Emma Tennant
leonora
i
Marianna
Dalsze losy Rozważnej i Romantycznej
Przełożyła Barbara Kopeć
ńs\<\  i  S-l<a
Warszawa 1996
Tytuł oryginału angielskiego
„Elinor and Mariannę - A Seąuel to Sense and Sensibility"
Copyright O by Emma Tennant, 1996
Projekt okładki Katarzyna Gintowt
Na okładce wykorzystano fragment obrazu Louisa Leopolda Boilly'ego „Bilard"
Ilustracje Dorota Krall
Opracowanie merytoryczne Agnieszka Rabińska
Opracowanie techniczne Anna Troszczyńska
Skład komputerowy Dorota Krall
Korekta Jadwiga Przeczek
ISBN 83-7180-176-9 Wydanie I
Wydawca
Prószyński i S-ka
02-569 Warszawa, ul. Różana 34
Druk i oprawa
Wojskowa Drukarnia w Łodzi
90-520 Łódź, ul. Gdańska 130
MIKfSK
NR ii.
49651
Dla mojej kochanej Jane Miller
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
13 lutego 1812 roku
Moja Droga Siostro!
Piszę, aby Ci donieść, że bardzo nam w Delaford brak Twego towarzystwa i że oboje z pułkownikiem Brandonem nie zniesiemy już ani tygodnia rozłąki z Tobą.
Cóż to za pech dla nas wszystkich, że pilne sprawy rodziny Edwarda nie pozwoliły Ci dotychczas przybyć do Dorsetshire! Życie, jak zwykle okrutne i ironiczne, sprawiło, że wraz z mężem dostała Ci się nowa, wymagająca opieki parafia, plebania, którą mój mąż pragnie odnowić własnym sumptem, oraz cała wieś przejętych parafian, którzy radzi by wiedzieć, kiedy wreszcie zawita do nich nowy kapłan i naprowadzi ich na drogę cnoty.
Chciałabym również dodać, że wczesną wiosną grozi nam wizyta naszego przyrodniego brata, Johna, i jego żony, Farmy. Jakże mam znieść raniące uwagi bratowej i jej ponawiane wciąż próby zawładnięcia porcelaną naszej Mamy (albowiem Mama przybędzie z Barton w tym samym czasie - podróż z Honiton nie jest taka długa, sądzi zatem, że powinna pozdrowić swego pa-
sy i znudzenie naszej najmłodszej siostry", Małgosi, która gwoli przyzwoitości musi Mamie towarzyszyć? Jakże mam to znieść bez Ciebie, moja droga, najdroższa Eleonoro, której spokój i opanowanie sprowadzają ciszę wśród najdzikszej burzy -a przyznam, że serce moje już teraz bije z niepokoju?
Eleonoro, trzeba koniecznie, byś przyjechała. Edward, który wyraził był wolę poświęcenia życia służbie dla innych, powinien zrozumieć, że musisz wreszcie osiąść we własnym domu, że nie możesz już dłużej być na łasce krewnych, którzy, od czasu gdy wybrał Cię na żonę, okazali Ci wybitnie mało serdeczności! Zachowanie Edwarda, ośmielę się stwierdzić, moja droga, często zakrawa na egoizm; jeżeli zaś tak nie jest, to zapewne nieszczęsna władza, jaką pani Ferrars ma nad swoim synem, bardzo niefortunnie dała się odczuć podczas Twojego u niej pobytu - za co należy odpłacić przynajmniej okazaniem całej niezależności, jaką zyskujemy z zawarciem małżeństwa. Nadeszła pora, moja słodka, dobra Eleonoro, abyś zachęciła swego małżonka do przejawienia odrobiny charakteru; nie może już przyjmować od swej Mamy poleceń, by udał się tam czy tu - a zwłaszcza nie powinno się go zmuszać do pozostawania dłużej w miejscu, gdzie żona jego brata, Lucy, posiadłszy serce i uczucia pani Ferrars, najpewniej dyktuje zza tronu wszelkie wydawane przez nią rozkazy.
Najdroższa siostrzyczko, czeka tu Was oboje nowe życie. Przemów stanowczo do najnowszego pastora Delaford i uświadom mu, że wielkoduszność jego protektora, pułkownika Bran-dona, jest już na wyczerpaniu. Tutejsza prebenda została przeznaczona Edwardowi przez człowieka, który ulitował się nad ubóstwem syna, odtrąconego przez swoją rodzinę, pozbawionego ambicji, nie pragnącego osiągnąć powodzenia w świecie; wszelako jak długo trwać może zadowolenie, płynące z tak szlachetnego czynu, skoro plebania wciąż pozostaje pusta, a wybrane przez Ciebie tapety, jak się okazało nieosiągalne i w Yeovil, i w Weymouth, nie zostały jeszcze położone? Czy zadowolimy się zwykłym malowaniem? Czy dom nie będzie wydawał się
rarki, jak stolarki? StolaSźffiajątku ćźelta^eźezynnie na Twoje" polecenia w kwestii małego saloniku... kominy oczyszczono, lecz nie unosi się nad nimi przyjazny dym, którego widok wyrwałby mnie z długich marzeń w bawialni na piętrze dworu... wszelkie zaś prace nad zagajnikiem odłożono do czasu, gdy pan i pani Ferrars określą dokładnie jego położenie na gruntach plebanii...
Ale nie będę Ci już więcej dokuczać, zwierzę Ci się natomiast ze wspaniałego wybiegu, jaki obmyśliłam, aby odsunąć nieco wizytę Johna i Fanny. Czy pamiętasz, Eleonoro, zimy naszego dzieciństwa w Suffolk, gdy śnieg zalegał na dachu Nor-land, a skopki z mlekiem całkiem zamarzały? Kiedy polne ścieżki, dla mnie tak malownicze - dla Ciebie zaś jedynie brudne i błotniste - zamieniały się w potoki lodu, na których ślizgałyśmy się i przewracały? Wzgórza, przygniecione wielką masą śniegu, górowały nad parkiem, zda się pochłaniając nas wśród długiej zimowej ciszy... Oto pogoda, jaką poznałyśmy jako dzieci - i przyznam, że czasami widzę ją tu we śnie.
A więc napisałam do Johna, błagając go, by zaczekali z Fanny na pierwszy znak wiosny, zanim podejmą się wędrować taki szmat drogi do Delaford. Zanim się pojawią, Ty, droga Eleonoro, już tutaj będziesz i jestem pewna, że tak, jak we dworze, również na plebanii zamieszkają szczęście i pogoda.
Tobie jednak, droga siostro, mogę wyznać prawdę. Wspinając się wczoraj na Lewesdon Hill znalazłam pierwsze fiołki; plamy ciemnego fioletu w zmrożonej jeszcze trawie na ścieżce, która wije się pod górę do wielkiego, bukowego lasu... i którą będziemy często spacerować, najdroższa Eleonoro. A kiedy schodziłam, wzrok mój spoczął na pierwszych pierwiosnkach - a potem na jeszcze jednej ich kępce, bladej i dzielnej, rosnącej na samej granicy Twego zaniedbanego ogrodu!
Och, Eleonoro! Do Delaford przyszła już wiosna - i do Mamy w Barton zapewne też, jako że hrabstwo Devon jest równie wysunięte na południe, jak my tutaj. Zdarza się niebo tak mgliście błękitne, że przywodzi na myśl pierwsze jajka muchołówki;
mając za oKiycie jeayme szai. zabyiiaWófują się przez mam; który okropnie zarósł zieloną rzęsą i nasz ogrodnik, McAllister, twierdzi, że trzeba go będzie oczyścić, zanim zacznie cuchnąć w pełni lata. Ptaki śpiewają w drzewach wiśni, gdzie pierwsze pąki, przytulone do wciąż nagich gałęzi, patrzą spośród kory jak oczy nowo narodzonych stworzeń...
Cała Natura rodzi, moja droga siostro - i tylko mnie, z powodów, których dr Davis pojąć nie może, nie spotkało jeszcze to szczęście. W niektóre dni, kiedy jest dość ładnie, aby wybrać się na spacer aż do starej morwy, siadam na otaczającej ją od wieków ławce i modlę się o dziecko, które będzie spełnieniem naszego związku. Muszę wyznać Ci ten wielki brak, tak jak zawsze zwierzałam Ci się z każdego uczucia i doznania mego serca, chociaż Ty, droga siostro, tak często długo ukrywałaś przede mną swoje radości i udręki.
Tak mocno, jak w nic dotąd nie wierzyłam, wierzę teraz, że Twoje przybycie i nadejście wiosny do Delaford sprawią, iż spełni się moje najgorętsze życzenie. Nie zawiedź mnie, siostro - przyjedź prędko, zanim pierwszy żonkil i kukułka, stali mieszkańcy Doliny Bagien i odległych wzgórz, wznowią swe drwiny z Twej kochającej siostry, którą pozostaje
Marianna
Eleonora Ferrars do Marianny Brandon
19 lutego 1812 roku
Moja Droga Siostro!
Nie zgadniesz nawet, moja słodka Marianno, jaką przyjemność sprawiło mi otrzymanie Twego listu. Ta długa przerwa w naszej korespondencji to całkowicie moja wina; Ty, z Twoim czułym usposobieniem, każdy dzień bez słowa przyjaźni odczuwasz jak miesiąc, i gdyby nie szereg przykrych zdarzeń - nie, katastrof zgoła - które nas tutaj spotkały, nie omieszkałabym zapewnić Ci codziennej porcji serdeczności, narażając Cię nawet na znudzenie.
Powód, dla którego nie zdałam Ci dotychczas sprawy ze wszystkiego, co się stało, kryje się wyłącznie w niedostatkach mego charakteru; prawdą jest, co twierdzisz, że bardziej jestem skłonna skrywać uczucia niż się z nich zwierzać i cecha ta, jak się wielokrotnie okazywało, często bywała przyczyną nieporozumień, a nawet utraty zaufania kręgu najbliższej rodziny. Trudno jest jednak zerwać ze starym przyzwyczajeniem, ponadto tyle tu było roboty, gdy spadł cios; kiedy zaś ujrzałam cierpienia bied-
11
skórny, bżaćunek dla Edwarda i jego matki -jeśli nawet nie dla Roberta - kazał mi znosić pewne troski w milczeniu i wstrzymywał moją rękę za każdym razem, gdy pomyślałam o Tobie, co zdarzało się wielekroć każdego dnia; postanowiłam zatem zaczekać, aż urządzimy się w Delaford, zanim przyjdzie mi obciążyć moją drogą siostrę relacją tyleż wstrętną, co smutną.
Teraz jednakże nie mogę już zwlekać. Odczuwam dotkliwie Twoje zaskoczenie naszą przedłużającą się nieobecnością. Żałuję, iż mieszkańcy wioski Delaford zapewne nie oczekują nas już z ufnością, a ponadto - doświadczywszy całej Twej tak dobrze mi znanej słodyczy i współczucia - wierzą najpewniej, iż ich pani ubłagała swego męża, by dał prebendę mężowi jej siostry tylko po to, by odkryć, że pastor i jego żona ani myślą się tam pojawić.
A cóż może o tym sądzić pułkownik Brandon? Wydaje mu się bez wątpienia, że Edward Ferrars, odtrącony przez rodzinę, gdy czuł się w obowiązku podtrzymać swe zaręczyny z Lucy Steele, teraz, po ślubie z panną Dashwood, otrzymał od swej matki więcej, niż mogło kiedyś zdawać się możliwe - gdyż jak sobie zapewne przypominasz, siostro, jego wyraźne do mnie przywiązanie spotkało się na początku z wielką dezaprobatą całej rodziny Ferrarsów, nie wyłączając naszej bratowej, Fanny. Teraz zaś pułkownik myśli sobie zapewne, że prebenda w Delaford nie oznacza już dla Edwarda różnicy między hańbiącym ubóstwem a możliwością przyzwoitego bytowania. Przyjazd na plebanię, mimo wszystkich atrakcji, jakie obiecuje Twoja słodka obecność w Delaford, musi, zdaniem Twego męża, być dla Edwarda uciążliwą, a nie przyjemną koniecznością. Istnieją przecież inne, lepsze sposoby spędzania czasu niż życie w głuszy Dorsetshire za dwieście funtów rocznie! Edward (sądzi niechybnie pułkownik) mógł wszak porzucić myśl o Kościele i będąc w znacznie lepszym położeniu, zdecydować się na karierę polityczną, jak zawsze życzyła sobie jego matka. A może pragnie jedynie podróżować i polować? Zacny pułkownik, który
12
droga Marianno, ju2's2ćzefze Dyl zwąrpif, zanim rozsądek szczęśliwie kazał Ci go przyjąć - musi dziwić się temu cierniowi, choćby małemu i nieważnemu, jaki tkwi w ciele Waszego udanego związku. Czyżby Edward Ferrars miał stać się powodem rozczarowania diecezji i symbolem błędnego osądu swego nowego brata we dworze?
Rozważania owe, widzę jasno, muszą spowodować to właśnie, czego obie najmniej sobie życzymy - pewien chłód między naszymi mężami. To zaś, droga Marianno, nigdy się stać nie może. A zatem z ciężkim sercem unoszę wreszcie pióro; daję Ci ponadto me słowo honoru, że mieliśmy zamiar być z Wami już sześć tygodni temu, aby powitać Nowy Rok, który wówczas nie obiecywał jeszcze nic ponad radość i spełnienie. Spróbuję opisać Ci zastęp przypadków, lub raczej nieszczęść - każde okropniej-sze i bardziej nieuchronne od poprzedniego - jakie przytrafiły się rodzinie Edwarda.
O najgorszym zawiadamiam Cię wprost, droga siostro: dwór Ferrars Hali jest wystawiony na sprzedaż. Pani Ferrars i Robert zostali bez grosza przy duszy (Edward, należy wspomnieć, ucierpiał najmniej, gdyż jego mały fundusz, pozostający pod zarządem wybranego przezeń adwokata, nie może zostać naruszony).
Obecny stan rzeczy jest skutkiem poczynań Roberta Ferrarsa - aczkolwiek matka wciąż nie może uwierzyć w winę swego młodszego syna i, co stwierdzam z żalem, ulubieńca.
Pamiętasz przecież Roberta, który okazał się próżny jak kogut (jakże się stałam niewyrozumiała, ja, żona duchownego!), z naszego pobytu w londyńskim domu pani Jennings? (Z wiadomych powodów nie chciałabym, droga Marianno, rozwodzić się zbytnio nad tym okresem w Twoim życiu; proszę tylko, abyś wspomniała, jak rozrzutny uparł się być Robert; jak opowiadałam Ci o godzinie, którą spędził był na Bond Street wybierając etui do wykałaczek, zdobne w diamenty, rubiny, i temu podobne; jak zdumione byłyśmy dowiadując się o jego zaręczynach z pozbawioną środków Lucy Steele, w czasie gdy bez litości podsuwano
13
iow, po rymjaK łiawarazecneiaiticzyffićffinieswązoraj: --A zatem Robert jest sprawcą nieszczęścia rodziny. Jego szumne plany inwestycji, na które nabrało się wielu niewinnych ludzi (albowiem Robert, jako syn pani Ferrars, uważany był za wzór solidności, niezdolny do fałszywego przedstawienia sytuacji finansowej), spełzły na niczym, kiedy wyszło na jaw, że gmachy, które miały stanąć w Bath, w Londynie i jeszcze gdzie indziej, istnieją wyłącznie na papierze i nie posiadają fundamentów w gruncie; skarb zaś, rzekomo zatopiony u wybrzeży Szkocji, owo „złoto Ferrarsów", o którym tyle się trąbiło, okazało się -wskutek śledztwa komisji szkockich bankierów, zaniepokojonych roszczeniami do „wspaniałej fortuny" - niczym więcej, jak tylko dziurawym trawlerem, pełnym błota i porwanych sieci, przytwierdzonym do dna morskiego harpunem.
Po tym zrobiło się jeszcze gorzej. Dom na Park Street (w którym, jak pamiętasz, pani Ferrars w królewskim stylu przyjmowała gości) okazał się zahipotekowany wręcz powyżej swej wartości i trzeba było go sprzedać; kiedy zaś żona Roberta, Lucy, próbowała w noc przed dniem sprzedaży zakraść się do środka, aby zabrać klejnoty teściowej i swoje kapelusze, pomocnicy szeryfa Londynu w przykrym zamieszaniu wyrzucili ją stamtąd, co zyskało sobie zabójczy wprost rozgłos. Nie muszę dodawać, że od tamtej pory resztki zaufania do Roberta i jego przedsięwzięć znikły tak całkowicie jak „złoto Ferrarsów".
Jakby tego było jeszcze mało, droga siostro, okazało się, że długów Roberta nie sposób spłacić nie wystawiając na sprzedaż Ferrars Hali - majątku, który był w rodzinie od czasów Wilhelma Zdobywcy, o czym wielekroć zapewniał nas Robert i jego matka. Meble zlicytowano już w zeszłym tygodniu i wyobrażasz sobie, jak mnie kusiło, by Ci od razu wyznać tę żałosną historię - gdyż śpimy teraz na materacach, użyczonych nam przez pracowników majątku, którzy są nadal wierni nazwisku Ferrarsów, chociaż i oni potraktowani zostali szkaradnie: ich domy są wilgotne i nie odnowione, pensje zaś zaległe od wielu lat. Przewidujemy, że ich
14
nie mamy zastawy ani juzcsci, na js.iuiyi;n inogiioysmy USiąsc. Agent ziemski, jeszcze przed kilkoma tygodniami niezwykle uniżony i pełen szacunku, zabronił nam łowić ryby w rzeczce i „kłusować" w lesie, dopóki zarząd powierniczy nie dokona sprzedaży. (Uważa się powszechnie, iż majątek w całości nabędzie miejscowy kupiec, niejaki pan Butts, i trudno powiedzieć, czym bardziej martwi się moja teściowa - utratą majątku Ferrarsów czy przejęciem go przez człowieka, który dotychczas dostarczał jej świńskiego nawozu pod krzewy ozdobne i rzadkie drzewa).
Ale mam jeszcze gorsze wiadomości, najdroższa siostrzyczko; zanim ruszymy na południe do szczęśliwego Dorsetshire, po spokój i harmonię, których tak łakniemy, trzeba, abyś dowiedziała się wszystkiego.
Pani Ferrars, czego od ślubu Johna jesteśmy aż nazbyt świadomi, jest matką naszej bratowej, Farmy, co ogłasza co najmniej sto razy dziennie. „Moja Fanny mnie uratuje!", wołała, podczas gdy z pokoju wynoszono jeden kredens czy intarsjowane biu-reczko za drugim i ładowano na stojący na podjeździe wóz. „Mówiła mi wielokrotnie, że w Delaford można wynająć domek... w Norland nie ma nic, a wiesz przecie, jak jej i Johnowi jest ciężko, tyle przecież oddali siostrom Johna - tak, Marianno, wiem, że się uśmiechasz - ale w Dorset jest niezła posiadłość, chociaż pułkownik Brandon ma tylko dwa tysiące rocznie", a poza tym Robert mówił jej, że na gruntach pułkownika rośnie znakomite drewno, co do którego on, Robert, ma już ciekawy plan inwestycji. Pewien jest, że jego pomysł wielce zainteresuje gospodarza, gdy już wszyscy przyjadą do Was z wizytą.
Tak, siostro, jak Cię znam, zgadłaś już zapewne, w jaki sposób pani Ferrars zamierza umeblować ów domek, który jej wyobraźnia umieściła z taką łatwością w małym parku na Waszej ziemi, dostatecznie duży -jak zapewnił ją Robert - aby podjąć tam osiemnaście par gości.
„Fanny mówiła mi - oznajmiła pani Ferrars -jak niegodnie postąpiła Wasza matka, zabierając z Norland całą porcelanę, po-
15
me omieszKaia jej pomiorffiowac, ze właściwie matKa nasza ukradła te rzeczy, które należały przecież do majątku Norland, a tym samym do jedynego spadkobiercy, Johna. „I to tak prędko
- mówiła Fanny - że aż wstyd!" I pani Ferrars powtarzała to mnie, Marianno! Pisząc te słowa czuję, jak wprost kipisz z oburzenia (w rzeczy samej, był to jeden z powodów, dla których powstrzymywałam się od pisania do Ciebie; w swym ostatnim liście uwiadomiłaś mnie, jak pamiętasz, że masz nadzieję znaleźć się w odmiennym stanie, nie chciałam więc niepokoić Cię w takiej chwili).
Pani Ferrars jest zatem przekonana, że porcelana Mamy i niektóre sprzęty - od początku dla niej przeznaczone, o których ojciec nasz mówił wyraźnie, że mają przy niej pozostać po jego śmierci - są „kradzione" i muszą być zwrócone Fanny, która z kolei podaruje je swej matce do jej nowego, wspaniałego domku na Waszych gruntach! Czy to nie szczyt wszystkiego? I żeby Mama była oskarżana o zabranie swej własności „tak prędko", kiedy to właśnie Fanny uparła się przejąć Norland, zanim Papa jeszcze ostygł w grobie! Pamiętam, jak byliśmy wszyscy wstrząśnięci i nawet John odczuwał wstyd, widząc nieprzyzwoity pośpiech swojej żony.
A więc, najdroższa siostrzyczko, dostarczam Ci wieści, które, obawiam się, nie przyczynią Warn niczego prócz smutku i niepewności. Może myśląc o tym, że chciałabyś mieć nas blisko, zastanowisz się raz jeszcze nad całą tą propozycją plebanii w Delaford - Ty, albo pułkownik Brandon, gdyż jak się dowiaduję, jest on jednym z wierzycieli Roberta Ferrarsa. Dobre wychowanie pułkownika, widoczne dla nas od pierwszej chwili, gdyśmy ujrzały go w Barton Park, powstrzymywało go dotąd od nalegania na zwrot długu - niewątpliwie z przyczyn rodzinnych
- ale jak długo jeszcze właściciel Delaford, świadom swych rozlicznych zobowiązań wobec majątku, będzie chciał utrzymywać zubożałych członków rodziny Ferrarsów? Ofiarował Edwardowi prebendę i pożyczył pieniądze jego bratu, Robertowi, ani razu
16
słyśżĘć,']aK pani rerrars snuje piany, aoy taicze jej aai scnrome-nie; mam tedy nadzieję przy najbliższej okazji usłyszeć od Ciebie, że wymyślony przez nią domek po prostu nie może powstać w Delaford. (Och, siostro, znów brak mi miłosierdzia, ale boję się, że wymysł pani Ferrars opętają całkowicie; już dzisiaj zagroziła, że pojedzie do Mamy i przy okazji odbierania porcelany i mebli złoży wizytę jej krewnemu, sir Johnowi Middletonowi z Barton Park - mój Boże!)
Najdroższa Marianno, przywołanie na myśl Twego szczęścia i spokoju jest dla mnie największym ukojeniem. Biedny Edward śle Ci szczere wyrazy uczucia - co i ja czynię, jeszcze po stokroć więcej. I musisz mi wybaczyć, że nie spytam Cię, jakie to cudowne i pouczające książki dał Ci do czytania pułkownik od czasu, gdyśmy ostatnio się widziały. Być może „Marmion"*, gdyż słyszałam jak o niej wspominał, kiedy byliśmy w Delaford, a patrzył wówczas na Ciebie tak troskliwie i czule...
Twoja kochająca Eleonora Ferrars
¦ Poemat Waltera Scotta
2. Eleonora i...
P"""""'"
 ^-t)
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
21 lutego
Moja Ukochana, Najdroższa Siostrzyczko!
Moje serce bije z przejęcia od dzisiejszego ranka, kiedy to najpierw dostrzegłam na liście Twe kochane, znajome pismo... a potem zapoznałam się z jego okropną treścią. Jakże musi być Wam zimno w Ferrars Hali, teraz, kiedy nic tam już nie ma; czy ten list w ogóle dotrze do Ciebie? Na Boga, Eleonoro, podaj mi jakiś adres, pod który mogłabym przesyłać listy, gdyby Was wyrzucono w tę niegościnną pogodę. Zawsze miałaś skłonność do katarów i ciężkich piersiowych przeziębień, choć zwykle z trudem wydobywałyśmy z Ciebie wyznanie, żeś niezdrowa. Mama zmartwiłaby się bardzo wieścią, że tak się narażasz, i to dla kogo - dla tej nieszczęsnej pani Ferrars! Przecież ona nie zasługuje nawet na Twoją uwagę, droga siostro; ja wiem jednak, że to dla męża znosisz te niewygody i przykrości. W tej podmokłej, nizinnej krainie, gdzie najbliższym sąsiadem Ferrars Hali jest Król Danii (jak pani Ferrars miała zwyczaj się przechwalać), wiatr o tej porze roku musi być przenikliwy. Inaczej niż u nas, w Delaford, nie ma tam pewnie jeszcze ani śladu wiosny.
18
jecnaia m na pomanie, na pieoamę, iax szyoko, jak tylko pozwo-lą Ci okoliczności. Nie zamierzam znosić Twych insynuacji, jakoby Krzysztofa i mnie znużyła myśl o tym, że Edward zostanie duchowym przywódcą naszych zacnych parafian; co zaś się tyczy tapet, odkryliśmy w Bridport doskonałe miejsce, nie znane nam przedtem, skąd niezwłocznie dostarczą nam najnowsze wzory. Ponieważ tak bardzo jesteś już spóźniona, pozwolę sobie wybrać ładny deseń - serca i słowiki w girlandach niezapominajek - do północnej sypialni, którą zapewne zajmiecie z Edwardem (sypialnia od frontu ma za niski sufit i latem panuje w niej nieprzyjemna duchota - tak ustaliłam, zwiedzając te puste pokoje, w których oczekuję Twej drogiej obecności). W bawialni słońce będziesz miała po południu, najdroższa; widzę już, jak witasz tam gości lub schylona nad biurkiem piszesz list do Mamy, albo zajmujesz się sprawami parafii. Z czasem może zechcesz mieć cieplarnię - to ostatni krzyk mody - ale widzę, że znowu byłam niedyskretna! Zdradziłam Ci właśnie najświeższy plan pułkownika Brandona, mający Ci umilić godziny wytchnienia w Delaford... a przecież przysięgłam, że nic nie wyjawię do Twego przyjazdu! Krzysztof ma pieczę nad całą tą sprawą - oto wiesz już wszystko! - lecz Twoje nieszczęścia w Norfolk oraz dobroć i wyrozumiałość, jakie okazujesz nieszczęsnym Ferrar-som, sprawiły, że w kwestii cieplarni nie mogłam dłużej zachować milczenia.
Pomyśl, Eleonoro, jakie brzoskwinie i morele tu dojrzeją, pomyśl o kwiatach, spotykanych zazwyczaj w klimacie Italii! Pomyśl, jak siadywać będziecie w majowe wieczory - Edward nad swym kazaniem - zakochani jak słowiki, które wybrałam do Waszej sypialni w magazynie w Bridport...
Przyznaję, że sprawa mieszkania pani Ferrars wywołała we mnie odruch współczucia dla tej biednej kobiety, lecz wiesz oczywiście, Eleonoro, że domek dla niej tutaj nie wchodzi w rachubę; wykluczone jest również, abym zwróciła się z tą prośbą do pułkownika Brandona. (Nie jestem pewna, droga siostro, czy
19
mew oorsetsmre,ewtmwyaratego,"i wała poczesne miejsce w sercu swego syna, a Twego męża, Edwarda. Byłoby to do Ciebie podobne: stłumić własne pragnienia, by zaspokoić jego; podejrzewam, że choć niechętnie, ale dałaś słowo, że zapytasz siostrę i nowego brata o możliwość uzyskania domu dla pani Ferrars i jej rodziny.)
Jednak nie może być o tym mowy, a to z powodu, który może Ci się wydać dziwny, zwłaszcza teraz, kiedy Twoje przykre położenie każe wraz z umeblowaniem Ferrars Hali wyrzucić przez okno wszelką subtelność uczuć.
Po prostu nie mogę się zmusić, aby poprosić mego Krzysztofa o jakąkolwiek przysługę. Niemożliwością jest, abym choć napomknęła o tym, by zagnieździli się tu jacyś pieczeniarze; nie zdołam na ten temat wykrztusić ani słowa, nawet gdybym (co broń Boże!) miała utracić Twoją miłość i być do końca swych dni skazana na samotność i rozpacz.
Wyobrazisz sobie zapewne - lecz nie czyń tego pochopnie! -że między mną i moim mężem nie dostaje uczucia. Zakładasz, że widzę siebie taką, jaką byłam niegdyś: upartą dziewczyną, dla której pułkownik Brandon był zbyt stary, która pozwalała sobie na niewczesne żarty z jego upodobania do flanelowych kamizelek, mających odpędzić reumatyzm, i która teraz objawia niezadowolenie właściwe młodziutkiej żonie dużo starszego mężczyzny.
Bardzo byś się myliła, Eleonoro - doprawdy, bardzo. Istotnie z początku wydawało nam się, że łączy nas tylko jedno, jedyne przekonanie, dotyczące, jak sobie przypominasz, trwałości pierwszych, romantycznych uczuć i nikłego prawdopodobieństwa, aby następny związek kiedykolwiek dorównał głębią pierwszemu.
Ale, jak również wiesz aż nazbyt dobrze, i ja, i pułkownik Brandon straszliwie ucierpieliśmy w naszych pierwszych związkach. Krzysztof zakochał się w swej krewnej - sierocie, którą wbrew jej woli okrutnie wydano za jego brata; maltretowana, uciekła w końcu z domu tylko po to, by dać się uwieść i porzu-
20
i nadziei. Ta, o czym mówić nie chcemy nawet między sobą -złożyłam cichy ślub w tej kwestii - kochałam Willoughby'ego, łajdaka i uwodziciela, rozpaczliwie i niemal straciłam życie na skutek gorączki, wywołanej wieścią, że wyrzucił mnie z serca.
A zatem i Krzysztof, i ja byliśmy na początku bardzo nieufni. On trwał przy swoim planie edukowania mnie (gdyż przyznaję śmiało, że miałam wówczas głowę pełną duchów, fantasmagorii i najdzikszych wyobrażeń, jakich „Tajemnice Zamku Udolfo" i temu podobne dzieła dostarczają niekształconym umysłom); ja zaś z wdzięcznością przyjęłam nauki, mądrość i rady - następstwo przewagi, jaką mój mąż miał nade mną w latach i doświadczeniu.
Lecz później, droga siostro, każde z nas - nadal sądząc, że niepodobna kochać połowicznie - zaczęło udowadniać drugiemu, że obok cienia poprzedniej miłości znajdzie się trochę miejsca i dla nowej. Zaczęłam dostawać inne podarki prócz książek - podarki, które świadczyły, że mąż docenia moją wrażliwość i umiłowanie przyrody: gałązkę paproci, pęk liści, gdy miotane wiatrem jesiennym konary kasztanowców waliły się z hukiem na ziemię, szkicownik (gdyż chciał, abym poszła w Twoje ślady i spłaciła dług naturze kreską tak delikatną, że tylko Ty -ja, nigdy - byłabyś do niej zdolna).
Więcej jeszcze; pewnego dnia znalazłam w górnej bawialni dziwny, okryty całunem kształt. O nie, Eleonoro, nie wróciła mi dawna wiara w duchy i inne nieziemskie zjawy - to był klawesyn! „Moja droga Marianno - mówiła kartka, skreślona schludnym pismem pułkownika (albowiem nie sposób zapomnieć, że jest on wojskowym; wszystko w Delaford jest nadzwyczaj porządne i schludne) - drogie moje dziecko, proszę, wybacz mi ten zapalczywy gest. Ponieważ jednak grasz bardzo dobrze i wszyscy w hrabstwie od dawna pragną Cię usłyszeć, sprowadziłem do Delaford instrument, by mieć tymczasem samolubną przyjemność słuchania Twoich ćwiczeń".
Czyż to nie miłe, siostro? Był to najdłuższy ciąg słów, jaki wydobył z siebie mój mąż od dnia ślubu i choć pisane, nie mó-
21
I
serca, czarem życia i pociechą Mszy.
Dzisiaj też ćwiczyłam grę na klawesynie; wolno robię postępy, ponieważ jednak pułkownik niewiele godzin spędza u mego boku, przeraźliwe brzdąkania słyszy tylko służba i mój wierny spaniel, Puszek. Obawiam się, że nie dla mnie ten instrument, Eleonoro, ale za żadne skarby nie przyznam się do tego memu drogiemu małżonkowi.
Piszę - i ani razu nie powiedziałam Ci, jak mi przykro z powodu nieszczęść, które dotknęły Twą nową rodzinę, a zatem i Ciebie, bo czulszej istoty nie ma wszak na świecie! Wiem, że piszę tylko o sobie, Mariannie, o moich przyjemnościach i niedostatkach i że ani razu nie napomknęłam o Twoich jakże realnych kłopotach, droga siostro! Marzę jednak, abyś Ty jedna ze wszystkich ludzi zrozumiała całą trudność mego życia małżeńskiego - że mianowicie dostaję tak wiele, a dać w zamian mogę tak żałośnie mało. A ponieważ zawsze mówiłam Ci wszystko, tak i teraz opisuję Ci wzruszające wysiłki pułkownika, aby przekształcić się - w jego dojrzałym wieku - z kogoś, kto od dawna uważał się za niezdolnego do miłości, w mojego męża i połowę prawdziwie spełnionego związku.
Z tego też powodu, „zaślubin grudnia z majem", nie mogę zwarzyć pierwszych kwiatów tej niezwykłej tkliwości, domagając się od Krzysztofa więcej, niż już mi daje. Wiem, siostro, że zrozumiesz moją delikatność w tej kwestii; wiem również, że chociaż w swym dobrym sercu aż nazbyt jesteś świadoma, jak okrutna potrafi być rodzina, by otwarcie przyznać mi rację, to bezwzględna odmowa zbudowania dla pani Ferrars domku w majątku Delaford może być dla Ciebie tajemną ulgą.
Czyż nie nadeszła pora, by Edward wyzwolił się spod władzy matki, zwłaszcza teraz, gdy nie będąc już bogatą, może okazać się nieznośnie uciążliwa? Eleonoro, przyznaj, choćby w skryto-ści ducha, że to prawda. I błagam, nie trap się Mamą i jej dobytkiem, bezpiecznym przy niej w Barton Cottage - tak jak był bezpieczny przez wiele długich lat. Wszystko, co Mama posiada,
22
lonej laki i naśże"mirzenia;™by wejść do" niego i popłynąć do Chin... jak usiłowałam schować tam małą Małgosię i jak rozgniewała się guwernantka, kiedy nie chciałam jej powiedzieć, skąd dobiegają owe mrożące krew w żyłach krzyki...
Najdroższa, najukochańsza Eleonoro! Jesteś zmęczona i ponad wytrzymałość udręczona swym pobytem w Ferrars Hali, który miał przecież być podróżą poślubną, zanim Edward podejmie tutaj obowiązki, a przedłużył się nieznośnie z powodu niegodziwości Roberta Ferrarsa - którego nigdy nie lubiłam, podobnie jak Lucy, jego spiskującej żony. Mylisz się całkowicie, sądząc, że nasz brat pozwoliłby pani Ferrars zwrócić się do naszej Mamy w sprawie porcelany i platerów, nawet jeżeli to jest matka Fanny. Jakże to, przecież John był tak zgorszony skwapliwym przejęciem Norland przez Fanny, że tym razem będzie w dwójnasób pilnował, aby matka Fanny nie usiłowała nic zabrać Mamie. Robert to uznany złoczyńca - nie tylko bankrut, lecz i szalbierz! - i nie ulega wątpliwości, że złą krew, która płynie w żyłach ich wszystkich, nie wyłączając Fanny, będzie trzeba poskromić, zanim znów znajdzie okazję, by dać o sobie znać.
Och, Eleonoro, nie miałam na myśli Twego drogiego Edwarda! On jeden strzeże honoru rodziny Ferrarsów. Nie dba o rzeczy materialne; za nic w świecie nikogo nie oszuka; aby nie zgrzeszyć brakiem szlachetności był nawet gotów dochować wierności Lucy Steele... cały czas pałając miłością do Ciebie! (Chyba tu jednak się mylę, albowiem Edward nie miewa gwałtownych uczuć; to łagodna dusza). Modlę się jedynie, aby Lucy, która ku zdumieniu wszystkich wyszła za brata, mającego -jej zdaniem - odziedziczyć fortunę Ferrarsów, nie przyjechała za Wami do Delaford, by wskrzesić w Edwardzie pamięć uczuć, jakie do niej żywił, w Tobie zaś - wielkoduszną gościnność. W końcu, teraz pieniędzy już nie ma, odwieczne zaś posiadłości w Norfolk też wszystkie przepadły! Ja na pewno jej tu nie powitam. Proszę, Eleonoro, miej to na względzie - może Ci to pomóc odmówić jej schronienia, o które zapewne będzie Cię błagała.
23
re odbyło się dziś rano w Belafórd; Ja jednak wymówiłam się bólem głowy, aby móc wreszcie do Ciebie napisać.
Posyłam Ci podwiązki i pudełko pończoch nigdy nie noszonych, aby Cię chroniły przed zimnem i zgubnymi mgłami, które o tej porze roku powstają z morza w Wells i Burnham Overy Staithe.
Słyszę na schodach kroki mego męża; już pisząc te słowa jestem bliska łez na myśl, że będę musiała znów go rozczarować. Pułkownikowi, który wie tak niewiele o przypadłościach kobiet, wydaje się bowiem, że najmniejsze moje niedomaganie, ból głowy, zwiastuje (o co pyta z najwyższym taktem i grzecznością) narodziny dziecka.
Marzy o dziecku, Eleonoro... i ja także, bo wiem, że gdyby Bóg zesłał nam ten cudowny, jednoczący dar, byłoby nam ze sobą znacznie swobodniej. Jednak i tym razem muszę dać pułkownikowi do zrozumienia, że tak nie będzie...
Eleonoro, najdroższy aniele, zbyt długo już obarczam Cię zwierzeniami. Ty, jak śmiem sądzić, też modlisz się o dzieci -ale, tak jak wypada, ani publicznie, ani w prywatnym liście nie wspomnisz o swoich nadziejach.
Doprawdy, gdybyśmy obie miały dzieci, jedna we dworze, druga na plebanii, toż to byłoby niebo! Czasem zdaje mi się, że słyszę tupot ich biegnących nóżek i odgłos śmiechu w odległym pokoju...
Czy już Ci wspominałam, że sir John Middleton zamierza w Barton Park wydać bal dla naszej siostry, Małgorzaty? To będzie na św. Jana; wszyscy pojedziemy tam z Delaford i zatrzymamy się u Mamy, w Barton Cottage - i kto wie, może już będziemy mogły coś powiedzieć o błogosławionych przyszłych wydarzeniach...
Napisz do mnie, błagam, gdy tylko otrzymasz ten list. Przyjedź przed Edwardem i zatrzymaj się u mnie, we dworze, tylko przyjedź...
Twoja oddana siostra Marianna
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
23 lutego
Moja Droga Eleonoro!
Zanim mi odpowiesz - ale też rzadko to robisz! - oto wiadomość warta, by ją przekazać jak naj spieszniej: doktor Davis, którego pułkownik Brandon wezwał wczoraj wieczór do dworu (od czasu mojej choroby u pani Palmer owego fatalnego roku bardzo się boi o moje zdrowie, obawiam się, że za bardzo), powiedział mi, że naprawdę jestem brzemienna! Myliłam się, gdyż trochę krwawiłam, lecz nie tak bardzo, by stracić najdroższe dzieciątko... jestem w drugim miesiącu ciąży, Eleonoro!
Och, siostro, to doniosła nowina. Pisząc te słowa przesyłam Ci całą swoją miłość. Krzysztof wciąż milczy - gdyż biedaczek nie może mówić, kiedy czuje, sądząc zaś po sztywności jego wypowiedzi, nie czuje, kiedy mówi. To Ciebie, Eleonoro, teraz potrzebuję, jak nigdy przedtem... Cała serdeczna troska, jaką mnie obdarzałaś, gdy leżałam w Cleveland złożona gorączką zakaźną, wraca teraz do mnie wyraźnym wspomnieniem. Ty i tylko Ty, najdroższa, najmilsza siostrzyczko, pomożesz mi utrzy-
25
nę, gdy nasze pochylone"nadTołyską"'twarze zjednoczą sfę w uśmiechu, niosąc pomyślność cudowi nowego życia.
Oczywiście, moje życzenie obejmuje Krzysztofa; widzę już, jak marszczysz się na to małżeństwo sióstr, kiedy to mężowie winni być pierwszymi, którzy wyrażą zachwyt i powinszowania z okazji nowego przybysza w rodzinie. Ale, Eleonoro, to wprost nie do wiary: pułkownik oznajmił mi rano - a wieść, że pozna wielką radość ojcostwa dotarła doń wczoraj późnym wieczorem! - że zamierza dziś pojechać do swych dóbr w Walii i nie może zmienić planów, nawet z takiego powodu!
Podobno kłusownicy łowią w Brecon łososie i coś się stało z bydłem. Poważna sprawa, w rzeczy samej - widzę jednak wyraźniej niż kiedykolwiek, że ziemia i przychówek są dla pułkownika Brandona ważniejsze niż przyszłe dziecko.
Jak on może, Eleonoro, jak może? Z Taunton ma przyjechać nowa gospodyni, pani Jenkins, w domu jest dość służby, a doktor Davis, który mieszka we wsi Delaford, pośle nawet do Bath, jeżeli będą komplikacje; ale mnie, droga siostro, śnią się wyłącznie szafoty i pręgierze, i biedni chłopcy wiejscy, powieszeni za przestępstwa w dobrach pułkownika. Widzę też, jak wpływa to na moje dziecko - niemowlę urodzone z pępowiną wokół szyi i groteskowo obrzękłymi ustami, etc, etc. - i to mimo że Krzysztof zapewnia mnie, że moje myśli są szalone, tak szalone jak kiedyś, zanim nauczyłam się z jego przykładu spokoju i opanowania.
A teraz pułkownik Brandon wyjeżdża z Delaford i cały mój spokój pryska. „Droga Marianno - powiedział nie dawniej jak dziś rano, gdy jego koń tupał już na podjeździe, on sam zaś miał minę surową i poważną, jak zawsze, kiedy chodzi o interesy -moje drogie dziecko - (jakże nienawidzę, gdy patrzy na mnie z wyżyny swych lat; twój Edward, choć może przez to słaby, przynajmniej jest młody) - moja Marianno, ukochana żono, jadę chronić nasz majątek dla naszego dziecka. Czy tego nie rozumiesz? Nie potrafisz przyznać, że dziedzictwo naszego ukochanego syna musi mieć pierwszeństwo?"
26
pytaTam7 bardzo rozgniewani
W takim razie dobrze by zrobił, informując o tym także matkę. Napiszę do Mamy i mej drogiej siostry, Eleonory Ferrars. Doktor Davis musi mieć możliwości, których nie byłam świadoma". I właśnie wtedy wszedł doktor Davis, więc wybuchnęliśmy śmiechem z czystego zakłopotania. Zdążyłam jednak usłyszeć - aż czuję ból od tego, jakby w gniewie podniósł na mnie rękę -jak drogi Krzysztof mruczy: „Mam dość córek na całe życie. Te* raz musi być chłopiec".
Najdroższa Eleonoro, chyba wiem, o kim napomknął pułkownik Brandon. Miał dziecko miłości, prawda? Pani Jennings rozwodziła się nad tym, kiedy byłyśmy u niej w Londynie, lecz sądziła, że pułkownik może być dla którejś z nas dobrą partią mimo tego dziecka, na służbie, jak mówiła - albo tak mi się zdawało, gdyż byłam wówczas chora od płaczu i to samo grozi mi raz jeszcze.
Błagam Cię, powiedz mi, najdroższa siostrzyczko, czy wiesz coś o innych dzieciach - właściwie innych córkach - pułkownika Brandona? Czy ma już tak dosyć bycia ojcem córek, że nawet wzmianka o ciąży sprawia, iż odjeżdża w popłochu pod byle pretekstem? Muszę natychmiast wiedzieć, Eleonoro, inaczej stracę dziecko, życie - stracę wszystko.
Zaraz napiszę do Mamy. Jeśli Ty nie przybędziesz natychmiast, to Mama, jestem tego pewna, nie zostawi swej drogiej Marianny. Będę robić na drutach - doktor Davis bardzo to poleca na nerwy - i ufać, z całą mocą, na jaką mnie stać, że Ty albo Mama jesteście już w drodze; muszę jednak przyznać, że gdybym mogła wybierać, wolałabym Ciebie, Eleonoro. Obawiam się bowiem jeszcze jednej rzeczy, a teraz, gdy pułkownik Brandon porzucił mnie dla Walii, muszę się z niej zwierzyć Tobie, i to w tej chwili.
Czy podeszły wiek pułkownika nie świadczy przeciwko niemu, kiedy chodzi o ojcostwo? Czyjego lata nie stanowią powodu, abym obawiała się o swoją ciążę? Może noszę w sobie po-
27
potómKiem starca... Och, Eleóńbfo, thójg pfżemzoUf sercesjest pełne wszelkich możliwych lęków. Teraz napiszę do Mamy; do Honiton nie jest zbyt daleko i przyjedzie pierwszą pocztą, wiem
0 tym! I zapewne ze wzgardą potraktuje moje przeczucia, że to wiek pułkownika jest przyczyną, dla której będę musiała leżeć przez siedem miesięcy, jak mi surowo nakazał doktor Davis. „Ależ Marianno, pułkownik Brandon jest ledwie pięć lat młodszy ode mnie - zdziwi się Mama. - A teraz, jak przypuszczam, powiesz, że ja jestem stara?"
Ależ tak, Eleonoro, ależ tak; tyle że natura upewniła się, że Mama, w swoim wieku, nie urodzi już dziecka; natomiast pułkownik Brandon, jeśli zechce, może płodzić monstra aż po dzień Sądu Ostatecznego...
Mam dla Ciebie tylko jedną zabawną wiadomość. Moje histerie pewnie Cię znużyły, więc na tym zakończę i zaadresuję list do Ferrars Hali, w nadziei że nadal tam jesteś, aby go otrzymać.
A mianowicie doktor Davis, wchodząc, jak już opisałam, dziś rano do mojej sypialni, usłyszał, że mówię o swej siostrze, pani Ferrars. Napomknął więc, najtaktowniej jak można, że jeśli chodziło mi o tych Ferrarsów z Norfolk, z Burnham Overy Staithe, to być może jesteśmy spokrewnieni. „Moja żona, Nancy - powiada, zwracając się do pułkownika, jakby to była jakaś towarzyska okazja, a ja bym nie leżała w łóżku w samej koszuli -przed naszym ślubem nazywała się Nancy Steele. Jej siostra, Lu-cy, obecnie pani Robertowa Ferrars..."
Mimo wszystkich mych obaw, pełnych wyrzutu spojrzeń w stronę pułkownika etc, nie mogłam, Eleonoro, powstrzymać się od śmiechu. Pamiętasz, jak siostry Steele nadskakiwały Lady Middleton, najpierw w Barton Park, a potem w Londynie?
1 jak wszyscy śmiali się ze starszej panny Steele z powodu niejakiego doktora Davisa, który może by się i oświadczył, gdyby ktoś go do tego nakłonił? Jakże dokuczano biednej dziewczynie! No, a teraz go ma. Ale sama myśl, że jest we wsi, tak blisko, i na pewno marzy, aby ją zaproszono do dworu, napełniła mnie
28
omdlenie;śpówodowlfie; dżieckierriw rrfólm Ionie7.V    ....... """"*"
Droga Eleonoro! Oczekuję Twojej odpowiedzi pełna uczuć, których nie będę znowu opisywać. Jeśli nie przyjedziesz, uwierzę w najgorsze i pomyślę, że sczezłaś z zimna w swoim opustoszałym, nadmorskim pałacu.
Twoja kochająca siostra Marianna
Eleonora Ferrars do Johna Dashwooda
26 lutego
Drogi Bracie!
Na pewno słyszałeś już od pani Ferrars o smutnych przypadkach, jakie spotkały naszą rodzinę.
Zostaliśmy wydaleni z Ferrars Hali. Urzędnicy szeryfa przybyli w zeszły piątek i z przykrością stwierdzam, że panią Ferrars udało się skłonić do wyjścia dopiero po sporej szamotaninie. Jej reputacji nie pomogło też wcale zgromadzenie na miejscu wierzycieli etc. oraz grudy błota, rzucane w nią przez dzieci - rzecz godna pożałowania.
Obecnie przebywamy w gospodzie, która może nam zapewnić pobyt co najwyżej dwutygodniowy. Edward, z pieniędzy, które szczęśliwie oddał pod zarząd powierniczy, kiedy matka go wydziedziczyła, płaci za nasze mieszkanie; lecz suma ta, jak Ty i Farmy wiecie, nie jest zbyt wysoka i po upływie dwóch tygodni nie będzie nas już stać na gościnę Koguta i Byka.
Edward został tutaj, by wspierać matkę na duchu; ja zostałam, by udzielać mu wszelkiej pomocy w tej krytycznej i jakże
30
obowiązkiem Edwarda Jest troskao rodzicielkę, Itora tak niedaw- " no okazała nader wyraźnie, iż woli młodszego syna, Roberta. Nie narzekamy; po prostu mam wszelkie powody, by Cię zawiadomić, że Robert opuścił Norfolk, gdy tylko jego oszustwa i długi wyszły na jaw. Trudności wynikłe stąd dla drogiego Edwarda, na którego wszak czeka prebenda w Delaford, bardzo nam ciążą.
Edward jest przekonany, że nie może opuścić matki w takiej chwili, kiedy wszystkie wygody i styl życia, do którego przywykła, zostały jej odmówione. Z żalem donoszę Ci, że nie jest już zbyt pewna, kim jest ani gdzie mieszka. W niektóre dni jest całkiem przytomna; w inne sądzi, że jest na królewskim dworze w czasach zmarłego króla Jerzego; w jeszcze inne przebywa na Park Street, w domu, który podobnie jak pozostały majątek uległ sekwestracji. Oskarża mnie - co przyznam, drogi bracie, jest dla mnie czasem trudne do zniesienia - o zabranie jej klejnotów i popisywanie się nimi na balach (choć jakie bale może mieć na myśli w tym ponurym Norfolk, gdzie zimą nikt nie wytknie nosa za próg domu, tego nie wiem - w tej części świata tylko jej dom jest otwarty, w oczekiwaniu kupca).
Wszystko to sprawia, iż powiadomienie matki Edwarda, że nie możemy się nią bez końca opiekować, staje się zadaniem z każdym dniem trudniejszym. Chciałabym podkreślić, że pułkownik Brandon okazał się dla Edwarda bardzo szczodry, proponując mu prebendę w Delaford; ponadto plebania wymaga remontu, a przecież pragniemy, aby nasi parafianie mogli jak najszybciej zacząć nas odwiedzać. Bezpowrotnie straciliśmy wiele rzeczy osobistych, które w zeszły piątek zostały zabrane razem z własnością pani Ferrars, jesteśmy więc zmuszeni kupić sobie ubrania i zaoszczędzić tyle z dochodów Edwarda, by móc pojawić się w Dorset odziani w stroje bardziej odpowiednie dla nowych pastorostwa niż tych kilka sztuk garderoby, w których wygnano nas za bramę parku.
Ale jeszcze ważniejsze niż to wszystko, drogi bracie, jest moje odczucie, iż nasza siostra, Marianna, nie miewa się zbyt do-
31
w Delaford sama, alBówiem pułkownik Brandon, zmuSżóny^ koniecznością, wyjechał do swych dóbr w Walii. (Nawet poczty już się nie doręcza do Ferrars Hali; tylko szczęśliwy zbieg okoliczności sprawił, że gdy wchodziłam do Burnham, pan Grim-mer, który zwykle dostarczał nam listy do dworu, wyciągnął z torby ostatnią przesyłkę Marianny wraz z listami wierzycieli, adresowanymi do nieobecnego Roberta i jego matki). Czuję więc, że powinnam niezwłocznie udać się do Delaford.
Oczywiście Ty i Fanny -jestem tego pewna - zastanawialiście się nad przyjęciem matki Fanny w Norland Park? Nie wiem, jak zapytać Was o to mniej brutalnie. Pani Ferrars bardzo często mówi o Norland i co najmniej dziesięć razy dziennie opowiada pani Coke, naszej przemiłej tutaj gospodyni, o wspaniałych rozmiarach domu i majątku oraz swoich z nim koneksjach. Tych kilku sąsiadów, którzy jeszcze z nami rozmawiają, sądzi, że pani Ferrars uda się do Was natychmiast po licytacji Ferrars Hali, tj. za dwanaście dni - albowiem uparła się być na niej obecna, mimo ostrzeżeń miejscowego medyka, że nie powinna ryzykować podróży w tak niesprzyjającą pogodę.
Nie owijając w bawełnę, drogi bracie, w okolicy powszechne są obawy, że widok idącego pod młotek majątku i jego kupca, pana Buttsa, może poważnie zaszkodzić pani Ferrars; że zacznie krzyczeć lub w inny sposób sprawi, że zamkną ją w zakładzie aż do zakończenia wyprzedaży. Tylko jej wyjazd stąd, zanim całe Norfolk zacznie tłoczyć się do sal aukcyjnych w King's Lynn, zapewni spokojne przekazanie ziem Ferrarsów z jednych rąk do drugich.
Edward i ja możemy sobie tylko wyobrażać, że jego matka, w swym pomieszanym stanie, zapomniała, iż jest co dzień oczekiwana w Norland Park; że córka przygotowała wszystko dla jej wygody, a zięć rozgląda się po swoim parku w Sussex, by znaleźć miejsce na godziwy dom dla pani Ferrars, nie za daleko i nie za blisko dworu, który odziedziczył był po naszym drogim ojcu.
32
duję się z Bartoń Cottage, JeśfnadaFw dbbrymzdrowiu"i podobnie jak my niecierpliwie czeka, by Edward przy najbliższej możliwej okazji wreszcie zaczął pełnić swe powołanie jako duszpasterz wsi Delaford.
Kiedy już się urządzimy, serdecznie zapraszamy Was do siebie, a gdyby Marianna źle się czuła i dwór, z powodu jej połogu, nie mógł przyjąć gości, będzie nam bardzo miło widzieć Was na plebanii.
Serdeczne pozdrowienia dla Ciebie, drogi bracie, jak również dla Fanny
Eleonora
Właśnie przyszła wiadomość, że Robert Ferrars, który w chwili odjazdu z Ferrars Hali nie powiedział, dokąd się udaje, wyjechał do Afryki. Podobno jego żona - nie miałam zamiaru napomykać o niej w liście, który będzie czytała Fanny - bawi z wizytą u swojej starszej siostry - owej panny Steele, która wyszła za doktora Davisa - w naszej części świata, jeśli kiedykolwiek będziemy mogli tak myśleć o Dorset.
3. Eleonora i...
John Dashwood do Eleonory Ferrars
1 marca
Droga Eleonoro!
Doprawdy przyjemnie było mi otrzymać wiadomość od Ciebie i zostać powiadomionym o wciąż doskonałym zdrowiu naszej Matki w ożywczym klimacie Devonshire, gdzie kuzyn jej tak wielkodusznie ją umieścił.
Niestety, niestety! Nie możemy tu, w Sussex, uczynić tego samego dla pani Ferrars i dziwię się - doprawdy, Farmy także -iż sama pani Ferrars nie mówiła Warn o tym, choć w ciągu ostatnich tygodni pisaliśmy do niej kilkakrotnie.
A zatem - obawiamy się, iż Matka nasza całkiem już straciła pamięć (nie zdziwiłem się wcale Twoją opowieścią o jej błądzących myślach i niepewności co do miejsca zamieszkania) -muszę ponownie podkreślić, Eleonoro, iż z wielu powodów nie jest możliwe, by pani Ferrars zatrzymała się tutaj nawet na jeden dzień.
Trwa przebudowa zachodniego skrzydła (czyż nie pisałem Ci o tym w ostatnim swoim liście, za szczęśliwszych czasów?)
34
ay, wraz z innymi Kioporami, Które znoszę off czasu, gdy drogi Papa zostawił mi Norland, doprowadzają drogą Fanny niemal do szaleństwa.
Na domiar naszych domowych trudności kucharka tydzień temu opuściła Norland Park i do tej pory nie mamy zastępstwa. Wybrażasz sobie, co to znaczy ograniczać się do zimnych potraw, przyrządzanych prowizorycznie (w ten straszny ziąb!), gdy jest w rodzinie dziecko, nasz syn Harry, i martwić się, czy kurz i pył nie wpłyną na jego delikatne płuca.
Oprócz tych jakże koniecznych prac podjęliśmy budowę świątyni greckiej na wzgórku, gdzie kiedyś rosły stare orzechy włoskie. Nie proszę nawet, abyś rozważyła koszt takiego przedsięwzięcia - to przekracza Twoje możliwości. Ale wydajemy ostatnie grosze; oszczędzamy na koniach, aby zapłacić za wyrównanie pagórka i sprowadzenie z Rzymu posągów, które Fanny uwielbia, dla ozdoby świątyni. Zwolniliśmy trzech stajennych i cztery pokojówki, sądzimy jednak, że warto było podjąć te prace, gdyż po ich ukończeniu będzie stamtąd bardzo przyjemny widok na całe hrabstwo - nieważne, ile lat zajmie budowa. „Przynajmniej Harry dożyje lepszych perspektyw niż nasze", powiada Fanny, która dba jedynie o swego syna i jego przyszłość w Norland Park; w istocie nie sądzę, aby przejęła się, słysząc, że zachodnie skrzydło i świątynia nie zostaną ukończone za jej życia, gdyby wiedziała, że nasz syn zbierze owoce naszej oszczędności i przezorności.
Okazuje się, Eleonoro, że największą przeszkodę napotkaliśmy tydzień temu, kiedy w fundamentach zachodniego skrzydła odkryto grzyb; obecnie trwają badania, mające wykazać, czy Papa istotnie tak dalece zaniedbał dom, jak się teraz wydaje. Możemy się tylko modlić, byśmy nie musieli, tak jak Ty, wynieść się do gospody - Norland Park może nie nadawać się do zamieszkania i trudno byłoby ustalić termin ponownego wprowadzenia się tutaj.
Ciąży zatem na mnie smutny obowiązek powiadomienia Cię, że gdyby pani Ferrars lekkomyślnie przyjęła zaproszenie, by za-
35
w sercu ranny* i moim, znalazłaby się w znacznie gorszym poio-żeniu niż obecnie.
A Ty jeszcze proponujesz, abyśmy postawili dla niej dom. Ależ droga siostro, czy nie wiesz, ile kosztuje mnie dzisiaj utrzymanie ziemi - i to jeszcze wobec tych wszystkich trudności? Jestem tym dostatecznie obciążony, bez stawiania domów gdzie popadnie!
Z przyjemnością myślimy o czekającej nas wizycie w Dela-ford u Ciebie i wielebnego Edwarda Ferrarsa i dziękujemy Ci za miłe zaproszenie. Jednakże na naszą propozycję odwiedzin w Dorset Marianna odpowiedziała prawie natychmiast, że zima jest bardzo ciężka i że śnieg i lód będą zalegać jeszcze przez wiele miesięcy. Z radością zaczekamy więc z przyjazdem do Delaford na lepszą pogodę.
Fanny prosi, abym przekazał Ci jej serdeczne życzenia. W tej chwili jest bardzo przejęta murarzami, poza tym Harry upadł i rozciął kolano szkłem z rozbitego okna - więc, aczkolwiek niechętnie, muszę oderwać się od biurka i mego listu do Ciebie.
Jestem pewien, że za pomocą modlitw Edwarda i Twojego zmysłu praktycznego wkrótce przezwyciężycie wasze kłopoty, tak jak wierzę - w istocie to szczęśliwa myśl Fanny - że Robertowi Ferrarsowi wspaniale powiedzie się w Afryce! Może jeszcze ocalić dobrobyt rodziny, droga siostro; albowiem, jak mi Fanny przypomina, Robert zawsze uwielbiał kość słoniową i był bardzo wybredny w kwestii wykałaczek, jak Ty sama również być może pamiętasz.
Mamy nadzieję, że lato zastanie Was zadomowionych na ple-banii - bo przecież my zapewne będziemy wówczas bawić we dworze u pułkownika Brandona i naszej drogiej siostry, Marianny.
Twój kochający brat John
Pani Jennings do swej córki, pani Tomaszowej Palmer
5 marca
Moja Droga Charlotto!
Ufam, że Twoje sutki są już wyciągnięte i że dziecko ssie, śpi i świetnie się miewa. Nigdy dotąd nie widziałam drugiej kobiety, która miałaby taką ilość mleka i zarazem takie trudności z karmieniem - nie dalej jak wczoraj, kiedy wracałyśmy przez park od pani Dashwood z Barton Cottage, wspomniałam Twojej siostrze, że zawsze tak było z Wami obydwiema: co jedna osiągała z łatwością, druga - wcale, i vice versa. Tak to już zwykle jest z siostrami, proszę Ciebie, gdyż przychodzą mi teraz na myśl panny Dashwood, pewnie z powodu odwiedzin u ich matki, która została sama z Małgorzatą, jak dla mnie bardziej podobną do Marianny niż do pani Edwardowej Ferrars. Tak jest - dziewczyna ma w sobie sporo z pani Brandon i jest równie samowolna, czego dowodzi anegdota, którą Ci zaraz opowiem.
Ale najpierw -jaka pogoda w Londynie? Niepodobna, by była tak marna jak tutaj, chociaż John udaje, że mu się podoba, gdyż jest odpowiednia do gonitw za lisem, chociaż obawia się,
37
T
Nigay nie mogę spamiętać, a moja pamięć, co lwoja siostra, la dy Middleton, skwapliwie mi przypomina, ucieka równie szyb ko jak szylingi, które wydałam w zeszły wtorek w Honiton n siedem jardów krepy po sześć szylingów sześć pensów - okrop nie drogo, prawie jak w Londynie, choć miałam nadzieję, ż< przynajmniej na wsi będę mogła trochę zaoszczędzić.
Czy jednak pamięć moja słabnie, czy też nie, ostatnie wieść o Ferrarsach są doprawdy zdumiewające. Pani Ferrars ze szczę tem zapomniała, kim jest - no, droga Charlotto, tego jeszcze ni możesz powiedzieć o swej starej matce! - i pisuje, co wie z godnych zaufania źródeł, do koronowanych głów w Europie,! wpraszając się na ich dwory i w rewanżu prosząc je do Ferrarsj Hali, który dzisiaj idzie pod młotek - a może wczoraj czy w ze-! szłym tygodniu? - nie pamiętam tego. Zwróciła się przeciw swej synowej, pani Edwardowej Ferrars - z tego, co słyszę, nic w dziwnego, chociaż nie chciałam o tym wspominać przy panij Dashwood, aby nie powzięła urazy, słysząc zarzuty pod adre sem ukochanej córki.
Mówiono mi, że Edwardowa Ferrars położyła rękę na klejno tach starszej pani, ocalonych przed wierzycielami - wepchnięto je w wylot kominka we dworze, o której to kryjówce wiedział* tylko starsza pani Ferrars, jej synowa, Eleonora, i syn, Edward Do czego to dochodzi w tym kraju, jeżeli musimy już podejrzewać pastora o kradzież klejnotów matki, nie wątpię też, że należy jak najszybciej powiadomić o tym pułkownika Brandona, za nim zostawi swą trzódkę na łasce złodzieja. A jeśli to Eleonor* dopuściła się kradzieży, tym gorzej.
Wygląda na to, że pani Ferrars ma tylko jedno pragnienie aby nie być zmuszoną przebywać w towarzystwie Eleonory. Tęskni srodze za swym synem Robertem - który, jak powiadaj pojechał do Mezopotamii strzelać krokodyle - i wzdycha d kompanii żony Roberta, Lucy - wiesz, Charlotto, że cztery temu była zaręczona z Edwardem? Kiedy pani Ferrars po r; pierwszy o tym usłyszała, przepisała cały swój majątek na mi
38
zaś zapadł się pod ziemię. Doprawdy, bardzo to wszystko dziwne. No dobrze, przyznam Ci się: wieści, które zamierzam przekazać, pochodzą z listu Lucy we własnej osobie. Bawi ona u swej siostry, Nancy Steele, która jest teraz żoną doktora Davi-sa i mieszka w Dorset. „Och, to nie tak daleko - powiedziałam dziś do pani Dashwood w Barton Cottage. - Lucy to najmilsza młoda kobieta. Dlaczego nie odwiedzimy wszyscy Delaford?" (Albowiem tam mieszkają, droga córko, o rzut kamieniem od dworu, który jest teraz domem pięknej pani Brandon - często myślę sobie, że to jeden z bardziej udanych skutków mojego swatania). Ale widząc minę pani Dashwood, zmieniłam całkiem temat - bo czyż Eleonorze nie udało się zdobyć uczuć Edwarda Ferrarsa tuż po tym, jak tak długo kochał się był w Lucy? Jaka ładna dziewczyna z niej była - i nadal jest, jak słyszę. Nie mogę się doczekać, by znów ją zobaczyć; ma takie wesołe obejście, zupełnie inne niż poważna Eleonora, i mówię Ci, wiem, którą ja bym wolała za żonę - ale ja się tu rozwodzę, a Ty przecież masz dziecko przy piersi! Tylko nie zwlekaj z odstawieniem tak długo, jak przy Tomaszu, dobrze, moja córko? Jego wybryki wynikają z tego, że karmiłaś go piersią do ostatka - kiedy odwiedziłam Was niedawno na Sloane Street, kopnął mnie dotkliwie w goleń; zniszczy Warn meble, jeśli pan Palmer nie wymierzy mu kary, na jaką zasługuje jego zachowanie.
Nie, oprócz obmyślania balu, jaki sir John Middleton zamierza w Noc Świętojańską wydać dla Małgorzaty, najmłodszej Dashwoodówny - swoją drogą, jaki to szczodry, towarzyski człowiek! - nie mamy tu wiele zajęć: spacery, powroty do domu, posiedzenia przy herbacie i kolacji, znów spacery o zmierzchu nad staw, po czym przygotowania do wieczornej gry w karty i plecenia koszyków. Nudy, mówię Ci, i gdybym nie była babcią gromadki lady Middleton - od czasu upadku z konia mała Anna Maria wciąż leży - bez wahania wróciłabym do Londynu.
Wzmianka o Małgosi Dashwood przywodzi mi na myśl powód, dla którego piszę ten list - oczywiście nie licząc pytań
39
i to na białym koniu, nie dalej jak dwa dni temu! Była gęsta mgła, musiałam więc wytężać wzrok, ale stał tam, na szczycie wzgórza, a młoda dziewczyna biegła ku niemu, wyciągając ramiona... Po prostu nie dasz wiary, Charlotto. Nie mam pojęcia, jak mi to umknęło na samym początku, a teraz przyszedł sir John i dzieci, całkiem mi przerwali i na pewno przewrócą biureczko —
I w rzeczy samej, miałam rację, sądząc, że dzieci Middleto-nów są tak samo grubiańskie i źle wychowane jak Twoje, Charlotto. Porwały mój kałamarz i rzuciły na ziemię - musiałam słać pokojówkę po atrament, ale w tym domu panują takie porządki, że po chwili siostra Twoja przyszła i powiedziała mi, że trzeba czekać do jutra, aż człowiek pojedzie po zakupy do Honiton; jak widzisz, piszę dalej ołówkiem, ogryzionym z obu końców przez psy...
Na tym białym koniu widziałam Johna Willoughby'ego - czy możesz to przeczytać, Charlotto? Twoja siostra wciąż stoi skrzywiona przy kominku, zupełnie jakbym to ja, a nie jej nieszczęsne dzieci, była odpowiedzialna za czarne plamy na dywanie, sprowadzonym z Francji od samego Aubussona... Czy Twoje biedne oczy odczytają te gryzmoły, w których donoszę Ci, że dziewczyną, która w radosnym zapamiętaniu biegła ku Willough-by'emu, siedzącemu na swym białym koniu, na pagórku zaraz za Barton Cottage, była ni mniej, ni więcej tylko Małgosia Dash-wood? Ten widok znów mi przypomniał cierpienia biednej Marianny tego lata, gdy serce jej pękło, i to w moim domu, do tego stopnia, że nie chciała jeść oliwek ani suszonych wiśni, specjalnie dla niej sprowadzonych... I kiedy Ty, droga Charlotto, z pierwszym dzieciątkiem przy piersi, w swej dobroci podejmowałaś w Cleyeland panny Dashwood, a potem musiałaś sama opuścić dwór, bowiem biedna Marianna dostała gorączki zakaźnej, wielce niebezpiecznej dla noworodka...
Ale rozwodzę się. Boże, ołówek do imentu się stępił, a sir John, zawsze tak uczynny, poszedł łowić pstrągi i nie może mi go naostrzyć. Będę musiała tu skończyć, Charlotto —
40
Willóughbyrego z panną Grey 16 zupełna katastrofa; kupiła sobie gdzieś wielkie dobra - Twoja siostra nie pamięta, gdzie -i w ogóle się nie widują. Jednakże pani Smith, krewna Willough-by'ego z Allenham, przebaczyła mu przed śmiercią - to uwodziciel i łajdak, ale ożenił się z panną Grey, wartą pięćdziesiąt tysięcy funtów, a za to można wybaczyć wszystkie grzechy świata. Wróciwszy zatem do łask pani Smith, odziedziczył Allenham Court, jej piękny dom w Devonshire; sam przebywa w swym majątku, Combe Magna w hrabstwie Somerset, gdzie pani Willoughby nigdy go nie odwiedza.
Dziwne to doprawdy, że z Somersetshire, które jest tak od nas odległe, Willoughby przyjeżdża konno do Barton Cottage -bo właśnie tam zmierzał, zapewniam Cię.
Jednak mimo tych bogactw, które odziedziczył teraz ów młody człowiek, oraz żony, która sama się utrzymuje (i, jak słyszę od koniuszego, płaci za jego konie), wciąż cieszę się, że Marianna usłuchała mej doskonałej rady i wyszła za pułkownika Bran-dona; jest znacznie bardziej stateczny, i taki dobry i oddany. Obawiam się, że jego kłopoty wynikają z zawodu miłosnego, kiedy to mając ledwie dwadzieścia lat kochał się w swojej kuzynce, Elizie. Powoli reaguje na serdeczne gesty i nie jest żywiołowy, Charlotto - i chociaż zgodziłabym się, gdybyś mi rzekła, iż pan Palmer też nie jest żywiołowy, to przynajmniej znajdujesz go niezwykle śmiesznym - a pułkownik Brandon stanowczo śmieszny nie jest.
Doszło już do tego, że używam farbek małej Anny Marii -kończę ten list, córeczko najmilsza, fioletową barwą, aż goto-waś uwierzyć, że wszyscy tu w Devonshire są ufarbkowani (muszę przyznać, że to straszna udręka słać trzy mile po mięso czy choćby atrament; nie wiem, jak Twoja siostra to znosi).
Musimy stać po stronie pułkownika Brandona. Nie mam wątpliwości, że Willoughby, który nigdy nie zapomniał pani Brandon, przybył do Barton Cottage, aby nadskakiwać pani Dashwood - śmiem twierdzić, że przepraszał za sposób, w jaki po-
41
Mafgóśię, choć rriafaTha dopiero piętnaście lat; jest jednak fóW-1 nie ładna, jak jej siostra, a takiego łotra, jak Willoughby, pociąga jeszcze urok zakazanego owocu - boć przecież jest za młoda, aby wyjść za mąż bez zgody rodziców...
Powinnam ostrzec panią Dashwood. Jeżeli jutro będzie ładnie, przejdę się tam i zaproponuję wizytę w Delaford, a wówczas cała historia odwiedzin Willoughby'ego, jego smutek z powodu nieszczęśliwego małżeństwa - skutku wyłącznie jego ogromnych długów - i temu podobne okoliczności wyjdą zapewne na jaw.
Koniuszy, kiedy zaniosłam jego żonie słodkie bułeczki i siedziałam przez chwilę w ich domku, mówił mi również, iż wszyscy oprócz pani Brandon wiedzą, że dziecko miłości z młodych lat pułkownika - córka oraz jej z kolei nieślubne niemowlę zamieszkują odludny zakątek dóbr w Dorsetshire. Biedna Marianna... Pomyśl tylko, Charlotto, jak Ty byś się czuła, gdyby pan Palmer miał taką rodzinkę upchniętą gdzieś w Cleveland. Byłabyś oburzona i, doprawdy, miałabyś rację.
Teraz skłaniam się na stronę Willoughby'ego i myślę sobie, że Marianna powinna była wyjść za niego. Pani Smith pewnie by i tak mu wybaczyła, dzięki Bogu, chłopiec ma na to dość wdzięku.
Oprócz tego koniuszy sir Johna powiedział mi, że jest inny powód, dla którego Willoughby jeździ w stronę Eggardon, do najdzikszej części majątku pułkownika Brandona; jest on ojcem dziecka, które przebywa tam ze swą biedną matką, córką pułkownika. Tak, Charlotto, teraz już wiadomo, że piknik owego letniego dnia w Whitwell nie odbył się dlatego, że pułkownik musiał pilnie jechać do Londynu właśnie w sprawie swej córki, brzemiennej i porzuconej przez Willoughby'ego.
Nie mam wątpliwości, że John Willoughby to bardzo wielki łajdak i rozrzurnik. Lękam się jednak tego, co poczuje Marianna, dowiadując się, że wnuczka pułkownika (tak twierdzi żona koniuszego, której obiecałam słodkich ciasteczek na tydzień, jeśli tylko uda mi się pojechać po nie do Honiton) jest dzieckiem Willoughby'ego, które on uwielbia i bardzo często odwiedza.
42
pokochał dziecko? Co zrobi pułkownik Brandon, gdy składając wizytę swoim podopiecznym trafi na Willoughby'ego...?
Nie mam słów, takie to śmieszne. Tego jednak, co teraz powiem, nie wolno Ci, Charlotto, zdradzić żywej duszy.
Albowiem żona koniuszego wyznała mi szeptem, że Marianna jest brzemienna i przy tym źle się czuje; nigdy nie miała zdrowia żadnej z moich córek, poza tym gorączka bardzo ją osłabiła. Teraz, kiedy pułkownik uznał za konieczne wyjechać do Walii, Marianna mogłaby ciężko odchorować wiadomość o tym, gdzie umieścił swą córkę i jej dziecko. A już drżę cała na myśl, co by się stało, gdyby - gorzej jeszcze - poznała imię tego, który gości tak często w ich skromnym domostwie...
Wydaje mi się, że Lucy Steele - a raczej pani Robertowa Fer-rars; muszę pamiętać, by tak się do niej zwracać - zapewne ucieszyłaby się z moich odwiedzin u niej, w Delaford. Doktor Davis, mąż jej siostry, Nancy, jest lekarzem rodziny Brandonów i opiekuje się biedną Marianną.
Farba już całkiem wyschła, a psy wlazły na stół i wypiły wodę, którą zwilżałam pędzelek.
Pozdrawiam Cię najserdeczniej, kochana Charlotto, jak zresztą wszyscy z Barton Park; muszę też dodać, że panna Małgorzata Dashwood, która gania między Barton Park i dworem jak opętana, zdradza takie same oznaki zakochania w tym łotrze, Johnie Willoughbym, jak w zeszłym roku jej siostra - ale też w okolicy brak młodych dżentelmenów, którzy by mogli ją trochę rozerwać, a do balu daleko...
Twoja kochająca Matka
Eleonora Ferrars do Marianny Brandon
4 marca 1812
Moja Droga Marianno!
Na list Twój mogę odpowiedzieć tylko krótko.
Mieliśmy tu bardzo wiele kłopotów; pani Ferrars, w niektó-j re dni całkiem rozsądna i przytomna, w inne zupełnie traci r< zum, przez co nasze życie tutaj robi się tym bardziej trudn i dziwaczne.
Wczoraj odbyła się sprzedaż Ferrars Hali, lecz ku naszem zdumieniu matka Edwarda nie chciała nawet o niej słyszeć, wo ląc zamiast tego wezwać żandarmów w sprawie rzekomej kra dzieży jej klejnotów, w szczególności pereł królowej Marii An toniny - aczkolwiek ja osobiście mam spore wątpliwości co d pochodzenia, naszyjnika, który pani Ferrars ceni sobie nad cał; resztę biżuterii.
To ja, droga siostro, zostałam oskarżona o przywłaszczenie so-j bie tych pereł! Ja, która nigdy, czego jesteś świadkiem, nie nosi-] łam nic oprócz pukla włosów Edwarda i sygnetu Papy, pozosta-i wionego mi w testamencie, zanim Farmy uznała go za swą wła-
44
Park.
Jakże miałam odeprzeć taki zarzut? Wystaw sobie, proszę, mój wstyd i poniżenie, kiedy po daremnym przepatrzeniu kominów w gospodzie kazała przeszukać mnie samą i Edward patrzył bezradnie, jak grube palce żandarmów grzebały wśród mych sukien i halek, aż rozpłakałam się, upokorzona!
Osobliwość polega, jak mówiłam, na tym, że czasami pani Ferrars jest niezwykle miła - umysł jej nie jest jeszcze całkiem chory... Wylewnie obiecuje poprawę, po czym powtarza swe niegodne pomówienia wobec mnie, swojej synowej, cały czas wzywając drugą synową, Lucy, która nie chce mieć z nią nic wspólnego.
To nie do zniesienia, droga Marianno; a jednak znieść to muszę. Ponadto cały czas trapię się Twym listem, kochanie; to, że jesteś w ciąży, to powód do radości, a jednak tracisz otuchę. W taki czas brak Ci ukochanego męża i boleśnie czuję Twoją rozpacz z powodu rozłąki - jednak pułkownik Brandon nie wyjechałby teraz, gdyby to nie było bezwzględnie konieczne dla ocalenia majątku. Być może bydło zapadło na jakąś zarazę, lub coś w tym rodzaju, on zaś jest zbyt delikatny, by wspominać Ci o tym w Twoim stanie.
Nie wolno Ci pić zbyt dużo zielonej herbaty, nie wolno Ci, Marianno, pobudzać wyobraźni. Z podniecenia i szalonych przypuszczeń nie wyniknie nic dobrego - zamiast tego pomarz, droga siostro, o szczęściu, jakie przyniosą Ci narodziny dziecka. Nie bądź ponura i nie myśl źle o pułkowniku, kiedy wyraża swe pragnienie syna - Marianno, wszyscy mężczyźni tak mówią, nawet Edward, on zaś ma tylko dwieście pięćdziesiąt funtów rocznie i sumę dziesięciu tysięcy, która kiedyś zostanie rozdzielona między jego potomstwo. Pani Ferrars nie przyszło do głowy dać mu więcej, gdy z powrotem powitała go w rodzinie, a teraz już nie ma z czego, choć mówi z goryczą o olbrzymiej sumie, jaką dostałaby za perły, gdybym ja ich nie połknęła!
Bądź dobrej myśli, moja kochana. Wszystkie nowiny to dobre nowiny! Nawet pogoda, która tyle dla Ciebie znaczy... Słoń-
45
«**»
A
nosc.
Napiszę do Mamy - a Ty, czy to zrobiłaś? Mam nadzieję, że została powiadomiona o szczęśliwym wydarzeniu, aczkolwiek nie wątpię, że pani Jennings - jeżeli, jak przypuszczam, bawi teraz w Barton Park -jest już w posiadaniu tej nowiny!
Pisz do mnie tutaj. Przyjadę do Delaford, gdy tylko odpowiednio umieścimy panią F. Edward będzie jutro rozmawiał z klasztorem w King's Lynn i modli się, by matka przełożona, od dawna z nim zaprzyjaźniona, zlitowała się nad jego matką i dała jej tam schronienie. Wyznam Ci, droga siostro, że wprost cierpnie mi skóra na myśl o matce Edwarda na naszej plebanii. Napisz do mnie i powiedz, że nie jestem bez serca i nie całkiem brak mi wrażliwości...
Z mych zwierzeń zrozumiesz lepiej, dlaczego jeszcze nie ma mnie przy Tobie, w Delaford. Nie rozmawiamy o tym z Edwardem, ale wiem, że nie byłby w stanie wykonywać swych powinności, gdyby matka, od zawsze władająca jego życiem, miała w dzień i w nocy wydawać mu rozkazy. A ja - czyż jestem potworem, Marianno, by odpędzić od progu starą i chorą kobietę?
Ale nawet z Twoją pomocą, z Twoją obecnością we dworze, nie mogę, nie mogę...
Przyprowadzono właśnie panią F.; błąkała się po Ferrars Hali i zaczepiała pana Buttsa i jego rodzinę, gdy przechadzali się po nowo nabytym parkii. Nie wiemy już co począć, Marianno, i Twoja cicha, spokojna przystań jawi się nam spełnieniem marzeń...
Proszę, upewnij mnie przynajmniej, że w tym krytycznym punkcie swego życia czytujesz prozę, nie zaś poezję. Edward posiada wspaniały tom nauk teozoficznych, który pod nieobecność wielce szanownego pułkownika chętnie Ci prześle...
Twoja kochająca siostra Eleonora
Pani Henrykowa Dashwood do Marianny Brandon
6 marca
Moja Droga Córeczko!
Dowiedziałam się dzisiaj - i to od pani Jennings z Barton Park - że spodziewasz się dziecka. Moja kochana, jakże to się stało, że nie powiedziałaś mi o tym? A teraz jeszcze za pośrednictwem tej wesołej gaduły słyszę od Lucy Steele (to jej panieńskie nazwisko, a poza tym jest siostrą żony doktora Davisa i bawi u niej w Dorsetshire od czasu przepadku fortuny Ferrarsów) - tak, od osoby tak obcej, jak siostra pani Davis! - że wieści o Twej ciąży znane są w całym Delaford.
Jedynie Twoja matka nie wiedziała nic o sprawie tak doniosłej.
Cóż to może wróżyć? Że jesteś niezadowolona, przy boku męża tak dobrego i oddanego Ci jak pułkownik Brandon? Toż to niemożliwe!
Ledwie dwa tygodnie minęły, jak pułkownik sam napisał do mnie i opowiedział o wszystkim, co przedsięwziął był w zimowe chłody, aby zapewnić Ci ciepło i bezpieczeństwo - albowiem Twoje płuca nigdy nie będą całkiem zdrowe po gorączce, którą
47
"T.....¦¦'
me troszczy się o te, Byś bić zapama m zapaieiiie pnie albo1 opłucnej, by Cię nie powalił kolejny atak złośliwej gorączki, która nieomal nam Ciebie zabrała, mój aniele.
Pułkownik Brandon donosił mi o kataplazmach i ciepłych koszulkach, jakie zdobył dla Ciebie w Delaford. Czy naprawdę nie czujesz do niego owej miłości i wdzięczności, na jakie zasługuje? Czy przypadkiem nie oddajesz się, córeczko, ponurym rozmyślaniom, do których masz skłonność? Przecież teraz posiadasz więcej książek niż kiedy byłaś dzieckiem, urzeczonym § „Udolfo" i bajdami o żywych trupach, duchach, które uchodzą o pianiu koguta i wszelkich innych zjawach!
Teraz jesteś wykształcona, droga córko, a wszystko to dzięki pułkownikowi, który zrobił, co w ludzkiej mocy, by dostarczyć wiedzy swojej młodej żonie. Wprowadził Cię nawet w taki przedmiot jak matematyka, Marianno - Twój nos nie tkwi już bez reszty w romansach i poezji. Moje dziecko, za tyle rzeczy j powinnaś mu dziękować...
Słyszę, że na drodze zatrzymał się powóz. Och, to pewnie sir! John. Zaproszenia do Barton Park rozdaje rozrzutnie, jak za-j wsze, i muszę przyznać, że czasami brak mi czasu, by posie- f dzieć spokojnie nad igłą, gdyż we dworze jak niejedna rozryw- ] ka, to druga...
Tak, to na pewno sir John. Odkładam więc pióro.
(Tu list się urywa).
119
Pani Tomaszowa Palmer do pani Jennings
6 marca
Droga Mamo!
Otrzymałam Twój list. Boże, ależ musi być nudno w Barton Park! Jak możesz znosić towarzystwo potomków mej siostry, i to wyłączne (sir Johna nie można uważać za dorosłego mężczyznę, jest rozbrykany jak dziecko), nie mogę sobie wprost wyobrazić...
Maleństwo ma się dobrze; pan Palmer był bardzo śmieszny wczoraj wieczorem, kiedy wróciwszy z klubu udał zaskoczonego widokiem niemowlęcia. „Cóż to, Charlotto, czyżbyś już powiła? - powiedział. - Całkiem zapomniałem!" Po czym poczciwy ów człek rozsiadł się na łóżku i rozpoczął opowieść o tym, jak lady Lumpton bardzo wczoraj ucierpiała wskutek powrotu do domu jego lordowskiej mości, który mocno podchmielony wszedł do sypialni i zdejmując buty usiadł jej na twarzy. Zacna dama mogła jedynie wyrywać się i jęczeć, gdyż zbyt miał w czubie, by zwracać uwagę na jej protesty. Mamo, czyż to nie śmieszne? Jejku, jak się uśmiałam!
4. Eleonora i...
49
(Jftk
[ wstrętnym^"przeziębieńiem7 którego naBawi? się na polowaniu
J    *-,V     VT     UU11W11    1   Ull\   1X1V    1111*   Z-,ŁŁJlXXUJtLWVgV/    IV/
warzystwa. Było tam dość znośnie tylko kiedy we dworze- ;.   da Lumptona w zeszłym tygodniu. Biegnę mu je podać mieszkały panny Steele, które przydawały się do zabaw z dziec-B «          _ gą jeden w dmgieg0 zupefflie głusi
mi; ale i tak przyjedziemy, a przypuszczam, ze Lucy tez do nas| ^ * J       XSZQ wyrazy uszanOwania dla sir Johna i mojej dro-dołączy. Sir Johnowi wszystko jedno, ile osób gości, a Lucy pi-B      .  .J           eożonv
sze do mnie, iż jej bilety wizytowe, składane we dworze w De-fl §ieJ s
laford, pozostały bez echa. Pani Brandon natychmiast zaczęłaB                                                                        Twoja córka
zadzierać nosa, prawda Mamo? Wiadomo przecież, że pułkow-B                                                                            Charlotta
nik Brandon ożenił się z nią z litości, po tym jak ogłosiła swojej rzekome zaręczyny. To lekcja dla młodych panien - sprawy sercowe należy ukrywać; poza tym nie jest tajemnicą, że pani Bran-j don odwdzięcza się mężowi, ziewając mu prosto w nos i wy-j chodząc z domu, kiedy wszyscy zasną, by wystawać w świetlej księżyca na głównym trakcie...
Niewiele mam Ci do przekazania o tej porze roku, kiedy tyl-| ko najbardziej nieustraszone damy wychodzą z domu lub podej-| mują gości. Wiosna jeszcze nie przyszła, jest tak ciemno jć w zimie, tyle że nie ma balów. Ale, ale, na temat Brandonówf dołożę Ci jeszcze jeden smakowity kąsek.
Nie dalej jak trzy dni temu byłam tak zmęczona zajmowa-l niem się bez przerwy dzieckiem, że mimo ciągłej mżawki i twa-1 rzy obcych kobiet w niemodnych sukniach - skąd one się biorą! w taką pogodę? - wyszłam na spacer na Bond Street, gdzie uj-f rżałam parę ludzi, idących Arkadami i rozmawiających z oży-j wieniem.
Moja droga Mamo, przyznaję, że niczym ulicznica wlepiłam wzrok w pułkownika Brandona - gdyż to był on, w towarzystwie młodej kobiety! Wyszli właśnie z Akademii i usłyszałam, że wspominali nazwisko sir Joshuy Reynoldsa... Ona miała na sobie piękną pelerynę, chyba nową, bramowaną futrem - mogły to być co prawda króliki, ale jestem pewna, że to gronostaje. Krótko mówiąc, ktoś wydał mnóstwo pieniędzy na tę młodą damę, i to niedawno - opisałam wszystko Lucy, aby zapytać ją, czy nie wie, kim mogła być owa towarzyszka pułkownika...
50
_  ¦„.,,,. ,r-
Ciąg dalszy listu pani Henrykowej Dashwood do Marianny Brandon
6 marca Wieczór
Moje Drogie Dziecko, wybacz tę przerwę - lecz wyznaję, że zostałam całkiem zaskoczona przybyciem gościa. Ten powóz, to nie był sir John z Barton Park - zdążyłam pożałować swych grymasów na kolacje i tańce we dworze, bo już w tej chwili ten rzekomo zmarnowany czas jawi mi się utraconym Edenem, rajem, do którego pragnęłabym wrócić.
Marianno, ten powóz przywiózł do Barton Cottage ni mniej, ni więcej tylko panią Ferrars. Wysiadła ze strasznym błyskiem w oku i suknią porwaną na strzępy, jakby się z kimś biła (powiedziała mi później, że w istocie tak było, bo zdaje się, że powóz już do niej nie należy i obecny właściciel Ferrars Hali w Norfolk gwałtownie się sprzeciwiał, gdy go zabierała). Przekupiła stangreta pieniędzmi Eleonory na utrzymanie domu - przynajmniej tak się przechwala.
Och, Marianno, biedna Eleonora! Jak często bywało w minionych latach, tak i teraz całą miłość i współczucie oddałam
52
onorze i jej serdecznych troskach. A przecież jej uczucia, co obie dobrze wiemy, są równie głębokie jak Twoje, ale ich wyrażenie przychodzi jej z trudem, podczas gdy dla Ciebie, kochana, najmniejszy katar staje się dramatem, godnym wielkiego Williama Szekspira. (Czuję, że Cię uraziłam - nie miałam tego zamiaru, wierzaj mi, Marianno).
Pani Ferrars rozpoczęła swoją u mnie wizytę żądaniem „zwrotu" platerów, bielizny i porcelany, które „ukradłam" z Norland Park, kiedy przeprowadzałyśmy się tu, do Barton Cottage.
Nie byłam w stanie jej odpowiedzieć; dygotałam na całym ciele, jakby chwyciła mnie malaria... Zawołałam naszego Tomasza i kazałam mu natychmiast sprowadzić sir Johna...
Pani Ferrars, skończywszy swe szalone wrzaski, zapadła w sen tak nagle, jak mnie była napadła; wówczas Jane i Mary zaniosły ją do Twego pokoju- do pokoju, który dla mnie cały czas jest Twój, najdroższe dziecko. Teraz tam leży, a od jej chrapania w całym domu drżą szyby.
Och, czemuż to Fanny i John czegoś nie zrobią dla pani Ferrars? W końcu to matka Fanny. Nie mogę więcej pisać - słyszę powóz na drodze i modlę się, żeby choć tym razem był to sir John, przybywający z Barton Park po otrzymaniu wiadomości. Może nie wyszedł z domu - ale nie, to nie sezon na kaczki.
(Tu list się urywa).
T
Pani Robertowa Ferrars do pani Brandon
6 marca Droga Pani!
Błagam, byś wybaczyła, że Twój cenny czas zakłóca ta, która podobnie jak siostra Twoja, Eleonora, cierpi wskutek nieszczęść, jakie ostatnio dotknęły rodzinę Ferrarsów. Jesteśmy doprawdy „narodem wygnanym" i gdyby nie chrześcijańskie cnoty, które z pewnością przyniosą Edwardowi ukojenie w nadchodzących latach, znaleźlibyśmy się „na pustyni" bez dachu nad głową.
Na szczęście siostra moja, Nancy, zamężna za zacnym doktorem Davisem z tej wioski, ofiarowała schronienie swojej biednej siostrze aż do chwili, gdy w majątku Delaford stanie domek, który pomieści panią Ferrars oraz mnie, jej synową, tak samo oddaną jej w godzinie potrzeby, jak w czasach świetności Park Street, Ferrars Hali, &c. Nie sądzę bowiem nikogo po jego dobrach doczesnych; pani Ferrars jest mi równie droga bez jednego mebla jak wówczas, kiedy była ogromnie bogata (a poza tym powiedziano mi, Pani, że Twoja matka, pani Dashwood, zamierza zwrócić platery, bieliznę i porcelanę, niesłusznie zabrane z Nor-
54
w całym hrabstwie sussex, oęaąorie następnie użyczone pani* ferrars, by pomóc jej w urządzeniu domku, który buduje dla niej Delaford pułkownik Brandon).
Napisałabym do Ciebie wcześniej, droga sąsiadko, gdybym nie odniosła wrażenia, iż obecnie we dworze nikogo nie ma. Mimo że składałam bilety wizytowe, nie doczekałam się rewizyty, a ponadto - co tym bardziej mnie przekonało, że wyjechałaś, Pani - moja przyjaciółka, pani Palmer, powiadomiła mnie, że nie dalej niż tydzień temu widziała Cię z pułkownikiem Brando-nem na Bond Street. Sądzę, że musiała się mylić, choć człowiek tak dystyngowany jak pułkownik Brandon niewątpliwie wyróżnia się w tłumie.
W każdym razie cieszę się, że już wróciliście oboje - na pewno jeździliście po wyprawkę dla dziecka. Czeka Cię, Pani, radosny dzień, a to, że siostra Twoja prędzej zlegnie - rozwiązanie ma nastąpić na św. Jana, czyż nie? - na pewno nie ujmie nic Twemu ogromnemu szczęściu. Śmiem przypuszczać, że doktor Davis zajmie się Wami obiema - wedle wszelkich rachub pani Edwardowa Ferrars będzie już wówczas zasiedziałą mieszkanką plebanii.
Jeżeli korespondujesz, Pani, ze swoją siostrą, Eleonorą, czy mogłabyś dowiedzieć się, kiedy zamierza osiąść w Delaford? Niektórzy parafianie z najwyższą niecierpliwością oczekują spotkania z nowym pastorem; jedna z nich, pani Cox, usłyszawszy o nieszczęściach mej teściowej, zaczęła nawet coś robić dla niej na drutach; na razie jest to para skarpetek, ale i one bardzo się przydadzą, gdy nadejdą chłody, nie sądzisz, Pani?
Wielu dobrych chrześcijan w tej uroczej wsi również pragnie obdarzyć panią Ferrars współczuciem i gościną teraz, kiedy jest w potrzebie, i co dzień spodziewają się jej na plebanii, gdzie z pewnością zamieszka, dopóki domek nie będzie gotów.
Co zaś się tyczy tej kwestii, błagam Cię, Pani, abyś zechciała przyjąć ten piękny plan, który mąż mój, Robert, narysował był, zanim wyjechał do Afryki, aby tam kiełznać wielkie wodo-
55
1
pęazaiaoy icrrrfflyny. (Projekt ten zysiraTjtlż wielu inwestorów. Świat jeszcze usłyszy nazwisko Ferrarsów.)
Plan pokazuje najlepsze zagospodarowanie przestrzeni w domku - pomieści się w nim i osiemnaście par, jeśli salon będzie miał proporcje, jakie przewidział Robert. Miał nadzieję, że pułkownik Brandon, konsultując się ze swym architektem, znajdzie tę propozycję użyteczną.
Pozwolę sobie znów do Ciebie zajrzeć, Marianno - czy mogę tak mówić? - i mam nadzieję, że tym razem zastanę Cię w domu.
Twoja oddana Lucy Ferrars
Ciąg dalszy listu pani Henrykowej Dashwood do Marianny Brandon
7 marca
Och, drogie dziecko, ależ mieliśmy noc!
Cały ten zamęt, jaki zapanował w następstwie przyjazdu pani Ferrars sprawił, że godziny minęły nam jak sekundy. To Ja-ne... nie, to Mary... już nie pamiętam, która pokojówka... kto pierwszy odkrył, że Twej siostry, Małgorzaty, nie ma w jej pokoju. Od rana nikt jej nie widział na oczy - wpadliśmy w szaleńczy wir zajęć - a kiedy próbowaliśmy odtworzyć, kiedy ostatnio zauważono biedną dziewczynę, każdy mówił co innego: Tomasz dostrzegł ją w parku, idącą na partyjkę kart do lady Middleton, i pewien był, że właśnie tak mu powiedziała; Mary spotkała ją przy sznurze do bielizny, w najdalszym końcu sadu, gdzie poprzedniego dnia zostawiła książkę; ja sama z nagłym skurczem lęku przypomniałam sobie, że oznajmiła mi, iż idzie na spacer na leżące za Barton Park wzgórza.
Mówiłam jej, że będzie padało, ona zaś twierdziła, że nie; prawda, że wtedy jeszcze niebo było czyste, lecz osoby w jej wie-
57
o  a
 n>    p
oo
2  p  & n-
p   n   n   o
o <? §
o
<5
|3-^ 3  S p
P      ^   O     c/j
llll

o a

^ 5 2*. ^
3 1 "• ;
^-p p
* v"  S
p    O    O
1'śl1-
o
na
^fll
>^ ^. I- i- p
tu dobiegł turkot następnego powozu. Wszyscy wybiegliśmy na drogę - obecność pani Ferrars sprawia, że mimo ciągłego deszczu opuszczamy dom pod byle pretekstem - tam zaś, ku mej wielkiej, niewymownej uldze ujrzeliśmy Eleonorę i Edwarda!
Jechali całą noc ekstrapocztą; wyruszyli, gdy Edward odkrył, że jego matki nie ma w gospodzie, gdzie mieszkali w tej niefortunnej dla rodziny Ferrarsów chwili.
Stracili godzinę na poszukiwania w Ferrars Hali, lecz tego dnia nikt nie widział tam pani Ferrars, choć kiedy indziej ciągle tam bywała, nękając i prześladując biednych państwa Buttsów. (Edward nie tak to ujął, droga Marianno, lecz odgadłam, co chciał powiedzieć). A więc Eleonora ze swym drogim mężem co sił pośpieszyli tutaj; Eleonora słyszała już, iż jej teściowa zamierza ukraść moje platery, bieliznę i porcelanę. Nie mogę o tym pisać bez wypieków na twarzy. Jestem Eleonorze wdzięczna, że dotychczas taiła przede mną zakusy Fanny Dashwood i jej matki, lecz po prostu nie wiem, jak teraz John, mój pasierb, będzie mógł mi spojrzeć w oczy...
Ale teraz już muszę wysłać Ci ten list. Chwała Bogu, jest tu moja Eleonora, Edward na pewno znajdzie dla matki schronienie, i znowu zapanuje u nas spokój. Jesteśmy jutro proszeni na obiad do Barton Park, choć muszę przyznać, że oczekuję tego z najwyższą obawą. Zapraszając panią Ferrars do dworu nie wiedzą, co sobie ściągają na głowę.
Ale mam Eleonorę i Edwarda, Małgosia zaś, niech Bogu będą dzięki, jest zdrowa i w świetnym humorze, jakby jej wycieczka w białej mgle, która zeszła z wysokiego wzgórza wraz deszczem i zawieruchą, zamiast niekorzystnych, przyniosła dobroczynne skutki. Mówi mi teraz, że nie pójdzie do Barton Park jutro wieczorem. Nie mogę pojąć, dlaczego - ale, jak pamiętasz, Marianno, to dziwny czas młodości, kiedy dziewczęce piękno rozkwita, i nastroje zmieniają się z godziny na godzinę. Małgosia twierdzi, że uczy się sonetów, by wygłosić je przy okazji następnego spotkania w Barton Park i, rzecz dziwna, wierzę jej, mimo iż dotychczas nigdy nie interesowała się poezją.
60
Ufam, że kiedy pułkownik Brandon znów znajdzie się w De-laford, poprosisz go, aby ułożył dla Małgosi program nauki równie korzystny dla jej charakteru, jak wiedza i rady, których dostarczył Tobie - swojej drogiej żonie.
Twoja kochająca Matka
IIIII
er* K
On OJ
2- n
t'%B

I B.g-g"B

s 8* i.
l|sl's||
p   F)   S   w u., f 3
O?    O    8  <%¦  *  %  ¦

filiSI?
11" B Isi

E*« -o
i. 11-i
g°-
,@ S-^s-fi-R.

p
fD
2* cw
3 | o   ^   s
¦ 3.«a-tj
^  ps  w  — 5c
1.? g*&|B^§
8
I3S
^    <?

8*
8
o
p
1
S
i

S     §6
6

Zdradzono mnie, droga Eleonoro. Jak dobrze wiecie, od początku nie kochałam Brandona, jednak moje zdrowie było nadszarpnięte zakaźną gorączką, na którą zapadłam, gdyż inny źle mnie potraktował; ponadto Ty i Mama spodziewałyście się tak wiele po moim ślubie z pułkownikiem, iż nie znalazłam w sobie siły, by się Warn opierać.
Teraz mogę żałować do woli. A więc słuszne jest stare powiedzenie - spędzę życie w ponurym więzieniu, otoczona grubym murem, zamknięta ze starcem, którego dziecko muszę nosić cierpliwie, wdzięcznie i potulnie. Jestem najnieszczęśliwszą istotą pod słońcem i nawet Ty, siostro, nie możesz mnie ocalić. Widzę teraz z całą jasnością, obcą kobietom zaślepionym bzem i słowikami - słodkimi bzdurami, które kryją prawdziwy ból i poświęcenie - że przypadł mi w udziale los wszystkich kobiet, że miłość małżeńska to niechybnie pozór, i że drodze i życiu kobiety w tym surowym świecie towarzyszy naj ohydniej sza obłuda.
Nie jesteśmy niczym więcej, jak tylko zwierzętami. Jesteśmy na tym świecie, aby rodzić dzieci i znosić obojętność i lekceważenie, a kiedy próbujemy uciec z niewoli, głód i ubóstwo zmuszają nas do posłuszeństwa; w rzeczy samej, jesteśmy zaledwie dobytkiem i nie posiadamy nawet własnych imion, dzieci ani domów, które oni każą nam upiększać uśmiechem i wdziękiem.
Wobec tak potwornej niesprawiedliwości nie znajdujemy zadośćuczynienia. Gdy nas traktują brutalnie, nie możemy zwrócić się do prawa; możemy tylko przetrwać albo umrzeć.
Chętnie wybrałabym to drugie, gdyby nie dziecko, które noszę w łonie; nie mogę zdobyć się na to, aby wraz z moim zniszczyć inne życie. Będę więc krążyć za murami Delaford, pozbawiona miłości i nadziei; tu się zestarzeję i tu, nieopłakiwana, zejdę do grobu.
A jeszcze na domiar złego, droga siostro, ta okropna Lucy Ferrars wprasza się do dworu na herbatę! Z przykrością donoszę, że Twoja, Eleonoro, nieprzyjaciółka zagnieździła się tutaj, mąż zaś jej siostry, doktor Davis, opiekuje się mną w ciąży! Niewielką przyjemność sprawia mi myśl, że pani Davis i jej siostra bę-
64
dą dokładnie pómformówahe ó Każdym szczegółu mu,«.Sv, ^ łogu - co niewątpliwie przekażą młodej towarzyszce pułkownika Brandona. Albowiem to Lucy właśnie powiadomiła mnie listownie, iż pani Palmer widziała ich razem na Bond Street. Wyszli właśnie z Akademii. Mnie nie wolno pojechać do Londynu patrzeć na obrazy - ja teraz jestem już tylko panią Brandon.
Moja ręka drży; płaczę, pisząc ten list, droga Eleonoro. Czuję, że jestem samolubna - wszak Twoje życie z panią Ferrars musi być nader okropne. Nie wspomniałam też o Twojej ciąży -jakże mogłaś pozbawić mnie tej wiadomości?
Biedna Mama. Ale na pewno wygarnie wszystko Johnowi i Fanny, dziwi mnie tylko, że do tej pory tego nie zrobiła.
Ja jednak mogę myśleć jedynie o smutnym losie Twej kochającej siostry, którą pozostaje
Marianna
5. Eleonora i...
John Willoughby do Marianny Brandon
7 marca Droga Pani!
Wspomnisz być może konia, który został Ci niegdyś darowany - świetnego pod damskie siodło - albowiem Twa szanowna matka nie była wówczas w stanie zapewnić Ci wierzchowca.
Moja droga, najdroższa Marianno, dzisiaj mój koniuszy przyprowadzi Ci Królową Mab.
Tak jak mówiłem - a słowa te na wieczność wyryte są w mym umyśle - Królowa Mab kiedyś Ciebie przyjmie. Tym razem jednak proszę, byś Ty ją przyjęła - czy mogę mieć nadzieję, że przyniesie Cię z powrotem do mnie?
Marianno, cały czas patrzę na Ciebie z oddali, lecz brakło mi ducha i odwagi...
Nie zapomniałem Cię, najukochańsza. Żadna kobieta nie sięga i nigdy nie będzie sięgać Twojej miary. Niewzruszone to przekonanie zawsze mi towarzyszy i sprawia, że interesuje mnie wszystko, co z Tobą się dzieje. Jesteś dla mnie wzorem kobiecej doskonałości - i niejedna młoda piękność, nie mogąc się
66
równać z Tobą, zdążyła już odczuć wzgardę Johna Willough-by'ego.
Niewolnik Twój - cóż w każdej godzinie i dobie Mam czynić, jak nie czekać Twojego skinienia? Czas mój jest wart coś, jeśli poświęcam go Tobie; Służby -jeśli Ty żądasz ode mnie służenia. Nie śmiem karcić zegara, gdy zbyt wolno zmierza Ku porze Twego - taką nadzieją się łudzę -Powrotu; a rozłąka gorycz mą uśmierza, Gdy słowo pożegnania rzucisz swemu słudze. Obca mi też i zazdrość, co smaga mózg biczem Domysłów, gdzie przebywasz i kto Twój towarzysz; Jak tkwiący w domu sługa, nie myślę o niczem Prócz tego, jakim szczęściem innych teraz darzysz. Tak, miłość to szaleniec prawdziwie najrzadszy: W żadnym Twoim postępku zla się nie dopatrzy. *
Podejdź do okna, Marianno najśliczniejsza, i wyjrzyj, a ujrzysz Królową Mab. Sam tę klacz wychowałem w swoim tutejszym majątku; jest dokładnie taka, jaka być powinna, by nosić kobietę.
Najdroższa, przybądź do mnie, zapomnij, że los okrutny sprawił, iż to Willoughby był tym, który pierwszy rzekł adieu.
Życie nie może być więzieniem, Marianno. Tacy, jak Ty i ja nie mogą być skuci łańcuchami; są jak wolne ptaki, jak skowronki, co latają wysoko, niebaczne na nędzę leżącego niżej świata.
Teraz Allenham jest już moje - lecz przyjedź najpierw tutaj, do Combe Magna, gdzie plan na nową przyszłość czeka aprobaty Twojego słodkiego uśmiechu. Przybądź, ukochana - Królowa Mab bezpiecznie Cię tu przyniesie.
John Willoughby
* William Shakespeare (1564-1616), Sonet LVII, przeł. Stanisław Barańczak
Pani Henrykowa Dashwood do Lady Middleton
8 marca
Droga Lady Middleton!
Chciałabym Ci wyrazić, Pani, podziękowanie za Twoją ogromną gościnność i wyrozumiałość, jaką okazałaś czyniąc nam zaszczyt goszczenia naszej rodziny na kolacji w Barton Park. Niestety! - wraz z wyrazami najszczerszej wdzięczności za przepyszne potrawy, znakomite towarzystwo i wytworny nastrój, jakie zawsze spotykam w Twym domu, jestem zmuszona przekazać Ci gorące przeprosiny - rzecz smutna, lecz konieczna.
Muszę przyznać, droga lady Middleton, że zanim biedna pani Ferrars tak nieoczekiwanie zjawiła się w Barton Cottage, nie miałam pojęcia, jak dalece niedawne nieszczęścia wpłynęły na jej umysł.
Nie przewidziałam, Pani, że wykorzysta w taki sposób stół jadalny (to moja ostatnia wzmianka o profanacji tak wspaniałego poczęstunku) ani że dalsza część wieczoru zostanie zdominowana przez jej wysiłki muzyczne. Cieszę się tylko, że był
68
obecny syn jej, Edward, który odprowadził ją do domu, oraz że admirał i pani Flowers - których byłaś uprzejma zaprosić, by nas poznali - nie narzekali zbyt gwałtownie na niektóre uwagi pani Ferrars na temat dzielnych mężów, walczących za Anglię
na morzu.
Muszę też szczerze przeprosić za pojawienie się, a następnie zniknięcie mej najmłodszej córki, Małgorzaty. Zarówno Ty, Pani, jak i Twoja matka, przemiła pani Jennings, okazywałyście moim córkom wyłącznie dobroć. Sądzę, że Marianna i Małgorzata nie różnią się zbytnio od siebie impulsywnością i umiłowaniem poezji - choć wyznaję, że tempo, w jakim Małgosia uległa tej drugiej obsesji w ciągu ostatnich kilku dni, budzi mój
niepokój.
Czuję zatem, że mogę liczyć na Pani wyrozumiałość wobec zachowania, które większość pań domu uznałaby za niezwykle niegrzeczne: najpierw Małgosia nie przyjęła zaproszenia do Barton Park, później, gdy wszyscy goście siedli już do stołu, pojawiła się nagle, aby wkrótce, mimo wiosennego deszczu, umknąć do parku i biegać boso wśród żonkili, które -jak to ujęła - przychodzą, zanim jaskółka się ośmieli.
Tym większym zażenowaniem napawa mnie więc fakt, że Małgorzata, potknąwszy się i wpadłszy po ciemku do króliczej lub borsuczej nory, leży teraz w łóżku u Was, w Barton Park. Droga lady Middleton, gdyby nie to, że oprócz skręconej kostki dziecko nabawiło się ostrego kataru, nalegałabym, by Edward przy pomocy naszego Tomasza zabrał ją ze dworu; jednak po okropnych doświadczeniach z Marianną w Cleveland nawet nie śmiem teraz proponować przenosin.
Eleonora prosiła, bym przypomniała Pani, że lekarz musi nam, tutaj, przedstawić swój rachunek; nie można także kłopotać Pani posyłaniem trzy mile po niezbędną pomoc. Jedno z nas może pojechać do Honiton w każdej chwili, pod warunkiem, że dwie osoby zostaną na miejscu, by pilnować pani Ferrars, na wypadek gdyby się przebudziła i wydało jej się, że jest gdzie indziej.
69
Mam nadzieję i ufam, że w swoim czasie Pani i sir John przyjmiecie w rewanżu za swoją gościnność zaproszenie do Bar-ton Cottage. Niestety, nie umiem teraz jeszcze określić, którego to będzie dnia, z powodów nazbyt bolesnych, by je tutaj wyłusz-
czać.
Z wyrazami najszczerszej wdzięczności ponownie najmocniej Panią przepraszam, lady Middleton.
Wasza oddana Mary Dashwood
Eleonora Ferrars do Marianny Brandon
8 marca
Moja Droga Siostro!
Twój list nadzwyczaj mnie przygnębił. Jestem pewna, że jesteś niesprawiedliwa wobec pułkownika Brandona. W istocie, to dziwne, że widziano go na Bond Street w Londynie, jednakże złośliwa plotka jest od wieków zakorzeniona w naszym społeczeństwie i tylko czystość Twego serca, najmilsza Marianno, sprawia, że jeszcze o tym nie wiesz. Najpewniej Lucy, mając powody, by zwrócić Twą uwagę na swoją obecność w Delaford, spreparowała tę historyjkę, na poły zasłyszaną od pani Palmer; bardzo się denerwuję w Twoim imieniu, ale nie przychodzi mi do głowy żadne inne wyjaśnienie. Bądź dobrej myśli, siostrzyczko; pułkownik Brandon kocha Ciebie, a Ty jego, i jeśli nawet zdarza Ci się weń zwątpić, nie wolno Ci zdradzić świętych więzów małżeństwa.
Małżeństwo, Marianno, to akt wyboru. Wybrałaś pułkownika Brandona, on zaś - Ciebie, i przed Bogiem jesteście mężem i żoną. Edward łączy się ze mną w modlitwie za odrodzenie
71
Twego ducha i umysłu, i o to, byś o właściwej porze wydała na świat zdrowego potomka.                                                  .
Och, siostro najdroższa, jakąż nadętą dewotką muszę Ci się
wydawać pisząc te słowa!                                              .
Jest to jednak dla Ciebie czas próby i bardzo bym chciała, aby Twój mąż był teraz blisko Ciebie; jeżeli zaś nie ujawniłam Ci swojej radosnej tajemnicy, to wierz mi, tylko dlatego, ze życzę Ci spokoju i ciszy, a wiedziałam, że moja wiadomość sprowadzi Cię pędem do mojego boku - co w Twoim stanie nie byłoby mądre.
Na razie Twoja obecność tutaj i tak nie jest wskazana, mimo że Mama i ja rozmawiamy i marzymy o Tobie noc i dzień. Dla Twych wrażliwych nerwów pani Ferrars mogłaby okazać się nie do zniesienia. A poza tym jestem zmuszona Ci donieść - bo i tak dowiesz się tego od Betsy z Delaford, siostry naszej pokojówki, Jane Hands - że Małgosia wczoraj wieczorem przewróciła się w Barton Park i mocno potłukła, a w dodatku dostała kataru, wskutek czego leży we dworze, a nie z nami, w Barton Cottage, jakbyśmy sobie z Mamą życzyły. (Aczkolwiek przy tej ciasnocie, kiedy mieszka u nas pani Ferrars, jej szansę wyzdrowienia byłyby doprawdy niewielkie).
Edward woła mnie, bym mu pomogła przy matce, która -choć jej tam nie proszono - pragnie znów odwiedzie lady Middleton, twierdząc, że sir John mówił jej, by traktowała jego
dom jak swój własny.
Kochana siostro, błagam, odpowiedz odwrotną pocztą. Jesteśmy ogromnie o Ciebie zatroskani i ślemy Ci wyrazy najczulszej miłości.
Twoja kochająca siostra Eleonora
Pani Jennings do pani Tomaszowej Palmer
9 marca
Droga Córko!
Pogoda tutaj pozostaje w najwyższym stopniu ponura; na drzewach żadnych liści, słońce całkiem odeszło za wzgórza (zupełnie jak na Boże Narodzenie), a moje cenne żonkile podeptała wczoraj najmłodsza Dashwoodówna, która wieczorem wybiegła na deszcz i na domiar złego w egipskich ciemnościach skręciła sobie kostkę. Małgosia leży u nas, we dworze; zupełnie mi to przypomina Mariannę, kiedy leżała w Cleveland, chora na gorączkę zakaźną. Czy naprawdę pani Dashwood jest jedyną osobą w okolicy, która nie wie, że jej córka oszalała z miłości? Biedaczka! Małgosia bredzi o Zachodnim Dzikim Wietrze*, albo o czymś podobnym, głowę ma pełną bzdur, ale nie daje sobie nic wyperswadować, tym bardziej że winę za to, iż postradała rozum, ponosi urok jej uwodziciela. Och, moja droga, nie wiem już, co robić z tym dzieciakiem! Prosi mnie o kompres z mchu z Barton Tor, grozi, że zapadnie na gorączkę równie ciężką, jak jej siostra, Marianna...
¦Aluzja do wiersza Percy Bysshe Shelleya „Oda do Zachodniego Wiatru".
73
Doprawdy, młodzieńcom tego rodzaju należałoby zabronić bywania w towarzystwie.
Przesyłam dziecku uściski i całuski. Czy już dałaś mu imię? W przypadku dziewczynki nie ma właściwie wielkiego pośpiechu - któż może wiedzieć, co jej przypadnie w ramach małżeńskiej nomenklatury? Z pewnością ani mi się śniło, iż moja córka będzie Charlottą Palmer, inaczej wybrałabym dla Ciebie imię Prudencja lub Polly.
Jedyna rzecz zabawna, jaka się tu zdarzyła, to kolacja z udziałem pani Dashwood i jej towarzystwa. Obecni byli także admirał Flowers z żoną, nudni jak zawsze. Biedna Eleonora postarzała się na twarzy i utraciła już świeżość młodości, choć może odzyska urodę, kiedy powije. Edward Ferrars jest wciąż postacią żałosną i smutną, jaką zawsze mi się wydawał, pani Dashwood zaś to kłębek nerwów, ale jej wysiłki, by okazywać dobry humor w obliczu nieszczęścia, jakie dotknęło Edwarda i jego matkę, są nieco już zbyt wyraźne.
Dzięki której to matce, droga Charlotto, przeżyliśmy w Bar-ton Park najweselszy wieczór od wielu miesięcy.
Starsza pani przeszła samą siebie; sir John pękał wprost ze śmiechu i zarzekał się, że jeśli Małgosia nie wyzdrowieje do św. Jana, wyda bal nie dla niej, lecz dla pani Ferrars! - Twoją zaś siostrę ogromnie bawiły anegdoty, niektóre bardzo niedyskretne i nietaktowne, jakimi bez ograniczeń raczyła nas matka Edwarda. Było to niezłe przedstawienie, droga córko, i żałuję, że nie mogłaś widzieć pięknego tańca - fandango, flamenco czy jakoś tak - który pani Ferrars wykonała po kolacji na stole jadalnym, swymi wdziękami oraz znajomością kroków tańca hiszpańskiego zmiatając na bok całą naszą powściągliwość - aczkolwiek pani Dashwood była bardzo przygnębiona, Eleonora zaś i Edward nie śmieli spojrzeć na siebie - ani na jego matkę w trakcie tego popisu. Twojemu mężowi wydałoby się to ogromnie śmieszne, jak również Tobie, moja córko, jestem tego pewna.
Poza tym mogę jedynie donieść, że kiedy brat gajowego z De-laford, który dostarczył nam jaja siewki (umieściłam je pośrodku
74
stołu w pięknym gnieździe, co wzbudziło ogólny podziw), wracał przez park do drogi, zapytałam go o nieślubne dziecko pułkownika Brandona, ową córkę, tak niegodziwie uwiedzioną przez naszego lokalnego - i zdaje się, że również uniwersalnego - nicponia, Willoughby'ego i podobno ukrytą gdzieś na terenie majątku pułkownika w hrabstwie Dorset.
, Ależ nie, proszę pani", odparł z takim zdumieniem w oczach, iż od razu poznałam, że mówi prawdę. Po czym poinformował mnie, że pułkownik Brandon zabrał swą córkę do Londynu, aby tam wyposażyć ją w suknie i dać jej sposobność nacieszenia się towarzystwem młodych ludzi, których znała, jeszcze zanim pojechała do Bath i wpadła w szpony tego łotra (ów zacny człek tak tego nie ujął, ale o to mu chodziło). Dziecko - owoc haniebnego związku - zostało wraz z niańką wysłane do Walii; po krótkim zaś sezonie, który pułkownik spędzi z biedną dziewczyną w Londynie, dołączy ona do swego bastarda i zamieszka w odosobnieniu na walijskiej granicy, w tamtejszych dobrach pułkownika. Człowiek ów dodał jeszcze, że głuszce są tam wspaniałe, a łososie rozsadzają wprost brzegi strumieni - choć na mój rozum słaba to pociecha dla siedemnastoletniej panny z dzieckiem.
Pułkownik Brandon na pewno zrobił to przez delikatność, nie sądzisz, Charlotto? Jego miłość do Marianny jest tak wielka, że nie chciał, aby natknęła się na ślad jego przeszłości w majątku De-laford. Podziwiam go za to i szanuję; to dobry ojciec - gdyż nie wątpię, że dla swej żony, Marianny, jest w równym stopniu ojcem, jak dla swojej córki.
Widzę z okna coś dziwnego. Pani Ferrars biegnie po schodach do dworu, Edward Ferrars usiłuje ją zatrzymać, a sir John wychodzi im naprzeciw, roześmiany. A teraz wszyscy razem zmierzają w stronę gołębnika, bowiem deszcz ustał, choć tylko na trochę.
Małgosia, moje słoneczko, woła mnie, więc muszę iść. Aczkolwiek teraz zastępuję tylko panią Dashwood, macierzyństwu nie ma końca -jak kiedyś sama z przykrością odkryjesz.
Twoja kochająca Matka
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
11 marca
Moja Droga Siostrzyczko!
Za Twój list nie mogę Ci dziękować, ale wybaczam Ci z głębi mego szczęśliwego serca.
Moje życie dotychczas nie miało sensu i celu. Byłam przykuta do mężczyzny dwukrotnie starszego, którego reumatyzm zaostrza się podczas zim w hrabstwie Dorset, który już prawie co dzień nosi flanelowe kamizelki - i który wyjeżdża, aby paradować po Londynie, zamiast dotrzymywać towarzystwa brzemiennej żonie.
Ale tak dłużej nie będzie, Eleonoro! Nie wyszłam za mąż z miłości i on o tym wiedział.
Nigdy jeszcze nie uświadamiałam sobie tak wyraźnie, że mamy jedno tylko życie, zanim przejdziemy do owej krainy pod władaniem Plutona, gdzie wszyscy ludzie i rzeczy są jak jedno... Nigdy jeszcze nie czułam się tak żywa, całą swą istotą, wszystkimi zmysłami!
Kiedy ujrzymy coś godnego miłości, miłość następuje nieuchronnie; pod przymusem miłość więdnie, jej esencją jest wol-
76
ność. Miłość nie daje się pogodzić z posłuszeństwem, zazdrością i lękiem, najbardziej zaś czysta, doskonała i nieogarniona jest tam, gdzie jej wyznawcy żyją w ufności, równości i swobodzie.
Nie, Eleonoro, to nie są nauki starca, który mieni się moim mężem, będąc w istocie ojcem i starym filozofem - człowieka, który chciałby mnie uczyć potulnych manier i wpajać oczekiwania kobiet z epok dawno już minionych.
Eleonoro, jestem zakochana! Mam nowego konia, bardzo pięknego, na którym jeżdżę nawet do Somersetshire. A mówię Ci to wszystko - nie zważając na Twoją dezaprobatę - tylko z powodu nierozerwalnych więzów, jakie zawsze będą istnieć
między nami.
Żądam, byś zezwoliła mi na wolność myśli i działań, jakie są Prawem Kobiety - Kobiety od tylu wieków krzywdzonej przez Mężczyznę oraz Społeczeństwo.
Królowa Mab stoi u drzwi. Adieu, droga siostro.
Marianna
John Willoughby do Marianny Brandon
12 marca
Ukochana!
Teraz, kochanie moje, kiedyś uczyniła mnie szczęśliwym, tylko słowa poezji mogą wyrazić radość naszej wzajemnej czułości, wolności i zjednoczenia w ekstazie.
Albowiem jeśli to ja uwolniłem Cię z tyranii patriarchatu, to Ty, Marianno, przyniosłaś mi najwyższy dar - dar swojej istoty. Tyś jest mym drugim ja - i tak jak Ty jesteś połową Willoughby'ego, tak Willoughby ma szczęście być odwrotną stroną niebiańskiego ciała, jakim jest Marianna.
Ta srebrzystolica Błękitów dziewica, Zwana księżycem na Ziemi, Połyskując sunie Po mym wiotkim runie, Wzdętym powiewy nocnemi.
78
A gdzie w mym namiocie W cichym stóp swych locie, Co słyszą tylko anioły, Przerwie tkankę cienką,
Zaraz przez okienko
Tłum gwiazd przegląda wesoły.
Ja, widząc jak chyże
Przelatują w wirze
Niby złocistych pszczół roje,
Z uśmiechem rozwinę
Namiotu szczelinę,
Aż morza, jeziora, zdroje,
Jak strzępki błękitu
Strącone ze szczytu
W księżyc i gwiazdy przystroję. *
Jesteś księżycem wobec mojego słońca, Marianno; nasz namiot z wiatru stanie się zaczątkiem wspólnoty, gdzie pod naszymi promieniami wszyscy będą równi; gdzie wszyscy będą braćmi; gdzie potrzeby wszystkich zostaną spełnione; gdzie nie będzie chciwości ani smutku.
Uwielbiana Marianno! Od wielu lat marzę o idealnym społeczeństwie Coleridge'a - i nie tylko jego, gdyż idea pansokratycz-nej kolonii, wymyślonej przezeń wraz z Robertem Southeyem nie była mi obca, nawet zanim o niej usłyszałem. Ale Ty nie znasz tych nazwisk - bogini księżyca ich nie potrzebuje. Pozwól mi więc wyznać, że od dawna marzyłem, abyśmy pewnego dnia udali się tam razem, Ty i ja, do owej krainy, która tak jest bliska Twej doskonałości, jak Ty swemu odbiciu w lustrze, ukochana Marianno. Owa kraina znajduje się w Nowym Świecie. Nasze namioty postawimy na brzegach Susąuehannah, za nami zaś pójdą zwolennicy wolności i równości, miłujący pokój.
*Percy Bysshe Shelley (1792-1822), „Chmura", przeł. Adam Asnyk
79
Wszystkie dzieci, niezależnie od płci, wychowywane będą jako równe sobie; tam nie dosięgnie nas tyrania monoteistycznego Boga; w naszej platońskiej ekstazie staniemy się jednym z ziemią i wodą, z ogniem i słońcem.
Marianno, przybądź! Razem opuścimy Combe Magna i razem wyruszymy z Plymouth, gdy tylko miną wichry Równono-cy i piękny maj powita jasną głowę Marianny...
Wynająłem łódź, gdyż pani Smith uczyniła mnie bogatym i nie muszę już cierpieć przykrej konieczności życia na koszt innej osoby.
W Nowym Świecie pieniądze będą niepotrzebne - owoce naszej pracy będą nam dostateczną nagrodą. Każdemu według potrzeb w tym kraju, bogatym w mity i magię, odległym od ucisku
okrutnego Boga.
Marianno, przybywam po Ciebie. Oczekuj mnie i bądź gotowa!
Twój
Willoughby
Pani Roberts do Eleonory
Ferrars
12 marca
Droga Pani!
Otrzymałam adres Twej matki, pani Dashwood, od gospodyni w Delaford Manor, pani Jenkins.
Wielokrotnie próbowałam złożyć uszanowanie pani Brandon. Jako wdowa po wielebnym Percym Robertsie z Delaford jestem zdania, iż parafia nasza odniosłaby nieocenione korzyści, gdyby pani Brandon zajęła się koniecznymi formalnościami, związanymi z wprowadzeniem na prebendę Delaford nowego pastora. Z początku byłam pewna, że moje listy do pani Brandon musiały zawędrować gdzie indziej, lecz pani Jenkins twierdzi, że tak się nie stało i że pani Brandon była tylko niedysponowana; ogromnie przykro mi słyszeć o chorobie nowej dziedziczki i proszę, abyś Ty, Pani, w jej imieniu przyjęła moje szczere życzenia szybkiego powrotu do zdrowia.
Wzięłam na swoje barki zadanie powiadomienia Cię - gdyż jestem pewna, że wkrótce osiądziesz, Pani, na plebanii - o prostym, lecz nieodmiennie skutecznym sposobie podejmowania
81
6. Eleonora i..
gości, wymyślonym w Delaford dla naszej parafialnej kongregacji.
W dniu przybycia wielebnego Ferrarsa wraz z małżonką na Starej Plebanii odbędzie się podwieczorek. Podczas tej uroczystości panie z parafii wręczą podarki w postaci suszonych bukietów, rzeźbionych pudełek i innych wyrobów ręcznych, nad którymi trudziły się przez długie zimowe miesiące - miesiące, pozwolę sobie dodać, pozbawione pastora, który czuwałby nad chorymi i wspierał zagrożonych utratą wiary (kiedy stary Ben Frampton opuszczał ten świat trzy tygodnie temu i sprowadzono kapłana z Honiton, kościół był całkiem zatęchły od nieużywania, a sam duchowny bardzo speszony brakiem poczęstunku po nabożeństwie).
Po podwieczorku orkiestra dęta z Bridport odegra kilka wybranych hymnów.
Następnie procedura przewiduje, iż ja, jako wdowa po zmarłym pastorze, oraz pan i pani Ford z Mapperton Court (mieszkają co prawda poza granicami parafii, lecz przyczynili się walnie do remontu dachu kościoła Marii Panny w Delaford) spożyje-my obiad w towarzystwie Twoim i wielebnego Ferrarsa.
Jadłospis nie naraża pastorowej na zbytnie koszty: zimna szynka i zapiekanka z cielęciny oraz odrobina gorącej zupy, to wszystko, czego oczekują takie jak ja osoby - natomiast pan i pani Ford zapewne spożyją obiad, do jakiego są przyzwyczajeni, po powrocie do Mapperton Court.
Niewątpliwie pojmujesz, Pani, że nie leży w moich zwyczajach wpraszanie się do kogoś w gości. Z tego też powodu tak długo i nadaremnie usiłowałam skomunikować się z panią Bran-don - albowiem, rzecz jasna, naszym najgorętszym życzeniem byłoby spożyć obiad na plebanii w doborowym towarzystwie pułkownika Brandona i jego młodej żony.
Posługiwać na plebanii - o tej porze roku zimnej i pełnej przeciągów - będzie niejaka Meg Cox. Jeśli zechcesz, Pani, uprzedzić ją o swoim przybyciu, pisz na Chatkę w Delaford. Dla niektórych mieszkańców naszej małej społeczności pani Cox
82
okazała się osobą nieco trudną, wierzymy jednak wszyscy, ze"" jeżeli będziemy wytrwali, może jeszcze nawróci się na chrześcijaństwo; miejmy nadzieję, że wielebny Ferrars do swych przyszłych sukcesów zaliczy także chrzest i przyjęcie na łono Kościoła Waszej przyszłej gospodyni.
Za dowód dobrego serca pani Cox niech służy ta piękna para skarpet, zrobionych przez nią po usłyszeniu, że matka wielebnego słabuje; załączam je więc z nadzieją, że nie będziesz, droga pani Ferrars, żywić urazy z powodu mego natręctwa i jakże niewłaściwego zaproszenia siebie samej oraz innych osób do
Twojego domu.
Twoja oddana M. Roberts
Eleonora Ferrars do Marianny Brandon
14 marca 1812 roku
Moja Droga Siostro!
Jestem nadzwyczaj zaniepokojona Twoim ostatnim do mnie listem. Właśnie go otrzymałam i wyruszam natychmiast. Błagam, Marianno, nie czyń żadnych nierozważnych kroków - możesz ich jeszcze żałować. Mamie nic nie powiem. Zostanie tutaj, z Edwardem, pilnując, aby pani Ferrars nie zbłądziła do Barton
Park.
Eleonora
Eleonora Ferrars do Meg Cox
14 marca
Droga Pani Cox!
Dziś wyjeżdżam z hrabstwa Devon do Delaford. Byłabym zobowiązana, gdybyś przewietrzyła plebanię i posłała łóżko w pokoju, który zajmować będę wraz z wielebnym Ferrarsem. Na razie przybywam sama.
Pani Edwardowa Ferrars
Pułkownik Brandon do Marianny Brandon
13 marca 1812 roku
Najdroższa Marianno!
Piszę, by Cię zapewnić, iż myśli moje zawsze krążą blisko Ciebie, skupiając się zwłaszcza na szczęśliwej przyszłości, jaka leży przed nami.
Ponuro tutaj niesłychanie - nie sprawiłoby Ci przyjemności towarzyszenie mi do walijskiej granicy, gdzie zima trzyma jeszcze z mocą, niewyobrażalną w hrabstwie Dorset; ludzie zaś, równie brutalni jak klimat, nie wiedzieliby, jak zapewnić Ci wygody i drobne przyjemności, do których Twoja matka i, mam nadzieję, ja sam mieliśmy szczęście Ciebie przyzwyczaić.
Mam dobre wiadomości, więc postaram się, by list ten był krótki.
Stary Dai Llewellyn, który od dawna zarządzał tutejszym górzystym majątkiem, zmarł tuż przed Bożym Narodzeniem (nie chciałem wprowadzać tego z konieczności przygnębiającego tematu w świąteczny nastrój przy domowym ognisku), ale
86
jego syn, o którym, szczerze mówiąc, nie słyszałem nic dobrego, okazał się urodzonym rządcą, świetnie dającym sobie radę z ludźmi.
Dzięki pomyślnemu wynikowi mych odwiedzin (jeszcze przedtem inna sprawa, zbyt delikatna, by ją tu omawiać, zajęła mnie przez chwilę w Londynie), mam serdeczną nadzieję znaleźć się przy Tobie, nim upłynie tydzień.
Moja tęsknota, Marianno najdroższa, rośnie z godziny na godzinę. Droga Żono, nieważne, ile będziesz miała lat - i tak będziesz najpiękniejszą spośród wszystkich kobiet w tym wieku w całym kraju. Pamiętaj o tym i dbaj o siebie i o naszego syna -wiem, że podobnie jak ja, kochasz go już teraz z żarliwością i oddaniem, które nigdy nie zbledną ani nie umrą.
Jeśli zaś chodzi o Ciebie, proszę, noś flanelowe koszulki, dopóki marzec hula za oknami; nie daj się zwieść łagodnemu słońcu, gdy ostry wiatr zawiewa od wschodu, jak zwykle o tej porze w Delaford; i pod żadnym pozorem nie wybieraj się w podróż do Lyme ani do innego miejsca na wybrzeżu. Wichry są tam dzikie, piargi plaży Chesil - zdradliwe, skały zaś miękkie i porowate, skłonne osypywać się na bezbronnego pieszego, który wybrał się na spacer u ich stóp.
Dbaj o siebie, moja Żono, mój skarbie, tak jak ja będę dbał o Ciebie już za kilka krótkich dni, jeśli pogoda i błoto na drogach pozwolą.
Twój kochający mąż Krzysztof Brandon
Sir John Thwaite, podróżnik, do pani Robertowej Ferrars
13 marca 1812 roku
Droga Pani!
Ponieważ nigdy nie spotkaliśmy się na gruncie towarzyskim, mogę jedynie mieć nadzieję, że zechcesz, Pani, przyjąć tę przesyłkę od obcego człowieka - człowiek ten jednakże wrócił kilka dni temu z obcego lądu, dokąd mąż Twój, Robert Ferrars, udał się, by zyskać sławę i fortunę, i gdzie spotkał go smutny los, który czuję się w obowiązku teraz Ci opisać.
Ekspedycja, którą zorganizowałem w afrykańskie Góry Księżycowe, wędrować miała w górę Nilu i przy okazji podjąć próbę odkrycia źródeł tej wielkiej rzeki.
Król owej odległej krainy, o którego przyjaźń zabiegałem od dawna w nadziei uzyskania odeń informacji o złożach diamentów i złota w jego wyżynnym królestwie, poznał Twego męża za pośrednictwem niejakiego Fletchera, misjonarza. Duchowny ów właśnie wtedy porzucił był niewdzięczne zadanie wpajania poddanym Króla Bagra nauk Jezusa Chrystusa, Pana naszego; i teraz, kiedy o tym myślę - co czynię co dzień od chwili, gdy wy-
ruszyłem w długą drogę powrotną do domu - jestem przekonany, że całe nieszczęście wynikło z owego pośrednictwa. Albowiem w chwili, gdy nakłoniłem Twego męża, Pani, aby przyłączył się do naszego górniczego przedsięwzięcia (pan Ferrars zobowiązał się do zainwestowania weń znacznego kapitału, który miał być przesłany z Anglii do naszego obozu), Król i jego biedny, bezbożny lud powzięli już byli mniemanie, iż znalazł się wśród nich kolejny misjonarz, zastępujący pana Fletchera, który niedawno ich opuścił, bynajmniej nie opłakiwany przez żadne z plemion Gór Księżycowych.
Jestem najzupełniej pewny, pani Ferrars, że nie osobista niechęć do Twojego męża, lecz tylko ogólne zniecierpliwienie tych dzikusów stało się przyczyną Nocy Długiej Świni - święta dozwolonego, gdy wzburzenie ludu jest zbyt wielkie i bębny biją zbyt długo, by Jego Królewska Mość mógł je zlekceważyć.
Droga pani Ferrars! Nie jestem w stanie opisywać dalej okropnego końca Twego męża nie powodując tym samym rozpaczy nie do zniesienia dla mieszkanki wielkiego kraju, jakim jest Anglia; dość będzie stwierdzić, że oburzony jadłospisem bankietu, na jaki mnie zaproszono, opuściłem Królestwo Bagry i nigdy tam nie powrócę.
Spodnie, kurtka i szabla pana Ferrarsa zostaną Pani odesłane pod adresem Ferrars Hali, gdzie, jak przypuszczam, nadal rezyduje jego matka. Ta krótka zwłoka umożliwi Ci powiadomienie pani Ferrars o tym, co zaszło, oraz - wierzę w to i ufam - pogodzenie się, dzięki modlitwie i rozmyślaniom, z niewymowną okropnością śmierci Twego szanownego małżonka.
Szczerze Ci oddany John Thwaite
Pani Jennings do Eleonory Ferrars
16 marca
Moja Droga Eleonoro!
Była tu u nas w Barton Park Twoja Mama w stanie najwyższej rozpaczy, więc z pomocą cytrynowej herbaty i moich najlepszych oliwek próbowałam uspokoić ją i przywrócić jej nadzieję na lepszy obrót sprawy niż obecnie potrafi sobie wyobrazić.
Obawiam się, że trzymałam w sekrecie coś, co lepiej było wyjawić już na początku roku - a mianowicie, że Willoughby z Combe Magna w hrabstwie Somerset bywał dużo w naszej okolicy.
Z żalem muszę Cię poinformować, że przedmiotem jego umi-zgów stała się Twoja siostra, Małgorzata; nie mogę jednak ustalić, czy już ją uwiódł, albowiem płacze tak wiele, że niedługo zaleje łzami cały dom. Wiem również, iż łotr zalecał się - co może przynieść znacznie więcej szkody niż w przypadku biednej Małgosi - do pani Brandon w Delaford, że posłał jej konia i że kilkakrotnie jeździła do Somersetshire, aby się z nim spotkać.
Zniszczone małżeństwo, linia rodowa przerwana w najbardziej oburzający sposób - bo czyż pani Brandon nie jest przy
92
nadziei? Matka Twoja powiedziała mi o tym nie dalej jak tydzień temu.
Mój koniuszy wie wszystko o sprawach pani Brandon, gdyż jego przyjaciel w stajniach Delaford był świadkiem poczynań Twojej siostry i jej niegodziwego zalotnika.
Radzę Ci, Eleonoro, abyś posłała po panią Brandon do Combe Magna. I wybacz, proszę, starej kobiecie jej niewczesny takt i dyskrecję oraz zwykłe przywiązanie do zasad milczenia i przyzwoitości, jakie dotychczas kierowały jej zachowaniem.
Jakże teraz żałuję, że nie ujawniłam wcześniej swoich podejrzeń. W dzisiejszych czasach młode kobiety bardziej niż kiedykolwiek wystawiają na próbę cierpliwość starszych od siebie.
Z wyrazami głębokiego współczucia
Twoja L. Jennings
Czy mogę prosić, aby pani Ferrars przyszła jutro do Barton Park na partyjkę kart? Ogromnie bawi sir Johna, a gromadka naszych dzieciaków, zdumiona jej wyglądem, całkiem przy niej cichnie.
Eleonora Ferrars do Marianny Brandon
17 marca 1812 roku
Moja Droga, Ukochana Siostro!
Dowiedziałam się właśnie od pani Jennings, że najpewniej jesteś w Combe Magna w hrabstwie Somerset, więc piszę tam do Ciebie - modląc się w duchu i wbrew wszystkiemu żywiąc nadzieję, że w istocie jesteś cała i zdrowa, nawet jeżeli żyjesz w grzechu i trzeba, by Cię kto ocalił, abyś mogła wrócić do swego domu i ślubnego małżonka.
Przeszukano staw, jak również rzekę w Delaford. Żywopłoty i pola przeczesują robotnicy z majątku, wszyscy zaprzysiężeni, iż tego nie rozgłoszą, z obawy przed skandalem.
Marianno, popełniłaś poważny błąd. Willoughby nie umie oddać swego serca jednej tylko kobiecie i jestem w posiadaniu dowodów jego wstrętnej niewierności, zarówno, co muszę stwierdzić, wobec żony, jak i wobec Ciebie, która byłaś dlań zawsze wzorem doskonałości - ale tego sekretu nie wolno mi zdradzić. Musisz uwierzyć swej siostrze, Eleonorze, iż tak właśnie jest i że gdybyś znała całą prawdę, łuski spadłyby Ci z oczu,
94
Twój książę zaś objawiłby się w całej swojej nędzy. Błagarn Marianno, przemyśl raz jeszcze swą pochopną decyzję i wracaj do Delaford.
Jestem tutaj - ja, która już od miesięcy winnam była wspierać moją siostrę swoją obecnością; nareszcie jestem na plebanii, zaledwie o rzut kamieniem od tego okna, w którym, Marianno, marzyłaś o dymie unoszącym się z mojego komina... Przesyłam Ci także list, który nadszedł po Twoim odjeździe, od pułkownika Brandona, jak sądzę. Przeczytaj go uważnie i serdecznie, jak przesyłka od takiego człowieka zasługuje.
Przed napisaniem tych słów rozmawiałam z tutejszym stajennym, który, o ile mi wiadomo, pomagał Ci w ucieczce do So-mersetshire. Nalegałam, by opowiedział mi o wyjeździe pułkownika do Walii i wszystko wyszło na jaw: że panna Eliza Williams, naturalna córka pułkownika, mieszkała tutaj, w majątku, ze swym nieślubnym dzieckiem; że pułkownik, przed umieszczeniem dziewczyny w odległym zakątku swych walijskich dóbr, zabrał ją do Londynu; i że ów stajenny został pouczony, aby nikomu o tym nie mówić.
Jestem przekonana, droga siostro, że Krzysztof Brandon w swej dobroci i delikatności postanowił zabrać stąd swą nieprawą rodzinę, kiedy usłyszał radosną wieść, że urodzisz dziecko - dziedzica Delaford. Nie chciał, byś czuła się zakłopotana, tym bardziej że ojcem nieprawej wnuczki pułkownika jest nie kto inny, jak człowiek, który w zeszłym roku doprowadził Cię prawie do śmierci - nie mogę i nie chcę wymienić jego imienia.
Proszę Cię, ukochana siostro, wróć do nas, do Delaford. Wieś potrzebuje Twego śmiechu i Twojej twarzyczki w aureoli jasnych włosów - jak u anioła, który zniewala, gdziekolwiek się zjawia.
Czekam na Twoją jak najszybszą odpowiedź, siostrzyczko.
Eleonora
Pani Roberts do Eleonory Ferrars
18 marca 1812 roku
Droga Pani!
Proszę, wybacz to kolejne natręctwo z mojej strony, jednak z pewnych oznak wnoszę, że plebania jest już zamieszkana i że wreszcie przyjechaliście do naszej wioski. Czy mogę niniejszym powitać Ciebie i pastora w imieniu parafian, którzy od tak dawna oczekiwali swego duszpasterza i jego małżonki?
Czy wolno mi również mieć śmiałość zapytać, czy droga pani otrzymała list, który wysłałam w sprawie obiadu, tradycyjnie wydawanego na plebanii?
Pytam o to z następującego powodu: u rzeżnika Framptona z Beanminster robią znakomite zapiekanki cielęce z szynką i mogliby dostarczyć takową na poniedziałek, dwudziesty pierwszy marca, gdybyś teraz złożyła zamówienie.
Proszę, pani Ferrars, abyś nie myślała, że wtrącam się w Twoje domowe sprawy. Wiem, że jakiś czas potrwa, zanim przyzwyczaisz się do naszej pani Cox, a gotowa zapiekanka bę-
96
dzie dla państwa Ford z Mapperton Court jak najbardziej do przyjęcia.
Twoja szczerze oddana M. Roberts
Czy słusznie przyjmujemy, iż pierwsze nabożeństwo wielebny Edward Ferrars odprawi w niedzielę w kościele Marii Panny?
7. Eleonora i...
Pani Henrykowa Dashwood do Eleonory Ferrars
18 marca
Moja Droga Córeczko!
O Tobie myślałam, Ciebie żałowałam, z Tobą współodczu-wałam, kiedy rodzinę Ferrarsów spotkało nieszczęście, zamiast poświęcić trochę serdecznej uwagi drogiej Mariannie. Tego zaniedbania nigdy sobie nie wybaczę.
Natychmiast jadę do Delaford. Spróbujemy odzyskać zaufanie Twej siostry - oraz wygnać z kraju tego łotra, który łamie serca i rozbija domy, gdziekolwiek skieruje go kaprys.
Edward zostanie tutaj i zajmie się panią Ferrars. Jest zrozpaczona - albowiem rodzinie tej, ongiś tak potężnej i dumnej, przytrafiła się straszna tragedia: Roberta pożarli dzicy, droga Eleonoro; właśnie przyszła wiadomość od Fanny, która odchodzi od zmysłów, jak sobie możesz wyobrazić.
Nie mam teraz czasu rozważać tego okropnego zdarzenia. Nie polepsza sprawy fakt, że wieść o ucieczce Marianny jakoś wyszła na jaw i Fanny podjęła postanowienie, że sama odwiedzi pana Willoughby'ego i wszystko mu wygarnie. Jednym tchem
98
mówi o nim i o tych prymitywnych ludziach, którzy ugotowali jej brata, i grozi, że się zemści na Willoughbym, wsadzając go do kotła - a potem znów domaga się zwrotu porcelany i sreber, które rzekomo niesłusznie zabrałam z Norland Park, aby mieć czym pokroić złoczyńcę i podać go mieszkańcom hrabstwa So-merset.
Między nami mówiąc, nie wiem już, co robić. Jedynie Edward okazuje głęboki żal, właściwy w chwili śmierci w rodzinie. Zostawiam go tutaj z ciężkim sercem. Przyjeżdżam jutro o trzeciej.
Twoja kochająca Matka
immtmmmmm-M
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
19 marca
Moja Droga Siostro!
A więc przybyłaś wreszcie do Delaford!
Będę za Tobą tęsknić - ale możesz być pewna, że tu, w Com-be Magna, jestem szczęśliwa i zadowolona, gdyż wpadliśmy w wir ożywionych przygotowań do naszej podróży do Nowego Świata. Smutkowi pożegnań z tymi starymi murami, ze wszystkim, co dawne, drogie i znajome, dorównuje jednak radosne oczekiwanie egzystencji w krainie, gdzie równość, miłość i poświęcenie rządzić będą życiern naszej małej społeczności.
Jest tu z nami pewien rudy człowiek, który nieźle gra na gitarze, jego siostra na życie (gdyż tak określamy swoich towarzyszy, nie chcemy bowiem zawłaszczać sobie dusz i serc innych istot) imieniem Adela, dwóch młodych poetów, którzy chcieli już wcześniej udać się z S.T. Coleridge'em do jego kolonii, lecz zawiedli się, gdy wyśniona przez mistrza Utopia nie ziściła się, oraz około pół tuzina bratnich dusz, z których każda wyróżnia się znajomością rolnictwa lub budownictwa, a w pier-
100
siach ich od dawna płonie wizja świata bez ćnćiwMCi i pamai-chalnej tyranii.
Zrozumiałam, Eleonoro, co to znaczy czule kochać. Nie znacie z Edwardem tego uczucia (choć lękam się o tym mówić), jeśli potępiacie mnie za to, co zrobiłam.
Miłość otacza nas rano i wieczorem. Nie jemy mięsa, lecz w starym warzywniku zbieramy szpinak i korzonki - boję się tylko, że my, Dwanaścioro Apostołów Nowej Czystości, pochłaniamy jadło szybciej niż króliki, i wkrótce zabraknie nam marchwi i rzodkiewek! Lecz opiekuńcze duchy zatroszczą się o nas, a dobre wiatry Wiosny zaniosą nas bezpiecznie za ocean nad szeroki nurt Susąuehannah, nad którą rozbijemy namioty.
Droga siostro, trapię się tylko Mamą. Tobie i Twemu poczuciu tego, co właściwe, pozostawiam zadanie powiadomienia jej, że odpływamy. „Królowa Wróżek" jest już prawie wyposażona, my zaś - pełni otuchy; kiedy odjadę, Mama musi zamieszkać z Tobą w Delaford, inaczej będzie się czuła samotna... przyrzekłam jednak Willoughby'emu, że nie zdradzę, jakiego rodzaju będzie jej nowa samotność, aż staniemy na pokładzie i podniesiemy kotwicę - o, szczęsny dniu!
Pisz do mnie o domu, do którego nigdy już nie wrócę; o starej morwie i cichych letnich wieczorach w cisowym zagajniku -wszystko to opisz, kiedy podam Ci adres naszej wspólnoty, droga Eleonoro.
Naprawdę brak mi będzie tylko Ciebie. Wiesz o tym, ja zaś płaczę, że Cię już nigdy nie ujrzę.
Twoja kochająca na całe życie i wieczność siostra
Marianna
Pani Henrykowa Dashwood do Marianny Brandon
21 marca
Najdroższa Córeczko!
Przyjechałam do Eleonory, aby razem z nią wyruszyć do Combe Magna i zabrać Cię do Delaford, gdzie jest Twój dom.
Ciąża zaburzyła Twe myśli - to nic niezwykłego przy pierwszym dziecku. Niektóre kobiety jedzą węgiel, inne - wymiotują na sam widok męża, daję słowo, ukochane dziecko, że Twoje cierpienia to nic w porównaniu z tym, co przeszła Twoja babka, Panie świeć nad jej duszą, która w te dni zachowywała się jak cały dom wariatek w Bedlam, a cóż dopiero przy porodzie... Ale nie będę Cię straszyć w Twoim delikatnym stanie, moje dziecko, wystarczy powiedzieć, że radosny dzień narodzin na pewno nadejdzie, że pułkownik Brandon będzie u Twego boku i że razem spoglądać będziecie na dziecinę z całą miłością, jaką czuć może zadowolone i szczęśliwe małżeństwo.
Za kilka dni będziemy przy Tobie, Marianno, i Twoja kochająca matka znów weźmie Cię w ramiona; zdziwisz się wtedy, jak podczas gorączki w Cleveland, cóż to za dziwny sen Cię opętał.
102
Przywiozę Ci pelerynę, dwie pary ciepłych reform i wszystkie flanelowe koszulki, tak nierozważnie tu pozostawione -jak z wielkim smutkiem powiadomiła mnie pani Jenkins.
Nie mogę na zbyt długo oddalać się od własnego domu, radzę Ci zatem, Marianno, abyś z powrotem towarzyszyła mi do Bar-ton Cottage przynajmniej do czasu, gdy pułkownik Brandon powróci z Walii.
Potrzebna Ci matczyna troska i opieka. Eleonora zgodziła się przyjąć panią Ferrars na plebanię, abyś Ty, najdroższa córeczko, mogła zamieszkać w swym starym pokoju, w otoczeniu Twoich własnych rzeczy -jest tam nawet kilka książek, które Krzysztof podarował Ci, gdyście się poznali! Nie będziesz się czuła obco w Barton Cottage, a Twa obecność uspokoi i uszczęśliwi Twoją kochającą matkę, która przesyła Ci tysiąc całusów.
Mama
Pani Robertowa Ferrars do Edwarda Ferrarsa
21 marca
Mój Drogi Edwardzie!
Twoja teściowa przybyła do Delaford, zostawiłam więc swój bilet wizytowy, jak już kilkakrotnie zostawiałam drogiej Eleonorze.
Od żadnej z nich nie ma odpowiedzi. Nie mogę znieść myśli, że samotnie opłakujesz brata, lub że za jedyne towarzystwo masz tylko smutek pani Ferrars, która zawsze była dla mnie teściową doskonałą (obawiam się, że Eleonora i pani Dashwood wcale jej nie współczują, jak niechcący podsłuchałam, przechodząc za żywopłotem podczas spaceru błotnistą ścieżką na tyłach plebanii).
Jakże biedna pani Ferrars musi - jak i ja - cierpieć po utracie Roberta! Jakże musicie płakać, pozbawieni przyjaznej, współczującej dłoni, bez chusteczki, którą podałaby osoba pojmująca cały ogrom nieszczęścia, jakim jest niechrześcijańska śmierć Roberta Ferrarsa!
Przyjadę do Ciebie jutro, drogi Edwardzie. Nosiłam Cię w sercu cztery długie lata; cztery długie lata co dzień marzyłam
104
o naszym spodziewanym ślubie. Któż lepiej pocieszy mężczyznę od jego dawnej narzeczonej, której przyszłym mężem był tak długo?
A pani Ferrars, która kocha mnie jak własną córkę... Przybywam. Kiedy otrzymasz ten list, tylko godzina drogi dzielić mnie będzie od Barton Cottage.
Twoja kochająca Lucy
Małgorzata Dashwood do Eleonory Ferrars
21 marca
Droga Siostro!
Przez tyle już dni leżę w Barton Park, że zdaje mi się, iż zupełnie postradałam rodzinę - zwłaszcza teraz, kiedy Mama pojechała do Delaford i nie mam już bliższych krewnych w okolicy...
Och, Eleonoro droga, potrzebne mi są nowe suknie i czepecz-ki, choćby dla podniesienia na duchu - co prawda moja garderoba jest już całkiem zniszczona przy tej oszczędności, którą narzuciłaś nam w Barton Cottage, gdzie nie możemy jeść wołowiny i nosić ładnych sukienek.
Ale teraz naprawdę muszę mieć nowe suknie i kapelusze -droga siostro, czy mogłabyś pożyczyć mi pieniędzy, żebym pojechała do Taunton i coś sobie kupiła? Tutejszy koniuszy mnie zawiezie i będę miała dość czasu, bo on ma coś do załatwienia na targu bydłem. Proszę, powiedz, że się zgadzasz!
Na ten sezon potrzebny mi jest inny fason: kapturek z białej tafty i koronki, odpowiedni do powozu, na rano, o takim samym
106
kształcie jak ten zeszłoroczny
czony wokół twarzy i z okrągłą główką.
Poza tym potrzebuję dużych kokard z bardzo wąskiej wstążki i siedem jardów różowej satyny na suknię, szytą na miarę -ale nie powiem gdzie, Eleonoro! To będzie mój sekret!
Tak czy owak, we wtorek jadę do Taunton. Byłoby jednak milej, gdybyś mi przesłała, Eleonoro najdroższa, ile możesz. Wstążki są po dwa pensy; na satynę na suknię tak naprawdę nie liczę.
Twoja kochająca siostra Małgorzata
Eleonoro - nie spodziewaj się, że wytrzymam w Barton Cottage, kiedy Mamy nie ma i wiedźma w postaci pani Ferrars dniami i nocami biega po schodach.
Więc kiedy się dowiesz, że mnie już nie ma w Devonshire, nie martw się, lecz raduj wraz ze mną szczęściem i świeżo zdobytą wolnością.
Marianna Brandon do Eleonory Ferrars
23 marca
Moja Droga Siostro!
Mam tu przed sobą list Mamy. Nie wolno jej przyjechać do Combe. Nie może dowiedzieć się o tym, że wyruszamy na Cy-terę -jak wiesz, droga Eleonoro, jest to wyspa doskonałej miłości, do której żeglowali starożytni.
Ty też nie przyjeżdżaj, droga siostro. Jest mi wstyd i smutno, że Mama opłakuje moje zniknięcie z Delaford, jednak musi zrozumieć, że w naszej społeczności władza rodzicielska nie będzie miała żadnego znaczenia; wychowane na swobodzie dzieci zajmą się same sobą, a starsi będą mniejszych jedynie odziewać i karmić.
Dla Twego i Mamy spokoju ducha, droga siostro, radzę Warn nie poszukiwać Małgorzaty, kiedy „Królowa Wróżek" odpłynie - zaprosiłam ją, aby nam towarzyszyła w tej radosnej podróży. Nie chciałam, aby nasz wielki eksperyment ominął serce tak czyste, ona zaś się zgodziła - czego się spodziewałam, choć wiem, że tęskniła za balem na św. Jana i wizytą w londyńskim
108
domu pani Jennings, skąd w marzeniach szła już na operę, wśród której widzów byłby też lord ByronL.
Ale jakże młoda osoba, wychowana w tym kraju żołdaków, mięsożerców i obłudników, mogłaby odmówić wyjazdu do Nowego Świata i życia tam we wspólnocie? (Upatrzyłam sobie rudowłosego gitarzystę jako partnera życiowego dla Małgosi, kiedy trochę podrośnie; jej słodki głos i jego gra będą kołysać do snu Willoughby'ego i jego Mariannę, gdy wrócą z pól, znużeni pracą...)
Proszę, powiedz o tym Mamie, lecz nie wcześniej niż „Królowa Wróżek" wypłynie z Plymouth piętnastego kwietnia -o, dniu radosny, co zbliżasz się tak szybko!
Twoja kochająca siostra Marianna
L;* "5 ;"¦**• .*r$f-

o- 9 •a ^^ §'§s
?p-il:;||li'

liiilii
§• a 1 i *
t
CT   ^    c*    •      *^" *-c    5*    m    r_i    w   r»ri    *^-*
IIB!!ll»i'
liii
t-^* o
B
O3
S
Pani Roberts do Eleonory Ferrars
23 marca 1812 roku
Droga Pani Ferrars!
Byłam bardzo zdziwiona, nie słysząc w ostatnią niedzielę dzwonów z wieży kościoła Marii Panny.
Czyż my, biedni parafianie, mamy w związku z tym sądzić, że wielebny Ferrars jest niedysponowany i że, przybywszy na plebanię, położył się do łóżka? Gdyż wiemy, że Ty jesteś w domu, pani Ferrars: mój ogrodnik, który chodzi tam dwa razy w miesiącu przycinać żywopłot, dotknięty jest gigantyzmem, czyniącym drabinę niepotrzebną. Nie zachęcam go do zaglądania w okna na piętrach domów w naszej skromnej, pobożnej wiosce, ale nalegał usilnie, aby mi przekazać, że od chwili gdy zamieszkałaś na plebanii z jakąś starszą panią (Twoją szanowną matką, jak sądzimy), nie widział ani śladu pastora. Ufam, że wielebny nie próbował dyniowej zupy pani Cox? Jeśli tak, czynię sobie wyrzuty, iż Cię nie ostrzegłam. Tyle było drobnych, choć ważnych spraw do załatwienia przed powitaniem nowego gospodarza plebanii, że całkiem umknęło to mojej uwagi.
112
Możliwe, że uprzednie zobowiązania towarzyskie zajęły Tobie i wielebnemu tyle czasu, iż znużony objazdem, nie zdążył już przygotować kazania, które byłoby godne jego pierwszego wystąpienia na ambonie u Marii Panny. Pozwolę sobie zatem przypomnieć te oto wersy z „Elegii Napisanej na Wiejskim Cmentarzu" Greya:
Niech Ambicja ich zbożnych trudów nie wydrwiwa, Ich przyziemnych przeznaczeń i szarych radości; Niechaj się nie natrząsa Świetność pogardliwa Z tego, jak krótko, skromnie, żyją ludzie prości.
Gdyż kto się herbem chełpi, kto puszy potęgą, Kto urodą upaja, kto bogactwem błyska -Tego w końcu z nędzarzem wspólne losy sprzęga; U kresu szlaków chwały jest mogiła niska.*
My, biedni parafianie z Delaford, chcielibyśmy być pewni pobożności i pokory nowego pastora.
Jestem pewna, że rozgłośny smutek ostatniego świętego dnia w kościele Marii Panny da się znakomicie wyjaśnić. Proszę, nie wahaj się do mnie pisać, pani Ferrars, gdybym mogła być Ci w czymś pomocna.
Twoja szczerze oddana M. Roberts
Muszę dodać, że właśnie w tej chwili otrzymałam list z miasta Beanminster, który napawa mnie wstydem i wyrzutami sumienia. Nigdy jeszcze w życiu nie spóźniłam się z zapłaceniem rachunku, to zaś jest rzeźnik rodzinny, który pokornie doprasza się zapłaty za swój spory trud i rzemiosło.
Krótko mówiąc, zamówienie zapiekanki cielęcej z szynką zostało odwołane zbyt późno i teraz znajduje się ona w mojej spi-
* Przeł. Stanisław Barańczak
8. Eleonora i...
113
żarce, tymczasem państwo Ford wyjechali do swych dóbr w Cumberland. Pouczyłam rzeźnika, by wysłał swoją kartkę na plebanię, a gdyby pozostała bez odpowiedzi - do dworu, żeby zajął się nią sam pułkownik Brandon.
Eleonora Ferrars do Edwarda Ferrarsa
24 marca
Drogi Edwardzie!
Chociaż moje serce przepełnione jest uczuciem, nie mogę pisać do Ciebie z serdecznością.
Przyjedź tu do nas; ocal rzeczy Mamy przed dalszą profanacją z ręki pani Ferrars i jej akolitki, Lucy. Jak mogłeś, Edwardzie? Jak mogłeś?
Zaczynam wierzyć, że poślubiłam stworzenie bez kręgosłupa; kogoś, kto niezdolny jest wybić się w świecie ani żyć zgodnie z nakazami Kościoła czy własnego sumienia.
Jeśli to konieczne, przywieź swą matkę do Delaford. Jakoś sobie poradzimy. Nie mogę powiedzieć Mamie o wybrykach w Barton Cottage - pękłoby jej serce.
Eleonora
John Dashwood do pani Henrykowej Dashwood
25 marca 1812 roku
Droga Mamo!
Jak widzisz z powyższego, bawimy obecnie w domu pana Willoughby'ego w Combe Magna (pan Willoughby ostatnio odziedziczył majątek Allenham Court, własność pani Smith, która to dama - bardzo niemądrze, jak sądzimy - zostawiła go swemu krewnemu). Mieszka tu chwilowo przed wyruszeniem do Nowego Świata.
Dziękujmy Bogu, że mój szanowny ojciec a Twój mąż nie dożył widoku swej córki wśród menażerii - bo nie ma na to innego słowa - która tu przebywa.
Oprócz podejrzanej zbieraniny ludzi - niektórzy z nich to po prostu szumowiny, inni zaś, zapewne dzięki swej wierze, iż należy jeść tylko warzywa, wyglądają na tak wycieńczonych, że zapewne nie będą mieli siły dotrzeć do Calais, mniejsza już o Amerykę - są tu pawie, które przechadzają się po pokojach, dwie małpy z Indo-Chin czy skądś tam oraz osioł, z którym wszyscy cackają się jak z dzieckiem. Chodzi i ryczy idiotycznie, przez co bardzo ucierpiały nerwy Farmy.
116
Przybyłem tutaj jako głowa rodziny Dashwoodów, aby wybawić mą siostrę, Mariannę, od tej zgrai wyznawców Antychrysta. Od chwili gdy zjawiliśmy się w tym domu ani mnie, ani Fan-ny nie uczyniono uprzejmości powitania, nie zaproponowano nam też żadnego poczęstunku. Dlaczego mimo to nadal tu jesteśmy, zrozumiecie w trakcie czytania.
Z początku, kiedy zbliżaliśmy się do tego starego, pięknego domu, nie zobaczyliśmy nic niewłaściwego oprócz kilku kóz zabłąkanych na podjeździe i mężczyzny o bujnych rudych włosach, który siedząc pod dębem i grając na gitarze zdawał się śpiewać serenadę sobie a muzom, gdyż nikogo nie było w pobliżu.
Wówczas z domu wybiegła nasza siostra, Marianna, ale ujrzawszy nasze lando, stanęła jak wryta; wydawało nam się z Fanny, że ogarnęła ją owa radość, jakiej zwykle ulegają członkowie rodziny po długim i przykrym niewidzeniu.
Tak jednak nie było. „Cóż wy, na Boga, tu robicie?", zakrzyknęło biedne, zbłąkane dziewczę, gdy wysiedliśmy z powozu, rudy zaś trubadur podszedł do nas i próbował przy użyciu znacznej siły powstrzymać nas od wejścia na ganek - i to mimo że padał lekki deszcz, cały czas grożący ulewą.
Nie zniżyłem się do odpowiedzi obłąkanej dziewczynie, lecz wkroczyłem do domu, który nadal jest znakomicie umeblowany (choć oczywiście nie tak, jak Norland Park). Wtedy pędem minęła mnie jakaś postać, zmierzająca do pokoju u szczytu schodów. „Nie, nie idź tam!", wrzasnęła Twoja źle wychowana córka, lecz ja niezłomnie piąłem się do góry, aż wreszcie, jakby za sprawą jakiejś sztuczki, znalazłem się całkiem sam w czymś w rodzaju gabinetu lub pokoju szkolnego. Człowiek, który przemknął obok mnie, najwyraźniej ukrył się w jakiejś alkowie, chcąc, bym wyszedł na głupca.
Ów młodzieniec (ujrzałem teraz, iż był to Willoughby, mąż bogatej panny Grey, łotr, który po tysiąckroć zasłużył na chłostę za odebranie jej pieniędzy i stajni i który, jak słyszałem, zainwestował wszystko w jakąś szaleńczą zamorską wspólnotę) - tenże młodzieniec teraz ruszył do gabinetu za mną.
117
m -
Fanny, stojąc na dole, błagała go, aby nie wchodził. Wyglądał nadzwyczaj dziko; odepchnął mnie gwałtownie i ciągnąc za sobą Mariannę zawołał: „Chcą nas rozdzielić, ukochana, lecz Śmierć nas zjednoczy" i na moich oczach podał mej biednej siostrze fiolkę laudanum. „To sprawi, że umkniesz tyranii - ciągnął ten drań - a to (tu wyciągnął z kieszeni mały pistolet), że do ciebie dołączę". Nieszczęsna Marianna zbladła jak upiór, a moja biedna, głupiutka Fanny, która w istocie boi się byle czego, na widok pistoletu zaczęła krzyczeć na cały dom. Z zalaną łzami twarzą Marianna błagała niegodziwca, by uspokoił się i odszedł do innego pokoju. „Nie wezmę tego laudanum, ale jeśli obiecasz, że będziesz spokojny i rozsądny, na zawsze dochowam ci wierności". To zdało się go przekonać. Wyszedł z domu, zostawiając fiolkę laudanum na stole.
Droga Pani, nie narażałbym Cię na ból serca tymi wiadomościami, gdybym nie odkrył, że pan Willoughby wkrótce potem w rzeczy samej opuścił Combe Magna. Jego służący (jeśli można tak nazwać owo stworzenie w turbanie) powiadomił mnie, iż jego pan krąży po Somersetshire, załatwiając pewne sprawy przed wyjazdem do Nowego Świata; rudzielec zaś, który w końcu poczęstował nas chlebem i serem - gdyż emocje ostatniej półgodziny, odebrawszy nam mowę, wzbudziły zarazem wilczy głód - dodał od siebie, że pan Willoughby ma umówione różne spotkania „Pod Białą Łanią" w Taunton i nie będzie go przez kilka dni.
Czy to nie odpowiednia chwila, by porwać Mariannę i wrócić ją prawowitemu małżonkowi, droga Mamo?
Fanny i ja próbowaliśmy bezskutecznie przekonać naszą biedną siostrę, by opuściła pokój na poddaszu, w którym się zamknęła. Spędzimy tu noc - na kolację jedliśmy surowy szpinak z ogrodu i Fanny po powrocie do Norland Park potrzebować będzie lekarza.
Gdzie jest pułkownik Brandon? Jesteśmy zdumieni, że dotychczas nie przybył tutaj z zamiarem oćwiczenia pana Willough-by'ego. Na podłodze (nie zamiecionej) jadalni znalazłem kilka wersów, które, jak sądzę, wyszły spod pióra tego nieszczęśnika;
118
przesyłam Ci je, droga Mamo, gdyż ku memu zmartwieniu zaadresowane są „Do Małgosi". Mogę jedynie modlić się, aby dwie z moich sióstr nie oszalały na punkcie notorycznego uwodziciela i łobuza.
Przesyłam Ci te wiersze na plebanię, gdzie, mam nadzieję, przynajmniej Eleonora i Edward prowadzą przykładnie cnotliwe życie i dochowują sobie wierności małżeńskiej.
Do Małgosi
Twoje słodkie spojrzenie w mojej piersi tonie, Twoje łagodne słowo straszny żal w niej budzi; Spokoju mego losy wzięłaś w swoje dłonie, I rozpaczy, co tylko spokojem się łudzi.
Nie bardzo rozumiem, o co chodzi, ale zamiar jest jasny; jeśli w istocie wiersz ten adresowany jest do naszej Małgosi, łotr zamierza zniszczyć rodzinę Dashwoodów.
Wracamy zaraz do Norland Park z gorącą nadzieją, że pułkownik Brandon wkrótce udzieli Willoughby'emu lekcji, którą ów szczeniak nieprędko zapomni...
Twój kochający pasierb John Dashwood
(L\Ó ani Ferrars
ma przyjemność zaprosić
panią Henrykową Dashwood
i panią Edwardową Ferrars
na przyjęcie
które odbędzie się siódmego kwietnia
w Barton Cottage, Barton Park koło Honiton
o dwunastej w południe
Goście proszeni są o przybycie o pół do dwunastej aby uformować powitalny szpaler na cześć
KSIĘCIA REGENTA
Osoby spóźnione nie będą wpuszczane Powozy zamówiono na szóstą
Edward Ferrars do Eleonory Ferrars
26 marca
Moja Droga - Moja Najdroższa Eleonoro!
Załączam ten krótki list razem z biletem wizytowym mej matki. Och, ukochana, gdybyś wiedziała, jak marzę, aby znaleźć się u Twego boku. Tak dobrze rozumiem Twoje uczucie zawodu wobec obrotu, jaki przyjęły nasze sprawy; szczerze chciałbym, jak zapewne wiesz, objąć już prebendę, którą tak wspaniałomyślnie zaproponował mi pułkownik Brandon.
Lecz cóż mam począć? Moja biedna matka postradała obydwa swe domy, całą fortunę i ulubionego syna, wszystko w przeciągu czterdziestu dni; gdybym nie był niezłomnym chrześcijaninem, uznałbym, że na rodzinę rzucono jakiś urok. Nie mogę opuścić jej boku, gdyż za każdym razem, gdy mówię o wyjeździe z hrabstwa Dorset, dostaje ataku i biedna Lucy nie jest w stanie zająć się nią sama. Lucy jest tu dla nas wielką pociechą, kochanie, i wiem, że podzielasz moją wdzięczność za jej poświęcenie i dobroć, z którą o każdej porze dnia przynosi nam posiłki i zieloną herbatę (której, jak wiesz, nie znoszę, ale przez
121
uprzejmość nie przyznaję się do tego!) - albowiem Jane odeszła bez słowa, a Mary w ogóle nie umie gotować.
Eleonoro, czuję, że Twoja matka może się zdenerwować, otrzymując zaproszenie na przyjęcie do swego własnego domu. Ale pamiętam dobrze, jak tuż po naszym ślubie powiedziałaś Mariannie i mnie, że choć Mama trzyma się na rozsądny dystans od obu swoich córek, to na plebanii zawsze będzie mile widziana, gdyby tylko zechciała tam osiąść.
Czy to nie najlepsze rozwiązanie, droga żono? Ale musi zaczekać, aż będziemy mogli je omówić w bardziej cywilizowany sposób.
Twój kochający mąż Edward
Jakie wieści o Twojej zbłąkanej siostrzyczce?
Eleonora Ferrars do pułkownika Brandona
27 marca 1812 roku
Drogi Pułkowniku!
Jest mi bardzo trudno pisać ten list.
Słyszałam od Twej gospodyni, pani Jenkins, że dzisiaj wracasz do Delaford. W tej chwili pewnie już odkryłeś, że Marianny nie ma we dworze, więc zanim bezładne relacje służby powiększą jeszcze Twoje zmartwienie, chciałabym opowiedzieć Ci wszystkie znane mi szczegóły tej smutnej sprawy.
Z przykrością informuję Cię, drogi Krzysztofie, że Marianna raz jeszcze uległa słodkim słówkom Johna Willoughby'ego.
Przysłał dla niej konia pod wierzch - i mimo próśb doktora Davisa, aby nie dosiadała go w tym stadium ciąży, uparła się pojechać na nim do Somersetshire. I tak się stało.
Spora część winy za tę skandaliczną sytuację spada niestety na moje barki - gdybym nie trzymała swej własnej ciąży w tajemnicy i nalegała, by mimo wszystko przyjechać do Delaford i osiąść na plebanii, jak kazały chęć i obowiązek, jestem pewna, że nic z tego wszystkiego nie miałoby miejsca. Marianna miałaby przyjaciółkę - swoją własną, kochającą siostrę! - z którą mo-
123
dem i nadzieje na przyszłe radości macierzyństwa. Lecz przypadki rodziny Ferrarsów całkiem nami owładnęły i utknęliśmy w Barton Cottage, pomagając mojej matce i wspierając ją w obliczu niespodziewanej wizyty matki Edwarda; a wszystko to jest doprawdy błahostką w porównaniu z prawdziwą tragedią, jaka spotkała Cię w Delaford...
Gdybyś chciał o tym pomówić, proszę, nie wahaj się zapukać do drzwi plebanii. Proszę Cię, Krzysztofie, spotkajmy się!
Z wyrazami najgłębszego ubolewania
Twoja kochająca Eleonora Ferrars
i ani Ferrars ma przyjemność zaprosić pułkownika i panią Krzysztofową Brandon
na przyjęcie
które odbędzie się siódmego kwietnia
w Barton Cottage, Barton Park koło Honiton
o dwunastej w południe
Goście proszeni są o przybycie o pół do dwunastej aby uformować powitalny szpaler na cześć
KSIĘCIA REGENTA
Osoby spóźnione nie będą wpuszczane Powozy zamówiono na szóstą
(Dołączona karteczka od pani Ferrars).
Nie wiem, czy słusznie czynię, drogi pułkowniku, zapraszając Twoją drogą żonę do Barton Cottage? Bo ktoś gdzieś mówił mi, że z kimś uciekła.
119
Pani Tomaszowa Palmer do pani Jennings
30 marca
Droga Mamo!
Tutaj ciągle nudy na pudy, a na wsi, śmiem twierdzić, też pewnie niewiele lepiej. Mimo to postanowiłam zabrać dzieci do Cleveland, abyśmy tam spędzili Wielkanoc; oddam dziecko mamce we wsi, gdyż całe to gadanie o karmieniu piersią i spędzanie tak niesłychanej ilości czasu z własnym potomstwem zaczyna mnie okropnie nudzić.
Nawet pan Palmer jest nie w sosie i mówi, że chciałby, aby wreszcie zaświeciło słońce. Niezbyt jest teraz śmieszny - jeśli nie liczyć kradzieży onegdaj kawałka mięsa z talerza lady Che-ster i podrzucenia go do jej torebki wieczorowej, po czym, kiedy wstała na końcu muzycznego wieczoru, zakrzyknięcia: „Oto kawałek zadka na koniec koncertu!", i wysypania zawartości jej woreczka na podłogę, tak że i mięso wypadło. Było z tego mnóstwo śmiechu i konsternacji.
Z jakiej racji, na Boga, zaprasza mnie lady Ferrars? Powiedziano mi, że straciła rozum i siedzi gdzieś, bezpiecznie za-
126
mknięta. Jak może podejmować gości w domku biednej pani Dashwood? Książę regent, co wiem na pewno, przebywa w Pawilonie w Brighton i pozostanie tam przez cały kwiecień; za kogo ta pani Ferrars się uważa?
A propos, słyszę, że nie wszystko dobrze się układa w małżeństwie pułkownika i pani Brandon. Szkoda wielka, gdyż właśnie wysłałam do niej list, proponując, byśmy dla zmiany klimatu całą rodziną przyjechali z Cleveland do Delaford, ale nie było żadnej odpowiedzi. Pojadę zatem do Taunton z dziećmi -na Wielkanoc są tam wspaniali indyjscy kuglarze, menażeria z lwami i temu podobne; na pewno będzie mniej nudno niż w Somersetshire.
Droga Mamo, czuję, że smutno Ci beze mnie w Barton Park, ale sir John tak mnie drażni. Czemu nie dołączysz do nas w Taunton? Będziemy się doskonale bawić z dala od wszystkich domowych zajęć, które są przekleństwem każdej mężatki.
Daj znać, Mamusiu, odwrotną pocztą.
Twoja kochająca córka Charlotta
Pułkownik Brandon do Eleonory Ferrars
31 marca 1812 roku
Moja Droga Pani Ferrars - Eleonoro!
Nie umiem wyrazić, jak wdzięczny jestem za Twój serdeczny list, podyktowany wyłącznie najsłodszym, najcieplejszym uczuciem do ukochanej Twej siostry, Marianny; są w nim jednakże zawarte wyrzuty w stosunku do Twojej zacnej osoby, któ-* re uważam za całkowicie nieuzasadnione.
To ja, Eleonoro, zdradziłem owo zaufanie, które musi istnieć - nie, rosnąć i dojrzewać! - między mężem i żoną; to ja bezmyślnie opuściłem tę, którą kocham bardziej niż jakąkolwiek istotę na ziemi, właśnie wtedy, gdy byłem najbardziej potrzebny przy jej boku; to ja, sądząc, że wszelkie ślady po mej przeszłej miłości do kuzynki muszą zostać zatarte, postanowiłem je stąd usunąć, usuwając zaś, zniszczyłem wszelką nadzieję na szczęście w moim życiu.
Po powrocie do pustego gniazda długo myślałem, droga siostro, jakie kroki przedsięwziąć, by sprowadzić z powrotem moją żonę i przeszkodzić pełnej niebezpieczeństw, szaleńczej podróży - słyszałem bowiem od pani Jenkins o złowróżbnym pla-
128
nie przeprawy do Nowego Świata i założenia tam wspólnoty (Bóg jeden wie, skąd służba bierze informacje, lecz tak się niestety dzieje) - do kraju niewyobrażalnie dzikiego i uciążliwego dla młodej kobiety tak delikatnego zdrowia, jak moja żona.
Jednak nie mogę zmusić się, by użyć siły wobec bezcennej, doskonałej istoty, jaką jest Marianna.
Wybrała, droga Eleonoro, człowieka, którego kochała od dawna - gdyż wiem, że poważnie myśleć o mnie w roli męża była w stanie dopiero, gdy Willoughby ożenił się z panną Grey - i teraz są razem; i nawet jeśli ich związek nie został uświęcony przed Bogiem, nie mogę być tym, który ich rozdzieli, choćby mówienie o tym bezprawnym małżeństwie w taki sposób miało być bluź-nierstwem.
Po prostu, Eleonoro, kocham Mariannę zbyt mocno, by więzić ją w Delaford, kiedy jej serce pragnie wolności.
Z właściwą sobie delikatnością uniknęłaś wszelkiej wzmianki o dziecku, które Marianna nosi w swoim łonie. Temat ten jest dla mnie zbyt bolesny, by o nim rozprawiać w tej chwili; wystarczy, jeśli powiem, że gdziekolwiek dziecko to urodzi się lub wychowa, zawsze będzie mym synem oraz dziedzicem Delaford. Nie godzi się odbierać niewinnemu dziecięciu spodziewanych przywilejów, które są jego prawem.
Pani Jenkins powiada, że pani Dashwood jest z Tobą na ple-banii. Wydaje mi się, że musiałbym ją wówczas widzieć na spacerze, ale z drugiej strony pogoda jest zbyt nieprzyjemna dla osoby w pewnym wieku - choć muszę przyznać, że sam zaliczam się już do tego pokolenia i zrobiłbym lepiej, co przyznaję niechętnie, gdybym przed oświadczeniem się biednej Mariannie wspomniał był swoje lata.
Spotkamy się i pomówimy w przeciągu kilku dni. Próbuję się jakoś uspokoić i przygotować na dzień - mówiono mi, że nastąpi on w połowie kwietnia - gdy moja ukochana wyruszy na pełne morze, by nigdy już nie powrócić.
Twój kochający szwagier Krzysztof Brandon
Pani Roberts do Eleonory Ferrars
1 kwietnia 1812 roku
Droga Pani Ferrars!
Piszę, by Cię szczerze przeprosić za całkiem niesłuszne przypuszczenie, jakoby nasz nowy pastor zwlekał z ukazaniem się parafianom w kościele Marii Panny z innego powodu niż głęboko religijny.
Czy mogę w najściślejszym zaufaniu wyznać, że również jestem zwolenniczką Wysokiego Kościoła*, choć nigdy nie ośmieliłam się nawet o tym wspomnieć. Rozumiem całkowicie, że wielebny E. Ferrars czeka na Niedzielę Palmową, aby pojawić się wśród nas.
Spodziewam się, iż naszemu kapłanowi towarzyszyć będzie „Gloria, Laud et Honor", hymn napisany, jak zapewne świetnie wiecie, przez św. Teodulfa, by uczcić wjazd Chrystusa do Jerozolimy na osiołku, co opisano u św. Mateusza 21, 1-17.
* Wysoki Kościół anglikański, w odróżnieniu od Kościoła Niskiego, stosującego się ściśle do wskazań Kalwina, przejął znaczną część liturgii katolickiej, co w okresie, o którym mowa, było bardzo źle widziane.
130
Zdaję sobie teraz sprawę - pokornie i uniżenie przepraszam, iż odgadłam Waszą tajemnicę - że pan Ferrars i Ty, Pani, przypisaliście początkowe wersy -jest ich w sumie trzydzieści dziewięć - siedmiu chłopcom, którzy staną w kluczowych miejscach na trasie procesji. (Bracia Brown, Wiluś i Józio wydali mi się ostatnio jacyś dziwni, jakby strzegli sekretu. Teraz już wiem.)
Jeśli jednak Niedziela Palmowa nie jest dniem, który nowy pastor wybrał, aby się pojawić, to pozwolę sobie zaproponować hymn „O Stworzycielu Duchu, przyjdź..." - „Veni, Creator Spiritus" - który, jak Ty i Twój małżonek z pewnością doskonale wiecie, bywa rozmaicie przypisywany: a to cesarzowi Karolowi Grubemu, wnukowi Karola Wielkiego, a to arcybiskupowi z Moguncji...
Towarzyszy mu zwykle bardzo godny ceremoniał, z biciem w dzwony, gromnicami i kadzidłem, przestrzegany, rzecz jasna, podczas konsekracji biskupów. Z zapartym tchem oczekuję ostatecznej decyzji nowego pastora Delaford.
Wasza oddana M. Roberts
Pani Jennings do pani Henrykowej Dashwood
2 kwietnia
Moja Droga Pani Dashwood!
Ufam, że urządziłyście się już w Delaford. Tutaj - nie wiem, jak w Dorsetshire - nieustanne wahania pogody pomiędzy deszczem i słońcem przyprawiły lady Middleton o migrenę i znów jestem jedyną opiekunką moich drogich wnuków, które marudzą okropnie, spragnione zabawy po długiej, mrocznej zimie.
Toteż, aby zabawić - lub obłaskawić - dzieciarnię, zaproponowałam na Wielkanoc wyjazd do Taunton, gdzie, o czym już wszyscy mówią, menażeria pana Zormacha rozłożyła się na pobliskim polu, prezentując akrobatów, żonglerów i inne egzotyczne niespodzianki ku uciesze i rozrywce młodzieży.
Droga pani Dashwood, proszę, abyś pozwoliła mi zabrać na tę wyprawę Twoją córkę Małgorzatę. Jej zwichnięta kostka długo się goiła, katar nie przechodził, poza tym bardzo gorąco prosi mnie o pozwolenie wyjazdu do Taunton, choćby po to, by popatrzeć na nowe kapelusze na wystawach, jako że jej sakiewka, co z żalem mi wyznaje, jest za chuda, by pomieścić nowy wiosenny strój.
Jakie to w rzeczy samej smutne, pani Dashwood, że Twój pasierb, John, i jego żona nie mogą nic więcej zrobić dla swych sióstr. Mogę jedynie się modlić, by nasz bal świętojański dobrze Małgosię wyswatał - aczkolwiek instynkt podpowiada mi, że tak się pewno nie zdarzy. Miejmy przynajmniej nadzieję, że jej przyszłość będzie równie bezpieczna, jak Twoich pozostałych córek, tak pomyślnie ustatkowanych - za dziedzicem i pastorem - w jednej z najładniejszych wiosek w hrabstwie Dorset.
Niestety, nie będę mogła być obecna na pikniku pani Ferrars w ogrodzie Barton Cottage (mówiono mi, że pomimo niepogody wyniosła już dywany i kobierce), albowiem wybieram się do Taunton. Ale sir John powiada, że za nic nie przepuści takiej zabawy.
Moja córka, pani Palmer, która miała również zaszczyt otrzymać zaproszenie na przyjęcie w Twym domu, będzie ze mną w gospodzie „Pod Białą Łanią", więc ją także ominie przyjemność spotkania księcia regenta.
Twoja serdeczna przyjaciółka L. Jennings
I
132
8
Ol
i.
!
i
o o
p-

I
^15
1
 mnie od zapuka do
dzbanek szwagra, ale to

do ulgi - ulg.. stanawiam s,c,
 7  tez
 r z Delaford. Czy  ewodzer,ia swe]
pamięci pastorze
 białego konia,
zumiatan, ze
roku"
 bardzo urodziwy
Rozmawiali półgłosem, lecz wydawało mi się, że człowiek ów błaga panią Ferrars o coś jakby wybaczenie albo zrozumienie. „Eleonoro - mówił prosząco, głosem tak dźwięcznym, że dzbanek mleka zadrżał w moim ręku - proszę, wybacz mi! Spróbuj zrozumieć, że nie potrafię się oprzeć... potrzebie wpajania naszych zasad, których tak przestrzegamy w Combe Magna i które chcemy poddać próbie na drugim końcu świata..."
Taki mniej więcej był ton jego wypowiedzi, pułkowniku. Usłyszałam, że pani Ferrars odpowiada mu cicho, lecz stanowczo, i przyznam, że po raz wtóry poczułam ulgę, gdyż bez względu na to, jakie wykroczenie popełnił ów młodzieniec na białym koniu, musiało ono być w istocie bardzo poważne.
„Nie, Willoughby, nigdy ci nie wybaczę" - to właśnie były słowa pani Ferrars, o czym Ci z przyjemnością donoszę, pułkowniku. Lecz biada! Kiedy wyszła ze spiżarki na korytarz i zwróciła się ku drzwiom, gdzie nadal stałam, czując się bardzo niezręcznie (takie jak pani Roberts nie odebrały wychowania w Norland Park w Sussex, ich matka zaś nie żyje sobie dobrze w majątku krewnego i baroneta w hrabstwie Devon) - a zatem z żalem powiadamiam Cię, pułkowniku, jako szwagra tego, który objął był prebendę, że pani Ferrars była bardzo zarumieniona i łza błyszczała w jej oku.
„Nie o to chodzi, że nie chcę..." - i tu jej głos całkiem się załamał, jakby chciała wyrazić swoje współczucie, ale nie mogła. Potem się rozstali. Młody człowiek, kiedy tylko zobaczył mnie na podwórku, natychmiast dosiadł konia; pani Ferrars spojrzała na mnie w roztargnieniu, jakby mój dzbanek mleka nie był jej wcale potrzebny - kiedy doskonale wiedziałam od pani Cox, że na plebanii nie ma już ani kropli, gdyż zwykle to pani Dash-wood chodziła co dzień po mleko na farmę w Czterech Jesionach, a gdy nie przychodziła, Neddy zostawiała dzbanek na stole pod drzewem. Dzisiaj stał on tam przez cały dzień, więc postanowiłam przynieść najlepsze mleko od krów rasy Jersey ze stada mojego szwagra, żeby w jak najmilszy sposób przedstawić się nowej sąsiadce, pastorowej.
137
136
Lecz pani Ferrars patrzyła przeze mnie na wylot, jakbym była duchem; pułkowniku, obawiam się o zdrowie jej umysłu, bo jeżeli tak bez reszty przejęła się wizytą młodego człowieka... nie powiem nic więcej.
Piszę do Ciebie, pułkowniku, teraz, gdyż uznałam, że jest moim świętym obowiązkiem powiadomić Cię o tym spotkaniu. Korzystam również z okazji, aby załączyć rachunek od rzeźnika Framptona za zapiekankę cielęcą z szynką, przygotowaną z okazji szczęśliwego wydarzenia, jakim miało być przybycie na plebanię wielebnego Ferrarsa, lecz ku mojemu smutkowi nigdy nie skonsumowaną.
Zanoszę wciąż modły, pułkowniku Brandon, z nadzieją, że nie będziemy musieli znów długo czekać na pastora, podczas kiedy po całym hrabstwie będą trwały poszukiwania pary bardziej nawykłej do uroków życia małżeńskiego.
Twoja oddana M. Roberts
Pani Henrykowa Dashwood do Eleonory Ferrars
12 kwietnia
Moja Droga Córeczko!
Małgosia uratowana! Wszystko stało się tak, jakeśmy się spodziewały, pani Jennings - która dziś wraca do Barton Park i prosi, abym zapewniła Cię o jej najszczerszym uczuciu dobrej woli i serdeczności w tych niespokojnych czasach - zabrała mnie prosto tam, gdzie Twa najmłodsza siostra czekała u modystki na Głównej ulicy. Schowałam się pod arkadami tak, że nie mogła mnie widzieć, i w rzeczy samej, tak jak podejrzewałyśmy, za chwilę zjawił się pan Willoughby na białym koniu, zsiadł i ujął jej ramię, by zaprowadzić ją do gospody, a idący za nim parobek powiódł konia do stajni.
Poczułam, że robi mi się słabo, że mdleję, Eleonoro, jak sobie możesz łatwo wyobrazić. Myślę, że Ty jedna z naszej rodziny masz silne nerwy, gdyż wyobraźnia moja, a także Marianny i Małgosi często bywała naszą zgubą; gdybyśmy tak od razu nie traciły głowy, żadna z nas nie padłaby nigdy ofiarą poezji i jej uwodzicielskiego czaru. Jest dla mnie wielką pociechą, córecz-
139
ko, że Ciebie nie pociągają idee takich, jak pan Wiłloughby i życie w ich królestwach z bajki, inaczej nie wiem, co zrobiłybyśmy wszystkie bez Ciebie.
No cóż, być może już nigdy nie ujrzymy Marianny, ale przynajmniej odzyskałyśmy Małgosię całą i zdrową i dzisiaj wracam z nią do Barton Cottage. (Tak, do Barton Cottage, co Ci za chwilę wyjaśnię - piszę tak szybko, jak tylko pozwala grube pióro i tępa stalówka z gospody).
Ale najpierw - ocalenie mego dziecka. „Małgosiu!", zawołałam, wychodząc spod arkad i prawie zderzając się z panem Willoughbym, który wybrał właśnie tę chwilę, aby zejść z krawężnika i pomóc swej najnowszej ofierze ominąć błoto. „Córeczko, mama jest tutaj. Och, wybacz mi, Małgosiu!", i wstyd przyznać, wybuchnęłam niepohamowanym szlochem na samym środku ulicy.
Lecz nasza maleńka zareagowała z całą serdecznością i ciepłem, jakich się po niej mogłam spodziewać. Rozglądając się dziko dokoła i wzywając mnie, jak wtedy, gdy siedmio- czy ośmioletnia leżała chora w łóżku, rzuciła się prosto w moje ramiona. Obie płakałyśmy jak bobry... Odprowadziłam ją z powrotem pod arkady i długo patrzyłyśmy na bardzo nieciekawe kapturki, zanim uspokoiłyśmy się na tyle, by wrócić do gospody, gdzie natychmiast poszłyśmy do mego pokoju i siedziały tam przez wiele godzin, rozmawiając i płacząc...
Pan Wiłloughby nie pojawił się już, Eleonoro. Zdaje się, że przed odjazdem do Nowego Świata odwiedza krewnych i znajomych w Somersetshire. Och, gdybym tak mogła odzyskać dwie moje córki, a nie jedną; gdyby pułkownik Brandon wyraźnie nie zabronił wtrącania się w sprawy Marianny, teraz byłaby doskonała pora, by pojechać do Combe Magna i namówić ją do powrotu do Delaford.
Jednakże udało mi się nie utracić dwóch córek tego samego dnia i muszę dziękować dobremu Bogu za jego łaskę, nawet jeśli stanowczo domagać się będę, aby w przyszłości życzenia matek i starszych sióstr liczyły się trochę bardziej - albowiem gdy-
140
by pułkownik nie rozkazał, aby zostawić Mariannę w spokoju -a jego słowo, jako ślubnego małżonka jest tu prawem - jestem pewna, że byłybyśmy przynajmniej wysłuchane...
Muszę, powtarzam, muszę patrzeć na dobre strony tej sprawy, choć utrata jednego dziecka na pewno się do nich nie zalicza. Zwrócono mi także mój dom - nie wiem jeszcze jak i dlaczego, ale zorientuję się w Devonshire. Muszę też przyznać, że to wszystko ma ten dobry skutek, iż pan Wiłloughby nie będzie już prześladować mojej Małgosi, gdyż znajdować się będzie na drugim końcu świata.
Niestety, po tysiąckroć niestety! - znajdzie się tam również moja córka Marianna.
Może Twój Edward wreszcie pojedzie do Delaford? Jak tylko czegoś się dowiem po przyjeździe do Barton Cottage, natychmiast do Ciebie napiszę.
Twoja kochająca Matka
Eleonora Ferrars do pułkownika Brandona
15 kwietnia 1812 roku
Drogi Pułkowniku!
Wsuwam ten list pod Twoje drzwi, gdyż żałuję, iż dotąd się nie odezwałeś. Wiem, co musisz dziś odczuwać - w dniu, kiedy „Królowa Wróżek" wyrusza do Ameryki, w pierwszym dniu długiej, niewyobrażalnie wprost długiej nieobecności mojej siostry Marianny.
Czy mogę przyjść i posiedzieć z Tobą? Zabawić Cię trochę muzyką i kartami? Co prawda przy tak tragicznej okazji, jak ucieczka Marianny, nawet wzmianka o rozrywkach zdaje się być frywolna, co widzę wyraźnie, pisząc te słowa.
Mogłabym, Krzysztofie, posiedzieć przy Tobie w milczeniu. Obojgu nam skrywanie myśli i uczuć przychodzi zapewne łatwiej niż ich okazywanie.
Proszę, napisz mi, na co miałbyś ochotę, a ja natychmiast dostosuję się do Twych życzeń.
Twoja wierna przyjaciółka E.F.
Pani Robertowa Ferrars do pułkownika Brandona
16 kwietnia
Drogi Pułkowniku Brandon!
Jesteśmy tylko dalekimi znajomymi - pisze do Ciebie wdowa po świętej pamięci Robercie Ferrarsie, który niedawno, tragicznym zbiegiem okoliczności, został pożarty w buszu. Obecnie mieszkam w domu swej siostry, pani Davis, żony lekarza, który, o ile dobrze rozumiem, opiekował się panią Brandon przed jej wyjazdem z Delaford.
Wróciłam właśnie z odwiedzin u mojej teściowej w Barton Cottage; zostałabym jeszcze dłużej, gdyby nie skutki przyjęcia, które pani Ferrars urządziła w zeszłym tygodniu.
Sądzę, że drogi Edward - muszę Ci się zwierzyć, pułkowniku, że zanim na horyzoncie zjawiła się panna Dashwood, byłam przez cztery lata jego narzeczoną w Plymouth - został, podobnie jak ja, zaskoczony powodzeniem naszego skromnego pikniku.
Co prawda słońce świeciło bez przerwy, dzięki czemu dywany i kobierce, rozłożone jakiś czas temu na trawie przez panią Ferrars, mogły utracić trochę owego odoru, który uprzednio nas
143


^    ^    ri    <w   *-<    *X
Lr p   r4 n  s  a o   P- ci   n   L,' 5
p p ^ 3 ^ g, s;
L_J-ł                  Q
^
¦s-is?i
I
o 3
|
I
p
-3*3
ts
e.
 2   o
illltiltiii
¦ p
p
1-1-
&a
3  6  q
O*
a

!>
i
31UK
p
S   o.
I
U
 ST I
P
513

III!


III
 P

!
N
8
^si;
«!-tl
3^
1-1
o.          o^ 3
I      ^  P-
p,          t- o

sliliiiiili!
p p
e?
9
i
gr
tri co
1
a
C/l
s I
p
N
C/1      P
T3    O
^Łr^?

•8 ^ g B. ¦» ^ *"  3       ..
|li!ls
P   g-1   «^ o.
O    o    5.  ^ *o    ^n-
^ lii!
 9  er s
 o    S.
g8
3 ^r n P °  er
3    N
,p
a
 03
<T>
P
3
N
N     ł—'-   i-* O     B     P
 CD
8-
 N
h s 3 -S
g  ^ '
I-1
er o
 od
 N  P
P   >   O
5  ° I-
O    cn
3;^   W
3 i13   3
n er §
CD
o
3
o
N-
o
l