
  

  Stary Devereux usiłował gwałtownie usiąść na łóżku, odrzucał 
opuchniętymi rękami pościel i chwytał ustami oddech, chcąc powiedzieć 
Faxy'emu, co o nim myśli.
  — Ty zbóju! — wychrypiał z głębi krtani. — Jakbym miał ci dać to, na 
co zasłużyłeś, to byś już siedział za kratą.
  — No, no, panie Devereux, niech się pan opanuje — uspokajał go 
ksiądz w obawie, że starzec mógłby skończyć na miejscu, zanim testament 
zostanie choćby tylko naszkicowany. — Niech się pan opamięta — mówił 
odkładając na bok papiery i starając się ułożyć chorego z powrotem na 
poduszkach.
  — Nie dam ani pół pensa — ryczał stary pan, że można go było słyszeć 
po drugiej stronie ulicy. — Ani pół pensa! Niech sobie żyje z tego, co 
nakradł z mojej kasy!
  — A było co kraść z tej panowej kasy, cholerna kupa piniendzy! — 
wysyczał Faxy pochylając nad nim kościstą twarz i wyszczerzając się w 
bezzębnym uśmiechu.
  — Ani pół pensa! — powtarzał Devereux doprowadzony do szału, 
grzmocąc pięściami po kolanach i nadymając się jak balon, aż mu twarz 
sfioletowiała.
  — Dwieście pięćdziesiąt funtów — syknął Faxy przez dziąsła, 
wskazując palcem na swą lewą dłoń, jakby wszystko tam było zapisane. — 
Tyle mi się należy. Wszystko mam czarno na białym. Zaległe pensje. 
Ministerstwo wojny nie da mnie ukrzywdzić.
  — Ty zbóju — dyszał Devereux.
  — Siostro! — zawołał ksiądz Ring otwierając drzwi na oścież. — 
Siostro, jak tam siostrze, proszę natychmiast posłać po policję! Proszę im 
powiedzieć, że chcę, żeby przymknęli tego draba.
  — Niech ksiądz nie woła tej zarazy! — zaświszczał Faxy odciągając 
księdza Ringa od drzwi. Nie bał się policji, ale na samą myśl o starszym 
sierżancie odchodził wprost od zmysłów ze strachu. — Nie trzeba nam tu 
bab. Walczmy uczciwie, jak mężczyźni. Nic więcej nie chcę, ino żeby było 
uczciwie. Nikt by przy nim nie robił tego, com ja robił.
  — Panie Devereux — przemówił z powagą ksiądz Ring —
  

ten człowiek ma rację. Tak, ma rację. Ma prawo do czegoś. Mógłby obalić 
testament.
  — Bóg widzi, proszę księdza, wcale czegoś takiego nie zamiaruję — 
oświadczył Faxy. Usiadł na brzegu łóżka i nagle zaczął szlochać, ocierając 
łzy wierzchem dłoni. — Zasłużyłem na coś lepszego po tylu latach 
ciężkiego życia. Nikt nie wie, com ja przy nim wycierpiał.
  — Słodki Jezu, co ten łotr gada! — wycharczał Deve-reux. — Krwawa 
kiszka i zapleśniała kiełbasa. Proszę księdza, nie miałem w ustach jednego 
kęsa przyzwoitego jedzenia przez te wszystkie lata, co on był u mnie. Ani 
jednego kęsa, póki nie przyszły te święte siostrzyczki.
  — Bo im dawają na borg — zawarczał Faxy potrząsając pięścią przed 
nosem chorego; łzy obeschły mu w jednej chwili, jakby za sprawą czarów. 
— Trza mi było dawać więcej piniendzy zamiast dusić pod kluczem, to by 
pan miał schaboszczaka z kapustą świątek czy piątek. U większych panów 
sługiwałem za ordynansa. Zanadto pan był ściśliwy, stary kutwo, a tera 
przyszła kryska, czy się panu podoba, czy nie podoba, przyszły lekarstwa i 
płyn Jeyesa, i nocniki. Tyle pan ma z tego wszystkiego 'dobra na koniec 
życia.
  — Cicho już bądźcie, cicho! — zażądał ksiądz Ring. — Dostaniecie coś 
niecoś, chociażeście nie zasłużyli. Panie De-vereux, wpisuję dla niego 
także sto funtów. Chyba mi pan nie odmówi?
  — Sto bizunów nahają z dziewięciu rzemieniami — bor-motał stary 
pan. — Księdzu nie mogę odmówić. Niech to będzie moja ofiara... Bodajś 
się udławił! — rzucił miłosiernie Faxy'emu.
  — No, proszę pana, teraz nie zajmę już panu dużo czasu. Zostaje tylko 
Julia.
  — Joan, proszę księdza.
  — Chciałem powiedzieć Joan. Oczywiście, że Joan. A może dziecko... 
wie pan, o kogo mi chodzi. Czy to był chłopczyk? Na zbawienie mej 
duszy, pamięć mnie zawodzi.
  — Nic, proszę księdza — powiedział Devereux zdecydowanym tonem, 
układając się znów na poduszkach i spoglądając w Okno.
  

  — Cóż to znowu? — wykrzyknął zgorszony Faxy. — A toć rodzona 
córka!
  — Nie wasz interes, Donnell. Nikomu nic do tej sprawy.
  — Hm, tu pan nie ma racji, panie Devereux — zawyrokował ksiądz 
Ring, obejmując starego pana zawodowym, poskramiającym spojrzeniem. 
— Powtarzam, tu pan nie ma racji. Jeżeli zaszło między wami jakieś 
drobne nieporozumienie, jeżeli nawet córka przyczyniła panu zgryzoty, to 
nie pora teraz o tym pamiętać!
  — Nie zostawię jej, proszę księdza, ani pół pensa — odparł stanowczo 
chory. — Na nic się nie zda mnie naciskać. Cokolwiek zostanie, niech 
idzie na Kościół.
  — Chryste Panie, spoźrzyj z nieba na tego nieszczęśnika! — 
wykrzyknął Faxy wznosząc w górę ręce. — Kamień ma zamiast serca.
  — Będziecie wreszcie cicho? — warknął ksiądz. — No cóż, panie 
Devereux, rozumiem pańskie uczucia, doskonale rozumiem, ale to nie jest 
tak, jak być powinno. Wie pan, co ludzie by mówili? Czy pan w ogóle ma 
pojęcie, jacy ludzie są niegodziwi w naszym mieście? Mówiliby, że ktoś 
wywarł na pana niedozwoloną presję. Mogliby obalić cały testament z 
powodu jakichś tam... no ilu, powiedzmy? Stu funtów? Dwustu? W 
każdym razie z powodu drobiazgu.
  — Proszę księdza, to jest moja ostatnia wola, a nie księdza — 
oświadczył Devereux z niespodziewaną, zadziwiającą godnością. — Chcę 
księdzu powiedzieć, jakie są moje życzenia, a Donnell niech będzie 
świadkiem. Wszystko poza tym ma iść na Kościół, z wyjątkiem kilku 
funtów na utrzymywanie w porządku rodzinnego grobowca. Devereux, 
proszę księdza, to stara rodzina — dodał ze spokojną dumą. — Byli w 
swoim czasie wybitną rodziną, więc chciałbym, żeby grób był 
uszanowany, kiedy mnie już nie będzie.
  Tegoż wieczora testament został podpisany, a jego treść stała się 
tematem ożywionych dyskusji w mieście. Wiele osób potępiało starego 
Devereux za twardość charakteru i brak ludzkich uczuć, ale jeszcze więcej 
potępiało księdza Ringa za jego łapczywość. Na mocy testamentu Faxy 
uzy-
  

skał kredyt i wrócił do domu zalany na bojowo, wyobrażając sobie, że 
stary Devereux już nie żyje i że ksiądz Ring .wykiwał go z legatu; ale 
zakonnice wyrzuciły go na dwór i zaryglowały drzwi, musiał więc spać na 
słomie w podwórzu Kearneya i obudziwszy się w nocy zaczął wyć niczym 
pies po stracie swego pana.
  Tymczasem Devereux nie zamierzał umierać. Dzięki opiece zakonnic 
zaczął się najwyraźniej poprawiać. Miał ręczny dzwonek na stoliku przy 
łóżku i jak tylko było mu nudno, dzwonił na starszego sierżanta, żeby mu 
dotrzymywał towarzystwa. Nabrał wielkiej sympatii do tej zakonnicy, 
toteż dzwonił, ilekroć mu się przypomniało coś nowego z dziejów rodziny 
Devereux. Jak się zmęczył opowiadaniem, to .trzymał ją za rękę, ona zaś 
czytała mu któryś rozdział z Naśladowania Chrystusa albo Żywoty 
świętych Pańskich.
  — To przepiękna lektura, siostro — powiedział kiedyś głaskając jej 
rękę.
  — A pewnie, nie ma nic piękniejszego — odparł starszy sierżant.
  — Piękna lektura — westchnął Devereux, zapatrzony gdzieś w dal. — 
Prawda, siostro, że bardzo dużo dobrego omija nas w życiu?
  — Ba, Panie Święty, wszystkich nas omija dużo dobrego, ale miejmy 
nadzieję, że Bóg nam to wynagrodzi. Ile słonka w tym życiu, tyle 
ciemności w przyszłym.
  — Chciałbym mieć odrobinę słonka. Siostrzyczka jest dla mnie bardzo 
dobra, nie zapomniałem o siostrze w testamencie.
  O swoim testamencie mówił bardzo dużo, wspomniał nawet, że 'myśli 
go zmienić na korzyść zakonnic. Kłopot polegał tylko na tym, że ksiądz 
Ring nie zechciałby się zgodzić, jako że był sam człowiekiem 
zdecydowanym, a Devereux nie mógł się przekonać do adwokatów, odkąd 
zaczęli mu przysyłać listy. Dotychczas pamiętał z rozgoryczeniem 
grubiański ton niektórych z tych listów. Czasem się ożywiał i nawet 
proponował starszemu sierżantowi, aby mu poczytał jedną z powieści pani 
Braddon. Mówił, że bardzo lubi dzieła pani Braddon.
  

  — Przypuszczam, że siostra kupi mi drugą butelkę tego lekarstwa? — 
zapytał pewnego razu. — Czy przy okazji mogłaby siostra jeszcze coś mi 
kupić?
  — Rozumie się, proszę pana. A co takiego?
  — Właśnie chciałbym... — bąknął wstydliwie — chciałbym mieć 
kropeleczkę oliwy do włosów, jeśli można. Bez oliwy włosy nie chcą mi 
gładko leżeć. Lubię ten gatunek z zapachem, wie siostra.
  Kupiła m'J. oliwę do włosów i czesała go sama, a on patrzył na nią z-
czułością i mówił o jej rękach. Mówił, że .ma takie piękne, delikatne ręce. 
Potem podała mu lusterko, aby mógł się obejrzeć, ale on tak się przeraził 
swego widoku, że łzy stanęły mu w oczach.
  — No — rzekła wesoło — całkiem przystojny mężczyzna!
  — Kiedyś, siostro, byłem bardzo przystojny — powiedział ze smutkiem. 
— Uważano mnie za najprzystojniejszego mężczyznę w mieście. Ludzie 
przystawali na ulicy i oglądali się za mną. Nazywali mnie dandysem 
Devereux. Poprosił ją o nożyczki, żeby przystrzyc wąsy. Umierał 
najpiękniejszą, najbardziej budującą śmiercią, zakonnice po obu stronach 
łóżka odmawiały modlitwy za konających, a kiedy już go oporządziły i 
ubrały do trumny, starszy sierżant zszedł do kuchni i tam popłakał sobie do 
woli w samotności.
  — Ciężkie to nasze życie — powiedziała stara zakonnica do młodej. — 
Czuwa człowiek przy nich dosyć długo na to, żeby się przywiązać, a potem 
albo zdrowieją, albo umierają na naszych rękach i tyle ich widzimy. Gdyby 
chodziło o starego psa, to i tak by człowiek żałował, a to był bardzo dobrze 
wychowany, subtelny staruszek, świeć, Panie, jego duszy.
  Pozbierała i spakowała wszystkie swoje manatki, popatrzyła ostatni raz 
na starego Toma Devereux, na mężczyznę, który głaskał jej dłonie i 
wychwalał, jak nikt inny od jej dziewczęcych czasów, przemyła sobie oczy 
i odeszła z powrotem do klasztoru.
  Nazajutrz po żałobnej sumie Tom Devereux dołączył do
  

swoich przodków za murami zrujnowanego opactwa, które ufundowali oni 
w piętnastym wieku. Kiedy ksiądz Ring wrócił z pogrzebu, Faxy już zaczął 
plądrować. Pośrodku pokoju stały dwa wielkie kufry z żelaznymi 
obręczami. Faxy pożyczył komplet narzędzi. We dwóch otworzyli kufry, 
ale nie znaleźli w nich nic prócz starych śrub, zasuw, .uszczelek, skorup 
potłuczonych wazonów oraz ogromnej kolekcji fajek. Ksiądz Ring do tego 
stopnia nie dowierzał świadectwu własnych oczu, że włożył okulary, aby 
lepiej obejrzeć te fajki. Gotów był raczej uwierzyć, że są to złote monety, 
umyślnie przemienione w fajki.
  — Popełniłem wielki błąd — stwierdził siadając na podłodze obok 
kufra. — Powinienem był go zapytać, gdzie trzyma pieniądze.
  Nadal nie dopuszczał do głowy 'możliwości, że Devereux nic nie 
posiadał. Szukali do północy. Następnego dnia sprowadzili dwóch 
budowlanych. Robotnicy pozrywali wszędzie podłogi, przeszukali 
wszystkie przewody kominowe, kuli ściany we wszystkich tych miejscach, 
gdzie dawał się słyszeć głuchy odgłos. Faxy był wszędzie pierwszy z 
zapaloną świecą, a ksiądz zaraz za nim, gładząc w zamyśleniu podbródek. 
Na ulicy zgromadził się tłum ludzi. Ksiądz od czasu do czasu stawał w 
oknie i chmurnie przyglądał im się znad okularów. Doznawał niemiłego 
uczucia, że ten tłum byłby bardzo zadowolony, gdyby miało mu się nie 
udać.
  Eddie Murphy, przedsiębiorca pogrzebowy, wszedł na górę z 
zafrasowaną miną. Eddie'emu należało się trzydzieści funtów, miał więc 
niezły powód do zaniepokojenia.
  — Znalazł ksiądz? — zapytał.
  — Obawiam się, Eddie — odpowiedział ksiądz Ring spoglądając na 
niego bokiem zza okularów — żeśmy się dali nabrać. Daliśmy się nabrać, 
mój stary, wszyscy. Wielki to zawód, wielki zawód, Eddie, ale na 
zbawienie mej duszy, to był niepospolity człowiek.
  Wziął swój stary, wyświechtany kapelusz filcowy i poszedł do domu.
  

PRAWDZIWY MĘŻCZYZNA
  Myłeś Reilly był przedsiębiorcą budowlanym na małą skalę i nie miał 
szans rozszerzenia swoich interesów ze względu na trudności, jakie 
sprawiało .mu rachowanie. Dla mężczyzny o ekspansywnej naturze 
rachunki to po prostu piekło; zacieśniają i poniżają umysł. A Myłeś był 
ekspansywnym mężczyzną. Ciężki, człapiący, to śmiał się, to znów płakał, 
twarz miał jak zachodzące słońce i jakąś taką budowę, że wydawał się 
dosłownie bez kości. Pomimo swego sadła był to człowiek znękany, gdyż 
targały nim sprzeczne impulsy. Dla tego pierwszorzędnego pracownika nie 
istniała taka praca, choćby najbardziej pochłaniająca, której by nie porzucił 
dla miłej pogawędki, ani taka rozmowa, choćby najrozkoszniejsza, w której 
by nie czyhało utajone poczucie winy. „Boże mój, Joe, obiecałem 
Gaffneyowi, że w sobotę tam będę. Wiem, że powinienem już iść. 
Powinienem, jak Boga kocham, ale tak przepadam za inteligentną 
rozmową. Wiesz, Joe, tego 'mi najwięcej brak — kogoś inteligentnego, z 
kim można by pogadać."
  O ile nie wykazywał szczególnych zdolności do rachunków, o tyle był 
bardzo zdolny do córek. Miał ich trzy, wszystkie pierwszorzędne, ale nie 
zdawał sobie sprawy ze swego właściwego talentu i nie przestawał 
lamentować za synem, którego pragnął nadaremnie. Była to z jego strony 
wielka krótkowzroczność. Wszyscy sztubacy w mieście, wszyscy co do 
jednego, kłaniali się Mylesowi w nadziei, że zdejmując przed nim czapkę 
wbiją mu w pamięć swoją
  

piegowatą fizys i któregoś dnia powie może do swoich córek: „Któż to jest 
ten uroczy chłopak z St. Joseph's Terrace, najlepiej wychowany chłopiec w 
całym mieście? Dlaczego .nigdy do nas nie zajrzy?" Wprawdzie nigdy się 
nie zdarzyło, ,aby powiedział coś w tym rodzaju, ale może to i lepiej, bo 
matki tych chłopców, choć nie dawały do zrozumienia wprost, że córki 
Reilly'ego są dziewczętami swobodnych obyczajów, to jednak bez 
ceremonii nazywały je pędziwia-,trami. Niestety, matki już takie są.
  Były to trzy wspaniałe dziewczyny: Brigid, najstarsza, wysoka i 
władcza niczym wielebna matka przełożona; Joan, najmłodsza, drobniutka 
i przymilna; Evelyn niełatwo było rozgryźć. Zdawało się, że wcześnie 
zrezygnowała z wszelkiej nadziei współzawodniczenia z siostrami i 
pogodziła się z tym, że będzie namiastką syna, który nie przyszedł na 
świat. Ubierała się dosyć niedbale, klęła, piła, mówiła z miejscowym 
akcentem, którego jej siostry się wyzbyły. Poufały sposób bycia Evelyn 
wzbudzał płomienną namiętność do niej u różnych kuternogów, 
bezrobotnych i wdowców w średnim wieku, którzy pisywali do niej listy z 
formalnymi oświadczynami, zaczynając na przykład tak: „Najdroższa 
Panno Evelyn! Od śmierci mojej ukochanej żony, niech odpoczywa w 
pokoju wiecznym, pięć lat temu straciłem wszelką nadzieję, że mógłbym 
spotkać inną damę, która by dla mnie znaczyła tyle samo co ona, aż oto 
miałem szczęście spotkać właśnie Panią. Posiadam siedmioro dzieci, 
najstarsze osiemnaście lat, niezadługo opuści dom rodzinny, a pozostałych 
sześcioro nie sprawia żadnego kłopotu."
  Wreszcie pojawił się na scenie Jim Piper. Nikt właściwie nie 
przypominał sobie, żeby go zapraszano, nikt nie nalegał, żeby znowu 
przyszedł, ale on przychodził i trzymał się Reillyeh. Powiadano, że w 
swoim domu nie czuł się za dobrze. Był z zawodu mechanikiem 
samochodowym. Matka miała stragan, a w wolnych chwilach była 
pewnego rodzaju inkasentką, ściągającą od ludzi głównie szylingi i 
sześcio-pensówki. Podobno właśnie z tego powodu Jim chętnie przebywał 
poza domem. Ale on także potrafił być twardy, o czym pierwszy 
przekonał się ksiądz Ring.
  

  Ksiądz Ring był również inkasentem. Wszystkie ładne dziewczęta, 
które udało mu się wygnać ze świadomych rozmyślań, wracały do niego w 
snach pod postacią banknotów funtowych, z wyjątkiem dziewczyn 
pospolitszych, bardziej wulgarnych, które przybierały postać banknotów 
dziesięcio-szylingowych. Pani Piper była tym zgorszona i kiedy ksiądz 
Ring przychodził po ofiarę na Kościół, broniła się przed nim z całą 
przebiegłością i pasją kolegi inkasenta. Kiedy Jim dorósł, ksiądz Ring 
zdecydował, że będzie o wiele lepiej załatwiać te sprawy z nim, jako że 
był miłym, spokojnym chłopcem, nie mającym w sobie nic z zawiści i 
złości matki.
  Jim zgodził się od razu płacić sam ofiary na Kościół. Wyciągnął portfel 
i wyjął dziesięć szylingów. Cóż, dziesięć szylingów to duży pieniądz dla 
człowieka pracującego, a poza tym było to co najmniej cztery razy więcej, 
niż kiedykolwiek dawała jego matka, ale na widok tego banknotu ksiądz 
Ring poczuł dreszcz wybredniejszego pożądania. Jak mówiłem, banknot 
dziesięcioszylingowy kojarzył mu się w podświadomości z 
wulgarniejszym typem kobiety.
  — Wiesz co, Jim — powiedział z figlarną miną — myślę, że stać by cię 
było ofiarować funta.
  — Niestety nie, proszę księdza — odparł Jim z szacunkiem, usiłując 
spojrzeć mu w oczy, co nigdy nie było rzeczą łatwą.
  — Mnie osobiście — rzekł ksiądz Ring ze smutkiem — jest całkiem 
obojętne, mój chłopcze, ile ofiarujesz, i tak nie ruszę z tego ani pensa, ale z 
drugiej strony, gdybym wziął te dziesięć szylingów, napytałbym sobie 
biedy. Wcale sobie tego nie życzą.
  — Oczywiście, proszę księdza — zgodził się Jim. Poczerwieniał przy 
tym jak burak, ale zachowywał się z największym szacunkiem. — Nie 
będę na księdza nalegał.
  Ksiądz Ring odszedł zatem we wzniosłym nastroju, jak człowiek, który 
obronił zasadę kosztem ciężkiej ofiary osobistej, ale jeszcze tej samej nocy 
zaczął rozmyślać i rozmyślał tak długo, aż obrzydliwie lubieżny banknot 
dziesięcioszylingowy otulił się promiennym wdziękiem siedemnastoletniej 
dziewicy. Wrócił więc po niego do Jima.
  

  — Nie mów nikomu ani słówka — szepnął mu poufnie. — Jakoś to już 
załatwię.
  — Na Boże Narodzenie, proszę księdza — odparł Jim z leciutkim 
uśmiechem, najwidoczniej nie zdając sobie sprawy z uprzejmości, jaką 
ksiądz Ring w swoim przekonaniu mu wyświadczał. — Wielkanocną 
ofiarę już dawałem, ale ksiądz jej nie przyjął.
  Ksiądz Ring zaczerwienił się i omal go nie trzasnął. Był mężczyzną 
namiętnym; sprzeczka pomiędzy kochankami skończyła się, nastąpiła 
absolutna zgoda, spełnienie było tuż-tuż, i oto widział ją, jak się oddala, 
aby spędzić noc z innym mężczyzną — jego piękna, przepiękna dziesięcio-
szylingówka!
  — Przepraszam — warknął — myślałem, że mam do czynienia z 
chrześcijaninem.
  Było to więcej, niż można żądać od mężczyzny. Zanadto się 
niecierpliwił, zanadto. Takie subtelne, dumne stworzenie jak ona! Ksiądz 
Ring znowu pogrążył się w rozmyślaniach, ale im więcej myślał, tym 
bardziej wariackie plany lęgły mu się w głowie. Wpadł na pomysł, aby 
urządzić specjalną kolektę na remont dachu na plebanii, ale czuł, że biskup 
prawdopodobnie przysłałby tylko diecezjalnego budowniczego. Biskupi — 
jak wszystko zresztą — nie byli już tacy jak dawniej; nie mieli żadnej 
powagi, a ekskomu-nika należała do rzeczy praktycznie nieznanych. Po 
dwóch tygodniach wybrał się znowu do Jima.
  — Mój chłopcze — szepnął mu do ucha — będziesz mi potrzebny w 
związku z koncertem parafialnym pod koniec miesiąca.
  Prawdę mówiąc, Jim był bardzo marnym śpiewakiem i tylko ktoś 
porwany wirem namiętności mógł w ogóle uważać go za śpiewaka, ale 
miał w sobie dużo przekory i nabrał teraz pewności, że ksiądz Ring 
przyszedł jedynie po to, aby prawem czy lewem wycisnąć z niego 
pieniądze.
  — Dobrze, proszę księdza — zgodził się gładko. — A jakie będzie 
honorarium?
  — Honorarium? — zachłysnął się ksiądz. — Co za honorarium?
  

  — Za to śpiewanie, proszę księdza.
  Bez zapłaty Jim nie chciał zaśpiewać ani jednej nutki! Po raz pierwszy 
ksiądz Ring zetknął się z czymś tak bardzo zbliżonym do rzeczywistego 
wolnomyślicielstwa; oto jaką reakcję wywoływało wśród świeckich 
tchórzostwo biskupa. Pewien był, że wreszcie rozumie, jakiego rodzaju 
człowiekiem musiał być Wolter. Honorarium!
  Myłeś Reilly strasznie lubił opowiadać tę historyjkę, nie żeby był 
przeciw Kościołowi, ale dlatego, że miał ekspansywną naturę^ i wśród 
małoduszności życia, które go otaczało, czuł się jak w więzieniu. „Boże 
mój, to prawdziwy mężczyzna! — mruczał sięgając znów po kufel z 
piwem. — Mężczyzna, a nie jakieś tam ciepłe kluchy" — dodawał po-
ciągając łyk piwa i tocząc dookoła okrutnym spojrzeniem. Jim podobał mu 
się i gdyby Reilly miał syna, to pragnąłby mieć właśnie takiego. Kiedy 
Evelyn zaręczyła się z Jimem, był tym głęboko wzruszony. „Wybrałeś 
najlepszy kwiatek z całego bukietu — powiedział Jimowi półgłosem, ze 
łzami w oczach. — Boże broń, żadnej nie krytykuję, bo wszystkie trzy 
kocham, ale Ewie to najwyższa klasa. Możliwe, że ciut-ciut charakterna, 
ale bez tego cóż człowiek jest wart?" Swoim córkom opowiadał o Jimie to 
samo, ale one, usposobione romantycznie, nie bardzo zwracały uwagę na 
jego słowa, nawet Evelyn. Mylesa irytowali faceci, z którymi się włóczyły: 
subiekci, drobni urzędnicy bankowi w flanelowych spodniach i 
sportowych marynarkach, tenisiści, dżentelmeni obnoszący na proszonych 
herbatkach tace z kanapkami. „Proszę bardzo, ma pan ochotę na tę czy na 
tamtą?" Boże Wszechmogący, któż mógłby się z czymś takim pogodzić? 
Kiedy Jim zaczął przynosić Evelyn co tydzień dziesięć szylingów z pensji, 
aby je wpłacała na swoją książeczkę oszczędnościową na koszty wesela, 
Myłeś wyciągnął z tego naukę dla córek. Oto solidny, przyzwoity 
rzemieślnik — mężczyzna, prawdziwy mężczyzna — nie żaden z tych w 
sportowych marynareczkach i flanelowych porciętach, co prędzej sami by 
naciągnęli dziewczynę na dziesiątaka. Jak Evelyn uzbiera dwieście funtów, 
to on, ojciec, sam wybuduje dla młodych dom. Taki dom, jakiego jeszcze 
nie wi-
  

działy: nowoczesny, jak tylko można sobie życzyć, z wszystkimi 
urządzeniami dla zaoszczędzenia pracy, ale jednocześnie będzie to dom, 
prawdziwy dom, a nie jakieś zatracone betonowe pudełko. Dziewczęta 
słuchały go ubawione;
pełne temperamentu gderanie i lamenty ojca były dla nich zawsze źródłem 
uciechy, ale nigdy nie brały tego poważnie.
  — Sam nie wiesz, w co się wrabiasz — powiedziała kiedyś Evelyn 
cierpkim tonem do Jima. — Możliwe, że zaręczyłeś się ze mną, ale ożenisz 
się z moim tatą. Największy błąd, jaki człowiek może popełnić, to jak się 
wdaje w zbyt bliską komitywę ze swoimi teściami.
  W istocie Jim cieszył się większą sympatią u ojca niż u córek. 
Naturalnie ich nie prześladowało wyobrażenie syna, którego los im 
odmówił. Evelyn bardzo lubiła Jima i gdyby tylko dano jej szansę, może by 
nawet go pokochała, ale poczucie niższości wobec sióstr czyniło ją 
szczególnie wrażliwą na ich krytyczne uwagi. Nie rozumiały, co takiego 
widzi w Jimie, tym biednym typie, który odwiedzał ich tylko dlatego, że 
było mu źle we własnym domu. A te dziesięć szylingów tygodniowo 
wykańczało go w oczach sióstr. Nie mieściło im się po prostu w głowie, 
jak dziewczyna o pewnej subtelności uczuć może chodzić z mężczyzną, 
który odkłada dziesięć szylingów tygodniowo na koszty swego wesela. 
Evelyn broniła go, jak umiała, ale w skrytości ducha czuła, że siostry mają 
rację i że, jak zwykle, ona dostała od życia tylko namiastkę — uczciwego, 
biednego fujarę mechanika, na którego siostry kręciły nosem.
  Przed Bożym Narodzeniem wyszła do miasta po zakupy, mając w 
torebce pieniądze na żywność dla domu na cały tydzień. Na ulicy wpadła 
na paczkę znajomych chłopców, którzy przyjechali z Dublina na ferie, i 
zaczęło się popijanie. Bez przerwy powtarzała, że wzięła z domu wszystkie 
pieniądze i naprawdę powinna już iść po sprawunki, ale wszyscy 
Reilly'owie odznaczali się wybitną zdolnością pamiętania, co powinni by 
zrobić, i nierobienia tego, więc początkowe protesty Evelyn stały się w 
końcu zwykłym numerem popisowym. Chłopcy mówili, że Evelyn jest 
równa babka. Wróciła do domu nieźle wstawiona i tylko z połową
  

potrzebnych zakupów; Brigid na przywitanie trzasnęła ją w twarz.
  Evelyn wiedziała, że powinna by zabić Brigid, ale i tego nie zrobiła. 
Poszła tylko do swego pokoju i zaczęła płakać. Później przyszedł po nią na 
górę Jim, żeby wybrać się razem na pasterkę. On także był odrobinę pod 
gazem, ale w Jimie alkohol wyzwalał tylko zdolność mówienia, bez żadnej 
serdeczności. Rozbudzał w nim poczucie abstrakcyjnej sprawiedliwości, 
toteż zamiast, jak by powinien, pocieszać i uspokajać Evelyn, zaczął 
dowodzić, że jej postępowanie było bezsensowne.
  — Boże drogi — mówił z niewydarzonym krasomówczym gestem — 
czegoś się spodziewała? Biedna Brigid stara się uszykować wszystko na 
święta, a ty zalewasz się w pestkę w knajpie Johnny'ego Desmonda, z 
Casserleyem i Doyle'em, i z Maurice'em Leniwcem. Jasne, że się wściekła, 
to całkiem naturalne.
  — Tak, jasne — krzyknęła Evelyn stając nagle w płomieniach gniewu. 
— Jak zwykle, wszystko to z mojej winy.
  — Tu nie chodzi o żadne „jak zwykle" — tłumaczył jej rozsądnie i 
obrzydliwie płytko. — Po prostu nie wiesz, jaką dobrą masz siostrę. 
Zastępowała ci matkę. Rozumiesz, matkę? Chciałbym mieć taką matkę jak 
ona.
  — Jeszcze masz czas wybierać — warknęła Evelyn nie posiadając się z 
oburzenia.
  — Nie byłbym dla niej dosyć dobry — odpowiedział Jim z wstrętną 
uniżonością.
  — Jeżeli nie jesteś dosyć dobry dla niej, to i dla mnie nie jesteś dosyć 
dobry.
  — Nie mówiłem, że jestem. Pogodzisz się z nią i pójdziemy na pasterkę?
  — Idź do diabła! — bryznęła Evelyn.
  Przez całe święta rozmyślała o Jimie, o swoim słabym charakterze i 
garbatym szczęściu, a nazajutrz po świętach, w nastroju rozczarowania, 
który zawsze ogarnia człowieka po Gwiazdce, wciąż przekonana, że na 
całym świecie nie ma nikogo, komu zależałoby na niej choć troszeczkę, 
podjęła na poczcie oszczędności Jima i wsiadła na statek od-
  

pływający do Londynu. Reilly'owie mieli tam znajomych, bardzo 
niecnotliwą rodzinę Ronanów, którzy mieszkali kiedyś na tej samej ulicy, 
ale musieli bardzo spiesznie się wynieść.
  To był dopiero skandal! Jedyna Joan miała dla Evelyn jakieś 
wyrozumiałe słowo; twierdziła, że choć naturalnie Evelyn źle postąpiła 
kradnąc te pieniądze, to jednak ucieczka 'była jedynym przyzwoitym 
sposobem wycofania się z niemożliwego do przyjęcia małżeństwa. Tak, 
ale Joan, poza tym, że nie lubiła Jima, przepadała za romantycznymi i 
podniecającymi wydarzeniami. Jeśli chodzi o Brigid, to jej romantyczność 
tłumiła nieco macierzyńska troska;
wiedziała, że na nią spadnie obowiązek bronienia Joan przed ciężką ręką 
ojca, a wszystko stało się dziesięć razy trudniejsze z powodu krążących 
obecnie gadek, jakoby panny Reilly były rzeczywiście takie, za jakie 
uważały je matki sztubaków.
  Co do Mylesa, fo był on załamany, a przynajmniej tak bliski załamania, 
jak mu na to pozwalał jego temperament. „Jedyny przyzwoity chłopiec, 
który u nas bywał — powiedział ukrywając twarz w dłoniach — i właśnie 
on musiał zostać obrabowany, obrabowany przez moją córkę. Boże mój, 
Brigid, czy to nie straszne?" I zaczął cicho płakać. „Kochałem tego 
chłopca, kochałem jak rodzonego syna. Mogłem szczęśliwie przeżyć u 
niego moje ostatnie lata. I ten domek, com miał dla niego zbudować, i 
wszystko, wszystko przepadło!" Potem bił pięściami o ścianę i krzyczał: 
„Boże mój, żebym tylko mógł dostać ją w swoje ręce, zadusiłbym! Evelyn, 
Evelyn, nigdy nie myślałem, że właśnie ty okryjesz mnie taką hańbą."
  Jim przyjął tę sprawę tak, jak można się było spodziewać po młodym 
człowieku jego pokroju. Zdawało się, że najbardziej się martwi o Mylesa. 
Wyciągnął go na piwo; Reilly siedział z oczami pełnymi łez, a w pewnej 
chwili rozcapierzył ogromne łapska jak szpony i w milczeniu zacisnął je w 
powietrzu wokół czegoś, co w jego wyobraźni było szyją córki.
  — O tak chciałbym z nią zrobić — powiedział w końcu.
  

  — Ach, po cóż pan to wciąż na nowo przeżuwa? — odrzekł Jim z 
wyrzutem. Myłeś przymknął oczy i pokręcił głową.
  — A cóż innego mogę robić, do diaska? — zapytał niemal ze szlochem. 
— Nie chodzi o te pieniądze, nie chodzi o pieniądze, mój chłopcze. Ja ci 
wszystko zwrócę.
  — Nic podobnego — powiedział Jim przyciszonym głosem. — To 
sprawa pomiędzy Evelyn i mną. Pan nie ma z tym nic wspólnego.
  — Nie, nie, Jim, ja za to odpowiadam, ja odpowiadam w całości — 
wykrzykiwał Myłeś, kołysząc się w udręce z boku na bok. Oburzała go 
sama sugestia, że on mógłby za to nie odpowiadać; gdyby miał pieniądze, 
wolałby zapłacić dziesięć razy tyle niż dźwigać taki ciężar. Jim jednak znał 
jego niezwykłą zdolność do rozprawiania o tym, co należałoby uczynić, 
bez czynienia tego, a nawet bez jakichkolwiek perspektyw uczynienia 
tego. Po paru tygodniach burza uczuć wyładowała się i pozostała z niej 
obietnica udzielenia Jimowi fachowej pomocy przy budowie domu, gdy 
zechce go zbudować dla dziewczyny, która zastąpi Evelyn. Ale Jim nie 
okazywał nawet chęci zastąpienia Evelyn jakąś inną dziewczyną. Przez 
kilka miesięcy pił więcej, niżby należało.
II
  I oto, gdy całe poruszenie przycichło, gdy Jim przestał odwiedzać dom 
ReUlych i nie było już w ogóle mowy o spłaceniu mu tych 
dziewięćdziesięciu funtów, nagle Evelyn wróciła do domu. Nie urządzała 
żadnych głupich hec z podkradaniem się wcześnie rano do kuchennego 
wejścia. Miała na sobie wytworny kostium prosto z igły, do tego kapelusz 
z rondem jak obręcz, a zajechała przed dom samochodem. Brigid 
obserwowała młodszą siostrę, gdy ta płaciła kierowcy, i twarz jej miała 
przy tym stary, posępny wyraz.
  — Pewnie to reszta tamtych pieniędzy? — spytała cierpko.
  

   — Jakich pieniędzy? — odparowała Evelyn, z miejsca przyjmując 
postawę obronną.
   — Co? Może okradłaś jeszcze jakiegoś mężczyznę? Jakich pieniędzy, 
dobre sobie!
   — Tamte już dawno się rozeszły — oświadczyła wyniośle Evelyn. — 
Zwrócę je. Przecież chyba dostanę pracę?
  — Może dostaniesz — odpowiedziała Brigid. — Jeżeli Jim Piper 
zechce ci wystawić opinię.
  Myłeś powstał i sztywno jak na szczudłach odszedł na górę do swojego 
pokoju. Był okropnie wzburzony. Oznajmił Brigid, że zadusi Evelyn 
gołymi rękami, ale wpadł w jeszcze większą pasję, kiedy Brigid zwróciła 
mu ostro uwagę, że powinien by raczej użyć kija. Powiedział jej, że nie 
lubi, gdy ktoś mówi do niego w taki sposób. Rzeczywiście nie lubił. 
Trzeba przyznać, że znajdował się w bardzo trudnej sytuacji. Zaraz po tym 
upadku Evelyn Brigid zaczęła zaprowadzać w domu atmosferę surowej 
moralności, za bardzo przypominającą czasy jej matki, aby mogła być 
zdrowa. W odróżnieniu od rządów matki, teraz Myłeś nie mógł 
rozładować tej atmosfery czułościami i pocałunkami ani nawet złagodzić 
jej łzami. Córka żądała, aby się trzymał ustalonych godzin; choć uginał się 
pod ciężarem bezlitosnej odpowiedzialności, żądała od niego, aby odma-
wiał sobie jedynej pociechy, jaką była pogwarka z przyjaciółmi po całym 
dniu pracy. Brigid miała twardy charakter, w ogóle nie zwracała uwagi na 
to, w jakim napięciu żyje ojciec.
  Pomimo wszystkich wad Evelyn, nikt nie mógł powiedzieć tego o niej. 
Możliwe, że miała słaby charakter, że była złodziejką i zasłużyła, aby ją 
zadusić, ale gdy ojciec wracał do domu trochę zawiany po paru głębszych, 
zawsze umiała przemówić odpowiednim tonem, bo przecie ojciec 
wiedział, że źle postąpił, i nie trzeba mu było tego przypominać. Pamiętał, 
że poprzysiągł nie puścić jej nigdy więcej na próg domu, ale, do diaska, 
wszak była jego córką i — choć wolałby takiej rzeczy nie mówić — 
cieszył się, że wróciła.
  Joan także była rada i dawała to poznać. Flirtowała właśnie na zabój z 
jednym urzędnikiem z banku, pięknym
  

i strasznie namiętnym chłopcem, ale Brigid, jakby jej wywietrzało z 
pamięci, co sama wyprawiała z Benem Hennes-sym, pilnowała siostry jak 
wściekła. Brigid znalazła sobie prawdziwego starającego, właściciela 
sklepu z tekstyliami, niejakiego Considine'a, ponieważ zaś kupcy bławatni 
są na ogół ludźmi niesłychanie przyzwoitymi, wolała już więcej nie 
ryzykować. Rodzina Reillyeh musiała prowadzić się przyzwoicie, choćby 
to ich miało wpędzić do grobu. Swoim ciętym językiem Brigid raz po raz 
dawała wyraźnie do zrozumienia, że Evelyn jest w domu niepożądana. 
Joan uważała, że to obrzydliwie ze strony najstarszej siostry.
  Poza tym opowiadania Evelyn o życiu w Londynie były dla Joan 
objawieniem. Wyglądało na to, że Evelyn, przejęta wstrętem do samej 
siebie i do świata, wdała się w jakąś paskudną, idiotyczną przygodę 
miłosną, której jedynym celem miało być dalsze samobiczowanie. Dopiero 
gdy sobie uprzytomniła, że mężczyzna, z którym się zeszła, gardzi nią 
prawie tak samo, jak ona gardzi sobą, zerwała z nim i wróciła do domu. 
Joan przypisywała to wszystko nieszczęśliwemu charakterowi siostry oraz 
jej niezdolności do brania z życia tego, co w nim jest najlepsze. Na 
miejscu Evelyn ona postępowałaby całkiem inaczej. Nie pozwoliłaby żad-
nemu mężczyźnie, aby nią gardził; z całą pewnością sama nie gardziłaby 
sobą i w żadnym wypadku nie byłaby wróciła do domu. Sprawa ta do tego 
stopnia podniecała wyobraźnię Joan, że dziewczyna myślała nawet o tym, 
aby wyjechać z domu, po prostu dla pokazania Evelyn, jak należy 
załatwiać takie rzeczy.
  Ale pozostawało jeszcze coś, z czym Evelyn musiała się liczyć. Musiała 
spojrzeć w twarz Jimowi. Była to jedna z tych ciężkich prób, które narzuca 
małe miasto; nie można jej uniknąć i nie można się do niej z góry 
naprav/dę przygotować. Któregoś wieczora, gdy wracała późno od przy-
jaciółki, wpadła prosto na Jima. Nie mogła się już wycofać. On był 
okropnie zaskoczony, choć starał się nie pokazać tego po sobie. Uchylił 
czapki i przystanął. Evelyn także stanęła. Gdy wreszcie doszło do próby, 
nie potrafiła wymi-
  

nać go i pójść dalej; była dziewczyną o słabym charakterze.
  — Cześć, Evelyn - - powiedział zdziwionym tonem.
  — Cześć — wydusiła ze ściśniętego gardła.
  — Przyjechałaś na urlop? — zapytał. Jak gdyby nie wiedział!
  — Nie, na stałe.
  — Zatęskniłaś za domem? — próbował podtrzymywać rozmowę.
  — Nie! Na miłość boską — krzyknęła w nagłej pasji — jeżeli chcesz 
ze mną rozmawiać, to odejdźmy stąd w takie miejsce, gdzie nie będzie 
się na nas gapić całe miasto.
  Prowadziła w milczeniu, idąc szybko; gotowało się w niej od 
powstrzymywanej złości i upokorzenia. Jim sadził obok niej długim 
krokiem, z rękami wciśniętymi w kieszenie trencza. Skręciła w Aleję 
Zakochanych, gdzie spotykali się za czasów jego zalotów. Była to długa, 
ciemna, kręta droga pomiędzy dwiema posiadłościami ziemskimi, z obu 
stron obrzeżona wysokim murem. Nagle odwróciła się do niego jak 
osaczone zwierzę.
  To nadzwyczajne, do czego kobieta jest zdolna we własnej obronie! 
Krzyczała na niego. Mówiła, że wszystko to jego wina, bo dlaczego był 
takim ciamajdą? Że gdyby miał w sobie choć iskierkę męskości, to nie 
pozwoliłby, żeby w domu traktowali ją w taki sposób, przecież wiedział, 
jak jej serce krwawiło, ale nie miał odwagi ująć się za nią. Dawała niemal 
do zrozumienia, że to on gwizdnął jej oszczędności. Jim nie próbował jej 
przerywać.
  — No cóż — bąknął nieprzekonująco, kiedy się wreszcie wygadała — 
nie ma sensu płakać po rozlanym mleku.
  — Ach, gdyby to chodziło tylko o mleko! — Tu Evelyn się rozpłakała. 
— U tych Ronanów to czysty dom noclegowy. Wcale nie chciałam zabrać 
ci tych pieniędzy. Chciałam wziąć posadę i odesłać ci wszystko, ale oni 
ciągle tylko
skamlali i żebrali, aż wszystko się rozeszło do ostatniego pensa.
  — Możemy dziękować Bogu, że nie skończyło się go
  

rzej — rzekł wyciągając do niej rękę. — W każdym razie jesteśmy teraz 
kwita, tak?
  Zarzuciła mu ręce na szyję i ściskała go jak szalona. Szlochała 
histerycznie, a on klepał ją delikatnie po plecach i mówił coś cicho, 
uspokajająco. Nie powiedziała mu o tamtym facecie w Londynie. Chciała 
zapomnieć o tej sprawie, bo ile razy o niej pomyślała, musiała się 
wstydzić. Poza tym uważała, że Jima to nie powinno obchodzić.
  Od tego wieczora zaczęli się znowu widywać, ale już nie jak dawniej, 
tylko w sekrecie przed swymi rodzinami. Oboje czuli się tym skrępowani. 
Evelyn nie chciała zapraszać Jima do domu, on zaś był zanadto dumny, 
żeby się wprosić. Prawdę mówiąc, uważała, że jego zachowanie 
dowodziło, jak zwykle, braku męskości. Powinien był w ogóle się nie 
ukłonić, kiedy ją spotkał na ulicy, a jeżeli już tego nie zrobił, to powinien 
był się upić i stłuc ją na kwaśne jabłko, tym bardziej że tak źle się 
prowadziła w Londynie. W świetle faktu, że wcale nie powiedziała mu o 
tym, co się w Londynie działo, jego postępowanie wydawało się Evelyn 
jeszcze bardziej nie do usprawiedliwienia; cierpiała z tego powodu prawie 
tak, jakby to była jej wina. Spotykali się po zapadnięciu zmroku, w 
ustronnych zakątkach, toteż upłynęło parę tygodni, zanim zaczęły krążyć 
po mieście plotki, że znowu ze sobą chodzą. Joan była gorzko 
rozczarowana, miała lepsze mniemanie o Evelyn. Brigid, dostrzegając 
świetną sposobność do zatuszowania skandalu z kradzież?? pieniędzy, 
zaczęła raptem śpiewać z innego tonu i zażądała, aby Jim odwiedzał jej 
siostrę w domu, Evelyn jednak odmówiła nachmurzona. W tym okresie 
chodziło jej głównie o to, aby trzymać Jima z dala od Joan, żeby 
przypadkiem nie wyszedł na jaw londyński skandal. Nie żeby posądzała 
siostrę o chęć zdradzenia jej, ale Joan nie wiadomo dlaczego była strasznie 
dumna z przygody Evelyn i z pewnością zaczęłaby się przechwalać. To 
była najgorsza bieda z tą romantyczną siostrą.
  — Jeżeli masz zamiar wyjść za mąż za Jima Pipera — zauważyła 
Brigid — to robisz bardzo słusznie.
  — Jim Piper nie powiedział, że chce się ze mną ożenić.
  

  — Po co w takim razie chodzicie z sobą?
  — A po co w ogóle ludzie z sobą chodzą? — spytała Eve-lyn 
wzgardliwym tonem,
  Dopiero po paru miesiącach Brigid miała zrozumieć, dlaczego Evelyn 
tak uparcie wzbraniała się zapraszać Jima, wtedy jednak było już za 
późno. Joan wiedziała, ale nie chciała jej mówić. Evelyn powiedziała 
Jimowi pewnego wieczora w lecie, na skraju lasu. Oznajmiła mu o tym z 
miną po chłopięcemu beztroską i fanfarońską, z papierosem w ustach. 
Jim osłupiał.
  — Jesteś tego pewna, Ewie? — zapytał delikatnie.
  — Zupełnie pewna. Joan wszystko sprawdziła w bibliotece.
  Zaśmiał się gorzko, z zakłopotaniem, i położył się na ziemi podkładając 
ręce pod głowę.
  — Muszę przyznać, że to dla mnie trochę niespodziewane. Co teraz 
zrobimy?
  — Najwyżej będę musiała wrócić do Ronanów — odparła Evelyn 
lekceważącym tonem. — Nie będą mieli nic przeciwko temu. Najgorszy 
łajdak musiałby się dobrze napocić, żeby ich zgorszyć.
  — Tak, chyba tak — zgodził się Jim ze smutkiem. — Jeszcze nie 
możemy sobie pozwolić na przyspieszenie...
  — Nikt cię nie namawia, żebyś cokolwiek przyspieszał — naskoczyła 
na niego gniewnie. — Wybij to sobie z głowy.
  Przez chwilę siedziała w milczeniu, potem podniosła się szybko, 
otrzepała spódniczkę i przelazła przez płot na drogę. Jim, z nosem na 
kwintę, poszedł w jej ślady. Gdy zeskakiwał z płotu, odwróciła się w 
porywie nagłej złości.
  — Tylko nie próbuj iść za mną! — krzyknęła mu prosto w twarz.
  —- Ależ dlaczego? — zapytał zdumiony.
  — Dlaczego? Dlaczego? — przedrzeźniała go. — Jakbyś sam nie 
wiedział! O, nielicho mnie wystawiłeś do wiatru! Chciałeś sobie odebrać, 
co ci się należało za twoje pieniądze, i odebrałeś, jeżeli ci to sprawia 
satysfakcję.
  — Nie sprawia mi to żadnej satysfakcji — odrzekł Jim podniesionym 
głosem. Na jego twarzy malowała się dziw
  

na, bolesna zawziętość. Wepchnął, ręce w kieszenie spodni i stał z szeroko 
rozstawionymi nogami. Głos jego był teraz bezdźwięczny. — I niczego nie 
chciałem sobie odbierać, choć miałem dosyć powodów.
  — Miałeś. Te twoje śmierdzące pieniądze. Żałuję, że je w ogóle 
widziałam na oczy.
  — Nie chodzi o pieniądze.
  — No, to o co?
  Nie odpowiadał. Nie było potrzeby. Pod jego oskarżyciel-skim 
spojrzeniem Evelyn znowu poczerwieniała. Nigdy nie przeszło jej przez 
myśl, że mógł o tym wiedzieć.
  — Pewnie Joan ci coś napaplała? — burknęła cierpko.
  — Nikt mi nic nie napaplał — odpowiedział wzgardliwie. — Od 
pierwszego wieczoru, jak tylko cię spotkałem, od razu wiedziałem 
wszystko. Nie potrafiłaś tego ukryć.
  — Nie starałam się wcale ukrywać — uniosła się gniewem. — Przed 
tobą nie mam nic do ukrywania.
  — A ja ci tym nie wykłuwam oczu. Ożenię się z tobą i tak, jak tylko to 
będzie możliwe.
  — Ożenisz się? — Plunęła. — Choćbyś był ostatnim żywym 
stworzeniem r-a ziemi, nie wyszłabym za ciebie, ty glisto!
  Odchodziła aleją w stronę miasta, upokorzona do głębi swej istoty. 
Gdyby była odeszła nic mu nie mówiąc, mogłaby zachować dumę, ale 
wiedziała dobrze, że z tej rozpaczy właściwie prosiła go, żeby się z nią 
ożenił, a co gorsze — prosiła pod oszukańczym pretekstem. Nie żywiła 
takich zamiarów wtedy, gdy milczała o londyńskiej przygodzie;
chodziło jej wówczas tylko o oszczędzenie własnych zranionych uczuć, ale 
teraz uświadamiała sobie, że gdyby ta historia miała się roznieść, 
wyglądałoby na to, że ona, Evelyn, nie jest nic a nic lepsza od pierwszej z 
brzegu panny Pusz-czalskiej, która udaje niewiniątko, aby zaciągnąć faceta 
przed ołtarz. Cokolwiek by teraz zrobiła, nie mogła już zapobiec takiej 
interpretacji jej postępowania. Wróciła do domu wściekła i nieszczęśliwa i 
z rozpędu wygarnęła wszystko w paru zdaniach przed Brigid.


  — Wytrzaśnij 'mi skąd'trochę pieniędzy. Spodziewam się dziecka i będę 
musiała to odbyć w Londynie.
  — Spodziewasz się...? — powtórzyła powoli Brigid, blednąc na twarzy.
  — Dziecka! Dziecka! — krzyknęła ze złością Evelyn.
  — To Jim Piper?
  — Mniejsza z tym, kto.
  — Będzie musiał się z tobą ożenić.
  — Nie będzie musiał. Prosiłam go o to. Powiedział, żebym poszła do 
wszystkich diabłów.
  — No, to jeszcze zobaczymy.
  — Nic nie zobaczymy. Zadawałam się także z jednym facetem w 
Londynie i Jim się dowiedział.
  — Zada... więc to takimi rzeczami się zajmowałaś w Londynie!
  — Takimi rzeczami się zajmowałam — zadrwiła Evelyn. — Tak czy 
owak, nie wyszłabym teraz za Jima, choćby mnie o to prosił na kolanach.
  Po tej rozmowie poszła się położyć, a Joan, po raz pierwszy trochę 
zatrwożona, zaniosła jej podwieczorek na górę. Myłeś najpierw się 
rozpłakał, a potem wyszedł z domu i upił się. Gdyby chodziło o kogoś 
innego, mówił, to poszedłby natychmiast i zabił go własnymi rękami, ale 
faceta okradzionego ze wszystkich oszczędności! Na tym polega 
prawdziwa tragedia ludzi biednych, ubóstwo odziera człowieka z szacunku 
dla samego siebie i uniemożliwia zmycie upokorzenia we krwi. Krwi, tego 
mu było trzeba. Ale Brigid nie życzyła sobie niczyjej krwi. Życzyła sobie 
wyjść za mąż za Considine'a, kupca bławatnego, i choć Considine, jak na 
kupca bławatnego, był bardzo tolerancyjny, nie chciała mu dostarczyć 
żadnych więcej powodów do okazywania tej tolerancyjności. Wypadła z 
domu jak tfurza, aby przeprowadzić rozmowę z matką Jima.
  Mimo swej odpowiedzialnej pozycji w domu rodzinnym, Brigid była 
wciąż jeszcze w pewnym stopniu dzieckiem. Pani Piper, stojąc oparta 
jedną ręką o stół, a drugą wziąwszy się pod bok, panowała nad sytuacją od 
pierwszej chwili. Z najniewinniejszą w świecie miną zapytała, jakim sposo
  

bem coś podobnego mogło się zdarzyć w przyzwoitym domu, kiedy zaś 
Brigid zapewniła ją, że ta rzecz nie zdarzyła się w domu, pani Piper 
powiedziała, jak to jednak szczęśliwie, że Evelyn nie nabawiła się w 
dodatku zapalenia płuc. W dyskusji z nią Brigid miała akurat takie szansę, 
jak nagi, naiwny dzikus w walce przeciw wrogowi uzbrojonemu w 
karabiny maszynowe.
  Podczas gdy z sobą dysputowały, wszedł Jim i powiesił czapkę na kołku.
  — Wiesz, w jakiej sprawie przyszłam — zwróciła się do niego Brigid 
wyzywającym tonem.
  — Gdybym nawet nie wiedział, to mogę się domyślić — odparł ze 
skąpym uśmiechem.
  — Evelyn nie ma matki.
  — Ale ma kogoś równie dobrego jak matka — powiedział Jim po prostu 
i nagle Brigid pojęła, że szacunek, jaki jej Jim okazywał, nie był czymś 
takim, co by odsuwał na bok albo znów przywoływał według swojego 
widzimisię. Umocniło to w niej na nowo poczucie godności własnej i 
pewności siebie.
  — Ożenisz się z nią, Jim? Zrobisz to dla mnie? — zapytała.
  — Ożenię się natychmiast, jak tylko będę mógł — odpowiedział z 
uporem, wpychając ręce w kieszenie spodni, co czynił zawsze, gdy 
odczuwał potrzebę upewnienia się, że mocno stoi na nogach. — Będę mógł 
się ożenić prawdopodobnie za rok, ale teraz nie mogę.
  — Ach, Jim, za rok to będzie za późno! — wykrzyknęła Brigid. — 
Dziewczyna w jej sytuacji może się obyć bez własnego domu, ale nie może 
się obyć bez męża.
  — Więc zaczynać życie w odnajętych pokojach, i do tego z dzieckiem, 
tak? — odrzekł z pogardą. — Za dużo widziałem takich, co zaczynali w 
ten sposób, ale nie widziałem nikogo, kto by do czegoś doszedł.
  Brigid patrzyła na Jima z powątpiewaniem. Nie wierzyła mu; była 
przekonana, że odwleka on sprawę tylko z powodu rozgoryczenia zdradą 
Evelyn. To właśnie podpowiedziało jej fałszywe posunięcie.
  

  — Wiem, że z tym mężczyzną w Londynie... że prowadziła się 
okropnie. Dziś dopiero się dowiedziałam. Ale jestem pewna, że okażesz 
się na tyle wielkoduszny, aby jej przebaczyć ze względu na jej obecny 
stan.
  Wyraz twarzy Jima przekonał ją, że miała słuszność. Był to wyraz bólu, 
upokorzenia i konsternacji, ale głos jego nadal brzmiał pewnie.
  — Gdybym jej nie przebaczył, nie byłbym teraz w takim położeniu.
  — Co takiego? — wtrąciła się pani Piper. — Co to znów za historia z 
jakimś mężczyzną w Londynie? Aha, więc tego jej się zachciało, tej 
włóczędze! A teraz próbuje zwalić winę na mego niewinnego chłopca!
  — Na nikogo nie próbuje zwalić winy — oświadczył Jim tonem, w 
którym po raz pierwszy zabrzmiał prawdziwy gniew. — Ja ponoszę 
odpowiedzialność i nie zaprzeczam temu, ale teraz nie mogę się z nią 
ożenić. Będzie musiała wyjechać do Londynu.
  — Ależ my nie mamy pieniędzy na wysłanie jej do Londynu — 
zirytowała się Brigid. — Znasz doskonale naszą sytuację.
  — Część kosztów ja pokryję — odparł Jim. — I zapłacę za dziecko, ale 
nic poza tym.
  — Niech płaci z tego, co ukradła — syknęła pani Piper. — Ach, Jezusie, 
niejedna przyzwoita rodzina wyżyje za mniejsze pieniądze.
  — Idę stąd prosto do księdza Ringa — zagroziła zdesperowana Brigid.
  — Możesz zaoszczędzić sobie fatygi — odparł Jim kategorycznie. — 
Ring nie zmusi mnie do ożenku z Evelyn ani z żadną inną.
  W ustach tak młodego człowieka były to mocne słowa, ale sam ksiądz 
Ring nie spodziewał się po Jimie niczego innego.
  — Zrobię co w mojej mocy — powiedział duchowny do Brigid, ściskając 
ze współczuciem jej ramię — ale nie mam wiele nadziei. Szczerze mówiąc, 
nie oczekiwałem niczego lepszego. Jedyne, co mogę zrobić, to zobaczyć się 
z Lane'em.
  

  Poszedł do domu pracodawcy Jima, Micka Lane'a, aby z nim 
porozmawiać w tej sprawie.
  — Mógłbyś mu powiedzieć, że jak się z nią nie ożeni, to go wylejesz z 
pracy — zaproponował Lane'owi.
  — O, jak Boga kocham, proszę księdza, to niemożliwe — odrzekł tamten 
w przestrachu. — Jakby chodziło o kogo innego, to dlaczego nie, ale z Jima 
jest taki facet, że niechby mu się tylko wydało, że mu grożę, z miejsca 
powiedziałby do widzenia i musiałbym czekać cholernie długo, zanimby się 
trafił drugi taki pracownik. Mogę z nim pogadać ot tak, po przyjacielsku.
  — Ech, Mick, szkoda na to twojego czasu — odrzekł ksiądz z nutką 
zawodu w głosie. — Taki człowiek, co nie chce bez honorarium zaśpiewać 
na parafialnym koncercie? Kto wie, czy dla tej biednej dziewczyny nie 
będzie tak lepiej na dalszą metę.
III
  Tym razem Evelyn powróciła z Londynu nie w żadnych wymyślnych 
fatałaszkach. Dziecko zostało oddane do mamki na wieś i w domu nie było 
więcej o nim mowy. Ale w mieście zaczęło się gadanie. Wiele osób 
twierdziło, że Jim nie jest w porządku, że jeśli nawet można uznać 
dziewczynę za towar wybrakowany, to jednak powinien był przemóc dumę. 
Lepsi od niego musieli przełknąć taką pigułkę. Ale Jim po swojemu, 
spokojnie i z uporem, nie zwracał na to uwagi, jakby w ogóle nie wiedział, 
że ludzie gadają.
  Koniec końców, historia ta nie przyniosła Reillyrn specjalnej szkody, 
gdyż Joan zaręczyła się z szałowo pięknym, namiętnym młodzieńcem z 
banku, a Brigid wyszła za Con-sidine'a. Evelyn zacięła zęby i jakoś to 
znosiła. Wybrała się dwa razy do małego Owena, po czym dała spokój, bo 
zrozumiała, że odwiedzając dziecko dwa, trzy razy do roku nie można 
zdobyć jego przywiązania.
  Jima nie widziała od kilku miesięcy. Aż któregoś wieczoru, wyszedłszy 
na daleki spacer, natknęła się na niego n jakąś mile za miastem; z wielką 
uwagą oglądał rozbity
  

samochód, z którego chciał jeszcze coś wykombinować. Była to jedna z 
tych sytuacji, kiedy każdy przedstawia się niekorzystnie, kiedy to, co 
człowiek uczyni, zależy c d pogody albo od stanu jego trawienia, albo — 
sięgając dalej wstecz — od tego, jakimi ludźmi byli jego rodzice. Evelyn 
była córką swojego ojca, ponieważ zaś nie posiadała prawdziwej kobiecej 
dumy, zrobiła oczywiście nie to, co należało zrobić.
  — Cześć! — powiedziała.
  — O, Evelyn! Cześć — zawołał Jim ikłaniając się czapką. — Co u 
ciebie słychać?
  — Wszystko w porządku — odrzekła zwięźle, z tym uczuciem 
zamierania serca, którego doznałaby tak czy inaczej, wiedząc, że decyzja 
na całe życie zapadła i że, jak zwykle, była to niewłaściwa decyzja.
  — Można cię podwieźć?
  — Nigdzie specjalnie się nie wybierałam — odparła uprzytamniając 
sobie, jakiego olbrzymiego wysiłku woli będzie wymagało wrócenie do 
sytuacji sprzed chwili.
  Tego samego wieczora, nie posiadając się z pasji, napisała do Jima 
strasznie przykry list; zapytywała, jak śmiał w ogóle do niej przemówić, i 
ostrzegała go, że jeśli jeszcze raz zrobi coś podobnego, to trzaśnie go w 
"twarz. Pomyślawszy jednak, jak samotnie musiałaby spędzić ten wieczór, 
gdyby wysłała list, włożyła go do torebki i poszła na spotkanie z Jimem. 
Gdy siedzieli oboje na bramce w ogrodzeniu przy wiejskiej drodze, 
uświadomiła sobie, że teraz w żadnym razie nie wysłałaby tego listu, i 
drażniła ją sama myśl, że ma go w torebce. Zdawało jej się, że widzi w 
sobie dwie ^kobiety walczące o panowanie. Wyjęła list i podarła.
  — Co to takiego? — zapytał Jim.
  — List do ciebie.
  — Nie mogę przeczytać?
  — Byłoby ci przykro.
  Ten cudak odrzucił głowę w tył i zaśmiał się jak dziecko. Tak, bez 
wątpienia był glistą, ale w każdym bądź razie j e j glistą; nie zalecał się do 
żadnej innej dziewczyny i jeśli nawet nie miała o nim zbyt wysokiego 
mniemania, to o nikim innym nie miała lepszego. Nie mogła siedzieć po 
pro
  

stu w domu i czekać na kogoś, kto przegapi jej przeszłość. W Irlandii 
mężczyźni interesują się jak diabli przeszłością dziewcząt.
Tymczasem poczucie winy już zapuściło w niej korzenie:
gdy spotykała Jima na ulicy, kiwała mu tylko głową, a jeśli szła nie sama, 
to starała się uniknąć i tego. To śmieszne, ale czuła, że gdyby przystanęła, 
aby z nim porozmawiać, owładnęłoby nią nagle babskie rozjątrzenie i 
wydrapałaby mu oczy. Znowu doznawała uczucia, jakby naprawdę żyły w 
niej dwie kobiety, i nie wiedziała, którą z nich chciałaby być.
  W rezultacie dopiero po upływie paru miesięcy ludzie dowiedzieli się, 
że ci dwoje znowu ze sobą chodzą. Tym razem podniosła się straszna 
wrzawa, a najbardziej zgorszeni byli Reilly'owie. Nawet Joan opuściła 
Evelyn. Brigid mogła być spokojna, bo już miała w ręku swego 
bławatnika, ale piękny urzędnik z banku był dla Joan wciąż jeszcze ka-
narkiem na sęku, a wszyscy wiedzą, w jaki ordynarny sposób banki 
wścibiają nos w prywatne sprawy swoich pracowników.
  — Szczerze ci powiem, Evelyn — oświadczyła Joan pogardliwie — że 
nie masz odrobiny dumy ani przyzwoitości.
  — Ha cóż, on także tego nie ma, więc dobrana z nas para — 
odpowiedziała Evelyn przygnębionym głosem.
  — Bóg widzi, szkoda, żeby przez ciebie dwa domy miały zaszarganą 
opinię.
  — Dobrze ci mówić, ale ja muszę myśleć o przyszłości dziecka.
  Nie była to prawda. Już od dawna Evelyn nie myślała o przyszłości 
Owena, ponieważ było aż nazbyt jasne, że nie ma on przed sobą żadnej 
przyszłości, ale lepsze usprawiedliwienie nie przyszło jej na myśl.
  — Nie wytrzymałabyś, żeby mieć tylko jedno dziecko — warknęła 
Joan.
  — Nie jestem taka idiotka — rzekła Evelyn, głęboko urażona.
  — O właśnie, idiotka! — odpaliła Joan.
Ojciec nie dostrzegał jej obecności w domu. Ostatni skan-


dal przepełnił miarę. Myłeś zawiódł się na Evelyn, ale o wiele bardziej 
zawiódł się na Jimie, który przejawiał _ dawniej oznaki charakteru. Do tej 
pory Reilly był przeko- ^K nany, że wewnętrznemu spokojowi ojca 
zagrażają jedynie córki, ale teraz zaczynał myśleć, że syn byłby może nie 
lepszy.
  Po ślubie Joan jego życie ułożyło się łatwiej, ale nie życie Evelyn. 
Dziewczyna zawsze odczuwa osamotnienie, gdy z domu odejdzie 
ostatnia z sióstr i zaczną przyjeżdżać wózki z niemowlętami. Ona 
odczuwała to boleśniej niż inne, nigdy bowiem nie pchała przed sobą 
wózka z własnym dzieckiem, a dzieci, koło których skakała, miały to, 
czego jej dziecko nigdy mieć nie będzie. Na tym tle utrwalało się w niej 
i umacniało poczucie niższości w stosunku do Brigid i Joan, prawie 
jakby umyślnie tak to urządziła. Zastanawiała się czasem, czy nie było 
tak rzeczywiście.
  Stopniowo jednak ojcu Evelyn zaczęło świtać w głowie, że gdyby 
Pan Bóg zechciał w nagrodę za uczciwie przeżyte życie wynagrodzić go 
spokojną starością, to nie mógłby wymyślić nic lepszego niż właśnie 
taką córkę — właściwie nie nadającą się do zamążpójścia i 
jednocześnie niezdolną do osiągnięcia kiedykolwiek wysokiego 
poziomu moralnego. Choćby wracał dzień w dzień zalany w pestkę i 
obcinał jej pieniądze na dom, i tak Evelyn miałaby więcej grzechów. 
Człowiek taki jak Myłeś, znalazłszy się w pozycji niezaprzeczonej 
wyższości moralnej, nie potrafi nie okazywać dobrego serca. „Jak Boga 
kocham — zwierzał się półgłosem swoim kompanom w knajpie — nie 
mogę tej dziewczyny potępiać. Ja sam nie jestem lepszy. To są sprawy, 
o których się nie rozpowiada, ale odkąd żona mnie odumar-ła, miewam 
i ja swoje pokusy." Czasem widząc, jak Evelyn szykuje się do wyjścia 
na spotkanie z Jimem, klepał ją po ramieniu, mruczał pod nosem parę 
życzliwych słów i odchodził ze łzami w oczach. Taki był Myłeś, 
mężczyzna bez charakteru!
  

IV
  Kiedyś wieczorem, gdy siedział z Evelyn przy herbacie, ktoś nacisnął 
klamkę i wszedł Jim Piper we własnej osobie. Były to pierwsze jego 
odwiedziny od tamtego odległego wieczora, kiedy przyszedł pocieszać 
Mylesa po przestępstwie dokonanym przez jego córkę.
  — Pokój temu domowi — powiedział Jim patrząc na nich z niezwykłą, 
promienną wielkodusznością.
  Myłeś łypną^ na niego okiem, głęboko wciągnął powietrze przez nos i 
odwrócił spojrzenie. Mógł, psiakrew, darować swojej córce, że się źle 
prowadzi, ale nie chciał darować Jimowi. Nawet Evelyn wydawała się 
zaambarasowana i zła. To nie było podobne do Jima.
  — Cześć — odpowiedziała bez zapału na jego powitanie. — Czego 
chcesz?
  — Tylko powiedzieć, ci parę słów — rzekł wesoło, biorąc wolne 
krzesło i stawiając je pośrodku kuchni. — Nic ważnego. Nie przeszkadzaj 
sobie. Dokończ kolacji. Jak masz gazetę, to bym sobie przejrzał.
  — O, tu jest gazeta — powiedziała dając się oszukać, bo żadna gazeta 
nie byłaby zdolna powstrzymać potoku niezwykłej gadatliwości Jima.
  — Dobry wieczór panu — zwrócił się do Reilly'ego, a gdy ten nie 
odezwał się słowem, Jim odchylił głowę do tyłu i zaczął się śmiać. — Nie 
rozumiem, co to się dzieje z irlandzką gościnnością -^ zauważył po chwili 
z oburzeniem. — Człowiek pozdrawia jak należy i nawet nie raczą mu 
odpowiedzieć. Jak Boga kocham — dodał ze wzrastającą pogardą — 
nawet nie poproszą usiąść. Piją herbatę przed samym nosem i nawet nie 
spytają człowieka, czy on także ma gębę! ,,Czego chcesz?" — powtórzył 
drwiąco za Evelyn.
  W jednym mgnieniu oka zrozumiała, co z nim jest. Był pijany. Nie 
widziała go nigdy tak wstawionego, a nie należał do ludzi, którzy upijają 
się z wdziękiem. Za bardzo był kanciasty. Rozrzucał kończyny jak 
szmaciana lalka, jakby były zwichnięte w stawach. Ale to ją uspokoiło. 
Zawsze lepiej się czuła z mężczyznami w takim stanie.
  

  — A ty z pewnością herbaty dziś nie piłeś — docięła mu, stawiając na 
stole trzecią filiżankę i spodek. — Chcesz herbaty?
  — Ależ nie, co znowu! — odrzekł Jim z goryczą, wykonując ręką 
jeszcze jednego łamańca. — Przecież ja tylko prowadzę konwersację. Od 
rana nie miałem nic w ustach, a tu mnie pytają, czy chcę herbaty!
  — Więc lepiej coś zjedz — poradziła. — Chcesz parówki?
  — Pora już chyba, żebyś mnie zaprosiła, nie? — spytał z pełnym 
powagi wyrzutem, patrząc na nią sowimi oczami.
  Z największym trudem powstrzymywała się, żeby nie parsknąć 
śmiechem. Ale jej ojciec, który od pierwszego wejrzenia rozpoznał stan 
Jima, był drażliwy jak każdy przyzwoity pijak. Jeszcze raz wciągnął 
nosem powietrze, huknął pięścią o stół i nagle wybuchnął: ,,Chryste 
Panie! W moim własnym domu!" Wstał, poczłapał na górę i zatrzasnął za 
sobą drzwi sypialnego pokoju. Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że 
zmagał się z pokusą zabicia Jima własnymi rękami. Jim zaczął się śmiać. 
Najwidoczniej nie miał pojęcia o grożącym mu niebezpieczeństwie.
  — Zawołaj go z powrotem — zażądał odrzucając w tył głowę.
  — Po co?
  — Bo chcę go zaprosić na moje wesele.
  — Coś podobnego! — rzekła rozbawiona. — Żenisz się?
  — Nie mogę już wytrzymać tego zatraconego kawalerskiego życia — 
oświadczył patetycznie.
  — Właśnie zauważyłam. No, a ta twoja dziewczyna?
  — Jedną chwileczkę, proszę bardzo — powstrzymał ją surowo. — 
Zaraz do tego dojdziemy, ale najpierw załatwię z tobą rozrachunki.
  — Proszę bardzo! — Uśmiech znikł z twarzy Evelyn. Wszyscy wciąż 
tylko chcieli załatwiać z nią rozrachunki, już zaczynała mieć tego dosyć.
  — Powiedziałaś, że choćbym był ostatnim żywym stworzeniem na 
ziemi, nie wyszłabyś za mnie za mąż — mówił grożąc jej palcem z 
nasrożoną miną. — Nie jestem z tych,
  

co długo chowają urazę, ale mam prawo ci przypomnieć, coś powiedziała. 
I to jeszcze, żeś mnie nazwała glistą. Na to się także nie skarżę. Ja tylko 
się pytam, czy jesteś gotowa... gotowa cofnąć te'słowa? — dobrnął 
pomyślnie do końca.
  — Nigdy nie wiadomo... — bąknęła i wargi zaczęły jej drżeć. — Może 
pomówimy o tym innym razem, jak będziesz trzeźwy?
  — Myślisz, że nie wiem, co mówię? — zapytał z triumfem i wstał z 
krzesła, ale wstawał niepewnie.
  — A wiesz, co mówisz?
  — Dzisiaj wpłaciłem w banku resztę brakującą do dwustu funtów — 
oznajmił tym samym triumfującym tonem. — Dwieście funtów i pięć dla 
Ringa, a jakby staremu łajdakowi było mało, to w trymiga znajdę innego 
księdza, który będzie z tego zadowolony. Resztę przepiłem. Możesz teraz 
pojechać na wieś, choćby jutro, jak ci się podoba, i sprowadzić Ownie'ego. 
A tym wszystkim cholerom w mieście możesz powiedzieć, żeby 
pocałowali cię gdzieś. Wiem, co mówię, czy nie wiem? — wykrzyknął na 
zakończenie, a w głosie kipiał mu śmiech.
  Co za szkoda, że nie mógł utrzymać się na nogach! Ale Evelyn i tak już 
tego nie zauważała. Zauważyła tylko śmiech i triumf i nagle uprzytomniła 
sobie, jaki to kawał życia zmarnowała Jimowi i sobie. Wydała jakiś cichy 
okrzyk i w ślad za ojcem uciekła na górę. Jim patrzył za nią ogłupiały, po 
czym opadł na krzesło jak szmaciana lalka. Nie miało sensu kontynuować 
dyskusji z ludźmi tak niezrównoważonymi jak ci Reilly'owie, którzy bez 
ustanku tylko biegają po schodach, w górę i na dół.
  Teraz wypadała kolej na ojca. Myłeś zstępował po stopniach sztywno i 
ciężko, trzymając się obiema rękami poręczy, jakby zamierzał skoczyć, ale 
wreszcie stanął na dole. Tym razem było jasne, że godzina Jima nadeszła. 
Jim się tym nie przejmował. Czuł, że tak czy owak za chwilę zwymiotuje.
  — Co się stało dziewczynie? — zapytał Myłeś załamującym się głosem.
  

  — Nie wiem — stęknął Jim z. czoła miękkie, wilgotne włosy. •
 zniechęcony, odrzucając — 
Chyba to to czekanie.
  — Czekanie? Czekanie na co?
  — Na to — krzyknął Jim, gwałtownie wyrzucając rękę w powietrze i 
pozwalając jej opaść bezwładnie. — Pieniądze już są. Dwieście funtów i 
pięć na księdza. Jutro o ósmej rano zaczyna pan budować ten dom. 
Rozumie pan?
  Myłeś potrzebował kilku chwil, aby to przetrawić. Od morderstwa do 
ślubu to niezły skok, nawet dla człowieka o ekspansywnej naturze. 
Gładząc brodę przyglądał się Ji-mowi, który leżał na krześle z głową 
opuszczoną na piersi i z jedną ręką zwisającą martwo. Zaśmiał się cicho. 
Co za historia! Chryste Panie, co to za historia!
  — A w domu nie ma ani kropli wódki! — wykrzyknął nagle. — 
Evelyn! Evelyn! Z góry nikt nie odpowiadał.
  — Evelyn! — powtórzył rozkazującym tonem, jak człowiek przywykły 
do natychmiastowego posłuszeństwa. — Zostawmy ją trochę w spokoju 
— wymamrotał po chwili, skrobiąc się w głowę. — Zdaje się, że ździebko 
ją to wzięło. Jim, to jest dobra dziewczyna, porządna dziewczyna. Nie 
robisz fałszywego kroku. Możesz mi wierzyć. — Zrozumiał jednak, że 
Jim, nawet w takim stanie, nie należy do tych, którym trzeba dodawać 
ducha, toteż rozpromienił się i zatarł ręce. Bo bardziej niż cokolwiek na 
świecie Myłeś kochał mężczyznę, prawdziwego mężczyznę. Stał patrząc z 
rozczuleniem na półprzytomnego zięcia.
  — Ach, ty zbóju zatracony! — zaśmiał się cicho, kręcąc nad nim głową. 
— Boże mój, żebym to ja był tak zrobił trzydzieści lat temu, byłbym dziś 
zamożnym człowiekiem.
  

ŚWIĘTE WROTA I
  Poiły Donegan i Nora Lawlor spotykały się co dzień rano po mszy o 
ósmej. Obie były przyzwoitymi dziewczętami, a nawet należały do 
najprzykładniejszych w mieście. Nora miała okrągłą delikatną twarzyczkę 
i wielkie, okrągłe, zdziwione oczy. Ciekawska, nieśmiała, marzycielka — 
przedstawiała dosyć dziwaczną kombinację cech. Jej ojciec, Jerry Lawlor, 
przedsiębiorca budowlany, był w czasie Rozruchów zastępcą dowódcy 
Ochotników.
  Poiły była wysoka, kruczowłosa, jej wydłużona, dumna twarz, na 
której malował się wielki spokój i zdecydowanie, zwracała na siebie 
uwagę. Kiedy schodziły we dwie ze wzgórza, na którym stał kościół, Poiły 
kłaniała się wszystkim ze szczerym, przyjemnym uśmiechem i 
przyjmowała każde zaproszenie. Nora natomiast przeżywała piekielne 
męki, ilekroć ktoś ją gdzieś zaprosił: ciekawość w połączeniu z nie-
śmiałością kazała jej wyobrażać sobie wszystkie konsekwencje przyjęcia 
lub nieprzyjęcia zaprosin aż do najdrobniejszych szczegółów.
  Otóż Nora, w związku z tym osobliwym rysem swej natury, miała dar 
naprowadzania każdej rozmowy na fakty życiowe, co zdaniem Poiły 
bywało bardzo krępujące. Dla Nory faktem życiowym było najświeższe 
zaproszenie; przyjęcie go oznaczało nieustające uczucie skrępowania, 
odmowa zaś — nie zaspokojoną aż do śmierci ciekawość. Gdy z pewnym 
trudem usiłowała wyrazić w słowach swój dylemat, Poiły przybierała 
bezbarwny, uprzejmy wyraz twarzy i bez
  

najmniejszego wysiłku wycofywała się w krąg własnych myśli o tym, co 
będzie dziś na obiad.
  — Ty w ogóle nie słuchasz tego, co mówię — uskarżała się Nora.
  — Ależ tak, słucham, słucham — odpowiadała niecierpliwie Poiły. — 
Tylko, wiesz, muszę pędzić, bo spóźnię się na śniadanie.
  Nora widziała, że Poiły nie interesuje się ani trochę faktami życiowymi. 
Bardzo się nad tym zastanawiała. Czy aby Poiły jest szczera? Jak można 
nie być ciekawym? Może tylko chytrze udaje, jak wszyscy Doneganowie? 
Nora tak długo rozmyślała o niezbadanych zamiarach Stwórcy, który 
rozdzielił ród ludzki na dwie płci, że na widok posągu któregoś ze 
świętych Pańskich nie mogła nie zadawać sobie pytania, jak by on też 
wyglądał bez szat. W naszym kościele to nie żarty, bo posągi świętych 
stoją zaraz u wejścia i we wszystkich bocznych kaplicach, i pod 
kolumnami wzdłuż nawy. Dzięki nim kościół wygląda wesoło, ale dla 
Nory stanowili oni straszną pokusę, bo trudno było nie widzieć ich 
wszystkich w postaci greckich posągów, a coś w ich twarzach i gestach 
sprawiało, że wizja taka była bardziej nieprzyzwoita niż którekolwiek z 
bóstw greckich. Dla osoby prawdziwie pobożnej wyobrażenie św. 
Alojzego Gonzagi bez szat ma w sobie coś przerażającego.
  Takie wyobrażenie uderzyło Poiły jako szczyt nonsensu.
  — Coś ty, Nora — powiedziała z hamowaną pasją — żeby myśleć o 
czymś podobnym!
  — Ale ostatecznie — zaperzyła się Nora — musieli przecież mieć ciała 
takie same jak wszyscy.
  — Naturalnie, byłoby dziwne, gdyby ich nie mieli — przyznała z całym 
spokojem Poiły; dla Nory było jasne, że jej przyjaciółka nie ma o niczym 
pojęcia. — Ale co to nas może obchodzić?
  — Jak wyjdziesz za mąż, to może się okazać, że bardzo cię będzie' 
obchodzić — odrzekła Nora mgliście.
  — Ach, co tam, nigdy nie będę sobie zawracała głowy takimi rzeczami 
— stwierdziła Poiły pewnym siebie tonem.
  — Jak to? Nie wyjdziesz za mąż?
  

  — A po co mi to?
  — Ale dlaczego, Poiły? — dopytywała natarczywie Nora, w nadziei, że 
może wreszcie odkryje jakiś wspólny punkt w wybrednych wymaganiach 
Poiły i swoich.
  — Ach — westchnęła Poiły — nie umiem sobie po prostu wyobrazić 
siebie jako mężatki. Żeby się nie wiem jak kogoś kochało. Weźmy na 
przykład taką Susie. Zawsze nie cierpiałam spać z nią w jednym pokoju. 
W ogóle nie przestawała mówić.
  — Ech, gdyby to chodziło tylko o mówienie! — Twarzyczka Nory przy 
tych słowach rozbłysła tajemniczo, jakby od uśmiechu.
  — Moim zdaniem, nie ma nic gorszego niż mówienie — twierdziła 
stanowczo Poiły. — Nie mogę sobie wyobrazić nic gorszego.
  — Jeżeli pomimo wszystko wyjdziesz za mąż, to czeka cię 
niespodzianka — zauważyła tajemniczo Nora.
  — Co za niespodzianka?
  — Och, oczywiście nie potrafię ci tego nawet opisać — prychnęła Nora 
z rozdrażnieniem. — Nikt mi przecież słowa nie piśnie. Osoby, które się 
znało całe życie, zachowują się w dalszym ciągu tak, jakby człowiek był 
jeszcze dzieckiem, któremu nic nie można powiedzieć.
  — Co ty mówisz? — zachichotała Poiły na myśl nie tyle o tym, jaka to 
może być tajemnica, ile o tym, że przynajmniej raz wścibstwo Nory 
natknęło się na przeszkodę nie do pokonania.
  — Jeżeli wyjdziesz za mąż wcześniej niż ja, to mi powiesz? — spytała 
Nora.
  — Ach, możesz być pewna, moja droga — przyrzekła Poiły takim 
tonem, jakby obiecywała kogoś zawiadomić, kiedy przywiozą węgiel.
  — Ale wszystko, rozumiesz, wszystko — nalegała z powagą Nora.
  — Czemuż nie miałabym ci powiedzieć? — zniecierpliwiła się Poiły, 
wyraźnie okazując, że zaabsorbowanie Nory faktami życiowymi uważa za 
absolutnie niestosowne. —
  

Zresztą to raczej ty wyjdziesz za mąż. Ja nigdy jakoś nie miałam do tego 
najmniejszej inklinacji.
  Było rzeczą jasną, że gadatliwość Susie przekreśliła szansę jakiegoś 
mężczyzny w stosunku do Poiły.
II
  Charlie Cashman był serdecznym przyjacielem ojca Nory i bardzo 
częstym gościem w domu Lawlorów. W 'czasie Rozruchów był dowódcą 
Jerry'ego Lawlora. Miał w mieście duży sklep towarów żelaznych, co 
zawdzięczał wyłącznie swej patriotycznej przeszłości. Nigdy nie żył w 
zgodzie z matką, która nienawidziła Ochotników, tak jak nienawidziła 
książek, które czytał Charlie. Uważała go za lekko-ducha i jeszcze kiedy 
był młodym chłopcem, postanowiła, że sklep przejdzie na drugiego syna, 
Johna Joe'ego. Pani Cashman była kobietą, która nie wie, co to znaczy nie 
postawić na swoim, toteż Charlie pogodził się z sytuacją, a po Rozruchach 
wywiał z miasta i pracował w Asragh jako subiekt. Kiedy jednak umarł 
stary John Cashman, który za życia nigdy nie sprzeciwił się żonie, okazało 
się, że jego testament jest jednym sprzeciwem. Zdaje się, że zawsze był 
zagorzałym nacjonalistą, uwielbiał kulturę i nie cierpiał Johna Joe'ego, 
więc Charlie, zupełnie jak w powieści, odziedziczył absolutnie wszystko i 
nawet matka mogła pozostać w rodzinnym domu tylko dlatego, że on ją 
tolerował.
  Charlie był dobrą partią i bez wątpienia czuł sympatię dla Nory, ale 
Nora czemuś go nie znosiła. Był to mężczyzna lekkomyślny, łatwo się 
zapalający, jego pełna, ziemista, pokryta drobnymi zmarszczkami twarz 
zawsze wyglądała tak, jakby się golił wczoraj; przenikliwe szare oczy jak 
szparki pod krzaczastymi brwiami, włosy na kościach policzkowych. 
włosy w uszach i nawet w nosie. Chodził w starym, wy-brudzonym 
ubraniu tweedowym i w czapce. Nora nie mogła go ścierpieć — nawet 
ubranego. Wmawiała sobie, że to z powodu tego dołka w brodzie, bo ktoś 
jej kiedyś powiedział, że taka broda świadczy o zmysłowości, ale prawdzi
  

wym powodem było wyobrażenie tego mnóstwa włosów. Nadawały mu 
taki zwierzęcy wygląd!
  Poza tym miał w sobie coś chytrego i dwuznacznego. W porównaniu z 
przeciętnym poziomem mieszkańców miasta był człowiekiem bardzo 
oczytanym. Zastawszy kiedyś Norę przy lekturze żywota św. Franciszka 
Salezego zapytał, czy nie czytała Romeo ź Julii; zapytał z miną tak 
znaczącą, że wzbudził w niej jeszcze większą odrazę. Utkwiła w nim 
zimne, przeszywające spojrzenie, które powinno go było zmiażdżyć, ale 
nie zmiażdżyło — był taki gruboskórny.
  — Naturalnie że czytałam — odpowiedziała spokojnie, właśnie żeby 
mu pokazać, że prawdziwa pobożność nie wyklucza badania pospolitszych 
aspektów życia.
  — I co o tym myślisz? — zapytał.
  — Myślę, że utwór ten zawiera zastanawiającą naukę moralną.
  — Proszę, proszę! — wykrzyknął Charlie szczerząc zęby w uśmiechu. 
— Jakąż to naukę?
  — Wykazuje, do czego może ludzi doprowadzić niepohamowana 
namiętność.
  — Ach, nie byłbym na to zwrócił uwagi. Twój ojciec i ja byliśmy w 
swoim czasie także trochę niepohamowani.
  Ojciec Nory, okazały mężczyzna o wyłupiastych oczach i nie 
domkniętej gębie, patrzył na nich z drugiego końca pokoju i nic nie 
mówił, ale z tonu rozmowy zrozumiał, że ci dwoje toczą ze sobą 
pojedynek, jakby jego nie było, i chciał się dowiedzieć czegoś więcej. 
Wieczorem, po odejściu Charlie'ego, zmierzył Norę groźnym 
spojrzeniem.
  — O jakiej to książce mówił Charlie Cashman? — zapytał córkę. — 
Czy ja to czytałem?
  — Romeo i Julia'? — zdziwiła się Nora. — Jest za tobą na półce. W 
dużym wydaniu Szekspira.
  Jerry wziął z półki książkę i po chwili miał jeszcze bardziej zdziwioną 
minę niż Nora.
  — Osobliwy sposób pisania — zauważył. — O czym to? Opowiedziała 
mu fabułę Romea i Julii, jak umiała najlepiej, z lekką tendencją do 
kreowania na głównego bohatera Brata Wawrzyńca; oczy ojca sprawiały 
y/rażenie jesz-
  

cze bardziej wyłupiastych niż zwykle. Żywił on należny szacunek dla 
kultury.
  — Ale ślub mieli w porządku? — zapytał w końcu.
  — Mieli. A bo co?
  — Bo to śmieszne, żebyś go tak sztorcowała — odparł kłótliwie. — Nie 
wydaje mi się, żeby w tym było coś złego. — Stanął przy schodach z 
rękami w kieszeniach spodni, a Nora wpatrywała się w niego jak 
zahipnotyzowana. Wiedziała, co miał na myśli. — Słuchaj — mówił dalej 
— nie mam zamiaru narzucać ci go na siłę, ale mnóstwo dziewcząt w 
mieście cieszyłoby się z takiej okazji, jaka się tobie trafia.
  Powiedział tylko tyle, ale Nora nie chciała żadnych okazji. Wolałaby 
raczej zginąć na arenie jak chrześcijańska męczennica aniżeli wyjść za mąż 
za tak strasznie włochatego mężczyznę. Nie dała Charlie'emu nawet 
sposobności do oświadczyn, choć wiedziała, że omawiał tę sprawę w 
cztery oczy z ojcem.
  Po pewnym czasie, ku największemu obrzydzeniu Nory, Charlie zwrócił 
się ze swymi umizgami do Poiły, którą poznał w domu Lawlorów. 
Obrzydzenie Nory oczywiście nie miało nic wspólnego z zazdrością o 
Poiły. Jego źródłem było przede wszystkim zdemaskowanie męskiej 
natury, ściślej — natury Charlie'ego. Zmysłowy, niestały, nie miał nawet 
tyle przyzwoitości, aby pozostać do końca życia w bezżennym stanie; nie 
groził Norze samobójstwem, przyjaciele nie musieli go nawet wywozić na 
dłuższy wypoczynek do jakiejś odległej miejscowości. Najzwyczajniej w 
świecie odwrócił się od niej, jakby to był samochód zbyt drogiej marki, i 
wziął inny, najtańszy.
  Wprawiło ją to w przygnębienie z powodu ludzkiej natury w ogóle. 
Ojciec jak najsłuszniej ocenił sytuację. Nie dość, że Doneganowie wyłazili 
ze skóry, aby złapać Charlie'ego, ale i sama Poiły wydawała się całkiem 
zadowolona. Po tych wszystkich zastrzeżeniach, jakie głosiła przeciw 
małżeństwu, Nora uważała to za przebiegłość z jej strony. W spokojnych 
chwilach zdawała sobie sprawę, że nie jest w stosunku do Poiły zupełnie 
sprawiedliwa. W istocie sytuacja
  

przedstawiała się przypuszczalnie tak, że Poiły, jako dziewczyna łagodna i 
pełna szacunku dla starszych, uważała, iż jeśli w ogóle ma wyjść za mąż, 
to powinna to zrobić w taki sposób, aby zadowolić rodziców. Owłosienie 
Charlie'ego nic jej nie przeszkadzało, natomiast jego samego szczerze 
lubiła. Była skromna, nie rościła sobie pretensji do zbytniej mądrości; nie 
wiedziała nawet, która z dwóch partii sprawuje w danej chwili rządy, a 
Charlie umiał jej to wszystko wytłumaczyć niezwykle interesująco. 
Wydawał jej się człowiekiem naprawdę potężnego umysłu i słuchając go 
miała wrażenie, że słucha wielkiego kaznodziei.
  Jednakże Nora, nawet uwzględniając to wszystko, uważała, że jej 
postępowanie jest dosyć dziwne. Wszyscy Doneganowie byli przebiegli. 
Sprawa ta spowodowała pewne ochłodzenie stosunków między 
przyjaciółkami, ale Poiły była bardzo zaabsorbowana sobą i dlatego mało 
wrażliwa, toteż najgorzej wyszła na tym Nora.
III
  Jak wszystkie narzeczone, Poiły miała mnóstwo najrozmaitszych 
projektów. Gdy Charlie zapytał, dokąd chciałaby wyjechać w podróż 
poślubną, wydawała się nieco zakłopotana.
  — Och, ale to by za dużo kosztowało — odparła po swojemu, jakby 
niezupełnie na temat.
  — Co by za dużo kosztowało, moja panno? — powiedział beztrosko. — 
O koszty się nie martw. Dokąd chcesz pojechać?
  — Do Lourdes? — bąknęła Poiły na wpół pytająco. — Czy to bardzo 
daleko?
  — Do Lourdes... — powtórzył Charlie w osłupieniu. — A po cóż ty 
chcesz jechać do Lourdes?
  — O, tylko z pielgrzymką. Nie czytałeś Żywota Berna-detty?
  — Nie — odparł szorstko, w obawie aby go nie zmusiła do przeczytania. 
— Pojedziemy do Lourdes. Wszystko już było załatwione, kiedy pewnego 
dnia Poiły
  

spotkała na ulicy Norę. Nora czuła się skrępowana; przyszło jej na myśl 
wszystko, co opowiadała przyjaciółce o Char-liem i co z pewnością do 
niego dotarło (nie dotarło, ale Nora sądziła po sobie).
  — Dokąd wyjeżdżacie w podróż poślubną? — zapytała.
  — Nigdy byś nie zgadła — odrzekła radośnie Poiły.
  — No, dokąd? — Norze oczy wprost wyłaziły z ciekawości.
  — Wyobraź sobie, do Lourdes!
  — Do Lourdes? — krzyknęła Nora przerażona. — Jak to, więc ty nie 
wiesz?
  — O czym nie wiem? — spytała Poiły, z kolei też wystraszona. — 
Tylko mi nie mów, że nie wolno.
  — Ależ wolno, wolno, tylko że to przynosi nieszczęście — odparła 
Nora, z trudnością chwytając oddech. — Znałam jedną dziewczynę, która 
pojechała po ślubie do Lourdes, i nie minął rok, jak umarła.
  — O Boże, Nora — wykrzyknęła Poiły gorzko zawiedziona — jak to 
może być, żeby mi nikt nie powiedział? Co za ludzi trzymają w tych 
biurach podróży?
  — Na pewno byli przekonani, że musisz wiedzieć.
  — Skądże mogłam wiedzieć? — odrzekła Poiły z rozpaczą. — Przecież 
nawet Charlie nic o tym nie wie, a uchodzi za człowieka wykształconego.
  Popędziła co sił do Charlie'ego i po raz pierwszy okropnie się pokłócili. 
Charlie już się pogodził z myślą o Lourdes ze względu na perspektywę 
spędzenia kilku dni w Paryżu, toteż teraz tupał i pienił się na Norę Lawlor, 
na jej cholerne zabobony, ale dziewczyny tak rozważnej jak Poiły nie 
można było skusić, aby — sprzeciwiając się woli Bożej — ryzykowała 
majątek i szczęście, toteż zgłoszenie w biurze podróży zostało wycofane 
na kilka dni przed ślubem. Wyjechali zamiast tego do Connemara.
  Przybyli na miejsce w deszczowy wieczór i Poiły zauważyła 
melancholijnie, że Connemara nie jest ani trochę podobne do tego, co 
sobie wyobrażała. Nie była to jedyna rzecz, która zawiodła jej 
oczekiwania, i nie tylko ona do-CTata zawodu. Poiły przywiozła do 
Connemara statuetkę
  

Najświętszej Panny i postawiła ją na stoliku nocnym przy łóżku. Potem 
odmówiła wieczorny pacierz i rozebrała się. Trochę ją zdziwiło, że Charlie 
przygląda się jej w taki sposób, ale nie zatrwożyła się na serio. Czuła się 
wyczerpana podróżą i powiedziała, że łóżko jest bardzo wygodne. ,,0-och! 
— ziewnęła rozkosznie — nie ma chyba na świecie nic lepszego niż 
łóżko." Charlie uśmiechnął się na to jakimś wilczym uśmiechem; czegoś 
takiego jeszcze nie widziała, więc ogarnął ją lęk. „Charlie, czy ja 
powiedziałam coś złego?" — zapytała. Nic nie odrzekł, co wydawało się 
jeszcze bardziej niepokojące. Po chwili wpakował się do łóżka; ochnęła 
tak głośno, że można było usłyszeć w całym hotelu.
W ciągu tej nocy w mózgu Poiły, mieszczącym zazwyczaj niezbyt wiele 
myśli, trzepotała się tylko ta jedna jedyna:
„Jak to? Czy to możliwe? Dlaczego mi nikt nie powiedział?" Jeśli nie 
uciekła z pokoju w ataku histerii, to tylko dlatego, że bez przerwy 
powtarzała strzeliste westchnienia: „Jezu, zlituj się! Ratuj, Maryjo!" 
Myślała o wszystkich swoich znajomych mężatkach, poczynając od 
własnej matki — o tych otyłych, pobożnych i pogodnych kobietach, które 
widuje się co rano na mszy świętej — i zastanawiała się, czy przez całe 
życie chowały w sercu taką tajemnicę. Teraz już rozumiała dokładnie, 
czego usiłowała dowiedzieć się Nora i dlaczego nikt nie chciał jej tego 
zdradzić. Było to coś, o czym nie można mówić, coś, co można jedynie 
znosić. Pozostawała tylko wątłą nadzieja — może po latach jaknd do tego 
przywyknie, jak przywykły chyba inne kobiety. Ale potem wszystko 
zaczęło się od początku i, powtarzając strzeliste wezwania dostatecznie 
głośno, aby Charlie je słyszał, zrozumiała, że nigdy, przenigdy nie zdoła 
przywyknąć. A kiedy się to wreszcie skończyło, poczuła w sobie zarzewie 
gorzkiego gniewu na wszystkie bzdury, jakie wypisywały o tych sprawach 
stare gaduły w rodzaju Szekspira. „Och, co za kłamcy! — myślała żałując, 
że nie może dostać któregoś z nich choć na pięć minut w swoje ręce. — 
Co za kłamcy!"
  Nazajutrz po powrocie z podróży poślubnej odwied;':]!;'.
  

ją Nora. Nie mogła ani chwili dłużej pohamować swej ciekawości. W 
sklepie był Charlie, do którego Nora nieśmiało się uśmiechnęła. Usiadły z 
Poiły w saloniku wychodzącym na główną ulicę i piły herbatę. Nora 
spostrzegła z satysfakcją, że Poiły wygląda trochę zmizerowana. Zapaliła 
papierosa i zagłębiła się wygodnie w fotelu.
  — No tak, więc jakie to uczucie, kiedy się jest mężatką? — zapytała z 
uśmiechem.
  — Och, nic specjalnego — odpowiedziała Poiły, choć jej twarz wydała 
się Norze przez chwilę jeszcze mizerniejsza.
  — A jaki okazał się Charlie?
  — O, chyba jak każdy inny — odrzekła Poiły bez przekonania i 
umknęła spojrzeniem w kierunku okna.
  — I to już wszystko, co masz mi do powiedzenia? — nalegała Nora z 
nerwowym śmiechem.
  — Właściwie o co ci chodzi? — obruszyła się Poiły.
  — Myślałam, że coś mi poradzisz — odparła Nora nonszalancko, ale 
umacniało się w niej przekonanie, że z Poiły nic się nie da wycisnąć.
  — Boże drogi, Noro — rzekła Poiły z roztargnionym wyrazem twarzy 
— myślę, że o tego rodzaju sprawach nie powinno się w ogóle mówić.
  Nora zrozumiała, że od Poiły nigdy nic nie wydębi. Od nikogo nic nie 
wydębi. Wszystkie one są takie same. Wchodzą tam i drzwi się za nimi 
zamykają na zawsze. Zachciało jej się płakać. ^— Więc było aż tak źle? 
— zapytała ze smutkiem.
  — Wolałabym o tym nie mówić — rzekła Poiły stanowczo. Spuściła 
głowę; na jej gładkim czole pojawiły się drobne poprzeczne zmarszczki, a 
spod brody wysunęła się druga, zaczątek podbródka.
IV
  Sklep Charlie'ego znajdował się przy ulicy Głównej; przypominał 
jaskinię, u której wejścia po obu stronach wisiały na zewnątrz wiadra i 
ustawione były łopaty. Kiedy się wchodziło dci środka, na prawo były 
artykuły żelazne, :i na
  

lewo towary mieszane. Charlie zajmował się artykułami żelaznymi, resztą 
zaś Poiły z młodą pomocnicą. Dział Char-lie'ego był rzeczywiście dobrze 
prowadzony; w promieniu wielu mil od miasta nie było takiej maszyny 
rolniczej, na której działaniu by się nie znał i do której, w razie potrzeby, 
nie potrafiłby znaleźć u siebie choćby namiastki części zamiennej.
  Poiły nie miała wprawdzie wybitnych zdolności handlowych, ale była 
sumienna i uprzejma. Stanowiła pod każdym względem wzór dobrej żony, 
usłużna, miła, łagodna, a skromna do tego stopnia, że nie pozwalała 
Charlie'emu zapalić światła, gdy w zimowe ranki ubierała się, aby pójść na 
mszę świętą. Pani Cashman zawsze miewała w domu wielki wybór 
świętych obrazów, ale Poiły wprowadziła się z całą galerią. Był także zegar 
z Lourdes, który na Anioł Pański wygrywał tamtejszą pieśń, ogromnie 
kojącą i nabożną, ale Charlie czuł się mimo to troszeczkę zawiedziony.
  Czuł się zawiedziony, chociaż nie umiałby powiedzieć dlaczego. 
„Romeo, czemuż ty jesteś Romeo?" — deklamował ni stąd, ni zowąd, bez 
żadnego związku. Włoszki prawdopodobnie są inne. To z pewnością 
tamtejsze słońce! Charlie jako mężczyzna był niesforny i miał nadzieję, że 
małżeństwo go ustatkuje. Nie ustatkowało. Wieczorem, już po zamknięciu 
sklepu, kiedy powinien był siedzieć na górze z książką i fajką, nagle 
ogarniała go tęsknota za barem Johnny'ego Desmonda. To wchodził do 
hallu, to wychodził, lustrował ulicę w jednym i w drugim kierunku, aż w 
końcu nie mógł dłużej znieść tego niepokoju. Wszystko to razem wytrącało 
go z równowagi. Czasem, szukając jakiejś pociechy, wracał do sklepu, 
zapalał lampę nad biurkiem i wyciągał z szuflady kopię testamentu ojca. 
Niczego nie oczekiwał po tym testamencie, a zostało mu dane wszystko. 
Czytał na nowo od początku do końca z miną pełną szacunku. Ten testa-
ment zawsze mu się podobał, podziwiał zwartość stylu, który starannie 
wykluczał jakąkolwiek możliwość niewłaściwego zrozumienia. Nabrał 
dzięki temu testamentowi nowego respektu dla prawników. Było to w 
swoim rodzaju naprawdę równie mocne jak Szekspir.
  

  Któregoś popołudnia, mrocznego i posępnego, kiedy ruch w sklepie już 
ustał, weszła matka i zastała go przy tym zajęciu. Uśmiechnął się do niej 
chytrze. Była nieznośną, przebiegłą i nudną staruchą, pokręconą przez 
reumatyzm i przez własną złośliwość.
  — Właśnie odprawiałem tu sobie nabożeństwo — powiedział Charlie.
  — Ee, widzę, nad czym tak siedzisz — westchnęła z rezygnacją. — Już 
dawno zauważyłam.
  — Piękna lektura, pobożna — pochwalił Charlie, klepiąc testament 
owłosionym łapskiem.
  — Czytaj sobie, czytaj, ty bezbożny krętaczu — powiedziała bez 
rozgoryczenia. — Zawsze byłeś zanadto cwany dla tego biednego fujary, 
twego brata. Ale uważaj, bo może się jeszcze okazać, że wygrzewasz 
gniazdo dla niego.
  — O czym mama mówi? — zapytał spłoszony.
  — Wszystko jest w ręku Bożym — oznajmiła z namaszczeniem pani 
Cashman. — Lepsze ciasto nieraz nie wyrastało.
  Wychodząc trzasnęła drzwiami, a Charlie pozostał bez tchu, nagi 
wobec okrutnej świadomości. Testament utracił swą magiczną moc. Była 
w nim klauzula, na którą dotychczas nie zwracał uwagi — nie miał po 
temu powodu — czyniąca dziedzicami sklepu jego dzieci, a gdyby 
takowych nie miał, dzieci Johna Joe'ego. Otóż John Joe miał ich czworo i 
piąte w drodze, podczas gdy Charlie nie miał żadnego.
  Inny mężczyzna, zaledwie w rok po ślubie, wcale by się o to nie 
troszczył, ale Charlie nie należał do tego gatunku ludzi. Był urodzonym 
,,wiecznym zmartwieniem". Posępnie zamyślony, z rękami w kieszeniach, 
podszedł do drzwi od ulicy i, oparłszy się o futrynę, stał ze 
skrzyżowanymi nogami, w czapce ściągniętej nisko na oczy.
  Matka czytała w nim jak w otwartej książce. Wystarczyła błahostka, 
aby wytrącić go z równowagi. Ledwie rozdzwoniły się dzwony na Anioł 
Pański, spuścił żaluzje w sklepie i poszedł na kolację. Po kolacji zapalił 
fajkę i powoli przeszedł przez hali do drzwi wejściowych, aby popatrzyć 
w górę i w dół ulicy, a nuż wypatrzy kogoś znajome
  

go albo jakieś ciekawe zdarzenie. Nigdy nic nie wypatrzył, ale co szkodzi 
upewnić się o tym? Zawrócił do kuchni powłóczącym krokiem, jak to 
zwykle bywało, nim się wybrał do Johnny'ego Desmonda. Nogi dawały 
mu w ten sposób znać, że stąpają w niewłaściwym kierunku. Matka 
wyszła już do kaplicy, Poiły siedziała przy stole pod oknem. Charlie 
wciągnął głęboko oddech, wyjął ręce z kieszeni, zadarł głowę i 
wyprostował ramiona.
  — Wiesz co — powiedział z werwą — mógłbym właściwie pójść na 
mały spacerek.
  — Ależ naturalnie — odrzekła Poiły bez najmniejszej urazy.
  Zawsze mówiła to samo, ale w stanie przygnębienia, w jakim Charlie 
obecnie się znajdował, słowa te zabrzmiały mu w uszach jak martwy 
klawisz. Uważał, że sprawa jest przykra, jeżeli w rok po ślubie mężczyzna 
nie ma ochoty posiedzieć w domu, a żona nie ma ochoty go do tego nakło-
nić. Nie znaczy to, żeby mogła nakłonić Charlie'ego, nawet gdyby 
usiłowała, ale jego zdaniem odrobina perswazji byłaby raczej na miejscu.
  — Matka z tobą nie rozmawiała? — zapytał przebiegle.
  — Nie — zdziwiła się Poiły. — A o czym miała ze mną rozmawiać?
  — O niczym specjalnie... Tylko zwróciła mi uwagę, że tobie niespieszne 
do powiększenia rodziny — dodał z odcieniem wyrzutu.
  — Boże drogi! — wykrzyknęła Poiły. — To bardzo dziwne, że mogła 
coś takiego powiedzieć.
  — Dziwne? — mruknął Charlie niby to do siebie, ale łypnął na nią spod 
oka.
  — Charlie, nfe przypuszczasz chyba, że w ogóle nie będę miała dzieci?
  — Ależ nie, nie, nie — odparł pospiesznie, obawiając się, że powiedział 
może zbyt dużo. — Ale, widzisz, jej byłoby bardzo na rękę, gdybyś nie 
miała dzieci. Wtedy sklep dostałby się dzieciom Johna Joe'ego.
  — Jakim sposobem dzieci Johna Joe'ego mogłyby go dostać? Przecież 
ojciec zapisał sklep tobie?
  

  — Mnie i moim dzieciom — wyjaśnił Charlie. — Gdybym nie miał 
dzieci, wszystko przejdzie na dzieci Johna Joe'ego.
  — Boże drogi, to dla ciebie wielkie zmartwienie, Charlie, prawda?
  — Hm cóż, rzeczywiście trochę się tym martwię — przyznał Charlie 
skrobiąc się w głowę. — Masę pracy włożyłem w ten sklep. Nikomu nie 
jest miło pracować dla cudzych dzieci. Nie poszłabyś do doktora?
  — Musiałabym najpierw zapytać księdza Ringa. To znowu 
zdenerwowało Charlie'ego. Omal jej nie powiedział, że powinna była 
wyjść za mąż za księdza Ringa, ale przypomniał sobie w porę, że Poiły z 
pewnością wyspowiadałaby się z tego. Największą przyjemnością 
cnotliwej kobiety jest spowiadanie się z grzechów swego męża.
V
  Słowa Charlie'ego po raz pierwszy postawiły Poiły wobec faktów 
życiowych. Bardzo dużo o tym myślała, ale upłynął cały tydzień, zanim 
zdobyła się na przedyskutowanie tej sprawy z Norą. Na tego rodzaju 
tematy można rozmawiać jedynie z kobietą, i to z kobietą na wyższym 
poziomie intelektualnym, a Nora była jedyną kobietą na wyższym 
poziomie intelektualnym, jaką Poiły znała.
  Nora nie była skłonna traktować tego tak poważnie jak Charlie. Jej 
zdaniem, istniały wszelkie szansę. W niektórych małżeństwach dziecko 
przychodzi na świat dopiero po wielu latach, a znów inne małżeństwa nie 
czekają nawet na przepisowy termin. Jak dobrze pomyśleć, to właściwie 
zdecydowany skandal, ale Poiły jakoś nigdy nie wpadła na myśl, żeby o 
tym pomyśleć. Jeżeli już naprawdę nie ma żadnej rady, to zawsze jeszcze 
zostają Święte Wrota. Adwokat Johnny Fleming i jego żona nie mieli 
dzieci przez dziesięć lat po ślubie, więc odprawili pielgrzymkę do 
Świętych Wrót i teraz ludzie zaczynają mówić, że już pora, żeby odbyli 
drugą pielgrzymkę, w celu zahamowania twórczej energii.                                             
•
  

  — Sądzę, że w razie konieczności mogłabym się wybrać na przyszły 
rok — rzekła Poiły niepewnie.
  — Jeżeli w ogóle masz się wybrać, to musisz to zrobić w tym roku — 
oświadczyła Nora. — Wrota są otwarte tylko co siedem lat.
  — Co siedem lat! — wykrzyknęła Poiły. — W żadnym wypadku nie 
mogłabym czekać tak długo.
  — Byłoby to w każdym razie zanadto niebezpieczne. Jedna kobieta na 
.naszej ulicy czekała do trzydziestego ósmego roku życia, no i umarła przy 
urodzeniu dziecka.
  — Boże drogi! — zirytowała się Poiły. — Może to grzech krytykować, 
ale naprawdę bardzo dziwnie to Pan Bóg urządził.
  Przedstawiła sprawę Charłie'emu. Charlie zrazu wykrzywił się, jakby 
nie dosłyszał; była to jego ulubiona sztuczka, ilekroć chciał zyskać na 
czasie. A teraz chciał zyskać na czasie.
  — Dokąd, powiedziałaś? — zapytał ostrożnie.
  — Do Rzymu — powtórzyła Poiły.
  — Aha, do Rzymu. — Charlie miał nieprzeniknioną minę. — A 
mówiłaś, że chcesz jechać do Rzymu po co?
  — Z pielgrzymką do Świętych Wrót. Czyżbyś o tym nie słyszał? — 
spytała ufnym tonem, którego używała dla podkreślenia szacunku, jaki 
żywiła dla jego uczoności.
  — Nie — odrzekł sceptycznie, aby utrzymać się w roli 
wszechwiedzącego męża. — Cóż to są za wrota?
  — Święte Wrota.
  — Święte Wrota?
  —— Otwierają je tylko raz na siedem lat. To pomaga, jak ktoś chce 
mieć dzieci — nalegała z nadzieją w głosie.
  — Rzeczywiście? — zapytał z powagą Charlie. — Kto ci o tym 
powiedział?
  — Nora Lawlor.
  — Ech! — zniecierpliwił się. — Nie ma w tym pewnie słowa prawdy.
  — Boże drogi! — zawołała przejmującym głosem, oburzona tym 
brakiem wiary. — Przecież nie nrzvDuszczasz. żebv
  

Flemingowie wybierali się w taką daleką podróż, gdyby to nie była 
prawda?
  — Nie, nie, nie, nie przypuszczam — wycofał się spiesznie, 
zrozumiawszy, że wszelkie dalsze obiekcje z jego strony zostałyby 
powtórzone księdzu Ringowi. — Ale obawiam się, że trudno by mi było 
wyjechać.
  — Tak, ale ja będę musiała pojechać — oświadczyła Poiły ze 
spokojnym zdecydowaniem. — Gdybym to odłożyła na siedem lat, 
mogłoby być już za późno. Nora mówi, że to jest bardzo niebezpieczne.
  — Do jasnej Anielki — warknął popędliwie — jej to nie-
bezpieczeństwo nie zagrozi!
  Złość jego trwała niedługo. Oto nadarzał się pretekst do odbycia 
wycieczki, a Chariie przepadał za wycieczkowaniem. Dotychczas nie 
jeździł dalej niż do Londynu. Paryż go oszołomił. Eksperymentował z 
zielonymi, różowymi i żółtymi trunkami i miał przy tym zadowoloną minę 
dziecka, które zakradło się do spiżarni. Późnym wieczorem, gdy pociąg 
jechał przez Alpy, Chariie tkwił w korytarzu przy oknie, z łokciami 
wspartymi na metalowym pręcie, i podśpiewywał pod nosem: „W góry, w 
góry, miły bracie", a łzy radosnego podniecenia spływały mu po 
owłosionych policzkach. Nie mógł ani na chwilę zapomnieć o tym, że 
jedzie do ojczyzny Romea i Julii.
  Zaznajomił się szybko z dwiema pozostałymi osobami w przedziale; 
gruby Holender bez marynarki zajadał parówki i co chwila obejmował 
siedzącą obok kobietę — swoją żonę, jak mówił. Widok ten raził Poiły 
swą ordynarnością, wyszła więc na korytarz, ale nie po to, aby przyglądać 
się krajobrazowi.
  — Ślicznotka, co? — spytał Holender, gładząc czule podbródek swej 
towarzyszki.
  — Piękna! Piękna! — zgodził się Chariie z entuzjazmem, kiwając głową 
i uśmiechem ośmielając kobietę, która nie mówiła po angielsku i 
wyglądała, jakby raczej niewiele mogła powiedzieć w jakimkolwiek innym 
języku.
  — Pan też jedzie z ładną kobitką — zauważył Holender. — Kto to taki?
  

  — Poiły? — Chariie obejrzał się na ciemną postać w korytarzu. — Ach 
tak, to żona.
  — Czyja żona?
  — Moja.
  — Nie kocha jej pan?
  — Nie kocha? — powtórzył jak echo Chariie, zerkając znów na 
korytarz. — Ależ oczywiście, szaleję za nią.
  — To dlaczego jej pan nie pieści? — zdziwił się Holender. — Kobity 
nigdy nie mają tego dosyć. Popatrz pan na moją!
  — O, moja tego nie lubi — odparł Chariie w popłochu. — My w Irlandii 
nie zajmujemy się za bardzo tymi rzeczami.
  — A czym się zajmujecie?
  — No cóż... —Chariie zawahał się, bo sam właściwie nie wiedział 
czym, jeśli nie liczyć polityki, która tutaj nie wydawała się jakoś na 
miejscu. — Interesuje nas więcej sport, wie pan, konie, psy...
  — Ee — stwierdził Holender z przekonaniem — nie może być nic 
lepszego od kobit.
  Chariie wyszedł na korytarz do Poiły, która stała zwrócona plecami do 
przedziału i miała zamyśloną 'minę.
  — Ze też oni tak mogą! — powiedziała wzburzona. — Nie uważasz, że 
ta kobieta powinna trupem paść ze wstydu? To chyba muszą być 
protestanci, co, Chariie?
  — Prawdopodobnie, prawdopodobnie — odpowiedzią^" przyszło mu 
bowiem do głowy, że lepiej nie próbować tłumaczyć.
VI
  Wycieczka była wspaniała, przez cały miesiąc Chariie miał o czym 
opowiadać. Winogrona wielkie jak agrest, w każdej kawiarence, ledwie 
zapadnie zmierzch, śpiewa jakiś sopran, tenor albo baryton, śpiewa o 
miłości, ile tchu w piersiach — amore, mio cuore, traditore — od razu 
wiadomo, skąd się to wzięło u Julii. Nie zabawili tam jednak dosyć długo, 
aby i Poiły mogła się tym zarazić, toteż jedynym cudem, jaki stamtąd 
przywiozła, był zdumiewający
  

fakt, że w bazylice Sw. Piotra obcy mężczyźni szczypali ją w siedzenie. 
„W co?" — pytały zaskoczone sąsiadki. „W siedzenie — powtarzała Poiły 
z niedowierzaniem. — Możecie dać temu wiarę?"
  Morgan, nadworny kawalarz w barze Johnny'ego Des-monda, zaczął 
puszczać w obieg paskudne dowcipy, że to niby bywają wrota i wrota, a 
stara pani Cashman, wyzbywszy się wkrótce niepokoju wywołanego 
możliwością interwencji boskiej, głośno rozpowiadała, że marne byłyby jej 
widoki na przyszłość, gdyby miała być zdana na łaskę syna, który musiał 
wozić żonę do Rzymu. John Joe nie potrzebuje cudów, żeby mu żona 
zaszła, wystarczy, że na nią spojrzy nieboraczek.
  Poiły jednak, trzeba oddać jej sprawiedliwość, martwiła się ani trochę 
mniej niż Charlie. Pielgrzymka kosztowała ich sześćdziesiąt kilka funtów i 
w zamian za te ciężkie pieniądze nie mogli się wykazać absolutnie niczym. 
Jeżeli Święte Wrota nie potrafiły zdziałać tego rodzaju rzeczy, to mimo 
wszystko nie mogły być takie święte. Zbeształa porządnie Norę Lawlor za 
niefortunną radę.
  — Ostatecznie, 'moja droga — odpowiedziała Nora rzeczowo — nie 
powinnaś się za dużo spodziewać. To może być coś psychicznego.
  — Jakim cudem? — wykrzyknęła Poiły z wściekłością. — Co też ty 
wygadujesz?
  — A czemuż by nie? — zapytała Nora nieco cierpko. — Jeśli nie czułaś 
pociągu do Charlie'ego...
  — Och... — bąknęła Poiły wymijająco i ostrożnie, ale w jej oczach 
zaświtało mgliste zrozumienie. — Czy to może mieć jakiś wpływ?
  — Zupełnie zasadniczy wpływ, moja droga — odrzekła surowo Nora. 
— Ostatecznie weźmy taką Kitty Dały. Przez osiem lat po ślubie nie miała 
dzieci, aż jednej nocy wmówiła sobie, że jej mąż to Rudolf Valentino, i 
potem wszystko już było jak najlepiej,
  — Rudolf Valentino? Co to za jeden?
  — Był gwiazdorem filmowym.
  — Ale dlaczego ona to zrobiła?
  

  — Hm, przypuszczam, że Valentino był bardzo przystojny, a sama 
wiesz, jak wygląda Jerome Dały.
  — Może są jakieś zdjęcia tego Valentina? Mogłabym go zobaczyć? — 
spytała Poiły.
  — Nie wydaje mi się. A zresztą on już nie żyje, więc to by chyba nie 
było w porządku. Ale jest przecie wielu innych, równie przystojnych jak 
on.
  — Ach, nie sądzę, żeby to w ogóle mogło być w porządku. — Poiły z 
rozdrażnieniem pokręciła głową. Było jej ogromnie żal samej siebie. 
Doskonale wiedziała, że Nora, ten chytrus, stara się z niej wyciągnąć, co 
takiego Charlie z nią robił, i przeżywała rozterkę wahając się między ko-
niecznością wyjawienia czegoś a pragnieniem niewyjawiania absolutnie 
niczego. — Ksiądz Ring powiedziałby z pewnością, że to grzech.
  — Nie rozumiem, dlaczego miałby tak mówić — zauważyła chłodno 
Nora. — Ostatecznie ona to robiła w dobrych zamiarach.
  Na to Poiły nie miała odpowiedzi, gdyż wiedziała, jak ważną rzeczą jest 
robienie czegoś w dobrych zamiarach. A tymczasem pokusa snuła się za 
nią. W najbliższą sobotę wieczorem poszła do spowiedzi do księdza Ringa. 
Wyznanie grzechów nie zajęło jej dużo czasu. Nie były to nigdy grzechy, 
które można by nazwać ciężkimi.
  — Ojcze duchowny — powiedziała skończywszy z tym — chciałam 
prosić o radę.
  — W jakiej sprawie, moje dziecko? — zapytał ksiądz Ring.
  — Chodzi o mego męża, ojcze duchowny. Ksiądz rozumie, nie mamy 
dzieci. Wiem, że on się tym strasznie gryzie, więc odprawiłam 
pielgrzymkę do Świętych Wrót, ale nic nie pomogło.
  — Co dalej, moje dziecko?
  — Więc jedna przyjaciółka opowiadała mi o pewnej kobiecie, która była 
w takiej samej sytuacji. Podobno wyobraziła sobie, że jej mąż jest 
Rudolfem Valentino.
  — Któż to taki?
  — Jakiś filmowy aktor.
  

  — Ale skąd jej przyszło na myśl, że on jest jej mężem? — indagował 
zaintrygowany ksiądz Ring, marszcząc przy tym czoło.
  — Och, ona wcale tak nie myślała — odrzekła nieszczęsna Poiły. — 
Wmówiła sobie tylko. Podobno był bardzo przystojny, a jej mąż taki 
drobniutki, takie nic... Naturalnie, to można zrozumieć — dodała z całą 
otwartością. — Mój mąż na przykład jest bardzo dobrym człowiekiem, ale 
wygląd ma raczej niekorzystny.
  — Charlie? — wykrzyknął ksiądz, do tego stopnia zdumiony, że 
wyłamał się z tonu przyzwoitego incognito, którego dotychczas oboje 
przestrzegali. — Przecież Charlie to piękny mężczyzna.
  — Rzeczywiście ksiądz tak uważa? — spytała Poiły z prawdziwym 
zainteresowaniem. — Naturalnie, mogę się mylić. W każdym bądź razie 
tamta kobieta miała potem dziecko.
  — Jakie imię mu dała?
  — Nie wiem, proszę księdza. Bo co? Czy to ma jakieś znaczenie?
  — Nie, po prostu byłem ciekaw.
  — Ale, proszę, niech mi ksiądz powie, czy to w ogóle jest właściwe? — 
spytała Poiły.
  — Hm, nie powiem, żeby w tym było coś złego. — Ksiądz Ring 
odchylił na bok zasłonkę sprzed konfesjonału i wyjrzał na mroczny 
kościół. — Z pewnością zrobiła to w dobrych zamiarach.
  — To samo mówiła mi przyjaciółka — stwierdziła Poiły, zdumiona 
inteligencją tej wścibskiej Nory.
  — Z tym zastrzeżeniem, naturalnie, że nie sprawiało jej to przyjemności 
— dodał skwapliwie ksiądz. — Gdyby miała doznać z tego powodu 
rozkoszy cielesnej, to byłaby już inna sprawa.
  — Ach! — wykrzyknęła skonsternowana Poiły. — Chyba ksiądz nie 
przypuszcza?
  — Chodzi mi, moje dziecko — tłumaczył ksiądz cierpliwie — o coś 
więcej niż naturalna przyjemność.
  

  — Naturalna przyjemność? — powtórzyła Poiły oszołomiona.
  — Ale nie sądzę, moje dziecko, żeby tobie to mogło zagrażać — dodał 
spiesznie ksiądz Ring.
  Wkrótce potem Charlie zauważył zmianę atmosfery u Johnny'ego 
Desmonda. Był bardzo wrażliwy na atmosferę. Najpierw Morgan 
napomknął coś o Poiły i o nowym nauczycielu, niejakim Carmodym. 
Powiadano, że Carmody był Krewnym księdza Ringa; ten obleśny 
przystojniak z hrabstwa Kerry pysznił się swoim powodzeniem u kobiet. 
Charlie skwitował dowcip pogardliwym prychnięciem i śmiechem, omal 
że nie opowiedział kompanom, jak to Poiły nie pozwala mu zapalić 
światła, kiedy ubiera się rano do kościoła. Ale później zaczął się 
zastanawiać. Słowa Morgana doskwierały mu niczym drzazga. Następnym 
razem, gdy ktoś wspomniał o Poiły, znowu kojarząc jej imię z tym 
Carmodym, Charlie się nasępił. Było jasne, że za jego plecami coś się 
dzieje i że on jest ofiarą. Nie mógł ścierpieć tej myśli. Poiły w swej 
naiwności mogła zachować się nierozważnie. Z drugiej strony wydawało 
się całkiem możliwe, że — podobnie jak wiele innych kobiet przed nią — 
udawała tylko naiwną, aby zdobyć sposobność do nierozważnego 
postępowania. Żaden mężczyzna się w tym nie rozezna. Wracał do domu 
bardzo podenerwowany.
  Wkroczył do hallu i rozkazującym tonem zawołał na Poiły, która 
siedziała po ciemku przy kuchennym piecu. Podniosła się zdziwiona i 
poszła potulnie za nim na górę. W saloniku zapalił gaz w kominku, po 
czym schylił się i zajrzał pod okap, jakby chciał się przekonać, czy palnik 
gazowy nie jest uszkodzony. Wzorem wszystkich niewolników wiecznego 
zmartwienia Charlie nie uważał, aby cośkolwiek mogło być poniżej jego 
godności.
  — Siadaj — rzucił jej szorstko przez ramię.
  — Boże mój, co to wszystko ma znaczyć? — spytała nerwowo Poiły.
  Odwrócił się do niej. Stał na dywaniku przed kominkiem, z szeroko, jak 
przypory budynku, rozstawionymi nogami, w czapce nasuniętej na oczy, 
tak że wpatrywał się w nią
  

jak gdyby przez owłosione kości policzkowe. Sprawa wymagała zbadania. 
Nie dysponował żadnym precedensem, aby móc spytać Poiły wprost, czy 
go zdradziła, czy nie.
  — Powiedz mi — rzekł wreszcie tonem rozsądnym, który wydawał się 
odpowiedni do jego roli — czy zrobiłem ci może coś złego?
  — O co ci chodzi, Charlie? — spytała zakłopotana. — Cóż mogłeś mi 
zrobić?
  — Właśnie tego chciałbym się dowiedzieć — odparł rozważnie kiwając 
głową. — Co takiego niesłychanego ci zrobiłem?
  — Och, Charlie — wykrzyknęła spłoszona — co też ty mówisz! 
Przecież ja nigdy nie powiedziałam, że zrobiłeś coś niesłychanego.
  — Miło mi to usłyszeć — odrzekł Charlie, znowu kiwając głową i 
spoglądając na obraz z tonącym żaglowcem na przeciwległej ścianie. — 
Prawdopodobnie nie znasz tego nowego nauczyciela ze szkoły? — dodał z 
niewinną miną adwokata otwierającego krzyżowy ogień pytań.
  — Pana Carmody'ego? — Od razu zdradził ją leciutki rumieniec.
  — Aha, widzę, że go znasz.
  — Widywałam go parę razy u pani MacCann — wyjaśniła cierpliwie. 
— O co ci chodzi?
  — I to już wszystko? — zapytał oskarżycielskim tonem. — Lepiej 
sama powiedz mi prawdę, żebym nie musiał jej 2 ciebie wyciągać.
  — Co chcesz przez to powiedzieć? — oburzyła się Poiły prostując się 
na krześle. — Co chciałbyś ze mnie wyciągnąć? Zupełnie nie rozumiem, 
co cię naszło.
  — Zaraz, zaraz, powoli — rzekł Charlie podnosząc rękę gestem 
nakazującym milczenie. — Posiedź jeszcze minutkę na swoim miejscu. — 
Założył ręce w tył i stał przez chwilę na palcach, pochylony do przodu, 
wpatrując się uważnie w swoje stopy. — Wiesz — zagadnął poważnie, 
zaledwie unosząc głowę, aby utkwić w niej wzrok — rozpowiadają po 
całym mieście, że za moimi plecami flirtujesz z tym Car-
  

modym. Przyjemnie człowiekowi, jak mówią takie rzeczy o jego żonie, 
co? — dodał podniesionym głosem.
  Aż do tego momentu tylko częściowo wierzył w jej przewinienie, ale 
gdy zobaczył, jak spąsowiała, przestał wątpić. Rumieniec na twarzy Poiły 
był rumieńcem gniewu i wstydu zarazem.
  — Ach, Boże — wykrzyknęła potrząsając z wściekłością ładną, ciemną 
główką — ta ludzka niegodziwość! To wszystko wina Nory Lawlor. 
Ksiądz Ring nigdy by nie rozpowiadał takiej rzeczy.
  — Ksiądz Ring? — Charlie drgnął z przerażenia, zrozumiał bowiem, że 
jakiekolwiek wykroczenie popełniła Poiły, już stało się ono własnością 
publiczną. — Cóż on ma z tym wspólnego?
  — Wszystko już rozumiem — rzekła Poiły z szerokim, dramatycznym 
gestem. — Nie powinnam była w ogóle jej się zwierzać. Mogłam się 
spodziewać, że roztrąbi o tym po całym mieście.
  — Że roztrąbi o czym? — warknął Charlie zniecierpliwiony. Nawet w 
najbardziej sprzyjających okolicznościach trudno byłoby nazwać Poiły 
osobą jasno myślącą, ilekroć jednak zaszło coś, co ją wprawiało w 
zdenerwowanie, wszystkie złącza w jej umyśle natychmiast się rozłączały.
  — Mówiła mi — wyjaśniała z powagą Poiły, gestykulując wymownie 
długim ramieniem — że Kitty Dały miała dziecko, bo wyobraziła sobie 
swojego męża jako Rudolfa Valen-tino.
  — Rudolfa jakiego? — zapytał z twarzą pełną napięcia.
  — Na pewno go nie znasz — zbyła go niecierpliwie. — To dawny aktor 
filmowy. Już nie żyje.
  — Ale co on ma wspólnego z Carmodym? — zaniepokoił się Charlie.
  — Nie ma nic wspólnego z Carmodym! — krzyknęła Poiły, 
doprowadzona do ostateczności jego tępotą.
  — Dobrze, dobrze, mów dalej, kobieto! — rzekł Charlie przez 
zaciśnięte zęby. Od natężenia, z jakim usiłował wyplątać się z chaosu, w 
którym go pogrążyła, twarz mu się skurczyła w ciemny węzeł.
  

  — Wiem, że w tym nie było nic złego — stwierdziła Poiły tonem 
pewnym siebie, przeskakując jak gdyby na drugą styczną. — Sama 
pytałam księdza Ringa, czy ona popełniła coś złego.
  — Czy kto popełnił coś złego? — zapytał Charlie, odchodząc prawie 
od przytomności.
  — No, przecież Kitty Dały! —- wrzasnęła Poiły.
  — Boże Wszechmogący! Czy ty mnie chcesz doprowadzić do szału?
  — Bo nie słuchasz tego, co mówię! — zawołała namiętnie. — Ksiądz 
Ring powiedział, że w tym nie było nic złego, skoro ona robiła to w 
dobrych zamiarach i nie doznawała z tego powodu przyjemności... Choć 
doprawdy — dodała naiwnie — nie mam pojęcia, jakiej przyjemności 
mogłaby doznać.
  — Nie, nie wytrzymam! — huknął Charlie wytrząsając przed nią 
pięściami. — Co za historie opowiadasz mi o tym Rudolfie Valentino? 
Nie widzisz, że obłędu dostaję od całej tej plątaniny? Powiedz, coś t y 
zrobiła, kobieto!
  — Poszłam do kina — odparła z urażoną miną.
  — Poszłaś do kina z Carmodym? — spytał zachęcająco, jak najbardziej 
skory do pertraktacji na temat zdrady połączonej z brakiem dyskrecji.
  — Co? Co takiego? — krzyknęła Poiły, porwana istną wichurą 
oburzenia. — Kto ci mówił, że poszłam do kina z panem Carmodym? W 
tym -mieście pełno jest kłamców. Poszłam z Norą, rzecz jasna.
  — No i?
  — Wiesz, Charlie — podjęła już spokojniej — wszyscy ci starzy 
mężczyźni na filmie wydali mi się okropni. Nie rozumiem, jak ludzie 
mogą coś takiego oglądać dzień po dniu. Kiedyśmy wychodziły, Nora 
spytała mnie, czy w ogóle jest taki mężczyzna, którego uważam za 
przystojnego, a ja odpowiedziałam: „Wiesz, Nora, zawsze podobał mi się 
z powierzchowności pan Carmody." „O, naprawdę?" — powiada Nora. A 
ja na to: „Naprawdę." I to wszystko — oświadczyła Poiły stanowczo, 
uderzając dłonią na płask o kolano. — Tyleśmy o nim rozmawiały. 
Naturalnie, mogę nie mieć racji
  

co do jego powierzchowności, choć zawsze uważałam, że wygląda 
nadzwyczaj schludnie. Ale jeżeli ktoś opowiada, że byłam z nim w kinie, 
to mogę tylko powiedzieć, że ten ktoś nie ma sumienia. Ani krzty 
sumienia.
  Charlie przez chwilę gapił się na nią ogłupiały. Przez tę chwilę 
zdumiewał się nad własnym szaleństwem: żeby w ogóle pomyśleć, że 
Poiły mogła mieć flirt z jakimś mężczyzną i że jakikolwiek mężczyzna 
próbowałby się do niej zbliżyć! Amore, mio cuore, traditore, pomyślał z 
rozpaczą. To jasne, że we Włoszech kobiety muszą być inne. Nagle 
zaczęło mu świtać w głowie, o co w tym wszystkim chodzi, i poczuł, że 
dławi go wściekłość.
  — Czy to znaczy — zapytał niedowierzająco — żeś poszła do księdza 
Ringa i zapytałaś, czy ci wolno wyobrażać sobie, że ja to nie ja, tylko 
Charlie Carmody?
  — Rudolf Valentino — poprawiła go Poiły. — Pana Carmody'ego 
zasugerowała mi Nora... Uważasz, że to jakaś różnica? — spytała 
pospiesznie, ogarnięta przerażeniem, że, być może, stoczyła się 
nieświadomie w grzech śmiertelny.
  — Pytałaś księdza Ringa, czy ci wolno wyobrażać sobie, że ja to nie ja, 
tylko Rudolf Valentino? — powtórzył Charlie, doprowadzony do białej 
gorączki.
  — Och, wiesz, Charlie — odsunęła na bok tę kwestię jako zupełny 
drobiazg — chyba nie przypuszczasz, że mogłabym to zrobić nie 
upewniwszy się najpierw, czy to grzech, czy nie grzech.
  — Boże miłosierny! — jęknął Charlie odwracając się do drzwi. — 
Jestem pośmiewiskiem całego miasta!
  — Za dużo się zastanawiasz nad tym, co ludzie o tobie powiedzą — 
zauważyła Poiły zniecierpliwiona. — Cóż to cię może obchodzić, co 
mówią, jeżeli ja to robię w dobrych zamiarach?
  — W dobrych zamiarach — powtórzył z goryczą. — O, wiem, kogo 
chciałbym w tej chwili dostać w swoje ręce! Tę Norę Lawlor z jej 
zafajdaną wyobraźnią. Jak Boga kocham, ukręciłbym jej szyję!
  

VII
  Ale to jeszcze było nic w porównaniu z tym, co Nora zmalowała 
później. Charlie odkrył, że ktoś puścił na miasto historyjkę, jakoby nie 
Poiły była winna temu, że nie mają dzieci, tylko on. Oczywiście, mogło to 
być nieporozumienie spowodowane przez Poiły, bo z jakiegoś jej 
napomknienia zorientował się, że uważa jego matkę za czarownicę, która 
rzuca na nią uroki. Dziewczyna wierząca w takie rzeczy równie dobrze 
byłaby zdolna zwalić winę na chłopca od rzeżnika. Jednak oczywista 
złośliwość tej gadki wskazywała na autorstwo Nory. Wobec tej nowej 
historii, która pomniejszała go w oczach całego miasta, plotka o 
Carmodym była zaledwie ukąszeniem pchły. Morgan miał znowu pierw-
szorzędny ubaw. Poza tym historia ta została zmyślona bardzo sprytnie, 
gdyż Charlie nie był w stanie dowieść jej kłamliwości. Co najgorsze, 
zwątpił w samego siebie. Był człowiekiem nerwowym, najdrobniejsza 
rzecz wystarczała, aby wytrącić go z równowagi. Gryzł się i martwił 
całymi tygodniami, aż wreszcie prawie przekonał siebie, że Nora miała 
rację, że nie jest taki jak inni mężczyźni. Bóg zwalił już na niego tyle 
ciężarów, że jeszcze tylko tego mógł się spodziewać.
  Cashmanowie mieli służącą, Molly 0'Regan, wiejską dziewczynę o 
różowej, roześmianej, dobrodusznej twarzy i cienkim, przenikliwym 
głosie. Była to jedna z niewielu znanych Charlie'emu osób, która nie bała 
się jego matki; za kawalerskich czasów, gdy przynosiła mu rano wodę do 
golenia, opierała się zawsze o futrynę drzwi, pokazując przy tym akurat 
tyle, ile trzeba, aby podniecić zainteresowanie ledwie zbudzonego ze snu 
mężczyzny. ,,Wejdź no, mała — szeptał — wejdź i zamknij drzwi." ,,A 
wedle czego miałabym wchodzić?" — pytała Molly z bardzo zdziwioną 
miną. „Tam do licha — mówił Charlie z uznaniem — czarująca z ciebie 
dziewczyna." „Czarująca? — piskała Molly. — Słodki Jezu, słyszał kto 
coś takiego! Znowu pan wydziwia!" .,Jesteś jak róża" — mówił Charlie, 
po czym jednym szalonym susem wyskakiwał z łóżka i Inclował o parę 
stóp od
  

niej, a Molly, zanosząc się od śmiechu, zatrzaskiwała mu drzwi przed 
nosem.
  Nie ulega wątpliwości, że właśnie oszczerstwo rzucone na jego 
męskość obudziło w Charliem zainteresowanie dla Molly, jakkolwiek 
twierdzenie, że nie miał na widoku żadnego innego celu poza zadaniem 
kłamu tej kalumnii, byłoby zbyt śmiałe. Lubił Molly, odkąd zaś w domu 
była i Poiły, i matka, wiejskie dziewczę bardziej niż kiedykolwiek przy-
pominało mu różę. Czasem, gdy obie panie wyszły na miasto, Charlie 
biegł za nią na górę i tam baraszkował. Udawała strasznie zgorszoną. 
„Słodki Jezu! — piszczała. — Co ja bym poczęła, jakby mnie która pani 
na tym przyłapała? A te wszystkie świętości!" Zerkała niepewnie na 
kolorowe obrazy i posążki, na zegar z Lourdes.
  — Co, może nie racja? — powiedziała pewnego razu. — Ze też wstydu 
pan nie ma, ociupiny wstydu!
  — Hm — mruknął z powagą Charlie — właściwie to jest myśl. 
Słyszałaś, że chcę tutaj założyć zakon?
  — Zakon? Nic żem nie słyszała.
  — Ależ tak, tak — zapewniał ją z bardzo ważną miną. — Czekam tylko 
na zezwolenie z Rzymu.
  — Jaki to ma być ten zakon? — spytała podejrzliwie; nie miała za dużo 
oleju w głowie, a z tym diabelnym hultajem, Charliem Cashmanem, jak 
sama mówiła, nigdy człowiek nie wiedział, co ma myśleć.
  — Zgromadzenie chrześcijańskich małżonków — odparł Charlie. — 
Dotychczasowy związek małżeński okazał się do bani. My będziemy 
uprawiać czystość.
  — Czystość? — kwiknęła Molly zachłystując się śmiechem. — Pan i 
czystość!
  W skrytości serca była zachwycona, że Charlie okazuje tyle odwagi w 
obliczu tych wszystkich „starych świątków", jak ich nazywała, i nie mogła 
siebie przemóc, żeby odmawiać mu drobnej przyjemności. Niedługo mu 
odmawiała.
  Pewnego jesiennego wieczoru szepnęła mu do ucha, że spodziewa się 
dziecka. Płakała i mówiła, że stary ją zabije, co wydawało się dosyć 
prawdopodobne z uwagi na fakt, ze ojciec Molly do karania swego 
licznego potomstwa naj-
  

chętniej używał brzytwy. Charlie także uronił parę łez i powiedział, żeby 
się nie przejmowała swoim starym, bo dopóki on ma te parę funtów w 
banku, niczego jej nie zabraknie, Mówił to całkiem serio, był bowiem 
dobrym człowiekiem, a do Molly zawsze miał słabość. Naprawdę jednak 
wzruszyło go i przejęło to, że nareszcie, na przekór wszyst-kim, miał 
zostać ojcem. Przestał wątpić we własną męskość. Kipiąc radością i 
świetnym humorem poszedł o zmierzchu do baru Johnny'ego Desmonda. 
Ostrzelał Morgana pół tuzinem kawałów odpalanych jeden po drugim, aż 
wszyscy zaczęli się zastanawiać, co on tam może chować w zanadrzu. 
Odtąd mogli opowiadać o nim najpaskudniejsze dowcipy, proszę bardzo, i 
tak nie będzie to miało najmniejszego znaczenia, bo on będzie się tylko 
śmiał w kułak. Nic nie szkodzi, jeżeli się dowiedzą dopiero po dwudziestu 
latach. Był w najfantastyczniejszym humorze, pił, dowcipkował, 
improwizował wierszyki.
  Nazajutrz obudził się przed świtem z okropnym niesmakiem w ustach. 
Rozejrzał się dookoła i w świetle oliwnej' lampki palącej się przed 
posążkiem Przenajświętszego Serca Jezusowego zobaczył leżącą obok 
Poiły. Wyglądała na zdecydowaną nawet we śnie. Zegar z Lourdes, który 
cierpiał na halucynacje i wyobrażał sobie, że jest budzikiem, hałasował w 
najlepsze na półce nad kominkiem. Charlie wiedział, że w rzeczywistości 
zegar wygrywa „Na Anioł Pański wzywa dzwon", prześliczną pieśń, 
kojącą i pełną poezji, ale on słyszał coś zupełnie innego: „Wpadłeś, mój 
Charlie, nie ma co!" Zdawał sobie sprawę, że zamiast się wymknąć z pu-
łapki, wklinował się jeszcze gorzej, że jeśli prawda o nim i o Molly 
wyjdzie na jaw, to Poiły go porzuci, Doneganowie zaszczują go z 
kretesem, ksiądz Ring potępi go z ambony, a sklep zejdzie na psy. I 
pomimo wszystko nie będzie mógł zostawić tego marnego sklepu 
swojemu synowi. „Wpadłeś, mój Charlie, nie ma co!", wygrywał zegar z 
Lourdes z dziecinną złośliwością.
  Zręczność, z jaką Charlie wymanewrował Molly ze swego domu, 
przyniosłaby chlubę mężowi stanu na arenie międzynarodowej. Wynalazł 
dla niej mieszkanie w Asragh i wpła
  

cił pewną sumę na jej rachunek w banku, ale nikt nic o tym nie wiedział. 
Jednak w sytuacjach krytycznych naprawdę dają się człowiekowi we 
znaki nie te trudności, które można przewidzieć. Któż mógłby przypuścić, 
że Molly, nie mając nic do roboty, odczuje ciężar czasu i będzie 
godzinami przesiadywać w kościele redemptorystów? Po upływie paru 
miesięcy Charlie zaczął otrzymywać niezwykle alarmujące listy. Molly 
pisała, że powie o wszystkim Poiły, że powie swemu ojcu, że resztę życia 
spędzi na pokucie w przytułku. Charlie miał już religii po dziurki w nosie. 
Jednego wieczora w Asragh, kiedy zobaczył Molly w ustronnej uliczce — 
jedynie tam mogli się spotykać stosunkowo bezpiecznie — zaskoczony 
był zmianą, jaka w niej zaszła. Wydawała się wprawdzie okrąglejsza i 
ładniejsza niż przedtem, ale oczy miała mroczne, a głos nabrał jękliwego 
brzmienia.
  — Oj, Charlie — westchnęła z tęskna, ckliwie nabożną miną — jak 
możemy zasłużyć na pomyślność albo na łaskę Bożą, kiedy żyjemy w 
grzechu i krętactwie?
  — Dużo krętactwa, ale cholernie mało grzechu — mruknął Charlie z 
goryczą. — O co ci chodzi, u diabła?
  — Oj, Charlie, o to mi się rozchodzi, żebyś skończył z tym 
oszukaństwem i z grzechem. Słuchaj, co ci powiadam, przyznaj się swojej 
żonie.
  — Też wymyśliłaś! — burknął błyskając gniewnie oczami. — Wiesz, 
co by ona zrobiła?
  — Cóż by zrobiła każda jedna kobieta, a jeszcze jakby widziała, że 
szczerze żałujesz? — jęknęła ekstatycznie Molly.
  — Już ona by się postarała, żebym miał czego żałować. Tym razem 
wyperswadował to Molly, ale mimo wszystko nie był jej pewny. Ta 
historia szarpała mu nerwy. Wieczorem, po kolacji, zapalał fajkę i krążył, 
jak zwykle, między kuchnią a drzwiami od uMcy, ale nie mógł się 
odważyć na wyjście z domu. W czasie'jego nieobecności mogła wpaść 
Nora Lawlor i opowiedzieć o wszystkim Poiły. Dla własnej zabawy lubił 
układać rozmaite wierszyki i w tym czasie wymyślił taki oto wierszyk:
  

Gwiżdż, chłopie, gwiżdż, niech kto chce, patrzy:
Im więcej latek masz, tymżeś twardszy.
Niestety, Charlie bynajmniej nie stawał się twardszy.
  — Co to ja chciałam powiedzieć... Nie wyszedłbyś na spacerek? — 
pytała delikatnie Poiły.
  — Ee, jakoś nie mam ochoty — odpowiadał z westchnieniem.
  — Boże drogi — dziwiła się łagodnie. — Bardzo się odmieniłeś, 
nieprawdaż?
  Raz i drugi omal że nie odwarknął: a czyja to wina? Stawał czasem we 
drzwiach od frontu i wsparty ramieniem o futrynę nie ruszał się z miejsca 
pół godziny, pojąc się w zimowym zmierzchu nędznym widokiem 
głównej ulicy, gdzie wszyscy go znali, ale nikt mu dobrze nie życzył. Bar-
dzo to pięknie z tym Romeo, ale Romeo nie musiał mieszkać w 
prowincjonalnym mieście w Irlandii. Co rano Charlie czyhał na listonosza, 
Christy'ego Flynna, aby przejąć ewentualny list anonimowy do Poiły. 
Ponieważ nie mógł wiedzieć, który list jest anonimowy, przejmował 
wszystkie.
  Aż w końcu któregoś ranka grom uderzył. List od adwokata. Charlie 
zostawił sklep pod opieką Poiły i poszedł na Curwen Street, do swego 
adwokata, Timsy'ego Harringtona. Curwen Street to miła, spokojna ulica z 
georgiańskimi domami, ciepłymi i różowymi nawet w dzień zimowy, i z 
wielu tabliczkami na domach; wizyta w którymś z nich kosztuje co 
najmniej funta. Charlie wiedział, że ta wizyta będzie go kosztowała 
drożej, ale pykał fajeczkę i starał się robić dobrą minę, jakby nie było na 
świecie lepszej zabawy niż proces o uwiedzenie. Jednakże z Timsym 
Harringtonem na nic się to nie zdało.
  — Panie Cashman — powiedział adwokat skrzeczącym, gderliwym 
głosem starej baby — dziwię się panu. Jestem wprost zdumiony. Zęby 
pan, człowiek wykształcony! W całym kraju mógł pan sobie wybierać, ale 
panu nie podobała się żadna inna, tylko akurat córka Jima Regana, tego 
Re-gana, który położył się u swego syna na osiem miesięcy do łóżka, w 
nadziei że uda mu się wycisnąć parę funtów od towarzystwa ubezpieczeń.
  

  Wracając główną ulicą Charlie miał uczucie, że krwawi z dwudziestu 
ran. Przysięgał sobie, że jeśli kiedykolwiek wypłacze się z tej kabały, to 
już do śmierci będzie żył w celibacie. Powiadają, że zawsze płaci kobieta, 
ale w jakim konkretnym wypadku płaci, tego najwidoczniej nikt nie może 
sobie przypomnieć. Przed samym sklepem zaczepił go stary chłop o 
długiej, naiwnej twarzy.
  — Dzień dobry, Charlie — zagadał konfidencjonalnie, pokazując sztyft, 
który trzymał w garści. — Znalazłby się u pana drugi taki do pary?
  — Poszukam, Tomie — odparł Charlie z westchnieniem i wziąwszy 
sztyft obracał go w palcach. — Zostawcie mi to, zobaczę, co się da zrobić. 
Na razie jestem bardzo zajęty.
  Otworzył drzwi do sklepu i od razu poczuł, że w powietrzu wisi coś 
niedobrego. W sklepie nie było nikogo. Przystanął na progu i nadstawił 
ucha. Z sypialnego pokoju na górze słyszał kroki Poiły, kroki podobne do 
tupotu ogiera, i ogarnęło go złe przeczucie. Pewien był, że ta Lawlor sko-
rzystała z jego nieobecności. List adwokata był już publiczną własnością. 
Wszedł po schodach na górę i uchylił drzwi do sypialni. Poiły w istnym 
szale ciskała do paru walizek suknie, buciki i święte posążki, jak popadło. 
Uchylił drzwi nieco szerzej, popatrzył na walizki, na żonę i wreszcie udało 
mu się przywołać na twarz coś, co uważał za przymilny uśmiech.
  — Co się tu dzieje, dziecino? — spytał zabarwiając swój głos skromną 
dozą niewinnej wesołości.
  Poznał po jej spojrzeniu, że ten numer to absolutna klapa, więc wszedł 
ostrożnie i zamknął za sobą drzwi, żeby ktoś nie podsłuchał ze sklepu.
  — Nie uważasz, że mam dosyć kłopotów? — powiedział z goryczą. — 
Wiesz, ile żądają 0'Reganowie?
  — O! — wykrzyknęła Poiły jak królowa w tragedii. — Gdyby w tamtej 
rodzinie znalazł się prawdziwy mężczyzna, to by cię zastrzelił!
  — Dwieście funtów! — wysyczał Charlie; owłosiona skóra na kościach 
policzkowych drgała mu nerwowo. — Ładna pamiątka na pożegnanie, co?
  

  — Och! — wybuchnęła Poiły nie panując nad sobą. —• Jesteś gorszy 
od dzikiego zwierzęcia. Dzikie zwierzę ma przecież jakąś skromność, ale 
ty nie masz jej ani szczypty. To moja wina. Nora Lawlor ostrzegała mnie.
  — Ta Nora Lawior do zguby cię doprowadzi — rzekł Charlie surowo. 
— Była tu dziś, nie potrzebujesz mi mówić. Widzę skutki jej obecności.
  — Tylko nie próbuj jej krytykować przede mną! — piekliła się Poiły. 
— Wynoś się stąd, niech cię nie widzę, bo nie odpowiadam za siebie. 
Żeby ze służącą!...
  — Ciszej, kobieto, ciszej, ciszej! — psykał Charlie, skacząc w napadzie 
strachu jak wróbel na nitce. — Usłyszą ze sklepu.
  — Już ja się postaram, żeby mnie usłyszeli — za-wołała wykorzystując 
w pełni możliwości swego dźwięcznego głosu. — Dowiedzą się ode mnie, 
z jakim człowiekiem mają do czynienia. Zrobię ci dobrą reklamę.
  — Więc takie jest życie w małżeństwie! — wymamrotał dotknięty do 
żywego i odwrócił się, aby odejść. Zatrzymał się i spojrzał na nią przez 
ramię, jak gdyby nie mógł uwierzyć. — Boże miłosierny, cóż z ciebie za 
kobieta? Przecież w swoim czasie mógłbym tak samo się awanturować o 
tego nauczyciela!
  — O jakiego nauczyciela? — spytała Poiły z wyrazem zdumienia na 
twarzy, jakby wyniszczonej ciężką chorobą.
  — O Carmody'ego — przypomniał z wyrzutem. — Ty myślałaś, że to z 
mojej winy, a ja myślałem, że z twojej. Ot i wszystko. Oboje działaliśmy 
w dobrych zamiarach. Na miłość boską — dodał zatroskany — chyba nie 
przypuszczasz, żebym to robił dla przyjemności?
  — Och, ty — krzyknęła nie posiadając się z gniewu — zaczekaj, niech 
ja powiem księdzu Ringowi! Zaczekaj, niech się dowie, jakie porównania 
śmiesz robić! W dobrych zamiarach! Ty bluźnierco! Że też się ziemia pod 
tobą nie rozstąpi!
  Wypchnęła go na podest i zatrzasnęła za nim drzwi. Charlie westchnął z 
głębi krwawiącego serca. „Więc takie jest życie w małżeństwie!" — 
powtórzył z rozpaczą. Wrócił
  

do sklepu i stanąwszy w głębi oparł się o rurę piecyka. Było pogodne 
przedpołudnie, blask słońca wlewał się przez okna i lśnił na błyszczących 
wiadrach wywieszonych przed wejściem. Wtem spostrzegł Norę Lawlor w 
pąsowym płaszczyku, jak wychodziła ze sklepu mięsnego, spoglądając 
ukradkiem na drugą stronę ulicy. Gdyby miał strzelbę pod ręką, położyłby 
ją trupem na miejscu.
  Usłyszał, że Poiły schodzi na dół do hallu i otwiera frontowe drzwi. 
Podszedł ostrożniutko, na palcach, do drzwi sklepu, oparł się ramieniem o 
futrynę i wyjrzał na ulicę. Zobaczył czerwony płaszczyk Nory znikający 
za rogiem koło kaplicy. Przed urzędem pocztowym czekał stary go-
spodarz; zrozumiał, że Charlie go przywołuje, ale Charlie zmarszczył się i 
potrząsnął przecząco głową- Słyszał, jak Poiły mówi z hallu tym swoim 
dźwięcznym głosem, który z pewnością docierał w drugi koniec ulicy.
  — Dinny — mówiła do małego chłopca stojącego przed wejściem — 
pobiegnij do Hennesseya i poproś, żeby mi przysłali samochód.
  Charlie był tak wstrząśnięty, że cofnął się z powrotem w głąb sklepu. 
Poiły porzuca go. Za pięć minut całe miasto będzie o tym gadało. A 
jednak wiedział, że nie jest złym człowiekiem; wielu było gorszych od 
niego i żony ich nie porzucały. Przez jedną szaloną chwilę myślał, żeby 
po raz ostatni zaapelować do jej miłości, ale wystarczyło mu zerknąć do 
hallu na siedzącą prosto jak struna Poiły w kostiumie z granatowego 
szewiotu, na walizki obok niej, na rękawiczki i książeczkę do 
nabożeństwa na stoliku pod ścianą, żeby zrozumieć, że miłość nie ma tu w 
ogóle żadnej szansy. Podszedł do drzwi od ulicy i kiwnął palcem na inne-
go małego chłopca.
  — Biegnij poszukać księdza Ringa i przyprowadź go tu piorunem — 
wyszeptał, gwałtownie wciskając pieniądz w rękę dziecka. — Powiedz, że 
przysyła cię pan Cashman. I powiedz, żeby się spieszył!
  — Czy ktoś chory, psze pana? — zapytał malec z przejęciem.
  

  — Tak, chory — syknął Charlie. — Umierający. A teraz leć!
  Chodził po sklepie tam i na powrót, tam i na powrót, jak tygrys w 
klatce, póki nie spostrzegł księdza Ringa wynurzającego się zza rogu 
kaplicy. Wyszedł mu na spotkanie.
  — Co się stało, Charlie? —. zapytał ksiądz z niepokojem. — Pewnie 
matka?
  — Nie, proszę księdza — odrzekł Charlie; zauważył z desperacją, że w 
górnych oknach domów ruszają się firanki. — O, gdybyż to to! — 
wymamrotał przez zaciśnięte zęby, nie wiedząc prawie, co mówi.
  — Aż tak źle? — zatroskał się ksiądz wchodząc do sklepu.
  — Ach, mam wielkie zmartwienie, proszę księdza — wyznał Charlie 
targając głową jak zranione zwierzę. Utkwił wzrok w plamie słonecznego 
blasku w głębi sklepu i mówił dalej jakby do tej plamy. — Nie wiem, 
może ksiądz słyszał o mnie jakieś plotki? — próbował ostrożnie wyson-
dować.
  — Plotki o tobie? — wykrzyknął ksiądz Ring; pochodził z hrabstwa 
Kerry i umiał prowadzić opóźniającą akcję bojową lepiej nawet niż 
Charlie. — Jakie plotki?
  — Hm, nie takie, żeby mogły się księdzu podobać — odrzekł Charlie 
prawie zupełnie szczerze w swoim przekonaniu.
  — No tak, kiedy już o tym wspomniałeś — przyznał ksiądz z równą 
otwartością — to zdaje mi się, że coś istotnie słyszałem... To nie znaczy 
naturalnie, żebym uwierzył — dodał spiesznie, w obawie żeby nie posunąć 
się za daleko.
  — Z przykrością muszę powiedzieć, że może ksiądz uwierzyć — 
wyrzekł cicho Charlie, pochylając głowę i składając dłonie jak na mszy w 
niedzielę.
  — Aj, aj, aj, Charlie — zafrasował się ksiądz, zerkając nań spod oka — 
to niedobrze.
 , Charlie wbił wzrok w podłogę i pokiwał posępnie głową na znak, że 
całkowicie podziela pogląd duchownego.
  — Powiedz mi tylko — wyszeptał ksiądz Ring opierając się obu rękami 
na parasolu i nachylając się ku Charlie'e-mu — jak ona to przyjęła?
  

  — Źle, proszę księdza — stwierdził Charlie surowo. — Bardzo źle. 
Muszę powiedzieć, że zawiodłem się na Poiły.
  Tym razem on zerknął spod oka i uderzyło go, że ksiądz wcale nie 
wygląda na tak oburzonego, jak mógłby wyglądać.
  — Wiesz, raczej się tego spodziewałem — zauważył w zamyśleniu 
ksiądz Ring.
  „Do diabła, ani trochę się nie oburzył!" — pomyślał Charlie. Na twarzy 
księdza malowało się coś, co przypominało niemal współczucie.
  — Ależ, na miłość boską — wybuchnął Charlie — ta kobieta całkiem 
straciła rozum. A jeśli chodzi o córkę Lawlora, to sam nie wiem, co mam o 
niej powiedzieć. — Ksiądz Ring znowu pokiwał głową, jakby dawał do 
zrozumienia, że on także nie wie. — Oczywiście, to przyzwoita 
dziewczyna i wszystko co kto chce — ciągnął kłótliwie Charlie — ale 
jakim prawem taka dziewczyna bez żadnego doświadczenia życiowego 
wtrąca się w sprawy między małżeństwem? Nie potrzebuję księdzu mówić, 
że i bez tego było już dosyć źle. A teraz ona — dodał wskazując kciukiem 
w kierunku hallu — siedzi tam na spakowanych walizkach i zamówiła 
samochód od Hennesseya. Przecież taka rzecz w żadnym razie nie jest w 
porządku.
  — No, no, Charlie — wyszeptał ksiądz uspokajająco — kobiety są takie 
przekorne. Tak, przekorne, nie da się temu zaprzeczyć. Zaczekaj, sam z nią 
pogadam.
  Otworzył ostrożnie drzwi do hallu, zajrzał i wszedł na palcach, jakby 
wchodził do pokoju, w którym ktoś śpi. Charlie przytrzymał drzwi lekko 
uchylone, aby móc słyszeć, co się tam dzieje. Nieszczęściem, stary 
gospodarz na widok wchodzącego do sklepu księdza pomyślał, że handel 
już idzie normalnie; obejrzawszy się Charlie zobaczył jego ponurą twarz w 
drzwiach od ulicy.
  — Jeżeli nie przeszkadzam... — odezwał się wieśniak. Charlie zamachał 
w powietrzu zaciśniętymi pięściami i odtańczył w milczeniu istny taniec 
wojenny. Stary chłop wycofał się niepewnie, urażony do głębi serca, po 
czym usiadł na zewnętrznym parapecie okna, z laską między no-
  

gami. Nadszedł jakiś inny gospodarz i stary zaczął mu opowiadać o swoim 
kłopocie, rzucając przez ramię przeciągłe, oskarżycielskie spojrzenia w 
stronę Charlie'ego, który stał przylepiony do drzwi, z twarzą pełną udręki.
  — Moje biedne dziecko — usłyszał wzruszony szept księdza Ringa. — 
Miałaś ciężkie przeżycie. Widzę to, bardzo ciężkie przeżycie.
  — Teraz jadę do rodziców — odrzekła Poiły obojętnym głosem.
  — Naturalnie, najlepiej do rodziców — wykrzyknął ksiądz, jakby chciał 
jej wyperswadować ewentualny pomysł pozostania na miejscu, — To chyba 
przez tego twojego męża? Tak, tak, na pewno. Właściwie nie potrzebuję 
nawet pytać.
  — Wolałabym nie mówić o tym, proszę księdza — rzekła Poiły 
uprzejmie, lecz stanowczo. — Przypuszczam, że dowie się ksiądz o 
wszystkim bardzo niedługo.
  — Tak przypuszczam — potwierdził. — W naszym mieście ludzie jakby 
nie mieli nic do roboty. Daję słowo, widziałem idąc, jak tu i ówdzie ruszały 
się firanki. Będziesz miała widownię, moje dziecko.
  — Nigdy nie robiłam sobie zbyt wiele z tego, co ludzie powiedzą — 
odparła Poiły znużonym głosem.
  —Oczywiście, przecież nie miałaś nic do ukrywania — basował ksiądz 
Ring, po swojemu obezwładniając ją tą zgodliwością. — Myślę, moje 
dziecko, że przypominasz sobie historię, która zdarzyła się kilka tygodni 
temu z tą młodą dziewuszką z Parnell Street?
  — Nie, nie przypominam sobie, proszę księdza — odpowiedziała bez 
zainteresowania.
  — Ach, oczywiście, miałaś co inr-ego na głowie. Tak, to była smutna 
historia. O godzinie dziesiątej ślub, a o pierwszej przyszło na świat dziecko.
  — O, to bardzo szybko, nieprawdaż? — zauważyła Poiły uprzejmie.
  — Hm, jak już sama powiadasz, moje dziecko, to rzeczywiście szybko. 
Ale nie o tym chciałem mówić. Otóż to biedactwo wróciło do domu o 
czwartej nad ranem, żeby nie
  

zwrócić na siebie uwagi, ale czy uwierzysz, moje dziecko, tej nocy 
absolutnie nikt nie położył się spać na Parnell Street! To jasne, takie rzeczy 
nigdy nie są w porządku. Gdzie się podziewa ten hultaj, twój mąż? Już ja 
mu wyrąbię, co o nim myślę! Charlie! Charlie Cashman! Gdzie się 
chowasz, ty łotrze?
  — Tu jestem, proszę księdza — odezwał się Charlie potulnie, postępując 
dwa kroki naprzód i stając w obramieniu ciemnopąsowych kotar, z 
pochyloną głową, na którą padło srebrzyste światło przez półokrągłe 
okienko nad drzwiami.
  — Nie wstyd ci? — krzyknął ksiądz wygrażając mu parasolem.
  — Wstyd mi, proszę księdza, bardzo mi wstyd — odrzekł Charlie 
zdławionym głosem, nie podnosząc oczu.
  — O, to tylko chytrość tego starego wygi, proszę księdza — 
wykrzyknęła wzburzona na nowo Poiły, zrywając się z krzesła i chwytając 
rękawiczki oraz książeczkę do nabożeństwa. — Nikt nie ma pojęcia, co 
przeszłam z tym. człowiekiem. — Otworzyła drzwi na ulicę; srebrzyste 
światło wlało się do hallu, ona zaś, głęboko wciągając nosem powietrze, 
odwróciła się ku nim piękna i groźna jak Sybil-la. — Idę do domu rodziców 
— oświadczyła stanowczo. — Klucze zostawiłam na toaletce, możesz 
wydać walizki kierowcy od Hennesseya.
  — Poiły — przemówił surowo ksiądz Ring, opierając się rękami na 
parasolu — czy w ten sposób postępuje Dziecię Maryi?
  — Dobrze księdzu mówić! — krzyknęła na niego z góry. — Ksiądz nie 
musi z nim żyć. Wolałabym żyć z dziką bestią niż z tym człowiekiem — 
dodała dramatycznie.
  — Poiły — tłumaczył ksiądz łagodnie — to, co robisz we własnym 
domu, to twoja sprawa. Ale to, co robisz na oczach wszystkich, to moja 
sprawa. Teraz jesteś na oczach wszystkich.
  Charlie pierwszy raz w życiu odczuwał podziw dla księdza Ringa. Oto 
dwie wole zderzyły się z sobą i zwarły jak dwa stalowe dźwigary i nagle 
dźwigar Poiły się ugiął. Cofnęła się do hallu i zamknęła drzwi.
  

  — Posłuchaj mnie, Poiły — rzekł ksiądz serdecznie — za tymi 
zamkniętymi drzwiami nie mam zamiaru wtrącać się między was, radzić 
ani odradzać. Urządź się, jak uważasz. Żyj z nim albo nie żyj. Śpij na 
strychu, śpij w stajni, ale żeby mi już więcej nie było takich skandali jak 
dzisiaj.
  — Nawet w stajni nie byłabym przed nim bezpieczna — wymamrotała 
buntowniczo Poiły. Czuła, że pierwszy raz w życiu spotkała mężczyznę, i 
uległa mu, ale napełniało to jej serce goryczą. W nie wypowiedzianym 
docinku Char-lie'ego, że powinna była wyjść za mąż za księdza Ringa, 
mieściło się coś więcej niż żart. Gdyby mogła pójść z nim teraz do łóżka, 
teraz zaraz, to prawdopodobnie wstałaby jako normalna kobieta. Ale 
pozbawiona tej pociechy gotowa była postępować podle i ksiądz Ring to 
zrozumiał. Charlie zwrócił uwagę tylko na oszczerstwo pod swoim 
adresem.
  — Nie byłabyś bezpieczna? — krzyknął oburzony. — A kiedy to 
podniosłem na ciebie choćby mały palec albo powiedziałem jedno złe 
słowo?
  — Spokojnie, Charlie, spokojnie — przemówił ksiądz Ring stanowczo, 
podnosząc rękę gestem nakazującym milczenie. — A ty, niewiasto — 
zapytał dobrodusznie — nie możesz zamknąć się na zasuwę?
  — Jak mam się zamknąć, kiedy nie ma zasuwy u drzwi? — źliła się 
Poiły, naburmuszona jak rozpieszczone dziecko.
  — Łatwo na to zaradzić.
  — To niech mu ksiądz każe posłać po stolarza, ale zaraz — zażądała 
mściwie.
  — Co, po kogo mam posłać? — wykrzyknął Charlie przechylając w bok 
głowę, jakby nie mógł uwierzyć w to, co słyszał. — Zwariowałaś? Ani 
myślę posyłać.
  — Więc dobrze — powiedziała otwierając znowu drzwi na ulicę. — 
Wracam do rodziców.
  — Czeka jże, czekaj! — syknął oszalały, wciągając ją z powrotem do 
hallu i zamykając drzwi. — Załatwię to sam.
  — Ale natychmiast!
— Rób tak, jak ona chce — zawyrokował spokojnie ksiądz


Ring. Pojmował, że niebezpieczeństwo jeszcze nie minęło. Charlie rzucił 
żonie mordercze spojrzenie i wyszedł do sklepu. Na chodniku przed 
sklepem zebrał się tłumek ludzi rozprawiających o krzywdzie biednego 
gospodarza i okazujących mu najgorętsze współczucie. Charlie wrócił do 
hallu z mosiężną zasuwką, śrubokrętem i dwiema śrubami.
  — Pokaż mi tę zasuwę — rzekła groźnie Poiły. Diabeł w nią wstąpił. 
Możliwe, że dała się księdzu wywieść w pole, ale jeszcze widziała sposób 
postawienia na swoim. Charlie wiedział, że obie z Norą Lawlor będą 
nazajutrz pękały ze śmiechu natrząsając się z niego. Kobiety już takie są; 
przysięgał sobie, że do ostatniego tchu będzie prowadził świętą wojnę 
przeciwko wszystkim babom. — Wracam do rodziców — oznajmiła 
zaciskając wąskie wargi. — Ta zasuwka jest za słaba.
  — Przynieś mocniejszą, Charlie — polecił ksiądz z całym spokojem. — 
Nie sprzeczaj się, bądź poczciwy!
  Charlie'emu ani w głowie było sprzeczać się z Poiły. W tej chwili 
pragnął raczej ją zamordować. Cisnął jej mosiężną zasuwkę pod nogi, ale 
nie raczyła nawet na niego spojrzeć. Kiedy wchodził do sklepu po raz 
drugi, tłum przed drzwiami falował.
  — Bodaj was kolka sparła! — mruknął pod nosem, wyładowując na nich 
swą złość. — Nie macie już własnych kłopotów, musicie tutaj węszyć?
  — Panie Cashman — zagadnął go młody mężczyzna, w którym Charlie 
poznał syna starego gospodarza — wziął pan sztyft od mojego ojca.
  — Bierz go i wynoś się do wszystkich diabłów! — zaki-piał Charlie, 
wyjął sztyft z kieszeni i cisnął go w sam środek gromady.
  — Jak Boga mego, więcej nie będziem panu się naprzykrzać — 
zaperzył się młody wieśniak. — A i drudzy gospodarze też nie.
  W tym właśnie była bieda, kiedy człowiek pokłócił się z wiejskim 
klientem. Zawsze stali za nim ci drudzy. Zdając sobie sprawę, że być może 
wyrządził poważną szkodę swoim interesom, Charlie wrócił do hallu 7 
/phzną zasuwą.
  

   — To stajenna — powiedział nie zwracając się specjalnie do nikogo.
  — Zamocuj ją — rozkazała Poiły.
  Charlie poszedł na górę, a za nim ksiądz Ring. Duchowny stał w 
sypialnym pokoju i spoglądał po tych wszystkich świętościach z wyrazem 
grozy. Przytrzymywał zasuwę, gdy Charlie wkręcał śruby. Charlie'ego 
roznosiła wściekłość, toteż pracował śrubokrętem byle jak.
   — Tę śrubę wkręcasz krzywo — zauważył ksiądz. — Poczekaj, ja to 
zrobię, tylko nałożę okulary.
   — Niech sobie odchodzi! Niech odchodzi! — wybuchnął Charlie bliski 
załamania. — Wszystko mi jedno, czy pójdzie, czy zostanie. Już i tak jestem 
pośmiewiskiem u ludzi.
   — No, no, Charlie — łagodził dobrotliwie ksiądz Ring — musisz myśleć 
o sklepie.
   — Żeby bratankowie mieli się gdzie wprowadzić — odrzekł Cha.rlie z 
goryczą.
  — Wszystko jest w ręku Bożym — powiedział ksiądz poważnie. — 
Jesteś jeszcze młody. Na Boga — dodał spoglądając figlarnie znad 
okularów — zdarzało mi się w życiu robić przeróżne dziwne rzeczy, ale 
takiej dziwnej jak ta jeszcze nie robiłem. — Zrozumiał, że Charlie nie jest 
w tej chwili zdolny należycie ocenić jego poczucie humoru, i utkwił w nim 
zawodowe spojrzenie przez szkła okularów. — Ach, mój Charlie — 
westchnął — każdy z nas dźwiga swoje brzemię. Ty masz tylko jedno, a ja 
chyba z tuzin, nie mówiąc o zakonnicach, które się liczą podwójnie.
  Kiedy schodzili na dół, w drzwiach kuchni zjawiła się nie wiadomo skąd 
matka Charlie'ego, wycierając ręce o fartuch. Podobna była do kupki 
gałganów, nic tylko kości i złośliwość, i parę fruwających siwych 
kosmyków.
  — Aha-ha — zagdakała niby to do siebie — podobno .zamknęli Święte 
Wrota znowu na siedem lat.
VIII
  Jednakże... „wszystko jest w ręku Bożym", jak lubiła mawiać stara pani 
Cashman. Poiły nie miała już chyba ani jednego pomyślnego dnia. Powoli 
traciła zdrowie, a picie
  

różnych odwarów, które teściowa znosiła od znachorki, szkodziło jej 
zamiast pomagać, podobnie jak przechodzenie z dziewięciu piątków na 
dziewięć wtorków i potem z dziewięciu wtorków na dziewięć 
poniedziałków za radą Nory Lawlor, która sama wszystko wypróbowała.
  Taki skandal nie wpływa dobrze na interesy. Donegano-wie oraz 
wszyscy ich przyjaciele uregulowali rachunki i przenieśli się do kogo 
innego. Sklep Charlie'ego zaczynał podupadać, a wraz ze sklepem i sam 
Charlie. Mniej się troszczył o swoją powierzchowność, obsługiwał klientów 
nie ogolony, bez kołnierzyka i krawata; wyglądał coraz bardziej zaniedbany 
i obszarpany, coraz łatwiej się irytował. Wieczory spędzał najczęściej w 
barze Johnny'ego Desmonda, ale nawet i tam ludzie stronili od niego. 
Panowie z wolnych zawodów i urzędnicy państwowi traktowali go jak 
swego rodzaju lokalnego oryginała, humorystycznego, nieodpo-
wiedzialnego typa z lekkim szmerglem. Dla Charlie'ego, który uważał, że 
tamci tylko żerują na poświęceniach takich ludzi jak on, był to cios 
najboleśniejszy; nie chcąc się wobec nich poddawać, przechwalał się, kłócił 
i w ogolę robił z siebie durnia.
  Dziwna rzecz, że Poiły, odkąd zaczęła chorować, bardzo zmiękła w 
stosunku do niego. Najpierw zwróciła na to uwagę jej rodzina. Jak we 
wszystkim innym, tak i w tym Poiły posuwała się do ostateczności, toteż jej 
matce naprawdę nieraz przychodziło do głowy, że jeśli Bóg Wszechmogący 
w swym nieskończonym miłosierdziu nie wyzwoli jej wkrótce z ziemskiej 
powłoki, to Poiły do reszty straci wiarę.
  — Nie wiem, czy on jest o wiele gorszy od kogokolwiek innego — 
mówiła Poiły w głębokim zamyśleniu. — Ja sama miewałam bardzo dziwne 
pokusy, o których nikt nie wiedział. Ksiądz Ring zwrócił mi kiedyś uwagę, 
że jestem bardzo zawzięta i nie umiem przebaczać. Teraz wydaje mi się, że 
miał rację. W naszej rodzinie zawsze byliśmy mściwi.
  Później zaczęła się uskarżać, że boi się być sama, więc pani Cashman 
ofiarowała się spać z nią razem.
  — Ach nie. nie mogłabym znieść w moim pokoju drugiej kobiety — 
odrzekła na to zniecierpliwiona Poiły. — Potrze-
  

buję mężczyzny. Chyba poproszę Charlie'ego, żeby się ze mną pogodził.
  — Co, Charlie'ego? — Pani Cashman wprost osłupiała. — Tego 
łajdaka... tego... nie mam dla niego słów. Boże miłosierny! Tego chama, 
który sprowadził taki wstyd na swoją biedną żonę!
  — Tak mama o nim mówi, jakby Charlie ani na chwilę nie przestawał 
grzeszyć — odparła krnąbrnie Poiły. — Tyle wypominania starych 
dziejów z powodu jednych pięciu minut!
  Pani Cashman zdecydowała, że Poiły traci rozum. Jeśli zamężna kobieta 
zaczyna przeliczać zdrady swego męża na godziny i minuty, to jej stan musi 
być bardzo niedobry. Poiły potulnie poprosiła Charlie'ego, aby wrócił i 
dotrzymywał jej towarzystwa. Charlie wolałby pozostać przy do-
tychczasowym układzie, pozwalało mu to bowiem przychodzić i wychodzić 
z domu, kiedy miał ochotę, ale zrozumiał, że w jego żonie następowała 
jakaś przemiana na krótko przed śmiercią.
  Słaba to była pociecha dla Poiły. Zbyt wiele zostało zepsute między nimi, 
aby Charlie mógł dla niej czuć to, co mężczyzna powinien czuć dla swej 
żony. Leżeli bezsennie w szarym, migotliwym świetle lampki oliwnej, 
otoczeni świętymi obrazami; zegar z Lourdes tykał na kominku, czasem 
zapominał się i znów zaczynał tykać jak szalony, aby dopędzić stracony 
czas, a myśli Charlie'ego wędrowały. Myślał, że jeśli Poiły zejdzie mu 
wreszcie z drogi, to on jeszcze spróbuje znaleźć kobietę, która mu padnie w 
ramiona nie pytając księdza Ringa o pozwolenie, jak kapitańska córka z 
dawnej pieśni:
Tysiąc funtów ci dam, Z domu 
porwiesz mnie sam;
Przywdzieję męski strój, Za 
Wolność pójdę w bój.
  Charlie był romantykiem i nie mógł wyrosnąć ze swej chłopięcej wiary, 
że muszą istnieć takie kobiety jak kapitańska córka, cała rzecz w tym, żeby 
ud.ilo się taką spotkać.
  

Podczas gdy tonął w miłosnym odmęcie z tamtą, Poiły leżała obok niego 
rozmyślając o tym, że jej biedne kości wkrótce spoczną na małym, 
kamienistym cmentarzu nad Kilmurray, a w jej łóżku będzie leżała inna 
kobieta. Myśli te napełniały jej serce ogromną goryczą.
  — Czekasz tylko, żebym się znalazła pod ziemią? — powiedziała cicho 
którejś nocy, właśnie gdy Charlie'emu zdawało się, że usnęła.
  — Jak to? Co? — zapytał zdumiony i zdesperowany, spoglądając na 
Poiły, która leżała na wznak, z ręką podłożoną pod głowę, zapatrzona w 
mrok.
  — Czekasz tylko, aż zgniję, żeby wziąć sobie drugą na moje miejsce — 
ciągnęła oskarżycielskim tonem.
  — Też miałbym o czym myśleć! — burknął Charlie, zły, jakby go nagle 
wyrwano ze snu, bo słowa Poiły wplątały się w szatki kapitańskiej córki, w 
momencie gdy wymykała się z pokoju, i Charłie'emu zrobiło się wstyd, że 
on, taki zdrów i silny, w ten sposób daje sobie radę z chorą kobietą.
  — Nic więcej cię nie obchodzi, myślisz tylko o tym, żeby okpić Johna 
Joe'ego i mieć syna, który odziedziczy po tobie ten sklep — mówiła Poiły 
w straszliwym jasnowidzeniu ostatnich chwil samotności. — Jeżeli miałeś 
do mnie jakąś skłonność, to tylko ze względu na sklep.
  — A cóż innego mogłem mieć, do diabła, jak nie skłonność? — 
wykrzyknął oburzony i usiadł na łóżku. — Co ty myślisz, z jakiego powodu 
się z tobą ożeniłem? Dla pieniędzy?
  — Gdybyś miał dla mnie choć odrobinę uczucia, to nie byłbyś mnie tak 
obraził — upierała się Poiły, czepiając się swojej krzywdy.
  — A ty? — odparował. — Żeby zgodzić się na mnie, musiałaś sobie 
wyobrażać, że jestem jakimś tam starym diabłem z filmu. Taka to twoja 
skłonność!
  — Ja to robiłam w dobrych zamiarach.
  — W dobrych zamiarach! — prychnął pogardliwie. Już, już miał jej 
powiedzieć, że ani Julia, ani kapitańska córka nie robiły tych rzeczy w 
dobrych zamiarach, w ogóle w jakichkolwiek zamiarach, po prostu 
oddawały się mężczyźnie,
  

którego pragnęły, ale wiedział, ze Poiły tego nie zrozumie. Przez dłuższy 
czas leżała oddychając głęboko.
  — Tytko nie myśl, nie wyobrażaj sobie, że będę tam odpoczywać w 
pokoju, kiedy ty się ożenisz z inną — powiedziała w pewnej chwili tcnem 
bardzo zdecydowanym. — Może ci się wydaje, że się mnie pozbędziesz, ale 
już ja się postaram, żeby tak nie było. Cała moja rodzina gotowa iść do 
piekła, byle się tylko zemścić.
  — Chryste Panie — krzyknął Charlie wyskakując z łóżka — mam już 
tego dosyć! Tak mi dziękujesz za to, że wróciłem! Mam już dosyć!
  — Uważaj, co ci powiem — rzekła Poiły głosem przejmującym grozą i 
wyciągnęła ku niemu z mroku kościste ramię. Wiedziała, że utrafiła w jego 
słabe miejsce. Ona albo pani Cashman, gdyby ujrzały ducha, nie robiłyby 
sobie z tego więcej niż ze spotkania z listonoszem, ale Charlie był na tyle 
racjonalistą, że go to przerażało. Matka od małego karmiła go duchami. — 
W rodzinie Doneganów zawsze roiło się od duchów — mówiła uroczyście. 
— Nie zaznasz z nią uciechy.
  — Moje spodnie! — wrzasnął Charlie, nieprzytomny z wściekłości i 
strachu. — Gdzie, u diabła, podziały się moje spodnie?
  — Uczciwie cię ostrzegam — wołała za nim głosem, od którego krew 
ścinała się w żyłach; Charlie dopadł do drzwi w samej nocnej koszuli. — 
Już ja was zaszczuję oboje!
IX
  Któregoś wieczoru umarła bardzo spokojnie, gdy w pokoju nie było 
nikogo prócz starej pani Cashman. Ale nawet swą śmiercią przysporzyła 
Charlie'emu zmartwień. Ostatnią jej wolą było, aby ją pochowano na 
cmentarzu w Cłosty, gdzie spoczywali wszyscy Doneganowie. Nie żeby 
chciała przez to dokuczyć Charlie'emu, ale przygnębiająco działała na nią 
myśl o dwóch żonach w jednym grobie. Powiedziała, że to byłoby nieładnie, 
a Nora Lawlor zgodziła się z jej zdaniem. Naturalnie, jak tylko to się 
rozeszło między ludźmi, sytuacja Charlie'ego pogorszyła się jeszcze 
bardziej, gdyż
  

można było przypuszczać, że co najmniej przyłożył ręki do śmierci swej 
żony.
  Nora myślała nie inaczej, ale zdarzyło się coś dziwnego. Schodziła 
właśnie z sypialnego pokoju na dół, gdy usłyszała jakiś odgłos dochodzący 
ze sklepu. Drzwi były nie domknięte zaledwie na cal, ale Nora miała bardzo 
wścibskie usposobienie. Otworzyła je szerzej. W sklepie panował półmrok, 
gdyż żaluzje na zewnątrz były zaciągnięte; w tym półmroku dojrzała postać 
mężczyzny i uprzytomniła sobie, że odgłos, który słyszała przed chwilą, to 
był płacz. Czuła się wstrząśnięta, gdyż nigdy dotychczas nie przeszło jej 
przez myśl, że Charlie może być tego rodzaju człowiekiem. Nora miała 
dobre serce. Podeszła bliżej i dotknęła jego ramienia.
  — Bardzo ci współczuję, Charlie — powiedziała nieśmiało.
  — Tak, wiem — wymamrotał nie odwracając głowy. — Wiem, Noro, że 
mi współczujesz.
  — Strasznie jej będzie brakować — dodała bardziej z potrzeby 
powiedzenia czegokolwiek niż z przeświadczenia, że mówi prawdę.
  — Ach, była nieszczęśliwa. — Charlie nie mógł powstrzymać się od 
szlochu. — Taka szlachetna, śliczna. Nie wiem, co za pech nas 
prześladował.
  — Czego lepszego mogłeś się spodziewać, kiedyś oszukał to biedactwo? 
— zachrypiał raptem ostry, drewniany głos. Nora wzdrygnęła się. Na progu 
hallu stała pani Cashman, wsparta rękami pod boki. Jej głos i wygląd 
przypominały zjawę z tamtego świata i po raz pierwszy Nora zastanowiła 
się, czy jednak nie było trochę prawdy w tym urojeniu Poiły, że jej teściowa 
jest czarownicą. — Moja Noro, jej teraz jest lepiej.
  — Przypuszczam, że tak, proszę pani — zgodziła się Nora bez 
przekonania; była zła, że pani Cashman wlazła akurat w momencie, gdy 
Charlie dojrzał do zwierzeń. Człowiek z nie obeschniętymi łzami na rzęsach 
gotów jest mówić rzeczy, o których kiedy indziej za nic by nie powiedział.
  — Była dobra kobietą, cnotliwą, kochała Pana Boga — syczała pani 
Cashman, każdym słowem celując pod osłoną
  

Nory w Charlie'ego. — Zły ten człowiek, co by się sprzeciwił jej ostatniej 
woli, objawionej na łożu śmierci.
  — Kto mówi o sprzeciwianiu się jej woli? — sarknął Charlie z dziką 
wściekłością znękanego zwierzęcia i gwałtownie wybiegł do hallu, 
zatrzaskując za sobą drzwi.
  — Biedny Charlie, bardzo jest rozstrojony — zauważyła Nora.
  — Rozstrojony? — gdaknęła pani Cashman. — O, strasznie 
rozstrojony! Jeszcze jej nie pochował, a już sobie planuje, kogo sprowadzić 
na jej miejsce. Taki on rozstrojony! Ale ze mną jeszcze nie skończył ten 
łotr!
  Po raz pierwszy Nora pomyślała, że, być może, Charlie'e-go potępiano 
niesprawiedliwie — jeżeli w ogóle można niesprawiedliwie potępiać 
mężczyznę. Sądząc po rozmaitych relacjach o tym, co oni wyprawiają z 
biednymi kobietami, kiedy ściągną z nich całe ubranie do naga — to nie 
można, ale coś w postępowaniu pani Cashman obudziło podejrzliwość 
Nory.
  Na pogrzeb pojechała w jednym powozie z panią Cashman. Zaledwie 
zdążyła wysiąść przed cmentarzem, zrozumiała, że szykuje się coś 
niedobrego. Doneganowie już czekali, chyba ze sześć rodzin, i na własnym 
terenie przejęli wszystko w swoje ręce. Charlie był tylko outsiderem. Stał 
obok karawanu z rękami założonymi na piersiach, z kapeluszem w jednym 
ręku i z wyrazem rozpaczy na ciemnej twarzy. Inni oprócz Nory także 
zauważyli niedobre oznaki i grupa mężczyzn ustawiła się półkolem na 
drodze, o jakieś sto jardów dalej, gdzie nie groziło im wciągnięcie w awan-
turę. Ojciec Nory stanął pomiędzy nimi a karawanem, ale na tyle daleko, 
aby i jemu nic nie groziło. Wydawał się na-sępiony, usta miał odęte, oczy 
na wpół przysłonięte powiekami, ale obserwował uważnie wszystko, co się 
działo.
  Ruszenie konduktu na cmentarz miało być sygnałem. Charlie miał zostać 
odepchnięty od bramy cmentarnej; wiedział o tym i wiedział, że sam nie da 
rady przeciwko sześciu młodszym od niego mężczyznom. Będzie walczył, 
rzecz prosta; każdy, kto znał Charlie'ego, był tego pewien, ale mogli go 
bardzo szybko odciągnąć gdzieś w boczną uliczkę i wte
  

dy... kamień w wodę! W momencie gdy zdejmowano trumnę z karawanu i 
czterej Doneganowie brali ją na ramiona, Nora odeszła od pani Cashman i 
stanęła u boku Charlie'ego.
  Podziałało to tak, jak gdyby dała sygnał gwizdkiem policyjnym. Ojciec 
jej uniósł głowę, skinął na mężczyzn stojących za nim w półkolu, ściągnął 
pod szyją klapy płaszcza i podszedłszy do córki stanął obok niej. Sześciu 
mężczyzn w średnim wieku podchodziło jeden po drugim i przyłączało się 
do grupy wokół Charlie'ego. Byli to sami starzy Ochotnicy; nie mogli, stać 
bezczynnie i pozwolić na to, aby ich dowódcę i zastępcę dowódcy 
poszturchiwali jacyś tam potomkowie policjantów i dzierżawców osiadłych 
na gruntach, z których Anglicy wyrugowali prawych właścicieli. Nie padło 
ani jedno słowo, ani jedno gniewne spojrzenie, ale wszyscy wiedzieli, kto 
jest za kim, i Charlie mógł już bez przeszkód dostać się na cmentarz. Kiedy 
stanął u grobu razem z Norą, ksiądz Ring łypnął na nich okiem spod 
krzaczastych brwi. Nic a nic nie przeoczył z całego dramatu. Bardzo nie-
wiele rzeczy uchodziło uwadze tego chytrego człowieka.
  — Dzięki ci, Noro, dzięki — rzekł cicho Charlie po skończonym 
obrzędzie. — Byłaś mi zawsze dobrą przyjaciółką.
  Nawet w chwili największego zadowolenia z siebie Nora nie byłaby się 
nazwała przyjaciółką Charlie'ego, ale fakt, że Charlie doceniał, co dla niego 
zrobiła, dowodził istnienia w nim uczuć szlachetniejszych niż te, które 
poprzednio była skłonna mu przypisywać. Czuła się zażenowana wra-
żeniem, jakie wywołał jej postępek. Starzy Ochotnicy podchodzili do niej 
kolejno i uroczyście ściskali jej dłoń. Najwięcej jednak zadziwił ją ojciec. 
Odsunął się trochę na bok i stał pociągając raz po raz nosem, ze łzami w 
oczach, za--nadto wzruszony, aby móc jej powiedzieć, co czuje.
  Wszyscy zauważyli, że od tego dnia Charlie się odmienił. Zawsze miał 
wyczyszczone ubranie, buty błyszczące, twarz ogoloną i o jakiejkolwiek 
porze weszło się do sklepu, zawsze był w kołnierzyku i krawacie. Więcej 
czasu przepędzał w sklepie, mniej u Johnny'ego Desmonda. Przestał nawet 
w ogóle zaglądać do Johnny'ego. Mogło to oznaczać tylko jedno — że 
rozgląda się za kimś na miejsce Poiły. Ale któ-
  

raź by go zechciała? Przyzwoita kobieta poniżyłaby przez to sama siebie. 
Ogólnie przypuszczano, że Charlie ożeni się z Molly 0'Regan, a Nora 
sądziła, że postąpiłby bardzo słusznie, ale mimo to nie mogła obronić się 
przed uczuciem, że szkoda byłoby, gdyby tak się stało. Pani Cashman czuła 
tak samo, widziała już bowiem, jak wszystkie jej piękne plany co do 
wnuków po Johnie Joe'em rozwiewają się niby dym. Po raz pierwszy w 
życiu Nora włączyła Charlie'ego do swych modlitw i prosiła Ducha 
Świętego, aby mu pomógł dokonać właściwego wyboru.
W parę tygodni później wstąpiła do niego wieczorem, wracając z kościoła. 
Zdziwiła ją na wstępie kwaśna mina . pani Cashman.
  — Napijesz się herbaty? — zapytał Charlie.
  — Nie, dziękuję, naprawdę — wymówiła się spiesznie, zaniepokojona 
tym, że starucha pokazuje jej krzywą gębę. — Muszę lecieć do domu.
  — Odprowadzę cię — oświadczył niespodziewanie Charlie i zerknął w 
lustro.
  — Jeżeli wrócisz przede mną, to klucz będzie na oknie — powiedziała 
pani Cashman z niezadowoloną miną.
  — Chyba mama znów nie wychodzi?
  — Sama nie zostanę w tym domu — zaskrzeczała płaczliwie.
  — Słuchaj, Charlie, naprawdę nie ma powodu, żebyś mnie odprowadzał 
— rzekła Nora strapiona.
  — Bzdury! — warknął ze złością. — Ona i te jej duchy! Świecił 
księżyc, ulica rozcięta była na dwoje srebrzystą klingą poświaty. Na jej tle 
ciemniała sylwetka wieży opactwa; blask przenikał przez wąskie 
ostrołukowe okna prezbiterium i rzucał mroczne cienie między skruszałe 
grobowce.
  — Wstąpiłam tylko, żeby się dowiedzieć, jak się czujesz — tłumaczyła 
się Nora.
  — O, całkiem nieźle — odparł Charlie. — Trochę samotnie, oczywiście.
  — No — zauważyła z lekkim uśmiechem — przypuszczam, że niedługo 
będziesz samotny.
  

  Ledwie to powiedziała, omal że trupem nie padła z zawstydzenia. Nie 
należała bynajmniej do osób, które krępują się swego wścibstwa, ale ta 
uwaga była po prostu wulgarna. ^ni trochę nie pasowała do jej zachowania 
się na pogrzebie. Charlie jak gdyby nie zwrócił na to uwagi. Spojrzał na nią 
przeciągle zmrużonymi oczami, po czym przeszli na drugą stronę ulicy, 
gdzie oparł się plecami o parapet mostu.
  — Powiedz mi, Noro — spytał krzyżując ręce na piersi i spoglądając na 
nią bystro spod daszka czapki — co byś zrobiła w mojej sytuacji?
  — Ach, nie wiem doprawdy — odparła spłoszona, myśląc jedynie o 
tym, jak by się wyplątać ze skutków swej ciekawości. — Masz jakieś 
przeszkody?
  — Czy wiesz, co Poiły mówiła na ten temat? — zapytał z 
westchnieniem.
  — Chyba nie należy się tym przejmować. Ostatecznie Poiły była bardzo 
chora.
  — Tak — zgodził się. — Więc uważasz, że gdybym postąpił wbrew jej 
życzeniu, to byłoby w porządku?
  — Hm, no cóż, to zależy — odparła Nora, nagle poważniejąc, gdyż, jak 
u wielu przedstawicielek jej płci, mocna znajomość zasad religijnych 
łączyła się u niej z bardzo mglistym pojęciem o faktach życiowych.
  — Zależy od tego, czy zrobiłbym to w dobrych zamia-,rach? — 
podchwycił przebiegle. Jedyną nauką wyniesioną z lat jego pożycia z Poiły 
było zrozumienie, jak ważną jest rzeczą, aby to lub owo robić w dobrych 
zamiarach.
  — I czy życzenie jest rozsądne, czy też nie — uzupełniła Nora 
zdziwiona, że Charlie tak dobrze się orientuje w sprawach religijnych.
  — A ty nie uważasz, że jest rozsądne?
  — Trudno mi powiedzieć. Ksiądz Ring mógłby ci to lepiej wyjaśnić.
  — Tak, tak, prawdopodobnie. Powiedz mi, Noro, czy ty wierzysz w te 
rzeczy?
  — W jakie rzeczy? — zapytała zdziwiona.
  — No, w duchy i tym podobne historie — odparł spoglądając nerwowo 
w stronę opactwa, którego smukła, spi-
  

czasto zakończona wieża wznosiła się z usypiska rozwalonych szczytów, 
zdobna w wysokie, nieregularne blanki, wyglądające w blasku, księżyca 
jak ciemne kokardy.
  .— Uczą nas, żeby w to wierzyć — odpowiedziała z lekkim 
dreszczykiem.
   — Tak, wiem — westchnął Charlie. — Ale ty sama nigdy nie 
widziałaś ducha?
   — Nie widziałam.
   — Ja też nie.
  Ruszyli w kierunku domu Nory. Teraz już rozumiała, co go gryzie. Poiły 
powiedziała przed śmiercią, że jej duch nie da mu spokoju, a była to 
kobieta, która dotrzymywała słowa. Ilekroć 'mówiła, że coś zrobi, zawsze 
to robiła i trudno było wiedzieć, czy jako czysty duch zmieniła się pod tym 
względem. Jeśli zaś chodzi o Charlie'ego, to jego zadufany w sobie 
racjonalizm z dawnych bojowych czasów mocno się już nadwątlił. Żył tak 
długo w otoczeniu kobiet, że stał się niemal równie zabobonny jak one. 
Obliczał swoje szansę na wypadek, gdyby duch Poiły zaczął pokazywać, 
co potrafi. Nora nie mogła dodać mu zbyt wiele otuchy, gdyż jej wiara w 
zjawy z tamtego świata była uzależniona od pory dnia i o godzinie 
dziesiątej wieczór, przy księżycu, zawsze była szczególnie silna.
  Kiedy się pożegnali, Nora robiła sobie ostre wyrzuty. Jej postępowanie 
było w najwyższym stopniu nieskromne, po pierwsze to, że w ogóle go 
odwiedziła, a po wtóre, że spy-' tała go bez ogródek, jakie ma zamiary, bo 
w końcu na to wyszło i przez parę okropnych minut bała się, aby nie po-
myślał, że obchodzi ją to osobiście. Naturalnie, wcale jej to nie obchodziło, 
chyba że ze względu na niego, bo chociaż zaczynała go dosyć lubić, 
wiedziała, że będąc Dzieckiem Maryi w żaden sposób nie może za niego 
wyjść za mąż — nawet gdyby duch Poiły za bardzo się nie narzucał.
  Zdziwiłaby się i zdenerwowała, gdyby jej ktoś powiedział, że inni nie 
podzielają jej poglądów. Wróciwszy do siebie, Charlie przystanął w hallu 
zaniepokojony. Czuł w domu coś dziwnego. Hali był pogrążony w 
ciemnościach, w kuchni świeciło się, ale bardzo słabo. Po tej całej 
gadaninie
  

o duchach zrobiło mu się nieswojo. „To ty, mamo?" — zawołał nerwowo, 
ale odpowiedziało mu tylko echo. Podszedł do drzwi od kuchni i serce 
stanęło mu prawie w piersi. Ogień wygasł, większą część kuchni zalegał 
mrok, ale na półce nad kominkiem paliły się dwie świece w mosiężnych 
lichtarzach, a spomiędzy nich uśmiechała się do niego duża fotografia 
Poiły w srebrnej ramce.
  W następnej sekundzie, zrozumiawszy, kto się nad nim tak znęca, wpadł 
w istną furię. Pani Cashman, wcielenie sędziwej niewinności, klęczała przy 
swoim łóżku, gdy Charlie wszedł do pokoju, i obejrzała się ze 
zdziwieniem.
  — Mama postawiła to w kuchni? — krzyknął na nią.
  — A co to takiego? — zapytała udając, że nie wie o niczym. Dźwignęła 
się z kolan, przymrużyła oczy i wyciągnęła rękę po fotografię. — Oo, jaka 
ładna, nieprawdaż? Znalazłam ją dziś w szufladzie.
  — To niech ją mama schowa tam, gdzie znalazła — zagrzmiał Charlie.
  — Ojej, a to znów dlaczego? — udała zafrasowaną. — Każdemu 
mężowi byłoby przecie miło... biedna nieboszczka żoneczka! Chyba żeby 
go gryzło sumienie.
  — Nic mamie do mojego sumienia. Lepiej by mama pilnowała swojego.
  — Ha, ha! — wrzasnęła triumfalnie, odrzucając precz maskę. — Mojego 
sumienia nie ma co gryźć.
  — Za dobrze je mama zahartowała.
  — Żebyś sobie nie myślał, ona wszystko widzi, gdziekolwiek by nie 
była — krzyknęła stara unosząc chude, zwiotczałe ramię w kierunku, gdzie 
można było przypuszczać obecność Poiły. — Uważaj, żeby nie wstała z 
grobu i nie straszyła ciebie, ciebie i tej bezczelnej dziewuchy, za którą 
uganiałeś po nocy!
  — Gdzie znów uganiałem? — burknął Charlie. — Mama nie wie sama, 
co mówi.
  — Ślepa jestem może, tak? — wrzeszczała pani Cashman. — Weszła 
razem z tobą na cmentarz, jakby już cię złapała! Ach, ta figlarka, ta 
kiciunia ze swymi nowennami i dziewięcioma piątkami! Myśli, że nie \v;c-
my, do czego ona
  

zmierza, ale Pan Bóg na ciebie patrzy i nieboszczka na ciebie patrzy, a co 
ważniejsze ja patrzę na ciebie. Spamiętaj moje słowa, jej ręka nie 
zakołysze ci kolebki.
X
  W dwa dni później, gdy Charlie stał za ladą, dostrzegł księdza Ringa 
pochłoniętego oglądaniem towarów wystawionych w oknie sklepowym. 
Ksiądz uśmiechnął się i ukłonił, ale gdy Charlie chciał do niego wyjść na 
ulicę, pokręcił ostrzegawczo głową. Podniósł przy tym palec i wskazał nim 
w kierunku drzwi frontowych. Charlie kiwnął z posępną miną na znak, że 
rozumie. Ksiądz znowu wskazał kciukiem kierunek, w którym idzie, i 
Charlie jeszcze raz kiwnął głową. Zrozumiał, że ksiądz Ring chce z nim 
porozmawiać, ale w takim miejscu, żeby pani Cashman o tym nie wie-
działa.
  Kiedy go dogonił, ksiądz udawał, że obserwuje z uwagą życie roślin w 
rzece. Na widok Charlie'ego okazał miłe zdziwienie z powodu tak 
nieoczekiwanego spotkania.
  — Mów szeptem — powiedział po chwili, kładąc lewą rękę na ramieniu 
Charlie'ego i odwracając dyskretnie głowę w prawo. — Odwiedziła mnie 
twoja matka.
  — Moja matka?
  — Tak, twoja matka — powtórzył ksiądz z powagą, spoglądając mu w 
twarz badawczo, po czym znowu odwrócił głowę w przeciwną stronę. — 
Ma stracha, że ożenisz się po raz drugi — szepnął ubawiony.
  — Och, ona łatwo wpada w przestrach.
  — Właśnie to samo jej powiedziałem. Wiem, że to zostanie pomiędzy 
nami. Twojej matce się zdaje, że istnieje jakieś specjalne przykazanie, 
które mogłoby ci tego zabronić. Rzecz jasna — dodał ze zgorszoną miną 
— powiedziałem jej, że ani mi się śni wtrącać do tej sprawy.
  — Jasne — powtórzył Charlie, w którym obudziła się czujność, wiedział 
bowiem, że właśnie od tej jednej jedynej rzeczy na świecie nikt nie 
zdołałby księdza Ringa powstrzymać.
  

  — Wiesz, którą pannę mam na myśli?
  — Wiem.
  — Delikatna dziewczyna.
  — Szlachetna.
  — I odważna — ciągnął ksiądz Ring. — Uważasz, nie każda postąpiłaby 
w taki sposób jak ona w dzień pogrzebu. Oczywiście — przyznał — 
powinna była wyjść za mąż dziesięć lat temu. Te dziewczęta robią się 
bardzo nieusłucha-ne. — Nagle zaatakował. — Powiedz mi, Charlie, nie 
myślisz czasem o niej, co? A może jestem niedyskretny?
  — Ależ nie, nie, proszę księdza.
  — Bo tak mi przyszło do głowy, że gdybyś o niej myślał, to mógłbym ci 
może oddać przyjacielską przysługę. Ona, rzecz jasna, nie ma dużego 
doświadczenia. Wiesz, o co mi chodzi?
  — Wiem — odparł Charlie, który zdawał sobie sprawę równie dobrze 
jak ksiądz, że namówienie takiej pobożnej dziewczyny jak Nora na 
małżeństwo z takim jawnogrzesznikiem jak on nie byłoby rzeczą łatwą. Z 
drugiej strony nie miał zamiaru dać się wklepać w byle co. Już raz zrobił z 
siebie durnia. — No cóż — dodał z wylewną szczerością, odwracając się 
twarzą ku rzece, jakby dla lepszego skupienia myśli — powiem księdzu 
dokładnie, jaka jest moja sytuacja. Zna ksiądz stare przysłowie: „Kto się 
raz sparzył, ten na zimne dmucha"?
  — Znam, znam — odrzekł ksiądz Ring zwracając się w tym samym 
kierunku, jakby jego myśl mogła się spotkać z myślą Charlie'ego i spleść 
się z nią ponad rzeką. Wtem drgnął i spojrzał na Charlie'ego zdziwionym 
wzrokiem. — Ach, ale tego bym nie powiedział.
  — Hm, możliwe, że wyraziłem się trochę za mocno.
  — Myślę, że tak, Charlie, że trochę za mocno — potwierdził ksiądz 
skwapliwie. — Powiedziałbym, że ona jest zupełnie inna. Bardziej 
kobieca, bardziej lgnąca... to jest duchowo, rzecz jasna.
  — Możliwe, że ksiądz ma rację — zgodził się Charlie, lecz mimo to 
trzymał się swojego. — Może ksiądz zauważył coś we mnie — mówił 
zerkając kątem oka na duchowne-
  

go. — Ktoś mógłby sądzić inaczej, ale jestem człowiekiem bardzo 
pobudliwym nerwowo.
  — Tak, tak — ksiądz Ring pokiwał głową z wielkim zatroskaniem. — 
Sam zwróciłem na to uwagę. Czyżby to nadciśnienie?
  — Od Rozruchów nie jestem już ten sam człowiek co dawniej. Ale pal 
sześć, jaka jest tego przyczyna, potrzebuję czegoś, co by mnie uspokajało.
  — Tak, tak, potrzebujesz — wtórował ksiądz, usiłując przeniknąć, ku 
czemu Charlie zmierza.
  — Gdybym miał rodzinę, byłbym inny.
  — Naturalnie, naturalnie — potakiwał ksiądz Ring 2 udręczoną miną. — 
Przecież widzę, że jesteś domatorem.
  — Ale — ciągnął Charlie tonem brzemiennym w złowieszczą treść — 
gdyby to samo zdarzyło mi się po raz drugi, bardzo możliwe, że rzuciłbym 
się o, tutaj. — Błysnął okiem ku rzece, wciągnął głęboko oddech i odsunął 
się od księdza o krok.
  — Ale nie przypuszczasz, Charlie, żeby to mogło się zdarzyć?
  — Widzi ksiądz, właśnie nie wiem.
  — Tak, to jasne, że nie wiesz, to całkiem jasne — zgodził się żarliwie 
ksiądz Ring. — Teraz już rozumiem. Jasne, że gdybyś żywił takie 
wątpliwości, to mogłyby się one obrócić przeciwko tobie.
  — Otóż to, utrafił ksiądz w sedno.
  — A gdybyś się ożenił z tamtą dziewczyną... no, jak jej tam?... Peggy, 
Kitty czy Joan, to nie miałbyś naturalnie żadnych wątpliwości i na dodatek 
miałbyś już tego malca. Mógłbyś się nim opiekować.
  — Właśnie o to mi chodzi, proszę księdza — wybuchnął Charlie. — To 
mnie doprowadza do obłędu.
  — Tak, tak, to jasne. — Ksiądz Ring uśmiechnął się na myśl o tym, jakie 
to bardzo proste. — Naturalnie, Nora stoi pod każdym względem znacznie 
wyżej, ale lepszy wróbel w ręku niż kanarek na sęku. Rozumiem cię 
doskonale. Na twoim miejscu czułbym się tak samo.
  

  Po tej rozmowie Charlie wrócił do sklepu w jeszcze gorszym nastroju. 
Nora była dziewczyną delikatną, jak powiedział ksiądz Ring, ale lepszy 
wróbel w ręku niż kanarek na sęku. Charlie jednak wiedział, że, Bogiem a 
prawdą, nie ma w ręku ptaszka żadnego gatunku, że tylko uszczknął parę 
piórek z ogonka Molly, zanim odfrunęła za innymi ptaszkami i usiadła 
daleko na sęku. Nawet ksiądz. Ring nie zdawał sobie sprawy, jak bardzo 
Charlie się gryzł z powodu synka Molly. Był dobrym człowiekiem, więc 
jakże mógłby się nie gryźć? 'Któregoś dnia wziął samochód i pojechał do 
wioski, gdzie chłopczyk był na wychowaniu, zobaczył go wracającego ze 
szkoły, poszedł za nim i wsunął mu do ręki półkoronówkę. Czuł, że gdyby 
tylko mógł zabrać malca do siebie, widzieć, że chodzi do przyzwoitej 
szkoły, jak prawdziwy chrześcijanin, to byłby gotów pogodzić się z niejed-
nym ze słrony Molly. Wiedział zresztą, że nie byłoby zbyt wiele tych 
rzeczy, z którymi musiałby się pogodzić. W normalnych okolicznościach 
Molly zdolna była ulegać tylko takim wypaczeniom moralnym czy 
umysłowym, które można uleczyć porządnym klapsem w sempiternę.
  Ale później jakieś kółko w jego mózgu przeskakiwało o jeden ząbek i 
zaczynał myśleć o tamtej scenie przed cmentarzem i o Norze, poważnej, 
bladej, stojącej u jego boku. „I oto wchodzi córka kapitana, dowódcy 
chłopskiej jazdy"; „Romeo, czemuż ty jesteś Romeo?" Te dwa wiersze 
zupełnie wystarczały, aby Charlie czuł się na nowo siedemnastolatkiem, 
gotów nadstawić głowy za Irlandię albo za cokolwiek innego, co się 
nawinie pod rękę. Wiedział, że niezależnie od pecha, który go 
prześladował, jego matka miała rację —- nigdy nie będzie umiał żyć tak, 
jak żyje pierwszy lepszy rozsądny człowiek, i do samej śmierci będzie 
tęsknił za czymś troszeczkę większym niż życie.
  Tego wieczora naszła go niemal nieprzezwyciężona pokusa pójścia do 
Johnny'ego Desmonda. Znalazłszy się przed wejściem do baru minął je 
wszakże i poszedł dalej. Ludzie idą do Johnny'ego Desmonda tylko wtedy, 
kiedy dręczące ich problemy stają się dla nich zbyt trudne. On udał się na 
samotny spacer za miasto, ale gdy wracał, nogi same, jakby
  

mogłoby na niej wywrzeć, gdyby wiedziała, że odnosi się do niej samej. 
Charlie wyczuwał, że ich rozmowa nie toczy się tak, jak powinna, ale nie 
umiał dostrzec, w czym tkwi błąd. — Jakąż wiedzę może posiadać taka 
kobieta?
  — Nie mam pojęcia, Charlie — odparła Nora bez cienia grozy, której 
się spodziewał.
  — No tak, więc widzisz, jak to ze mną jest — podjął po chwili. — 
Jeżeli się z nią nie ożenię... naturalnie zakładając, że ona mnie w ogóle 
zechce — dodał taktownie — to sam sobie poderżnę gardło. Ale jeżeli się 
ożenię i znów będzie ta sama historia co wtedy, to poderżnę gardło i jej, i 
sobie. Więc jak powinienem postąpić?
  — Ja z pewnością nie potrafię ci nic doradzić — rzekła Nora z dużym 
spokojem, prawie jakby troski Charlie'ego sprawiały jej przyjemność; w 
pewnym sensie, zważywszy na jej fałszywe przesłanki, rzeczywiście tak 
było. — A ty sam co o tym myślisz?
  Charlie nie bardzo wiedział, co myśleć. Przyszedł tu z nadzieją na co 
najmniej tyle współczucia i zrozumienia, ile mu okazał ksiądz Ring. Sądził 
nawet, że kilka łez i pocałunków byłoby całkiem na miejscu.
  — Gdyby to była dziewczyna innego rodzaju — spróbował 
niesłychanie ostrożnie — to powiedziałbym jej to, co powiedziałem 
księdzu Ringowi, i poprosiłbym, żeby wyjechała ze mną na parę dni do 
Dublina.
  — A to po co? — spytała Nora ze szczerym zaciekawieniem.
  — Po co? — powtórzył zdumiony Charlie. Ulegał on złudzeniu, 
niezwykle pospolitemu wśród jego rodaków, że zawsze wyraża swoje 
myśli w sposób kryształowo klarowny. — Noro — oświadczył z lekkim 
akcentem patosu — będę z tobą szczery. Jesteś jedyną osobą, z którą mogę 
być szczery. Jesteś dla mnie jedynym przyjacielem. Moja sytuacja jest 
beznadziejna. Beznadziejna! Ksiądz Ring sam to powiedział. ,,Czegóż się 
możesz spodziewać, mój Charlie, żeniąc się z tego rodzaju wątpliwościami 
w sercu?" Jedno tylko mogłoby mnie wyrwać z tego przeklętego kręgu... 
najpierw miodowy miesiąc, a potem dopiero ślub.
  

  Było już mroczno, ale bacznie ją obserwował spod daszka czapki i 
spostrzegł, że Norę po prostu zatknęło. Jeszcze nikt nie rozmawiał z nią na 
takie tematy.
  — Czy to nie byłby okropny grzech, Charlie? — spytała drżącym 
głosem.
  — Gdyby to zrobić w dobrych zamiarach, to nie — odparł Charlie 
stanowczo, posługując się jej własnymi słowami.
  — Pewna jestem, że ona by to zrobiła nawet bez takiego warunku — 
zauważyła Nora z nieoczekiwaną goryczą.
  — Zrobiłaby,, gdyby mnie kochała — odrzekł pełen nadziei.
  — Kochała? — prychnęła wzgardliwie Nora, zrywając się z krzesła; 
nagle opadły z niej wszystkie dziewicze pozory i objawiła się dojrzała, 
niepohamowana w gniewie, zazdrosna kobieta. — Nie oszukuj sam siebie, 
mój panie. Ta ciebie nie kocha!
  — Co? Kto? Kto mnie nie kocha? — bełkotał osłupiały Charlie. Teraz 
na nią przyszła kolej zdumienia.
  — Jak to, czy nie mówiłeś o Molly 0'Regan? — zapytała spłoszona.
  — Molly 0'Regan? — wrzasnął Charlie i podniósł twarz do sufitu jak 
pies, kiedy chce zawyć. — Skąd, u diabła, przyszła ci do głowy Molly 
0'Regan? Oczywiście, że mógłbym mieć Molly 0'Regan na jutro rano i 
razem z nią dziecko. Chyba dosyć wyraźnie ci klarowałem?
  — Ach — wykrzyknęła odsuwając się od niego z wyrazem grozy — nie 
mów nic więcej!
  — Ależ, Boże święty, posłuchaj — jęknął Charlie widząc, że 
obmyślona przez niego piękna scena całkowicie leży i że nie mężna jej 
zacząć od nowa — musisz przecie wiedzieć. że Molly 0'Regan obchodzi 
mnie tyle co zeszłoroczny śnieg! Ty byłaś pierwszą kobietą, na której mi 
zależało naprawdę, ale nie chciałaś mnie. Z Poiły ożeniłem się tylko 
dlatego, że była jak gdyby twoim cieniem. Nawet ksiądz Ring o tym
wiedział.
  — Oo! — zawołała, jakby była gotowa już, już wpaść w histerię. — Nie 
mogłabym tego zrobić! Nie mogłabym!
  

  — Nie, nie, nie, nie — uspokajał ją wystraszony, jak gdyby taki pomysł 
nie postał mu nigdy w głowie. — Źle mnie zrozumiałaś. Cicho już, cicho, 
bo cię kto usłyszy!
  — Ale pamiętaj, żebyś nigdy więcej, przenigdy nie mówił mi takich 
rzeczy. — Patrzyła na Charlie'ego tak, jakby był diabłem w ludzkiej postaci.
  — Boże mój, kobieto, posłuchaj mnie — wykrzyknął oburzony. — Nie 
mówiłem przecież o tobie. Nie zrozumiałaś wcale, o co mi chodziło. Nie 
ciebie prosiłem. Powiedziałem, że gdybyś była kobietą innego rodzaju, to 
możliwe, żebym cię o to poprosił. Po prostu przedstawiałem całą sprawę w 
taki sposób, jak ją przedstawiłem księdzu Ringowi. To chyba możesz 
zrozumieć?
  Zdawało się, że Nora nie może zrozumieć, w każdym bądź razie 
niezupełnie, i wobec tego Charlie, splótłszy z tyłu ręce, z ponurą twarzą 
pomaszerował do drzwi.
  — Przepraszam, że cię zdenerwowałem — burknął jeszcze przez ramię. 
— Twoja wina, że nie wyszłaś za mnie od razu. Jesteś jedyną kobietą w 
moim życiu, którą kochałem, i chciałem ci to wytłumaczyć.
  Patrzyła na niego z niedowierzaniem, odgarniając niepewną dłonią 
kosmyki włosów z czoła. Miała w sobie coś dziecinnego, była piękna. Ach, 
gdybyż to Charlie wiedział, że Nora myśli o tym, w jaki przedziwny sposób 
Duch Święty wysłuchał jej modlitw. Bardzo dziwnie to Pan Bóg urządził, 
jak kiedyś powiedziała Poiły. Charlie czekał na jakiś znak, który by 
świadczył o tym, że Nora zmiękła, ale nie doczekawszy się niczego, 
westchnął głęboko i wyszedł. Kiedy przechodził przez most, wieża opactwa 
odcinała się na tle nieba czarna i spiczasta, a światła z głębi sklepików odbi-
jały się w rzece; odchodził od zmysłów. A więc znów się urządził! Tym 
razem na dobre. Tylko patrzeć, jak zaczną gadać, że usiłował uwieść drugą 
dziewczynę. Wiedział, jak ludzie będą to interpretować. Już widział 
nagłówki w gazecie: GORSZĄCA PROPOZYCJA ZNANEGO KUPCA — 
OBURZENIE ZNIEWAŻONEGO OJCA. Oto jak się odwdzięczył 
dziewczynie, która stanęła u jego boku, kiedy nikt inny nie chciał tego 
uczynić! A to wszystko przez Romea
  

i Julio, przez kapitańską córkę i tym podobne bzdury. Przekleństwo wisi 
nad nim. Nora powie ojcu i księdzu Ringowi. Wspólnymi siłami podburzą 
przeciwko niemu zastępy nowych nieprzyjaciół; już nikt nie będzie chciał u 
niego kupować — u głupiego, lekkomyślnego, niepraktycznego marzyciela!
XI
  Zanim cokolwiek przedsięwziął, pozwolił, aby upłynął tydzień. W tym 
czasie uświadomił sobie dokładnie, w jaką okropną kabałę wrobił się 
samochcąc, toteż unikał wszelkich kontaktów ze znajomymi. Przesiadywał 
najczęściej w saloniku, a do sklepu schodził jedynie wtedy, gdy przy-
chodziła po niego ekspedientka i kiedy był pewien, że odwiedzający jest 
prawdziwym klientem, a nie aniołem mścicielem. Wreszcie zaprosił Jima 
0'Regana na piwo do baru.
  Jim był dawnym żołnierzem; niski, chudy, astmatyk, miał na sobie 
wełniany granatowy garnitur, z którym zlewała się jego ziemista cera, i 
ciepły szalik na szyi, sięgający pod brodę. Johnny Desmond przywitał ich 
dziwnym spojrzeniem, ale Charlie, udając świetny humor, rozprawiał na 
wszystkie możliwe tematy dopóty, dopóki obaj z Jimem nie zorientowali 
się, że właściwie już wszczął pertraktacje w sprawie Molly i dziecka. 
Charlie byłby się dalej posunął na tej drodze, gdyby nie jedno spojrzenie na 
sztywną gębę tego podłego Jima; wywołało to z jego pamięci scenę przed 
cmentarzem i wydało mu się, że Święta Irlandia, że Romeo i Julia i 
wszystkie romantyczne marzenia młodości z krzykiem zrywają się z 
drzemki. To okropne, ale nie mógł nic na to poradzić, nieszczęsny 
marzyciel.
  Tego samego przedpołudnia musiał jeszcze raz wyjść do banku. Od 
tygodnia odkładał to z dnia na dzień, ale dłużej już nie mógł. Szybko rzucił 
okiem w górę ulicy, aby się przekonać, czy nie widać kogoś znajomego, i 
żwawo wyskoczył z domu. Nie zdążył jednak przejść nawet stu jardów, 
gdy zobaczył Jerry'°go Lawlora nadchodzącego z przeciwnej strony tym 
samym chodnikiem. Charlie rozejrzał się
  

gorączkowo za jakimś zaułkiem albo sklepem, gdzie mógłby się schronić, 
ale na próżno. „Gwiżdż, chłopie, gwiżdż!" — jęknął cicho. Ku jego 
zdumieniu Jerry wcale nie okazywał gniewu, tylko lekkie zdziwienie na 
widok miny Charlie'ego, który najwidoczniej chciał się przemknąć nie 
dostrzeżony.
  — Dzień dobry, Charlie — przywitał go wtykając kciuki w pachy 
kamizelki — ... skoro t y nie chcesz mi powiedzieć dzień dobry — dodał 
jowialnie.
  — A, dzień dobry, dzień dobry, Jerry — zawołał Charlie ze sztuczną 
serdecznością, usiłując wyczytać jakiś znak na pooranym obliczu 
Jerry'ego. — Pędzę właśnie do banku — powiedział konfidencjonalnie.
  — Do banku? — powtórzył chytrze Lawlor. — A nie na plebanię?
  — Jakiż interes miałbym, u diabła, na plebani!? — wykrzyknął Charlie 
z uśmiechem pełnym czujności.
  — No cóż, główna kwatera, dowództwo. Kto to mi wspominał, że 
zamierzasz drugi raz wyruszyć w pole? Mam nadzieję, że przeprowadziłeś 
zwiad?
  — Zwiad? — powtórzył zdumiony Charlie. — Ach, Jerry, jestem już za 
stary do wojaczki.
  — Oj, chyba nie. Jak Boga kocham — dodał Jerry prostując ramiona — 
coś mi się zdaje, że z chęcią zarzuciłbym znów na ramię starą pukawkę, w 
jakiejś dobrej sprawie, rzecz prosta. No, to uważaj na siebie! — pożegnał 
go porozumiewawczym mrugnięciem i skinieniem głowy.
  Charlie stał na chodniku z otwartymi ustami i patrzył za nim. 
„Psiakrew, o co temu Lawlorowi chodziło? — myślał skrobiąc się w 
głowę. — Uważaj na siebie." Czy tego rodzaju życzliwej rady można się 
spodziewać od kogoś, komu człowiek zaledwie przed kilku dniami 
próbował uwieść córkę? „Uważaj na siebie." Czy ten Jerry zwariował, czy 
co? Nie mógł zrozumieć, dlaczego Jerry Lawlor ze swoim iście piekielnym 
temperamentem przyjmował w taki sposób jego awanse wobec Nory. Czy 
to możl-iwe, żeby Nora opowiedziała mu o nich w formie do tego stopnia 
ocenzurowanej, że Jerry nie zrozumiał? A może... — błysk szalonej na-
dziei — może w ogóle nic nie powiedziała? Twarz zmar-
  

kotniała mu ponownie. Żadna kobieta nie potrafiłaby zachować takiej 
rzeczy wyłącznie dla siebie. Jeżeli nie powiedziała ojcu, to powiedziała 
komuś innemu i wcześniej czy później skrupi się to na nim. Westchnął z 
głębi serca. Im prędzej uda mu się ułożyć z 0'Reganami, tym prędzej bę-
dzie mógł stawić czoło nowym napaściom — uzbrojony.
  Ruszył dalej, ale miał uczucie, że tego ranka szczęście opuściło go 
ostatecznie. W drzwiach banku natknął się na wychodzącego akurat 
księdza Ringa. Charlie przeraził się, zanim jednak .zdążył choćby tylko 
pomyśleć o ucieczce, ksiądz już ściskał mu rękę.
  — Dobrze wyglądasz, Charlie.
  — Ale czuję się nie zanadto, proszę księdza — odrzekł Charlie i 
pomyślał, jakie to jest bardzo dalekie od prawdy.
  — Powiedz mi — szepnął poufnie ksiądz Ring — nie podjąłeś żadnych 
kroków w tej sprawie, o której mówiliśmy?
  — Szczerze mówiąc, proszę księdza — odparł Charlie z pozorną 
otwartością — nie, nie podjąłem.
  — Nie ma się co spieszyć — przytaknął ksiądz z miną pełną 
zrozumienia. — Nie ma żadnego gwałtu. Nie byłbym wcale zdziwiony, 
gdyby się udało coś zrobić z tym twoim malcem. Uważasz? Nic nie 
obiecuję, ale jest tam dla ciebie ciepły kącik w sercu, jest, jest, a ojciec nie 
dałby jej odejść z pustymi rękami. Wiesz, o co mi chodzi?
  — Wiem, proszę księdza — stęknął Charlie, w rzeczywistości jednak 
wiedział tylko tyle, że nie ma pojęcia; podczas gdy ksiądz skręcał w 
kierunku kościoła, on jeszcze wciąż stał na stopniach przed bankiem i czuł, 
że kołuje mu w głowie. Dzień był słoneczny, wiosenny i nawet główna 
ulica wyglądała wesoło, ale Charlie był pogrążony w zbyt wielkim 
zamęcie, aby móc reagować na wrażenia przychodzące z zewnątrz. Przez 
cały tydzień ukrywał się jak zbójca przed Jerrym Lawlorem i księdzem 
Ringiem i oto obaj traktują go niby ukochaną. A przecież Nora spowiada 
się u księdza Ringa! Przyjmując nawet, że ksiądz nie zdradził się z tym, co 
mu wyznała w tajemnicy konfesjonału, nie mógł jednak ukryć tego, czego 
mu nie wyznała, i było zupełnie jasne, że
  

ani jednemu, ani drugiemu Nora nic nie powiedziała o Char-liem. No 
dobrze, ale jakiż mogła mieć cel w ukrywaniu takiej rzeczy7 Wstydliwość? 
W świadomości Charlie'ego wstydliwość kojarzyła się jedynie z robieniem 
wiele hałasu o nic. Błysk nadziei znowu rozświetlił mu mózg jak fajerwerk 
i znowu zapadła ciemność. „Chryste Panie! — pomyślał w rozpaczy — już 
dostaję bzika! To przez to, że tak z miejsca przestałem pić."
  — Dzień dobry, Charlie — pozdrowił go jakiś gospodarz wchodząc do 
banku, ale Charlie nawet nie odpowiedział. Twarz miał wykrzywioną 
takim grymasem, jak gdyby zapomniał, po co właściwie tu przyszedł. Po 
chwili jednak odetchnął głęboko, wyprostował się i dziarskim krokiem ru-
szył w stronę domu Lawlorów.
  Na jego walenie w drzwi wyszła Nora i wpiła weń rozszerzone z 
przerażenia źrenice. Wepchnął ją szorstko z powrotem do kuchni.
  — Siadaj, siadaj — rozkazał krótko.
  — Po cóż mam siadać? — wyjąkała, ale opadła na krzesło, jakby kolana 
się pod nią ugięły.
  — Kiedy weźmiemy ślub? — spytał Charlie stając nad nią jak bokser, 
gotów rozłożyć przeciwnika na obie łopatki, gdyby ten próbował się 
podnieść.
  — Jak to? — odrzekła martwym głosem. — To Molly 0'Regan cię nie 
chce?
  — Ha, ha — zaśmiał się Charlie z goryczą — widzę, że tam-tamy nie 
próżnowały dziś rano.
  — Pewnie ci się zdaje, że nie wiem, .że wszystko już jest ułożone? — 
powiedziała odrzucając w tył głowę, by strzą-snąć z twarzy kosmyk 
włosów.
  — Cała bieda z tobą — odparł mściwie Charlie — że zawsze znasz 
sprawy innych ludzi, ale nie znasz własnych. Jak spotkałaś jednego 
mężczyznę, który cię kochał, toś przepuściła okazję. Tak dużo wiedziałaś! 
I teraz znów chcesz zrobić to samo.
  — Gdybyś mnie kochał, nie żądałbyś ode mnie, żebym się narażała na 
utratę szacunku — stwierdziła posępnym, oskarżycielskim tonem.
  

  — Gdybym cię nie kochał, to w ogóle niczego bym nie żądał — warknął 
Charlie. — A teraz pytam cię jak należy. Pytam ostatni raz: wyjdziesz za 
mnie?
  — Ale dlaczego miałbyś?... — wykrzyknęła nieco histerycznie. Zerwała 
się z krzesła, odrzucając w tył głowę i roz-krzyżowując ramiona. — Teraz 
wiesz, jaka ze mnie kobieta. Nie musisz mnie już szanować.
  — Co się z tobą dzieje, psiakrew? — huknął Charlie, podskakując z 
wściekłości. Cokolwiek powiedział tej kobiecie, wszystko obracało się na 
złe.
  — Nic się ze mną nie dzieje — odpowiedziała bardzo rzeczowym 
tonem, co na Charliem sprawiło wrażenie obłędu. — Po prostu już wiem, 
kim jestem. To wszystko.
  — No, i kim jesteś? — spytał zaniepokojony.
  — Sam powinieneś to wiedzieć — odrzekła triumfująco. — Przecież cię 
nie spoliczkowałam, prawda?
  — Nie spolicz... — wybełkotał Charlie z wyrazem ostatecznej udręki.
  — O — wykrzyknęła w transie samoponiżenia — pięknie się 
oszukiwałam przez te wszystkie lata! Zdawało mi się, ze jestem 
przyzwoitą kobietą, ale ty wiedziałeś, co robisz. Wiedziałeś, kim jestem: 
bezwartościową, pospolitą, zmysłową kobietą, której możesz mówić, co ci 
się podoba. Z którą mógłbyś zrobić, co ci się podoba. Myślę, że to jest 
sprawiedliwa kara za moją pychę. Po cóż miałbyś się ze mną żenić, skoro 
możesz mnie mieć i bez tego?
Błyskawica natchnienia po raz drugi olśniła Charlie'ego;
tym razem było to natchnienie pomieszane z litością i wstydem. Nagle 
zrozumiał, że Nora go kocha i że zrobiłaby dla niego wszystko. Jessica, 
Julia, kapitańska córka, cały cudowny asortyment. Więc to naprawdę 
istnieje, to, czego bezustannie szukał i nie mógł znaleźć. Porwał ją w 
ramiona z takim rozmachem, że omal nie uniósł jej w powietrze.
  — Boże, zmiłuj się! — wymamrotał zachrypłym głosem. — 
Najwspanialsza kobieta w całej Irlandii, a ja ją tak dręczę! Twój ojciec i 
ksiądz mają więcej oleju w głowie niż ja. Wkładaj, co masz do włożenia, 
idziemy ich szukać!
  

  — Nie, nie, nie, nie — zaprotestowała histerycznie, jak chrześcijańska 
męczennica dobrowolnie oddająca się lwom na pożarcie. — Twoja matka 
mówiła, że ja ci nie zakołyszę kolebki.
  — Moja matka, moja matka... Zrobiła ze mnie takiego samego cudaka 
jak ona. Nie przejmuj się jej gadaniem.
  — A co zrobisz, jak rzuci na mnie urok? — zapytała na wpół 
nieprzytomnie, przykładając rękę do czoła.
  — Upiekę ją na wolnym ogniu — odparł ochoczo Charlie. Znowu był 
sobą, siedemnastolatkiem, pełnym zapału rewolucjonistą i racjonalistą, 
znów był gotów stawić czoło Imperium Brytyjskiemu, Kościołowi 
katolickiemu i, na dodatek, czarownicy. — A teraz posłuchaj — rzekł 
biorąc ją za ręce. — Nikt nie będzie rzucał na ciebie uroków. I żadne duchy 
nie będą cię prześladować. Wszystko to są wymysły starych bab i dosyć 
już mieliśmy tego gadania, wystarczy do końca życia. We dwoje 
poradzimy sobie z wszystkimi i ze wszystkim. Słuchaj, masz tu coś do 
roboty?
  — Ugotować obiad — odparła mrugając powiekami i uśmiechając się 
na myśl o czymś równie przyziemnym.
  — Obiad zjemy na mieście, we czwórkę. No, chodźmy już, chodźmy!
  Stał uśmiechnięty za jej plecami, gdy wkładała kapelusz. Włożyła go 
krzywo, a poza tym miała na twarzy czerwone plamy, na które puszek z 
pudrem nic nie mógł poradzić, ale Charlie'emu to nie przeszkadzało. Czuł 
się wyśmienicie. Na koniec zdobył przecież to, czego pragnął zawsze, a 
reszta... wiedział, że reszta przyjdzie sama. (Jakoż i przyszła, wszystkie 
uroki pani Cashman nie opóźniły tego faktu nawet o godzinę!) Jeśli chodzi 
o Norę, to nie miała pojęcia, co zdobyła, ale podejrzewała z niepokojem, że 
jest to coś wręcz przeciwnego, niż zawsze pragnęła. (U kobiet zresztą bywa 
to zazwyczaj mniej więcej to samo.)
  

DRWINA Z MAŁŻEŃSTWA
  Dopiero zbliżając się do trzydziestki Jim Grahame uświadomił sobie, 
jakiego figla życie mu spłatało. Do tego czasu żył bardzo podobnie jak 
każdy inny młody mężczyzna, nie zdając sobie wyraźnie sprawy z tego, że 
życie go okpiwa. Ojciec jego umarł przed dziesięciu laty. Jim był 
księgowym w dużym sklepie artykułów spożywczych i spełniał z goto-
wością obowiązki przejęte po ojcu, a jego matka, drobna, żywa kobieta o 
bardzo miłym usposobieniu, prowadziła mu gospodarstwo tak, jak tylko 
matka to potrafi. Mieszkali nadal w domu, do którego pani Grahame 
wprowadziła się zaraz po ślubie; był to okazały, obszerny, niewygodny 
dom na skraju miasta, a czynsz, jaki płacili, zaledwie wystarczał na koszty 
remontów i konserwacji. Jim nie był nigdy specjalnie nieśmiały w 
stosunkach z dziewczętami, ale żadna z tych, które zdarzyło mu się poznać, 
nie wydawała mu się nawet w połowie warta jego matki, toteż, nie 
uświadamiając sobie tego, stopniowo stawał się typowym wygodnickim 
starym kawalerem, który w wieku lat czterdziestu pięciu albo zdecyduje się 
założyć własną rodzinę, albo się nie zdecyduje. Oczywiście, matka go 
rozpieszczała, on zaś, jak to bywa u jedynaków, miał nieczyste sumienie, 
że ją tak wykorzystuje. Ale rozpieszczanie to ciężar, któremu większość 
mężczyzn zdolna jest podołać bez zbytniego utrudzenia.
  Którejś niedzieli w Crosshaven nad morzem Jim wybrał się na spacer z 
pewna dziewczyną, Eileen Clery, która mieszkała w tej samej dzielnicy 
Corku co on; nigdy przedtem
  

jej nie zauważył. Nie należała do dziewcząt szczególnie zwracających 
uwagę, mimo iż była przystojna, miała szczupłą twarzyczkę, którą 
uśmiech prześlicznie rozświetlał, i płowe włosy ze złocistymi odbłyskami. 
Próbował z nią miłosnych igraszek, ale jej szybkie, prawie gwałtowne 
odsunięcie się zdziwiło go i trochę uraziło. Nie brał jej bynajmniej za 
lekką babeczkę, ale nie spodziewał się trafić na niedo-tykajkę.
  Co ciekawe, wyglądało na to, że się jej podoba, i nawet umówiła się z 
nim na następne spotkanie. Tym razem usiedli w zacisznym kąciku nad 
urwistym brzegiem i Jim zabrał się do niej bardziej natarczywie. Ku jego 
zdumieniu zaczęła płakać. Zirytowało go to, ale okazywał jej zatroskanie, 
którego wcale nie czuł, ona zaś, widząc jego pozorne strapienie, usiadła i 
uśmiechnęła się, chociaż obfite łzy nie przestawały spływać jej po 
policzkach.
  — To nie dlatego, Jim, żebym nie chciała — tłumaczyła mu ocierając 
oczy i wydmuchując nos w śmiesznie maleńką chusteczkę — tylko nie 
lubię o tym myśleć.
  — Ale dlaczego, na miłość boską? — spytał troszeczkę ubawiony.
  — Bo, widzisz, jestem jedynaczką i muszę się opiekować mamą — 
odrzekła wciąż pochlipując.
  — Ja także jestem jedynakiem i muszę się opiekować matką — 
zareplikował z triumfem, po czym roześmiał się głośno z tej absurdalnej 
zbieżności. — Dobrana z nas para — dodał ze smętnym uśmiechem.
  — Tak, prawda? — wymamrotała Eileen śmiejąc się i szlochając. 
Przytuliła głowę do jego piersi i już nie opierała się jego pieszczotom.
  Wszystkie książki poświęcone temu zagadnieniu opisują wzajemny 
pociąg między mężczyzną a kobietą w bardzo podobnych kategoriach: 
opalona męska pierś i rozkoszne kształty dziewczyny, a w rzeczywistości 
ma to bardzo niewiele wspólnego z tą sprawą. Ale rzadko kiedy wspomina 
się w książkach o najsilniejszym czynniku, jakim jest ludzka samotność. 
Kobiety stają wobec niej wcześniej niż mężczyźni i Eileen już jej 
doświadczyła. Jim wprawdzie nie
  

zetknął się jeszcze twarzą w twarz z samotnością, ale był dostatecznie 
spostrzegawczy, aby widzieć ją przed sobą na wyciągnięcie ręki. Toteż na 
tym wzgórzu panującym nad portem w Cork, wpatrzeni w stadko 
maleńkich żaglówek płynących w stronę Currabinny, uświadomili sobie, 
że są zakochani, i to tym bardziej zakochani, iż znajdowali się w tak 
oczywiście beznadziejnej sytuacji.
  Od tego czasu spotykali się w Corku regularnie raz na tydzień, szli 
razem na spacer albo do kina, jeżeli padał deszcz. Zachowywali przy tym, 
wzorem wszystkich jedynaczek i jedynaków, najrozmaitsze środki 
ostrożności, z których znajomi chętnie podżartowywali. Jednego wieczoru 
pewna młoda znajoma Jima dostrzegła go stojącego na Nowym Moście, a 
gdy doszła do następnego mostu, zauważyła z wielką uciechą czekającą 
tam Eileen.
  — Przepraszam, że się narzucam — zwróciła się do niej — ale jeżeli 
pani czeka na pana Grahame'a, to on czeka na panią przy drugim moście.
  Eileen nie wiedziała, gdzie ma podziać oczy, zarumieniła się, 
roześmiała, wreszcie powiedziała składając dłonie:
  — Och, dziękuję pani, bardzo dziękuję — i pomknęła jak wiatr.
  Najchętniej spotykali się właśnie w taki sposób, bardzo daleko od 
domu, prześladowało ich bowiem poczucie winy. Bardziej litowali się nad 
swoimi matkami niż nad sobą i starali się, jak mogli, ukrywać swą 
straszną tajemnicę, powodowani jakimś instynktownym zrozumieniem 
lęku przed samotnością i starością, dręczącego kobiety, których dzieci już 
dorosły, a mężowie pomarli. Być może, rozumieli to aż nazbyt dobrze i z 
obawą dopatrywali się czegoś więcej, niż było w rzeczywistości.
  Pani Grahame, która rozporządzała sprawniejszym wywiadem niż pani 
Clery, pierwsza poruszyła z synem tę sprawę.
  — Słyszę, że bardzo się przyjaźnisz z jakąś panną Clery z Krzyżówek 
— powiedziała któregoś wieczora z leciutkim akcentem skargi. Jim golił 
się przy drzwiach prowadzących do kuchennego ogródka. Drgnął i 
odwrócił się z rozweselo-
  

na miną, ale ona pochłonięta była robotą na drutach, jak zwykle gdy nie 
chciała spojrzeć mu w oczy.
  — I co dalej, mamo? Kto ci o tym mówił?
  — Dlaczego nie miałabym się dowiedzieć, kiedy cała ulica o tym mówi? 
— wyminęła pytanie. Lubiła swoje małe sekrety. — Może byś ją 
przyprowadził któregoś dnia?
  — Nie masz nic przeciwko temu?
  — Cóż mogłabym mieć przeciwko temu, moje dziecko? Tak mało 
widujemy ludzi.
  Był to drugi z jej ulubionych mitów — że nikogo nie widuje i z nikim 
nie zamienia słowa, ale Jim niewiele, a raczej w ogóle nic nie mógł zrobić, 
żeby nie dowiedziała się o tym prędzej czy później.
  Któregoś popołudnia przyprowadził Eileen do domu na herbatę i choć 
młoda dziewczyna ze zdenerwowania niepotrzebnie chichotała, zauważył, 
że matka z miejsca poczuła do niej sympatię. Pani Grahame uwielbiała 
syna, ale wzdychała zawsze do córki, do kogoś, z kim mogłaby rozmawiać 
w taki sposób, jak nie mogła rozmawiać z mężczyzną. Nieco później tego 
samego wieczora Eileen, przekonawszy się, że jest naprawdę mile 
widziana, stała się swobodniejsza i obie z matką Jima zaczęły opowiadać 
sobie ploteczki o sprawach, które je interesowały.
  — Ach, ten Dinny Murphy, jak on się jej brzydko odwdzięczył — 
oburzała się pani Grahame, nawiązując w za-woalowany sposób do 
jakiegoś miłosiernego uczynku w bliskim sąsiedztwie.
  — Ależ nie, nie, proszę pani — odpowiedziała skwapliwie Eileen, 
dotykając w zapale dłoni pani Grahame. — Ten biedny Dinny wcale nie 
był najgorszy.
  — Coś podobnego! — zdumiała się matka Jima odkładając na kolana 
robótkę, aby utkwić w Eileen spojrzenie nabrzmiałe tragedią. — A co za 
historie o nim opowiadali! Naprawdę, czy ci ludzie nie mają niegodziwych 
języków?
  — Nie był wcale najgorszy, nie — powtarzała Eileen potrząsając 
przecząco głową. — Naturalnie, trochę popijał, ale proszę mi powiedzieć, 
który z nich tego nie robi?
  Jim nie wtrącał się do rozmowy, ale zauważył z uśmie
  

chem, że młody, żarliwy, inteligentny głos Eileen zestraja się z głosem 
jego matki w idealnej harmonii plotkowania. Pani Grahame, zanim 
pozwoliła odejść nowej znajomej, zaakcentowała delikatnie swoje 
odosobnienie i samotność, które uniemożliwiają dowiedzenie się prawdy o 
czymkolwiek, i kazała jej przyrzec, że wkrótce znów przyjdzie. Z czasem 
przywykła do odwiedzin Eileen i czuła się wręcz urażona, jeżeli minął 
tydzień bez jej wizytki. Mówiła nawet ze wspaniałomyślną rezygnacją, że 
dla takiej młodej, żywej dziewczyny ona, naturalnie, nie może być 
odpowiednim towarzystwem.
  Później przyszła kolej na panią Clery. Możliwe, że słyszała ona o 
wizytach Eileen u Grahame'ów i że się tym denerwowała, ale z drugiej 
strony niespodziewana wizyta Jima w jej domu mogłaby zdenerwować ją 
w nie mniejszym stopniu. Toteż Eileen musiała ją przygotować, 
opowiadając przede wszystkim o obowiązkach Jima w stosunku do matki, 
aby pani Clery nie przyszło na myśl, że Jim odwiedza ich dom z 
jakimikolwiek zamiarami wobec Eileen. Jedynym źródłem utrzymania ich 
obu były zarobki Eileen i te parę szylingów emerytury, którą pobierała jej 
matka.
  Mieszkały w małym domku na tarasie wzgórza, odległym od głównej 
ulicy, miały salonik, kuchnię, w której przesiadywały na co dzień, i dwie 
mansardowe sypialnie na piętrze. Pani Clery była przebiegłą starą damą o 
twarzy wyniszczonej, ale pełnej humoru. Cierpiała na najrozmaitsze 
dolegliwości, ponieważ zaś była przygłucha, uskarżała się na nie bez końca 
donośnym, władczym głosem. Mówiąc, mocno przytrzymywała za kolano 
swego interlokutora, żeby jej czasem nie uciekł, potem zaś w skupieniu, 
tępo wpatrywała się w ogień.
  — A później, panie Jimie, drugi raz dostałam tych bólów, o których 
panu mówiłam, i przyszedł doktor 0'Mahoney, i powiedział... Eileen, co 
powiedział doktor 0'Mahoney o tych drugich bólach?
  — Powiedział, że mama jest starą symulantką — krzyknęła Eileen.
  

  — Co, doktor 0'Mahoney? — zdumiała się pani Clery. — To 
nieprawda. Ach, ty diablico!
  W domu Eileen mówiła nerwowo i bardzo głośno, przerywała matce, 
sprzeciwiała się i przekomarzała. W końcu stara pani mrugała 
porozumiewawczo do Jima, marszcząc twarz z uciechy, i wystękiwała:
  — A co, nie mówiłam, że to diablica? Słyszane to rzeczy, żeby córka 
odzywała się w ten sposób do matki? Ręczę, że pan tak się nie zwraca do 
swojej mamy.
  — Bo jego mama tak wiecznie nie zrzędzi — odkrzykiwała wesoło 
Eileen z podwórka za domem.
  — Zrzędzi? Kto zrzędzi? — pytała pani Clery mrużąc powieki z 
zadowolenia jak kot, kiedy go pogłaskać. — Ojej, Jim, drogi chłopcze, 
żyję w strachu przed nią, nigdy nie słyszałeś takiego jęzora! A co za 
łgarstwa opowiada! Ja zrzędzę!
  Mimo wszystko Jimowi i Eileen było .przyjemnie, że mają gdzie się 
schronić w deszczowy wieczór, gdy kino ich nie pociągało. Przeważnie 
szli do Jima. Pani Grahame była bardziej zazdrosna niż matka Eileen. Cień 
lekceważenia ze strony któregokolwiek z młodych wystarczał, aby 
wywołać u niej łzy buntu, jeśli jednak posiedzieli z nią pół godzinki, 
wstawała i po cichutku, na palcach, wychodziła z pokoju, jakby się jej 
zdawało, że usnęli. Zazdrość była jedynie mia-r^ Jej wielkoduszności.
  — Słuchaj, Jim — powiedziała któregoś wieczora, odkładając robotę na 
drutach i patrząc na niego z łobuzerską miną — nie miałbyś ochoty ożenić 
się z Eileen?
  — Ożenić się? — powtórzył drwiąco, unosząc wzrok znad książki. — 
Pewnie chcesz się mnie pozbyć?
  Przekomarzaniem można było zazwyczaj odwrócić uwagę jego matki od 
każdego tematu, gdyż wszystko przyjmowała dosłownie, choć na ogół 
niezbyt poważnie.
  — Rzeczywiście, miałabym czego chcieć! — obruszyła się i zabrała z 
powrotem do drutów, po dziecinnemu zła, że jej wielkoduszna propozycja 
została przyjęta w taki sposób. Oczywiście nie trwało to długo. W dziesięć 
minut później już nie pamiętała o swojej irytacji i zaczęła na nowo mówić.
  

tym razem jakby do samej siebie: — Hm, cóż, niełatwo znalazłbyś drugą 
taką jak ona.
  — A gdzie byśmy mieszkali? — zapytał z łagodną ironią.
  — Boże święty, czyż nie masz swojego domu? — rzekła spoglądając 
surowo znad szkieł okularów. — Nie myślisz chyba, że zostałabym tutaj, 
żeby wam zawadzać?
  — Aha, więc poszłabyś do przytułku po to, żeby pani Clery mogła się tu 
sprowadzić?
  — Hm, jak to się dziwnie układa na tym świecie — zauważyła 
ogólnikowo, ale Jim wiedział, że matka myśli o tej zbieżności, dzięki 
której on i Eileen poczuli się sobie bliscy. Ani matce, ani jemu sytuacja ta 
w swojej zasadniczej formie nie była obca, w Irlandii bowiem jest ona 
bardzo pospolita i oboje mogliby wymienić ze dwadzieścia rodzin, gdzie 
młody mężczyzna albo młoda kobieta latami ,,chodziła" ze swoim 
partnerem, zanim on czy ona zdobyła możność zawarcia małżeństwa, przy 
czym aż nazbyt często okazywało się, że są już na to za starzy albo za 
bardzo zmęczeni.
  — Nie myślimy w ogóle o takich sprawach, kochana pani Grahame, ale 
w każdym razie dziękuję — powiedział uśmiechając się do niej tkliwie. — 
Albo będzie podwójne morderstwo, albo w ogóle nic.
  Wiedział, że matka, pomimo swej zazdrości, myśli o ich losie z głęboką 
troską, za to pani Clery twierdziła jowialnie, że powinni być wdzięczni za 
tyle szczęścia.
  — Sami nie wiecie, co posiadacie •— mówiła. — Jesteście młodzi i 
zdrowi. Na cóż możecie się uskarżać? Tak się spieszą do tego małżeństwa, 
jakby chodziło o obrabowanie banku. A potem raz-dwa mają siebie dosyć i 
wygadują jedno na drugie niestworzone rzeczy.
  — Więc nie pochwalasz małżeństwa, mamusiu? — pytała Eileen z 
udaną skromnością.
  — Kto powiedział, że nie pochwalam? — odpowiadała podejrzliwie 
pani Clery, pewna, że „te diabły" znów chcą ją zwabić w pułapkę. — Co 
to pomoże, czy się pochwala małżeństwo, czy nie pochwala? Nic przez to 
się nie poprawi. Bądź młody, Jim, póki możesz — radziła kładąc mu drżą-
  

ca rękę na kolanie. — Jeszcze dosyć długo będziesz żonaty.
  Oczywiście Eileen i Jim nie podzielali jej poglądów. Na wieczornych 
spacerach zwykle przechodzili przez któreś z nowych osiedli i zaglądali do 
nie wykończonych domów z takim samym entuzjazmem jak dzieci, które 
bawiły się tam w" kowbojów i Indian. Wdawali się w pogawędki z mło-
dymi mężami, którzy przekopywali miniaturowe ogródki zasypane gruzem 
po budowie, i pozwalali się zapraszać na filiżankę herbaty przez młode 
pary promieniejące dumą i radością świeżo upieczonych posiadaczy. Nie 
dostrzegali nic z brzydoty otoczenia. Widzieli tylko nowość tego wszy-
stkiego, jak gdyby odnawiało się samo życie; widzieli, jak blask 
zachodzącego słońca podkreśla świeżość farby, biel firanek i delikatną 
zieleń młodziutkiej trawy. Później Eileen mówiła, kręcąc krytycznie głową: 
„Nie uważasz, Jim, że te firanki w dużym narożnym oknie nie były 
odpowiednie?" — a Jim wiedział, że w wyobraźni już umeblowała cały 
dom.
  Tego roku zaproponował Eileen, by spędzić urlop razem. Projekt ten 
wcale nie odpowiadał pani Clery. Twierdziła, że Eileen z całą pewnością 
zepsuje sobie opinię. Owszem, pani Clery była jak najbardziej za tym, aby 
korzystali z młodości, póki pora, ale z zastrzeżeniem, że będą to robić pod 
jej okiem. Jim wiedział doskonale, że matka Eileen lęka się nie o dobrą 
opinię córki, tylko o to, że w czasie tego urlopu mogłoby zacząć się coś, 
nad czym ona nie miałaby władzy. Postawił na swoim; wyjechali do 
nadmorskiej miejscowości na północ od Dublina i przez dwa tygodnie 
chodzili, pływali, opalali się, ile dusza zapragnie, a w razie deszczu do-
jeżdżali do miasta.
  W drodze powrotnej, spoglądając przez okno przedziału na góry Galtee, 
Jim powiedział:
  — Na następny urlop pojedziemy już jako małżeństwo. To nie jest to 
samo.
  — Tak, to nie to samo — zgodziła się. — Ale cóż możemy poradzić?
  

   — Co nam przeszkadza wziąć ślub? — zapytał z uśmiechem.
   — Teraz? — wystraszyła się. — A co zrobimy z naszymi mamami?
   — To samo co dotychczas — odparł wzruszając ramionami.
   — Myślisz, żeby wziąć ślub i żyć dalej tak, jak żyjemy?
   — Czemuż by nie? Oczywiście, to nie jest to, czego pragniemy, ale 
zawsze lepsze niż nic.
   — Tak, ale przypuśćmy... Jim, sam przecie wiesz, że mogą być dzieci.
   — Mam nadzieję, że będą. Kiedy nadejdzie pora, będziemy się o to 
martwić. Poza tym nie widzę specjalnego powodu, dlaczego mielibyśmy 
mieć dzieci od razu.
   — No tak, Jim — bąknęła nieśmiało — ale czy ludzie nie będą gadali?
  — Myślisz, że teraz nie gadają?
  Jim już taki był, a co Jim uważał, to samo uważała jego matka, nie 
troszcząc się o opinię publiczną. Ona, naturalnie, nie widziała nic złego w 
ich wspólnym wyjeździe na urlop i Eileen, która poprzednio sama żywiła 
co do tego niejakie wątpliwości, była teraz pewna, że postąpiła słusznie. 
Czuła, że i tym razem Jim prawdopodobnie ma rację, ale brak jej było 
pewności.
  Im dłużej o tym myślała, tym mocniej była przekonana, że w istocie ma 
rację, choć jej motywy były innego rodzaju. Jim nie chciał czekać, nie 
chciał się zestarzeć i skisić w oczekiwaniu na dzień, kiedy będą mogli się 
pobrać;
pragnął zażyć choć odrobinę małżeńskich rozkoszy, póki oboje są jeszcze 
dosyć młodzi, aby się tym radować. Eileen patrzyła na to w sposób bardziej 
mistyczny, jak na swego rodzaju zrękowiny, które zwiążą ich z sobą na 
dobrą i złą dolę, cokolwiek im życie szykuje. Czuła, że byłoby to zbyt 
wiele— mieć nadzieję, iż ona i Jim zostaną wyzwoleni oboje jednocześnie; 
na pewno jedno z nich uwolni się dużo wcześniej i prawdziwa pokusa 
zacznie się wtedy.
  Zdawała sobie jednak sprawę, że nawet tyle nie osiągnie bez walki ze 
swoją matką. Pani Clery przesiąknięta była do
  

szpiku kości konwenansami, a poza tym wiedziała, co z ludzi robi 
małżeństwo. Eileen była bardzo potulna i pełna czułości dla niej, ale jako 
żona lub matka stałaby się kimś z gruntu innym i mogłaby w ogóle nie 
pozwolić starej damie powodować sobą.
  — Ty miałabyś zrobić coś takiego! — zachłysnęła się z oburzenia, 
ujmując się ręką pod bok. — Cóż by to było za małżeństwo? On mieszka 
tam, ona tutaj! Całe miasto miałoby z czego się naśmiewać!
  — Moja mamo, nie widzę żadnego powodu do naśmiewania się — 
odrzekła Eileen z powagą. — Żadnego powodu poza tym, z czego już się 
śmieją.
  — Więc odejdź do niego! — zażądała pani Clery załamującym się 
głosem. — Odejdź do niego! Wolę iść do przytułku, niż żebyś miała 
przynieść mi hańbę.
  — Ależ, mamusiu — nie ustępowała Eileen, śmiejąc się mimo woli — 
nie zrobimy nic takiego, co by przyniosło ci hańbę, i nie będziesz musiała 
iść ani do przytułku, ani nigdzie indziej.
  Pani Grahame była także wzburzona, ale z powodu zadraśniętej dumy. 
Ani trochę nie przejmowała się tym, co powiedzą sąsiedzi, była jednak 
przeświadczona, że to jej zależność od Jima zmusza go do tego 
karykaturalnego małżeństwa. Gdyby mogła, usuwając się z drogi, ułatwić 
mu życie, jak najchętniej poszłaby do przytułku. Jim jednak wytłumaczył 
jej, że nawet gdyby się zgodził na tę ofiarę, nic by to nie zmieniło, jeśli 
chodzi o Eileen i jej matkę; zrozumiała, że miał słuszność. Za następną 
bytnością Eileen ucałowała ją mówiąc półgłosem:
  — Biedne dzieci! Moje biedne rozłączone dzieci!
  — Nie uważa pani, że źle postępujemy? — spytała Eileen także się 
roztkliwiając.
  — Oczywiście że nie, moje dziecko — zaperzyła się pani Grahame. — 
A cóż by w tym mogło być złego? Dlaczego miałabyś się przejmować tym, 
co ktoś tam pomyśli? Co myślą ludzie, którzy nigdy w życiu nie zdobyli 
się na żadne poświęcenie!
  Pani Clery zainscenizowała następnie serię dąsów; kiedy
  

przychodził Jim, nie odzywała się do niego, w końcu zaś oświadczyła, że 
nie będzie obecna na „tym niby-ślubie", jak się wyraziła. Nie miała ona 
dużego doświadczenia w tego rodzaju sprawach, ale dobrze wiedziała, 
kiedy ją oszukiwano, a Jim ją oszukał. Przyszedł do jej domu jako 
przyjaciel i ukradł jej sprzed nosa jedyną córkę. Co zaś do całej tej 
gadaniny, że właśnie jej osobę stawia na pierwszym miejscu, nie wierzyła 
ani jednemu jego słowu. Człowiek zdolny uczynić to, co on uczynił, nie 
zawaha się wsypać jej arsze-niku do filiżanki z herbatą.
  Tego ranka przed wyjściem do kościoła Eileen zajrzała do pokoju matki 
i zapytała łagodnie:
  — Mamusiu, nie chcesz mi nawet życzyć szczęścia?
  — Idź sobie, ty zuchwała dziewczyno! — Było to wszystko, co 
usłyszała od matki.
  — Wrócę jutro wieczorem i przygotuję ci kolację — powiedziała Eileen 
ulegle.
  — Nie potrzebujesz w ogóle wracać.
  Eileen była bardzo zgnębiona, ale gdy żegnała się przed kościołem z 
panią Grahame, matka Jima tylko się śmiała z tej historii.
  — Ach, moje dziecko, przejdzie jej — mówiła. — Wszyscy starzy są 
kubek w kubek do siebie podobni. Gdyby się tak doskrobać do prawdy, to 
i ja jestem taka. Wracając wstąpię do niej i powiem, co o tym myślę.
  — Tak, tak, i gdyby pani zechciała ubić jej kogel-mogel, to łatwiej 
byłoby z nią porozmawiać — poprosiła poważnie Eileen. — Mamusia 
przepada za koglem-moglem, tylko trzeba wlać dużo whisky.
  — Dobrze, zrobię jej kogel-mogel — obiecała pani Grahame z nagłą 
niefrasobliwością; jej szalona zazdrość stopniała w obliczu myśli, że może 
przynieść pociechę innej starej kobiecie, oddanej na pastwę gorzkiej 
złości. Miała więc przed sobą zadanie, choćby z tym koglem-moglem.
  — Proszę, niech mi pani o tym nie mówi! — wykrzyknęła pani Clery. 
— Dziś wszyscy młodzi są tacy sami. Wszyscy są egoistami, gonią tylko 
za używaniem.
  — Jakże pani może tak mówić? — oburzyła się pani Gra-
  

hame. — W całej Irlandii nie można by znaleźć lepszej córki. Daleka 
jestem od krytykowania mojego Jima, ale żałuję, że nie mam takiej córki 
jak Eileen.
  — A jak zaczną się sypać dzieci, to co? — spytała pani Clery patrząc na 
panią Grahame tak, jakby ta była niespełna rozumu.
  — Pani sama wychowała dziecko.
  — To co innego, proszę pani — odparła pani Clery i nie chciała przyjąć 
żadnej pociechy. Była dostatecznie inteligentna, aby rozumieć, że 
obecność w domu drugiego dziecka mogłaby ją pozbawić względów, do 
których czuła się uprawniona, a nawet mogłaby w końcu doprowadzić do 
całkowitego ograbienia jej z dotychczasowych przywilejów. Dzisiaj 
młodzi ludzie są tacy egoistyczni!
  Po jednodniowym miodowym miesiącu Jim i Eileen wrócili posłusznie 
do swoich obowiązków, jakby w ogóle nie brali ślubu. Jednakże Eileen, 
gdy ktoś ze znajomych spotykał ją na ulicy, była niezwykle wesoła i 
beztroska i popisywała się swoją obrączką jak każda młoda mężatka. 
Wszystka radość płynąca z nowej sytuacji była jej bardzo potrzebna, gdyż 
jej matka dosyć trafnie przewidziała stanowisko, jakie zajmą sąsiedzi. 
Małżeństwo Eileen stało się tematem skandalicznych dowcipów i 
pozostawało nim przez cały czas swego trwania. Nawet bliscy znajomi nie 
szczędzili Eileen drobniutkich ukłuć, przypominając o anormalności jej 
małżeńskiego stanu. Nie świadczyło to bynajmniej o braku życzliwości ze 
strony sąsiadów, ale w ich stosunku do małżeństwa, podobnie jak do 
śmierci, była pewna zaciętość, przejawiająca się nawet w niechęci do 
powtórnych związków małżeńskich. A to małżeństwo, które jakby 
skończyło się już na progu kościoła, było drwiną z wszystkiego, w co 
wierzyli, więc mścili się za to jak ludnie znieważeni w swych najdroższych 
wierzeniach.
  Jim udawał, że nie zauważa skandalu. Po matce odziedziczył dziwną 
nieczułość na opinię publiczną, toteż wpadał do Eileen z taka miną, jakby 
nie można mu było nic specjalnego zarzucić. Częściej jednak Eileen 
odwiedzała jego i panią Grahame, a w lecie wyjeżdżała z Jimem na dwa 
tygod
  

nie do Kerry lub Connemara. Pani Clery potrzebowała okrągłego roku, aby 
do tego przywyknąć, i przez cały ten czas bacznie obserwowała Eileen 
spodziewając się z tygodnia na tydzień zauważyć jakieś oznaki ciąży. 
Może to i szczęście, że ich nie zauważyła. Bóg jeden wie, co byłaby wtedy 
zdolna uczynić.
  Potem zachorowała pani Grahame i Jim pielęgnował ją w dzień, a w 
nocy zastępowała go Eileen. Matka Jima była umierająca; w chwilach 
przytomności głaskała Eileen po rękach mówiąc:'
  — Zawsze pragnęłam mieć córkę i spełniło się moje marzenie. Tak, 
spełniło się. Teraz będziecie szczęśliwi, macie dom dla siebie. Będziesz się 
opiekowała Jimem zamiast mnie?
  — Będę... zamiast mamusi — obiecała Eileen. Tej nocy, kiedy pani 
Grahame umarła, nie obudziła Jima.
  — Uważałam, że lepiej cię nie budzić — tłumaczyła mu nazajutrz rano. 
— Byłeś taki zmęczony, a mamusia odeszła tak spokojnie... Jim, ona by 
tego chciała — dorzuciła z powagą, widząc jego zdumiony wyraz twarzy.
  — Może masz rację — zgodził się.
  Ale do kresu ich kłopotów było jeszcze daleko. Gdy zaproponowali pani 
Clery przeprowadzkę do domu Jima, stara dama podniosła jeszcze większy 
gwałt niż przedtem, z powodu ich małżeństwa.
  — Co, iść między obcych? — wykrzyknęła osłupiała z przerażenia.
  — Mamusiu, gdzież między obcych, o pół mili stąd? — tłumaczyła jej 
Eileen, wciąż jeszcze nie umiejąc powstrzymać się od śmiechu wobec 
niezwykłego sposobu, w jaki jej matka przyjmowała każdą nową 
propozycję.
  — Pół mili? — powtórzyła tępo pani Clery. — Cała mila.
  — I sądzisz, że z tego powodu starzy znajomi by cię porzucili?
  — Wcale bym ich nie zapraszała — odparła pani Clery z godnością. — I 
nie mogłabym sypiać w takim miejscu, gdzie nie słychać tramwajów. 
Matka Jima umarła we wła-
  

anym domu. Ach, Boże, Boże, czy to nie dziwne, że on nie chce mi 
pozwolić umrzeć u siebie?
  Tak więc Jim i Eileen znowu musieli się zgodzić na wy rzeczenie. Nie 
mogli zaofiarować żadnej zadowalającej kompensaty za kojący zgrzyt 
tramwajów podjeżdżających od strony miasta w górę Summerhill, Eileen 
zaś rozumiała, że byłoby szaleństwem rezygnować z obszernego domu 
Jima, którego później będą potrzebowali, i ściągać męża do maleńkiego 
domu i do nieznośnej teściowej.
  Musieli dalej bawić się w małżeństwo. Dwa razy w tygodniu Eileen 
podawała matce kolację nieco wcześniej niż zwykle, po czym szła do Jima 
i szykowała kolację na jego powrót ze sklepu. Gdy tylko usłyszała 
przekręcanie klucza w drzwiach wejściowych, wybiegała mu na spotkanie 
w białym domowym kitlu, on zaś na jej widok udawał należyte 
zdziwienie. Wchodzili do saloniku, bez słowa pokazywała mu ogień 
płonący wesoło na kominku, zjadali razem kolację, czytali lub rozmawiali, 
po czym koło północy on odprowadzał ją do domu. Pomimo dodatkowych 
zajęć oboje odczuwali głębokie zadowolenie rozścielając duże podwójne 
łóżko, w którym Eileen sypiała tylko jako gość, zmywając razem 
naczynia, a przede wszystkim przyjmując u siebie przyjaciół, zupełnie 
jakby Eileen nie musiała o północy, niby Kopciuszek, wracać czym 
prędzej do swojej dawniejszej roli córki i pielęgniarki. Wiedzieli, że 
kiedyś dom ten będzie naprawdę ich domem, że Eileen będzie co rano 
otwierać drzwi mleczarzowi i chłopcu od piekarza.
  Ułożyło się jednak inaczej. Jim ciężko zachorował i wiedząc, że Eileen 
znalazłaby się w rozterce, gdyby jej przyszło wybierać między 
obowiązkiem wobec niego a obowiązkiem w stosunku do matki, wolał 
pójść do szpitala. Umarł tam w dwa lata po śmierci swej matki.
  Z Eileen stało się wtedy coś takiego, że nawet pani Clery była 
wystraszona. Wcale nie dyskutowały o tym, co Eileen powinna zrobić. 
Zamknęła swój domek, a matka przeniosła się razem z nią do domu Jima i 
tam Eileen przyjmowała jego krewnych. Ciało przewieziono do kościoła, a 
gdy przybyła rodzina Jima, Eileen czekała ich z gotowym lunchem;
  

częstując gawędziła zupełnie w taki sposób, jakby to raczej oni mieli 
zmartwienie niż ona. Bez końca przepraszała, że lunch jest na zimno. Nad 
mogiłą, podczas gdy oni płakali, w jej oczach nie było śladu łez. Kiedy 
przykryto grób, w którym Jim spoczął obok swojej matki, stała w 
milczeniu, z pochyloną głową. W pewnej chwili podeszła ciotka Jima, 
ogromna kobieta, i wzięła ją za ręce.
  — Jesteś wspaniałą dziewczyną, Eileen — powiedziała ochrypłym 
szeptem. — Nie zapomnimy tego.
  — Ależ, ciociu — odrzekła Eileen — Jim chciałby, żeby tak właśnie 
było. Czuję się w ten sposób bliżej niego, a niedługo będziemy znów 
razem. Jak tylko odejdzie moja mama, nic już nie będzie mnie 
zatrzymywało.
  W jej słowach, w wyrazie suchych oczu, w młodzieńczej jeszcze twarzy 
było coś, co tamtej kobiecie wydało się niepokojące.
  — Ach, co za głupstwa, moje dziecko! — powiedziała umyślnie lekkim 
tonem. — Wszyscy przeżywamy to samo. Będziesz jeszcze szczęśliwa, 
zasługujesz na to. Będziesz miała kiedyś pełny dom dzieci.
  — O nie, ciociu — odparła Eileen z łagodnym uśmiechem, dziwnie 
mądrym, a nawet pobłażliwym, jak gdyby ciotka Jima była za bardzo 
dziecinna, aby móc to zrozumieć. — Ciocia wie, że nie mogłabym znaleźć 
drugiego takiego męża jak Jim. Widzi ciocia, nie można przeżyć drugi raz 
takiego szczęścia. Byłoby to zbyt duże wymaganie.
  Krewni i nawet sąsiedzi zaczęli się orientować, że Eileen mówiła po 
prostu prawdę, że mimo wszystko przeżyła głębokie szczęście, którego nie 
bardzo mogli zrozumieć, i że to, co im -wydawało się drwiną z 
małżeństwa, w istocie było małżeństwem tak pełnym i doskonałym, iż w 
porównaniu z nim kobieta mogła, nawet według ich norm, uważać wszy-
stko inne za czczy cień.
  

WARIACJE NA TEMAT I
  Kate Mahoney miała sześćdziesiąt lat, kiedy umarł jej mąż. Jak wiele 
innych wdów, zmuszona była stanąć wobec problemu rozstania się ze 
swoim domkiem. Był to przyzwoity domek w przyzwoitej alei na tarasie. 
Za nim ciągnęły się kamieniołomy piaskowca, tak że z góry nikt nie mógł 
podglądać, chyba z bardzo daleka, i choć pomiędzy tarasem a główną 
ulicą ciągnął się jeszcze jeden taras, zabudowany naprawdę lepszymi 
domami, które zasłaniały widok i dopuszczały tylko bardzo niewiele 
słońca, to jednak o każdej porze dnia i nocy panował tu spokój, nie było 
żadnego ruchu kołowego — wymarzony zakątek dla dzieci, jak często 
mawiała Kate.
  Jej dwie córki, Nora i Molly, były już zamężne, jedna mieszkała na 
Shandon Street, druga na Douglas Road, ale gdyby nawet któraś z nich 
mogła jej zaofiarować mieszkanie u siebie, Kate mocno by się wahała z 
przyjęciem zaproszenia. Powiadała, że ludzie z Shandon Street są 
całkiem nieokrzesani, a mieszkańcy Douglas Road nie mają w sobie ani 
odrobiny naturalności, ale w gruncie rzeczy uważała, że córki za dużo 
krzyczą. Prawdę mówiąc, Kate krzyczała sama nie gorzej od starszego 
sierżanta, a jej córki, obie łagodne i nieśmiałe, bardzo wcześnie nauczyły 
się odwrzaskiwać tylko dlatego, że inaczej w ogóle nie można by ich 
usłyszeć. Kate nie zawsze krzyczała, dysponowała także inną tonacją, 
zastrzeżoną dla rozmów poufnych; głos jej wtedy brzmiał cicho, 
monotonnie, urywał się nieraz w połowie zdania, jak
  

gdyby zapomniała, o czym mówiła. Ale, niezależnie od natężenia głosu, 
jej mowa była monumentalna jak granitowy nagrobek. Ręce i nogi miała 
pokręcone przez reumatyzm, a twarz przypominała kloc rzeżnicki i jedyne, 
co w niej było pociągające, to nad podziw młode i wesołe oczy.
  Kochała swoją alejkę na tarasie i swoich sąsiadów — tak niepodobnych 
do obcych, paskudnych ludzi, których spotyka się na Shandon Street albo 
na Douglas Road — ale przede •wszystkim bardzo pragnęła umrzeć w tym 
samym łóżku, w którym umarł jej mąż. Ze względu na reumatyzm nie 
mogła wziąć żadnej pracy poza domem, jak to czyniły inne wdowy, aby 
coś niecoś dorobić do swoich paru pensów. Właśnie ta okoliczność 
naprowadziła ją na desperacki pomysł adoptowania dziecka; ta 
okoliczność, jak również świadomość, że jej uliczka jest wymarzonym 
zakątkiem dla dzieci. Trudno jej było obronić się przed myślą, że takie 
otoczenie miałoby dobry wpływ na dziecko.
  To straszne, żeby jej na to przyszło, zwłaszcza że wychowała dwoje 
rodzonych dzieci, cóż, kiedy właściwie nie miała wyboru. Macierzyństwo 
było jej jedynym zawodem. Udała się z tą sprawą do panny Hegarty, 
pielęgniarki, która miała na własność jeden z większych domów na 
dolnym tarasie, bliżej głównej ulicy. Panna Hegarty była ładną kobietą z 
dobrej rodziny, ale tak zmęczoną bezustannym stykaniem się z różnymi 
tarapatami kobiet i mężczyzn, że — jak przyznała się Kate — najczęściej 
nie miała czasu zastanawiać się nad tym, czy jakieś dziecko jest ślubne, 
czy nie. „Ach, proszę pani — powiedziała do pani Mahoney triumfującym 
tonem — one wszystkie śmieją się na początku, a na końcu płaczą." Nawet 
do kobiet rodzących pokrzykiwała wesoło:
„Miłe złego początki, moja pani Hartnett, lecz koniec żałosny!" Zabawna 
rzecz, że panna Hegarty, choć nikt nigdy nie skojarzył jej nazwiska z 
nazwiskiem jakiegoś mężczyzny, zdawała się wiedzieć o każdej 
dziewczynie w promieniu pięćdziesięciu mil od miasta, która znalazła się 
w kłopocie.
  Ale dla Kate okazała się dobrym doradcą. Poradziła jej, aby nie brała na 
wychowanie dziecka przez miejscową opiekę społeczną, bo oni marnie 
płaca i musiałaby adoptować
  

troje albo czworo, aby się z nich utrzymać. Trzeba wziąć dziecko z dobrej 
rodziny, za które matka będzie mogła płacić. Nawet i w tym wypadku nie 
można całkowicie polegać na takiej nic-po-łym, bo one wszystkie mają 
pstro w głowie i mogą bez uprzedzenia wyfrunąć gdzieś za granicę, ale 
wtedy można się odwołać do dziadków. „O, proszę pani, jak mają, to będą 
płacić, byle tylko nie pisali w gazetach o najdroższej córeczce. Lepiej by 
przedtem pilnowali, żeby nie włóczyła się po ulicach!"
  Panna Hegarty wiedziała o takiej panience z Limerick, która właśnie 
miała wyjechać do Anglii i tam urodzić dziecko; iprz3T>uszczalnie byłaby 
zadowolona, gdyby znalazła dla niego przyzwoity dom w Irlandii, nie za 
blisko swojej rodziny. Gdy pani Mahoney opowiedziała o tym projekcie 
Norze i Molly, ta ostatnia nie miała jak gdyby nic przeciwko niemu, ale 
Nora bardzo dramatycznie oświadczyła, że osobiście wolałaby przytułek 
dla ubogich; ta uwaga wcale nie zachwyciła Kate, ale trudno się było 
spodziewać czegoś lepszego od takiej niemądrej istoty jak Nora.
  Pożyczyła od Nory stary familijny wózek dziecięcy i pewnego 
wiosennego ranka wystawiła go przed drzwi swego domku w alejce; w 
wózku spał maleńki chłopczyk, a Kate usiadła na parapecie okna, aby móc 
wyjaśniać sąsiadom swoją niezwykłą sytuację. „To mój pierworodny!" — 
wykrzykiwała wesoło i dalej opowiadała głosem monotonnym, którego 
używała przy uroczystych okazjach, tłumaczyła, że to nie żadne pospolite 
dziecko, jakie się bierze na przykład z przytułku, że to synek pięknej, 
wykształconej panny, pochodzącej z jednej z najbogatszych i najlepszych 
rodzin w Limericku, i że sama panna jest tam kierowniczką dużego sklepu. 
Sąsiedzi, naturalnie, uśmiechali się, kiwali głowami i przytwierdzali 
jękliwie, że to bardzo smutna historia, ale że czasy się zmieniają; nie 
wierzyli ani jednemu słowu z tego, co Kate im mówiła, bo wiedzieli, że 
taka dziewczyna musiała odziedziczyć niedobre skłonności i że musi 
prawem dziedzictwa przekazać te niedobre skłonności dalej. Mimo to 
współczuli Kate, dawnej sąsiadce i przyzwoitej kobiecie, która nie miała 
innego wyjścia, więc starała się robić dobra
  

minę do złej gry. Młode mężatki, które, według ich własnych słów, 
zapłaciły za ten swój tytuł, nie okazywały tyle miłosierdzia i mówiły, że 
nie można pozwolić, aby przyzwoite dzieci wzrastały w takiej atmosferze, 
i że ksiądz albo właściciel domku powinien położyć temu kres, ponieważ 
taka rzecz obniża wartość moralności i dobrych obyczajów w ich alei. Nie 
mówiły tego zanadto głośno, gdyż Kate, jakkolwiek czuła się może 
upokorzona, była bardzo upartą starą kobietą, a w dodatku ordynarną, 
jeżeli ją ktoś rozdrażnił.
  Tak więc pozwolono, aby Jimmy Mahoney wyrastał na tej uliczce razem 
a dziećmi pochodzącymi z uczciwych związków małżeńskich; wyrósł na 
ładnego chłopaczka o zmiennym usposobieniu, wesołego i skorego do 
sprzeczki, i chyba nie dostrzegał nic złego w tym, -że jego matka jest stara. 
Przeciwnie, zdawało się, że jest do niej przywiązany więcej niż inne dzieci 
do swoich prawdziwych matek, i czasem, gdy zostawiała go samego, aby 
odwiedzić Norę albo Molly, nie chciał się bawić, siadał nadąsany na progu 
domku i siedział tak aż do jej powrotu. Któregoś dnia i to się skończyło, 
gdyż Jimmy po prostu poszedł za nią, nie mając nawet pieniędzy na 
tramwaj, i przemaszerował na drugi koniec miasta, do Molly na Douglas 
Road.
  — Ach, ty czorcie! — krzyknęła Kate, gdy obejrzawszy się zobaczyła 
go w drzwiach wejściowych, wpatrzonego w nią oskarżycielskim 
wzrokiem. — Myślałam, że to duch. Ładnie bym wyglądała, gdyby mi cię 
zabili na ulicy! — Po chwili uśmiechnęła się. — Pewnie nie mogłeś beze 
mnie wytrzymać, co?
  Molly, piękna kobieta o wymizerowanej twarzy, obdarzyła chłopczyka 
cierpliwym uśmiechem i powiedziała spokojnie:
  — Wejdź, Jimmy.
  Pragnęłaby tego uniknąć za wszelką cenę, wiedziała bowiem, że będzie 
musiała tłumaczyć się przed sąsiadami i przed własnymi dziećmi. Odtąd 
jednak, nic sobie nie robiąc z tego, co mogła pomyśleć Molly lub Nora, 
Kate wszędzie zabierała z sobą Jimmy'ego. Molly i Nora wyobrażały 
sobie być może, iż chłopczyk nie ma takich uprawnień w stosunku do ich 
matki, ale Jimmy uważał inaczej.
  

bronnym dziecku w moim domu, ty podłe, zazdrosne stworzenie! Tak, 
zazdrosne! — powtórzyła zdumionym szeptem, jakby dopiero w tej chwili 
prawda ją olśniła. — O mój Boże! Przecież miałyście wszystko!
  Kate czuła się jednak troszeczkę wytrącona z równowagi, nie z powodu 
tej awantury, bo Mahoneyowie zawsze kłócili się tak, jakby wszyscy byli 
głusi od urodzenia, i samo natężenie głosu, który potrafili z siebie 
wydobyć, sprawiało im przyjemność tego rodzaju, jaką muzyka Wagnera 
sprawia niektórym dyrygentom. W istocie gryzło ją to, że zdradziła się 
wobec Nory, której inteligencję miała w pogardzie. Gdyby chodziło o 
Molly, pani Mahoney nie przejmowałaby się tak bardzo, bo choć Molly 
najwyraźniej ofiarowała swe życie służbie Bożej w drodze do świętości, 
była na tyle inteligentna, że umiała przejrzeć na wskroś drobne oszukań-
stwa Kate. Prawdą było, że Kate wzięła do siebie Jimmy'e-go z 
najczystszego wyrachowania i że gdyby nie Jimmy, nie miałaby w ogóle 
własnego domu. W świetle tych okoliczności Nora bardzo się myliła 
przypisując jej motywy uczuciowe, ale mimo wszystko nie myliła się aż 
tak bardzo. Macierzyństwo było jedynym zawodem, który Kate znała, i 
lubiła go uprawiać, tak jak biedny jej mąż w ostatnich latach przed 
śmiercią lubił majstrować małe krzesełka i stoliczki, choć już nikogo nie 
obchodziło, czy coś majstruje, czy nie. Mimo że bardzo dokuczał jej 
reumatyzm i wzrok nie był już taki jak dawniej, czuła, że im bardziej się 
starzeje, tym lepiej wykonuje swój zawód. Bezsprzecznie prawdą było 
także i to, że Jimmy dawał jej więcej radości niż kiedyś rodzone dzieci, i 
gdyby ją w tej sprawie przycisnąć do muru, powiedziałaby, że w tamtych 
czasach była młoda i miała mnóstwo kłopotów. Ale gdyby przycisnąć ją 
trochę mocniej, można by się dowiedzieć poza tym, że na całej ulicy nie 
ma jej zdaniem ani jednego chłopca, który by się umywał do J-;mmy'ego. I 
cóż w tym złego? — zapytałaby może. — Mówcie sobie, co chcecie, ale 
dobra krew dużo znaczy.
  Nie rozumiałaby w ogóle, o co chodzi, gdyby jej zarzucić, że jest stara 
rn.irzycielka. która .Timmy zainteresował dzięki
  

romantyczności i tajemniczości swego urodzenia, dzięki temu, co ją samą 
ominęło za czasów statecznej, pracowitej młodości, ale, tak czy owak, 
Jimmy dawał jej sposobność przesiadywania wieczorem przy kominku z 
którąś starą kumą i rozprawiania niczym pensjonarka o rzeczach, o których 
istnieniu inaczej nie byłaby może nigdy się dowiedziała.
  — Ach, moja pani — mówiła śpiewnym, monotonnym głosem — jak 
zobaczyłam matkę Jimmy'ego tamtego dnia w kancelarii u adwokata, 
wydała mi się całkiem jak z wystawy w magazynie mód. Piękna, piękna! A 
po tej skamieniałej twarzy poznałam, że chowa w sobie zamknięty na 
dziesięć spustów cały miesiąc łez. Ach, moja pani, żeby pani wtenczas na 
nią patrzyła, tak jak ja patrzyłam, to by pani wiedziała, że ona nie mogła 
zrobić nic złego.
  Później, gdy otuliwszy Jimmy'ego do snu leżała w drugim pokoju 
odmawiając w łóżku różaniec, często zdarzało jej się zapomnieć o 
pacierzach i wyobrażać sobie, jak by to było, gdyby pewnej burzliwej nocy 
(z jakiegoś powodu wyobrażała sobie, że ta noc musiałaby być burzliwa) 
ktoś zastukał do drzwi i ona, Kate, zobaczyłaby stojącego na ulicy ojca 
Jimmy'ego, wysokiego, przystojnego mężczyznę z czarnym wąsikiem i ze 
łzami w oczach. ,,Panie Mulvany — mówiła do nauczyciela (zawsze 
wymyślała nazwiska i różne zawody dla nieznanego ojca Jimmy'ego) — 
pański syn niczego od pana nie potrzebuje", albo (jeżeli była właśnie 
usposobiona wielkodusznie): ..Proszę wejść, panie senatorze. Jimmy już 
zaczynał myśleć, że go pan nigdy nie odnajdzie."
  Ale marzyciele potykają się zawsze o przyziemne, praktyczne drobiazgi, 
których nie potrafili przewidzieć, i właśnie taki drobiazg w jej niezwykłej 
nowej rodzinie naprawdę dręczył panią Mahoney. Zanim zobaczyła na 
oczy swego drugiego chłopca, ochrzcili go także imieniem James, po-
nieważ zaś bała się jak ognia wszystkiego, co miało cokolwiek wspólnego 
z prawem, nie ośmieliła się zmienić mu imienia. Zęby jednak Jimmy'e'mu 
nie było za bardzo przykro, pozostawiła to imię bez żadnego zdrobnienia 
— po
  

prostu James — choć dobrze wiedziała, że nie jest to odpowiednie imię dla 
żadnego dziecka.
  James był zupełnie inny niż Jimmy. Jako niemowlę miał dużą głowę, 
półotwarte usta i nasępioną buzię, którą rzadko rozjaśniał uśmiech. Jak 
gdyby od pierwszego dnia wiedział, że jes't tutaj zaledwie tolerowany, i 
godził się z tym faktem.
  Szczęściem od razu przypadł Jimmy'emu do serca; Jimmy lubił, gdy 
pani Mahoney zostawiała malca pod jego opieką, był uszczęśliwiony 
mogąc go przewijać i bawić. Myszkował po sąsiadach przypatrując się 
innym niemowlętom i zapewniał Kate, że James jest o wiele mądrzejszy. 
Wyprosił nawet u Kate pozwolenie spacerowania ze starym wózkiem tam i 
z powrotem po głównej ulicy, aby ludzie mogli się sami przekonać, jaki 
jest ten nasz James, i wracał ogromnie zadowolony, powtarzając każdą 
pochwałę, jaką udało mu się, od kogoś wyciągnąć. Ponieważ miał krewki 
temperament i gotów był walczyć z każdym, choćby ten ktoś ważył dwa 
razy tyle co on, inni chłopcy wstrzymywali się od publicznego wyrażania 
swojej opinii o tym babskim postępowaniu.
II
  Parę razy do roku matka Jimmy'ego, którą znał tylko jako ciocię Nance, 
przyjeżdżała do swoich przyjaciół w Corku i wtedy Jimmy odwiedzał ją i 
bawił się z dwojgiem miejscowych dzieci, które nazywały się Hory i Mary. 
Nie lubił Rory'ego i Mary, bo od razu zmówili się we dwójkę przeciwko 
niemu, i chodził tam wyłącznie dla cioci. Była wysoka, ładna, miała śniadą 
cerę i ciemne, bardzo ciemne włosy; mówiła szorstko, nerwowo, często 
zapominała się i używała brzydkich wyrazów, jak na przykład „psiakrew" i 
„cholera", co Jimmy'ego wprawiało w zachwyt, bo zawsze mówiło się, że 
takie słowa znają tylko mężczyźni.
  Po powrocie do domu Kate rozpytywała go o najrozmaitsze szczegóły w 
związku z jego wizytą, jak na przykład — ile pokoi mają tamci państwo, co 
jadł, jakie mają meble i czy ogród jest duży, same takie rzeczy, które Jim-
my'ego ani trochę nie interesowały.
  

  Gdy James zaczął podrastać, on także wypytywał Jim-my'ego. Chciał 
wiedzieć, do jakiej szkoły chodzą Kory i Mary, czego się tam uczą i czy 
Mary gra na fortepianie. Te sprawy również nie interesowały Jimmy'ego, 
ale przyszło mu na myśl, że James musi czuć się osamotniony, kiedy 
zostaje w domu, i że z pewnością miałby ochotę zobaczyć dom Martinów 
na własne oczy. Pomysł ten wydał się Jimmy'emu doskonały, gdyż James 
był dzieckiem statecznym, spokojnym, które w towarzystwie Rory'ego i 
Mary czułoby się o wiele lepiej niż on, ale kiedy wystąpił ze swoim 
projektem, Kate zauważyła tylko, że James jest jeszcze za mały, a ciocia 
Nance powiedziała, że jeszcze zobaczymy.
  W końcu zaczął podejrzewać, że z Jamesem jest jakaś nieczysta sprawa. 
Zawsze było w nim coś podejrzanego, jakby nie należał naprawdę do 
rodziny. Jimmy nie orientował się dokładnie, w jaki sposób wchodzi się do 
rodziny, wiedział jednak, że musi się to odbywać w szpitalu albo w domu, a 
nie mógł sobie przypomnieć, żeby coś podobnego zdarzyło się z Jamesem. 
Pewnego wieczoru, kiedy Kate uskarżała się na swój reumatyzm, Jimmy 
zapytał od niechcenia, czy nie była z tego powodu w szpitalu.
  — Ach, jakże by się taka kobieta jak ja dostała do szpitala? — 
odpowiedziała kwaśno. — Jak żyję, nie byłam w szpitalu i Bóg da, że nigdy 
nie będę.
  James był w tym samym pokoju, więc na razie Jimmy nie powiedział nic 
więcej. Wrócił do tego tematu trochę później wieczorem.
  — Mamusiu, ty nie jesteś mamą Jamesa, prawda?
  — Co takiego? — wykrzyknęła zdumiona.
  — Powiedziałem tylko, że nie jesteś mamą Jamesa.
  — Co też za dzikie myśli przychodzą ci do głowy! — burknęła ze 
złością.
  — Ale nie jesteś — powtórzył wzruszając ramionami. — Wzięłaś go 
tylko dlatego, że jego mama go nie chce, może nie?
  — Ty wścibski smarkulu — syknęła cicho. — Uważaj, żeby dziecko nie 
usłyszało, co ty wygadujesz.
  

  — Ale Ło jest prawda, tak? To od niej dostajesz pieniądze.
  Kate zmusiła go do milczenia pogróżkami, ale była wprost przerażona. 
„O mój Boże, jaki to z niego chytrus! — zwierzała się nazajutrz pani 
Sumners, swojej przyjaciółce. — Jak on mnie brał na spytki, tędy i owędy. 
Biedny nieboszczyk Jack nigdy czegoś podobnego nie robił, choć tyle lat 
przeżyliśmy w małżeństwie! I co ja mam mu powiedzieć? Do kogo pójść 
po radę?" Sąsiedzi nie mogli jej poradzić, a nawet gdyby chcieli, na nic by 
się to nie zdało, bo nie mieli więcej doświadczenia niż ona. Panna 
Hegarty, być może, potrafiłaby udzielić rady, ale Kate uważała, że zwró-
cenie się do niej byłoby w pewnym sensie przyznaniem się do tego, że nie 
sprostała zadaniu.
  Jimmy zachowywał się coraz gorzej. Nawet w swoich najlepszych 
momentach nie był zanadto grzeczny. Wprawdzie od czasu do czasu 
wpadał w pyszny humor i godzinami zabawiał Kate i Jamesa opowiadając 
różne śmieszne historie, ale pyszny humor rzadko kiedy trwał długo i 
Jimmy znów siedział nadąsany na łóżku z jakimś komiksem. Od tamtej 
pory zaczął chodzić z innymi, gorzej wychowanymi chłopcami i wracał do 
domu późno, z miną winowajcy, którą Kate umiała rozpoznać przez całą 
długość uliczki; mina ta oznaczała, że wybił szybę w oknie lub ukradł coś 
ze sklepu. Ile razy zauważyła go w kamieniołomie, obserwowała uważnie 
przez drzwi od tyłu, była bowiem pewna, że ma tam jakąś kryjówkę, w 
której trzyma skradzione przedmioty, ale gdy sama myszkowała w tym 
miejscu, nigdy nie mogła nic znaleźć. Nie potrafiła się pozbyć niepokoju i 
lęku, gdyż wiedziała, że tego rodzaju rzeczy wystawiają na niebezpieczną 
próbę tolerancyjność sąsiadów wobec Jimmy'e-go i że gdyby — broń 
Panie Boże! — policjant miał kiedyś zastukać do jej drzwi, oni pierwsi 
powiedzieliby, że po takim chłopcu nie można się było niczego innego 
spodziewać. Na razie jednak nie doszło jeszcze do najgorszego.
  Wreszcie Kate zdecydowała się powiedzieć Jimmy'emu prawdę o 
Jamesie, a raczej tyle prawdy, ile jej zdaniem zdolny był zrozumieć. 
Któregoś wieczoru, kiedy James już spał, usiadła z Jimmym po ciemku 
przy ogniu w kuchni
  

i opowiedziała mu swoim monotonnym głosem o pięknej, niezmiernie 
pięknej pannie z Bantry, o tym, jak ta panna pokochała pewnego miłego 
młodego pana, jak jego okrutni rodzice zmusili go do ożenienia się z inną 
panną, której wcale nie kochał, a wtedy rodzice pięknej panny namówili ją, 
żeby wyszła za mąż za pewnego bogatego Anglika z samochodami, 
jachtami i wspaniałymi domami po całym świecie, ale w ostatniej chwili 
biednej pannie zabrakło odwagi i usiłowała połączyć się znowu z tym 
jedynym, którego kochała naprawdę. Kate opowiadała tak wzruszająco, że 
pod koniec sama zalała się łzami, ale pierwsze słowa Jimmy'ego wyrwały 
ją gwałtownie z tego snu na jawie.
  — No tak, mamusiu, ale wszystko jedno James powinien mieszkać u 
swojej mamy.
  Zdziwiła ją i skonsternowała dojrzałość jego tonu. Nie był to żaden z 
tych Jimmych, których znała, ale jakiś nowy Jimmy, przemawiający z 
takim autorytetem, z jakim nieboszczyk Jack występował tylko w rzadkich 
wypadkach, gdy przywoływał do porządku swoją rodzinę. Przyłapała się 
nawet na tym, że tłumaczy się zupełnie tak samo, jak tłumaczyła się przed 
biednym Jackiem.
  — Ach, słuchaj, jakże ona mogłaby zrobić coś takiego bez wiedzy 
swego męża?
  — No, to powinna mu powiedzieć — orzekł Jimmy i znowu miała 
wrażenie, że słyszy mówiącego do niej nieboszczyka męża.
  — Powiedzieć mu? Co powiedzieć?
  — No, wszystko.
  — I wytrącić z równowagi to biedne dziecko? — zapytała płaczliwie.
  — Jeżeli ona nie wytrąci go z równowagi, to zrobi to ktoś inny — 
odparł Jimmy z zamyśloną miną małego starca.
  — O tak, zrobią to, zrobią. Boże, bądź miłościwi — westchnęła. — 
Ludzie są tacy źli, że wszystko gotowi zrobić. Ale to biedne dziecko 
niechby było szczęśliwe, dopóki może.
  W istocie niepokoiła się nie o Jamesa, lecz o Jimmy'ego. Taki 
bezbarwny, pilny, posłuszny chłopiec jak James prze-
  

nie narażając, ale Jimmy któregoś dnia pobije drugiego chłopca albo zwędzi 
coś w sklepie i cała prawda wylezie na wierzch. Przez krótką chwilę kusiło 
ją nawet, żeby mu powiedzieć, ale przelękła się, jak zareagowałaby na to 
jego matka.
  Tymczasem spostrzegła ze zdziwieniem, że dała Jimmy'e-mu jak gdyby 
cel w życiu, chociaż właściwie mogła się była spodziewać czegoś 
podobnego. Jimmy zawsze był taki, albo w siódmym niebie, albo w 
otchłani, pełen inicjatywy i niezależności albo niezaradny i bezwolny. 
Teraz zaangażował się osobiście w opiekę nad Jamesem. Oświadczył, że to 
dla dziecka niedobrze, żeby przebywało tak dużo samo, i zabierał go z sobą, 
gdy szedł ze starszymi chłopcami do jaru albo nad rzekę. James był innego 
zdania; nie lubił starszych chłopców i nie miał absolutnie nic przeciwko 
temu, aby go zostawiano samego ze skrawkami czystego papieru do pisania 
i rysowania, które udało mu się wykombinować. Jimmy jednak twierdził, że 
to dla jego dobra, a każdą rzecz, o której ktoś powiedział, że byłaby dobra 
dla Jamesa, wypróbo-wywał on gruntownie. Po powrocie do domu James z 
ponurą dokładnością zdawał Kate relację ze swoich przygód, niczym 
policjant składający raport.
  — Jimmy zaprowadził mnie do jaru. Był Bobby Stephens i Ted Murtagh. 
Nie lubię Teda Murtagha. Mówi brzydkie słowa. Jimmy łowił ze mną 
cierniki. Potem pokazał mi gniazdo kosa. Nie wolno dotykać gniazda, bo 
ptaszek pozna i zostawi młode, i pozdychają. Ted Murtagh wybiera jajka z 
gniazd. Uważam, że to grzech, prawda, mamusiu?
  James gromadził strzępki najrozmaitszych informacji, prawdziwych i 
nieprawdziwych, najwidoczniej w przekonaniu, że kiedyś mu się przydadzą 
i będą jak znalazł; do każdej z nich umiał doczepić jakąś pożyteczną naukę 
moralną. Nic dziwnego, że czasem wywoływał uśmiech na twarzy 
Jimmy'ego.
  Ale Jimmy nie przestawał rozmyślać o przyszłości Jamesa. Odczekał, aż 
ciocia Nance znów przyjechała do Corku, i kiedy znalazł się z nią w cztery 
oczy, wyłożył jej całą historię. Z czasem utwierdził się w nrzekonanni. T-P 
Kntp ar\ mo
  

zrozumiała, ale że cioci Nance, która jest inteligentniejsza, wystarczy po 
prostu przedstawić fakty, aby coś uczyniła w tej sprawie. Zanim skończył 
swoją opowieść, spojrzała na niego jakimś dziwnym, bolesnym wzrokiem i 
przerwała mu w połowie zdania.
  — Dowiesz się o wszystkim w tych dniach — powiedziała.
  — Ale czy ciocia nie uważa, że on powinien mieszkać u swojej mamy?
  — Nie wiem — odrzekła z zuchwałym wyrazem twarzy i sięgnęła po 
papierosa. — A gdybym nawet wiedziała, to nie krytykowałabym innych — 
dodała.
  — A ja uważam, że tak być nie powinno — oświadczył chmurnie. — 
Biedny dzieciak nie ma się z kim bawić. Czy mogę go tutaj jutro 
przyprowadzić?
  — Nie, na miłość boską, nie. Już i tak Martinowie mają za dużo tych 
diabelnych dzieciaków, jeśli koniecznie chcesz wiedzieć.
  Wyszedł od niej w jednym z tych swoich napadów buntowniczej, 
rozwichrzonej wściekłości. Nie wracał autobusem, choć miał na to 
pieniądze, poszedł pieszo i przystawał na brzegu rzeki ciskając w wodę 
kamienie. Wrócił do domu późno, ale opowiedział Kate dokładnie o 
wszystkim.
  — Ach, po co ci było wtrącać się w te sprawy? — westchnęła strapiona.
  Poszedł spać; słyszała, jak się przewraca na łóżku i mruczy coś do siebie. 
Wreszcie zapaliła świecę i weszła do pokoiku na poddaszu, gdzie Jimmy i 
James sypiali razem. Jimmy usiadł na łóżku, patrząc na nią błędnymi 
oczami.
  — Idź sobie! — wychrypiał zaciekłym szeptem. — Wcale nie jesteś 
moją matką.
  — Ojej, ojej! — zasklamrzała wystraszona i senna. — Ciągle tylko z tą 
matką!
  — Nie jesteś, nie jesteś, nie jesteś! — syczał przez zęby. — Teraz już 
wszystko wiem. Jestem taki jak James, tylko nie chciałaś mi mówić. Nie 
masz tyle przyzwoitości. Same łgarstwa mi opowiadasz.
  — Ciicho, cii... cii... bo obudzisz dziecko! — szepnęła zniecierpliwiona. 
— Chodź do drugiego pokoju.
  

  Szedł przed nią w samej nocnej koszuli. Kate usiadła na brzegu swego 
łóżka i objęła go ramieniem. Jimmy trząsł się jak w gorączce, ona zaś 
zrozumiała, że już nie potrafi zapanować nad sytuacją. Czuła się stara, 
zmęczona, oszukana.
  — Skąd ci to przyszło do głowy, dziecino? — zapytała znużonym 
głosem.
  — Ciocia Nance... — wyszlochał.
  — Ona ci powiedziała? — Zdawała sobie sprawę, że nawet nie jest 
zdziwiona.
  — Nie. Nic mi nie chciała powiedzieć, ale widziałem, że się boi.
  — Kogo się boi?
  — Prosiłem, żeby namówiła mamusię Jamesa, żeby go wzięła z 
powrotem do siebie, i wtedy się przestraszyła.
  — Ach, ach, biedne, opuszczone dziecko, przecież zrobiłeś to w 
najlepszej intencji! — zawodziła Kate monotonnym głosem.
  — Chcę wiedzieć, kto jest moją matką — wykrzyknął zrozpaczony. — 
Ciocia Kitty? — (Kitty była matką Rory'ego i Mary.)
  — Skądże znowu, nie ona.
  — Więc ciocia Nance?
  — Słuchaj no, dziecino, połóż się tutaj, możesz spać z mamusią.
  — Nie chcę spać — odparł z zaciętym uporem. — Jak mogę spać? Chcę 
wiedzieć, kto jest moją mamą, a ty mi nie mówisz.
  I nagle stał się znów małym dzieckiem, położył głowę na jej kolanach i 
zapłakał. Kate poklepała go po pulchnym pośladku, nakrytym tylko nocną 
koszulą.
  — Zmarzłeś na kość — westchnęła. — Co ja z tobą zrobię? — Podniosła 
go, ułożyła na łóżku i przykryła kołdrą.
  — Przyniosę ci herbatki? — zapytała ze sztuczną wesołością, a gdy 
potrząsnął przecząco głową, dodała: — Przyniosę ci, przyniosę.
  Filiżanka herbaty w środku nocy to był największy luksus, jaki mogła 
wymyślić. Narzuciła na siebie stary płaszcz
  

i zeszła na dół do kuchni, gdzie świeciła się lampa naftowa z przykręconym 
knotem. Na palenisku tliła się jeszcze odrobina żaru, rozdmuchała go i 
zagotowała wodę w dużym żelaznym kociołku. Człapiąc niezdarnie z 
powrotem na górę z dwoma kubkami herbaty usłyszała, że Jimmy jeszcze 
wciąż szlocha, i przystanęła na chwilę.
  — Boże, dopomóż mi! — powiedziała głośno. Potem usiadła na brzegu 
łóżka i potrząsnęła chłopca za ramię.
  — Wypij, mój serdeleńku! — powiedziała z humorem. Jimmy zawsze, 
się śmiał, kiedy go nazywała serdelkiem.
  — Nie chcę herbaty. Chcę wiedzieć, kto jest moją mamą.
  — Pij, pij, ty mały paskudniku! — rozgniewała się raptem. — Pij, bo jak 
nie, to ci w ogóle nic nie powiem.
  Uniósł się na łóżku, przysunęła mu kubek do ust, ale nie mógł opanować 
drżenia całego ciała i herbata rozlewała mu się na koszulę i prześcieradła.
  — Moje najlepsze prześcieradła! — wymamrotała Kate. Sięgnęła po 
swój kubek i utkwiła wzrok w kącie pokoju, jakby chciała uciec przed jego 
spojrzeniem. — To ona jest twoją mamą, ciocia Nance — powiedziała 
martwym, ochrypłym głosem. — Jest dobrą matką, dobrą kobietą i zły bę-
dzie dla ciebie ten dzień, kiedy powiesz na nią coś niedobrego albo 
pozwolisz, żeby inni mówili. Miała nieszczęście spotkać na swojej drodze 
człowieka, który jej nie dorównywał. Była niewinna. Wykorzystał ją. Nie 
była pierwszą i nie będzie ostatnią.
  — Kto to jest?
  — Nie wiem i nie chcę wiedzieć.
  — Kto to jest? Bo ja się dowiem, a jak będę już wiedział, to go zabiję.
  — Też coś! Nic podobnego nie zrobisz — rzekła ostro. — To jest twój 
ojciec, nosisz go w sobie, a co obrazisz w sobie, o to się sam rozbijesz.
  Świt już zaglądał w okno, a ona wciąż mówiła, bez ładu i składu, ledwie 
żywa z senności. Później, kiedy o tym opowiadała swoim kumom, 
twierdziła z cierpkim śmiechem, że od początku do końca były to same 
kłamstwa, i jakże by mogło być inaczej, skoro nie miała zielonego pojęcia, 
co taka.
  

dziewczyna czuje. Ale wtedy nie wydawało jej się, żeby to były kłamstwa. 
Raczej miała uczucie, jakby wypowiadała pełną prawdę, znaną jedynie jej i 
Panu Bogu. I, dziwna rzecz, jej słowa uspokoiły Jimmy'ego. Znów objawił 
się w nim mały mężczyzna. Gdy tylko zdołała go przekonać, że jego matka 
była naprawdę ofiarą, natychmiast przestał myśleć o własnym bólu.
  — Mamusiu, dlaczego ona mnie nie wzięła do siebie? — zapytał 
poważnie. — Mógłbym się przecie nią opiekować.
  — Oj, będziesz, synku, będziesz się nią opiekował niedługo — 
odpowiedziała z goryczą. Wprawdzie później myśl o Jimmym opiekującym 
się matką wydała jej się zabawna, ale w tamtym momencie sprawiła jej 
tylko cierpienie, bo ona sama już nie miała mieć syna, który by tak o niej 
myślał. Na córki matka nie bardzo może liczyć.
  — Czy to znaczy, mamusiu, że James i ja jesteśmy jacyś gorsi? — 
zapytał wreszcie, a ona zrozumiała, że ten problem obchodzi go przede 
wszystkim.
  — Nie, nie, nic podobnego! — wykrzyknęła i po raz pierwszy doznała 
uczucia, że odpowiada we własnym imieniu. — To nie ma żadnego 
znaczenia. Tylko źli ludzie, zazdrośnicy, opowiadają takie rzeczy. O, 
spotkasz takich ludzi, nie ma obawy — mówiła splatając dłonie na kolanach 
— męty tego świata z metrykami ślubu i chrztu świętego, co z góry patrzą 
na lepszych od siebie! Ale zapamiętaj, dziecino, co ci powiadam, nie daj 
nikomu wmówić sobie, że nie jesteś taki sam dobry jak oni. I lepszy od 
nich! Tysiąc razy lepszy!
  Jakież to dziwne poglądy w ustach przyzwoitej starej kobiety, która 
nawet nigdy nie wierzyła w miłość!
III
 . Kiedy Jimmy doszedł do lat czternastu, a James miał już dziewiąty rok, 
matka Jimmy'ego uznała, że nadeszła pora, aby go zabrać do siebie na stałe. 
W swoim czasie wyglądało na to, że wszystko ułoży się dla niej jak 
najlepiej. Po urodzeniu Jimmy'ego poznała bardzo sympatycznego młodego
 

pana, który się w niej zakochał. Wyznała mu wszystko o sobie, on zaś, w 
przeciwieństwie do ogółu młodych ludzi z jej środowiska, którzy zaczęli od 
niej stronić, jak tylko zwietrzyli swąd skandalu, uznał, że to rzecz normalna, 
która może się zdarzyć każdej przyzwoitej dziewczynie. Uważała to za o 
wiele zbyt piękne, aby mogło być prawdziwe, toteż zwlekała z wyjściem za 
niego za mąż całymi latami. Ironia losu polegała na tym, że gdy nareszcie 
Nance zrozumiała, iż on ją kocha naprawdę i ona jego, było już za późno. Po 
wielu latach małżeństwa nie doczekali się dzieci. Zanim jeszcze ta rzecz 
stała się jasna, mąż jej chciał zaadoptować Jim-my'ego i wychowywać go 
jak wspólne rodzone dziecko, ale ona odkładała to ciągle na później. 
Mówiła, że najpierw chce się nacieszyć razem z nim normalnym dzieckiem 
w normalnym otoczeniu, a na Jimmy'ego przyjdzie kolej później. Ale teraz 
niewiele pozostawało szans i zaczęła sama robić sobie wyrzuty, zaczęła 
nawet myśleć, że to rodzaj kary za to, że od początku wyrzekła się 
Jimmy'ego. Wreszcie mąż zadecydował, co ma być i jak. Jimmy zamieszka 
u nich, a sąsiedzi niech gadają, co im się żywnie podoba.
  Dla Kale był to okropny wstrząs, choć sama nie wiedziała dlaczego, boć 
przecie od lat dowodziła sąsiadkom, że już pora, aby Jimmy zaczął się 
kształcić jak należy i obracać się w odpowiednim dla siebie towarzystwie. 
Teraz jednak zdawała sobie sprawę, że jest tak samo zazdrosna i zachłanna 
jak wszyscy. Nigdy nie krytykowała matki Jimmy'ego i nikomu nie 
pozwalała na to, ale teraz nie miała dla niej dobrego słowa.
  — Zaniedbywała chłopca, bo tak jej było wygodnie, a teraz chce go mieć 
z powrotem, bo tak jej wygodnie — skarżyła się pani Sumners.
  — Ano tak, ale musi pani być sprawiedliwa, moja pani — odrzekła 
filozoficznie pani Sumners.
  — Sprawiedliwa? Z jakiej racji ja mam być sprawiedliwa? — rozzłościła 
się Kate. — Niech będą sprawiedliwe te, co sobie użyły. A tym, co nic nie 
miały, wolno powiedzieć swoje zdanie.
Pn7a t\rm .Ti'mmv ia nrnwnknwaL Zawc;7p łwwał albo


w siódmym niebie, albo w otchłani, ale teraz był stale w siódmym niebie, 
myślał wyłącznie o tym cudownym nowym świecie, który się przed nim 
otwiera, zapominając zupełnie o niej i o Jamesie. Zapewniał ją wesoło, że 
na wakacje będzie zawsze wracał do domu, pocieszał Jamesa, że niedługo 
przyjdzie kolej na niego i wyjedzie do Londynu.
   — Wyjedzie, wyjedzie — powtórzyła Kate i rozpłakała się. — Żaden z 
was nic zatroszczy się o to, co będzie ze mną. Na to Jimrny rozzłościł się i 
krzyknął:
   — Więc dobrze, jak nie chcesz, to nie wyjadę. Wtedy Kate zebrała 
wszystką swą złośliwość i, wymierzywszy ją przeciwko niemu, także 
krzyknęła:
   — Kto ci mówił, że nie chcę, żebyś wyjechał? Jakim sposobem będę cię 
tu trzymać, kiedy sama nie mam co włożyć do ust? Jedź do takich, co mają 
samochody i futra! Jedź do takich, których stać na to, żeby o ciebie zadbać!
  Mimo wszystko, kiedy ojczym Jimmy'ego przyjechał i zabrał chłopca, 
doznała ogromnej ulgi. Widziała jasno, że Jim-mym powinien się dalej 
opiekować ktoś inny, chłopak był zanadto nieokiełznany, za duży, za 
hałaśliwy, za bardzo wymagający; tylko niĘsL-a ręka mogła utrzymać go w 
ryzach, a zresztą teraz, kiedy była już stara, zesztywniała od reumatyzmu i 
na wpół ślepa, gospodarstwo domowe bardziej ją męczyło. Zdarzało się na 
przykład, że, postanowiwszy wyprawić ucztę dla Jimmy'ego i Jamesa, szła 
do miasta po wołowinę na pieczeń duszoną, wracała do domu i nagle uświa-
damiała sobie, że nie pamięta, jak się robi duszoną wołowinę. „Boże, 
dopomóż mi! — mówiła wtedy głośno, z zamkniętymi oczami. — Jakże ja 
to robiłam, kiedy byłam młodsza? «Delicje», mówił za każdym razem mój 
biedny Jack."
  Z Jamese-m było bez porównania łatwiej, ten chłopiec po prostu nie 
zauważał, czy mu się dało pieczeń, czy miskę zupy albo kubek herbaty, byle 
tylko dostawał od czasu do czasu pensa na swoje zeszyty. Miał teraz bzika 
na punkcie muzyki, godzinami liniował najstaranniej kartki w zeszytach i 
wpisywał na liniach jakieś znaczki; mówił, że to opery, i odśpiewywał je 
przed nią głosem najzupełniej pozbawionym
melfrłyinn^r^ 'Pm-»on} c'^ł^i'^ r^r,^-' /^/-i -I—T" -—- -i '--


mu kupić czarne okulary. Miał poza tym przykrości w szkole, bo dyrektor, 
mieszkający na głównej ulicy, był o nim poinformowany i niechętnie 
widział takiego chłopca w swojej przyzwoitej katolickiej szkole.
  Któregoś dnia James przyszedł do domu i oznajmił swoim normalnym, 
obojętnym tonem:
  — Mamusiu, pan Ciancy powiedział mi dzisiaj: „James Mahoney, czy jak 
ty się tam nazywasz." Uważam, że to nie było ładnie z jego strony, prawda?
  Kate wściekła się z lekka. Pierwszą jej myślą było na-skarżyć na pana 
Clancy'ego księdzu dziekanowi, ale podejrzewała, że dziekan i Ciancy 
rączka rączkę myją i jeżeli chce uzyskać sprawiedliwość, to musi sama ją 
wymierzyć. Przywdziała więc stary płaszcz i kapelusz, zamiast laski wzięła 
parasol i wybrała się do dużego domu dyrektora na głównej ulicy. Kiedy 
stanął w otwartych drzwiach, zapytała, do czego właściwie zmierza 
ubliżając jej dziecku, ale on nazwał ją bezwstydną staruchą i zatrzasnął jej 
drzwi przed nosem. Wtedy zaczęła walić w nie kołatką, trzaskać rączką od 
parasola i ozdobnie wspominać parę pokoleń jego przodków. Mimochodem 
zauważyła, że w oknach sąsiednich domów firanki leciutko się poruszają, 
czyli że ma audytorium, więc dalejże opowiadać o tym, jak to matka 
dyrektora, znana na Węglowym Nabrzeżu pod przezwiskiem „Norry, naga 
tancerka", była właścicielką czynszowych ruder dla ubogich i nie chciała 
wstawiać drzwi we wspólnych ustępach. Trzeba przyznać, że Kate była 
bardzo ordynarną staruszką, nic więc dziwnego, że James musiał się potem 
przenieść do szkoły zakonnej. Zakonników nic nie obchodziło, kto jest jego 
matką, wkrótce bowiem stwierdzili z zadowoleniem, że James to urodzony 
prymus, wart dla nich grube pieniądze.
  Jednakże strata Jimmy'ego uprzytomniła Kate, jak łatwo James mógłby 
się również jej wymknąć, toteż wieczorami, gdy byli sami, zachęcała go do 
mówienia o tym, co będzie robił, gdy dorośnie. Wyglądało na to, że jedyną 
ambicją Jamesa jest zamienić się w pomnik. Znał wszystkie pomniki w 
mieście i przez pewien czas był dosyć przygnębiony, gdyż doszedł do 
przekonania, że aby się dostać na cokół, trzeba
  

koniecznie być męczennikiem za Irlandię albo bojownikiem o 
wstrzemięźliwość, albo założycielem zakonu, a żadna z tych specjalności 
go nie pociągała. Ale później dowiedział się z książki wypożyczonej z 
czytelni, że można mieć pomnik także za pisanie książek albo za 
komponowanie muzyki, i właśnie dlatego tak ciężko pracował nad swymi 
operami. Przypatrując się w blasku ognia jego dużej, namarszczonej twarzy, 
Kate uważała, że już teraz jest w niej coś posągowego.
  Jimmy umiał cudownie pobudzać do śmiechu, zwłaszcza do śmiechu z 
niego samego, i James, wiedząc, jakie uczucie Kate żywiła dla Jimmy'ego, 
starał się także być zabawny^ ale Kate, choćby ją mieli zabić, nie mogła się 
śmiać z dowcipów Jamesa. A przecież wiedziała, że James jest łagodniejszy, 
solidniejszy i bardziej uważający niż Jimmy. „Jimmy ma w sobie żar, ale 
James ma charakter" — tak zwięźle ich oceniała.
  Któregoś dnia wczesnym rankiem usłyszała łomotanie do drzwi 
frontowych; zerwała się w panicznym popłochu, pewna, że coś się stało 
Jimmy'emu. Od tygodnia miała go ciągle w myśli i gderała na Jamesa, żeby 
przestał już ślepić nad tymi książkami i napisał do brata z zapytaniem, czy 
wszystko u niego w porządku. Takie postępowanie było z Jej strony dosyć 
dziwne, skoro przedtem gratulowała sobie, że się pozbyła Jimmy'ego, ale 
procesy myślowe Kate nigdy nie przebiegały we wzorowej zgodzie z logiką. 
Nie tracąc czasu na pytanie, kto to, otworzyła drzwi i zobaczyła przed sobą 
Jimmy'ego. Zakręciło jej się w głowie z ulgi i radości.
  — Och, dziecko moje, dziecko! — wyszlochała zarzucając mu ręce na 
szyję. — Myślałam, że już nigdy nie przyjedziesz do domu. Ale jak ty się 
tutaj dostałeś?
  — Prawie że całą drogę na piechotę — odrzekł z charakterystyczną dla 
siebie nutką chełpliwości.
  — Na piechotę, ach, czorcie ty! Tak, tak, na piechotę — mamrotała pełna 
niecierpliwości, lecz nagle jej głos podniósł się do piskliwego lamentu: — 
To niedzielne spodnie?
  — Kto to taki, mamo? — rozległ się z góry poirytowany głos Jamesa.
  

  — Zejdź, to zobaczysz — odkrzyknęła mu i poczłapała pogrzebać pod 
kuchnią, a tymczasem James zszedł na dół w nocnej koszuli.
  — Martwisz się, że wróciłem, co? — zapytał Jimmy wyciągając do niego 
z uśmiechem rękę.
  — Nie, 'bardzo się cieszę, żeś wrócił — odparł James zgaszonym głosem.
  — Narzuć na siebie palto, ty mały czorcie! — krzyknęła Kate. — Ile razy 
mam ci powtarzać, żebyś nie łaził w samej koszuli? Na podwórko i w ogóle 
wszędzie... Ach, ten chłopak! — westchnęła zwracając się do Jimmy'ego. — 
Już serce .mnie od tego boli. Musiałabym mieć dziesięć par oczu i rąk, żeby 
po nim zbierać i sprzątać.
  Kiedy usiedli razem do śniadania, słońce zaczynało właśnie dobywać z 
mroku czerwone kamieniołomy za domem i zabarwiało żywym rumieńcem 
twarz Jimmy'ego, który opowiadał o swej całonocnej wędrówce. Kate 
absolutnie nie rozumiała, jakim sposobem mogła słuchać przez cały ten czas 
opowiadań Jamesa mając w pamięci, jak Jimmy potrafi opowiadać. 
Obojętne, o czym James mówił, zaczynało się to zawsze albo kończyło 
słowami: ,,Prawda, mamo, że mądrze zrobiłem", natomiast Jimmy zaczynał 
zwykle od przedstawienia siebie jako głupka, a kończył sugerując coś 
jeszcze gorszego, ale nigdy człowiekowi nie przeszło nawet przez myśl, żeby 
Jimmy mógł być naprawdę głupi.
  — A co zrobiłeś z pieniędzmi na drogę? — zapytała Kate podejrzliwie. — 
Pewnie je przepuściłeś?
  — Z jakimi pieniędzmi? — bąknął czerwieniejąc.
  — Dała ci chyba pieniądze na pociąg?
  — Ech, nie powiedziałem jej.
  — Nie po-wie-dzia-łeś? — wykrztusiła z trudnością Kate. — O mój Boże! 
Pewnie pokłóciłeś się z nią i wyszedłeś nie mówiąc nikomu ani słowa? Bóg 
widzi, zawsze masz źle w głowie.
  — Ją wcale nie obchodzi, co ja robię — mruknął Jimmy, wyzywająco 
wzruszając ramionami.
  — Nie obchodzi, rzeczywiście! — powtórzyła Kate ironicznie. — Pewnie 
nie okazywała ci dosyć uwagi, co? A te-
  

raz zwali całą winę na mnie. Będzie mówiła, że to ja cię popsułam. I będzie 
miała rację. Bo popsułam cię, ty mały paskudniku! — Otworzyła drzwi od 
tyłu i popatrzyła na potężną ścianę piaskowca odbijającą blask porannego 
słońca. — Ojej! Jakiż piękny ranek, chwała Panu Bogu!
  W pół godziny później dał się słyszeć niezwykły odgłos samochodu 
skręcającego w alejkę; Kate, przestraszona, nadstawiła ucha. Samochód 
zatrzymał się przed jej domkiem. Odwróciła się do Jimmy'ego, który był 
równie blady jak ona.
  — To policja? — spytała gniewnym szeptem. Wiedziała, że nie powinna 
była tego powiedzieć, ale Jimmy jak gdyby nie usłyszał. Zdawało się, że 
uszedł z niego cały wewnętrzny żar.
  — Jeżeli to wujek Tim, to nie wrócę — powiedział tępo. Kate wyszła do 
drzwi frontowych i ujrzała przed sobą męża Nance, przystojnego, jeszcze 
młodego mężczyznę o cerze białoróżowej, którą określała jako „subtelną".
  — Dzień dobry pani, znowu się spotykamy — powiedział tonem 
pozbawionym jakiejkolwiek urazy.
  — O, proszę bardzo, szanowny panie, proszę wejść — zapraszała z 
uniżonością, wycierając ręce w fartuch z workowego płótna; już nie była 
dumną, zazdrosną matką, lecz starą najemnicą, którą przyłapano na 
przywłaszczeniu sobie tego, co z prawa nie należało do niej. Przystojny pan 
wszedł do kuchni jakby we własnym domu i na widok Jimmy'ego, który 
siedział przy oknie, stanął jak wryty.
  — No i proszę — powiedział dobrodusznie — co mnie natchnęło, żeby 
najpierw przyjechać tutaj? Tak, tak, proszę pani, mam zadatki na 
pierwszorzędnego detektywa. Tim Tropiciel. Przestępcy drżą, kiedy słyszą 
to imię. — Widząc, że Jimmy nie odzywa się ani słowem, przechylił nieco 
głowę i zapytał z wyrzutem; — No, i jak będzie, Jimmy?
  Kate zauważyła, że Jimmy lubi go i boi się zarazem.
  — Ja z wujkiem nie pojadę — oświadczył chłopak tonem oburzonym, w 
którym jednocześnie brzmiało błaganie.
  — Pojedziesz, Jimmy, pojedziesz — odrzekł ojczym, wciąż bez cienia 
niechęci. — Nie ma sensu, żebym wracał do
  

Limerick bez ciebie. A jeżeli myślisz, że zamierzam spędzić resztę życia na 
uganianiu za tobą po całej Irlandii, to się mylisz. Wystarczy mi ta ostatnia 
przejażdżka. — Usiadł i wtedy Kate spostrzegła, że wygląda na strasznie 
zmęczonego.
  — Ach jej, może pan wypije filiżankę herbaty? — zaproponowała.
  — Wypiję cały dzbanek, proszę pani. Przez tego filuta nie miałem czasu 
nawet zjeść śniadania.
  — Wujku, ja nie chcę wrócić — upierał się Jimmy. — Chcę zostać tutaj.
  — No, 'proszę, niech pani tylko posłucha — rzekł Tim odwracając głowę 
do Kate. — Obraża Limerick, i to gdzie, w Corku!
  — Ja nic nie mówię na Limerick — krzyknął z rozpaczą Jimmy. Znowu 
był dzieckiem, bezbronny wobec dialektyki dorosłych. — Ja chcę zostać 
tutaj.
  Kate, przymrużywszy oczy, napełniła ponownie czajnik herbatą i 
postawiła go na stole, po czym spróbowała przemówić w obronie 
Jimmy'ego.
  — Proszę szanownego pana — powiedziała pokornie — on tylko chciał 
sobie zrobić króciutkie wakacje. — Ale słowa jej jeszcze bardziej 
podnieciły wściekłość Jimmy'ego.
  — Nie żadne wakacje — wybuchnął. — Chcę tu zostać na zawsze. Tutaj 
jest mój dom, powiedziałem to matce.
  — Nie sądzisz, że to dosyć brutalne powiedzieć taką rzecz matce? — 
zapytał cierpko ojczym.
  — Ale to jest prawda — odrzekł gniewnie Jimmy.
  — Proszę, proszę, niech się pan napije — nalegała Kate usiłując 
załagodzić sytuację. — Jimmy, może chcesz jeszcze filiżankę herbaty?
  — Nie chcę. — Chłopiec rozpłakał się. — Przecież nie mówię, żebym jej 
nie kochał, ale za długo odkładała. Wujku, ona nie powinna była tak długo 
odwlekać.
  — Co do tego, synu, może i masz słuszność — odparł ojczym znużonym 
głosem i przysunął się z krzesłem bliżej stołu. — W tego rodzaju sprawach 
łatwo się przeliczyć i możliwe. że jesteś już za duży, żeby przywyknąć do 
matki. Ale ? ty także nie postępujesz właściwie w tej sprawie.
  

  — No, dobrze — wykrzyknął Jimmy u kresu wytrzymałości. — Więc 
jak powinienem postępować?
  — Nie uciekać za każdym razem, gdy sytuacja staje się trudna — 
odrzekł Tim nie przerywając skąpego śniadania, złożonego z chleba i 
herbaty. — W ten sposób ranisz czyjeś uczucia. Porozmawiaj z matką, 
powiedz jej, co o tym myślisz. Możliwe, że byłoby dla ciebie najlepiej, 
gdybyś tu wrócił i uczęszczał na miejscu do odpowiedniej szkoły, ale 
załatwienie tej rzeczy pozostaw matce. Widzisz, ty, zdaje się, nie 
rozumiesz, ile kosztowało twoją matkę to, że cię w ogóle sprowadziła do 
siebie. Możliwe, że zrobiła źle, możliwe, że się to nie udało, ale nie chcesz 
chyba pozostawić jej z przekonaniem, że całe jej życie jest nieudane?
  — To racja, Jimmy, dziecino, to racja — wtrąciła się Ka-te, która 
wyczuła głębokie wzruszenie w tonie Tima. — Jeżeli teraz nie wrócisz, to 
już nigdy nie będziesz mógł wrócić, tyle będzie tego przeklętego gadania. 
Ale jeżeli teraz wrócisz, to będziesz mógł zawsze przyjeżdżać tu na wa-
kacje.
  — Och, dobrze, dobrze — zgodził się Jimmy z samej rozpaczy.
  Doskonale wiedziała, że to prawdziwa rozpacz, a nie żadna zgrywa. 
Naturalnie, pozwolił sobie przy tej sposobności także na odrobinę zgrywy. 
Na pożegnanie nie chciał jej pocałować, a kiedy James powiedział wesoło: 
,,Przyjedziesz do nas znów za parę tygodni", Jimmy wciągnął głęboko 
oddech i odrzekł: „Może przyjadę, a może nie przyjadę", dając przez to do 
zrozumienia, że nie wyklucza możliwości samobójstwa. Kate jednak 
wiedziała, że nie chce odjeżdżać, że uważa jej mały domek za swój jedyny 
dom na świecie, i przechwalała się tym bardzo wobec sąsiadek. 
„Czternastoletni chłopiec, moja pani, przez całe życie nie ruszył się z 
domu na krok, a tu masz, wraca piechotą po nocy, bez kawałka chleba, 
bez spania — o Jezu, gdzie pani znajdzie takiego drugiego?"
  Pobyt Jimmy'ego u matki dobiegł wreszcie kresu i na nowo rozpoczęli z 
Kate wspólne życie mniej więcej w tym punkcie, w którym się urwało. W 
ich wzajemnych stosun
  

kach zaszła tylko jedna poważna zmiana. W parę dni po powrocie Jimmy 
powiedział:
  — Nie będę ci już mówił „mamusiu".
  — Ho, ho, a jak masz zamiar się do mnie odzywać? — zapytała z 
cierpkim humorem.
  — Będę ci mówił „babciu". Inaczej byłoby za głupio. Po paru 
tygodniach James, który w dalszym ciągu nazywał ją po dawnemu, kiedyś 
także powiedział „babciu", może przez pomyłkę, ale ona rozzłościła się i 
napadła na niego.
  — Dotąd byłeś zadowolony, że masz do kogo powiedzieć „mamo" — 
skrzyczała go.
  Wprawdzie wiedziała, że nie ma w tym nic złego, ale było jej przykro. 
Podobnie jak te młode mężatki, które miały z początku zastrzeżenia w 
stosunku do Jimmy'ego i Jamesa, czuła, że zapłaciła za swój tytuł.
IV
  W rok później, przyciśnięta reumatyzmem i bronchitem, Kate musiała 
pójść do szpitala, a Nora i Molly zgodziły się wziąć do siebie każda po 
jednym chłopcu. Kiedy im przedstawiono tę sprawę, żaden nie chciał się 
zgodzić. Zostali w domku sami, a córki Kate przychodziły parę razy w ty-
godniu, aby po nich posprzątać. Opowiadały, że bałagan był straszny, ale 
zawsze można było rozpoznać, który z chłopców za co był 
odpowiedzialny, Jimmy bowiem był bałaganiarzem sumiennym, 
gromadził wszystko w jeden ogromny stos, najwidoczniej w nadziei, że 
odnajdzie go święty Mikołaj, natomiast James zostawiał każdą rzecz tam, 
gdzie się akurat znajdował, gdy przyszła mu do głowy nowa myśl. W 
rezultacie Kate wyszła ze szpitala za wcześnie, ale i tak nie dosyć 
wcześnie, aby zapobiec szkodzie, gdyż w czasie jej nieobecności Jimmy 
po kryjomu rzucił szkołę i wziął posadę w przedsiębiorstwie pakowania 
produktów żywnościowych.
  — Ach, ty łotrze — westchnęła z czułością. — Wiedziałam, że coś 
zmalujesz, jak tylko spuszczę cię z oka. O mój
  

Jezu, musiałabym mieć sto par oczu! Ale zaraz jutro wracasz do szkoły, 
mój panie, choćbym sama miała cię tam zawlec. Nie pierwszy raz zresztą.
  — Jak mogę wrócić do szkoły? — oburzył się Jimmy. — Podaliby mnie 
do sądu, gdybym odszedł bez miesięcznego wymówienia. — Wiedział, że 
Kale panicznie się boi policjantów, sędziów i rozmaitych inspektorów i 
nawet w swoim podeszłym wieku wiecznie się obawia, żeby nie odstawili 
jej do kryminału za jakieś przestępstwo, którego wcale nie popełniła.
  — Sama pomówię z twoim szefem — oświadczyła. — Kto to taki?
  — Nie możesz z nim mówić. Wyjechał na urlop.
  — Ach, ty kłamczuchu! — wymamrotała uszczęśliwiona. — Kłamiesz i 
kłamiesz bez końca. Jak on się nazywa, ty gałganie?
  — Tak czy inaczej, muszę mieć posadę — tłumaczył jej Jimmy tonem 
dorosłego mężczyzny. — Kto się zajmie Ja-mesem, jeżeli tobie się coś 
stanie?
  — Ach, ty czorcie z piekła rodem! — odrzekła tylko, gdyż gryzła się 
niemało tą sprawą, a teraz wiedziała, że Jimmy jest tego świadom. 
Wiedziała jednocześnie, że Jimmy, ze swoją władczą naturą, wziąłby na 
siebie tego rodzaju obowiązek po to, by móc się popisywać, ale także dla 
jakichś swoich powodów, które mogły ujawnić się dopiero później.
  — Dużo biedaczek może się spodziewać, jak będzie zdany na ciebie — 
krzyknęła po chwili. — Zawiadomiłeś matkę?
  — Dobra, dobra — odpowiedział z goryczą, zbity z tropu jej 
niesprawiedliwością. — Kiedy ja niby mam czas pisać do matki?
  — Jak potrzebujesz pieniędzy, to masz dosyć czasu, żeby do niej napisać 
— stwierdziła Kate ze znaczącą miną. — Siadaj mi zaraz i pisz, ty 
włóczykiju! Chcesz, żeby cała wina za twoje gałgaństwa spadła na mnie?
  Jimmy usiadł przy stole ze znaną jej dobrze miną męczennika i cierpiał 
katusze nad krótkim listem do matki.
  — James, jak się pisze „przyjąłem"? — zapytał.
  

  — Aha! — wykrzyknęła złośliwie Kate. — Chce rzucić szkołę, a nie 
wie, jak się pisze takie proste słowo.
  — To powiedz sama, jak się pisze! — odparował Jimmy.
  — Za moich czasów nie było wykształcenia dla biednych ludzi — 
odrzekła z wielką godnością. — Nie było takich możliwości jak teraz, a jak 
kto 'miał jakąś szansę, to z niej korzystał, nie to, co dzisiaj się dzieje. No, 
pisz dalej, ty an-cymonie!
  Znowu przyjechał ojczym Jimmy'ego i dyskutował z chłopcem. 
Tłumaczył mu cierpliwie, że bez ukończenia takiej czy innej szkoły 
średniej nie dostanie się do żadnego college'u i prawdopodobnie nie uda 
mu sią nigdy wybić ponad poziom zwykłego robotnika. Jimmy wiedział, 
że ojczym go lubi, więc znowu się rozpłakał, ale był właśnie w nastroju 
upierania się przy swoim i nie chciał ustąpić. Powtarzał bez końca, że 
pragnie być niezależny. Gdy ojczym miał już odjeżdżać, Jimmy 
odprowadził go do samochodu i jeszcze długo ze sobą rozmawiali, co 
obudziło podejrzliwość Kate.
  — O czym rozmawialiście? — zapytr-ła chłopca.
  — E, nic takiego — odparł Jimmy. — Spytałem się tylko, kto jest moim 
ojcem. Powiedział, :'e nie wie.
  — Jeżeli tak powiedział, to znr-.czy, że tak jest—burknęła Kate. — 
Jakiż ty się robisz okropnie wścibski!
  — Powiedział, że mam prawo wiedzieć — odparł Jimmy ze złością. — 
Powiedział, że powinienem zapytać o ta Nan-ce. — (O swojej matce 
mówił czasem ,,mama", a czasem „Nance", ale jedno i drugie brzmiało 
równie nienaturalnie.)
  — Powinieneś! — zaśmiała się Kate ironicznie. — Ona z pewnością 
usycha z tęsknoty, żeby ci to powiedzieć.
  Ale po najbliższej wizycie u matki Jimmy wrócił z triumfującą miną i 
późnym wieczorem oznajmił Kate chełpliwie:
  — No, w każdym razie wykryłem, kto jest moim ojcem.
  — Nie potrzebowałeś na to za dużo czasu — zauważyła Kate. — Jakim 
sposobem się dowiedziałeś?
  — Tak naprawdę to przez wujka Tima — przyznał się Jimmy. — 
Akurat kłóciłem się z Nance, kiedy on wszedł do pokoju. Był wściekły. 
Powiedział tylko- ..Wyjdź stąd, Jim-
  

my!", więc wyszedłem. W pół godziny później przychodzi do mnie i mówi: ,,A 
teraz idź porozmawiać z matką!" Płakała.
  — Nic dziwnego! — mruknęła Kate wzruszając ramionami. — No, więc kto 
to?
  — Właściwie nikt specjalnie ciekawy — wyznał Jimmy z przegraną miną. 
— Nazywał się Creedon. Miał w Północnym Corku jakiś spożywczy sklep, 
ale wyniósł się stamtąd już przed laty. Ona przypuszcza, że teraz jest w 
Birminghamie, ale ja się dowiem.
  — Po co? Co ci z tego przyjdzie, że się dowiesz?
  — Mogę przecie pojechać do niego, no nie? — zapytał wyzywająco.
  — Co?
  — Pojechać do niego — powtórzył z lekką nutką powątpiewania. — 
Dlaczego nie miałbym pojechać?
  — Tak, rzeczywiście, dlaczego nie, przecie tyle się troszczył o ciebie! 
— odpaliła. — Zawsze masz źle w głowie.
  Istotnie, czasem jej się zdawało, że Jimmy ma źle w głowie. Całymi 
miesiącami jakby w ogóle nie myślał o swoim pochodzeniu, aż tu raptem 
zaczynał śnić na jawie, doprowadzając swe uczucia do stanu wrzenia. 
Nigdy nie wiedziała, na co może się porwać w takim napadzie gorączki. 
Był zdolny do Wszystkiego i, choć .mogło nie dojść nigdy do gwałtownego 
czynu, w codziennym życiu nie wiedziała, czy jakaś całkiem przypadkowa 
uwaga nie zada mu głębokiej i nieuleczalnej rany.
  Pewnego pięknego dnia wyjechał. Jakiś marynarz ze statku Nadzoru 
Rybackiego załatwił mu darmowy przejazd. Strasznie się niepokoiła pod 
jego nieobecność, a Jimmy, jak to Jimmy, nawet nie przysłał kartki z 
wiadomością, gdzie jest. Hołubiła wątłą nadzieję, że chłopiec nie zdoła 
odnaleźć ojca, że ojciec się gdzieś przeprowadził, ale znając zawzięty upór 
Jimmy'ego w dążeniu do celu, który go opętał, nie bardzo na to liczyła. 
Usiłowała sobie wyobrazić, jak będzie wyglądało to ich spotkanie, i 
wzdychała tylko, żeby ojciec nie powiedział czegoś takiego, co mogłoby 
sprowokować syna.
  — Ach jej! — wzdychała przed Jamesem. — Jeżeli Jimmy wbił to sobie 
w głowę, to go zabije.
  

  — Ależ nie, babciu, nie zabije — uspokajał ją James swoim znudzonym 
tonem. — Jimmy nie pojechał do Anglii tylko po to, żeby go zabić. Ma 
więcej rozsądku, niż się babci wydaje.
  — O, rzeczywiście, więc po co pojechał, jeżeli tak dużo o nim wiesz?
  — Po prostu z ciekawości. On ciągle czegoś szuka. Szuka tam, gdzie 
tego nigdy nie było.
  Wreszcie któregoś jesiennego ranka, kiedy James wyszedł do szkoły 
położonej w drugim końcu miasta, zjawił się Jimmy — brudny, wymięty, 
rozczochrany. Był bez śniadania, więc Kate zaczęła się krzątać po kuchni 
bez ładu i składu, żeby tylko czym prędzej coś mu przygotować, i 
przeklinała swoją starość, dla której stanowiło to taki ciężki wysiłek. Ale 
na duszy było jej lekko. Oszukiwała sama siebie przewidując trwożliwie, 
że Jimmy może się pokłócić z ojcem, bo jedyna rzecz między nimi, która 
mogła ją dotknąć boleśnie, to gdyby przypadli sobie za bardzo do serca.
  — Ach, ty gałganie! — rzekła tkliwie, opierając się na stole kuchennym 
i z uśmiechem zaglądając mu w twarz. — Gdzieżeś ty bywał?
  — Wszędzie po trochu.
  — I odnalazłeś go?
  — Jasne, że odnalazłem. Musiałem za nim jechać do Londynu.
  — No, i co o nim myślisz, kiedy go wreszcie masz? — spytała tonem 
zbyt jowialnym, aby mógł być szczery.
  — O, całkiem fajny gość — odparł Jimmy wymijająco;
jego głos także nie brzmiał szczerze. — Ale nie zdaje mi się, żeby długo 
pociągnął. Zapija się na śmierć.
  W jednej sekundzie zawstydziła się swojej zazdrości i małostkowości. 
Teraz mogła sobie na to pozwolić, miała go znów przy sotoie.
  — Ach, dziecino, dziecino — zawołała zgnębiona — po cóż ty się tak 
nimi dręczysz? Nie są tego warci. Nikt nie jest tego wart.
  Przesiedziała z nim w kuchni dwie godziny. Było całkiem
  

tak samo jak wtedy, gdy uciekł od matki; jakby wszystko gromadził dla 
niej — wędrówka przez Walię i Anglię, ludzie, którzy go podwozili, 
kierowca ciężarówki, który wysłuchawszy jego historii zafundował mu 
obiad i dał pięć szylingów. Kate miała wrażenie, że widzi to wszystko, na-
wet tę scenę, gdy Jimmy zapukał do pokoju w podłym londyńskim 
pensjonacie i nie ogolony mężczyzna o smutnych zaczerwienionych oczach 
wyjrzał podejrzliwie, jak gdyby nikt nie odwiedzał go nigdy w innym celu, 
jak tylko po to, aby go dalej nękać.
  — I co mu powiedziałeś? — wypytywała chłopca.
  — Tylko tyle: „Czy pan mnie poznaje?" — recytował Jimmy, jakby 
każde słowo tej sceny miał wyryte w pamięci. — A on na to: „Mam 
nierówne szansę." Więc ja mu powiadam: „Jestem pańskim synem."
  — Ach jej-jej! — wykrzyknęła Kate, do głębi przejęta;
trochę jej było żal tego ojca Jimmy'ego, chociaż przedtem postanowiła, że, 
czegokolwiek by się o nim dowiedziała, będzie go nienawidzić. — A co on 
wtedy powiedział?
  — Tylko się rozpłakał.
  — Powinien był to zrobić piętnaście lat temu! — krzyknęła w nagłym 
porywie wściekłości.
  — A ja mówię: „No, teraz to już wszystko przeminęło z wiatrem", a on: 
„Nie, i nigdy nie przeminie. Twoja matka nic nie straciła na tym, żem ją 
porzucił. Byłem przekleństwem dla drugich, a teraz jestem przekleństwem 
już tylko dla siebie."
  — Jak to się użala nad sobą! — zauważyła Kate.
  — Ba, ma nad czym — odparł Jimmy i zaczął jej opisywać niechlujny 
pokój ojca, gdzie mieszkał przez cały tydzień, śpiąc z nim w jednym, nigdy 
nie prześciełanym łóżku, wychodząc z nim do knajpy, żeby postawić parę 
szylingów na jakiegoś konia. Ale Kate wyczuwała odrobinę dumy w 
sposobie, w jaki Jimmy opowiadał o nieoczekiwanych fajerwerkach 
fantastycznego humoru ojca, które rozjaśniały jego łzawą litość nad sobą. 
A potem Jimmy, jak to on, nie mógł się powstrzymać, żeby nie pośmiać się 
otwarcie z dobrych rad, tej jedynej rzeczy, którą go ojciec obdarował —
  

z jego przestróg przed pijaństwem i hazardem totka, przede wszystkim 
jednak przed niewiernością wobec siebie.
  — Cóż za bezczelnik! — oburzyła się Kate, która nie mogła się w tym 
dopatrzyć absolutnie nic zabawnego. — Ha, szkoda, że na mnie nie trafił! 
Już ja bym mu wygarnęła, co myślę, temu włóczędze, nocnemu markowi!
  — Ja się tam nie przejmuję — odparł Jimmy, wyzywająco wzruszając 
ramionami. — Lubię go.
  Była to już taka niesprawiedliwość, że Kate nie potrafiła nic 
odpowiedzieć. Diabli ją brali na myśl, że po tylu latach mogłaby z dnia na 
dzień utracić Jimmy'ego na rzecz człowieka, który palcem w bucie nie 
ruszył, żeby mu pomóc, nigdy nawet nie zapytał, czy chłopiec żyje, czy nie 
żyje. Wiedziała jednak, że źródłem jej złości był strach, ponieważ otarła się 
o groźbę utraty Jimmy'ego tak blisko jak nigdy dotąd.
V
  Jimmy znalazł sobie dziewczynę, ale z początku Kate nie zwracała na to 
uwagi. Myślała, że to takie sobie zwyczajne głupoty, dopiero kiedy minęło 
sześć miesięcy, a sprawa trwała dalej i Jimmy w każdy piątek wieczorem 
wychodził z dziewczyną do miasta, zaczęła się niepokoić. Zwierzyła się 
pani Sumners z obawy, że Jimmy mógłby się ożenić „poniżej swojej 
sfery". Doszło to do rodziców dziewczyny, którzy poczuli się bardzo 
obrażeni, gdyż oni ze swej strony niepokoili się, że ich Mary mogłaby 
zrobić to samo. „Taki chłopak, o którym nikt nie wie, kim jest ani skąd 
pochodzi! — rozpowiadali naokoło. — Czy ta baba jest w ogóle przy 
zdrowych zmysłach?"
  Z tej przyczyny Kate bała się piątkowych wieczorów. Jimmy powracał 
z pracy, golił się, rozbierał i mył pod kranem na podwórku. Potem -
wkładał świąteczny granatowy garnitur i smarował włosy brylantyną, ona 
zaś śledziła każdy jego ruch nachmurzona, niechętna.
  — Chyba nie wrócisz znów tak późno? — pytała.
  — Dlaczego nie miałbym wrócić późno?
  

  — Wiesz, że nie mogę zasnąć, póki cię nie ma w domu. — (Była to 
prawda; w inne wieczory, poza piątkiem, nie miewała żadnych trudności 
z zaśnięciem.)
  Wreszcie James ją zbeształ. W któryś piątkowy wieczór zamknął 
książkę, zsunął okulary na czoło i powiedział:
   — Babciu, zanadto się gryziesz Jimmym i tą jego dziewczyną. Jimmy 
ma więcej rozsądku, niż ci się zdaje.
   — Z pewnością — burknęła. — Ma tyle samo rozsądku co ty, a Bóg 
widzi, że to niewiele. Może byś tak wyszedł i pograł w piłkę jak normalny 
chłopak?
  — To nic nie ma do rzeczy — zauważył James tym sa-^ mym 
zrównoważonym tonem. — Znam Jimmy'ego lepiej niż babcia. Jemu nic 
nie brakuje, tylko ma bardzo mało zaufania do siebie i za łatwo ulega 
wpływom. Dlatego woli się zadawać z ludźmi głupimi niż z 
inteligentnymi. Czuje wtedy swą wyższość. Ale sam jest bardzo 
inteligentny, jeżeli tylko mu się chce zrobić użytek ze swojej inteligencji.
  W tym czasie Kate zastanawiała się często, czy Jimmy kiedyś wyrośnie 
z kompleksu swego pochodzenia. Jeśli chodzi o najbliższych sąsiadów, to 
zapomnieli o całej tej sprawie, może tylko z tego względu okazywali mu 
więcej życzliwości. Należał do sąsiedzkiej wspólnoty zupełnie tak samo 
jak którekolwiek z dzieci legalnie urodzonych i wychowanych w tym 
zakątku miasta. Zdawało się jednak, iż sam Jimmy nie może zapomnieć 
naprawdę, że jest tu obcym; dawna gorączka rozpalała się w nim raz po 
raz, a sposób, w jaki się objawiała, za każdym razem był zaskoczeniem 
dla Kate. Kiedyś pojechał rowerem do miasteczka odległego o 
osiemdziesiąt mil, gdzie jego stryj miał sklep spożywczy. Stryj regularnie 
przekazywał niewielkie sumki ojcu Jimmy'ego, który przepuszczał je raz-
dwa na konie. Jimmy nie spotkał się ze zbyt serdecznym przyjęciem, gdyż 
stryj całkiem niesłusznie podejrzewał bratanka, że on także chciałby 
dostawać przekazy pieniężne, ponadto zaś nie miał ochoty tłumaczyć się 
przed znajomymi z miasteczka, co to jest za bratanek. Pomimo chłodnego 
przyjęcia Jimmy wrócił do domu w pysznym humorze i naprawdę bardzo 
zabawnie opowiedział o stryju; ten chytry, zastra
  

szony człowieczek o trupim wyglądzie zrobił mu cały wykład o tym, jak to 
kraj schodzi na psy, bo ludzie lekceważą sobie religię i mniej pracują, a 
więcej się spodziewają dla siebie. Jimmy był zdania, że ma prawo pośmiać 
się zdrowo ze stryjka, ale na Boże Narodzenie stryj ośmieszył jego, bo 
jednak przysłał mu przekaz na niewielką sumkę. Jimmy był tym głęboko 
wzruszony; Kate i James zauważyli, jak raz i drugi wyciągał z kieszeni 
przekaz i studiował z uśmiechem, jakby to był długi, serdeczny list.
  Bywało i gorzej. Któregoś lata wziął rower i, korzystając z pomocy 
swojego przyjaciela marynarza, wsiadł znowu na statek Nadzoru 
Rybackiego. Tym razem przepedałował przez południową Anglię aż do 
miasteczka w hrabstwie Dorset, gdzie mieszkała po jego urodzeniu matka, 
zupełnie sama, bez męża, bez kochanka, bez przyjaciółki, która by jej 
dodawała otuchy. Kate uważała tę wyprawę za cudaczny wybryk i znowu 
mamrotała, że Jimmy „zawsze ma źle w głowie", ale w głębi duszy 
zdawała sobie sprawę, że to był jego sposób odnajdywania swych korzeni. I 
wiedziała, cokolwiek by jej kto mówił, że Jimmy będzie tak szukał do 
końca, ścigany marzeniem o normalnym życiu, które mógłby był mieć, i o 
normalnej rodzinie, w której mógłby był wyrastać.
  James także obserwował Jimmy'ego, z dużym zainteresowaniem, ale i z 
zasadniczą dezaprobatą. Nie okazywał on nigdy zbytniego zaciekawienia 
własnymi związkami krwi, jakkolwiek wiedział, że ma braci i siostry, 
którzy uczęszczają do drogich szkół w Anglii. Dawał do poznania, że, 
według niego, Jimmy sam się pomniejsza szukając w taki sposób swoich 
powiązań.
  — Ech, to tylko dlatego, że musiałem żyć zawsze za blisko nich — 
tłumaczył mu Jimmy. — Na twoim miejscu, bracie, nie chciałbym mieć z 
nimi już nic wspólnego.
  — No, nie wiem — mruknął James. — Nie widzę powodu, dlaczego 
miałbym ich specjalnie unikać. Chętnie bym zobaczył matkę, braci i 
siostry. To chyba naturalne, ale teraz jeszcze nie chcę ich widzieć.
  — Masz rację, bracie — zgodził się Jimmy pod wpływem
  

nagłego przygnębienia. — Teraz mogliby tylko patrzeć na ciebie z góry. O, 
będą bardzo uprzejmi i tak dalej, ale mimo to będą patrzyli na ciebie z góry.
  — Ach, ty zawsze przejmujesz się tym, jak kto na kogo patrzy — odparł 
James opryskliwie. — Zdaje ci się, że patrzą na ciebie z góry, bo masz za 
mało wiary w siebie. Zawsze ci się zdaje, że to tobie czegoś brakuje, a 
tymczasem jest całkiem inaczej. To im czegoś brakuje. O wiele za bardzo 
liczą się z tym, co inni pomyślą. Jeżeli spotkam się z nimi, gdy będę 
wyższym urzędnikiem państwowym albo wykładowcą na uniwersytecie, to 
będą zachwyceni znajomością ze mną. Tacy ludzie nigdy nie lekceważą 
kogoś, kto może im się przydać.
  Młodzieńczy wykład Jamesa trochę ubawił Kate, ale wiedziała, że w 
jego słowach zawiera się smutna mądrość. O ile Jimmy, który miał w sobie 
coś ze słabego charakteru i uroku ojca, mógł się z czasem okazać 
uciążliwym ciężarem dla rodziny, o tyle James będzie pracował i oszczę-
dzał i zaspokoi swoją ciekawość rodziny, ale jego rodzina nie zaspokoi 
swej ciekawości co do niego. James zabezpieczy się doskonale przed 
protekcjonalnym traktowaniem przez kogokolwiek z krewnych. Kate była 
już bardzo stara i jej zainteresowanie życiem osłabło, ale ogromnie pra-
gnęła zobaczyć, jak James będzie postępował ze swoją rodziną.
  Tak czy owak, wiedziała, że tego nie zobaczy. Znowu zachorowała i 
Molly przychodziła ją pielęgnować w dzień, a wieczorem Nora zwalniała 
siostrę, przyprowadzając zwykle męża albo i męża, i szwagra. Obecność 
Molly natychmiast zmieniła sytuację w domu. Molly była szybka i 
sprawna: dawała chłopcom jeść, rozmawiała z odwiedzającymi wsparta o 
futrynę drzwi, z rękami skrzyżowanymi na piersiach; potem wymykała się 
do frontowego pokoju albo na podwórko, aby przez parę minut wyszlochać 
się w samotności, jak inna kobieta dodaje sobie otuchy wychylając szybko 
kieliszek. Przychodził ksiądz, Molly gawędziła z nim o parafialnych 
sprawach, jakby nie myślała o niczym innym, ale po chwili znów pędziła 
na górę do poko
  

ju matki. Kate powiedziała, że chce widzieć Jimmy'ego i Jamesa. Chłopcy 
weszli cicho po schodach na górę i stanęli z obu stron szerokiego łóżka. 
Każdy wziął ją za rękę.
  — Nie smućcie się za bardzo, moje serdeńka — powiedziała Kate. — 
Wiem, że będzie wam mnie brak, ale niczego nie potrzebujecie żałować. 
Byliście obaj najlepszymi synami, jakich matka może wychować. — 
Skupiła się na chwilę w wysiłku myślenia, po czym dodała coś, co zdu-
miało wszystkich: — Jestem z was dumna i ojciec jest z was dumny.
  — Mamo! — szepnęła nagląco Molly. — Mamo, zapominasz. To jest 
Jimmy i James.
  Kate otworzyła oczy i przez dłuższą chwilę patrzyła prosto w jej twarz.
  — Wiem dobrze, kto to jest — powiedziała. Znowu zamknęła oczy, 
przez parę minut głośno oddychała, jakby usiłując coś sobie przypomnieć. 
— Nie róbcie nic takiego, czego on by się wstydził. To był zacny człowiek, 
żył uczciwie, nie naciągnął nikogo nawet na pół pensa. Jimmy, opiekuj się 
zamiast mnie młodszym bratem.
  — Przyrzekam, mamusiu — odpowiedział Jimmy przez łzy.
  Ten nieoczekiwany nawrót do mowy lat dziecinnych sprawił, że Molly 
straciła panowanie nad sobą. Schroniła się we frontowym pokoju, aby się 
tam wypłakać. Nora zbeształa ją tak, jak wszyscy Mahoneyowie zawsze 
besztali się nawzajem.
  — Miejże, dziewczyno, odrobinę rozumu! — mówiła lekceważącym 
tonem. — Sama wiesz, że biedna mama mówi od rzeczy.
  — Wcale nie od rzeczy — sprzeciwiła się Molly histerycznie. — Przecie 
patrzyłam na nią, a ty nie. Dobrze wiedziała, co mówi, i Jimmy także 
wiedział. Oni byli zawsze jej prawdziwymi dziećmi, a my tylko 
przyszywanymi.
  Wieczorem, kiedy Kate, otulona w brązowy całun, leżała już wreszcie 
uspokojona, przyciskając do piersi paciorki
  

różańca, przyszli sąsiedzi i w blasku świec zasiedli przy niej kołem. 
Zadawali sobie to samo pytanie co przedtem Molly: Jakim sposobem ta 
stara kobieta umiała przyjąć w swe progi to, co świat odrzucił, i uczynić z 
tego nową rodzinę, droższą jej niż dawna i lepszą od każdej innej? Ale 
Kate zabrała swoją tajemnicę do grobu.


MĘSKI PROTEST
  Już od miesięcy moje stosunki z mamą układały się coraz gorzej. W 
tym czasie tata, mama, Marta i ja mieszkaliśmy w Boharna, małym 
miasteczku o dwadzieścia mil od miasta. Znosiłem to jakoś wmawiając 
sobie, że pewnego dnia mama zrozumie, ocknie się i pojmie, że 
przywiązanie tatusia i Marty jest nieszczere, że od dawna oboje zmówili 
się przeciwko niej i że tylko ja, ten zawsze najgorszy, niezdarny, głupi 
Denis, kocham ją naprawdę.
  Objawienie to miało nastąpić w okolicznościach raczej niecodziennych. 
Wszyscy czworo mieliśmy się znaleźć opuszczeni na jakiejś groźnej 
pustyni, mama, złamawszy nogę w kostce, miała powiedzieć, abyśmy 
pozostawili ją własnemu losowi. Tatuś i Marta, oczywiście, opuściliby 
mamę udając tylko troskę. Wyobrażałem sobie nawet, jak tatuś oglądałby 
się za siebie z miną pełną ubolewania, podnosząc brwi i wzruszając 
ramionami, jakby chciał powiedzieć, że nic na to nie może poradzić. Ale 
ja, jak to ja, od niechcenia, po prostu objąłbym dłońmi kolana i 
powiedziałbym całkiem obojętnie: „Co mi po życiu bez ciebie? Tatuś i 
Marta to co innego, mają siebie nawzajem, ale ja mam tylko ciebie." Ani 
słowa więcej! Byłem zdecydowany nie robić żadnej zgrywy, nie podnosić 
głosu. Nigdy nie miałem skłonności do wyrażania się w sposób 
górnolotny; ruch ramienia, sposób, w jaki zerwałbym źdźbło trawy do 
żucia (to nie musiała być pustynia), i mama zrozumiałaby, że choć nie 
jestem wylewny — ot, szczery, szorstki, uczynny typ — to jednak mam 
złote serce.
  

  Ale mama miała talent do poddawania złotych serc uciskowi nie do 
zniesienia. To samo było z Flossie, naszą suką. Wychowywani byliśmy 
razem, ale kiedy tatuś musiał wyjechać w długą podróż, a mama chciała 
mu towarzyszyć, nie było co zrobić z Flossie. Odesłano ją do weterynarza, 
a ja płakałem po niej godzinami.
  Nie znaczy to, że mama była umyślnie niedobra; zbyt wielką wagę 
przywiązywała do wrażenia, jakie chciała wywołać, aby wywierać 
wrażenie niedobrej. Po prostu nie obchodziło ją to; coraz mniej 
przebywała w domu. Odwiedzała przyjaciół w Dublinie i Galway, w Birr i 
Athlone. Nigdy nie spotkałem kobiety, która by miała tylu przyjaciół i tak 
przepadała za nimi. Widywaliśmy ją jedynie w krótkich okresach 
zamieszania między jedną a drugą wyprawą, kiedy się pakowała i 
rozpakowywała. Tatuś był zajęty swoją pracą, ale to było co innego. On 
nigdy nie sprawiał tego wrażenia nieosiągalności co mama. Przychodził, 
kiedy się pakowała, stał z rękami w kieszeniach spodni i wyciągniętą 
długą szyją, podobny, mimo wąsów, do prze-rośniętego uczniaka, i 
dowcipkował z niej naśladując wulgarny akcent. Gdy mama poważniała, 
przybierał obojętny wyraz twarzy i wzruszał ramionami, ale jego wysoki 
głos załamywał się piskliwie z niepokoju — takie zero, doprawdy, zresztą 
widać to było ze sposobu, w jaki go traktowała.
  Ale ja, który ją kochałem, zdawałem sobie sprawę, że i po mnie 
spodziewała się, że będę zerem. Uważała, że tatuś żąda od niej zbyt wiele, 
co można było zrozumieć, ale to samo myślała o mnie i niekiedy 
przychodziło mi do głowy, że musiała myśleć to samo o biednej starej 
Flossie.
  Wrzód pękł, kiedy powiedziała mi, że nie będzie mogła być w domu na 
moje dwunaste urodziny. Nie było specjalnej racji, dla której miałbym 
wyjść z siebie właśnie z tego powodu, a nie z jakiegokolwiek innego, ale 
wyszedłem z siebie. Bieda w tym, że w momencie kiedy to uczyniłem, 
zdawało mi się, że nie mam żadnych argumentów. Szlochałem więc tylko 
i tupałem, i mówiłem, że Marcie czegoś takiego nie zrobiła. Spojrzała na 
mnie chłodno i powiedziała, że
  

ślicznie wyglądam, że nie mam w sobie ani odrobiny męskości.
  — To samo zrobiłaś Flossie! — wrzasnąłem doprowadzony tym 
zarzutem do ostateczności.
  Myślałem, że mnie uderzy, ale wyprostowała się tylko, jeszcze o wiele 
bardziej godna i piękna, i pogardliwie skrzywiła usta.
  — To było podłe — rzekła. — Czegoś podobnego mogłam się 
spodziewać tylko od ciebie.
  Wyszła na cały wieczór z Ciarkami, pozostawiając mnie i Martę 
samych. Ojciec był jeszcze w biurze. Marta przyglądała mi się na poły z 
litością, na poły z rozbawieniem. Nigdy nie czuła się tak mocno 
zawiedziona postępowaniem mamy, gdyż mniej od niej oczekiwała niż ja.
  — A co, nie mówiłam? — zauważyła.
  Poszedłem na górę do mego pokoju i rozpłakałem się jak dzieciak. 
Zarzut braku męskości ubódł mnie najbardziej. Po prostu czułem, że nie 
mogę dłużej mieszkać w tym samym domu z kobietą, która powiedziała 
mi coś takiego. Wyciągnąłem książeczkę pocztowej kasy 
oszczędnościowej. Miałem na niej cztery funty piętnaście — dosyć, aby 
utrzymać się przez miesiąc albo i dłużej, aż znajdę jakiś kąt, gdzie będą 
mnie chcieli, mnie, szczerego typa, nie szukającego wymyślnych słów, 
potrzebującego tylko troszeczkę serca.
  Gdyby doszło do najgorszego, zawsze mogłem się udać do Dublina, 
gdzie mieszkała ciocia "May i ojciec taty. Wiedziałem, że chętnie by mi 
pomogli, gdyż nigdy nawet nie udawali, że lubią mamę, i choć dotychczas 
czułem do nich żal o to, teraz zrozumiałem, że może mieli rację. To 
byłoby nawet nieźle, tak sobie stanąć na progu ich domu i powiedzieć 
cioci May w mój szczery, bezpośredni sposób: ,,Teraz widzę, że byłem w 
błędzie." Wytarłem oczy, zszedłem na dół i wyciągnąłem rower. Miał 
lampkę elektryczną i wszystko co trzeba — klasa!
  — Dokąd się wybierasz? — spytała Marta.
  — Niedługo się dowiesz — odrzekłem tajemniczo i odjechałem.
  

  W chwilę potem doznałem pierwszego wstrząsu, wjechawszy bowiem w 
główną ulicę zobaczyłem, że wszystkie sklepy są pozamykane, jak zwykle 
na pół dnia raz w tygodniu, i zrozumiałem, że urząd pocztowy również 
będzie zamknięty. Poza tym, co miałem w banku, nie posiadałem nic, a 
wiedziałem, że bez pieniędzy daleko nie zajadę — na pewno nie tak daleko, 
jak miałem nadzieję zajechać, gdyż zamierzałem nie wracać.
  Przez dziesięć minut stałem przed pocztą myśląc, a nuż któryś z 
urzędników się zjawi. Czułem, że po prostu nie mogę wrócić do domu. 
Wtem uderzyła mnie myśl, że przecież do miasta jest tylko dwadzieścia mil 
drogi i że tamtejszy urząd pocztowy musi być otwarty. W mieście bywałem 
parę razy z mamą, więc nie widziałem w tym nic niezwykłego ani 
przerażającego. Po podjęciu pieniędzy mógłbym albo zatrzymać się na noc 
w hotelu, albo jechać dalej rowerem w ciemnościach. Ten ostatni pomysł 
bardzo mnie pociągał. To byłaby dopiero frajda, jechać na rowerze przez 
śpiące wioski i miasteczka, ujrzeć świt nad Dublinem i dotrzeć do domu 
cioci May na ulicy Shelbourne," kiedy będzie rozpalać ogień. 
Wyobrażałem sobie, jak by mnie powitała: „Na miłość boską, dziecko, 
skąd się tu wziąłeś?" „Och, przyjechałem po prostu na rowerze" — od-
rzekłbym najzwyczajniej w świecie.
  Było to bardzo przyjemne, ale nie mogłem na tym poprzestać. 
Wyjeżdżałem powoli i niezdecydowanie ze znajomej głównej ulicy, gdzie 
spacerowaliśmy w niedzielę, mijałem seminarium i małe domki 
przedmieścia. Jeszcze nie byłem pewien, czy mam jechać dalej. Wtem coś 
się stało. Okolica raptem wydała mi się obca. Zszedłem z roweru i 
rozejrzałem się dookoła. Miasteczko skryło się za czarnymi, pokrytymi 
gąszczem zarośli pagórkami, że prawie nie 'było go widać, poza iglicą 
kościoła i zrujnowaną wieżą opactwa. Było to tak, jakby towarzyszyło mi 
aż dotąd, a teraz opuściło mnie cicho i zawróciło. Znajdowałem się w no-
wej okolicy: małe, jakby namalowane miasteczko rozpościerało się po obu 
brzegach rzeki, a za nim wzgórza — większe, łagodniejsze i bardziej 
zielone. Doznawałem dziw
  

nego uczucia, jak w momencie utraty gruntu pod nogami, kiedy w 
człowieku walczą dwa pragnienia — jedno, aby zawrócić w popłochu na 
płyciznę, drugie, aby odważnie pruć do przeciwnego brzegu.
  Wystarczyło mi już samo podobieństwo sytuacji. Było to jakby 
wyzwanie i dzięki tej chwili paniki zacząłem pedałować z nową energią. 
Małe miasteczko, okazały dwór z czerwonej cegły w głębi bukowej alei, 
sześciokątny brązowy budynek na szczycie łagodnego pagórka przede mną 
i przelotne migawki rzeki — wszystko to urzekało ronię, ale i trwożyło. 
Zdawałem sobie sprawę z wielkiej odległości, z potężnych zwałów chmur 
nad horyzontem, z tego, jak delikatne były opony mego roweru w 
porównaniu z szorstką nawierzchnią drogi, toteż wszystko znikało wobec 
naglącej konieczności dostania się do miasta, podjęcia pieniędzy, 
znalezienia sobie jedzenia i noclegu.
  Na przestrzeni ostatnich dziesięciu mil nie kusiło mnie nawet, żeby 
rozglądać się dookoła. Wszystko działo się jakby poza mną: droga uciekała 
spode mnie, szerokie zielone rzeki wzbierały i znów umykały spod kół 
roweru, zamki wznosiły się po obu stronach szosy, wielkie łuki wymode-
lowane w masie gęstego mroku. Z głodu, kręciło mi się w głowie. 
Pedałowałem tak zajadle, że wypompowałem się z sił, a spiczaste wieże 
miasta wystrzelające w niebo spośród pól przypominały mi tylko o nowym 
problemie — czy urząd pocztowy będzie otwarty, czy nie.
  Nie jest to jednak całkiem zgodne z prawdą. Przeżyłem krótką 
błogosławioną chwilę, kiedy usiane skałkami pola zamknęły się za mną jak 
książka, a latarnie uliczne podprowadziły mnie aż do szczytu ostatniego 
pagórka i dalej towarzyszyły mi schodząc łagodnie w dół między dostatni-
mi willami i rozległymi ogrodami aż do mostu. Miasto rozciągało się na 
drugim brzegu rzeki — zamek przy moście, nad nim wieża katedry, cały 
rząd magazynów, wyżej spiętrzone na tarasach kruszejące georgiańskie 
domy — czułem, jak serce mi rośnie na myśl, że mimo wszystko do-
wiodłem, iż jestem mężczyzną.
  Ale teraz wyłaniał się trudniejszy problem — pozostać
  

mężczyzną. Za mostem szosa pięła się w górę i przechodziła w główną 
ulicę, dwa długie rzędy domów z czerwonej cegły, przerwane kamiennym 
frontonem kościoła. Kiedy go mijałem, przyrzekłem Panu Bogu wstąpić i 
podziękować Mu, jeżeli urząd pocztowy będzie otwarty. Ale gdy 
przekroczyłem próg poczty, zrozumiałem, że skończyło się moje szczęście. 
Otwarte było tylko okienko ze znaczkami, wszystkie pozostałe były 
zamknięte. W okienku ze znaczkami powiedziano mi, że muszę przyjść 
nazajutrz rano. Równie dobrze mogli mi powiedzieć, abym przyszedł za 
rok.
  Oszołomiony, nieszczęśliwy, poprowadziłem rower z powrotem do 
głównej ulicy i zacząłem się tam rozglądać na prawo i lewo. Ulica była 
długa, szeroka i pusta, nie znałem żywej duszy, do której mógłbym się 
zwrócić. Wiedziałem, że bez posiłku i odpoczynku nie będę mógł 
wyruszyć w drogę do Dublina. Byłem zupełnie wykończony. Dowiodłem 
sam sobie, że jestem mężczyzną, ale na co się przyda męskość, jeżeli 
irlandzkie urzędy pocztowe nie są otwarte po godzinie piątej?
  Wszedłem do kościoła, aby trochę posiedzieć, tylko dlatego, że byłem 
tak zmęczony, nie z ufności do Pana Boga, z którym miałem mocno na 
pieńku. Usiadłem w ostatnim rzędzie ławek, w samym końcu kościoła. 
Było cicho i mroczno, czerwone światełko migotało daleko w 
prezbiterium. I wtedy to przyszedł mi na myśl tatuś. Dziwne, że wcześniej 
o nim nie pomyślałem, choćby wtedy, gdy rozmyślałem o dziadku i cioci 
May jako o moich sprzymierzeńcach w kampanii przeciwko mamie. Tatuś 
wydawał się taki do niczego, że w ogóle nie zastanawiałem się nad nim. 
Ale teraz, kiedy zacząłem go sobie wyobrażać z tą długą szyją i 
pozbawioną stanowczości twarzą, w meloniku i z wąsami, które 
przywodziły na myśl przebranego faceta w szkolnym przedstawieniu, te 
jego dziecinne dowcipy opowiadane z pospolitym akcentem, wszystko to 
wydawało mi się jakieś sympatyczne. I przysięgam, że to nie tylko z głodu 
i przerażenia. Było to coś zupełnie nowego dla mnie; była to prawie 
miłość. Pełen świeżej energii ukląkłem i modliłem się:
  

,,Wszechmogący Boże, spraw, żebym mógł zatelefonować do tatusia!" 
Lampka w prezbiterium mrugnęła porozumiewawczo, jakby jakiś sygnał, i 
poczułem się pokrzepiony na duchu.
  Nie było to jednak takie łatwe. W pierwszym lokalu, gdzie poprosiłem, 
aby mi pozwolono zatelefonować, po prostu mnie przepędzili, toteż 
przeświadczenie, że postępuję zgodnie z nakazem niebios, ustąpiło miejsca 
szczeremu oburzeniu. Po co ta lampka w prezbiterium dawała mi sygnały, 
jeżeli nie mogła lepiej załatwić tej sprawy? Pozostawiwszy rower przy 
krawężniku wałęsałem się beznadziejnie wzdłuż głównej ulicy i oglądałem 
wystawy sklepowe. Na jednej z nich zobaczyłem lustro, w którym mogłem 
obejrzeć się od stóp do głów. Wydałem się sobie stary i zdruzgotany. 
Zupełnie jak na obrazie. Tytuł Bezdomny nasunął mi się sam i strząsnąłem 
łzy z powiek. Na wystawie znajdowały się jednak ładne modele pociągów 
— elektryczne.
  Wtem, gdy mijałem jakiś bar, dojrzałem w drzwiach wysokiego 
mężczyznę bez marynarki. Miałem wrażenie, że przygląda mi się od 
dłuższej chwili. Mrugnął do mnie, ja odmrugnąłem.
  — Rozglądasz się za kufelkiem? — zapytał głośno, jowialnie; doznałem 
rozczarowania, pomyślałem bowiem, że pewnie wypatruje tylko klienta.
  — Nie — odrzekłem, choć nie powiedziałbym tego samego, gdyby mnie 
zapytał, czy rozglądam się za lemoniadą.
  — Przepraszam. Myślałem, że mógłbyś być moim klientem. Z tych 
stron?
  — Nie — odparłem skromnie, bo choć wiedziałem, żem odbył długą 
podróż, nie chciałem się tym chwalić. — Jestem z Boharna.
  — O, do licha, z Boharna! — wykrzyknął z nowym zainteresowaniem. 
— A co tu robisz w mieście?
  — Uciekłem z domu. — Czułem, że nie zaszkodzi z tym wyjechać, na 
wypadek gdyby mógł mi dopomóc.
  

  — Lepiej nie mogłeś zrobić — oświadczył z entuzjazmem. — Ja 
robiłem to samo.
  — Uciekał pan? — zapytałem skwapliwie. Wyglądał akurat na takiego 
człowieka, jakiego chciałem spotkać. — Kiedy to było?
  — Jak miałem czternaście lat.
  — Ja mam dopiero dwanaście.
  — Nie ma nic lepszego jak rozpoczynać za młodu. Uciekałem w sumie 
trzy razy, zanim mi się udało. Mieli mnie już po dziurki w nosie. Trzeba 
twardo próbować raz za razem. Chodzi o starego?
  — Nie — odrzekłem zawierzając jego doświadczeniu i nawet 
przyjmując jego rubaszny sposób mówienia. — To moja stara.
  — O, choroba, to gorzej. Wystarczy mieć na karku starego, ale kiedy nie 
masz za sobą starej, to już całkiem do kitu. A co zamierzasz dalej?
  — Nie wiem — przyznałem się. — Chciałem dojechać do Dublina, ale 
nie mogę.
  — Dlaczego?
  — Wszystkie pieniądze mam w kasie oszczędnościowej i do jutra nie 
mogę ich wydostać.
  — To zła organizacja, wiesz — zauważył kręcąc głową. — Powinieneś 
mieć pieniądze przy sobie.
  — Tak, wiem, ale zdecydowałem się dopiero dzisiaj.
  — O, choroba, taką sprawę powinieneś był zaplanować na parę miesięcy 
wcześniej. Od razu widać, że jeszcze nie masz wprawy. Wygląda na to, że 
chyba będziesz musiał wracać.
  — Nie mogę wrócić — odrzekłem przygnębiony. — To dwadzieścia mil 
drogi. Gdybym tylko mógł zatelefonować do tatusia, on by mi powiedział, 
co mam zrobić.
  — Kim jest twój tatuś? — zapytał; powiedziałem. — No, może u nas da 
się to załatwić. Wejdź.
  Telefon był w kącie, a on dał mi znak ręką, żebym się brał do rzeczy. Po 
chwili usłyszałem głos tatusia, słaby i piskliwy ze zdziwienia; o mało się 
nie rozpłakałem z radości.
  — Cześć, synku. Gdzie jesteś, na miłość boską?
  

  — W Asragh, tatusiu — odpowiedziałem krótko. Nawet w tym 
momencie nie umiałem zrobić z tego wielkiego wyczynu, jak by zrobił kto 
inny.
  — W Asragh? — Niemal widziałem, jak brwi tatusia podnoszą się 
wysoko. — Skądże się tam wziąłeś?
  — Zwyczajnie, tatusiu. Uciekłem z domu — odparłem siląc się na 
niedbały ton głosu.
  — Aha! — Zawahał się przez moment, ale i jemu glos się nie zmienił. 
— Jak się tam dostałeś?
  — Rowerem, tatusiu.
  — Całą drogę?
  — Całą drogę.
  — Spuchłeś? — zapytał ze śmiechem.
  — At, troszeczkę — odparłem skromnie.
  — Jadłeś co?
  — Nie, tatusiu.
  — Dlaczego? Nie wziąłeś z sobą pieniędzy?
  — Tylko książeczkę oszczędnościową, ale poczta zamknięta.
  — A to pech! I   chcesz robić teraz?
  — Nie wiem, tatusiu. Myślałem, że może ty mi poradzisz.
  — No cóż, a gdybyś tak wrócił do domu?
  — Wszystko mi jedno, tatusiu. Jak ty postanowisz.
  — Nie rozłączaj się przez chwilkę, zobaczę, kiedy masz najbliższy 
autobus... O, halo! Możesz go złapać za czterdzieści minut, siódma 
dziesięć. Powiedz konduktorowi, że będę cię oczekiwał i zapłacę za 
przejazd. Tak będzie dobrze?
  — Wspaniale, tatusiu! — odpowiedziałem czując, że cały świat już 
prawie wrócił na właściwe miejsce.
  — Dobra! Przygotuję coś na kolację. Uważaj na siebie. Kiedy 
skończyłem, barman czekał na mnie, już w marynarce. Jakaś dziewczyna 
zastępowała go przy barze.
  — Lepiej chodź wypić ze mną herbaty przed odjazdem. Twój rower 
możemy zostawić tutaj. Akurat zapalano światła. Usiedliśmy w rzęsiście 
oświe-
  

tlonej kawiarni, wcinałem ciastka jedno za drugim i piłem gorącą herbatę, 
a barman opowiadał mi o tym, jak kiedyś uciekał z domu. Widać było, że 
to naprawdę twardy typ. Przy pierwszych dwóch próbach złapała go po-
licja. Za pierwszym razem buchnął rower i przepedałował całą drogę aż do 
Dublina, nocując w stodołach i opuszczonych chatach. Za trzecim razem 
wstąpił do wojska i przez ileś lat nie wracał do domu. Wyglądało na to, że 
uciec z domu nie jest tak łatwo, jak myślałem. Z drugiej strony było w tym 
znacznie więcej z przygody. Troszeczkę żałowałem, że nie zaplanowałem 
staranniej tej ucieczki, i postanowiłem mieć wszystko gotowe, gdybym 
miał jeszcze raz spróbować.
  Wsadził mnie i mój rower do autobusu i nalegał na opłacenie przejazdu. 
Kazał mi także przyrzec, że powiem tatusiowi, iż on zapłacił za bilet, a 
tatuś winien jest mnie te pieniądze. Powiedział, że na tym świecie trzeba 
walczyć o swoje prawa. Szorstki facet, ale widać było, że ma złote serce. 
Uderzyła mnie myśl, że tylko takie szorstkie typy Jak my mają złote serca, 
i przyrzekłem, że do niego napiszę.
  Kiedy autobus podjechał pod hotel, tatuś już czekał w swoim meloniku i 
niespokojnie wykręcał długą szyję, żeby mnie wypatrzyć. '
  — No co, ty nicponiu! — zarechotał swym najwulgar-niejszym 
akcentem. — Kto by pomyślał, że syn takiego przyzwoitego, przykładnego 
człowieka jak ja wyrośnie na pospolitego włóczęgę? Dostałeś, koleś, 
jakiego gnata w domu noclegowym?
  Uważałem, że należy dotrzymać przyrzeczenia danego barmanowi, więc 
powiedziałem tacie o wykupieniu biletu, a on zaśmiał się jak smarkacz i 
dał mi pieniądze. Dopiero gdy prowadził mój rower główną ulicą, zadałem 
mu pytanie, które męczyło mnie od chwili, kiedy usłyszałem jego głos w 
telefonie.
  — Mamusia jeszcze nie wróciła? — A naprawdę myślałem oczywiście: 
„Czy ona wie?" Ale nie mogłem powiedzieć tego w taki sposób, nie jemu.
  

  Twarz od razu mu się zmieniła. Stała się znowu napięta i poważna.
  — Nie, synku, jeszcze nie — odrzekł. — Przypuszczalnie nie wróci 
przed dziesiątą albo jedenastą.
  Aż mnie skręcało, żeby go poprosić, aby nie wspominał jej o tym, ale nie 
mogłem wykrztusić słowa. Przypominałoby to zbytnio to, co zawsze 
zarzucałem Marcie — zmowę przeciwko mamie. Jednocześnie przyszło mi 
do głowy, że może on myśli o tym samym, bo napomknął, niby to od 
niechcenia, że "wysłał Martę do kina. Po przyjściu do domu zjedliśmy 
kolację, a potem, kiedy zmywaliśmy naczynia, wiedziałem już na pewno, 
że się nie mylę.
  Mama wróciła, ale rozmawiał z nią tak, jakby nic się nie stało, pytał, jak 
spędziła dzień, wzruszył ramionami, gdy spytała, jak jemu dzień się udał; 
minę miał zakłopotaną i zdenerwowaną. Nigdy bardziej niż wtedy nie wy-
glądał na zupełne zero, ale po raz pierwszy zrozumiałem, jak 
powierzchowne było to wrażenie. Ciekawie było śledzić, jak stwarzał 
między nami nić porozumienia, porozumienia nie tylko na jednym 
punkcie, gdyż domyśliłem się później, że tatuś — podobnie jak ja i barman 
— także uciekł z domu kiedyś w przeszłości i z jakiegoś powodu wrócił, 
może dlatego, że bank był zamknięty albo że był głodny, zmęczony czy 
osamotniony. Ludzie najczęściej wracają, ale ich protest pozostaje i 
odróżnia ich od tych wszystkich, którzy nigdy nie uciekali. To stanowi 
prawdziwą oznakę ich męskości.
  Potem już nigdy nie uciekałem z domu. Nie było potrzeby, gdyż więzy, 
które tak mocno mnie przykuwały do matki, jak gdyby opadły ze mnie.
  

ZA DARMO
  Kiedy Jimmy zaczął wymykać się z rąk swoim rodzicom, ojciec jego 
był tym zaniepokojony i jednocześnie zdezorientowany. Owszem, każdy 
inny, ale nie Jimmy! Zawsze byli sobie tak bliscy! Bliżsi niewątpliwie, niż 
Ned kiedykolwiek to sobie wyobrażał, gdyż jego żona mogłaby poważnie 
uzupełnić stworzony przez niego, absolutnie wierny zresztą, autoportret 
troskliwego i taktownego ojca, traktującego syna jak młodszego brata. 
Istotnie, aby pojąć, jak bardzo byli sobie bliscy, trzeba było posłuchać na 
ten temat Celii, gdyż tylko ona wiedziała, ile z małego chłopca jeszcze 
wciąż siedzi w jej mężu.
  Któż by na przykład pomyślał, że szef poważnej firmy może aż tak 
przepadać za cukrem? Jeszcze w czasie wojny, kiedy w Irlandii cukier był 
racjonowany, Celta, która była troszeczkę jansenistką, uważała za swój 
obowiązek wyrzec się cukru i dzielić swoją porcję pomiędzy Neda i 
Jimmy'ego, wówczas bardzo małego chłopca. Ale nawet wtedy Ned nie 
przestawał cierpieć. Naturalnie, podziwiał jej samozaparcie, ale nie mógł 
się wyzbyć przekonania, że gest tak wspaniałomyślny zasługuje na 
lepszego adresata niż Jimmy. Był to fakt naukowo dowiedziony, że cukier 
szkodził Jimmy'emu na zęby, a wszelkie kłopoty z zębami Jimmy'ego 
musiały się odbijać na kieszeni ojca. Ned uważał to za nielojalność ze 
strony Celii, że w czasie wojny, kiedy jego pobory były zamrożone, 
obarczała go dodatkowymi kosztami.
  

  Najczęściej udawało mu się zachować godność własną, choć rzadko 
kiedy mógł zasiąść do posiłku nie rzuciwszy gniewnego spojrzenia na 
cukiernicę synka. Na domiar złego Jimmy tak gospodarował swoim 
zapasem, że pod koniec tygodnia zostawało mu jeszcze trochę cukru, 
podczas gdy Ned już nic nie miał. Będąc z natury filozofem dziwił się sam 
sobie, że czuje się tym aż tak głęboko dotknięty, niemniej rzeczywiście 
czuł się dotknięty. Parę razy, kiedy Celia się odwróciła, z premedytacją 
podkradał Jimmy'e-mu łyżkę cukru, a niedorzeczność tej sytuacji 
wprawiała go aż do końca dnia w tak lekkomyślny nastrój, że wreszcie 
Celia mówiła z rezygnacją: „Chyba znów podebrałeś dziecku cukier? 
Naprawdę, Ned, jesteś niemożliwy." Kiedy indziej przywoływał w sukurs 
całą swoją ojcowską powagę i, zwracając się grzecznie: „Pozwolisz, 
staruszku?", zabierał pełną łyżkę cukru sprzed samego nosa Jimmy'ego. Ale 
wymagało to mocnych nerwów i dokładnego wyczucia właściwej chwili, 
kiedy można było być pewnym, że Jimmy się nie rozbeczy.
  Pod koniec wojny stało się to kwestią brutalnej przewagi ekonomicznej. 
Jeżeli Jimmy chciał dostać lampę do roweru, musiał na nią zarobić albo 
zapłacić za nią odpowiednią ilością cukru. „W interesach nic się nie daje za 
darmo", mawiał Ned, cytując z podręcznika handlu, z którego uczył się za 
młodu. Jimmy umiał korzystać z tej lekcji.
  — Lampę do roweru, staruszku? — pytał Ned, trzymając od niechcenia 
łyżkę nad cukiemiczką Jimmy'ego.
  — Lampę do roweru... i przekładnię trzybiegową — odpowiadał Jimmy 
zdecydowanie.
  — Za parę łyżeczek cukru? — wołał ojciec z udanym oburzeniem. — 
Czyś ty zwariował, chłopcze?
  Obaj lubili tę zabawę. Właściwie nie mogli nie być dobrymi 
przyjaciółmi. Ned miał w sobie tyle z małego chłopca, że był wyczulony na 
każdy drobiazg, który mógł dotknąć Jimmy'ego, a Jimmy radził się go w 
sprawach, które •większość małych chłopców trzyma w tajemnicy. Kiedy 
miał jakieś zmartwienie, Ned nigdy nie zbywał go byle
  

czym, choćby to zmartwienie wydawało się całkiem błahe. Zadawał synowi 
wiele pytań i często odkładał swą decyzję na później. Sam wybrał szkołę dla 
Jimmy'ego, jak na Cork — dobrą. Czasami, nie mówiąc o tym Jimmy'emu, 
szedł do szkoły na pogawędkę z którymś z nauczycieli. Niemal zawsze 
umiał ułożyć sprawy bez bólu i kłopotów, a Jimmy uważał za rzecz 
naturalną, że jego decyzje są zazwyczaj słuszne. Mądry to ojciec, który 
potrafi przekonać syna o czymś podobnym.
  Ale teraz, doszedłszy do lat szesnastu, Jimmy zupełnie nie dawał sobą 
powodować i matka przekazała go jurysdykcji męskiej. Męska jurysdykcja 
jednak, pomimo swej ciężkiej ręki, nie robiła najmniejszego wrażenia na 
chłopcu, który przyjmował postawę ponurej obojętności. Pierwszą oznaką 
zachodzących w nim przemian był całkowity zanik nieskazitelnych 
zazwyczaj manier; zdawało się, że nie ma szacunku ani względów dla 
nikogo. Raz czy dwa razy Ned przyłapał go na drobnych kłamstewkach i 
zacytował mu sentencję swojego ojca, że ,,kłamstwo poniża kłamcę, ale 
jeszcze bardziej poniża okłamywanego". Neda zastanawiało to, że nagła 
zmiana w chłopcu wynikała w pewien sposób z zalet, które w nim zawsze 
cenił. Jimmy był silny i okazywał swą siłę opiekując się istotami młodszymi 
i słabszymi od siebie. Domowa kotka uważała go za osobistego wroga, gdyż 
ujrzawszy ją kiedyś z ptakiem w pyszczku, natychmiast rzucił się na nią. 
Innym razem wywiesił na drzwiach swego pokoju kartkę z następującym 
napisem: ,,Zraniony ptak. Proszę nie wchodzić." W szkole młodsi koledzy 
uwielbiali go, gdyż brał ich w obronę przed brutalnymi dryblasami, i choć 
Ned radził mu po ojcowsku nie mieszać się do cudzych kłótni, w gruncie 
rzeczy łechtało to jego próżność. Uważał, że Jimmy ma to po nim.
  Ale to samo poczucie siły, które dawniej pchało Jim-my'ego do 
młodszych i słabszych chłopców, teraz jak gdyby go pchało do towarzystwa 
skończonych łobuzów. Poza szkołą nigdy nie trzymał się z chłopcami, do 
których, być może, musiałby się podciągać, lecz tylko z takimi, którymi —
  

zdaniem ojca — normalny chłopak powinien pogardzać. Ukoronowaniem 
tego była przyjaźń z Hoganem. W tym chłopaku dziwacznie mieszały się z 
sobą skutki psucia i zaniedbywania go przez rodziców; nigdy nie był młody i 
nie wyglądało na to, aby kiedykolwiek miał się zestarzeć. Otwarcie palił 
fajkę i udawał znawcę gatunków tytoniu. Ned żachnął się, gdy Hogan 
zwrócił się kiedyś do niego jak do rówieśnika i próbował rozmawiać z nim o 
interesach. Odpowiedział mu z gryzącą ironią, co czynił tylko wtedy, gdy już 
zupełnie nie wiedział, jak ma się zachować. Co się działo w domu Hogana, 
gdy Jimmy tam przebywał, tego Ned mógł się tylko domyślać. Podejrzewał, 
że rodzice Hogana wychodzili na dłuższy czas, pozostawiając chłopcom 
zupełną swobodę.
  Początkowo Ned odnosił się do niesubordynacji Jim-my'ego podobnie jak 
do innych jego wybryków, rozmawiając z nim jak równy z równym. Raz 
poczęstował go nawet papierosem — Jimmy kradł pieniądze na kupno 
papierosów. Opowiadał mu o tym, jak ludzie doskonalą się raczej przez 
podziwianie cnót innych niż przez wyrozumiałość wobec ich słabości. 
Opowiadał mu także o sprawach seksualnych, gdyż przypuszczał, że właśnie 
one są źródłem zaburzeń u Jimmy'ego; Jimmy wysłuchiwał go uprzejmie i 
mówił, że rozumie. Rozumiał czy nie rozumiał, Ned doszedł do wniosku, że 
jeśli Hogan rozmawia z Jimmym o sprawach seksualnych, to musi to być 
zupełnie inny rodzaj spraw seksualnych.
  W końcu zabronił Hoganowi przychodzić do Jimmy'ego, a Jimmy'emu 
zakazał odwiedzać Hogana. Nie robił z tego wielkiej historii, zadowolił się 
opowieścią o tarapatach, w jakie sam popadł będąc w wieku Jimmy'ego; 
Jimmy uśmiechał się, najwidoczniej ubawiony nie znanym mu obrazem 
poważnego i raczej dostojnego ojca, potem jednak kradł i kłamał nadal, 
dostawał złe stopnie i wracał do domu późno wieczorem. Ned był prawie 
pewny, że Jimmy chodzi do Hogana, a przesiadując tam pali papierosy, gra 
w karty i rozmawia o świństwach. Wykrzyczał chłopaka, nazwał go podłym 
złodziejaszkiem i kłamczuchem, na co
  

Jimmy uniósł brwi i odwrócił oczy z wyrazem cierpienia, jak gdyby 
zapytywał sam siebie, jak długo jeszcze będzie musiał znosić takie 
grubiaństwa. Wtedy Ned dał mu w ucho; po twarzy Jimmy'ego przemknął 
błysk nienawiści, a Celia przez dwa dni nie odzywała się do męża, ale w 
końcu nawet ona przyznała mu słuszność.
  — Wczoraj trzeci raz w tym tygodniu wrócił do domu tak późno — 
rzekła pewnego popołudnia w swój powściągliwy sposób. — Będziesz 
musiał naprawdę postąpić z nim jakoś radykalnie.
  Były to twarde słowa jak na tę łagodną kobietę, ale Ned, choć było mu 
jej żal, jeszcze bardziej użalał się nad sobą. Nienawidził siebie w roli 
żandarma i Celii przypisywał winę, że dopuściła do tego, aby sprawy 
zaszły aż tak daleko.
  — Wiesz może, gdzie był? — zapytał sucho.
  — Och, nie można z niego wydobyć jednego słowa — odparła 
wzruszając ramionami. — Sądząc z jego tonu, to chyba u Hogana. Nie 
rozumiem, co go pociąga w tym chłopaku.
  — Doskonale — rzekł Ned złowieszczo. — Załatwię to z nim. Ale 
pamiętaj, załatwię po swojemu.
  — Och, nie będę się wtrącać — rzekła znużonym tonem. — Wiem 
dobrze, kiedy jestem pobita.
  — Mogę ci obiecać, że pan Jimmy także będzie to wiedział — dodał 
Ned groźnie. Przy kolacji powiedział spokojnie, nie podnosząc głosu:
  — Na przyszłość, kawalerze, masz wracać do domu nie później jak o 
dziesiątej. Mówię ci to po raz ostatni.
  Jimmy, któremu widocznie się zdawało, że ojciec coś mówi do siebie, 
sięgnął po kromkę chleba. Wtedy Ned nie wytrzymał i ryknął tak głośno, 
że Celia aż podskoczyła, a ręka chłopca znieruchomiała, ściskając 
kurczowo kromkę chleba.
  — Słyszałeś, co powiedziałem?
  — Co takiego? — wykrztusił Jimmy.
  — Powiedziałem, że masz być w domu najpóźniej o dziesiątej.
  

  — A tak, dobrze, dobrze — odrzekł Jimmy z miną mówiącą wyraźnie, 
że nie wydaje mu się, aby jakikolwiek rozsądny człowiek mógł od niego 
wymagać, żeby nadal mieszkał pod jednym dachem z kimś tak 
nieokrzesanym. Chociaż mina ta miała na celu doprowadzenie Neda do 
wściekłości, zamiar chłopca spalił na panewce, gdyż Ned wiedział, że 
Celia — mimo swej uczuciowości i wzniosłych liberalnych zasad — jest 
kobietą dotrzymującą danego słowa i nie wtrąciłaby się nawet wtedy, 
gdyby w pewnym momencie zdecydował trzasnąć Jimmy'ego w twarz, aby 
przepędzić z niej tę minę. Wiedział również, że musi to nastąpić niedługo, 
gdyż Jimmy nie ma najmniejszego zamiaru być posłusznym, i że on potrafi 
dać sobie z tym radę.
  — Bo uprzedzam cię, że za pierwszym razem, kiedy znów wrócisz 
później, obłupię cię ze skóry.
  Naturalnie powiedział to tylko na próbę; wiedział, że Celia nie znosi 
takiego sposobu wyrażania ojcowskich uczuć, jak zapowiedź: ,,Obłupię cię 
ze skóry", „Stłukę cię na kwaśne jabłko" albo: „Skuję ci mordę", i uważa 
te zwroty za relikty epoki barbarzyństwa. Ku jego wielkiemu zadowoleniu 
nie wzdrygnęła się ani nie zmarszczyła brwi. Miała wprawdzie liberalne 
zasady, ale były to zasady.
  W dwa dni potem Jimmy znów wrócił późno. Celia udawała, że czyta, 
ale rozpaczliwie śledziła wskazówki zegara.
  — No, coś go mogło przecież zatrzymać — powiedziała swobodnym 
tonem, ale bez przekonania.
  Dochodziła już jedenasta, kiedy usłyszeli klucz Jim-my'ego w zamku.
  — Może będzie lepiej, jak pójdę do łóżka?
  — Może i tak — odparł Ned, litując się nad nią. — A po drodze przyślij 
mi tutaj tego typka.
  Słyszał, jak w korytarzu rozmawia z Jimmym spokojnie i przyjaźnie, nie 
okazując swego wzburzenia. Uśmiechnął się. Lubił w niej ten rys 
rzymskiej matrony. Po chwili ktoś zapukał do drzwi i wszedł Jimmy. Jak 
na szesnaście lat, było to wielkie chłopaczysko, ale ciągle jeszcze miał 
ślady dziecinnych pucek na rumianych policzkach, które
  

od czasu do czasu golił maszynką Neda, ku jego irytacji. Teraz Ned dałby 
mu z radością cały komplet przyborów do golenia, gdyby tylko mógł przez 
to uniknąć konieczności rozprawienia się z nim w sposób stanowczy.
  — Chciałeś ze mną mówić, tato? — zapytał Jimmy, jakby akurat mógł 
poświęcić na ten cel chwilkę czasu.
  — Tak, chciałem. Zamknij drzwi.
  Jimmy z rezygnacją wzruszył ramionami — ojciec miał manię robienia 
z wszystkiego tajemnicy — ale usłuchał i stanął pod drzwiami, ze 
splecionymi dłońmi i zadartą brodą.
  — Co ci powiedziałem, że kiedy masz być w domu? — zapytał Ned 
spoglądając na zegar.
  — Kiedy?
  — Tak, kiedy? O której godzinie, jeżeli ci tak trudno zrozumieć?
  — A, o dziesiątej — odparł Jimmy znudzonym tonem.
  — O dziesiątej, a ty wracasz o której?
  — Och, nie wiedziałem, że to już tak późno! — zawołał Jimmy patrząc 
na zegar ze zdziwioną miną. — Przepraszam, nie zauważyłem godziny.
  — Doprawdy? — rzekł Ned z ironią. — Aż tak dobrze się bawiłeś?
  — Nieźle — odparł Jimmy wymijająco. Zawsze czuł się nieswojo 
wobec ironicznego tonu ojca.
  — Towarzystwo było miłe?
  — Tak, ujdzie — odparł wzruszając znowu ramionami.
  — Gdzie 'byłeś?
  — A, w jednym domu.
  — U biednych ludzi? — zapytał ojciec z udanym zdziwieniem.                                              
;
  — Co? -r- wykrzyknął Jimmy.
  — U biednych ludzi, których nie stać na zegar? Przebrała się wreszcie 
miara oburzenia Jimmy'ego; jąkając się z podniecenia zaprotestował:
  — Wcale nie mówiłem, że nie mają zegara. Żaden z moich kumpli nie 
musi wracać do domu o dziesiątej. Wstyd
  

mi było powiedzieć, że ja muszę. Nie chcę, żeby uważali mnie za 
szczeniaka.
  Protest wygasł w ciężkim westchnieniu, a Nedowi serce ścisnęło się z 
litości i wstydu.
  — Posłuchaj, Jimmy — powiedział — ani mama, ani ja nie chcemy 
wystawiać cię na pośmiewisko. Nie odpowiedziałeś jednak na moje 
pytanie. Gdzie była ta zabawa? I nie zmyślaj mi żadnych kłamstw, bo i tak 
sprawdzę.
  Jimmy zaczerwienił się ze złości.
  — Dlaczego miałbym ci kłamać?
  — Dla tego "samego powodu, dla którego kłamałeś już nieraz, 
jakikolwiek byłby ten powód. Widzisz, Jimmy, z ludźmi, którzy kłamią, 
jest ten kłopot, że trzeba sprawdzać absolutnie wszystko, co mówią. Nie ze 
względu na siebie, tylko ze względu na nich, bo w przeciwnym razie 
można być wobec nich niesprawiedliwym. Ale ludzie usiłujący być 
sprawiedliwymi szybko się tym nużą... No więc, gdzie byłeś? U Hogana?
  — Przecież powiedziałeś mi, że mam do niego nie chodzić.
  — Widzisz, wciąż nie odpowiadasz na moje pytanie. Byłeś u Hogana?
  — Nie — wyszeptał Jimmy.
  — Słowo honoru?
  — Słowo honoru. — Ton jego nie wyrażał jednak honoru, tylko 
zawstydzenie.
  — Gdzie zatem byłeś?
  — U Ryanów.
  Ned nie znał tego nazwiska i zastanawiał się, czy Jimmy po prostu go 
nie zmyślił, aby uniemożliwić wszelką próbę sprawdzenia tego, co mówił. 
Nie zdziwiłby się wcale, gdyby Jimmy powiedział, że nie wie, gdzie się 
znajduje ten dom. Sprawa wyglądała aż tak źle.
  — Ryanowie... — powtórzył spokojnie. — Czy ja ich znam?
  — Może znasz. Nie wiem.
  — Gdzie mieszkają?
  — Na Wzgórzu Gardinera.
  

  — W którym miejscu?
  — Blisko szczytu. Tam, gdzie dochodzi droga prowadząca w górę od 
Skrzyżowania Diiiona, cztery domy dalej. Rośnie tam drzewo w ogródku.
  Jimmy wytrząsnął to jak z rękawa, bez zastanowienia, toteż Ned był 
pewien, że taki dom istnieje. Poza tym nie był pewien niczego.
  — I właśnie tam spędziłeś wieczór? Ostrzegam cię dla twojego dobra, 
bo ja to sprawdzę. — W głosie jego odezwał się jakby zgrzyt.
  — Powiedziałem ci, że tam.
  — Ta-ak — wycedził przez zęby Ned. — A teraz pójdziesz ze mną, 
żeby to udowodnić.
  Wstał, w milczeniu wziął kapelusz z wieszaka w przedpokoju i wyszedł. 
Jimmy bez słowa szedł jeden krok za nim. Świecił księżyc i kiedy 
podchodzili na wzgórze, gałęzie drzew zwisały nad wysokim murem po 
jednej stronie drogi; po drugiej — stromo opadające ogrody tonęły w 
cieniu.
  — Gdzie, mówiłeś, jest ten dom?
  — Na szczycie — odparł ponuro Jimmy.
  Wzniesienie się skończyło, dalej ulica biegła poziomo i po obu jej 
stronach stały nowe podmiejskie domki z maleńkimi ogródkami od frontu. 
Niedaleko rogu Ned ujrzał przed jednym z nich drzewo i zatrzymał się. 
Świeciło się jeszcze w pokoju frontowym. Jak na Cork, ta rodzina chodziła 
spać dosyć późno. Nagle zrobiło mu się idiotycznie żal chłopca.
  — Może się namyśliłeś, co? — zapytał łagodnie. — Jesteś pewien, że to 
tutaj byłeś?
  — Przecież ci powiedziałem — odparł Jimmy nieomal z irytacją.
  — Doskonale — mruknął Ned wściekły. — Nie potrzebujesz wchodzić 
do środka.
  — Dobra — powiedział Jimmy i, oparłszy się o betonowy słupek u 
furtki, spoglądał ponad oświetlonymi księżycowym blaskiem dachami w 
bezchmurne niebo.
  Wydawał się bardzo blady w świetle księżyca; ręce trzy
  

mał w tyle, ściągnięte kurczowo wargi odsłaniały mu zęby i nie wiadomo 
dlaczego jego blada, udręczona twarz przywiodła Nedowi na myśl 
ukrzyżowanie.
  Litość ustąpiła w nim miejsca gniewowi. Uważał, że chłopiec jest dla 
niego niesprawiedliwy. Nie przejmowałby się tym, gdyby sam 
kiedykolwiek był niesprawiedliwy wobec Jimmy'ego, ale przecież dwie 
minuty temu znowu okazał swą lojalność, dając synowi jeszcze jedną 
szansę. Poza tym nie chciał robić z siebie durnia.
  Podszedł ścieżką do drzwi wejściowych, których kolorowe szybki 
żarzyły się światłem przesączonym chyba przez drzwi saloniku. Kiedy 
zadzwonił, otworzyła panienka w wieku piętnastu lub szesnastu lat i 
przyglądała mu się mrużąc oczy.
  — Proszę wybaczyć, że przychodzę o takiej niesamowitej porze — rzekł 
Ned żartobliwym tonem. — Chciałem tylko zapytać o jedną rzecz. Czy 
mógłbym porozmawiać chwilkę z twoim tatusiem albo z mamusią?
  — Oczywiście, proszę pana — odpowiedziała dziewczynka z nagłym 
zaciekawieniem. — Nie może pan wejść? Jesteśmy wszyscy w bawialni.
  Zbierając odwagę przed ciężką próbą, jaka go czekała, Ned wszedł do 
pokoju. Był to maleńki salonik z wykładanym kafelkami kominkiem, na 
którym płonął ogień. Przy mahoniowym stole dwunastoletni chłopiec 
odrabiał chyba lekcje. Dokoła kominka siedzieli: starsza córka, niska pani i 
mały, okrąglutki pan o siwiejących wąsach. Ned uśmiechnął się i przybrał 
ton jeszcze bardziej żartobliwy.
  — Państwo wybaczą, że się naprzykrzam z moją osobą. Nazywam się 
Callanan. Mieszkam na Św. Łukasza. Chciałbym wiedzieć, czy państwo 
znają mego syna Jimmy'ego.
  — Jimmy'ego? — powtórzyła matka rodziny przykładając dłoń do 
policzka. — Nie zdaje mi się, żebym go znała.
  — Ja go znam! — pisnęła dumnie dziewczynka, która wpuściła Neda.
  — To świetnie — powiedział Ned. — Przynajmniej dowiedzą się 
państwo, o co chodzi. Czy widziałaś go dzisiaj wieczorem?
  

  — Jimmy'ego? — wystraszyła się nagle. — Nie, skąd? Zaledwie go 
znam, tyle że go pozdrawiam na ulicy. A bo co? Stało się coś złego?
  — Nic poważnego w każdym razie — odparł Ned uśmiechając się 
uspokajająco. — Po prostu powiedział mi, że spędził dzisiejszy wieczór u 
państwa. Przypuszczam, że to wymówka dla zatajenia faktu, że był gdzie 
indziej, gdzie nie powinien był być.
  — No, no, no, coś podobnego! — zatroskała się pani Ryan składając 
dłonie. — Żeby powiedzieć, że był tutaj! Ach, panie Callanan, czy to nie 
jest jakieś ostrzeżenie?
  — Ale ostrzeżenie przed czym? — zapytał wesoło Ned. — Właśnie to 
chciałbym wiedzieć. Przykro mi tylko, że to, co powiedział, nie jest 
prawdą. Obawiam się, że przebywał nie w takim uroczym towarzystwie. 
Dobranoc państwu i dziękuję.
  — Dobranoc, panie Callanan — odpowiedziała pani Ryan kładąc mu 
delikatnie dłoń na ramieniu. — I niech pan nie będzie dla niego zbyt 
surowy! Z pewnością i my miewaliśmy kiedyś różne wybryki.
  — Kiedyś? — zawołał ze śmiechem. — Mam nadzieję, że miewamy je 
nadal. Przecież jeszcze żyjemy, proszę pani.
  Ta sama dziewczynka odprowadziła go do wyjścia. Nie była już 
wystraszona i miała taki wyraz, prawie jakby chciała, by dłużej został.
  — Dobranoc, panie Callanan — wesoło zawołała od progu, a kiedy się 
odwrócił, jej sylwetka rysowała się na tle oświetlonego prostokąta drzwi; 
wychylona na zewnątrz, machała mu ręką. Odwzajemnił jej się tym 
samym gestem, wzruszony przelotnym widokiem ogniska domowego, 
które. nie różniło się zbytnio od jego własnego domu, ale które oglądał od 
zewnątrz w całej jego niewinności.
  Doznał wstrząsu, kiedy wyszedłszy na ulicę ujrzał Jim-my'ego 
stojącego wciąż jeszcze w tym samym miejscu, gdzie go zostawił, chociaż 
chłopiec nie wyglądał już na ukrzyżowanego. Ze spuszczoną głową i 
zwisającymi rękami wydawał się strasznie znużony. Szli milcząc parę 
minut, aż ujrzeli miasto w dolinie; latarnie spływały kaskadami po
  

stokach wzgórz i wlewały się w dole w spienione jezioro światła.
  — No, tak — rzekł Ned posępnie. — Państwo Ryan nie mają wrażenia, 
żebyś był u nich dzisiaj wieczorem.
  — Wiem o tym — odparł Jimmy, jakby to było wszystko, czego można 
było od niego oczekiwać.
  Coś w jego głosie zaniepokoiło Neda. Jak gdyby ten głos już nie dyszał 
buntowniczym wyzwaniem, natomiast pozwalał wyczuć coś bardzo 
podobnego do rozpaczy. Ale czemu, myślał zirytowany. Czemu, u diabła, 
opowiadał mi wszystkie te kłamstwa? Dlaczego nie powiedział mi nawet 
wtedy, gdy staliśmy przed domem? Cholera, dałem mu' przecież wszelkie 
szansę.
  — Nie wydaje ci się, tato, że miło się tutaj mieszka? — zapytał Jimmy.
  — Tak sądzisz? — odparł Ned oschle.
  — Ach, powietrze tu lepsze — westchnął Jimmy. Aż do samego domu 
nie odzywali się już słowem.
  — No, teraz idź spać — rzekł Ned w korytarzu. — Pomyślę jeszcze, co 
z tobą zrobić jutro.
  Dobrze wiedział, że to tylko bluff, bo już postanowił nic nie zrobić 
Jimmy'emu. Niejasno wyczuwał, że — jakiekolwiek byłoby zło, które 
chłopiec sam sobie wyrządził — kara byłaby dla niego tylko 
kontrastowym przeskokiem i może nawet ulgą. Kara, myślał, jest być 
może właśnie tym, co Jimmy chętnie by przyjął w tym momencie. Wszedł 
do saloniku i nalał sobie drinka w przekonaniu, że komu jak komu, ale 
właśnie jemu należy się to najbardziej. Miał dziwne uczucie, jakby został 
wciągnięty w jakąś walkę i uniknął jakiegoś niebezpieczeństwa, którego 
nie potrafił nawet określić.
  Kiedy wszedł na górę, Celia leżała w łóżku z książką w ręku. Spojrzała 
na niego szeroko rozwartymi oczami. Okazało się, że nie może mu w 
niczym pomóc.
  — Dawniej Jimmy nie bywał taki — westchnęła smętnie; zrozumiał, że 
leżąc tutaj myślała z żalem o małym chłopczyku, który przybiegał do niej 
z każdym swoim zmartwieniem.
  

  — Ale czemu, czemu, na miłość boską, opowiadał mi te wszystkie 
kłamstwa? — zapytał Ned ze złością.
  — Ach, a dlaczego ludzie w ogóle kłamią? — odparła wzruszając 
ramionami.
  — Bo mają nadzieję, że to się nie wyda — odparł Ned. — Nie 
rozumiesz, że to jest właśnie najdziwniejsze w tym wszystkim?
  Nie rozumiała. Ned leżał bezsennie całe godziny i przetrawiał to w 
myśli po raz nie wiadomo który. Najłatwiej było potraktować tę historię 
jako zwyczajne kłamstwo podtrzymywane przez pewnego rodzaju 
brawurę- za każdym razem, kiedy pomyślał o tym w taki sposób, wściekał 
się od nowa. Wtem, zupełnie niespodziewanie, przypomniał sobie twarz 
Jimmy'ego w księżycowej poświacie na tle betonowego słupka, jakby 
twarz ukrzyżowanego, i westchnął żałośnie.
  — Spij już! — mruknęła w pewnym momencie Celia, dając mu 
mocnego szturchańca.
  — Nie mogę, psiakrew, nie mogę — stęknął i zaczął myśleć od nowa.
  Dlaczego ten smarkacz wybrał sobie jako alibi właśnie dom Ryanów? 
Czy tylko po to, aby sprowadzić ojca na całkiem fałszywy trop, czy też 
istotnie dom ten uosabiał dla niego jakieś marzenie o szczęściu i 
spełnieniu? To ostatnie wyjaśnienie Ned odrzucał jako zbyt proste i sen-
tymentalne, wiedział jednak z całą pewnością, że dom Ryanów 
rzeczywiście coś dla chłopaka oznaczał, choćby tylko alternatywę w 
stosunku do tego jakiegoś domu, w którym był naprawdę, i do 
towarzystwa, z którym się tam spotkał. Ned pamiętał siebie w tym samym 
wieku, pamiętał jak, oddając się całkowicie czemuś lub komuś, nagle 
dostrzegał obraz innej możliwości. Obraz, który zabłysnął w świadomości 
Jimmy'ego, nie był obrazem domu Hoganów, lecz Ryanów. Ale to nie 
wystarczało dla wytłumaczenia własnego uczucia niebezpieczeństwa. 
Jimmy jakby rozmyślnie rzucił mu wyzwanie — jeżeli on, Ned, jest takim 
człowiekiem, na jakiego wygląda — aby wystąpił przeciw demonowi 
fantazji w chłopcu i pokonał go. Wszystko wskazy
  

wało na to, że nie on, lecz Jimmy narzuca reguły gry. Jednocześnie Ned 
zdawał sobie sprawę, że to jest coś, czego się nigdy nie dowie. Nigdy nie 
będzie wiedział więcej niż to, że gdzieś za tym wszystkim kryły się w 
uroku pewnego jesiennego wieczoru — rozpacz, osamotnienie i strach. I 
pomyśleć, że zdarzają się sentymentalni głupcy, którzy mówią, że 
pragnęliby jeszcze raz przeżyć swoją młodość.
  Nazajutrz rano, przy śniadaniu, zachowywał się chłodno i z rezerwą, 
bardziej zakłopotany niż wrogo usposobiony. Jimmy natomiast wydawał 
się w doskonałym humorze, pomagał Celii przygotowywać śniadanie, 
powiedział: „Przepraszam, tato", kiedy zmieniał Nedowi talerz. Podsunął 
mu cukiernicę, mówiąc z uśmiechem: „Tata lubi cukier." Ned ledwo się 
powstrzymał, aby nie cisnąć w niego tą cukiernicą.
  — Tak, lubię — rzekł ozięble.
  Zbyt często sam postępował podobnie. Wiedział, że Jimmy, wobec 
wiszącej nad nim groźby kary, był wystraszony, i wydawało się to zupełnie 
zrozumiałe. Co innego zachowywać się zuchwale o jedenastej wieczorem, 
a całkiem co innego zachowywać się zuchwale o ósmej rano.
  Przez cały dzień, z małymi przerwami, Ned przyłapywał się na 
rozmyślaniu o tym. Przy lunchu opowiedział całą historię swemu 
kierownikowi biura, ale Macintyre nie potrafił mu nic doradzić.
  — Na Boga, Ned — powiedział zniecierpliwiony — każdy dzieciak jest 
przecież inny. Nie można ustalać żadnych reguł. Moja córka powiedziała 
raz zakonnicom, że jej matka ma manię na tle religijnym i kopie po 
podłodze figurkę Najświętszej Panny. Na litość boską, Ned, czy możesz 
sobie wyobrazić Kate kopiącą świętą figurkę po podłodze?
  — Rzeczywiście, to dosyć trudno — odparł Ned z szerokim uśmiechem, 
ale w duchu pomyślał z zadowoleniem, że po córce Kate raczej 
spodziewałby się takiego rodzaju fantazjowania. Rodzice bardzo rzadko 
współczują jedni drugim.
  Tego wieczoru, kiedy wrócił do domu, Celia zauważyła spokojnie:
  

  — Nie wiem, co powiedziałeś Jimmy'emu, ale wydaje się, że 
poskutkowało.
  Uczucie ulgi spłynęło na Neda jak chłodny tusz. Miał ogromną ochotę 
powiedzieć od niechcenia coś zwyczajnego, na przykład: „A, to 
świetnie!", „Cieszę się, że mogłem ci pomóc" albo: „Powiedz mi tylko, 
jeżeli kiedyś znowu będę ci mógł doradzić." Ale był na to zbyt uczciwy. 
Potrząsnął przecząco głową — zawsze ten sam uczniak, którego Celia 
kochała tak dawno temu — i zmarszczył czoło.
  — Właśnie najgorsze jest to, że absolutnie nic mu nie powiedziałem. 
Pierwszy raz w życiu nie wiedziałem, co mam powiedzieć. Co, u diabła, 
mogłem mu powiedzieć?
  — Ach, na pewno coś powiedziałeś, tylko nie zwróciłeś na to uwagi — 
odparła z przekonaniem Celia. — W życiu, jak w interesach, nic nie ma za 
darmo.
  

RODZINA CORKERYCH
  May MacMahon była przystojną dziewczyną, jedyną córką księgowego 
Jacka MacMahona i jego żony Margaret. Mieszkali w Cork, na stromej 
ulicy Summerhill, prowadzącej z położonego w dolinie śródmieścia na 
wzgórze Mon-tenotte. May wiodła życie panienki z dobrego domu, brała 
lekcje gry na fortepianie, chodziła na lekcje tańca i bujała się w braciach 
swoich koleżanek szkolnych. Tylko od czasu do czasu przychodziło jej do 
głowy pytanie, po co to wszystko, ale później nieodmiennie zapominała 
zapytać o to ojca, który z pewnością by wiedział. Ojciec wiedział 
wszystko albo prawie wszystko. Wysoki, nieśmiały, przystojny, sprawiał 
takie wrażenie, jakby od najmłodszych lat oczekiwał męczeństwa, aby zaś 
łatwiej znosić to oczekiwanie, pił irlandzką whisky.
  Matka May, nieduża, ładna kobieta, była bardzo zawzięta w swych 
poglądach, mimo że te poglądy ulegały zmianom i w żadnym wypadku nie 
trwały długo. Natomiast poglądy ojca w ogóle się nie zmieniały, były 
wiecznotrwałe.
  Gdy May zaprzyjaźniła się z rodziną Corkerych, okazało się, że ojciec i 
o nich ma od zawsze ustaloną opinię. Adwokat Corkery, człowiek łagodny 
i bezbarwny, którego May pamiętała odbywającego samotne spacery dla 
zdrowia, umarł pozostawiając rodzime bardzo ograniczone środki, ale 
wdowa po nim miała duże stosunki, dzięki czemu udało jej się zapewnić 
wykształcenie (przeważnie bezpłatne) wszystkim swoim sześciorgu 
dzieciom. Najstarszy z chłopców, Tim, był obecnie dominikaninem, a 
drugi z kolei, Joe,
  

sposobił się także do stanu kapłańskiego. Cała rodzina miała Kościół we 
krwi, gdyż brat pani Corkery był dziekanem, a jej siostra — ksienią 
położonego za miastem klasztoru o surowej, zamkniętej regule. Dzieci z 
sąsiedztwa przezywały panią Corkery „Wielebną Matką", zarzucano jej, że 
naśladuje swą siostrę, ale ona tylko prychała pogardliwie i mówiła, że 
gdyby wszyscy mieli zostać księżmi i zakonnicami, to wkrótce Kościół 
przestałby istnieć. Pani Corkery była, jak się zdaje, całkiem poważnie 
przekonana, że potrzeby Kościoła są jedynym możliwym do przyjęcia 
usprawiedliwieniem życia seksualnego.
  Dzięki znajomości z rodziną Corkerych May zaczęła sobie nareszcie 
uświadamiać, laki jest sens życia. Już nie musiała pytać o to ojca. Zresztą 
ojciec nie wiedziałby. Jej rodzice byli ludźmi zacnymi, ale pospolitymi. 
Cokolwiek mówili czy robili, wszystko było nudne i łatwe do przewi-
dzenia, nawet na niedzielną mszę świętą chodzili tylko dlatego, że 
postępowali tak inni. Corkery'owie rzadko bywali nudni, a już nigdy nie 
można było z góry przewidzieć, jak postąpią. Zdawało się wprawdzie, że 
całe ich życie koncentruje się wokół Kościoła, ale nie byli ani trochę świę-
toszkami. Dziekan kłócił się z panią Corkery; ksiądz Tim .kłócił się z 
Joe'em; siostry kłóciły się z braćmi, którzy, ich zdaniem, korzystali z 
niezasłużonych przywilejów, a pod •nieobecność braci wykłócały się 
między sobą. Najstarsza z dziewcząt, Tessie, zwaha w rodzinie 
,,diabelskim nasieniem" albo po prostu „Czortem", chodziła z pewnym 
młodym maklerem, który opowiadał jej nieprzyzwoite kawały, i 
powtarzała je braciom z wielką satysfakcją, zwłaszcza księdzu Timowi. 
Czyniła to jednak ze względów czysto familijnych, gdyż całe rodzeństwo 
było zgodne co do tego, że Tim ma skłonność do zadzierania nosa.
  I oto raptem Czort wprawił wszystkich w zdumienie wstępując do 
klasztoru, gdzie jego ciotka była przełożoną. May asystowała przy 
obłóczynach w klasztornej kapliczce i była do głębi wstrząśnięta panującą 
tam atmosferą ubóstwa i szlachetnej dystynkcji. Miała uczucie, że łatwiej 
byłoby znieść tę ceremonię we wspaniałej katedrze z chórem
  

i grzmiącą muzyką organową niż w tej przerobionej na kapliczkę bawialni, 
gdzie zakonnice, klęcząc pod ścianami, piskliwie zawodziły jak żałobne 
płaczki. Ułożyły Czorta na płycie ołtarza i najpierw obsypały różami jak 
nieboszczkę, a potem stara mniszka obcięła nożycami jej długie czarne 
włosy. Ześliznęły się i leżały wokół jej głowy, jakby i one umarły. May 
szybko wciągnęła oddech i zerknęła spod oka na Joe'ego, który klęczał tuż 
obok. Wprawdzie twarz miał zasłoniętą rękami, ale po drganiu jego ramion 
poznała, że płacze. Wtedy 3. ona się rozpłakała.
  Przez cały tydzień po tej ceremonii, ile razy ją sobie przypomniała, 
przebiegał ją dreszcz grozy i czuła, że nie powinna mieć nic więcej do 
czynienia z tą niezwykłą rodziną. Jednakże tydzień obcowania tylko z 
własnymi rodzicami wystarczył, aby jeszcze silniej niż przedtem zdała 
sobie sprawę z powabu Corkerych.
  — Wystraszyłaś się, May? — zapytała ją ze złośliwym uśmiechem 
Rosie, druga z trzech sióstr. — Psiakość, mnie samej to napędziło 
okrutnego stracha. Ale ja nie będę miała żadnych tam De profundis, 
wstępuję do przyzwoitego zakonu, do sióstr misjonarek.
  W taki sposób May po raz pierwszy dowiedziała się o powołaniu Rosie. 
Nie minął rok, gdy i ona znalazła się w klasztorze, ale w Rzymie, i w 
listach do domu pisała mimochodem, że „byczo się bawi".
  Była to rzeczywiście niezwykła rodzina, a ksiądz dziekan nie ustępował, 
jeśli chodzi o dziwaczność postępowania, żadnemu z Corkerych. W 
niedzielę po obłóczynach Tessie, gdy May była tam na obiedzie, chwycił ją 
za ramię tak mocno, jakby chciał zedrzeć z niej suknię, i obdarzył ją takim 
niegodziwym uśmiechem, że każdy trzeźwy obserwator byłby przekonany, 
iż dziekan musi być erotomanem, a tymczasem May dobrze wiedziała, że 
umysł jego prawie bez przerwy, jeśli nie liczyć godzin snu, był 
zaabsorbowany wyłącznie przechytrzaniem biskupa, najgorszego — w jego 
mniemaniu — wroga Kościoła od czasów Nerona. Biskup był 
dominikaninem, a dziekan uważał, że zakonnik powinien siedzieć w 
klasztorze.
  

  — Ten człowiek to satrapa! — mówił ze zdumieniem i smutkiem, który 
wzruszyłby każde audytorium z wyjątkiem jego rodziny.
  — No, no, Mick! — odpowiadała z niezmąconym spokojem pani 
Corkery. Przywykła już do wieszania psów na biskupie.
  — Bardzo mi przykro, Josephine — stwierdził dziekan ze zdawkowym 
ubolewaniem, które też brzmiało odpowiednio nieszczerze — ale on jest 
rzeczywiście satrapą. W dodatku satrapą z piekła rodem. Nie krytykuję 
ciebie, Timie, ani twego zakonu — dorzucił spoglądając na siostrzeńca 
znad okularów — ale w sprawach kościelnych po prostu nie ma miejsca 
dla zakonników. Niechże pilnują swoich modłów, takie jest moje zdanie.
  — Ładnie by świat wyglądał, gdyby nie zakonnicy — wtrącił się Joe. 
On sam miał zostać świeckim księdzem, ale nie lubił, gdy władczemu 
wujowi za bardzo się udawało postawić na swoim.
  — Wywierali katastrofalny wpływ na dzieje Kościoła! — zagrzmiał 
dziekan sięgając po papierośnicę. — Zawsze albo prawie zawsze 
katastrofalny. Temu człowiekowi się zdaje, że wie wszystko.
  — A może i wie — odparł Joe.
  — Może — mruknął dziekan, niby stary byk, który nie lekceważy 
szybkiego poruszenia z żadnego kierunku. — Niech i tak będzie, ale on 
wtrąca się do każdej rzeczy, i zawsze publicznie, zawsze wywołując jak 
najgłośniejszy skandal. „Nie podoba mi się ta makieta kościoła"; „Usuńcie 
ten posąg"; „W tym obrazie brak należytego szacunku". Jak Boga kocham, 
Joe, nie przypuszczam, żebyś nawet ty znał się na tylu rzeczach. Bóg 
świadkiem, Josephine, jestem przekonany, że gdyby ktoś mu podsunął tę 
myśl, zabrałby się do kontrolowania kroju majtek dla pensjonarek. — 
Wszyscy ryknęli śmiechem, ale dziekan zadarł głowę z surową miną i 
powiedział: — Mówię to serio.
  Najmłodszy z chłopców, Peter, nigdy nie mieszał się do rodzinnych 
sporów na temat biskupa, zakonów czy też przyszłości Kościoła. Był on 
tym jednym wyeliminowanym
  

przez losowanie. Praktykował w dawnej firmie swojego ojca i z czasem 
miał zostać jej właścicielem albo wspólnikiem. W każdej irlandzkiej 
rodzinie jest taki jeden chłopak podobny do Petera, którego zadaniem 
życiowym jest wzięcie na siebie obowiązków za całą rodzinę. To zwykły 
przypadek, że urodził się jako najmłodszy z rodzeństwa. Liczyło się raczej 
to, że był ulubieńcem matki. Zanim dojrzał do jakichkolwiek decyzji, już 
wiedział, że zbytnie angażowanie się w cokolwiek to rzecz nie dla niego, 
bo ktoś przecie będzie musiał zaopiekować się matką na stare lata. 
Możliwe, że się ożeni, ale będzie musiał wziąć taką żonę, jaka jej się 
spodoba. Był najbrzydszy spośród braci i sióstr, ale jego brzydota miała w 
sobie coś jakby małpiego i prawie tak samo pociągającego jak filmowa 
uroda księdza Tima czy ascetyczna, płomienna męskość Joe'ego. Powolny, 
czujny, dobroduszny, miał wystające kości policzkowe, na których rosły 
maleńkie kępki włosów, i miał jakąś leniwą złośliwość, często nie mniej 
skuteczną niż hałaśliwe oburzenie jego rodzeństwa.
  May zrozumiała, jaka rola miała mu przypaść w udziale, i zastanawiała 
się, czy nie mogłaby, równie dobrze jak którakolwiek inna młoda 
dziewczyna, ubiegać się o względy pani Corkery.
  Po Rosie przyszła kolej na Joe'ego, który w rok później został 
wyświęcony na księdza, a następnie Sheela uczyniła to, co, przynajmniej w 
tej rodzinie, uchodziło za rzecz powszechnie praktykowaną, mianowicie 
wstąpiła do klasztoru, tego samego co Tessie.
  Była to niezwykła rodzina i May nigdy nie mogła w pełni zrozumieć 
uroku, jaki na nią wywierała. Naturalnie — wyczuwała to raczej, niż 
rozumiała — częściowo wchodził tu w grę czar, jaki dla jedynaczki 
musiała mieć liczna rodzina, zwyczajne uczucie ulgi, że nie trzeba się 
nigdy zastanawiać, w co będę się bawić potem. Prócz tego jednak chodziło 
tu jeszcze o coś, co przypominało chyba urok dużej rodziny teatralnej, o 
poczucie, że każda rzecz ma związek z rozleglejszym światem wyobraźni. 
W pewnym sensie Corkery'owie zawsze jak gdyby grali.
  

  Wiedziała, że jej zakochanie w Peterze jest częścią miłosnej przygody z 
całą rodziną, jest tęsknotą do związania się z nimi, a fakt, że bracia i 
siostry Petera dokuczali jej nim żartobliwie, wskazywał, że oni także 
zdawali sobie z tego sprawę i byli gotowi przyjąć ją do swego grona jak 
swoją. Pojmowała jednak zarazem, że ma tylko znikomą szansę wyjścia 
za Petera, gdyż Peter nie czuł do niej żadnego pociągu. Zamiast pójść 
gdzieś na spacer z nią, szedł na spacer ze swoim przyjacielem Mlekiem 
MacDonaldem, a gdy po powrocie zastawali May w domu Corkerych, Pe-
ter zachowywał się wobec niej w taki sposób, jakby ją uważał za miłego 
wprawdzie, lecz obcego gościa. Zawsze odnosił się do niej uprzejmie i z 
szacunkiem — inaczej niż Tim czy Joe, którzy ją traktowali jak jeszcze 
jedną siostrę, przylepiali jej klapsa w siedzenie albo odsuwali z drogi, 
zależnie od tego, co im akurat strzeliło do głowy.
  May była poważną dziewczyną; czytała książki z dziedziny 
współczesnej psychologii i rozumiała, że właśnie ta cecha charakteru, 
która zdecydowała o wyborze przez Petera życia w świecie, czyniła-go 
człowiekiem nieodpowiednim na męża. Dziwna rzecz, jak wiele 
słuszności miały książki w tym względzie. Peter pozostawał pod władzą 
matki i z matką potrafił flirtować tak, jak nigdy nie flirtował z May. Było 
jasne, że żadna inna kobieta nie zajmie w jego sercu tego samego miejsca 
co matka. W istocie (May była zbyt poważną dziewczyną, aby nie 
nazywać każdej rzeczy jej właściwym imieniem) Peter dokładnie 
odpowiadał typowi homoseksualisty — utajonego homoseksualisty, zgod-
nie z wyuczoną przez nią terminologią.
  Inni chłopcy chcieli chodzić z nią na spacery, toteż gniewała ją 
niewzruszona uprzejmość Petera, chociaż w chwilach bardziej 
filozoficznego nastroju zdawała sobie sprawę, że przypuszczalnie Peter 
nic nie może na to poradzić i jeśli demonstruje przed nią niemal chłopięce 
uwielbienie dla swego „bohatera", Micka MacDonalda, to jest to nie jego 
wina, lecz natury. Mimo wszystko uważała to za bardzo nie na miejscu ze 
strony natury, pozbawiającej ją w ten sposób wszelkiego żywszego 
zainteresowania dla
  

świata, w którym jedyny pożądany przez nią na męża młody człowiek był 
nie całkiem normalny. Tak upłynął jeden rok i drugi, myśli May zwracały 
się coraz częściej w stronę spokojnego klasztoru, gdzie panny Corkery 
wiodły ku swemu zadowoleniu proste życie, wypełnione modlitwą i 
rozmyślaniami. Parokrotnie napomykała w domu niejasno, że i ona nosi 
się z zamiarem zostania zakonnicą, ale za każdym razem wywoływało to 
scenę z ojcem.
  — Zwariowałaś, dziewczyno! — krzyczał na nią ostro i wstawał, aby 
nalać sobie nadprogramowy kieliszek. May wiedziała, że wcale się nie 
gniewał, gdy go prowokowano, dzięki temu bowiem czuł się w prawie 
wypić trochę więcej niż zwykle.
  — Słuchaj no, Jack, nie powinieneś mówić takich rzeczy — wtrącała 
się zaniepokojona pani MacMahon.
  — Właśnie że muszę to powiedzieć. Popatrz tylko na nią! W jej wieku! 
Żeby nawet nie miała chłopaka!
  — A jeżeli żaden chłopiec jej nie interesuje?
  — Znalazłoby się dosyć chłopców, którzy by ją interesowali, gdyby 
zachowywała się jak normalna dziewczyna — burczał nasępiony 
księgowy. — Jak ci się zdaje, co chłopak ma ochotę robić z dziewczyną? 
Odmawiać różaniec? May zachowuje się nienormalnie, odkąd zaprzyjaź-
niła się z tamtą rodziną... jakże im tam?
  — Corkery'owie — odparła pani MacMahon nie dostrzegając, że 
zapominanie nazwiska Corkerych było jedynym sposobem, w jaki ten 
biedaczysko mógł im odpłacić pięknym za nadobne.
  — Jak się zwą, tak się zwą, ale zrobili z dziewczyny idiotkę. Nie ma się 
czemu dziwić. Sami nie mieli nigdy rozumu na wynos.
  — Ale musisz przyznać, Jack, że bardzo dobrze im się powiodło.
  — Bardzo dobrze im się powiodło! — powtórzył wzgardliwie. — W 
Kościele! Prócz tego młodzika, kancelisty adwokackiego, ale 
przypuszczam, że ten nie ma dosyć rozumu nawet na księdza. Powinni go 
byli oddać do braciszków.
  

   — Ostatecznie ich wuj jest dziekanem.
   — Tak, świetny z niego dziekan! — mruknął zrzędliwie Jack 
MacMahon. — Wypłoszył mnie z tej mszy o dwunastej, bo nie mogę 
słuchać, jak plecie od rzeczy. Nie potrafi przyzwoicie mówić po angielsku, 
a cóż dopiero wygłaszać kazania. Bzdura na bzdurze i bzdurą pogania! — 
dodał ze złością. — Gdybyśmy mieli porządnego biskupa, a nie takiego, 
jakiego mamy, to nauczyłby jegomościa poprawnie mówić, przynajmniej z 
ambony.
   — Ależ, Jack, przecie ludzie w kościele mogą go zrozumieć tylko 
dlatego, że właśnie tak mówi.
  — Oho, parafianie rozumieją go aż za dobrze. Jego i ten jego 
nieprawdopodobny kapelusz, i nadętą minę! Prostak jest, ot co, i cała ta 
rodzina to prostacy, po jednej i po drugiej stronie. Jeżeli twoja córka chce 
zostać mniszką, proszę bardzo, możecie to sobie załatwić z Corkerymi, ale 
pamiętaj, że z moich pieniędzy złamany szeląg nie wpadnie im do 
kieszeni!
  May było przykro, że sprawia mu zmartwienie, ale wstrętem ojca do 
rodziny Corkerych wcale się nie przejmowała. Wiedziała, że ojciec po 
prostu ją kocha i boi się pozostać na starość bez niej. Rozpieszczał ją aż do 
wieku, gdy zaczęła niegrzecznie mu odpowiadać, i teraz, jak się domyślała, 
wyglądał pory, kiedy będzie rozpieszczać wnuki, jeszcze gorzej niż ją, bo 
już nie dożyje tego, żeby zaczęły mu odpowiadać. A z drugiej strony 
zdawała sobie sprawę, co uczynili dla niej Corkery'owie — dzięki nim cała 
ta strona życia wydawała się jej nieważna.
  Odbyła długą rozmowę z matką Agatą, siostrą pani Cor-kery, na temat 
swojego powołania i rozmowa ta umocniła ją w powziętym postanowieniu. 
Matka Agata była zupełnie niepodobna do swojej siostry, mówiącej zawsze 
donośnym głosem i pełnej humoru. Ksieni była blada, szczupła, chłodna w 
obejściu, z leciutką skłonnością do ironicznego dowcipu, której jakaś 
głupsza dziewczyna mogłaby nie zauważyć. Ale May zauważyła i zdawała 
sobie sprawę, że jest obserwowana bardzo uważnie.
Potem załatwiała z matką zakupy do klasztornej wy


prawy, ale paczki i rachunki obie ukrywały starannie przed okiem ojca. Czy 
na trzeźwo, czy po pijanemu, pan MacMahon w ogóle odmawiał rozmowy 
na ten temat. „Biedak, na razie to by go tylko zdenerwowało" — mówiła 
filozoficznie matka May. Pił jak smok, a kiedy był pod gazem, okropnie się 
kłócił z żoną o różne drobiazgi. Unikał jednak kłótni czy choćby tylko 
dyskusji z May, której przyszło na myśl, że ojciec przyucza się do nowego 
życia w przyszłości, kiedy już nie będzie mógł się z nią kłócić. W dniu jej 
ohłóczyn nie wypił ani kropli, co sprawiło May przyjemność, i dla 
wszystkich był lodowato uprzejmy, ale gdy później stanęła cała w bieli za 
kratą parlatorium i padł na nią blask słońca, w półmroku po drugiej stronie 
kraty dojrzała jego twarz, z której uciekło wszystko życie; odwrócił się 
gwałtownie i bez słowa wyszedł. Dopiero w tym momencie zakiełkowało 
w niej szczere poczucie winy na myśl o nieszczęśliwej starości, jaka go 
czeka — tego człowieka, który kochał młode istotki, nie umiejące 
krnąbrnie odpowiadać, i który niezmordowanie mówiłby im o słońcu i o 
księżycu, o geografii i o liczbach. Ona odpowiedziała ojcu w taki sposób, 
że nie zostało mu nic, ku 'czemu mógłby spoglądać w przyszłość.
  Pomimo wszystko życie za klauzurą miało w sobie coś bardzo 
krzepiącego na duchu. Zorganizowali je dawno, dawno temu ludzie, którzy 
wiedzieli o sposobach wciskania się zewnętrznego świata więcej niż May. 
Początkowo ogarnęła ją panika, że nie będzie zdolna znosić takiego życia, 
ale stopniowo strach się zmniejszał i w końcu ustąpił. Niezmienny ciąg 
obowiązków, nabożeństw i umartwień to było właśnie to, czego 
potrzebowała, i czuła, jak po tro-szeczku spływają z niej ostatnie ślady 
związków ze światem — nawet tak bardzo ludzka troska o starość 
rodziców. Klasztor był ubogi — niezupełnie z dobrowolnego wyboru. 
Wszystko tam było proste, czyste, wesołe i May pokochała starą bawialnię 
przerobioną na kaplicę, gdzie klęczała na swoim miejscu w ciemne zimowe 
ranki, gdy w domu byłaby jeszcze leżała w wygrzanym łóżku, otulona 
kołdrą. Lubiła swój szorstki w dotyku habit i chłód podłogi pod
  

podeszwami sandałów, ale przede wszystkim cieszyła ją bliskość Tessie i 
SheeK.
  Zdarzało się, że czytając żywoty świętych żałowała, iż nie żyje w 
bardziej heroicznych czasach, i potajemnie wymyślała sobie drobne 
umartwienia, aby się przekonać, czy potrafi je znieść. Dopiero po blisko 
rocznym pobycie w klasztorze zauważyła, że po tych drobnych umartwie-
niach zazwyczaj popada w stan silnego przygnębienia. Mimo iż była kobietą 
inteligentną, nie próbowała tego analizować. Po prostu leżała po nocach 
bezsennie i powoli uświadamiała sobie, że zakonnice, z którymi żyje pod 
jednym dachem — nawet Tessie i Sheela — nie są ulepione z tej samej 
gliny co święci i męczennicy, że są zwykłymi kobietami i w życiu 
klasztornym zachowują się mniej więcej tak samo, jak zachowywałyby się 
w małżeństwie, że przestrzegają reguły zakonnej w tym samym duchu, w 
jakim jej ojciec chodzi w niedzielę na mszę. Nie można im było nic 
absolutnie zarzucić i prawdopodobnie każdy mężczyzna, który by dostał 
jedną z nich za żonę, uważałby się za wyjątkowego szczęśliwca, ale mimo 
to było w nich coś nie całkiem dorosłego. Było to bardzo osobliwe i budziło 
w niej duży niepokój. To, co ją naprawdę przerażało w zakonach, gdy żyła 
w świecie — osamotnienie, surowość, bezwzględna dyscyplina — obecnie 
wydawało się bez znaczenia i zupełnie riiedokuczliwe. A później pojęła z 
uczuciem grozy, że wielkie dni Kościoła już minęły i że one, zakonnice, są 
po prostu gromadą najzwyczajniejszych, pospolitych kobiet, odgrywających 
komedię ascezy i kontemplacji.
  — Ależ tak, drogie dziecko — rzekła matka Agata, kiedy May wypłakała 
przed nią swoje rozterki — oczywiście, że jesteśmy tylko dziećmi. 
Oczywiście, że tylko odgrywamy role. Czyż dziecko inaczej uczy się 
posłuszeństwa i dyscypliny?
  A gdy May przypomniała, czym był ich zakon w dawniejszych czasach, 
głos matki przełożonej zabrzmiał utajoną nutką ironii, jak gdyby słyszała to 
wszystko już wiele razy przedtem.
  — Wiem, siostro — rzekła potakując jej ruchem gło
  

wy. — Niech mi siostra wierzy, naprawdę wiem, że nasz zakon był ongiś 
surowszy. Ale trzeba pamiętać o tym, że został założony nie w naszym 
prawie podbiegunowym klimacie i wobec tego groźba wymierania sióstr na 
obustronne zapalenie płuc była mniejsza. Rozmawiałam z połową 
hydraulików w mieście, ale zdaje się, że nie rozumieją się na ogrzewaniu 
centralnym... Wszystko jest względne. Jestem pewna, że my w naszych 
bardzo wygodnych sandałach cierpimy akurat tyle samo, ile cierpiały dawne 
siostry chodzące boso, a prawdopodobnie czasem cierpimy gorzej od nich. 
Ale, tak czy owak, nie jesteśmy tu wyłącznie po to, aby znosić umartwienia, 
choćbyśmy w tym znajdowały nie wiem jaką przyjemność.
  Dopóki przełożona mówiła, każde jej słowo wydawało się May 
absolutnie przekonujące i pojmowała, że jest niewdzięczną historyczką, ale 
kiedy rozmowa się skończyła i ucichło szlochanie, May pozostała z 
wrażeniem, że matka Agata jest tylko jeszcze jedną pospolitą kobietą — o 
chłodnym obejściu i ciętym języku — kobietą także grającą rolę zakonnicy. 
Była sama w świecie kiepskich aktorów i aktorek, a katolicyzm, który 
kiedyś znała i w który wierzyła, okazał się martwy.
  W kilka tygodni później zabrano ją do prywatnego domu zdrowia. „Na 
krótki odpoczynek, siostro — wyjaśniła matka Agata. — To bardzo miły 
zakład i spotka tam siostra mnóstwo osób duchownych, którym także 
potrzebny jest odpoczynek."
  Nastąpił nieskończenie długi, ale pozaczasowy okres płaczu i zamętu: 
całe powszednie życie May zostało zdezorganizowane, obcy mężczyźni 
wdzierali się do jej pokoju, badali ją, zadawali pytania, których nie 
rozumiała, i odpowiadali na jej pytania w sposób świadczący o tym, że oni 
także nie rozumieją. Nikt chyba nie uświadamiał sobie tego, że ona jest 
ostatnią katoliczką na świecie, nikt nie rozumiał jej łez z tego powodu. 
Przede wszystkim zaś miała wrażenie, że nikt nie jest zdolny słyszeć tej 
płyty gramofonowej, która ciągle grała w jej głowie i zatrzymywała się 
tylko wtedy, gdy dawano jej zastrzyk.
  

  Wreszcie któregoś wiosennego dnia wyszła na spacer do ogrodu, a z 
powrotem odprowadzała ją do pokoju młoda pielęgniarka. W drugim 
końcu długiego białego korytarza zobaczyła przed sobą odwróconą 
plecami postać starego mężczyzny; przypomniała sobie, że już przedtem 
widywała jego twarz wiele razy i dostrzegała, nie zastanawiając się nad 
tym, jej wydłużony kształt i posępny, ironiczny wyraz. Uprzytomniła 
sobie, że to musi być przypomnienie, bo teraz widzi tylko plecy, i nagle 
przez dźwięki gramofonowej płyty przedarły się słowa, które zdumiały ją 
chyba tak samo jak młodą pielęgniarkę:
  — Kto to jest ten dziwaczny starszy pan?
  — A, ten! — odparła z uśmiechem pielęgniarka. — Nie zna go siostra? 
Siedzi tutaj od lat.
  — Ale dlaczego?
  — Och, wydaje mu się, że nie jest księdzem, a w rzeczywistości jest. Ot 
i cała bieda.
  — Ależ to coś niezwykłego!
  — Ja myślę! — Pielęgniarka przygryzła dolną wargę, aby ukryć 
uśmiech. — Psiakość, zdawałoby się, że takiej rzeczy się nie zapomina. 
Ale on jest bardzo miły, naprawdę — dodała poważnie, jakby przed chwilą 
mówiła o nim coś złego i chciała to naprawić.
  Kiedy znalazły się w pokoju May, młoda pielęgniarka uśmiechnęła się z 
miną winowajczyni i May zauważyła, że dziewczyna jest prześliczna z 
tymi drobnymi, błyszczącymi ząbkami.
  — No, siostra w każdym razie jest już na dobrej drodze — powiedziała 
z naciskiem.
  — Doprawdy? — odparła May wymijająco, wiedziała bowiem, że nie 
jest na dobrej drodze. — Dlaczego pani tak sądzi?
  — No cóż, siostra zaczyna już zauważać rozmaite rzeczy — rzekła 
młoda dziewczyna wzruszając ramionami.
  Gdy odeszła, May pozostała niepocieszona; nie wiedziała, jak zdoła — 
jeśli istotnie wyzdrowieje — stanąć znów na progu klasztoru i spojrzeć w 
oczy innym zakonnicom. Czuła, że wszystkie będą się z niej wyśmiewać. 
Aby nie gryźć
  

się dłużej rozmyślaniami o zakonnicach, zagłębiła się w ponury sen na 
jawie o starym księdzu, któremu się zdaje, że wcale nie jest księdzem, a 
nazajutrz, gdy odwiedził ją ojciec, powiedziała z głębokim wzruszeniem:
  — Tatusiu, jest tutaj jeden ksiądz, który nie wierzy, że jest księdzem... to 
coś niezwykłego, prawda?
  Nie słyszała tonu swojego głosu, nie wiedziała, że brzmiał całkiem 
rozsądnie, toteż zdziwiła się, gdy ojciec odwrócił wzrok i zaczął grzebać w 
kieszeni marynarki, machinalnie szukając papierosa.
  — Hm, ty także nie musisz uważać, że jesteś zakonnicą — powiedział 
niepewnym głosem. — Mama już naszy-kowała pokój na twój powrót.
  — Ależ, tatusiu, ja muszę wracać do klasztoru.
  — A nie, nie musisz. Dosyć już tych klasztorów, moja panno! Cała 
sprawa już załatwiona z matką przełożoną. Wszystko to od samego 
początku było pomyłką. Wracasz stąd prosto do domu, do mamy i do 
mnie.
  May poczuła wówczas, że wyzdrowieje naprawdę, i chciała natychmiast 
iść z nim do domu, żeby już nie wracać po schodach na górę, za te wielkie 
żelazne drzwi, przy których stale dyżurował dozorca. Wiedziała, że 
powrót do domu oznacza jej porażkę, upokorzenie i rozpacz, ale nawet to 
już jej nie obchodziło. Chciała tylko na nowo rozpocząć życie w tym 
punkcie, w którym zboczyło ono z właściwego kierunku, gdy po raz 
pierwszy zetknęła się z Corkerymi.
  Ojciec przywiózł ją do domu i zachowywał się tak, jakby uratował 
córkę z jaskini smoka. Po pracy przesiadywał co wieczór z May, popijając 
i rozmawiając z nią spokojnie, przyjemnie. Widziała, że ojciec wkłada 
wiele wysiłku w zapewnienie jej uczucia bezpieczeństwa i odprężenia. 
Przeważnie miała to uczucie, ale zdarzały się okresy, kiedy prosiła matkę, 
aby oddała ją z powrotem do domu zdrowia.
  — Ach nie, tego nie mogę zrobić — odpowiadała pani MacMahon w 
charakterystyczny dla siebie sposób. — Biedny tatuś zanadto by się 
zmartwił.
  Wreszcie jednak porozmawiała na ten temat z lekarzem — szczupłym, 
trochę niezdrowo wyglądającym mło-
  

dym człowiekiem, który sprawiał takie wrażenie, jakby sam żył tylko 
nerwami. Lekarz przeprowadził z kolei rozmowę z May.
  — Ale co ja mam robić, panie doktorze, kiedy się tak czuję? — spytała 
go żałośnie.
  — Wyjść z domu i dać się porządnie wstrząsnąć — odpowiedział 
wesoło.
  — Dać się... co, panie doktorze? — wykrztusiła zamierającym głosem.
  — Wstrząsnąć — powtórzył bez śladu zażenowania. — Zakochać się na 
sto dwa. Stracić cnotę. Upić się. Nie w pojedynkę, oczywiście. Potrzebny 
pani do towarzystwa jakiś młody facet.
  — O, tylko nie to, panie doktorze! — Jej głos, nie wiadomo dlaczego, 
zabrzmiał -zupełnie tak samo jak głos matki Agaty, co wcale nie było jej 
zamiarem.
  — No i jakaś robota — ciągnął bezlitośnie lekarz. — Nic absolutnie 
pani nie dolega, z wyjątkiem tego, że uważa pani siebie i swoje życie za 
zmarnowane. Tak nie jest, oczywiście, ale myśląc w ten sposób podrapała 
pani całą powierzchnię swojej świadomości, a przesiadując w czterech 
ścianach i patrząc przez okno, jak pada deszcz, jątrzy pani te zadrapania i 
dlatego nie chcą się goić. Alkohol, miłość dla zmysłów i ciężka praca nie 
pozwolą pani gme-rać rękami po tej rozjątrzonej powierzchni, a wtedy 
zagoi się sama przez się.
  May robiła, co mogła, ale nie wyglądało na to, aby jej świadomość 
mogła się wygoić aż tak łatwo. Ojciec zdobył dla niej posadę w biurze 
swojego przyjaciela i May słuchała zafascynowana paplania innych 
sekretarek. Z dwiema z nich wychodziła nawet wieczorem na miasto i wy-
słuchiwała opowiadań o ich miłostkach. Wiedziała, że gdyby przyszło jej 
czekać na wyzdrowienie aż do czasu, gdy sama zacznie mówić o 
mężczyznach w ten sposób, to jej przypadek byłby beznadziejny. Pewnego 
wieczoru z rozmysłem się upiła i zaczęła im opowiadać, jak to kochała się 
latami w homoseksualiście, ale w trakcie opowiadania jej historia zrobiła 
się do tego stopnia okropna i rozpaczliwa, że sama.
  

May rozszlochała się nad nią. Potem poszła do domu i płakała jeszcze 
przez wiele godzin, gdyż zdawała sobie sprawę, że nagadała koleżankom 
łgarstw, a ponadto zdradziła jedynych ludzi na świecie, których naprawdę 
kochała.
  Ojciec May bardzo się pilnował, żeby nigdy nawet nie wspomnieć o 
Corkerych ani o klasztorze, ani o domu zdrowia. May wiedziała, że był to 
dla niego prawdziwy triumf siły charakteru, gdyż nie cierpiał Corkerych 
bardziej niż kiedykolwiek za krzywdę, którą w jego przekonaniu wy-
rządzili córce. .Ale nawet on żadną miarą nie mógł zignorować 
najświeższego zdarzenia w sadze tej rodziny. Otóż podobno sama pani 
Corkery postanowiła wstąpić do klasztoru. Oznajmiała pogodnie 
wszystkim dookoła, że spełniła swój obowiązek wobec dzieci, że wszystkie 
już urządziły się dobrze w życiu i ona wobec tego czuje się w prawie 
uczynić to, co przecież zawsze pragnęła uczynić.
  Omawiała tę rzecz z księdzem-dziekanem, który z miejsca omal że jej 
nie ekskomunikował. Twierdził, że rodzina nie przeżyje takiego skandalu, 
ale pani Corkery odpowiedziała mu na to, że nie skandal go martwi, tylko 
utrata jedynego domu, gdzie mógł zjeść coś przyzwoitego. Dodała przy 
tym, że gdyby miał w sobie choć iskierkę męskości, to pozbyłby się swojej 
gospodyni, która nie ma pojęcia o gotowaniu, jest obrzydliwym flejtuchem 
i komenderuje nim jak uczniakiem. Dziekan oświadczył, że pani Corkery 
będzie musiała uzyskać pisemną zgodę od każdego ze swoich dzieci, ale 
ona odparła ze spokojem, że nie będzie z tym miała najmniejszych 
trudności.
Ojciec May naprawdę nie miał zamiaru triumfować, ale nie mógł 
powstrzymać się od zwrócenia uwagi na jedno:
przecież on zawsze mówił, że tym Corkerym brak piątej klepki.
  — Ja nie widzę w tym nic specjalnie nienormalnego — twierdziła z 
uporem May.
  — Żeby kobieta w jej wieku, matka sześciorga dzieci, szła do klasztoru! 
— tokował pan MacMahon, nie zadając sobie fatygi, aby rozzłościć się na 
May. — Nawet dziekan zdaje sobie sprawę, że to z jej strony wariactwo.
  

  — Rzeczywiście, to krok troszkę niezrównoważony — przyznała pani 
MacMahon marszcząc czoło, ale May dobrze wiedziała, że matka mówi to 
z myślą o niej.
  Wyczuwała, że pani Corkery będzie naprawdę dobrą zakonnicą, choćby 
tylko dlatego, by nie pozwolić swemu bratu i matce Agacie zanadto 
zadzierać nosa. Były oczywiście i inne powody. Jako młoda dziewczyna 
pani Corkery pragnęła pójść do klasztoru, ale było to niemożliwe ze wzglę-
dów rodzinnych, została więc dobrą żoną i matką. Obecnie, po trzydziestu 
latach nieustannego oszczędzania i wyrzeczeń, jej dzieci wyrosły już spod 
matczynej opieki i mogła powrócić, do marzenia swojej młodości. Nie ma 
w tym nic niezrównoważonego, myślała May z goryczą. To ona okazała się 
niezrównoważoną.
  Pogrążyło ją to na jakiś czas z powrotem w posępny nastrój, który 
pogłębiały jeszcze strzępki plotek powtarzanych jej przez osoby nie 
orientujące się, jak bardzo ją tym ranią. Pani Corkery zgromadziła sześć 
listów wyrażających zgodę na jej wolność i sama zaniosła je biskupowi, a 
ten natychmiast ustąpił. „To na złość mnie! — twierdził ponuro dziekan. — 
Tylko na złość, dlatego że nie popieram jego obłąkańczych rojeń, żeby 
zamienić nowoczesne miasto w średniowieczny klasztor."
  W dniu obłóczyn pani Corkery May w ogóle nie wychodziła z domu. 
Padał deszcz, siedziała w saloniku przy oknie i wpatrywała się w ledwie 
widoczne wzgórza za miastem. Przeżywała chwilę po chwili ten dzień pani 
Corkery — ostatni dzień w ludzkim świecie kobiety starej, podejmującej 
brzemię, którego ona nie przyjęła, ponieważ była za słaba. Widziała 
wszystko tak, jakby znajdowała się znowu w ubożuchnej, wesołej 
kapliczce, widziała starą kobietę na ołtarzu, obsypaną różami jak 
nieboszczka, i starą zakonnicę obcinającą nożycami jej siwe, przerzedzone 
włosy. Wszystko to było nie do zniesienia żywe i May co chwila zalewała 
się łzami, kwiląc jak małe dziecko.
  W kilka tygodni później, gdy wychodziła z biura w roz-deszczony 
wieczór, zobaczyła po drugiej stronie ulicy Pe-tera Corkery'ego. Posłuszna 
pierwszemu odruchowi, spu
  

ściła głowę, aby na niego nie patrzeć. Serce w niej zamarło, gdy 
przeszedłszy przez jezdnię zbliżył się do niej.
  — May — zagadnął ją z tym swoim wesołym uśmiechem — czemuż to 
wcale się ciebie nie widuje?
  — Ach, wiesz, mamy ostatnio bardzo dużo robdty w biurze — 
odpowiedziała ze sztucznym ożywieniem.
  — Nie dalej jak przedwczoraj mówił o tobie Joe. Czy wiesz, że Joe 
dostał się do seminarium?
  — Nie, nie wiedziałam. A co tam robi?
  — Wykłada., Uważa, że po tym okresie zakopania się w górach to dla 
niego wielka wygrana... O mamie oczywiście wiesz? — A więc zostało to 
powiedziane!
  — Słyszałam. Przypuszczam, że wszyscy jesteście zachwyceni?
  — Ja nie czułem się zbytnio zachwycony — odrzekł krzywiąc boleśnie 
usta. — To był najokropniejszy dzień w moim życiu. Kiedy obcinali jej 
włosy...
  — Nie potrzebujesz mi tego przypominać.
  — Wiesz, May, skompromitowałem się wtedy. Musiałem wybiec z 
kaplicy. A tu jakieś dwie zakonnice gonią za mną i usiłują mnie zapędzić do 
ubikacji. Dlaczego zakonnicom zawsze się wydaje, że mężczyzna szuka 
ubikacji?
  — Nie mam pojęcia. Ja nie byłam Zbyt dobrą zakonnicą.
  — Co do tego istnieją odmienne poglądy — zauważył delikatnie, ale ją 
zabolało to jeszcze bardziej.
  — Przypuszczam, że teraz, kole j na ciebie?
  — Jak to... kolej na mnie?
  — Byłam pewna, że ty także masz powołanie.
  — Nie wiem — odparł z namysłem. — Prawdę mówiąc, nigdy nie 
zadawałem sobie tego pytania. Myślę, że w pewnym sensie to zależy od 
ciebie.
  — A cóż j a mogę mieć do powiedzenia w tej sprawie? — zapytała 
tonem wyniosłej damy, choć serce nagle zaczęło się tłuc w jej piersi.
  — ...Czy wyjdziesz za mnie za mąż, czy nie... tylko tyle. Mam teraz cały 
dom dla siebie i opiekuje się mną pani Maher. Pamiętasz panią Maher?
  — Więc myślisz, że ja byłabym tanim nabytkiem na
  

miejsce pani Maher, tak? — zapytała. Wszystek gniew i rozczarowanie 
nagromadzone przez lata nagle jak gdyby eksplodowały w jej wnętrzu. 
Uprzytomniła sobie, że to wyłącznie przez niego wstąpiła do klasztoru, 
przez niego zamknęli ją w domu zdrowia i przez niego wiodła odtąd życie 
psychicznej kaleki. — Nie uważasz, że to dosyć niezwykłe oświadczyny?... 
Jeżeli w ogóle to miały być oświadczyny.
  — Skąd, u licha, mam się na tym znać? Jak ci się zdaje, ilu 
dziewczynom już się oświadczałem?
  — Widocznie niewielu, jeżeli nie nauczyły cię lepszych manier. A 
samemu nigdy nie przyszłoby ci na myśl powiedzieć, że mnie kochasz. 
Kochasz mnie? — krzyknęła prawie. — Czy mnie kochasz?
  — Ależ tak, oczywiście — odparł niemal zdumiony. — Inaczej nie 
prosiłbym cię, żebyś za mnie wyszła. Ale swoją drogą...
  — „Ale swoją drogą, ale swoją drogą", więc masz zastrzeżenia! — I oto, 
zanim wybuchła niepowstrzymanym płaczem i popędziła przez deszcz do 
domu, z jej ust nieoczekiwanie wyrwały się słowa, których jeszcze parę 
miesięcy temu słuchałaby z przerażeniem. — Bodajś się w piekle smażył! 
Przez ciebie zmarnowałam sobie życie, a teraz, kiedy dopiąłeś swego, 
tylko tyle masz mi do powiedzenia:
„Ale swoją drogą..."! Psiakrew, wracaj lepiej do swoich kumpli 
pederastów, im gadaj takie rzeczy.
  Przybiegła na Summerhill w stanie rozhisteryzowania. Zachowanie jej 
ojca okazało się doskonale charakterystyczne. Ten urodzony męczennik 
stanął tylko wobec kolejnej spośród licznych prób, do których 
przygotowywał się całe życie. Wstał i nalał sobie szklaneczkę whisky.
  — Tak, moja córko, powinienem ci teraz powiedzieć jedno — oznajmił 
tonem spokojnym, lecz stanowczym. — Póki ja żyję, ten człowiek nie 
przestąpi progu naszego domu.
  — Ach, bzdury, Jack! — wykrzyknęła z pasją pani MacMahon. Podeszła 
do kredensu i nalała sobie kieliszek, co robiła na oczach męża jedynie w 
tych wypadkach, kiedy
  

była gotowa cisnąć w niego tym kieliszkiem. — Nie masz rozumu nawet za 
trzy grosze. Czy jeszcze nie pojmujesz, że matka tego chłopca wstąpiła do 
klasztoru, bo wiedziała, że dopóki zostanie w świecie, on nigdy nie będzie 
się czuł wolny?
  — Ach, mamo! — krzyknęła May, zaskoczona do tego stopnia, że od 
razu przestała histeryzować.
  — No co, mam rację czy nie mam racji? — pytała pani MacMahon 
prostując się z pewną siebie miną.
  — Ach, masz rację, mamo, masz rację — odrzekła May i znowu się 
rozszlochała. — Tylko ja byłam taka głupia, że mi to na myśl nie przyszło. 
Naturalnie, ona zrobiła to dla mnie.
  — I dla syna — dodała pani MacMahon. — A jeżeli jest choć trochę 
podobny do matki, to będę bardzo dumna z takiego zięcia.
  Rzuciła okiem na męża, ale stwierdziła, że jej słowa odniosły pożądany 
skutek i że może w spokoju uraczyć się trunkiem.
  — Naturalnie, w pewnych sytuacjach będzie to bardzo kłopotliwe — 
podjęła pojednawczo. — Przecież nie możemy nikomu powiedzieć: „Pan 
Peter Corkery, syn siostry Ro-siny od Kwiatków świętego Franciszka", czy 
jak tam się teraz nazywa ta zacna pani Corkery. Rzeczywiście, bardzo 
trudno będzie się zdecydować, czy w ogóle podawać zawiadomienie do 
prasy. Ale ja zawsze przecież mówiłam, że w najgorszym wypadku cichy 
ślub ma bardzo dużo plusów... May, spodziewam się, że byłaś dla niego 
miła? — zwróciła się do córki.
  Dopiero w tym momencie May przypomniała sobie, że bynajmniej nie 
była miła dla Petera i że słowa, którymi go pożegnała, zdumiałyby jej 
matkę. To nie znaczy, żeby miały one sprawić jakąś istotną różnicę. Ona i 
Peter doszli do tego punktu razem, i takimi niezwykłymi drogami.
  

SZKOŁA DLA ŻON
  Prawdziwa bieda z miłością polega na tym, że ludzie żądają od miłości 
rzeczy sprzecznych. Jak na przykład Jimmy Maguire i jego żona. Jimmy 
— wysoki, szczupły mężczyzna z żywą, inteligentną twarzą — 'był w 
młodszych latach trochę Don Juanem. Zebrała się taka zgrana paczka — 
doktor, Con Bishop i jeszcze paru innych nieżonatych panów, którzy 
myśleli tylko o tym, żeby się zabawić. Wyprawiali się razem na polowania 
albo z wędką na ryby, a któregoś roku, pamiętam, wynajęli dom w Ciare. 
Czegóż oni nie wyczyniali! Każdy pretekst do zabawy był dostatecznie 
dobry, a gdzie zabawa miała się odbywać — w Li-merick, Galway czy 
Corku — to nie robiło im większej różnicy, wszak ostatecznie chodziło o 
jednodniowy wypad. Z nich wszystkich najbardziej rozhukany był Jimmy. 
Wracając do Dublina z takiej wycieczki z kompanami, dowiadywał się 
nieraz o zabawie w jakimś innym miejscu i z punktu decydował, że muszą 
się tam wybrać, chociaż nie mieli zaproszenia. Doktor, który zajmował z 
Jimmym wspólne mieszkanie, żył w nieustannym napięciu nerwów 
oczekując, jaki będzie następny wyskok przyjaciela. Kiedy mu coś 
strzeliło do głowy, Jimmy gotów był zrobić absolutnie wszystko, a 
cokolwiek robił, porywał z rozpędu w swą orbitę protestującego doktora.
  — Ależ to całkiem naturalna rzecz — dowodził gestykulując. —Ten 
facet to mój stary znajomy. Tyle lal mieliśmy z sobą intereay.
  

  — Interesy? — powątpiewał doktor. — Nie znasz nawet jego nazwiska.
  — Ach, cóż znaczy taki drobiazg między przyjaciółmi? I Jimmy zjawiał 
się w domu całkiem obcego człowieka, nadrabiając bezczelną miną. 
Ponieważ miał nieco sztywny sposób bycia, nikt by go nie posądził o taką 
zuchwałość, ale był właśnie taki. Uchodziły mu na sucho różne rzeczy, 
gdyż był przystojny i z pozoru jak najbardziej solidny. Nie tylko udawało 
mu się zdobyć wstęp na zabawę, ale w końcu stawał się duszą 
towarzystwa. Tajemnicą powodzeń Jim-my'ego było jego zamiłowanie do 
kobiet. Prawdziwie lubił kobiety i zupełnie szczerze interesował się ich 
sprawami, a żadna kobieta, obcując z nim trochę dłużej, nie potrafiła 
powstrzymać się od opowiedzenia mu o swoich kłopotach. To obojętne, 
jakim cudownym sposobem koił ich rozterki, dość że kobiety, które raz się 
przed nim wyspowiadały, pragnęły spowiadać się dalej. Ale tu wkraczał 
doktor; rozmawiał z nimi przez telefon swoim przemiłym, niezdecy-
dowanym, łagodnym głosem, współczuł im, że nie mogą nigdy zastać 
Jimmy'ego, a tymczasem Jimmy tańczył wokół niego w samych 
skarpetkach, robiąc najobrzydliwsze miny.
  Wszystko to ogromnie gorszyło doktora, ale — mimo swych dusznych 
niepokojów i udawanej dezaprobaty — oczywiście przepadał za tymi 
rzeczami. W swoim czasie był bardzo przywiązany do matki, wskutek 
czego do tej pory się nie ożenił i wyglądało na to, że już zostanie kawa-
lerem. Jimmy był jego drugim, sekretnym życiem, jego szumiącą 
młodością. Samotny doktor, łagodny jak gołąbek, bez przerwy myślał i 
mówił o miłości. Gdy ktoś przychodził do niego w odwiedziny, krzątając 
się koło trunków szemrał po swojemu, łagodnie i z zaaferowaniem, o Jim-
mym i jego dziewczynkach. „A niektóre z nich, mój stary, to mężatki! — 
szeptał rzucając na gościa mroczne spojrzenie znad okularów. — Nie 
pamiętam, czy lubisz z wodą sodową? Osobiście uważam, że to wywołuje 
niestrawność... A jaki on pobożny! Przez całe życie jeździ rok w rok z 
pielgrzymką do Lough Derg i czołga się boso naokoło
  

tych świętych głazów. Ale nawet tam... czy nie za dużo dolałem ci 
wody?... nawet tam je podrywa. I jednocześnie... twoje zdrowie, stary!... 
ciągle próbuje mnie nawracać. Owszem, przyznaję, moje wierzenia nie są 
może aż tak ortodoksyjne, ale nie mogę obronić się przed uczuciem, że 
jego wierzenia nie są bezwzględnie szczere. Wiesz, on jest ipo prostu 
uroczy w tych sprawach. Powiada, że  ;
stawiam zagadnienie na głowie, bo grzechy przeciwko mo-  ?' rainości 
mają mniejsze znaczenie niż grzechy przeciw wierze. Według niego 
jestem protestantem. Mówi, że wszystiko polega na tym, jaką wagę 
człowiek przywiązuje do pierwszego przykazania, czy coś w tym rodzaju. 
Naprawdę nie   , potrafię śledzić toku jego rozumowania, to znaczy nie   " 
chwytam tej różnicy między grzechami przeciwko wie-   ? rżę a grzechami 
przeciwko moralności. Czy ty to różu-   • miesz?"
  Wreszcie, po wielu latach pobożnych praktyk i gonienia za 
spódniczkami, Jimmy wynalazł sobie pannę, z którą zapragnął się ożenić, i 
zdobył ją szturmem. Nazywała się Roisin Mooney. Muszę powiedzieć, że 
Jimmy dowiódł doskonałego gustu. Naprawdę słodka dziewczyna, można 
by  ^ przysiąc, że taka będzie specjalnie zarezerwowana jako nagroda za 
cnotę. Była zafascynowana wiarą, sakramentami, modlitwą i wszelkimi 
uczuciowymi przejawami religii. Ale nie -wyglądało na to, żeby 
małżeństwo przyniosło jej rozczarowanie. Co najmniej dwadzieścia razy 
na dzień powta-    ^ rżała .sobie, że jest najszczęśliwszą kobietą pod 
słońcem, bo dane jej było poślubić króla mężczyzn, Jimmy'ego, i 
dwadzieścia razy na dzień zadawała sobie pytanie, czy    ' Pan Bóg 
obdarzy ją łaską, aby mogła stać się godna swojego męża. Właśnie tego 
typu kobieta, oderwana od świata, zwrócona całą swą świadomością ku 
świętym Pańskim, ku cierpieniu i sublimacji, prawdziwie docenia cud 
obecności   , mężczyzny w jej łóżku, kiedy się budzi rano.               ;
  Prosiła go nie wiem ile razy, aby jej wytłumaczył jeszcze raz od 
początku, jakich uczuć doznawał przy pierwszym z nią spotkaniu i jak 
to mogło się stać, że coś mu się w ogóle spodobało w takiej brzydkiej, 
głupiej, nie
  

wykształconej dziewczynie. A Jimmy, który nawet nie bardzo mógł sobie 
przypomnieć, gdzie ją poznał, i który z biegiem lat wyrobił sobie 
ujednolicone podejście do wszystkich kobiet, usiłował w takich 
wypadkach przybierać wyrozumiałą minę człowieka obdarzonego 
cudowną zdolnością jasnowidzenia i mówił, że to doświadczenie 
prawnicze ogromnie mu pomaga przenikać przez zasłonę pozorów. Roisin 
kręciła głową z powątpiewaniem. Przecież znała innych prawników, ale 
żaden z nich jej nie przejrzał. Rzecz jasna, że mogło to być tylko 
natchnienie z góry, więc przetrząsała własne, jakże żywe wspomnienia, 
starając się dopatrzyć w nich jakichś cudownych znaków i zapowiedzi, ale 
to jej się nie udawało, bo, jak przyznawała sama, nie była inteligentna.
  Jimmy miał z nią królewskie życie. Brzmiałoby to jak absurd, gdyby 
ktoś powiedział, że Roisin była dobrą gospodynią. Prowadziła mu dom w 
taki sposób, jak kompozytor pisze symfonię, jak święty zatapia się w 
medytacji — na klęczkach, w poszukiwaniu absolutu. Gdy wracał z 
kancelarii, klękała u jego stóp i zdejmowała mu buty, on zaś wykrzywiał 
się i sykał dając do zrozumienia, że przez swą nieuwagę Roisin coraz to 
uraża mu stopy. Kiedy już przyrządziła dla niego whisky i po raz dziesiąty 
zapytała, czy nie za mało wody sodowej, przyku.cała na niskim stołeczku 
i wpatrywała się z uwielbieniem, jak ten drań celebruje. A gdy wracał 
wieczorem pijany i ładował się do łóżka w meloniku opadającym na oczy, 
z parasolem ślicznie przewieszonym przez lewy łokieć, uwalniała go 
delikatnie od tych przedmiotów, ściągała buty i skarpetki, rozluźniała 
krawat i kołnierzyk, wreszcie sama wsuwała się pod kołdrę i leżąc obok 
niego dziękowała Bogu, że dał jej takiego cudownego męża. Była 
naprawdę słodkim ko-bieciątkiem.
  Ci, którzy znali Jimmy'ego za kawalerskich czasów, zastanawiali się 
nieraz, kiedy mu się nareszcie uprzykrzy to życie u boku świętej, kiedy 
znowu zatęskni za swobodą, za szumnymi zabawami w Galway i Corku. 
Stało się jednak zupełnie inaczej, niż przypuszczali. Jimmy zaczął stro-
  

nić od wszystkich starych przyjaciół, nie wyłączając doktora. Nie robił 
tego w sposób ostentacyjny ani nieuprzej-"iy'1 Sdyż — jakiekolwiek wady 
można by mu przypisać — był z pewnością skończonym dżentelmenem. 
Tak czy owak, zerwał z nimi dawne stosunki. Doktor spotykał go od czasu 
do czasu na Damę Street, gdy wracał z kancelarii, i wtedy Jimmy'emu 
twarz się rozjaśniała, wstępowali do baru Wicklowa albo do Davy'ego 
Byrne'a, Jimmy opowiadał, jakie wspaniałe przyjęcie zamierza urządzić 
dla wszystkich starych przyjaciół, wreszcie oczy robiły mu się maślane i 
musiał wracać do domu taksówką.
  Doktor zauważył jednak, że niezależnie od tego, czy oczy Jimmy'ego 
stawały się bardziej, czy też mniej maślane, jego zaprosiny nigdy nie 
przybierały wyrażniejszej formy.
  — Wiesz co, Jimmy — powiedział kiedyś cierpko — nie chciałbym cię 
urazić ani robić jakichś wycieczek osobistych, ale gdybyś włożył w 
urządzenie tego przyjęcia tylko jedną dziesiątą energii, jaką wkładasz w 
opowiadanie o nim, to może mielibyśmy szansę wzięcia w nim udziału, 
zanim pomrzemy.
  — W przyszłym tygodniu murowanie, Pat — zapewnił Jimmy prostując 
się i marszcząc czoło. — W czwartek albo piątek, to będzie zależało. 
Zadzwonię do ciebie.
  Nadszedł następny tydzień, Jimmy nie telefonował i nie było żadnego 
przyjęcia. Doktor czuł się dotknięty. Rozumiał, że Jimmy porzuca dawną 
paczkę na rzecz znajomych przydatnych dla jego kariery — klientów i 
księży. Zwłaszcza księży. Człowiek, który pragnie odprawić egzorcyzmy 
nad swoją przeszłością, nie może się zwrócić do nikogo od-
powiedniejszego niż księża. Obecnie Jimmy, jeżeli sobie trochę 
podchmielił, rozprawiał nie o damskich nóżkach, lecz o dialogowej mszy 
świętej albo o różnicy między Kościołem katolickim a grecko-katolickim. 
Prowadził Roisin do kina w nieskazitelnym meloniku na głowie, z 
parasolem przewieszonym przez rękę. Jimmy robił karierę. Teraz już ani 
się zdąży obejrzeć, kiedy będzie radcą prawnym w pół tuzinie instytucji 
państwowych.
  

  Dawni przyjaciele Jimmy'ego byli oczywiście bardzo ciekawi 
ciemnowłosej, egzaltowanej dziewczyny, z którą się ożenił, nie wiedzieli 
jednak, że Roisin interesowała się nimi jeszcze bardziej. Jej małżeństwo 
było nadal cudowne. Oczekiwała dziecka, zapalała Jimmy'emu urodzinowe 
świeczki, żyła tylko Jimmym, ale żadna z osób, które zapraszał do domu, 
nie znała Jimmy'ego naprawdę. Po jednym kieliszku — jeden kieliszek 
zawsze jej wystarczał do rozwiązania języka — Roisin po prostu musiała 
opowiedzieć, gościowi, całą zdumiewającą historię starań Jim-my'ego o jej 
rękę. „Wie pan, jak mi się ten jegomość oświadczył? — pytała. — Kazał 
mi usiąść przy drodze, wyciągnął z kieszeni chustkę do nosa i ukląkł 
przede Liną jak przed świętą figurą. aJimmy — powiadam — wstań, bo 
zmarnujesz nowe spodnie.»"
  Widząc jednak uprzejmy, blady uśmiech na twarzach swych 
rozmówców, miała wrażenie, że uważają ją po prostu za głupią. Więc 
budziła Jimmy'ego w środku nocy i błagała, żeby jej szczerze powiedział, 
czy nie zmarnowała mu życia. Jimmy ziewał i odpowiadał, że nie, że 
sprawuje się doskonale.
  — Chcę wiedzieć prawdę. Wolę dowiedzieć się teraz, kiedy może 
jeszcze potrafię coś na to zaradzić — mówiła takim tonem, jak gdyby 
zaklinała lekarza specjalistę, aby nic przed nią nie zatajał. — Staram się, 
jak mogę, ale wiem, że brak mi rozumu. Zawsze byłam taka. Nie umiałam 
sobie poradzić z rachunkami. Nic dziwnego, że uważają mnie za 
pomyloną.
  W głębi świadomości Roisin nieustannie myślała o tym, że jedyną 
osobą, która mogłaby ją naprawdę zrozumieć, jest Josephine Hann han. 
Wiedziała, że Jimmy i Josephine Hanrahan byli ze sobą bardzo blisko. Nie 
orientowała się, na czym polegała ta bliskość, i specjalnie jej to nie cie-
kawiło, ale była pewna, że kobieta, która tak bardzo lubiła Jimmy'ego, 
zrozumie jej uczucia. Właśnie na tym tle zarysował się pierwszy 
rozdźwięk między nią a Jimmym, któremu ten pomysł wcale się nie 
podobał. To nie znaczy, żeby dał po sobie poznać, jak bardzo w 
rzeczywistości po-
  

czuł się zaniepokojony. Udał, że rozważa tę sprawę całkiem obiektywnie.
  — No cóż, Josephine to czarująca kobieta — powiedział szorstko — ale 
nie z twojej sfery. Nie myśl tylko, że sno-bizuję. Nic nie jest mi bardziej 
niemiłe niż snobizm. Musimy się jednak liczyć z faktami, a to by nie leżało 
w dobrze rozumianym interesie tej pani.
  Poświęcenie własnej przyjemności dla zaoszczędzenia bólu Josephine 
przemawiało bardzo silnie do idealistycznej umysłowości Roisin, lecz 
mimo wszystko musiała się zastanawiać, czy to naprawdę jest konieczne. 
Ale Jimmy, z tym swoim dyskretnym makiawelizmem, podsunął jej znów 
jakiegoś księżyka, który utrzymywał jej umysł w stanie spokoju przez parę 
miesięcy, dopóki z kolei nie zaczęła się
zastanawiać, jakiego rodzaju człowiekiem może być doktor.
  — Hm, Paddy to taki gość, który może wydałby ci się interesujący — 
mówił Jimmy nabijając fajkę z zamyśloną miną. — To znaczy, jako 
przedmiot studiów. Ale, niestety, w naszej sytuacji nie bardzo możemy go 
zaprosić. Bo, widzisz, Paddy jest ateistą.
  — Ateistą? — Roisin natychmiast się ożywiła. Nigdy w życiu nie 
widziała ateisty. — Nic mi o tym nie mówiłeś.
  — No wiesz, nie wypada mówić takich rzeczy o przyjaciołach — odrzekł 
Jimmy w poczuciu swej lojalności. — Ale Paddy mógłby na przykład 
odezwać się agresywnie w obecności poczciwego księdza Joe'ego i bardzo 
go tym zdenerwować.
  Było to, rzecz prosta, zwyczajne oszczerstwo; doktor nie potrafiłby 
zachować się agresywnie w stosunku do nikogo, ale Roisin nie wiedziała o 
tym i musiała zadowolić się tą wymówką. Wreszcie Jimmy, nagłowiwszy 
się przedtem niemało, odgrzebał jakiegoś starego businessmana, który za 
młodu malował akwarele i znał absolutnie wszystkich, tak że którejś nocy 
sam Yeats odwiózł go pijanego do domu. Ale rozmowa starego pana z 
Roisin musiała chyba bardzo przypominać jego niegdysiejszą rozmowę z 
Yeatsem. W tym
  

czasie przyszedł na świat mały Liam i uwaga Roisin odwróciła się na długo 
od wszystkiego innego. Tyle tylko, że nawet w tym okresie wymykała się do 
sąsiadki, żony optyka, na filiżankę herbaty albo kieliszek wina — byleby 
uciec od księży. Żona optyka była kobietą sprytną i lubiła się wtrącać do nie 
swoich rzeczy. Nie wiedziała, o co chodzi Jimmy'emu, ale zorientowała się, 
że usiłuje on zachować żonę wyłącznie dla siebie, i to jej wystarczyło.
  Któregoś wieczoru, gdy doktor siedział z Jimmym w hal-lu hotelu 
Wicklowa, zajrzała tam Josephine Hanrahan. Doktor był bardzo uprzejmy i 
bardzo lubił Josephine, więc zerwał się od stolika dając jej znaki rękami.
  — Nie wstawaj, Paddy, nie fatyguj się — powiedziała. — Nie mam 
zamiaru tu zostać. Jeżeli nie jestem dla kogoś dosyć dobra, żeby z nim pić w 
jego domu, to nie widzę powodu, dla którego miałabym to robić w publicz-
nym lokalu.
  — No nie, naprawdę, Josephine! — zaprotestował Jimmy.
  — Nie myślałam, że tak postąpisz — odparła z goryczą. — Naprawdę, 
Jimmy, nie przypuszczałam. Zdawało mi się, że jesteś człowiekiem zbyt 
dużego formatu, żeby porzucać swoich starych przyjaciół.
  Jimmy spojrzał z uroczystą miną na doktora, potem na Josephine, i 
wyciągnął w ich stronę obie ręce.
  — Czy wyglądam na człowieka, który porzuca swoich starych przyjaciół? 
— zapytał triumfującym tonem.
  — O, jesteś na to za chytry — stwierdziła Josephine. — Nie zrobisz nic 
takiego, co by rzucało się w oczy. Ale nie chcesz nas zaprosić do siebie i nie 
chcesz, żebyśmy poznali twoją żonę. Czy Paddy u was był?
  — Nie, kochanie, nie byłem — wtrącił się doktor, usiłując nadać swemu 
głosowi brzmienie jak najbardziej przymilne. — Może jednak zdecydujesz 
się wypić kieliszeczek?
  — Na pewno nie, Paddy. — Nikt nie mógł jej zmusić do milczenia. 
Zwróciła się znów do Jimmy'ego. — Ale zapraszasz do swego domu ludzi, 
którzy jeszcze rok temu z tobą nie rozmawiali i nie rozmawialiby jutro, 
gdybyś nie miał kieszeni wypchanych pieniędzmi.
  

  Jimmy zdjął okulary i otarł chusteczką długą, bladawa twarz, jakby 
chciał przed nimi odsłonić, ukryte dotychczas, swoje prawdziwe rysy. 
Spróbował zagrać rolę wy-mizerowanego, cierpliwego, przepracowanego 
ojca rodziny i trzeba mu oddać sprawiedliwość, że grał ją dobrze.
  — Moja kochana — powiedział życzliwym tonem, kiwając okularami 
na palcu — w moim zawodzie jestem zmuszony przyjmować na stopie 
towarzyskiej ludzi, którzy mnie nic nie obchodzą. — Urwał na tym i 
sięgnął po melonik. — To jest tylko fasada. Dobrze ci o tym wiadomo.
  — Łżesz, drogi Jimmy! — odpaliła szeptem. — Znam twoje wady. 
Przypuszczalnie znam je nawet lepiej niż ty. Ale małostkowy nie jesteś ani 
wyrachowany, ani skąpy.
  Wyprostował sięy uśmiechnął, uchylił przed nią melonika.
  — Dziękuję ci, moja droga.
  — Nie dałeś mi dokończyć. Nie powiedziałam, że nie jesteś zazdrosny.
  — Zazdrosny? — powtórzył, jakby nie rozumiał, o co jej chodzi.
  — Tak, zazdrosny.
  — Ależ o kogo, Josephine? — zapytał z kunsztownie wypracowanym 
zdumieniem, którego szczerość nie wydawała się przekonująca.
  — O swoją żonę.
  — Z tego widać, jak dużo wiesz o Roisin.
  — Nie, z tego widać, jak dużo ty o niej wiesz. Boisz się, żeby nie 
zrobiła tego samego, co robią inne żony... dobrze ci znane.
  Doktor nie wiedział, gdzie podziać oczy. Jimmy'emu także to się nie 
podobało.
  — Doprawdy, Josephine — zauważył — posuwasz się trochę za daleko, 
mimo że to jesteś ty.
  — Nigdy w życiu, mój Jimmy, nie popełniłeś większego błędu — 
odrzekła ze wzgardą. — I będziesz tego żałował.
  — Kobietom przychodzą do głowy nadzwyczajne pomy
  

sły — stwierdził Jimmy, gdy Josephine odeszła. — Mam nadzieję, że ten 
mąż już przestał jej dokuczać.
  Doktor widział, że Jimmy jest wzburzony. Tego wieczora nie osiągnął 
stadium maślanych oczu i rozstali się na przystanku autobusowym przy 
Trinity College. Doktor oddalał się zamyślony. Bo on także był w domu 
optyka i dziwił się potem, z jakiej racji, u licha, został zaproszony i 
dlaczego żona optyka tak bardzo nalegała, żeby ich znowu odwiedził. 
Zaczynał wyczuwać, że wciągnięto go w jakąś intrygę.
  Kiedy tam poszedł z następną wizytą, zobaczył w kącie saloniku Cona 
Bishopa i wtedy zrozumiał, że się nie mylił. Con także należał do dawnej 
paczki. Ten pobudliwy młody mężczyzna, mówiący oksfordzkim 
akcentem, był architektem. Z żoną optyka flirtował zupełnie tak samo, jak 
flirtował z każdą kobietą. Doktor siedział obok jakiegoś drugiego lekarza i 
popijał whisky, gdy wtem drzwi się otworzyły i weszła Roisin Maguire. 
Nie zwracając uwagi na resztę towarzystwa, od razu podeszła do doktora, 
wzięła go za ręce i zaciągnęła na kanapę.
  — Od dawna pragnęłam z panem porozmawiać — powiedziała żarliwie, 
patrząc mu prosto w oczy.
  — W takim razie to jest wzajemne. — Jeszcze nigdy nie spotkał się z 
tego rodzaju techniką, jeżeli rzeczywiście była to technika, bo co do tego 
nie miał pewności. — Ale teraz nie widuję Jimmy'ego tak często jak 
kiedyś.
  — Ba, a któż go widuje? — Głos jej jakby zmatowiał.— Nie można go 
wypatrzyć między tymi księżmi. Jestem ogromnie przywiązana do religii, 
pan może myśli, że nie, ale naprawdę jestem przywiązana... tylko nie 
wytrzymuję, jak w domu kręci się za dużo księży. Możliwe, że panu nie 
powinna bym tego mówić, ale nie mogę się powstrzymać.
  — Dlaczego, na miłość boską, nie miałaby pani mnie o tym mówić? — 
spytał doktor, zakłopotany jej sposobem bycia.
  — Nie, nie. nie powinnam... nie wobec ateisty. Doktor miał właśnie 
zapytać, kto jej to powiedział, ale
  

podeszła do nich pani domu, która uznała, że wszystko odbywa się o wiele 
za szybko i zanadto ostentacyjnie. Mimo to Roisin nie wypuściła rąk 
doktora ze swoich. Obejrzała się przez ramię na panią Lacey i 
powiedziała:
  — Ach, Kitty, przecie tak długo czekałam na okazję porozmawiania z 
panem. Bądź zacną duszą i przynieś mi drinka. Wszystko jedno co. Każdy 
alkohol jednakowo na mnie działa... Okropna jestem, prawda? — zwróciła 
się do doktora. — Nie potrafię w ogóle odróżnić jednego trunku od 
drugiego. — Nie obchodził jej jednak ani alkohol, ani towarzystwo. 
Znajdowała się w jakimś transie czy zachwyceniu, jak somnambulik 
przeżywający swój sen. — Proszę mi powiedzieć, czy to pan zapłacił 
kaucję za Jim-my'ego, jak go aresztowali w Limerick?
  — Nie — odparł ubawiony — niestety, zrobił to Con, ten jasny blondyn 
tam pod ścianą.
  — Z nim także chcę porozmawiać — rzekła ściskając doktorowi ręce. 
— Ciągle o was słyszę. A wtedy, tamtego wieczoru, była z nim w 
samochodzie jakaś kobieta, prawda? Jimmy nie chce mi powiedzieć, kto 
to taki. Prawdziwy czort z niego. Nie wie pan, czy to była Josephine 
Hanra-han?
  — Nie — rzekł doktor ostrożnie — nie zdaje mi się, żeby to była ona. 
— Doskonale wiedział, kim była tamta kobieta, ale wyczuwał, że to grunt 
niebezpieczny.
  — Nigdy nie chce mi nic powiedzieć — użalała się Roisin. — Ale 
strasznie bym chciała ją poznać... to znaczy Josephine.
  — Przypuszczam, że i ona chętnie by panią poznała — odparł 
uprzejmie.
  — Ach, niech pan tylko posłucha, Paddy — szepnęła kładąc mu dłoń na 
kolanie. — Zaprowadzi mnie pan do niej któregoś wieczoru? Naturalnie, 
nie może pan o tym powiedzieć Jimmy'emu. Bo on ma jakieś idiotyczne 
wyobrażenie, że Josephine należy do gorszej sfery.
  — Do gorszej sfery? Pani Hanrahan?
  — Ależ oczywiście, ma pan rację, przecież mój ojciec najzwyczajniej 
pilnował porządku w domu towarowym
  

Pod Arkadami — zgodziła się niecierpliwie. — Namówiłabym Kitty 
Lacey, zęby ją zaprosiła tutaj, tylko ze Krtty jest piekielnie wścibska. 
Chciałaby wiedzieć, co kto jadł na obiad. A ja nie umiem się 
powstrzymać, żeby wszystkiego przed nią nie wypaplać. Już taka jestem, 
Paddy. Po prostu papla. To okropne, prawda? Czy pan zwrócił uwagę, jak 
ja teraz paplam?
  Sama myśl, że ktoś mógłby użyć słowa „paplanina" dla określenia 
czegoś tak zachwycającego jak rozmowa Roisin, zaszokowała doktora 
równie silnie jak to, że jego nazwano ateistą, a JosepKine kobietą z 
gorszej sfery. Jednocześnie zaczynał pojmować, jaki to sen nadaje 
Roisin ten wyraz somnambuliczki. Był to sen o Jimimym. Rozkoszowała 
się myślą, że Jimmy jest mężczyzną szalonym, romantycznym, 
zuchwałym, i kiedy czyściła jego buty, gotowała obiad albo kąpała 
dziecko, wizja ta podtrzymywała ją na duchu.
  Doktor był tym wzruszony i wkrótce potem zaprowadził Roisin do 
domku Josephine na Rathgar. Odczuwał z tego powodu nerwowy lęk, 
ale, jak już powiedziałem, doktor raczej lubił sytuacje, w których musiał 
się denerwować. . Zresztą Roisin była tak strasznie zdenerwowana, że 
uspokajając ją on sam odzyskał spokój. Przez całą drogę bez ustanku 
„paplała", według własnego określenia.
  — Paddy, proszę mi powiedzieć, czy pan mnie uważa za wariatkę? Ja 
sama czasem myślę, że jestem niespełna rozumu. Co zrobi Jimmy, jak 
się dowie? Może mnie zabić. Czy nigdy pan nie zauważył, że on jest 
uderzająco podobny do Henryka VIII? Czasem go tak nazywam. Ale on 
tylko się ze mnie śmieje.
  Doktor także roześmiałby się na myśl o tym, że można porównywać 
ascetyczny wygląd Jimmy'ego, przypominający świętych z obrazów El 
Greca, z Henrykiem VIII, ale teraz, gdy zorientował się, że Roisin tęskni 
właśnie do tego wątku w osobowości swego 'męża, przyszło mu do 
głowy, że gdyby sprawa nie była tak bardzo delikatna i gdyby Jimmy 
pozostawał z nim nadal w tak bliskich stosunkach jak dawniej, może nie 
zaszkodziłoby zwrócić mu uwagę, że od czasu do czasu leciutkie 
przypieczenie płonącą głownią
  

spotkałoby się w jego domu z dobrym przyjęciem. Jimmy jednak gasił w 
sobie starannie każdą żarzącą się trzaskę — czy to dlatego, jak sądziła 
Josephine, że był zazdrosny, czy też dlatego, że chciał zdobyć pozycję w 
świecie, a może z jeszcze innego powodu, którego doktor na razie nie 
umiał wskazać palcem. Nie czuł już urazy do Jimmy'ego za zdradę 
przyjaźni. Gotów był prawie użalać się nad nim.
  Wizyta u Josephine wypadła doskonale. Otworzyła im z takim 
uśmiechem, jakby za chwilę miała się rozpłakać, ale w miarę jak Roisin 
trajkotała i trajkotała, napięcie nerwowe Josephine ustępowało. Gdy 
Roisin poszła na chwilę na^górę, Josephine zwróciła się do doktora.
  — Ach, ten oszukaniec! Ależ mu spadło szczęście z nieba, co?
  — Pewna jesteś, moja droga, że to istotnie szczęście? — zapytał doktor 
z nutką powątpiewania.
  — A niby dlaczego nie? Czy jest w tym coś niedobrego?
  — Nie. Ale sama mówiłaś, zdaje się, że będzie tego żałował.
  — Ach, to! — odparła wzruszając ramionami. Jak wszystkie kobiety, 
nie miała odwagi swoich intuicyjnych przekonań.
  Roisin wróciła po tej wizycie do domu i zaczęła się awantura. Gdyby 
wracała z randki z jakimś obcym mężczyzną, nie mogłaby czuć się 
bardziej przerażona. Bo dopiero teraz, po fakcie, zdała sobie sprawę ze 
swej dwulicowości. Co gorsze, umówiła się z Josephine na lunch i na 
wspólne zakupy w przyszłym tygodniu. Uklękła w swoim pokoju przed 
obrazem Najświętszego Serca Jezusowego i zaczęła się modlić o siłę 
ducha, aby móc powiedzieć o tym Jimmy'emu. Tłumaczyła 
Najświętszemu Sercu Jezusowemu — jak przedtem doktorowi i jak 
tłumaczyłaby każdej innej osobie — że nie potrafi niczego zachować w 
tajemnicy. Najświętsze Serce Jezusowe wie, że ona jest paplą. I prosiła 
Najświętsze Serce Jezusa, żeby nie pozwoliło Jim-my'emu za bardzo się 
na nią wściekać. Wreszcie, gdy już skonstruowała z tego wydarzenia 
prawdziwy kryzys, opowiedziała o wszystkim Jimmy'emu tonem 
nonszalanckim,
  

który doprowadziłby do wściekłości każdego mężczyznę, nawet bez takiej 
przeszłości, jaką miał Jimmy.
  — Ach, prawda, Jimmy, wiesz, kogo dzisiaj spotkałam? Josephine 
Hanrahan. — Nie otrzymała na to żadnej odpowiedzi. — Mój Boże — 
szczebiotała dalej w rozpaczy — cóż to za urocza kobieta. Dlaczego nie 
pozwalałeś mi poznać ją wcześniej? Wstąpiliśmy do niej na chwilę.
  — Wstąpiliśmy?
  — Tak, bo spotkałam ją właśnie, jak szła z Paddym, i zaprosiła nas do 
siebie.
  Jimmy wystukał popiół z fajki i powoli odwrócił się ku niej. Przeraziła 
się jego wyglądu. Twarz miał starą, zgorz-. kniałą, zapadniętą.
  — Czy to znaczy, że masz zamiar mnie lekceważyć? — zapytał.
  — Lekceważyć ciebie? — wykrztusiła z trudnością, obciągając 
nerwowo suknię. — Ależ ja ciebie nigdy nie lekceważę. Obiecałam, że 
pójdę z nią na lunch. Jimmy, czy w tym jest coś złego?
  — To się dopiero okaże.
  — Ale cóż innego mogłam powiedzieć? Nie chciałam jej urazić.
  — Mogłaś ją grzecznie zbyć. Jak zbyłabyś każde niestosowne 
zaproszenie.
  — Ale ja nie rozumiem, co w tym było niestosownego. Polubiłam tę 
panią, chociaż tak krótko ją widziałam.
  — Właśnie o to chodzi... tak krótko ją widziałaś — podchwycił Jimmy, 
podnosząc ostrzegawczo palec. — Nie znasz naprawdę tej kobiety, a ja ją 
znam. Wolałbym nie mówić o pewnych sprawach, które jej dotyczą. 
Wolałbym nie mówić takich rzeczy o dawnej znajomej.
  — Jakich rzeczy, Jimmy? — spytała Roisin z zaciekawieniem.
  — Powiedziałem, że wolałbym o tym nie mówić — uciął surowo 
Jimmy. Ale dzięki swemu adwokackiemu doświadczeniu wyczuł 
prawdopodobnie, że nie brzmi to przekonująco. Tu potrzebne były 
dowody. — Nie przypominam sobie dokładnie, ale w swoim czasie sporo 
mówiono o ja-
  

kiejś młodej dziewczynie z Drumcondra, która wyskoczyła przez okno z 
trzeciego piętra.
  — W Drumcondra? — wykrzyknęła wesoło Roisin, której zawsze 
sprawiało trudność przystosowanie się do tonu drugiej osoby. — Gdybym 
ja mieszkała w Drumcondra, to z pewnością także bym wyskoczyła przez 
okno.
  — Może to się zdarzyło nie w Drumcondra — ustąpił Jimmy. — W 
każdym bądź razie zabiła się. Nie twierdzę, żeby cokolwiek dowiedziono 
Josephine. Jeśli chodzi o moje zdanie, to może ona być równie niewinna 
jak ty. Ale nikt się nie pali do towarzyskich stosunków z tego rodzaju 
osobami. Tym bardziej, jeżeli się wałęsa z takim typem jak Paddy 
Baldwin.
  — Na miłość boską, chyba nie chcesz przez to powiedzieć, że między 
nimi coś jest? — zawołała Roisin. — Nie uwierzę ani jednemu słowu na 
ten temat. Moim zdaniem, on się czuje samotny, a ona po prostu mu 
matkuje.
  Jimmy zaśmiał się sarkastycznie; Roisin spojrzała na niego ze 
.zdziwieniem.
  — Paddy to mój stary przyjaciel — powiedział — toteż bynajmniej nie 
mam ochoty go krytykować. Ale jego matka, niech odpoczywa w pokoju, 
mogłaby powiedzieć ci o nim prawdę.
  — Matka? — powtórzyła Roisin z niedowierzaniem. — Przecież 
Josephine mówi, że on był rozkochany w matce.
— Umarła ze zgryzoty — oznajmił Jimmy. A potem uczynił coś 
niesłychanego. Upadł przed nią na
kolana i złożył błagalnie ręce. Można sobie wyobrazić Jim-
my'ego na kolanach — sześć stóp wzrostu!
  — Roisin — prosił ją — trzymaj się z daleka od tej paczki, zrób to dla 
mnie, dobrze? Jesteś dla nich za dobra. Zepsują cię tylko, jak zepsuli już 
innych, po prostu dla zabawy. Znam ich od dawna i przeklinam te czasy, 
kiedy miałem z nimi cośkolwiek wspólnego. Żeniąc się z tobą pragnąłem 
właśnie oderwać się od tego wszystkiego. Jest jeszcze coś — dodał 
przymykając powieki i spoglądając na nią z dołu z wyrazem udręki, jak 
ślepiec żebrzący o pensa. — Nie chciałem ci mówić, ale lepiej, żebyś 
wiedziała,
  

zanim będzie za późno. Wszyscy w mojej rodzinie byli psychicznie 
niezupełnie w porządku. Oczywiście, ze strony ojca. Nie mógłbym znieść 
wstrząsu psychicznego. Mój stryj dostał przed śmiercią pomieszania 
zmysłów. Chyba nie chciałabyś mnie wpędzić w obłęd?
  — Twój stryj? — zdumiała się Roisin. — Który?
  — Willie — odrzekł pokornie. — Trzymaliśmy to
w wielkiej tajemnicy. Nie chcieliśmy, żeby ktokolwiek wiedział.
  — Uważam — oburzyła się całkiem serio — że mnie można było 
powiedzieć o tym wcześniej.
  Jakkolwiek widok tego wspaniałego mężczyzny u jej stóp wydawał się 
Roisin niezwykły, teraz myślała nie o nim. Myślała o małym Liamie. Liam 
był dziwnym dzieckiem. Nie znosił, żeby mu czegoś odmawiano, a jeżeli 
ktoś do niego przemówił surowym tonem, darł się ze złości wniebogłosy. 
Czy to możliwe, żeby Liam odziedziczył rodzinną skazę, i czy ona w 
swojej nieświadomości nie pogarszała sprawy frustrując go zamiast 
podtrzymywać na duchu i ustępować? Po raz pierwszy naprawdę rozgnie-
wała się na Jimmy'ego i poszła na górę, aby popatrzyć na dziecko; uklękła 
obok łóżeczka i przyrzekła Najświętszemu Sercu Jezusowemu, że już 
nigdy nie sprzeciwi się swemu synkowi, choćby chciał od niej nie wiem 
czego.
  Roisin była poważną młodą kobietą, wiedziała, że nie może narażać na 
szwank swego małżeństwa czyniąc coś, czego Jimmy by nie pochwalał, 
toteż zatelefonowała do Josephine i wymówiła się chorobą. Ale była także 
bardzo kiepskim kłamczuchem. Josephine, która chętnie ściągnęłaby z 
siebie koszulę, aby poratować bliźniego, usłyszawszy o chorobie Roisin 
oświadczyła, że natychmiast do niej przybędzie i zajmie się domem. 
Wówczas Roisin zabrakło odwagi i zaprosiła Josephine do siebie na 
herbatę. Okropnie się tym denerwowała, wiedziała bowiem, że wyjaśnia-
nie zawiłych spraw nie należy do jej specjalności, zwłaszcza jeśli wymaga 
mówienia rzeczy nieprawdopodobnych, i była pewna, że Josephine 
przejrzy wszystko na wylot. Rzeczywiście, przejrzała.
  

  Już po pięciu minutach zorientowała się, że Roisin działa pod dyktando 
Jimmy'ego, i aż zbladła z wściekłości. Dosyć już było tego, że nie chciał jej 
zaprosić do swego domu, ale żeby wyraźnie dawać do zrozumienia, że nie 
uważa jej za odpowiednie towarzystwo dla swojej żony, o, to już za wiele! 
Kiedy zdarzało mu się, jako kawalerowi, zachorować, po prostu pakował 
swoje rzeczy w torbę podróżną, sprowadzał się do jej domu i pozostawał u 
niej aż do wyzdrowienia. Opowiedziała o tym Roisin, ale ta potrząsnęła 
tylko głową w rozpaczy.
  — Cóż ja mogę zrobić? — spytała.
  — Co się pani żywnie podoba — odrzekła Josephine. — Ja nie 
pozwoliłabym swojemu mężowi, żeby mi rozkazywał.
  Nieszczęsna Roisin zrozumiała, że wyjaśnienie tylko częściowe nic tu nie 
pomoże.
  — To jedynie dlatego, Josephine — wyznała wreszcie — że boję się 
przeciwstawiać Jimmy'emu. Widzi pani, to jest rodzinne. Stryj Jimmy'ego 
był troszkę nienormalny.
  — Pierwszy raz o tym słyszę.
  — No tak, szczerze mówiąc, ja także dowiedziałam się o tym dopiero 
teraz.
  — Ale kto pani to powiedział? — nalegała Josephine.
  — On sam, Jimmy. Mówił, że każde zdenerwowanie jest dla niego 
groźne.
  — I pani jest zupełnie pewna, że on nie zmyśla?
  — Czy ktoś powiedziałby taką rzecz o własnej rodzinie, gdyby to nie 
była prawda? Przecież byłoby to czyste wariactwo. Już wolę, niech to 
będzie prawda. Chyba pani nie myśli, że jest inaczej? — dodała 
niespokojnie.
  — Zbadanie tej sprawy biorę na siebie — odparła Josephine z 
zawziętością.
  — Ale jeżeli to jest nieprawda — zapytała płaczliwie Roisin — to może i 
matka Paddy'ego nie umarła ze zgryzoty?
  — Matka Paddy'ego? — wykrzyknęła Josephine. — Ona uwielbiała 
ziemię, po której stąpał. I miała za co uwiel
  

biać. Nie mam pojęcia, Roisin, co naszło pani męża. Jak długo go znałam, 
nigdy nie wygadywał takich kłamstw.
  — Nie kłamstwo jest straszne w tym wszystkim — odparła z rozpaczą 
Roisin. — Josephine, nie pisnęłam nikomu słówka na ten temat i teraz nie 
mówiłabym o tym, gdybym nie wiedziała, że to nieprawda. W gruncie 
rzeczy przez cały czas wiedziałam, że to nieprawda. Pani mnie rozumie? 
Mówię jedynie po to, żeby pani dowieść, jaki on jest szalony. Tamta 
kobieta z Drumcondra, która rzekomo popełniła z pani powodu 
samobójstwo...
  W tym momencie Josephine omal że sama nie dostała szału i tylko 
poczucie lojalności w stosunku do Roisin powstrzymało ją od tego, aby 
natychmiast udać się do kancelarii Jimmy'ego i zażądać odwołania na 
piśmie. Zresztą i tak niczego to nie zmieniło. Bo jedyne wrażenie, jakiego 
nie wolno mężczyźnie posiać w umyśle własnej żony, to wrażenie, że 
kieruje się on uczuciem i brak mu wewnętrznej równowagi; kobieta z 
miejsca zaczyna uważać, że cały ciężar osądu i decyzji spada na jej barki, a 
każda, która tak myśli, przestaje szanować swojego męża. Toteż Roisin 
podtrzymywała nadal stosunki z dawną paczką, wypijała po jednym 
kieliszku, co za każdym razem wprawiało ją w stan miłego szere-mere, i 
zapłonęła gwałtownym afektem do Cona Bishopa, którego oksfordzki 
akcent przypominał jej prawdopodobnie Henryka VIII. Roisin i Josephine 
były sobie nawzajem bardzo oddane, jakkolwiek nie w takim układzie, jak 
by Roisin pragnęła, to jest z Josephine w roli powiernicy, której 
opowiadałaby o swej namiętnej miłości do Jimmy'ego. Była raczej 
powiernicą wysłuchującą wątpliwości co do osoby Jimmy'ego, kobietą, do 
której Roisin pędziła jak w dym, ilekroć wynikło jakieś nieporozumienie 
między nią a mężem. Jimmy natomiast, odgrodzony raz na zawsze od 
dawnych przyjaciół przez swoje kalumnie, zaczął wieczorami chodzić do 
kaplicy i modlił się, aby jego żona nie popełniła tego, do czego mógłby ją 
zmusić chyba jedynie wstrząs całej natury;
w domu komenderowała nim jak dzieciakiem.


OPINIA PUBLICZNA
  Tak, wiem, o czym myślisz. Myślisz, jak by to było przyjemnie 
mieszkać w małym miasteczku. Mógłbyś mieć królewskie życie w takim 
domu ze ślicznym ogrodem i z samochodem, żeby można było wyskoczyć 
do miasta, ile razy zachce się towarzystwa. Mieszkając w Dublinie, o dwa 
kroki od przystani statku pocztowego, i pisząc różne kawałki dla 
amerykańskich czasopism, wyobrażasz sobie, że mógłbyś mieszkać tutaj i 
pisać, co ci się żywnie podoba, o MacDunphym z naszej Rady Hrabstwa. 
Zauważ, wcale nie twierdzę, że nie mógłbyś cholernie dużo powiedzieć na 
jego temat! Ja sam od czasu do czasu mówiłem o nim to i owo. Chodzi mi 
tylko o to, że nie mówiłbyś o nim długo. To miasteczko łamało twardszych 
ludzi niż ty. Mnie złamało, a — wierz mi — nie jestem kurczęciem.
  Kiedy dziesięć lat temu przyjechałem tu po raz pierwszy, myślałem 
dokładnie to co ty i co myślą wszyscy. W owym czasie — a dzisiaj nic 
prawie się nie zmieniło — w całym miasteczku nie było jednego 
mężczyzny pracującego w wolnym zawodzie, który trzymałby w domu 
gospodynię poniżej sześćdziesiątki, bo każdy się bał, co ludzie mogliby o 
tym powiedzieć. Właściwie chyba jeszcze i teraz zauważyłbyś, że żadnego 
z nich nie można nazwać, jak to się mówi, „szczęśliwie" ożenionym. W 
zbyt wielkim pośpiechu decydowali się na małżeństwo.
  O, ja naturalnie nie zamierzałem popełnić tego błędu!
  

Kiedy poszedłem do biura pośrednictwa wybierać gospodynię, wybrałem 
niejaką Bridie Casey, ładniutką siedemnastoletnią dziewuszkę z wioski na 
wybrzeżu. Jednocześnie przedsięwziąłem środki ostrożności. Pojechałem 
tam któregoś dnia, gdy dziewczyna została w domu, obejrzałem sobie ich 
chatę, porozmawiałem z matką, wypiłem filiżankę herbaty i już nie 
potrzebowałem żadnych rekomendacji. Wiedziałem, że gdyby Bridie w 
czymkolwiek źle się spisała, jej matka nie będzie się ociągać z wymie-
rzeniem odpowiedniej kary. Pozostawała już tylko jedna sprawa, kt3rą 
chciałem wybadać.
  — Powiedz mi, Bridie, czy masz chłopca? — spytałem.
  — Nie, panie doktorze, nie mam — odrzekła z niewinną miną, która 
mnie bynajmniej nie zwiodła. Lekarz przyzwyczaja się szybko do 
niewinnych min.
  — Hm, w takim razie powinnaś się jak najprędzej o niego postarać — 
powiedziałem na to — bo inaczej nie zatrzymam cię u siebie.
  Bridie roześmiała się, jakby myślała, że tylko żartuję. Ale ja wcale nie 
żartowałem. Bo gospodyni czy pokojówka bez własnego faceta to prawie 
gorzej niż kokoszka z jajem.
  — Tu nie ma nic do śmiechu — zwróciłem jej uwagę. — Kiedy już 
będziesz miała chłopca... jeżeli naprawdę go nie masz... to możesz mu 
powiedzieć, że pozwalam pić moje piwo bez ograniczeń, ale gdybym cię 
kiedy przyłapał na rozcieńczaniu wodą whisky w butelce, to z miejsca cię 
wyleję.
  A teraz uważaj, nie pomyliłem się ani co do Bridie, ani co do jej matki. 
Możliwe, że dziewczyna nie nadawałaby się do hotelu Shelbourne, ale to, 
co ugotowała, było ugotowane smacznie, a to, co wyczyściła, wyglądało 
czysto. Mało tego, potrafiła otaksować pacjenta lepiej niż ja. Nie 
chciałbym, żebyś mnie źle zrozumiał; jako gosposie czy pokojówki 
Irlandki są najczęściej do niczego, ale dziewczynie z dobrej irlandzkiej 
rodziny każda rzecz wychodzi jak z płatka. Była taka ładna, że znajomi, 
którzy odwiedzali mnie w domu, nieraz naturalnie robili różne uwagi na 
nasz temat, ale to tylko przez zazdrość. Sami nie mieli
  

odwagi zatrudnić u siebie przystojnej dziewczyny, bo co by ludzie na to 
powiedzieli. Ale ja wiedziałem, że dopóki dziewczyna ma własnego 
mężczyznę do pilnowania, nie ściągnie na mnie żadnego kłopotu.
  Nie, moje beztroskie życie domowe zburzyło coś całkiem innego. Może 
ty tego nie zrozumiesz, ale w takim miasteczku trzeba diabelskiej sztuki, 
żeby wydębić gotówkę od pacjentów. Będą ci dawać wszystko, co tylko 
możesz sobie wyobrazić, wszystko prócz pieniędzy.
  Tutaj każdą rzecz robi się na zasadzie ,,przyjaźni", jak oni to nazywają. 
Przypuszczam, że to sklepy zaprowadziły ten zwyczaj, gdyż od stałego 
klienta właściciel sklepu zawsze oczekuje, że będzie u niego zadłużony, a 
gdyby spłacił swój dług, oznaczałoby to wojnę na noże. Ludzie uważają, 
że adwokat czy lekarz powinien oczywiście żyć w taki sam sposób, toteż 
zamiast pieniędzy dostajesz prezenty: drób, masło, jaja i mięso w takich 
ilościach, że nawet 'duża rodzina nie dałaby temu rady, a cóż dopiero 
mówić o kawalerze. Przyjaźń to bardzo piękna rzecz, ale między nami 
mówiąc, człowiek zdany w początkach swej kariery wyłącznie na przyjaźń 
nie ma najlepszych widoków.
  Miałem jednego pacjenta, nazywał się Willie Joe Corco-ran i mieszkał 
w Ciashanaddig — pochowałem biedaka w zeszłym roku i teraz już mi 
lżej. Otóż ten Willie Joe musiał być przekonany, że grozi mi stale śmierć 
głodowa. Którejś niedzieli wróciłem do domu po mszy o dwunastej i gdy 
podszedłem do barku, aby nalać sobie szklaneczkę whisky, poczułem jakiś 
bardzo niezwykły zapach. Lekarze są naturalnie uwrażliwieni na zapachy 
— musimy być na nie wrażliwi — i nie zaznałbym spokoju, gdybym nie 
zlokalizował źródła tej woni. Przeszukałem więc pokój, przeszukałem 
hali, wetknąłem głowę nawet do sypialnych pokojów na górze i dopiero na 
samym końcu zajrzałem do kuchni. Znając Bridie, ani przez chwilę nie 
kojarzyłem tego zapachu z nią. Gdy wszedłem, stała w czyściutkim bia-
łym kitlu, zajęta gotowaniem obiadu, i odwróciwszy się spojrzała na mnie.
  

  — Bridie, cóż to za smród, u diaska?
  Skrzyżowała ręce na piersiach i wsparła się o ścianę. Śliczna 
dziewuszka, nie znalazłbyś ładniejszej we wszystkich pięciu hrabstwach.
 ^— Jużem panu mówiła — powiada mi tym swoim cienkim, wysokim 
głosikiem — to ta połówka wołowiny, co ją
we czwartek zostawił Willie Joe Corcoran. Zapaskudziła mi cały dom.
  — Przecież kazałem ci to wyrzucić.
  — Kazał pan — mówi ta smarkata takim tonem, jakby przemawiała do 
najbardziej nierozsądnego człowieka na świecie — tylko pan nie 
powiedział, gdzie mam wyrzucić.
  — A co się stało z pojemnikiem na śmieci?
  — Co się stało z pojemnikiem na śmieci? — powtórzyła. — Nic się nie 
stało, tylko że śmieciarze będą dopiero we wtorek.
  — Na miłość boską, dziewczyno, czy w takim razie nie mogłaś tego 
wyrzucić przez mur na pole?
  — Na pole! — wykrzyknęła o całą oktawę wyżej, aż głos jej zabrzmiał 
jak ćwierknięcie konającego wróbel-^ — A co by ludzie na to 
powiedzieli?
  — Nie wiem, jak mi Bóg miły, nie wiem — odparłem, chcąc się do 
niej dostroić. — A ty jak myślisz, co by powiedzieli?
  — Ludzie są tacy źli, że mogliby Bóg wie co powiedzieć. Przysięgam, 
musiałem na nią spojrzeć, żeby się upewnić, czy mówi poważnie. Oto 
siedemnastoletnia dziewczyna z buzią zakonniczki sugeruje mi rzeczy, 
których prawie nie mogę sobie wyobrazić.
  — Ależ, Bridie — rzekłem traktując to jako żart — chyba nie 
przypuszczasz, żeby mówili, że sprowadzam do domu trupy ze szpitala i 
kraję je na kawałki?
  — Gorsze rzeczy gadali — pisnęła cieniutko, a ja zrozumiałem, że 
wyrobiła sobie bardzo kiepskie mniemanie o możliwościach mojej 
wyobraźni. Ty piszesz książki, więc wydaje ci się, że wiesz to i owo, ale 
powinieneś posłuchać, o czym rozmawiają pobożne dziewczęta w tym 
miasteczku.
  — O mnie gadali? — spytałem ze zdziwieniem.
  

  — O panu i o innych — odrzekła Bridie. Wtedy, psiakrew, straciłem 
cierpliwość.
  — Nic dziwnego, że gadają — palnąłem — jeżeli takie idiotki jak ty 
zwracają uwagę na ich gadaninę.
  Jak mnie ktoś rozdrażni, to wpadam w okropną pasję, więc na razie 
Bridie wystraszyła się więcej mojej złości niż tego, co ludzie mogliby o 
niej powiedzieć.
  — Sprowadzę rano chłopca od Keneficka i każę mu to zabrać — 
zapewniła mnie. — Czy mam dać mu szylinga?
  — Możesz wrzucić tego szylinga do puszki dla biednych — burknąłem 
wściekły. — Jadę dziś na kolację do doktora MacMahona i sam to 
wywiozę. Jeżeli czyjakol-wiek opinia miałaby z tego powodu > ucierpieć, 
to niech ucierpi moja. Tyle powinna wytrzymać. I pozwól sobie 
powiedzieć, moja Bridie, że gdybym zwracał uwagę na to, co kto o mnie 
powie, to nie byłabyś w tej chwili tu, gdzie
jesteś.
  Zachowałem się wobec niej strasznie zjadliwie, ale przecież trzęsła mną 
złość. Ostatecznie musiałem wypić whisky i zjeść obiad wśród tej okropnej 
woni, wypełniającej cały dom, a Bridie, ogarnięta paniką, skakała koło 
mnie jak kura w napadzie hydrofobii. Gdy wychodziłem do spiżarni po tę 
połówkę wołowiny, wrzasnęła, jakbym jej nadepnął na odcisk.
  — Matko Boska! Nowy garnitur!
  — Nie martw się o mój nowy garnitur — mruknąłem. Owinąłem mięso 
w kilka gazet i wpakowałem do bagażnika w tyle samochodu. Zapewniam 
cię, że to nie była frajda. Pootwierałem wszystkie okna, ale smród mimo to 
był okropny, jechałem przez miasteczko niczym zawodnik w wyścigach, a 
ludzie na chodnikach zadzierali głowy jak myśliwskie psy i węszyli za 
mną.
  Nie przejmowałbym się tak bardzo tą historią, gdyby nie fakt, że 
niedziela jest jedynym dniem, jaki mam dla siebie. W tamtych czasach, 
kiedy jeszcze nie byłem żonaty, prawie zawsze jeździłem na kolację i karty 
do Jerry'ego MacMahona. Wiedziałem, że poczciwy Jerry czeka na tę 
okazję, bo żona trzymała go bardzo krótko, jeśli chodzi o picie.
  

  Zahamowałem na szczycie urwistego zbocza, chcąc wyrzucić tam 
mięso, ale właśnie w momencie gdy rozglądałem się za miejscem, z 
którego mogłoby się stoczyć na dół bez przeszkód, dostrzegłem wysoka, 
niedźwiedziowatą postać chłopa nadchodzącego drogą. Miał długą, 
melancholijną twarz i błędne spojrzenie. W jego wyglądzie było coś ta-
kiego, że wolałem, aby nie patrzył na to, co zamierzałem zrobić. Może 
uznasz, że to dziwne ze strony lekarza, ale taki jestem.
  —, Piękny dziś mamy wieczór — zagaduje ten chłop.
  — Prześliczny wieczór, dzięki Bogu — odpowiadam i żeby nie dawać 
mu pretekstu do zbytniej ciekawości, mówię jeszcze: — Co za przepyszny 
widok!
  — Juści — mruknął kwaśno, ledwie rzuciwszy okiem dokoła — widok 
niczego sobie, ale co z niego przyjdzie ludziom, co muszą tu żyć? Z 
samego widoku nie wyżyjesz, — Przekrzywił głowę i zaczął mi się 
uważnie przyglądać;
zrozumiałem, że popełniłem wielki błąd odzywając się do niego. — Pan to 
pewnie artysta? — zapytał.
  Może zauważyłeś, że jestem bardzo wrażliwy na ludzkie wścibstwo. 
Nie znoszę tego. Nawet gdy trzeba wypisać swoje nazwisko pod 
telegramem, robię to zawsze z przykrością, a już nienawidzę 
bezpośrednich pytań.
  — Jakim sposobem pan zgadł? — odrzekłem.
  — I pewnie — ciągnął chłop, odwracając się, aby raz jeszcze przyjrzeć 
się widokowi — jakby pan to-to wymalował, znalazłby się kupiec na taki 
malunek.
  — Właśnie miałem nadzieję, że się znajdzie. Znowu odwrócił się 'i tym 
razem szacował krajobraz z taką uwagą, jakby to była krowa na jarmarku.
  — Hm, za taki wielgi widok można by pewnikiem dostać z pięć funtów? 
— zauważył.
  — Pięć albo i więcej.
  — Dziesięć? — Oczy wyłaziły mu na wierzch.
  — Jeszcze więcej.
  — To przechodzi ludzkie pojęcie — wymruczał chłop i potrząsnął 
głową z rezygnacją. — Caluśki ten grunt
  

z pewnością tyle niewart. Nie dziwota, że dzieje się u nas tak, jak się 
dzieje. Szczęść Boże!
  — Szczęść Boże! — odpowiedziałem i patrzyłem za nim, gdy znikał 
wśród skałek, w bok od drogi. Poczekałem chwilę i raptem znów go 
dostrzegłem, wyglądającego zza skałki jak jakieś dzikie górskie 
zwierzę; pojąłem, że gdybym tam sterczał aż do samej nocy, to i tak nie 
zdołałbym się od niego odczepić. Myśl, że obraz może być wart tyle co 
krowa, całkowicie wytrąciła go z równowagi i prawdopodobnie uważał, 
że gdyby pozostał tu dostatecznie długo, to mógłby wyuczyć się tej 
sztuki, a wówczas wymalowałby tyle obrazów, ile kosztuje całe stado 
bydła. Świadomość tego człowieka nie wznosiła się ponad krowy. 
Toteż, choćbym miał nie wiem jak piekielnie się męczyć, nie mogłem 
przecież sprawić mu takiej satysfakcji, żeby zobaczył to, co naprawdę 
zamierzałem uczynić. Możesz to uznać za krótkowzroczność z mojej 
strony, ale taki jestem.
  Wsiadłem z powrotem do samochodu i jazda w dół, do knajpy Barneya 
Phelana nad samą zatoką. Knajpa Bar-neya jest w tych stronach najlepsza, 
a sam Barney to niezły typ; wysoki, z fantastycznie niebieskimi oczami, o 
byle co wpada w podniecenie, no a diabeł z niego wcielony, jeśli chodzi o 
plotki. Ledwie wychyliłem kieliszek, już mi nalewał drugi. Kilka razy 
miałem na końcu języka, żeby mu powiedzieć o swoim kłopocie, ale 
wiedziałem, że   ;
tego samego wieczora roztrąbiłby gościom w knajpie całą tę historię, 
która prędzej czy później dotarłaby do Wil-lie'ego Joe Corcorana. Jaki 
by nie był ten Willie Joe, nie chciałem mu sprawiać przykrości. To 
jeszcze jedna wielka moja słabość. Nie lubię nikomu sprawiać 
przykrości.
  Był to błąd, oczywiście, bo gdy wyszedłem z knajpy, od razu 
zobaczyłem owego chłopa z gór i jeszcze dwóch kmiotków; zaglądali 
do bagażnika w moim samochodzie, gdzie znajdowała się paka z 
mięsem. Na ten widok naprawdę ogarnęła mnie żądza mordu. Nie mogę 
ścierpieć tego rodzaju chamskiego wścibstwa.
— No — powiedziałem odpychając ramieniem chłopa z gór — mam 
nadzieję, że zobaczyliście coś ciekawego.


  W tej samej chwili z gospody wyszedł Barney, wycierając ręce w 
fartuch i szczerząc dwa przednie zęby jak łasica.
  — Panie doktorze, a co, dobierali się panu do wozu? — zwrócił się do 
mnie.
  — Ho, ho — mruknął niedźwiedziowaty chłop do swoich dwóch 
towarzyszy. — To tera już jest dochtorem!
  — A coś ty myślał, głupi, że kim jest ten pan, do stu par diabłów? — 
huknął Barney.
  — Jakżem gi? widział ostatni raz, to onże był malarz — odrzekł wariat.
  — I pewnie się rozglądał tam w górach, żeby zarobić parę groszy przy 
malowaniu waszych chałup? — zadrwił Barney.
  — Chałupy mogą być bidne, ale ludzie są prawdomówne — odparł 
wariat dostojnym tonem.
  — A niech was diabli — rozeźlił się Barney nacierając na chłopa — 
może jeszcze powiecie, że nie znam pana doktora od tamtych czasów, jak 
latał w krótkich portkach?
  — Żaden człowiek nie zna duszy drugiego człowieka — odpowiedział 
chłop z gór i znowu potrząsnął głową.
  — Na miłość boską, panie Barney, nie zawracaj pan sobie głowy tym 
nieszczęsnym błaznom — wtrąciłem się między nich. — Moja wina, że 
pomagam sprowadzać na świat takich jak on. To i tłuczenie kamieni to 
najgorsze ze wszystkich bezużytecznych zajęć.
  — Ja bym tam nic nie gadał na tłuczenie kamieni — zauważył 
mieszkaniec gór. — Może już niezadługo niektóre ludzie, co tu stoją, będą 
tłuc kamienie.
  Na te słowa zakląłem paskudnie i odjechałem w kierunku domu 
Jerry'ego MacMahona. Spojrzawszy w lusterko nad kierownicą, 
zobaczyłem na środku szosy Barneya w otoczeniu trzech chłopów, którzy 
gwałtownie wymachiwali rękami. Pomyślałem, że mimo wszystkich moich 
ostrożności Barney będzie miał o czym opowiadać gościom tego wieczora 
i że bohaterem jego opowieści nie będzie Willie Joe. Będę nim ja. 
Uprzytomniłem sobie również, że od początku zachowywałem się jak 
najbardziej niewła-
  

śeiwie. Gdybym był prawdziwym mordercą i usiłował pozbyć się 
prawdziwego trupa, nie mógłbym chyba zachowywać się bardziej 
podejrzanie. A dlaczego tak postępowałem? Bo nie chciałem, żeby ludzie 
gadali o moich sprawach. Nie wiem, co to takiego siedzi w Irlandczykach, 
że boją się ludzkiego gadania. Nie znaczy to, żeby ich sprawy miały być 
gorsze od spraw innych ludzi, tylko zachowujemy się tak, jakby były 
gorsze.
  Zatrzymałem samochód w doskonałym miejscu nad brzegiem zatoki, z 
dala od jakiejkolwiek osady. Mogłem natychmiast wyrzucić wołowinę, ale 
coś we mnie jakby pękło. Przechadzałem się wolno po drodze tam i z 
powrotem, rozglądając się w prawo i lewo, aby się upewnić, czy nikt' mnie 
nie obserwuje. Byłem absolutnie bezpieczny, ale w górze, o dobrą milę ode 
mnie, zobaczyłem idącego przez pole chłopa i postanowiłem zaczekać, aż 
zniknie mi z oczu. Właśnie to mnie zgubiło, bo chłop, obejrzawszy się w 
pewnej chwili przez ramię, dostrzegł stojącego na drodze obcego 
człowieka z samochodem i naturalnie także przystanął, przekrzywiając 
głowę jak czujny stary seter. Zrozum, że o nic go nie winie! Winie 
wyłącznie siebie. Aż do tamtego dnia nigdy nie odczuwałem ani krzty 
współczucia dla nerwicowych pacjentów, wmawiających sobie choroby, 
których wcale nie mają, ale oto ja, lekarz, wmawiałem sobie chorobę, 
której nie miałem, i to bez żadnego usprawiedliwienia.
  Mięso śmierdziało już okropnie, wiedziałem, że trzeba
będzie kilku dni, żeby ten zapach wywietrzał z wyściółki samochodu. Jerry 
MacMahon czekał na mnie w Cahirna-mona z butelką whisky, której żona 
nie pozwalała mu tknąć przed moim przyjazdem, a ja nie mogłem tam je-
chać, bo się bałem, że Jerry będzie strasznie się ze mnie wyśmiewał. 
Spojrzałem znowu w górę i spostrzegłem, że człowiek idący'polem 
równolegle do drogi widocznie się rozmyślił. Zszedł niżej, do furtki w 
ogrodzeniu, oparł się o nią rękami i zapaliwszy fajkę podziwiał widok 
zatoki
i gór. To była ta ostatnia kropla. Zrozumiałem, że nawet jeśli


pozbędę się wołowiny, mimo wszystko niedziela będzie zmarnowana. 
Wsiadłem do samochodu i pojechałem prosto do domu. Wyjąłem z 
barku butelkę whisky i nalałem sobie porcję, która wydała mi się w 
możliwy do przyjęcia sposób proporcjonalna do sumy moich cierpień. 
Ledwie usiadłem ze szklaneczką, weszła bez pukania Bridie. Po-
winienem był ci powiedzieć o tej jedynej wadzie dziewczyny — przez 
cały czas, jak u mnie pracowała, nie mogłem jej nauczyć pukania. Daję 
słowo, że podskoczyłem, jak ją zobaczyłem na progu. Zawsze bardzo 
na siebie uważałem i takie podskakiwanie było u mnie czymś nowym.
      — Nie mówiłem ci, żebyś pukała, nim wejdziesz do pokoju? — 
krzyknąłem na nią.
      — Zapomniałam — odrzekła udając, że nie spostrzega mojego 
stanu. — To pan nie pojechał do pana doktora MacMahona?
      — Nie.
      — A wyrzucił pan tę wołowinę?
      — Nie. — Widząc, że Bridie czeka na jakieś wyjaśnienie, dodałem: 
—. Za dużo było ludzi naokoło.
      — Coś takiego! — powiedziała z zadowoleniem. — Chyba będziem 
musieli zagrzebać w ogrodzie, jak się ściemni?
  — Chyba tak — odparłem nie zdając sobie sprawy, że w momencie 
wymawiania tych słów oddawałem się duszą •   i ciałem w ręce tej 
kobiety.
  Wieczorem wziąłem łopatę i wykopałem głęboki dół w ogrodzie za 
domem, a Bridie upchnęła w nim połówkę wołowiny. Ciekawa rzecz, 
że przy tej robocie rozmawialiśmy cały czas szeptem, oglądając się na 
tyły innych domów przy naszej ulicy, aby się przekonać, czy ktoś nas 
nie podpatruje. Ale ten kamień z serca, kiedy już było po wszystkim! 
Odczuwałem życzliwość nawet w stosunku do Bridie. Potem 
poszedłem do Jima Donoghue, znajomego dentysty, i po paru 
kieliszkach opowiedziałem mu całą historię. Obaj pękaliśmy ze 
śmiechu.
  Jeśli -powiadam, żeśmy pękali ze śmiechu, to wcale nie , znaczy, 
żebym uważał tę historię za śmieszną. Dla mnie nie była ani trochę 
śmieszna, dopóki się nie skończyła. Nie
  

uwierzyłbyś, jaki okropny skandal wybuchł na temat mnie i Bridie. 
Zdziwiłbyś się, że ludzie mogą sobie wyobrazić coś podobnego, a cóż 
dopiero powtarzać naokoło. Tamten dzień odmienił moje życie... śmiej 
się, śmiej! Mnie było nie do śmiechu, zanim to wszystko przycichło. Do 
tamtej pory guzik mnie obchodziło, co kto o mnie myśli, ale potem bałem 
się własnego cienia. Wobec całej tej gadaniny byłem zmuszony zwolnić 
Bridie i naturalnie, zanim rok upłynął, ożeniłem się jak wszyscy inni... A 
propos, kiedy ci wspominałem o nieszczęśliwych małżeństwach, to nie 
miałem na myśli swojego. Moja żona i ja żyjemy z sobą bardzo dobrze. 
Wspomniałem o tym jedynie w tym celu, żeby ci zwrócić uwagę, co 
mogłoby oczekiwać ciebie, gdybyś kiedy zwariował i sprowadził się tutaj 
na stałe. Takie miasteczko potrafi zgiąć żelazo. A jeżeli mi nie 
dowierzasz, to tylko dlatego, że nie wiesz, co oni mówią o tobie.


AKT MIŁOSIERDZIA
  Ksiądz Maginnis, proboszcz miejscowej parafii, nie lubił młodszego 
wikarego, księdza Galvina, i ksiądz Fogarty rozumiał dlaczego. Była to 
niechęć fachowca do amatora, choćby nie wiem jak utalentowanego, a 
przecież nikt nie mógłby powiedzieć, że ksiądz Galvin jest szczególnie 
utalentowany. Maginnis był fachowcem do szpiku kości. Jeździł 
właściwym samochodem, znał właściwych ludzi, a w rozmowie umiał się 
dostosować do każdego towarzystwa, nawet do towarzystwa kobiet. Aby 
wprowadzić swojski nastrój, zmieniał nawet wymowę: innym akcentem 
rozmawiał o samochodach z Deasym, właścicielem garażu, a zupełnie 
innym z jego pracownikiem Lavinem, i uśmiechał się dobrotliwie na myśl 
o swoim ciepłym podejściu do ludzi.
  Galvin był chudy, blady, przewrażliwiony, uczuciowy. W momentach 
kiedy powinien by zachować powagę, wyrywał się z jakimś głupim 
dowcipem i z miejsca kładł rozmowę, a jeżeli zdarzyło mu się roześmiać z 
czyjegoś dowcipu w odpowiednim miejscu, to miał minę lekko zi-
rytowaną, jak gdyby trudno mu było cierpliwie znosić towarzystwo osób, 
które go zmuszają do śmiechu. Zamartwiał się drobnymi kłopotami i tym, 
co ludzie pomyślą, aż kiedyś Fogarty zapytał go bez ogródek: „Co za róż-
nica, u diaska, co pomyślą?" Galvin odwrócił smutne oczy i powiedział: 
„Przypuszczam, że ksiądz ma rację." Jego odwiedziny nie przeszkadzały 
jednak specjalnie Pogarty'emu,
  

chyba że właśnie zaprosił innych księży na kielicha i karty. Galvin brał 
wówczas kieliszek białego wina albo innego, równie niewinnego trunku i 
przez pół godziny obracał go w palcach niezdarnie, jakby to był 
patentowany przyrząd do zatrudnienia rąk, z którymi nie wiedział, co 
zrobić. Gdy któryś z księży opowiadał niewinnie sprośny kawał, Galvin 
przyglądał się uważnie obrazowi na ścianie, aby nie być zmuszonym 
reagować. Fogarty, który miał pasję do nadawania przezwisk, ochrzcił go 
Księdzem Maminsynkiem. Maginnisa przezwał Starym Fachmanem, ale 
kiedy dotarło to do proboszcza, jak każde słowo wypowiedziane przez 
księdza dociera do osoby zainteresowanej, Fogarty nic z tego powodu nie 
ucierpiał. Maginnis był zadowolony, że jego wikary ma dobrze w głowie.
  Czasem zapraszał Fogarty'ego na obiad w niedzielę, ale bardzo prędko 
przestał zapraszać Galvina i Fogarty znowu go rozumiał. Maginnis był 
fachowcem, nawet jeśli chodzi o te obiady. Zakrapiał mięso jednym 
gatunkiem wina, a kurę innym i lubił, żeby gość umiał się na tym poznać. 
Lubił także, aby gość przed obiadem wypił dwie duże whisky i aby mówił 
coś sensownego o winie; a kiedy już wysmakował wszystkie sekrety swej 
kuchni, odchylał się na oparcie krzesła, zapalał cygaro i zaczynał opowia-
dać kawały. Bardzo dobre kawały, przeważnie o księżach.
  „Czy ja. już księdzu opowiadałem tę historię o kanoniku Murphym? — 
huczał na cały pokój z rozpromienioną tłustą gębą. — Ach, to coś 
pysznego! Kanonik Murphy wybrał się z pielgrzymką do Rzymu, a po 
powrocie miał o tym kazanie. «No więc, ukochani bracia w Chrystusie, 
zostałem przyjęty na specjalnej audiencji u Jego Świątobliwości i Jego 
Świątobliwość pyta mnie: 'Gdzie ksiądz kanonik teraz pracuje?' 'W 
Dromod, Ojcze Święty' — powiadam. 'Jakaż to parafia, księże kanoniku?' 
— pyta mnie Jego Świątobliwość. 'O, bardzo miła, taka zaciszna para-fijka, 
Ojcze Święty' — powiadam. 'A parafianie, zacni ludzie?' 'No cóż, nie 
najgorsi, proszę Waszej Świątobliwości' — mówię na to. 'A cnotliwie żyją?' 
— pyta mnie papież. 'Hm, Ojcze Święty — powiadam — żyją tak samo
  

cnotliwie jak inni, chyba że im się zdarzy popić.' 'Proszę mi też powiedzieć, 
księże kanoniku — mówi Jego Świątobliwość — a daniny na Kościół 
płacą?' No, wtedy jakby mi mowę odjęło. 'Tu się poddaję, Ojcze Święty — 
powiadam. — Tu się poddaję.'*"
  W skrytości ducha Fogarty uważał Maginnisa za komedianta, większość 
zaś jego kawałów za wytwory własnej fantazji, nigdy jednak nie popełnił 
błędu niedoceniania go i dobrze mu było z tym wewnętrznym poczuciem 
przynależności, które zawdzięczał Maginnisowi, przynależności do grupy 
najlepszego gatunku — zrównoważonej, ludzkiej i niezbędnej.
  W czasie posiłków na wikarówce Galvin objawiał skłonność do pogodnej 
i bezcelowej paplaniny, która drażniła Fogarty'ego. Młodszy kolega 
nafaszerowany był strzępkami wiadomości z gazet i czasopism — o 
nowych sztukach teatralnych i książkach, których sam nie miał nigdy oglą-
dać ani czytać. Fogarty był młodym człowiekiem o zmiennych nastrojach i 
lubił albo milczeć, albo też wdawać się w długie, żarliwe roztrząsania na 
temat miejscowych skandali, które, w miarę jak o nich opowiadał, nabierały 
barw coraz bardziej mrocznych i romantycznych. Był strasznie 
niedyskretny w tego rodzaju sprawach. „Wiadomo, że ten facet zabił 
własnego ojca" — powiedział kiedyś przy stole. Galvin spojrzał na niego z 
zafrasowaną miną. „Czy rzeczywiście ksiądz myśli, że go zabił?" — 
zapytał, jak gdyby Fogarty nic myślał rzeczywiście absolutnie wszystkiego, 
co mówił, w momencie gdy to mówił. I na domiar złego dorzucił: „Nie 
powtarzałbym raczej takich rzeczy... to znaczy, nie mając na to dowodów."
  Pewnego razu Fogarty powiedział do Maginnisa: „Rzymianie obsadzili 
wody państwowe kastratami, ale my jesteśmy bardziej oświeceni. Wolimy 
naturalnych eunuchów." Maginnis uśmiał się serdecznie; lubił puszczać 
dalej tego rodzaju powiedzonka. Kiedy zaś Galvin, wróciwszy ze 
skromnego lunchu n jakichś starych panien, swoim zwyczajem wystąpił z 
niedo-warzonymi propozycjami, Maginnis po prostu zgniótł go na miazgę, 
a Fogarty przyglądał
  

się temu ze złośliwą uciechą. Zdawał sobie sprawę, że to już zaczyna 
pachnieć prześladowaniem, ale właściwie nie był pewny, który z tych dwóch 
ludzi więcej cierpi.
  Gdy usłyszał huk w środku nocy, nie wiedział, co to jest, i czekał na jakiś 
dalszy odgłos, ale po chwili wstał i zapalił światło. W korytarzu, przed 
drzwiami swego pokoju, stała w deszczowym płaszczu gospodyni ze złożo-
nymi nabożnie rękami. Była to wdowa, która przeżyła jakąś tragedię; Fogarty 
jej nie lubił, nie wiadomo dlaczego uważał, że ma urokliwe spojrzenie, i 
zawsze zwracał się do niej najbardziej rozkazującym tonem.
  — Co to takiego, Mary? — zapytał.
  — Nie wiem, proszę księdza — odrzekła szeptem. — Zdawało mi się, że 
to w pokoju księdza Galvina.
  Fogarty zaczął znów nasłuchiwać. Z pokoju Galvina nie dochodził żaden 
odgłos, zapukał więc i otworzył drzwi. Zamknął je natychmiast z powrotem.
  — Niech Mary wezwie doktora Carmody'ego, ale już! — rzucił szorstko.
  — Co się stało, proszę księdza? Wypadek?
  — Tak, bardzo poważny wypadek. A jak Mary załatwi z doktorem, to 
proszę skoczyć na plebanię do księdza Ma-ginnisa i prosić, żeby przyszedł.
  — Ach, to ten stary rewolwer! — jęknęła cicho. — Zawsze się go bałam. 
Zatelefonuję do pana doktora. — Zeszła spiesznie po schodach na dół.
  Fogarty także zszedł na dół po święte oleje, które trzymali w szafce w 
bawialni. Słyszał, jak Mary labiedzi do słuchawki: „Nic nie wiem, panie 
doktorze. Ksiądz Fogarty powiedział, że nieszczęśliwy wypadek." Wrócił na 
górę i zanim przystąpił do namaszczania zmarłego, zabrał z łóżka rewolwer. 
Zaledwie skończył swoje czynności, •drzwi się otworzyły i zobaczył 
proboszcza w niebieskim szlafroku w kwiaty.
  Maginnis podszedł do łóżka i wpatrywał się przez chwilę w spoczywającą 
na nim postać. Potem popatrzył znad okularów na Fogarty'ego; twarz miał 
prawie zupełnie bez wyrazu.
  

  — Obawiałem się czegoś podobnego — powiedział w pełni świadomości 
tego, co zaszło. — Wiedziałem, że był trochę niezrównoważony.
  — Czy ksiądz proboszcz nie przypuszcza, że to mógł być wypadek? — 
zapytał Fogarty, choć zdawał sobie sprawę, że pytanie jest śmieszne.
  — Nie — odparł Maginnis spoglądając na niego przez szkła okularów, po 
czym opuścił wzrok. — A ksiądz wikary?
  — Ale jak on potrafił zdobyć się na taką rzecz? — zapytał Fogarty z 
niedowierzaniem.
  — Ach, któż to może wiedzieć? — odrzekł Maginnis prawie 
zniecierpliwionym tonem. — Z takimi słabymi charakterami trudno 
cokolwiek powiedzieć... Zdaje się, że nie zostawił żadnego listu?
  — Nic nie zauważyłem.
  — Szkoda, że wezwał ksiądz akurat Carmody'ego.
  — Bo Galvin u niego się leczył.
  — Wiem, wiem, ale mimo wszystko on jest młody i trochę niedojrzały. 
Wolałbym starszego człowieka. Powinien ksiądz jasno zdawać sobie sprawę, 
że mamy trudny problem do rozwiązania — dodał z nagłym zdecydowaniem. 
— Bardzo poważny problem.
  Fogarty'emu nie trzeba było tego tłumaczyć. Najgorszą rzeczą, jakiej 
kapłan może się dopuścić, jest samobójstwo, gdyż zaprzecza ono jak gdyby 
wszystkiemu, co nadaje sens powołaniu kapłana — opatrzności Bożej, 
boskiemu miłosierdziu, przebaczeniu, niebu i piekłu. Kościół nie ma prawa 
uznać, że któryś z Bożych pomazańców może dojść do takiego stanu 
rozpaczy. Wywołałoby to zbyt wielki skandal. To jest po prostu nie do 
przyjęcia.
  — Zdaje się, że to jego samochód — zauważył Maginnis. Carmody wbiegł 
szybko po schodach, z torbą lekarską w ręku; spod samodziałowej marynarki 
wyglądały nogawki różowej piżamy. Był to wysoki młody mężczyzna w oku-
larach, z długą, dowcipną twarzą błazna, do której w normalnych warunkach 
dobrze pasował jego sposób bycia, ale Fogarty wiedział, że jest on dobrym, 
sumiennym leka-
  

rzem. Pracował przez kilka lat w angielskim szpitalu i zaraził się tam 
szczerością w sposobie mówienia, która wydawała się Fogarty'emu 
orzeźwiająca.
   — Chryste Panie — powiedział ogarniając spojrzeniem pokój. Podszedł 
do łóżka i uważnie obserwował zmarłego. — Biedny Peter! — dodał po 
chwili. Wziął rewolwer z nocnego stolika, na którym położył go Fogarty, i 
zaczął go oglądać. — Powinienem był mieć go bardziej na oku — powiedział 
ze smutkiem. — Teraz niewiele mogę dla niego zrobić.
   — Przeciwnie, doktorze — zabrał głos Maginnis. — Nigdy nie mógł pan 
zrobić dla niego więcej niż obecnie. — Rzucił Fogarty'emu znaczące 
spojrzenie. — Czy ksiądz byłby tak dobry sprowadzić mi tutaj Jacka 
Fitzgeralda? Proszę rozmawiać z nim samym i chyba nie potrzebuję prze-
strzegać, żeby ksiądz uważał na to, co mówi.
  — O tak, będę ostrożny — zapewnił Fogarty z posępną determinacją. Miał 
w swojej naturze coś, co zawsze reagowało na nutę melodramatu, a poza tym 
zorientował się, że Maginnis chce porozmawiać z Carmodym w cztery oczy. 
Zatelefonował do Fitzgeralda, przedsiębiorcy pogrzebowego, a następnie 
wrócił na górę, aby się ubrać. Było rzeczą jasną, że nie zażyje już więcej snu 
tej nocy.
  Usłyszał, jak go wołają, i wszedł po raz drugi do pokoju Galvina. Tym 
razem poczuł się naprawdę wstrząśnięty niezwykłą sceną: gruby, łysy 
proboszcz w szlafroku i młody doktor z nasępioną miną, w rozchełstanej 
piżamie pod marynarką. Poznał, że się kłócili.
  — Może ksiądz wikary pomówi z doktorem Carmodym? — zaproponował 
dobrotliwie Maginnis.
  — Tu nie ma o czym mówić, księże wikary — rzekł Carmody, oficjalnie 
tytułując Fogarty'ego, choć w stosunku do przyjaciół nigdy nie używał 
tytułów. — Nie mogę podpisać aktu stwierdzającego zgon naturalny. Ksiądz 
wie, że nie mogę. To byłoby w rażącej niezgodzie z moją etyką zawodową.
  — W zgodzie czy nie w zgodzie, ktoś będzie musiał to zrobić, panie 
doktorze — oświadczył Maginnis. — Jestem
  

proboszczem tej parafii. Widzi pan, ja także w pewnym sensie wykonuję swój 
zawód. Ale to nieszczęśliwe zdarzenie dotyczy nie tylko pana i mnie. Pociąga 
za sobą konsekwencje dla całej parafii.
  — Zawód księdza proboszcza nie wymaga podpisywania się swoim 
nazwiskiem pod kłamstwem — odrzekł Car-mody gniewnie. — Ale ode mnie 
ksiądz żąda, żebym to uczynił.
  — O nie, panie doktorze, ja nie nazwałbym tego kłamstwem — sprzeciwił 
się z godnością Maginnis. — Zastanawiając się nad istotą kłamstwa musimy 
brać pod uwagę jego dobre i złe skutki. Nie widzę absolutnie żadnego dobrego 
skutku, jaki mógłby wyniknąć ze skandalu wokół śmierci tego biednego 
chłopca. Absolutnie żadnego. Natomiast przewiduję nieobliczalne szkody.
  — Ja także — wykrzyknął Fogarty. Głos jego zabrzmiał, nawet w jego 
własnych uszach, zbyt donośnie i za bardzo pewnie.
  — Rozumiem — rzekł Carmody sarkastycznie. — I uważa ksiądz, że w 
dalszym ciągu powinniśmy pomstować na Szwedów i Duńczyków z racji 
statystyki samobójstw w ich krajach, tylko dlatego że oni nie fałszują swoich 
statystyk tak jak my. Na miłość boską, człowieku, nie mógłbym już nigdy 
mieć dla siebie szacunku.
  Fogarty zrozumiał, że Maginnis miał słuszność. Pod pewnymi względami 
Carmody był zanadto niedojrzały.
  — Wszystko to bardzo pięknie, mój Jimie, ale miłosierdzie chrześcijańskie 
jest chyba ważniejsze od statystyk — powiedział błagalnie. — Czy nie 
możesz zapomnieć o tych cholernych statystykach? Przecież ksiądz Galvin nie 
był tylko pozycją statystyczną. Był człowiekiem, był kimś, kogo obaj 
znaliśmy... No, a jego rodzina?
  — A matka? — spytał proboszcz ze szczerym patosem. — Zdaje się, 
doktorze, że pan także ma matkę?
  — I ty chcesz, żebym jutro stanął' przed panią Galvin i powiedział, że jej 
<yn jest samobójcą, że nie możemy go pochować w poświęconej ziemi? —• 
ciągnął Fogarty ze
  

wzruszeniem. — A gdyby to chodziło o ciebie, czy chciałbyś, żebyśmy 
powiedzieli coś podobnego twojej matce?
   — Mój Jerry — odparł Carmody — lekarz także musi robić różne 
niemiłe rzeczy.
  — Mówić matce, że jej dziecko umiera? — zapytał Fo-garty. — Nie 
zapominaj, że ksiądz także musi to robić. Ale ty nie musisz mówić matce, 
że jej dziecko jest potępione na wieki.
  Jednak właśnie te słowa, które — Fogarty dobrze wiedział — wywarły 
wrażenie na Carmodym, nie spodobały się Maginnisowi.
  — Na szczęście, księże wikary, ta sprawa spoczywa w ręku kogoś 
lepszego niż ksiądz i ja — uciął ostro. I jego sposób bycia od razu się 
zmienił. Wyglądało na to, że ma już dosyć ich obu. — Doktorze — 
zwrócił się do Carmo-dy'ego — zdaje się, że pan Fitzgerald już tu jest. 
Powinien pan szybko się zdecydować. Jeżeli nie jest pan gotów podpisać 
aktu zgonu, to znajdę łatwo innego lekarza, który podpisze. To jest po 
prostu mój obowiązek i zamierzam go spełnić. Ale jako człowiek starszy, 
znający to miasto trochę lepiej niż pan czy ksiądz Fogarty, radziłbym panu 
nie zmuszać mnie do sprowadzania innego lekarza. Gdyby rozeszła się w 
mieście wiadomość, że byłem zmuszony tak postąpić, mogłoby to mieć 
bardzo poważne konsekwencje dla pańskiej kariery.
  Nie można było nie zrozumieć, że to pogróżka, ale w sposobie jej 
wyrażenia było coś niemal godnego podziwu. Jednocześnie obudziła ona 
uśpionego w Fogartym buntownika. Bluffuje Stary Fachman, pomyślał ze 
złością. Cholernie bluffuje! Gdyby Carmody wyszedł w tej chwili nie pod-
pisawszy aktu zgonu, ani proboszcz, ani nikt inny nie mógłby wiele mu 
zaszkodzić. Oczywiście, każdy z tutejszych lekarzy podpisałby akt, ale nic 
by mu z tego nie przyszło. Ten, kto naprawdę potrzebował doktora, nieko-
niecznie chciał korzystać akurat z tego, którego popierał proboszcz. 
Spojrzawszy jednak na chmurną, zawziętą twarz Carmody'ego, wikary 
zorientował się, że doktor nie jest świadom własnej siły w takim stopniu, 
jak Maginnis swo
  

jej. Ostatecznie, cóż on miał za sobą oprócz tych kilku lat w londyńskim 
szpitalu, a za Maginnisem stała olbrzymia, historyczna organizacja, z której 
słusznie był taki dumny.
  — Nie mogę podpisać aktu stwierdzającego, że zgon nastąpił z przyczyn 
naturalnych — upierał się Carmody. — Nieszczęśliwy wypadek?... hm, 
być może. Nie wiem. Nie byłem przy tym. Na wypadek mogę się zgodzić.
  — Wypadek? — prychnął wzgardliwie Maginnis, tym razem nie 
fatygując się nawet dodać: „panie doktorze". Sprawiało to takie wrażenie, 
jak gdyby wraz z tytułem odzierał Carmody'ego z godności własnej, jeżeli 
Carmody w ogóle ją posiadał. — Młody człowieku, nieszczęśliwe wypadki 
z rewolwerem nie przydarzają się księżom o godzinie trzeciej nad ranem. 
Niech pan się postara mówić rozsądnie!
  I właśnie w momencie gdy Fogarty zrozumiał, że doktor dał się złamać, 
usłyszeli, jak Mary otwiera drzwi Fitzge-raidowi. Wbiegł pospiesznie na 
górę. Był niskiego wzrostu, szczupły, zbudowany jak dżokej. Proboszcz 
wskazał ruchem głowy na łóżko i brwi Fitzgeralda automatycznie uniosły 
się w górę. Człowiek ten mówił niewiele, ale twarz i postać miał zbyt 
wyraziste jak na swoją rolę. Zdawało się, że wszystkie osobiste poglądy, 
które w życiu przemilczał, znajdowały sobie ujście w gwałtownych 
ruchach.
  — Panie Fitzgerald, nie życzymy sobie oczywiście, żeby o tym 
mówiono — powiedział Maginnis. — Czy mógłby pan sam wszystko 
załatwić?
  Przedsiębiorca znowu wytrzeszczył oczy, przeniósł szybkie spojrzenie z 
Maginnisa na Carmody'ego i wreszcie na Fogarty'ego. Był on wielkim 
człowiekiem, jeśli chodzi o sprawność działania, i gdyby ktoś zażądał od 
niego dostarczenia nieboszczyka wraz z trumną, możliwe, że spytałby 
odruchowo: ,,Mężczyznę czy kobietę?"
  — Naturalnie doktor Carmody wystawi akt zgonu? — zagadnął 
przebiegle. Niewiele z tego, co się tu przedtem działo, uszło jego uwagi.
  — Zdaje się, że nie mam innego wyboru — odrzekł cierpko Carmody.
  — Ach, to po prostu akt miłosierdzia — dorzucił spiesz-
  

nie Fitzgerald. — My wszyscy musimy od czasu do czasu robić takie 
rzeczy. Biedne rodziny zmarłych i tak mają dosyć zmartwienia, bez 
śledztw i tym podobnych historii. Ile miał lat, księże proboszczu, czy 
ksiądz proboszcz wie? — zwrócił się do Maginnisa, wyjmując z kieszeni 
notes. Mądry człowieczyna, pomyślał Fogarty. Z miejsca ustawił sprawę w 
płaszczyźnie normalnej rzeczowości.
  — Dwadzieścia osłem — odrzekł proboszcz.
  — Boże, zmiłuj się! — westchnął mimochodem Fitzgerald i zapisał w 
notesie. Następnie wyciągnął miarkę.
  — Muszę się ubrać i pojechać do biskupa — powiedział Maginnis. — 
Będzie nam oczywiście potrzebne jego zezwolenie, ale co do tego nie mam 
specjalnych wątpliwości. Wiem, że biskup ma opinię raczej skrupulanta, 
ale ja osobiście uważałem go zawsze za bardzo rozsądnego. Księże wikary, 
przyślę Norę do pomocy waszej gospodyni. A tymczasem może by ksiądz 
zechciał skontaktować się z rodziną?
  — Tak, zajmę się tym, księże proboszczu. — Ksiądz Fogarty i Carmody 
zeszli na dół za Maginnisem. Proboszcz powiedział im do widzenia i 
wyszedł. Zachowanie Fogar-ty'ego z miejsca się zmieniło. — Wejdź, Jim, 
napijesz się czegoś — zwrócił się do lekarza.
  — Nie, Jerry, nie mam ochoty — odrzekł ponuro Carmody.
  — Chodźże, człowieku! Potrzebujesz jednego. Ja także potrzebuję, ale 
nie wolno mi wypić. — Weszli do bawialni i Fogarty zamknął za sobą 
drzwi. — Święty Boże, Jim, czy mogłeś podejrzewać, że zrobi coś 
takiego?
  — Zdaje się, że powinienem był podejrzewać. Wskazań nie brakowało, 
gdybym je był tylko rozumiał.
  — Ale nie mogłeś — dowodził w podnieceniu wikary, wyjmując z 
dużej szafy butelkę whisky. — Nikt nie mógł ich tak rozumieć. Myślisz, że 
mnie to kiedykolwiek przychodziło na myśl, a przecież żyłem z nim bliżej 
niż ty.
  Otworzyły się drzwi frontowe i usłyszeli z hallu szelest miękkich 
pantofli Nory, gospodyni proboszcza. Przez chwi
  

lę dochodził do nich ściszony szmer rozmowy pod drzwiami, a potem 
brzęknęło wiadro, gdy obie kobiety wchodziły na górę. Jednocześnie z 
góry schodził Fitzgerald i wikary uchylił drzwi.
  — No i jak? — zapytał.
  — Cóż, proszę księdza, zrobię wszystko, co się da.
  — Nie wstąpi pan do nas na...?
  — Nie, proszę księdza. Przez parę najbliższych godzin będę miał pełne 
ręce roboty.
  — Dobranoc, Jack. Przepraszam, że niepokoiłem pana o tej porze.
  — Cóż znowu, przecie to nie ksiądz temu winien. Dobranoc księdzu.
  Doktor jednym haustem dopił whisky i na jego długiej, zmizerowanej 
twarzy pojawił się gorzki uśmiech.
  — Więc to tak się te rzeczy załatwia — powiedział.
  — Tak się te rzeczy załatwia i wierz mi, Jim, na dalszą metę tak jest 
najlepiej dla wszystkich — odrzekł Fogarty ze szczerą powagą.
  Spojrzawszy jednak na Carmody'ego zrozumiał, że doktor w to nie 
wierzy, i zastanowił się, czy on sam rzeczywiście wierzy.
  Po wyjściu lekarza Fogarty spróbował się połączyć z odległym o 
pięćdziesiąt mil prowincjonalnym miastem. Centrala telefoniczna była 
jednak nieczynna, musiał więc przekazać wiadomość za pośrednictwem 
policji. Za jakieś dziesięć minut policjant wyruszy przez uśpione ulice w 
stronę domu Galvinów. Fogarty był rad, że nie musiał spełnić tego 
obowiązku.
  Rozmawiając przez telefon słyszał, jak odjeżdża samochód proboszcza; 
Maginnis jechał do biskupiego pałacu. Wikary ogolił się, a około godziny 
ósmej podjechał firmową furgonetką Fitzgerald z trumną. W milczeniu 
wnieśli ją we dwóch po schodach na górę. Ciało ułożone było na łóżku jak 
należy, głowa przewiązana zwykłym bandażem. We dwóch przenieśli 
zwłoki do trumny. Fitzgerald spojrzał pytającym wzrokiem na Fogarty'ego 
i ukląkł. Odmawiając krótką modlitwę Fogarty czuł, że głos ma niepewny, 
a oczy
  

pełne łez. Fitzgerald rzucił mu współczujące spojrzenie, wstał i otrzepał 
spodnie.
  — Tak czy owak, gadanie będzie, proszę księdza — powiedział.
  — Może nie tyle, ile powinno być — zauważył posępnie Fogarty.
  — Oczywiście zabierzemy go do kaplicy?
  — Wszystko po kolei, Jack. Ksiądz Maginnis pojechał do biskupa.
  — No naturalnie, takiej rzeczy nie mógł załatwiać przez telefon — rzekł 
Fitzgerald, gładząc się po nie ogolonym podbródku. — Ale nie ma obawy, 
żeby się biskup sprzeciwił. Ksiądz Maginnis to mocny człowiek. Widział 
go ksiądz wikary?
  — Widziałem.
  — Żadnych nerwów, żadnych histerii. Widywałem innych w podobnej 
sytuacji. „Ach, panie Fitzgerald, co ja mam robić?" On myśli przez cały 
czas tylko o rzeczach zasadniczych. Może być dla nas wszystkich 
przykładem celowego działania.
  — Tak, to racja — przyznał Fogarty zgnębionym tonem.
  Przedsiębiorca pogrzebowy wyciągnął rękę i nagłym ruchem chwycił 
go za ramię.
  — Zapomnij o tym, chłopcze! Zapomnij! Co innego może ksiądz 
zrobić? Czemuż, u diabła, miałby się ksiądz tym zadręczać?
  Fogarty musiał się jeszcze zobaczyć z rodziną. Przed południem 
zajechali przed wikarówkę. Matka była trochę w typie aktorki i wylewała 
obfite łzy. Koniecznie chciała, żeby jej powtórzył ostatnie słowa syna, 
których Fogarty nie potrafił zmyślić. Siostra, ładna dziewczyna o twarzy 
pełnej wyrazu, także trochę płakała, ale po cichu, odwrócona plecami, a 
brat, młody człowiek ogromnie podobny do Galvina, niewiele się odzywał. 
Matka i brat przyjęli bez protestu decyzję, że trumny nie będzie się 
otwierać, ale siostra spojrzała na Fogarty'ego i poprosiła: „Czy nie mo-
głabym go zobaczyć? Tylko ja? Nie będę się bała." Gdy
  

powiedział, że lekarz zabronił otwierać trumnę, znowu się odwróciła. 
Fogarty odniósł wrażenie, że z nią łączyły Galvina bliższe więzy niż z 
resztą rodziny.
  Wieczorem przenieśli trumnę do kościoła i ustawili przed ołtarzem; 
przyjmował ją i odmawiał modły Maginnis. W kościele był tłok. Fogarty 
zrozumiał z dziwną mieszaniną radosnej ulgi i upokorzenia, że najgorsze 
już minęło. Mistrzowskim posunięciem ze strony Maginnisa było zja-
wienie się nowego wikarego, Rowlandsa, już w parę godzin po powrocie 
proboszcza z biskupiego pałacu. Był to wysoki, szczupły młody człowiek 
o ascetycznym wyglądzie, powolny w ruchach i mowie; Fogarty zauważył, 
że oczy wszystkich wiernych w kościele były w niego wlepione.
  Nazajutrz rano, w czasie żałobnej mszy świętej, wszystko odbyło się 
bez zarzutu, a po pogrzebie Fogarty wziął udział w lunchu wydanym przez 
Maginnisa dla księży spoza parafii. Omal się głośno nie roześmiał słysząc, 
jak Maginnis pyta ściszonym głosem księdza Healy'ego: „Czy ja księdzu 
kiedyś opowiadałem tę historię o kanoniku Murphym i o papieżu?" Teraz 
będzie już tylko klepsydra z fotografią Galvina i z gotyckim napisem: 
,,Ecce Sacerdos Magnus". Nie grozi już żaden skandal. Carmody nic nie 
powie. Ani Fitzgerald. Nikt z pięciu wtajemniczonych osób nie będzie o 
tym mówił. Ksiądz Galvin mógł był zaoszczędzić sobie fatygi.
  Wracając z kościoła razem z nowym wikarym, Fogarty próbował 
nawiązać z nim rozmowę na temat tego, co się wydarzyło, ale szybko się 
zorientował, że Rowlands nie pojmuje całego znaczenia tej sprawy i 
uważa jego podejście za przesadne dramatyzowanie. Z wyjątkiem doktora 
Carmody'ego, wszyscy byliby tego samego zdania. Po kolacji wybierze się 
do doktora i pogadają o tym. Jedyny Carmody naprawdę zrozumie, co 
uczynili po cichu między sobą. Nikt inny tego nie zrozumie.
  Jakże samotni jesteśmy w życiu, pomyślał strapiony.