Józef Ignacy Kraszewski
                  Sieroce dole
        
        
                     Tom 
        
                Całość w tomach
        
        
        
        
        
        
        
        
        
          Polski Związek Niewidomych
          Zakład Wydawnictw i Nagrań
                  Warszawa 1993






        
        
        
        
        
        
        
        
        
        
          Tłoczono pismem punktowym  
        dla niewidomych
        w Drukarni PZN, 
        Warszawa, ul. Konwiktorska 9
        Pap. kart. 140 g kl. Iii_Bą1
        Przedruk 
        z "Wydawnictwa Literackiego",
        Kraków 1990
        
        
        
        
          Pisała K. Pabian
        Korekty dokonały:
        B. Krajewska
        i K. Markiewicz
          Słowniczek
        
          admiracja (łac.) - podziw, 
        uwielbienie
          alchemik (gr.) - osoba 
        zajmująca się alchemią, tj. 
        usiłująca przetworzyć zwykłe 
        metale w szlachetne. Próby takie 
        były przeprowadzane w 
        średniowieczu. 
          Alea iacta est (łac.) - Kości 
        zostały rzucone. Słowa te miał 
        wypowiedzieć Juliusz Cezar przed 
        przejściem Rubikonu. 
          alkówka - mała sypialnia bez 
        okna
          Arcturus - właść. Arktur, 
        najjaśniejsza gwiazda w 
        gwiazdozbiorze Wolarza.
          arendarz (łac.) - karczmarz
          asygnata (łac.) - papierowy 
        pieniądz
          audiencja (łac.) - posłuchanie
          aukcja (łac.) - publiczna 
        sprzedaż, podczas której 
        sprzedawaną rzecz nabywa ten, 
        kto zaofiaruje za nią najwyższą 
        sumę 
          austeria (wł.) - karczma 






        zajezdna, gospoda 
          Avouez, madame.... (fr.) - 
        Przyzna pani, że mam szczęśliwą 
        rękę, ponieważ przyszedłem 
        zaledwie przed godziną. 
        
          bakałarz (łac.) - nauczyciel 
        elementarny
          balsam (gr.) - kojący środek 
        leczniczy; w przen.: pociecha, 
        ukojenie 
          bat (wł.) - łódź
          berlinka - tu: dawna srebrna 
        moneta pruska, bita również ze 
        stemplem polskim
          bibliopola (gr.) - sprzedawca 
        ksiąg, księgarz 
          Bielkiewicz Adam (1797-#1840) 
        - wybitny lekarz i preparator; 
        od 1827 r. profesor anatomii 
        Akademii Medyko_Chirurgicznej w 
        Wilnie. 
          Borowski Leon (1784-#1846) - 
        profesor poezji i wymowy na 
        Uniwersytecie Wileńskim po 
        śmierci Euzebiusza Słowackiego. 
          burza Homerowa w 
        nieśmiertelnej jego pieśni - 
        burza, jaką zesłali bogowie na 
        powracającego z wojny 
        trojańskiej Odysa. (Por. Homer 
        "Odyseja", pieśń V, w 257 i n.)
          Byron George (1788-#1824) - 
        wielki poeta angielski, czołowy 
        przedstawiciel romantyzmu w 
        literaturze europejskiej. Tu 
        aluzja do znanych w owym czasie 
        podobizn Byrona lub ilustracji 
        do jego dzieł. 
        
          Cappelli Ludwik Alojzy (zm. 
        1838) z pochodzenia Włoch. Od 
        1804 r. wykładał na 
        Uniwersytecie Wileńskim prawo 
        cywilne i kryminalne, a od 1808 
        r. dodatkowo język i literaturę 
        włoską na wydziale literatury i 
        nauk wyzwolonych. 
          Carraccii - nazwisko rodziny 
        malarzy włoskich, działających w 
        Ii poł. Xvi w. w Bolonii. Tu 
        mowa prawdopodobnie o 
        najzdolniejszym z nich Annibale 
        Carracci (1560-#1609), autorze 
        wielkiej galerii "Przygody 






        miłosne bogów" w rzymskim 
        Palazzo Farnese. Był autorem 
        szeregu obrazów o tematyce 
        biblijnej, mitologicznej, 
        religijnej i rodzajowej.
           cyrulik (gr.) - felczer, 
        domorosły lekarz
        
          data - tu: racja, powód, 
        przyczyna
          dekret - tu: rozkaz, 
        rozporządzenie, wyrok
          detronizacja (łac.) - 
        pozbawienie panującego władzy 
          donzella (wł.) - donna - pani; 
        tu w znaczeniu ironicznym 
          dykteryjka (łac.) - anegdotka, 
        krótkie żartobliwe opowiadanie
          dymitowany (łac.) - oddany, 
        przekazany prawnie spadkobiercy 
          dystynkcja (łac.) - tu: 
        wyróżnienie
          "Dziennik" - mowa o "Dzienniku 
        Wileńskim", czasopiśmie 
        wychodzącym w Wilnie w latach 
        1805-#1806 i 1815-#1830, 
        poświęconym nauce, sztuce i 
        literaturze. 
          dziś po harapie - powiedzenie 
        staropolskie: dziś wszystko 
        skończone
        
          egzaltacja (łac.) - 
        uniesienie, podniecenie 
        emocjonalne
          ekarte (fr.) - rodzaj gry w 
        karty w dwie osoby
          ekskuza (fr.) - tłumaczenie 
        się, usprawiedliwienie, 
        przeproszenie
          ekstyrpować (łac.) - 
        radykalnie usunąć 
          ekwipaż (fr.) - luksusowy 
        powóz, pojazd
          elegia (gr.) - w starożytnej 
        poezji rzymskiej utwór poetycki 
        o tematyce miłosnej
          emancypowany (łac.) - 
        uwolniony spod czyjejś władzy, z 
        zależnego stosunku
          eminencja (łac.) - wysokość, 
        przewielebność; tu użyte 
        żartobliwie
          epigramat (gr.) - krótki, 
        zazwyczaj lekki i dowcipny utwór 






        poetycki o zaskakującej poincie, 
        często o charakterze satyrycznym
           ~erard - założona ok. 1780 r. 
        najbardziej znana i najstarsza z 
        istniejących we Francji 
        wytwórnia fortepianów
          Eugenia (gr.) - dosł.: dobrze 
        urodzona 
          Eurypides (ok. 480 do
        40687 p.n.e.) - tragediopisarz 
        grecki
        
          faktor (łac.) - tu: pośrednik 
        do załatwiania różnych 
        interesów, usłużny stręczyciel
          familia kurlandzka - rodzina 
        pochodząca z Kurlandii, 
        południowej części dawnych 
        Inflant. W okresie Iii  rozbioru 
        (1795) Kurlandia stała się jedną 
        z guberni cesarstwa rosyjskiego. 
          familiantka - osoba pochodząca 
        z bogatej i ustosunkowanej 
        rodziny
          fanfaronada (fr.) - chełpienie 
        się, przechwałki
          fenomen (gr.) - tu: 
        zadziwiające zjawisko, osobliwy 
        traf
          Fonberg Ignacy (1801-#1891) - 
        uczeń i następca Jędrzeja 
        Śniadeckiego na katedrze chemii 
        w Wilnie. Po likwidacji 
        Uniwersytetu (1832) profesor 
        Akademii Medyko_Chirurgicznej do 
        jej zamknięcia, tj. do 1842 r.
          Franciszka Rimini (Francesca 
        da Rimini) - córka władcy 
        Ravenny, która ze względów 
        politycznych została zmuszona do 
        poślubienia brzydkiego władcy 
        Rimini, Gianciotto Malatesta. 
        Francescę związało wielkie 
        uczucie z bratem męża, pięknym 
        Paolo. Mąż, przekonawszy się o 
        zdradzie, zabił oboje kochanków. 
          Fr~elon - z fr. fr~elon: 
        truteń
          funkcje lekarskie, o których 
        Molier wspomina - aluzja do 
        komedii Moliera (1622-#1673) 
        "Lekarz mimo woli" (1666)
          furore (wł.) - podziw, głośny 
        sukces; zrobić furorę - odnieść 
        sukces






          Golgota - skaliste wzgórze 
        k. Jerozolimy, wg Ewangelii 
        miejsce ukrzyżowania Chrystusa. 
        Przysłowiowa jest droga, jaką 
        odbył Chrystus niosąc swój krzyż 
        na Golgotę. 
          gordyjski węzeł - misterny 
        węzeł zawiązany przez 
        legendarnego króla frygijskiego 
        Gordiusza w mieście Gordion; 
        węzeł ten miał później przeciąć 
        mieczem Aleksander Macedoński, 
        stąd przecięciem gordyjskiego 
        węzła nazywamy proste 
        rozstrzygnięcie skomplikowanej 
        sprawy.
           grafini (niem.) - hrabina
          Guido, właść. Reni Guido 
        (1575-#1642) - malarz włoski, 
        przedstawiciel szkoły bolońskiej 
        w okresie wczesnego baroku. 
        Twórca licznych malowideł 
        ściennych ("Aurora" w Palazzo 
        Rospigliosi w Rzymie), obrazów o 
        tematyce religijnej i 
        historycznej oraz portretów 
        ("Beatrix Cenci"). 
        
          Heloiza i Abelard - 
        autentyczni bohaterowie 
        dramatycznego romansu - wybitny 
        filozof i teolog francuski 
        Pierre Abelard (1079-#1142) i 
        jego 17_letnia uczennica 
        Heloiza. Rozdzieleni po 
        tragicznych przejściach 
        kochankowie złożyli śluby 
        zakonne i pozostali sobie wierni 
        do końca życia. Miłość ich była 
        wielokrotnie opiewana w 
        literaturze. 
          herboryzować (łac.) - zbierać 
        i suszyć rośliny do zielnika
          Hero i Leander - para 
        nieszczęśliwie zakochanych, 
        występujących w utworze poety 
        greckiego Muzajosa. Kochankowie 
        mieszkali w miastach leżących po 
        dwóch stronach Hellespontu 
        (dziś: Dardanele). Co noc 
        Leander przebywał cieśninę, 
        dążąc na spotkanie z Hero. Gdy 
        pewnego razu zabłądził i utonął, 
        Hero popełniła samobójstwo 
        skacząc z wieży. 






          heroina (gr.) - bohaterka
          Horacy (65-#8 p.n.e.) - jeden z 
        największych liryków rzymskich. 
        Sławę swą zawdzięcza Horacy 
        pieśniom o tematyce biesiadnej, 
        refleksyjnej i erotycznej. 
          hreczkosiej - gospodarz 
        wiejski zasiedziały na wsi
          Hugo Victor (1802-#1885) - 
        francuski poeta, dramaturg i 
        powieściopisarz
          hybryda (łac.) - mieszaniec, 
        osobnik pochodzący ze 
        skrzyżowania różnych ras lub 
        gatunków
        
          id~ee fixe (fr.) - chorobliwe 
        opanowanie psychiki przez jakąś 
        stale powracającą myśl 
          indult (łac.) - zezwolenie 
        władzy duchownej na odstąpienie 
        od przepisów kościelnych, 
        udzielane w pewnych szczególnych 
        wypadkach
          interpelujący (łac.) - tu: 
        pytający 
        
          kanwa (fr.) - sztywna tkanina 
        siatkowa z grubych nici, używana 
        jako podkład do wyszywania i 
        robót włóczkowych
          kapturowe szlachectwo - w Xvii 
        i Xviii w. powstawały w Polsce w 
        okresach bezkrólewia tzw. sądy 
        kapturowe. W trybunale tych 
        sądów zasiadał przeważnie gmin 
        szlachecki. Stąd określenie 
        "kapturowe szlachectwo" oznacza 
        przynależność do najniższej 
        warstwy szlachty. 
           karuk (ros.) - klej 
        otrzymywany z wygotowanych 
        części pęcherzy rybnych, 
        odpadków skór, rogów i kości 
        zwierzęcych 
          katakomby, katakumby (gr.) - 
        podziemne grobowce. Podczas 
        prześladowań chrześcijan 
        katakumby stały się dla nich 
        schronieniem i zarazem miejscem 
        grzebania męczenników. 
          kocz - półkryty, zwykle 
        elegancki powóz dwu_ cztero_ lub 
        sześciokonny
          kompilator (łac.) - osoba 






        wykonująca pracę będącą 
        zestawieniem fragmentów innych 
        dzieł
          konsultacja (łac.) - tu: 
        zasięgnięcie porady lekarza
          konsyliarz (łac.) - 
        grzecznościowy tytuł lekarza 
          konsystorz - urząd przy kurii 
        biskupiej załatwiający sprawy 
        kościelno_sądowe
          kontuzja (łac.) - stłuczenie, 
        uszkodzenie ciała wskutek 
        uderzenia, nie wywołujące 
        zranienia
          konwent (łac.) - zespół 
        mnichów danego klasztoru, zakon
          kościół Franciszkanów - 
        kościół ten mieścił się w Wilnie 
        przy ulicy Franciszkańskiej
          kościół Św. Jana - kościół ten 
        znajdował się w Wilnie na rogu 
        ulic Świętojańskiej i Zamkowej. 
          Krezus (zm. ok. 546 p.n.e.) - 
        król Lidii. Wielkie bogactwa, 
        jakie czerpał z kopalni złota w 
        Lidii, sprawiły, że już w 
        tradycji antycznej jego imię 
        stało się synonimem bogacza. 
          księgosusz - zaraźliwa choroba 
        wirusowa przewodu pokarmowego 
        zwierząt przeżuwających, głównie 
        bydła
        
          Lamartine Alphonse Marie 
        (1790-#1869) - pisarz francuski, 
        jeden z twórców francuskiego 
        romantyzmu.
        
          Łobojko Iwan (1786-#1861) - od 
        1822 r. profesor języka i 
        literatury rosyjskiej na 
        Uniwersytecie Wileńskim. Po 
        zamknięciu Uniwersytetu (1832) 
        wykładowca Akademii 
        Medyko_Chirurgicznej. 
        
          mamzella (fr.) - spolszczone 
        mademoiselle: panienka, tutaj 
        użyte ironicznie
          mantylka (hiszp.) - krótka 
        peleryna kobieca
          Maria Stuart (1542-#1587) - 
        królowa Szkocji i Francji, 
        pretendentka do tronu Anglii. 
        Uwięziona przez Elżbietę I, 






        ścięta po 19 latach więzienia.
          mars - w przen.: groźna mina, 
        zasępienie 
          mecenas (łac.) - protektor i 
        znawca literatury i sztuki. 
        Nazwa ta pochodzi od 
        C. C. Maecenasa, przyjaciela 
        poetów łacińskich. 
          mentor (gr.) - wychowawca
          metamorfoza (gr.) - 
        przekształcenie, zmiana postaci
          metr (fr.) - nauczyciel
          Mianowski Mikołaj (1783-#1843) 
        - profesor anatomii i 
        fizjologii, potem położnictwa na 
        Uniwersytecie Wileńskim. 
        Dziekan, później rektor Akademii 
        Medyko_Chirurgicznej.
          misterium (gr.) - tajemniczy 
        obrządek
          Mitawa - miasto w Łotwie
          moje zapusty - słowa te w 
        ustach panny młodej znaczyły, że 
        chce sobie użyć, zabawić się jak 
        uczestnicy zapustów przed 
        postem. 
          mundsztuk, munsztuk (niem.) - 
        rodzaj żelaznego wędzidła do 
        kiełznania koni
          mury pijarskie i dominikańskie - 
        klasztory Dominikanów i Pijarów 
        mieściły się w Wilnie przy ulicy 
        Dominikańskiej. Zbudowany w 
        1753 r. klasztor Dominikanów 
        przeszedł w 1844 r. na własność 
        miasta. Ufundowany w 1729 r. 
        klasztor Pijarów został 
        zamknięty w 1842 r. Ulica 
        Dominikańska istotnie łączyła 
        się z ulicą Franciszkańską. 
          musztyn (litew.) - talar bity 
        holenderski
          M~unnich Wilhelm Fryderyk - 
        profesor literatury greckiej i 
        łacińskiej na Uniwersytecie 
        Wileńskim 
        
          nektar (gr.) - tu: napój 
        miłosny
          nicpotem - tu w znaczeniu 
        przysłówkowym: źle, niedobrze
          niewola babilońska - 70_letni 
        pobyt Żydów na wygnaniu w 
        Babilonii (Vi w. p.n.e.). 
        Niewolę babilońską zakończył 






        podbój Babilonii przez króla 
        perskiego Cyrusa, który pozwolił 
        Żydom wrócić do kraju (ok. 
        536 p.n.e.). 
          niezgluzowane - niezatarte, 
        nie zniszczone
          nobilitacja (łac.) - nadanie 
        szlachectwa osobie pochodzenia 
        nieszlacheckiego; tu: 
        szlachectwo
          nonum prematur in annum (łac.) 
        - dzieła nie ogłaszać przed 
        dziewiątym rokiem od napisania. 
        Zalecenie Horacego w "Sztuce 
        poetyckiej", w. 388. 
          nowicjat (łac.) - okres próby, 
        początek pracy w jakimś zawodzie
        
          około 1845 r. - podróż do 
        Odessy odbył Kraszewski w 
        1843 r.
          opończa - rodzaj obszernego 
        płaszcza bez rękawów, 
        chroniącego od deszczu i kurzu 
          orator (łac.) - mówca
          ordynariusz (łac.) - tu: 
        lekarz kierujący leczeniem
          ostracyzm (gr.) - przen.: 
        nieprzyjęcie lub wykluczenie 
        kogoś przez otoczenie 
          Owidiusz (43 p.n.e. - 17 lub 
        18 n.e.) - jeden z największych 
        elegików rzymskich
        
          Pallas - P~allas Ath~ene, 
        grecka bogini mądrości, 
        rękodzieła i wojny
          patent (łac.) - tu: świadectwo 
        ukończenia szkoły, studiów
          patron (łac.) - obrońca 
        sądowy, adwokat
          pedant (gr.) - człowiek 
        odznaczający się przesadną 
        dokładnością, przywiązany do 
        porządku w drobiazgach
          pedel (łac.) - dawn. woźny na 
        uniwersytecie lub innych 
        wyższych placówkach naukowych
          penaty (łac.) - tu: progi 
        rodzinne
          period (gr.) - okres
          pisarz prowentowy - urzędnik 
        prywatny, oficjalista prowadzący 
        kontrolę dochodów majątku 
        ziemskiego






          podagra (gr.) - artretyzm nóg
          pręgierz (niem.) - słup, przy 
        którym wystawiano na widok 
        publiczny przestępców i 
        wymierzano chłostę
          prywacja (łac.) - wyrzekanie 
        się, odmawianie sobie czegoś
          przedmieście Snipiskie - 
        właść. Śnipiszki, przedmieście 
        Wilna
          przytomni - obecni
          purytanin (łac.) - przen.: 
        człowiek surowych, 
        niezachwianych zasad
        
          "Raj utracony" - poemat 
        napisany w 1667 r. przez 
        wybitnego poetę angielskiego 
        Johna Miltona (1608-#1674)
          raptularz (łac.) - brulion, 
        brulion listu
          regestrować (łac.) - spisywać
          rekuza (łac.) - odmowa dana 
        starającemu się o rękę panny 
          rekwizycja (łac.) - tu: 
        przymusowe zajęcie, zabranie
          Remedia amoris (łac.) - 
        lekarstwa na miłość. Jest to 
        zarazem tytuł dzieła Owidiusza. 
          repetycja (łac.) - 
        powtórzenie, powtórka
          reputacja (łac.) - opinia, 
        sława, rozgłos
          rewers (łac.) - pokwitowanie 
        na wypożyczony przedmiot lub 
        pieniądze 
          Robinson - "Robinson 
        Crusoe", napisana w 1719 słynna 
        powieść angielskiego pisarza 
        Daniela Defoe (1660-#1731). 
          Rossa - najstarszy i 
        największy cmentarz wileński
          rozpadać się - tu: przepadać 
        za kimś z miłości lub zachwytu
          różdżka - pałeczka mająca moc 
        czarodziejską
        
          Scewola Mucjusz (Vi_V p.n.e.) 
        - Caius Mucius Scaevola, 
        legendarny bohater rzymski. 
        Podczas oblężenia Rzymu przez 
        Etrusków został schwytany. Gdy 
        zagrożono mu torturami, włożył 
        prawą rękę w ogień i pozwolił 
        jej zgorzeć. Zapewnił przy tym 






        króla Etrusków, że 300 innych 
        Rzymian gotowych jest pójść jego 
        śladem. Etruskowie przerwali 
        oblężenie. 
          Schiller Friedrich (1759-
        #1805) - wybitny niemiecki poeta, dramaturg i estetyk. 
        Kraszewski ma tu na myśli jego 
        dramat pt. "Zbójcy" (1777-#1780). 
          sekstern (łac.) - tu: zeszyt
          sfinks - tu: istota zagadkowa, 
        człowiek niepojęty
          sofista (gr.) - w przen.: ten, 
        kto świadomie posługując się 
        fałszywymi przesłankami, usiłuje 
        udowadniać rzeczy nieprawdziwe
          sofizmat (gr.) - rozumowanie 
        rozmyślnie zbudowane fałszywie, 
        a pozornie wyglądające poprawnie 
          sofka - niska, miękka kanapka 
        bez poręczy
          soliter (fr.) - szlachetny 
        kamień, zazwyczaj dużych 
        rozmiarów brylant lub diament, 
        zajmujący centralne miejsce w 
        otoczeniu drobnych kamieni tego 
        samego gatunku
          solo basso (wł.) - samotnie, 
        sam jeden
          spencer (ang.) - krótki 
        kaftan; nazwa jego pochodzi od 
        nazwiska lorda Spencera. 
          stacja - tu: dłuższe 
        przebywanie w jakimś miejscu, 
        postój
          stoicyzm (gr.) - tu: hart w 
        niepowodzeniach i 
        przeciwnościach, spokojne 
        znoszenie cierpień i złego losu 
          Sunt lacrimae rerum (łac.) - 
        Są łzy dla naszych nieszczęść. 
        Słowa wypowiedziane przez 
        Eneasza na widok obrazów 
        przedstawiających wojnę 
        trojańską. (Por. Wergiliusz 
        "Eneida", ks. I, w. 462.)
          surdut - wizytowy ubiór męski 
        z ciemnego sukna 
          sybaryta (gr.) - osoba 
        lubująca się w zbytkownym 
        wygodnym życiu. Nazwa pochodzi 
        od kolonii greckiej Sybaris, 
        której mieszkańcy słynęli z 
        zamiłowania do przepychu. 
          symptomat, symptom (gr.) - 
        przejaw, objaw czegoś






          szarlataneria (fr.) - udawanie 
        wiedzy, biegłości w sztuce 
        lekarskiej; szalbierstwo, 
        krętactwo
        
          Talleyrand_P~erigord Charles 
        (1754-#1838) - francuski mąż 
        stanu, wybitny dyplomata. W 
        swych poczynaniach odznaczał się 
        cynizmem i bezwzględnością, 
        popełnił szereg malwersacji i 
        nadużyć. 
          tarcica - grube deski 
        otrzymywane przez podłużne 
        przecięcie okrąglaków
          tołubek - domowy ciepły kaftan 
        na chłodne dni, najczęściej 
        podbity futrem
          truteń - tu: nicpoń, bałwan, 
        błazen
          tyfoidalna gorączka - dur 
        brzuszny
        
          ulica Wielka, Franciszkańska - 
        autentyczne nazwy ulic 
        wileńskich
          uszak - umocowana w murze rama 
        drzwi albo okna; futryna
        
          veto (łac.) - nie pozwalam, 
        zabraniam
          villegiatura (wł.) - właść. 
        villeggiatura: letnisko, pobyt 
        latem na wsi dla wypoczynku
        
          wiersz do Lidii - Lidia była 
        adresatką wielu pieśni i ód 
        Horacego
          wody emskie - stosowane przy 
        schorzeniach dróg oddechowych 
        wody z uzdrowiska Ems w 
        Niemczech
          wolant (fr.) - piłka korkowa 
        przetkana piórkami, którą przy 
        pomocy rakiety przerzuca się 
        przez siatkę
          wyforować (wł.) - wyrzucić
          wystawa - tu: front domu, 
        weranda
        
          złote runo - wg mit. gr. na 
        statku Argo wyruszyło 
        pięćdziesięciu greckich 
        bohaterów pod wodzą Jazona. 
        Celem tej podróży było zdobycie 






        runa złotego baranka. 
        Przedsięwzięcie Argonautów stało 
        się symbolem bohaterskich, 
        pełnych przygód i 
        niebezpieczeństw wypraw. 
          zmizerniałeś pan na chlebie 
        wdowim - aluzja do przysłowia: 
        "U wdowy chleb gotowy, ale nie 
        każdemu zdrowy". 
        
          Żukowski Szymon Feliks (1782 
        do 1894) - profesor języka 
        greckiego na Uniwersytecie 
        Wileńskim. 






          Część pierwsza
        
          Dzień był śliczny, wiosenny, 
        wigilia Wniebowstąpienia, bzy 
        rozkwitały wonne w ogrodzie, 
        słowik zanosił się od śpiewu na 
        gniazdku, rosy świeciły na 
        liściach, niebo różowiało na 
        wschodzie, cisza poprzedzająca 
        dnia narodziny dawała usłyszeć i 
        przenikliwy ów śpiew słowika 
        zakochanego, i najmniejszy 
        liścia szelest w ogrodzie. 
        Wkradające się światło dzienne 
        przez gęste gałęzi sploty do 
        otwartych drzwi i okien 
        obszernego pokoju na dole od 
        ogrodu walczyło z czerwonawymi 
        blaski kilku świec woskowych, 
        stojących dokoła tapczana 
        pokrytego kilimkiem, na którym 
        leżało ciało zmarłego, średnich 
        lat, mężczyzny. 
          Znać trumna nie była jeszcze 
        gotową i ciało złożono ubrane, 
        okryte już jak na owę wielką 
        podróż, na niskim, z tarcic 
        zbitym tapczanie, niedostatni 
        kilimek ledwie mógł go osłonić. 
        Leżał ze złożonymi rękami, z 
        krzyżem w nich, w szarej 
        kapocie, mężczyzna silny 
        jeszcze, ale życiem znękany. 
        Twarz żółta, skrzepła, z wyrazem 
        bólu i jakby przerażenia. 
        Wycierpieć musiał wiele, bo lice 
        było okryte przedwczesnymi 
        zmarszczkami, głowa na pół 
        wypełzła, pół siwa, a mimo to 
        wieku na niej podeszłego znać 
        nie było. Zwykle do trumny 
        oblicze człowieka schodzi jakby 
        uspokojone, na nim widać było 
        troskę przedśmiertną, przylgłą i 
        zastygłą na wieki w chwili 
        konania do chmurnego czoła i ust 
        zaciśniętych. I ręce, które 
        ubogi mosiężny krzyż trzymały, 
        wychudłe były, żółte, kościste, 
        jak u człowieka, który wprzód 
        długo chorował i męczył się 
        życiem. 
          Izba, w której umarły 
        spoczywał, była uboga, choć 
        dosyć obszerna. Może w niej 






        dawniej mieszkało wesele i 
        dostatek, dziś niemal nędza 
        dawała się postrzegać. Na dwóch 
        ścianach naprzeciw siebie obrazy 
        Chrystusa i Matki Bolesnej 
        sczernione pozostały może 
        dlatego, że ich nikt zabrać nie 
        chciał. Na kominie zamurowanym 
        zegar nie idący od dawna, z 
        pękatymi alabastrowymi słupkami, 
        z których jeden był strzaskany. 
        Przy drzwiach na ćwieku 
        kropielniczka cynowa. U jednej 
        ściany przyparty stół prosty, 
        dębowy. W głowach nakryty 
        serwetą wyszarzaną, był krzyż 
        między świecami.  W nogach 
        katafalku na skórzanej 
        poduszczynie, przez litość znać 
        tam rzuconej, klęczało 
        przytulonych do siebie dzieci 
        dwoje i płakały chwilami, a 
        znużone bardzo, wśród płaczu 
        mimo woli zasypiały i budziły 
        się, i płakały znowu. Starszy 
        był już chłopak podrosły, lat 
        mogący mieć trzynaście do 
        czternastu, dziewczynka przy nim 
        klęcząca nie zdawała się starszą 
        nad osiem. 
          Rysy obojga były boleścią i 
        łzami wyszlachetnione jeszcze, a 
        dziwnie piękne, choć cierpienie, 
        a może i niedostatek wychudził 
        je i zmęczył. Chłopak czoło miał 
        wyniosłe, oczy niebieskie, 
        pełne, nos orli, usta małe i 
        wyraz męskiej siły a odwagi poza 
        łzami dziecinnymi. Dziewczę o 
        czarnych ogromnych źrenicach i 
        długich rzęsach, z twarzyczką 
        okrągłą, wyglądało jak na 
        obrazach aniołki. Włosy jej 
        rozbiegły się po ramionach i 
        okrywały białe plecy, które 
        prosta perkalowa sukieneczka 
        osłaniała. Ranek wiosenny był 
        nieco chłodny, drzwi i okna 
        poroztwierane, a dzieci, 
        płacząc, drżały i cisnęły się 
        jedno do drugiego. Niekiedy oko 
        chłopca padło na zmartwiałe rysy 
        ojcowskie i zatrzymało się na 
        nich, jakby je zapamiętać 
        chciało, a łza rosiła mu 






        policzki. Dziewczynka, co 
        spojrzała, to rączki wyciągała ku 
        stopom ojcowskim i szlochała.
          We drzwiach drugiego pokoju 
        klęczała o uszak oparta kobieta 
        niemłoda, zapłakana i z żalu 
        tracąca prawie przytomność. 
        Chciała się ona modlić na 
        książce i nie mogła, bo co 
        wzięła ją do rąk, to łzy zakryły 
        wyrazy i padała prawie na 
        posadzkę, usiłując strzymać 
        głośne łkanie, znać, żeby 
        dzieciom nie dodawać żalu.
          Po chwili, uśmierzywszy 
        wybuch, podnosiła się i 
        spoglądała niespokojnie na 
        dzieci, a widok ich nowe łzy 
        wywoływał. W całym dworze długo, 
        bardzo długo było tak cicho i 
        słowik tylko śpiewał, a dzieci 
        płakały i umarły spał snem 
        wiekuistym, kobieta jęczała w 
        progu. Znużeni ludzie dworscy, 
        może ostatnimi chwilami konania 
        i choroby, popadali gdzieś po 
        kątach dla wypoczynku. Słońce 
        podnosiło się powoli, zwiastując 
        dzień pogodny a gorący. Na 
        dachach zaczęły klekotać 
        bociany. Ucho kobiety z dala 
        dosłyszało jakby turkot powozu, 
        który głośniej odbił się na 
        mostku i opodal nieco od dworu 
        przystanął. 
          W chwilę potem chłopak ubrany 
        ubogo, w siwym spencerku, 
        przyszedł coś szepnąć kobiecie, 
        która wstała, poszła cicho do 
        dzieci i tuląc je do siebie, a 
        coś im mówiąc do ucha z kolei,  
        wpół zdrętwiała, bezwładna, 
        opierające się wyprowadziła do 
        drugiej izby. 
          - Miciu, tyś starszy - rzekła 
        do chłopca - weź Lucię za rękę i 
        idźcie do ciotki, ciotka czeka 
        na folwarku. 
          - Moja Orchoniu - zawołała 
        dziewczynka - ale my, ale my nie 
        mamy cioci.
          - Luciu, serce, ja ci mówiłam, 
        macie ich nawet dwie, macie 
        stryjaszka, oni wam teraz ojca 
        zastąpią. 






          - A! moja Orchoniu - rzucając 
        się ku niej z płaczem, poczęło 
        dziewczę - my ich ani znamy, ani 
        wiemy, ani tu nigdy, nigdy nie 
        byli. Ojciec mówił zawsze: - Nie 
        macie krewnych, nie mamy nikogo. 
          - Ojciec tak mówił - szepnęła 
        Orchowska - dlatego, żebyście 
        się nauczyli na nikogo nie 
        spuszczać, tylko na własną pracę 
        i opiekę Bożą. A że nie bywali 
        tu, bo... bo nie mogli, bo nie 
        mieli czasu, bo się to tak 
        złożyło. Chodźcie więc do cioci 
        Łomickiej, upadnijcie do nóg i 
        bądźcie jej posłuszne. 
          Micio obejrzał się ku drzwiom 
        drugiego pokoju, jakby mu żal 
        było ojca odstąpić. Lucia 
        płakała, ale Orchowska, z wolna 
        je popychając, wyprowadziła ze 
        dworu na dziedziniec. Tu między 
        starymi topolami stał folwark 
        stary jak one, z porosłym mchem 
        dachem, przekrzywiony i pochyły. 
        Przed drzwiami jego zaprzężona 
        trzema końmi bryka zatrzymała 
        się właśnie i furman koniom 
        chudym siano zarzucał na ziemi, 
        obejrzawszy się, że ich tu nie 
        będzie miał gdzie zaprowadzić i 
        wyprząc. W istocie, zabudowania 
        były nędzne i małe, a koło nich 
        stały i tak wozy, których konie 
        się pasły z worków na szyjach 
        uwiązanych. 
          Na folwarku, w małej izdebce 
        ekonoma, na stołku siedziała 
        kobieta niemłoda, jeszcze po 
        podróży nie rozebrana, z twarzą 
        czerwoną od płaczu i zmęczenia. 
        Zamyślona, z załamanymi rękami, 
        spuszczoną głową, zdawała się 
        dumać, co począć dalej. Niekiedy 
        oczyma rzuciła dokoła na 
        otaczające ją ubóstwo i 
        westchnęła. 
          Wtem weszły dzieci, popychane 
        raczej, niż prowadzone przez 
        Orchowską. Kobieta, zobaczywszy 
        je, zakryła twarz i zapłakała. 
        One stały, obawiając się do niej 
        przystąpić. Już Orchowska miała 
        je posunąć, aby się z przybyłą 
        przywitały, gdy na podwórzu 






        zahuczało i powóz się zatoczył 
        czterokonny z tłumokiem, z 
        siedzącą w nim kobietą, przy 
        której odsunięta nieco, 
        obwinięta chustką, mieściła się 
        jak najmniej chcąc miejsca 
        zajmować, służąca. W małym 
        podwórku ledwie się powóz i 
        konie zawrócić mogły, nie umiano 
        ich pomieścić. Siedząca w 
        powozie kobieta, do której po 
        rozkazy przyszedł lokaj, 
        zsiadłszy z kozłów - wahała się, 
        co mu ma odpowiedzieć, oglądała 
        się jak przestraszona, szukając 
        oczyma miejscowej służby. W 
        gmachu stał tylko zobojętniały 
        jakiś, smutny ów chłopak w 
        spancerku szarym. Ale na turkot 
        powozu, dzieci zostawując w 
        izdebce, wyszła stara Orchowska 
        i przysunęła się do siedzącej w 
        nim pani. 
          - Zapewne tutejsza? - spytała, 
        spojrzawszy na nią, kobieta. 
          - Tak jest, jaśnie wielmożna 
        pani. 
          - Gdzież tu zajechać? gdzie 
        wysiąść? proszę asani?
          - A! gdzież - cichym głosem 
        odpowiedziała wzdychając stara 
        ochmistrzyni. - Już to 
        prawdziwie powiedzieć nie umiem, 
        bo tu u nas tak ciasno. We 
        dworze, proszę jaśnie pani, w 
        największym pokoju ciało 
        złożone, pokoje jegomości 
        nieboszczyka popieczętowali 
        wczoraj sądowi, obok to jaśnie 
        pani będzie przykro, bo tuż leży 
        nieboszczyk. Na folwarku jedna 
        izba, tam już jaśnie pani 
        Łomnicka jest i dzieci tam 
        zaprowadziłam, może by jaśnie 
        pani raczyła chyba. 
          Kobieta w powozie stęknęła 
        podnosząc się, obejrzała, 
        konieczność wysiądzenia na 
        folwark znać jej była przykrą. 
        Nie odpowiedziała nic, mruczała 
        sama do siebie. Lokaj stał u 
        drzwiczek, konie się kręciły, 
        ciągnąc ku stajence. Namyśliwszy 
        się nieco, jaśnie pani nareszcie 
        wskazała, aby jej drzwiczki 






        otworzono, lokaj podał rękę, 
        wysiadła. Zamyślona poczęła iść 
        ku folwarkowi, zatrzymując się 
        po drodze, jakby wahała jeszcze 
        i nie wiedziała, co zrobi z 
        sobą. Orchowska szła za nią. 
          - Więc gdzie? tu? - zapytała 
        wskazując na drzwi folwarku. 
          Stara poszła przodem. 
          Gdy drzwi do izdebki się 
        otwarły, ujrzeli pierwej 
        przybyłą panią stojącą już, 
        jakby oczekiwała na tę, która 
        teraz przyjechała. Z dala 
        zmierzyły się oczyma milczące. 
          Izdebka, w której się spotkać 
        miały, była szczupła, część jej 
        zajmowały sprzęty ekonoma, duży 
        stół w środku i inne 
        gospodarskie przybory. Dzieci, 
        korzystając z zamieszania, 
        odsuwały się ku szafie stojącej 
        u drzwi i zaparły do kątka. 
        Ekonom wyszedł. Dwie panie więc 
        znalazły się same tylko z 
        dziećmi i Orchowską, która 
        zatrzymywała się, ociągając u 
        progu. Patrzały ciągle z wyrazem 
        zakłopotania i gniewu na siebie, 
        jakby coś chciały począć mówić i 
        obawiały się niepotrzebnych 
        świadków. Wreszcie przytomność 
        tej pani, która przybyła powozem 
        czterema końmi, wywiodła obie z 
        kłopotliwego położenia. Więcej 
        obyta ze światem, powitała 
        skinieniem głowy drugą kobietę, 
        przybyłą bryczką, naprędce 
        uściskała dzieci, dając znać 
        Orchowskiej, aby je z sobą 
        zabrała, i rzuciła się na drugi 
        próżny stołek przy stole 
        ekonoma. Drzwi się zamknęły, 
        dwie kobiety pozostały sam na 
        sam, milczące. Znowu zmierzyły 
        się oczami ciekawymi. Pani 
        Łomicka, przybyła bryczką, 
        czekała, aż druga rozpocznie 
        rozmowę. 
          - No i tak nieszczęśliwy Paweł 
        skończył biedne życie - 
        wzdychając zawołała pani 
        Babińska, która przyjechała 
        powozem. 
          - A my po długich latach 






        spotykamy się przynajmniej u 
        jego katafalku - dosyć kwaśno 
        odpowiedziała Łomicka. 
          - Moja Łomicka - przerwała, 
        chmurząc czoło i poprawiając na 
        sobie suknie z niecierpliwością, 
        pani Babińska - nie czas to ani 
        miejsce do wymówek. 
          - Ja też żadnych nie czynię, 
        żadnych, to prosta tylko uwaga - 
        ofuknęła się odwracając nieco 
        Łomicka i twarzą obróciła w 
        drugą stronę. 
          Przypatrując się teraz dwom 
        paniom, których fizjognomie na 
        pozór różne się wydawały, można 
        było dostrzec w nich rysy 
        familijne i wielkie do siebie 
        podobieństwo. Pani Łomicka była 
        starszą może o lat kilka, ale 
        wiek je zbliżył do siebie - 
        różnica wydawała się małą. 
        Większą uczyniło znać życie 
        odmienne. Łomicka ubrana była 
        ubogo, Babińska bardzo 
        wykwintnie, ze staraniem i 
        chęcią popisu. Pierwszej twarz 
        była blada i żółta, drugiej 
        rumiana i pełna, na ogół zarówno 
        czytać było można wyraz 
        drażliwości zbytecznej i dumy, u 
        jednej pochodzącej z ubóstwa, u 
        drugiej z zamożności. Dwa te 
        rodzaje uczucia, które rodzi 
        zarówno dostatek i znaczenie, 
        jak ubóstwo i odepchnięcie - 
        schodzą się ze sobą w jednym 
        chłodzie i pogardzie. Oczy obu 
        pań okazywały ku sobie wstręt i 
        niechęć, może tylko 
        uroczystością tej chwili 
        tamowaną. Zmilkły na chwilę. 
          - Otóż skutki nieszczęsnego 
        uporu nieboszczyka - rzekła pani 
        Babińska. - Dzieci bez sposobu 
        do życia spadną jak ciężar 
        nieuchronny na familią, a kto 
        temu winien? 
          - Dajmy pokój umarłym - 
        odezwała się Łomicka - jesteśmy 
        też ubodzy, ale gdy będzie 
        trzeba, to dzieci brata mojego 
        weźmiemy. 
          - Przecież i ja im chleba 
        kawałka nie pożałuję, choć mam 






        własne dziecię - zaczęła druga - 
        ale co prawda, to prawda. Paweł 
        dobrowolnie zerwał z całą 
        rodziną.
          - Dajmy pokój umarłym - 
        powtórzyła pani Łomicka - nie po 
        tośmy tu, spodziewam się, 
        przybyły. 
          Rozmowa, jakoś idąca coraz 
        ostrzej, byłaby może doszła do 
        niepotrzebnych z obu stron 
        przymówek, gdyby trzeci już 
        powóz nie zahuczał na moście. Na 
        ciasnym dziedzińczyku nie mógł 
        się on już pomieścić, woźnica 
        więc zatrzymał się u mostu 
        zaraz, a z powozu wychylił głowę 
        mężczyzna jeszcze niestary i 
        obejrzawszy się dokoła, lokajowi 
        w liberii kazał powóz otworzyć i 
        wysiadł. 
          Rozglądał się po domu i po 
        wozach, które go poprzedziły, 
        gdy Orchowska z dziećmi do niego 
        podeszła. Na widok ich mężczyzna 
        zbliżył się do Micia i prędko 
        pocałowawszy go w głowę, potem 
        Lucię tak samo, zapytał chłodno: 
          - No, gdzież się tu podziać? 
        hę? a to, widzę, Łomicka i 
        Babińska już są? gdzież? gdzież?
          - Na folwarku, proszę jaśnie 
        pana, w izbie ekonoma, bo we 
        dworze nieboszczyk leży. 
          Mężczyzna słusznej postawy, 
        pięknie zbudowany, ubrany 
        starannie, którego powóz i 
        służba oznajmywały człowieka 
        zamożnego, zawahał się, mruknął 
        coś i poszedł na folwark. 
        Wstępował właśnie na próg, gdy 
        obie panie zamilkły były, 
        otworzywszy drzwi, popatrzył i 
        począł od: - Otóż i ja jestem, 
        dzień dobry. 
          Pani Łomicka i Babińska podały 
        mu ręce w milczeniu. 
          - Mój Boże, cóż to za bieda 
        była u tego Pawła - rzekł 
        mężczyzna rzucając czapkę na 
        stół. - Ja tu nie byłem ani 
        razu. Wiedziałem, że wioszczyna 
        nędzna, ale tak, jak jest, tom 
        sobie nie wyobrażał! Okrutna 
        bieda być musiała. Jakże tu mógł 






        nawet wyżyć na takiej 
        dzierżawie? Ale nieboraczysko 
        musiał się zamęczyć i dzieci 
        pogubił... 
          Ruszył ramionami. 
          - Właśnie i ja to mówię - 
        wtrąciła Babińska spoglądając na 
        sąsiadkę - ale z nieboszczykiem 
        nie było sposobu. 
          - Tak, nie było sposobu, to 
        prawda - rzekła Łomicka - nie my 
        jego, ale on się przecie nas 
        wyrzekł... tak, to wszystko 
        prawda, a jednak dodam raz 
        jeszcze, że o tym już mówić nie 
        pora.
          - To nie gadajmy - przerwała, 
        ku oknu się zwracając, Babińska. 
          - No dobrze, ale po cóżeśmy 
        się tu zjechali? - zawołał 
        mężczyzna. - Pogrzeb musiemy 
        sprawić i coś o dzieciach 
        pomyśleć, to darmo. Jak było, to 
        było, a nieboszczyk Paweł był 
        bratem naszym. Ludzie by nas 
        zahukali, gdybyśmy się go tak 
        teraz zaparli, jak on nas się 
        zapierał. Trzeba coś obmyśleć. 
          - Ja z rodzeństwa jestem 
        najuboższa - poczęła pani 
        Łomicka żywo - i moich mam 
        pięcioro dzieci, ale jeśli 
        trzeba, to i tych dwoje sierot 
        przytulę, o tym mowy nie ma.
          - Za pozwoleniem, ja też nie 
        odmawiam, nie odmawiam - rzekła 
        Babińska - nikt pani tego 
        ciężaru nie narzuca, ale mi się 
        zdaje, że sprawiedliwiej by 
        było, abyśmy się dziećmi 
        podzielili. 
          - Ja bym nie odmówił wcale 
        spełnienia obowiązku - odezwał 
        się mężczyzna - mniejsza tam o 
        koszt, lecz żona moja chorowita, 
        my w domu nie siedzimy, ona nie 
        lubi dzieci, co ja z nimi będę 
        robił. Wiadomo wam, że swojego 
        majątku nie mam, a choć ona mi 
        nic nie odmawia, muszę się na to 
        oglądać... tak! muszę się 
        oglądać. 
          - Ale zmiłujcież się, państwo 
        - z przekąsem pewnym przerwała 
        Łomicka - najprzód trzeba myśleć 






        o nieboszczyku i spełnić 
        względem niego obowiązek. 
        Przecież ciało oczekuje 
        pogrzebu.
          - Ja się tym już zająłem - 
        rzekł przybyły - zajeżdżałem do 
        księdza na probostwo i zamówiłem 
        go. Trudno znowu na przepychy 
        się zdobywać, ale przystojny 
        pogrzeb będzie dziś. Cóż ja będę 
        mu stypy wyprawiał za to, że z 
        nami żyć nie chciał? Z 
        sąsiedztwa, kto łaskaw, 
        przyjedzie, przecież wiedzą, że 
        nie żyje. Ot i po wszystkim. Ale 
        tu - dodał - nawet, widzę, kawy 
        nie dostać? hę?
          Zasztukał w okno na Orchowską. 
        Staruszka weszła. 
          - Powiedzże mi, asani, czy 
        choć kawy nam dać nie możesz? hę?
          Stara westchnęła ręce łamiąc. 
          - A gdzież u nas kawa być 
        mogła? - szepnęła. - Dawnośmy 
        jej nie kosztowali. Dobrze, 
        gdyby dla dzieci był klejek i 
        dostać można jajko jakie lub 
        mleka trochę. 
          Mężczyzna głową pokiwał 
        patrząc na rodzeństwo. 
          - Tu nie ma innej rady - 
        zawołał - tylko pójść się 
        pomodlić u katafalku, a potem 
        jechać do miasteczka i tam 
        czekać pogrzebu. Gdy wszystko 
        będzie gotowe, ksiądz nam da 
        znać. Moja asani... jakże się 
        nazywasz?
          - Orchowska, do usług. 
          - A tak, pani Orchowska, 
        rozumie pani, po pogrzebie z 
        dziećmi proszę do nas do 
        miasteczka, tam się coś 
        postanowi. 
          To mówiąc, mężczyzna 
        pośpiesznym krokiem, jakby się 
        co prędzej chciał zbyć przykrego 
        obowiązku, posunął się ku 
        dworowi. Za nim, milcząc, poszły 
        obie panie. Wszyscy uklękli na 
        chwilę u tapczana, rzucili okiem 
        na twarz zmarłego, pozakrywali 
        czoła, jakby łzy tuląc, których 
        podobno nie było, i powstawali, 
        pośpieszając wyjść z zaduszonej 






        sali na świeższe powietrze. 
        Wkrótce i bryczka, i dwa powozy 
        znowu się toczyły na powrót ode 
        dworu ku miasteczku, a dzieci z 
        Orchowską stały w ganku patrząc 
        na nie i chłopiec w szarym 
        spancerku, sparty o płot, 
        obumarłym wejrzeniem ścigał 
        oddalające się szybko zaprzęgi. 
        We dworze słychać było śpiew 
        żałosny i zabijanie trumny. 
        Stolarz właśnie wieko jej 
        przytwierdzał. 
          Tegoż dnia wieczorem było już 
        po pogrzebie. W obszernej izbie 
        zajezdnego domu zgromadziła się 
        rodzina nieboszczyka, którąśmy 
        widzieli rano rozmawiającą na 
        folwarku. 
          Oprócz niej za stołem, w 
        krześle z poręczami, zasiadał 
        staruszek z siwymi włosy gładko 
        zaczesanymi, w sukni duchownej, 
        z twarzą wielce spokojną, acz 
        smutnego wyrazu, w odzieży 
        ubogiej bardzo i wyszarzanej. 
        Pomimo iż na pierwszy rzut oka 
        dobrowolne ubóstwo widać na nim 
        było, okrywała go pełna 
        wspaniałości powaga, która się 
        szanować kazała. Wykwintne 
        stroje mężczyzny i kobiety 
        bynajmniej na nim nie czyniły 
        wrażenia, a przytomni widocznie 
        z jakąś obawą spoglądali na 
        niego.
          - Darmo to mówić po ludzku o 
        tym, w bawełnę obwijając - ozwał 
        się starzec po chwili - mówmy o 
        tych rzeczach tak, jak mnie o 
        nich miłość prawdy i obowiązek 
        chrześcijański mówić nakazują. 
        Nieboszczyk winien nie był... 
        człek zacny, uczciwy, prawy, 
        pracowity, padł ofiarą 
        obowiązku. W kilku słowach daje 
        się opowiedzieć życie jego całe. 
        Pokochał dziewczynę ubogą, ale 
        poczciwą i pracowitą, wyście jej 
        nie chcieli uznać za bratową i 
        siostrę, bo nie była 
        szlachcianką. Nawet według tych 
        waszych idei bałamutnych o 
        szlachectwie, o którym ewangelia 
        Chrystusa Pana nic nie wie, nie 






        mieliście słuszności, boć, wedle 
        waszych tam praw tych, kobieta 
        idzie za mężem i stając się jego 
        żoną, w stan jego wchodzi, prawa 
        podziela. Wam poczciwa jej 
        siermięga śmierdziała, no...
          - Za pozwoleniem księdza 
        kanonika, cóżeśmy my mogli 
        przeciwko całemu światu? Tu nie 
        o nas chodziło, ale o rodzinę. 
        Świata przekonać ani naprawić 
        nie mogliśmy... 
          - Więc nie ma mowy o tym, 
        rachujcie się sami z sumieniem 
        waszym - dodał kanonik. - Coście 
        zrobili, to zrobili, dość że ten 
        człowiek, którego napoiliście 
        goryczą, pełniąc obowiązek i 
        stając w obronie żony, zerwać 
        musiał z wami, aby jej 
        przykrości oszczędzić. Żył, bił 
        się z ubóstwem sam, bez pomocy. 
        Utracił żonę, pracował dla 
        dzieci, doznał przeciwieństwa 
        losu i dokończył żywota. Zostały 
        sieroty, hm? no, cóż myślicie? 
        co myślicie z sierotami? Czy nie 
        czas by na skruchę i 
        umiarkowanie? 
          - Mówiłam raz - ozwała się 
        żywo pani Łomicka - mam pięcioro 
        moich, jestem uboga, ale gdy 
        potrzeba, to dzieci zabiorę. 
          - A ja mówiłem raz  - rzekł 
        mężczyzna, pan Piotr Ordęski - 
        że dzieci nie wezmę. Żona moja 
        nie znosi dzieci, my nie 
        siedzimy w domu, słowem, nie 
        mogę. Ale na dzieci coś dam, 
        chętnie dam, co mogę, uczynię. 
          - Ja się od obowiązku nie 
        uchylam - zawołała z powagą pani 
        Babińska. - Mam syna, ale Bóg 
        nam dał dosyć majątku, by i na 
        wychowanie sierot stało. Pan 
        brat możesz i nic nie dać, a 
        pani siostra powinnaś o swoich 
        pięciorgu myśleć, ja się o 
        sieroty postaram. Więc nie ma 
        mówić o czym. Co ja postanowię, 
        to mój mąż przyjmie, tegom 
        pewna. Powtarzam, nie ma mówić o 
        czym, rzecz jest skończona. 
          Zamilkli. Proboszcz chustkę 
        szeroko rozwinął, popatrzał na 






        nią, potem na panią Babińską i 
        począł:
          - Bardzo to pięknie, ani 
        słowa... bardzo pięknie. Waćpani 
        dobrodziejka tylko sama czyniąc 
        dobrze,  drugim zasługi nie 
        odbieraj. Każdy wedle sił. 
          - Ale ja dam, ileż tam mam 
        dać? no to dam! - zawołał 
        mężczyzna. 
          - Nic dawać nie potrzebujesz - 
        odezwała się siostra - stanie 
        nas na to. 
          - Za pozwoleniem, niechże ja 
        słowo powiem - cierpko poczęła 
        Łomicka. - Nie ujmując pani 
        siostrze, mnie się zdaje, że to 
        nie dosyć powiedzieć: ja ich 
        biorę, i potem rzucić na folwark 
        bez dozoru, żeby się jejmości 
        chłopaczek przy nich nie psuł. 
        Ja dzieci, jeśli wezmę, będę je 
        chować ze swoimi. I tak się 
        należy. 
          - A pani myślisz, że u mnie 
        się zmarnują? - ofuknęła się 
        pani Babińska. - Ale skądże 
        data? skąd data? Czy może pani w 
        myśli mojej siedzisz? Przecież 
        nie powiedziałam, jak chować 
        będę? Na panicza i pieszczoszka 
        syna ani córki nie wychowam, ale 
        ich na folwark nie wyrzucę. Cóż 
        to znowu za domysły i warunki? 
          Siostry spojrzały sobie w 
        oczy. Łomicka uśmiechnęła się 
        ruszając ramionami. 
          - Domysły, moja pani - rzekła 
        - są oparte na tym, iż się 
        znamy. 
          - A pfe! a pfe! - przerwał 
        kanonik - czy to się godzi? hę? 
        Siostry? 
          - Tu chodzi o los sierot! - 
        krzyknęŁa Łomicka. 
          - Już waćpani, chowając je ze 
        swoim pięciorgiem, lepszego im 
        byś nie dała losu - przerwała 
        Babińska. 
          - Przymówka do mojego ubóstwa 
        - zawołała Łomicka - ale mnie 
        ono milsze niż miliony 
        zarobione, z pozwoleniem, na 
        trzodzie chlewnej!
          Pani Babińska zerwała się z 






        krzesła, mężczyzna się zżymał, 
        ksiądz wstał. 
          - A wstydźcież się - zawołał 
        głosem powagi pełnym - 
        dałyżbyście pokój, jak wam nie 
        wstyd, przyjechałyście na 
        pogrzeb ze łzami i jeszcze się 
        tu kłócicie, o co? o co? Alboż 
        to zarobek uczciwy na świni 
        gorszy od zarobku na pszenicy? 
        Bóg z wami! Co to za gadanie! 
        pfe! Trzebaż wam przypominać, 
        żeście siostrami. 
          - W istocie, nie zawadziłoby 
        to, proszę księdza kanonika - 
        dodała śmiejąc się Łomicka - bo 
        ja moich obowiązków siostry nie 
        zaniedbywałam, ale ze strony 
        państwa Babińskich pono było 
        inaczej. Żeśmy my ubodzy, że 
        bryczką zajeżdżamy przed 
        pałacyk, więc nie radzi nam tam 
        byli i my też zrozumieliśmy to 
        łatwo. A tak! tak! Nie lepiej i 
        pan brat. 
          - Ale dajże Łomicka pokój - 
        zagrzmiał mężczyzna - ja 
        ożeniłem się z osobą znacznej 
        familii, więc nie bardzo mi to 
        miło, gdy ubodzy krewni przyjadą 
        świadczyć, że ja tam na 
        fartuszku siedzę. Są pewne 
        wymagania towarzyskie, do 
        których się należy zastosować. 
          - Tym bardziej - dorzucił 
        ksiądz żartobliwie - iż pani 
        Łomicka właśnie tak pono 
        postępowała z nieboszczką 
        bratową, jak wy z nią. 
          - Mój ojcze, toć była 
        chłopka...
          - A Adam był kmieciem Bożym i 
        my wszyscy równie bodajbyśmy 
        Bożymi byli chłopami, moja 
        dobrodziejko! Tak! tak - ozwał 
        się ksiądz - porzućcie to 
        gadanie, porzućcie! Zgroza i 
        zgorszenie! 
          Łomicka siadła zwracając się 
        ku oknu, pan Piotr Ordęski 
        począł się przechadzać po izbie 
        żywo, kanonik siadł, Babińska 
        rzekła: 
          - No, więc ja dzieci biorę. 
          - A Pan Bóg ci to nagrodzi - 






        rzekł ksiądz. 
          - Bierze, aby ludzie mówili: - 
        Ot, widzicie, jaka ta Babińska 
        uczciwa, jacy to ludzie 
        szlachetni. Brat z nimi nie żył, 
        a oni po śmierci sieroty jego 
        przytulili. I dodadzą jeszcze: - 
        Brat majętny nie pomyślał o tym, 
        siostra druga ręce umyła. 
        Babińscy wspaniałomyślni... 
        państwo Babińscy! 
          - Antosiu - wybuchnęła 
        Babińska nagle - nie zmuszaj 
        mnie do powiedzenia ci gorzkiej 
        prawdy, bo, jak Boga kocham, 
        powiem. 
          - Ano proszę, proszę, mów - 
        roześmiała się Łomicka, wstała z 
        krzesła i dygnęła. Ale w chwili, 
        gdy Babińska się już z czymś 
        gorzkim miała odezwać, kanonik 
        położył veto. 
          - Dosyć tego! dosyć! o kobiety 
        niepomiarkowane i zgryźliwe. Co 
        to jest! Powagą moją wzbraniam 
        wszelkich wymówek. 
          Obie siostry usiadły, brat 
        zapalił cygaro. 
          - Obstaję przy tym - odezwał 
        się - bym w pewnej części 
        przyłożył się do utrzymania 
        sierot. Dam coś.
          - Tymczasem weź na siebie 
        zlikwidowanie interesów brata, 
        to lepiej zrobisz - rzekł ksiądz 
        - później, gdy będzie potrzeba, 
        zajmiesz się losem syna, 
        pomożesz córce, teraz to nawet 
        lepiej, iż razem idą dzieci, bo 
        przywiązane bardzo do siebie 
        biedne sierotki. 
          Kanonik wstał z krzesła 
        uśmiechnięty łagodnie. 
          - MOje panie - odezwał się - 
        uczyńcie to dla pamięci 
        nieboszczyka i dla miłości 
        Bożej, abyście sobie jak siostry 
        szczerze, zapomniawszy uraz, 
        ręce podały. Rodzeństwem 
        jesteście. Więcej nad troje was 
        na świecie nie ma. Bóg kochać 
        się przykazał, spełnijcie 
        przykazanie. Godziż się to, 
        ażeby ludzie, dlatego że ich 
        położenie przypadkowe na różnych 






        stawi stopniach, waśnili się o 
        takie dzieciństwa? Chowaliście 
        się razem, krew jedna w was 
        płynie. Pax vobis (łac. Pokój z 
        wami)! pax! pax! pax!
          Babińska spojrzała na Łomicką, 
        Łomicka na Babińską, która 
        wprzódy krok uczyni, pan Piotr 
        stał zimny, ale gotowy do zgody. 
        W ostatku Łomicka rękę 
        wyciągnęła. Dwie zimne dłonie 
        uścisnęły się lekko. Brat 
        przystąpił, ale słowa jakoś 
        wyrzec nie mogli. Znać było, że 
        ulegli woli i rozkazowi 
        duchownego, ale w sercach ich 
        zostały dawne uczucia, które się 
        tylko schowały, jak ślimacze 
        rogi, na chwilę. 
          Kanonik popatrzał i nie czekał 
        dłużej, wziął za kapelusz i 
        ukłoniwszy się, wysunął z wolna 
        z izby, zostawiając ich sam na 
        sam z sobą. 
          Zaledwie odszedł kilka kroków 
        od zajezdnego domu, idąc powoli 
        ku plebanii, gdy na drodze od 
        bliskiej wioseczki postrzegł 
        idącą Orchowską, która za ręce 
        dzieci prowadziła z sobą - 
        zatrzymał się więc, póki nie 
        nadeszły, i milczący począł je 
        całować, aż łza z oczów 
        pociekła. Micio miał spuszczoną 
        głowę i twarz smutną. Kanonik z 
        lekka ją podnosił i popatrzył mu 
        w oczy. 
          - Zacząłeś już czternasty rok, 
        nieprawdaż? - począł z cicha. - 
        W tym wieku przychodzi 
        rozeznanie, powinieneś rozumieć 
        i czuć położenie swoje i 
        siostry. Jest was dwoje na 
        świecie, tyś jej opiekun, o tym 
        nigdy nie masz zapomnieć... masz 
        obowiązki. Rozumiesz? 
          - Rozumiem, księże kanoniku - 
        odezwał się chłopak z wolna i 
        zastanawiając się nad każdym 
        wyrazem. - Rozumiem, ojciec 
        nieboszczyk kilka razy mi to 
        powtórzył w chorobie. Już ja 
        Lusi nie opuszczę, a jak 
        wyrosnę, to ją wezmę do siebie 
        do domu i będziemy razem 






        mieszkali i żyli. 
          - Tak, ale do tego czasu 
        trzeba, żebyś się uczył pilnie, 
        aby na własny kawałek chleba 
        umieć zarobić - mówił staruszek. 
        - Ciotka Babińska bierze was 
        oboje do siebie. 
          Dzieci popatrzyły się nie 
        odpowiadając. 
          - Trzeba być wdzięcznym za to, 
        powolnym, łagodnym i zasłużyć na 
        tę jej łaskę - dodał kanonik. - 
        W cudzym domu, choćby krewnym, 
        gdzie was przez miłosierdzie 
        przytulą, trzeba się zachować 
        pamiętając na to. 
          Chłopak słuchał nic nie 
        odpowiadając. Orchowska płakała 
        i nie mogła się wstrzymać, by 
        nie przerwać kanonikowi. 
          - A! ojcze drogi - poczęła 
        płacząc ciągle - pani Babińska! 
        Babińska... o! mój Boże, jak to 
        tam dzieciom będzie... wątpię, 
        żeby ona mnie z nimi zabrać 
        chciała, a one tak do mnie 
        przywykły i ja do nich. Rozstać 
        się trudno! pomyśleć nawet o 
        tym, to się serce kraje. Gdyby 
        ojciec dobrodziej za mną się 
        wstawił, niechby mi tam jakiego 
        kątka pozwolili... ja jeść 
        niewiele potrzebuję, odzieży mi 
        jeszcze starczy na długo, 
        przynajmniej bym na dzieci 
        najrzeć mogła. Boć to wiadomo, 
        księże kanoniku, tam obcy nigdy 
        nad nimi tego dozoru mieć nie 
        będą... 
          - Już tego nie wiem, czy 
        waćpanią wziąść zechcą - odezwał 
        się ksiądz - z góry im ten 
        warunek narzucać niepodobna, boć 
        dobrze jeszcze, że dzieci biorą. 
        Wracać mi z tym nie wypada. Proś 
        jejmość sama, a ja przy 
        zręczności poprę jej żądanie. 
          To mówiąc, kanonik zamyślony 
        się oddalił, a dzieci, tuląc się 
        do staruszki, poszły do 
        zajezdnego domu. Tu zawarta za 
        pośrednictwem duchownego zgoda 
        trwała jeszcze, ale nie zbliżyła 
        wiele rodzeństwa do siebie. Po 
        długim zobojętnieniu trudno było 






        od razu przystać i do 
        serdeczności powrócić. Pan Piotr 
        Ordęski chodził po pokoju z 
        cygarem, a dwie panie, cedząc 
        słówka, spoglądały na siebie z 
        nieufnością i odrazą źle 
        pokrywaną. Drzwi się otworzyły, 
        weszła Orchowska z dziećmi, 
        które strwożone, spoglądając na 
        panie ciotki, pozostały u progu. 
        Babińska skinęła, aby się 
        zbliżyły. 
          - Idźże, Miciu. Ciotce do nóg 
        upadnij - szepnęła Orchowska - 
        podziękuj... 
          Popychane niebożątka poszły w 
        istocie. Babińska nie miała 
        złego serca, łzy jej na powieki 
        wytrysnęły i wzięła dzieci, 
        obejmując rękami, a przytuliła 
        do siebie. 
          - Jedziecie ze mną - rzekła - 
        ale bądźcie grzeczne, a będzie 
        wam dobrze. 
          Micio w rękę ciotkę pocałował. 
          - Jeśli już ciotka tak 
        łaskawa na nas, biedne sieroty, 
        niechże nam jeszcze jednę 
        wyświadczy łaskę. 
          - Cóż takiego? - zapytała 
        ciotka. 
          - Orchowska bardzo płacze, 
        żeby mogła z nami jechać, Lusia 
        do niej przywykła, my ją tak 
        kochamy. 
          - Ale, moje dziecko - zimno 
        odparła Babińska - to trudno, 
        żebym ja wszystkie sługi wasze 
        zabierała dla was. Jest ich dość 
        u mnie, na troskliwym dozorze 
        wam nie zabraknie, zresztą... 
          Orchowska, nie śmiejąc mówić, 
        płakała. 
          - To trudno - mówiła Babińska 
        - to niepodobna... mamy sług 
        dosyć... 
          - Pani dobrodziejko - 
        przebąknęła staruszka. 
          - Ale nie mogę, nie mogę, nie 
        trzeba dzieci do takich 
        pieszczot przyzwyczajać... to 
        darmo. Waćpani tylko zbierz 
        rzeczy dziecinne i odeślij mi je 
        tutaj. 
          - Ja je sama przyniosę - 






        odezwała się stara i pospieszyła 
        za drzwi, ażeby ukryć płacz 
        coraz się zwiększający. Dzieci 
        chciały iść za nią, ale ciocia 
        Babińska zatrzymała je silną 
        dłonią. 
          - Proszę zostać na miejscu. 
        Siadajcie tam, na łóżku, 
        pożegnacie Orchowską, gdy 
        przyjdzie z rzeczami. 
          To mówiąc, pani Babińska 
        odwróciła się do siostry, jakby 
        chciała tłumaczyć się przed nią. 
          - Nie możemy sobie znowu 
        zaplugawiać dworu takim ubóstwem 
        - rzekła - ta stara niechlujna i 
        wygląda jak żebraczka. Ja bym 
        jej przy sobie nie zniosła. 
        Zresztą i niepotrzebna, będzie 
        komu na nie patrzeć. Nasz 
        Martynianek to rówieśnik prawie 
        Micia... jednolatki, a co do 
        Lusi, ja sama koło niej chodzić 
        będę.
          - Ale nim nawykną... - rzekł 
        brat. 
          - Nie trzeba pieścić, to 
        najgorsza rzecz - przerwała 
        Babińska - od razu niech się 
        uczą życia. Czeka ich w nim 
        więcej przejść bolesnych. To 
        darmo... to darmo. 
          Pani Łomicka westchnęła. 
        Dzieci posiadały na łóżku i 
        pobrawszy się za ręce, to 
        spoglądały ze strachem po nie 
        znanych krewnych, to 
        popłakiwały. 
          Tymczasem konie kazano 
        zaprzęgać, bo pani Babińska 
        zwłaszcza spieszyła się bardzo 
        do domu, i gdy Orchowska z 
        chłopakiem przyszła, niosąc 
        rzeczy, już wszystko do odjazdu 
        było gotowym. 
        
          Siedem lat upłynęło od 
        opisanego wypadku, siedem lat, 
        które z trzynastoletniego Micia 
        uczyniły dwudziestoletniego 
        chłopaka, chlubiącego się, iż 
        dwudziesty pierwszy zaczynał, a 
        w istocie dojrzalszego, niż inni 
        w dwudziestu kilku bywają. 
          Lusia stała się 






        piętnastoletnią panienką, a że 
        pieszczone imię wyniesione z 
        rodzicielskiego jeszcze domu, 
        niewłaściwym było ubogiej 
        kuzynce, na łasce państwa 
        Babińskich zostającej, zwano ją 
        panną Ludwiką Ordęską. 
          W domu państwa Babińskich mało 
        się od tych lat siedmiu 
        zmieniło, prócz że młody 
        Martynianek, przyszły 
        spadkobierca obojga państwa, 
        jedynak i ukochane ich dziecię, 
        wyrósł też na pana Martyniana i 
        wybierał się już w świat żywota 
        swobodnego używać. 
          Państwo Babińscy żyli oboje w 
        szczęśliwej zgodzie i zobopólnej 
        miłości jak za pierwszych 
        czasów, a miłość ta zdawała się 
        coraz ściślejszymi łączyć ich 
        węzłami, bo była opartą na 
        stosunku utrwalającym ją 
        charakterów i wykształcenia. 
        Musimy się cofnąć w przeszłość, 
        ażeby dać poznać lepiej 
        bohaterów naszego opowiadania. 
        Ordęscy, stara i zamożna bardzo 
        szlachta, posiadali dobra 
        znaczne i żyli w najwyższych 
        sferach społecznych, posiadając 
        wszystkie warunki wymagane, by w 
        nich byli dobrze przyjętymi. 
        Lecz, jak u nas najczęściej się 
        trafia, stosunki z zamożnymi, z 
        magnatami, pociągnęły Ordęskich 
        na wydatki przechodzące możność, 
        dla utrzymania ich czyniono 
        ofiary, majątek ucierpiał, 
        nadrujnował się, przyszły złe 
        czasy - runął. 
          Już gdy się chwiał po śmierci 
        starosty Ordęskiego, dzieciom 
        potrzeba było jakąś przyszłość 
        zapewnić, dwie córki i dwóch 
        synów zostawali na łasce losu. 
        Panny były starannie wychowane, 
        jedna z nich wyszła za bogatego 
        dorobkowicza, pana Babińskiego, 
        kapturowego pono szlachcica 
        wątpliwego klejnotu, druga za 
        ubogiego Łomickiego, który miał 
        jednę odłużoną wioszczynę. Piotr 
        ożenił się bogato z panną, która 
        się w nim pokochała więcej może 






        dla powierzchowności niż innych 
        przymiotów, bo tych skąpo mu 
        wydzieliła natura. Paweł, mimo 
        że mu bardzo mało zostało po 
        rodzicach i że byłby mógł sobie 
        znaleźć ożenienie dogodniejsze 
        pod względem majątkowym, 
        zakochał się w ubogiej 
        dziewczynie, jak mówiono, córce 
        włościanina, wychowanej w 
        klasztorze i nad stan 
        wykształconej. Rodzina czyniła, 
        co tylko mogła, ażeby temu 
        zapobiec - dla żony musiał z nią 
        zerwać. Chodząc z dzierżawy na 
        dzierżawę, biedował, męczył się, 
        żonę postradał, a w końcu dzieci 
        sierotami rzucił. Rodzina 
        rozpierzchła mało się do siebie 
        zbliżała. 
          Pan Piotr, żonaty z 
        familiantką i osobą wielce 
        dumną, odsunąć się musiał od 
        swoich, bo nawet bogaty Babiński 
        w domu, który chorował na 
        arystokratyczność, nie był 
        dobrze widzianym. 
          Łomiccy ubodzy, z pięciorgiem 
        dzieci, niewiele mieli czasu i 
        ochoty na stosunki ze światem, 
        Babińscy żyli w pewnym kółku 
        własnym. 
          Stary Babiński był człek 
        prosty, czytać wprawdzie i pisać 
        umiał, ale nadto niewiele. 
        Ojciec jego, jak powszechnie 
        utrzymywano, zrobił całą fortunę 
        na wieprzach. Kupował je, 
        tuczył, handlował nimi, a że mu 
        bardzo szło szczęśliwie i 
        człowiek był oszczędny, dorobił 
        się tak znacznych kapitałów, iż 
        dobra kupił rozległe i wszedł 
        nimi w obywatelstwo. Syna ani 
        wiedział jak, ani czuł potrzeby 
        wychowywać zbyt wykwintnie. 
        Przeznaczał go na rolnika i 
        gospodarza, a był tego 
        przekonania, że wieśniakowi 
        niewiele potrzeba oprócz zdrowia 
        i ochoty do pracy, wziął więc do 
        domu bakałarza, kazał uczyć 
        czytać, pisać, czterech działań 
        arytmetyki i na tym się 
        skończyło. Młodzieniec, nie 






        będąc nawet w szkołach, edukację 
        rychło do pożądanego kresu 
        doprowadził. Wyrósł ogromnie, 
        spasł się wcześnie i wyglądał 
        jak olbrzym. Twarz miał dosyć 
        miłą, choć niezbyt rozumną, ale 
        też sam doskonale wiedział, iż 
        prochu nie wymyśli - nie miał do 
        tego najmniejszej pretensji. 
          Jeszcze ojciec żył, gdy 
        Babiński żenić się zapragnął. 
        Zobaczywszy raz w kościele pannę 
        Ordęską, zakochał się w niej. 
        Panna była wychowana starannie, 
        rozumna, wymowna i miała imię 
        szlacheckie, ale posagu bardzo 
        mało. Stary Babiński nierad był 
        małżeństwu, bo się spodziewał 
        syna ożenić bogato, wszakże nie 
        sprzeciwiał się, mając to 
        przekonanie, iż syna powinien 
        był rychło ożenić. Ze strony 
        panny i jej rodziny, gdy się 
        Babiński starać począł, czyniono 
        trudności, ale młodzieniec 
        naiwny miał trzy dobre wioski, z 
        pewnością kapitały ojca, który 
        jeszcze spekulował, choć już nie 
        na wieprzach, i wydawał się 
        wcale potulnym stworzeniem. 
        Ostatnie szczególniej za nim 
        przemawiało. W istocie człek 
        był, jakkolwiek niewiele 
        okrzesany, dobrego serca i 
        charakteru łagodnego. Pannie się 
        nie podobał tak bardzo, ale była 
        ubogą i czuła, że się da 
        prowadzić. Z góry zaraz 
        starającego się jeszcze wzięła 
        na mundsztuk i więcej się jej 
        też nie wyrwał. Babiński tak był 
        przejęty wyższością swej 
        "kochasi", jak ją nazywał, tak 
        ją uwielbiał, tak był 
        szczęśliwy, że ten skarb 
        posiadł, iż się cały oddał na 
        jej posługi. Kochasia 
        rozkazywała i nie znała 
        opozycji. 
          Wkrótce po ożenieniu, mimo 
        uwag starego Babińskiego, który 
        wystawie wszelkiej był 
        przeciwny, pani kazała zbudować 
        dwór nazwany pałacem, urządziła 
        stajnie, powozy, służbę, dom na 






        stopę bardzo świetną. Babiński 
        znajdował to miłym, potrzebnym 
        koniecznie dla takiej kobiety, 
        jaką była jego żona, i pracował 
        tylko, aby miała wszystko, czego 
        zażądać mogła. Wstrzymywano się 
        nieco, dopóki jeszcze żył stary 
        Babiński, ale po jego śmierci 
        pani projekta swe najśmielsze 
        wykonać mogła bez przeszkody. 
        Przezwano jednę wieś gwoli 
        szlacheckim tradycjom Babinem 
        Nowym, aby tym poprzeć nieco 
        kruchą nobilitację. Założono 
        park, wymalowano bladożółto 
        pałac i herby znalazły się, 
        gdzie tylko pomieścić je 
        przyzwoicie było można. 
          Babiński po ożenieniu odbył 
        coś na kształt dopełniającego 
        kursu edukacji, żona wyuczyła go 
        form koniecznych, języka świata 
        i wpoiła w niego tę zbawienną 
        zasadę, że najwygodniej jest 
        mówić mało, uśmiechem, 
        chrząkaniem, ruchem głowy, 
        pleców, ramion zastępując często 
        mogące skompromitować próżne 
        słowa. Babiński nabrał 
        zewnętrznego poloru, a 
        milczeniem zyskał sobie imię 
        poważnego człowieka. Nigdy mu 
        się nie trafiło ani żonie 
        sprzeciwić, ani z nią w ciągu 
        długiego już życia choć na 
        chwilę poróżnić. Jejmość była 
        dlań dobrą też żoną, ale się 
        posługiwała bez litości i 
        uczyniła zeń prawdę rzekłszy, 
        ekonoma, do czego był w istocie 
        stworzony. 
          Gdy brat Paweł zmarł, 
        zostawiając sierot dwoje, pani 
        Babińska postanowiła, aby sobie 
        zyskać imię u ludzi, zabrać 
        sieroty i zająć się ich 
        wychowaniem. Mieli jednego syna, 
        który był rówieśnikiem Micia, a 
        córka niewiele im mogła 
        przyczynić kłopotu i wydatku. 
        Zabrano więc do Babina oboje i 
        rozpoczęło się po sąsiedztwie 
        sławienie cnoty tych poczciwych 
        Babińskich, którzy, choć brat z 
        nimi nie żył, choć dzieci jego 






        nigdy nie widzieli, wzięli 
        wszakże je i zajęli się ich 
        losem. W zamożnym domu na wsi 
        dwoje sierot nie czyniły 
        różnicy. Do Lusi pani Babińska 
        guwernantki trzymać nie myślała 
        i jak najprościej ją wychować 
        zamierzyła na starym elementarzu 
        i książce nabożnej. 
          Do Martyniana był guwerner 
        jeden i metr muzyki, ci, choć 
        nie obowiązani, podjęli się z 
        dobrej woli wychowania Micia, 
        który miał bardzo dobre 
        początki. Muzyk nawet, 
        upodobawszy sobie śliczną Lusię, 
        i ją trochę na fortepianie uczyć 
        zaczął. A że sieroty służyły do 
        popisu z dobroczynnością i miały 
        być żywym świadectwem dobrego 
        serca państwa, nie chowano ich 
        po kątach. 
          W pierwszych dniach strwożone, 
        płaczące, wywołały nawet istotne 
        współczucie u samej pani i jej 
        dworze - nie było tak bardzo źle 
        z początku. Do osłodzenia ich 
        losu przyczyniła się i ta 
        okoliczność, że stara Orchowska, 
        która do tych dzieci była 
        przywiązana niezmiernie i miała 
        dla nich serce matki, nie mogąc 
        wyżyć nie widząc swoich 
        sierotek, poszła pieszo do 
        Babina, a nie mogąc być przyjętą 
        we dworze, u woźnicy dworskiego 
        na komornym osiadła, aby na nie 
        patrzeć choć z daleka. 
        Przekradała się rankami, gdy 
        państwo spali, do garderoby, 
        czatowała na dzieci, służyła im. 
        Chociaż to poświęcenie biednej 
        starej, która za komorne płaciła 
        pracą, wiadomym się stało 
        wkrótce, pani Babińska udawała, 
        że o tym nie wie, tolerowała 
        wszakże Orchowską. Dzieci, gdy 
        im było smutno, źle, gdy się 
        potrzebowały poskarżyć, 
        zapłakać, szukały starej swej 
        przyjaciółki.
          Takie były początki ich życia 
        w Babinie. 
          Wszelkie stosunki w świecie, 
        nim się ustalą i pewną formę 






        przybiorą, potrzebują na to 
        czasu, ale z dziećmi łatwiej i 
        prędzej przychodzi się do 
        porządku. Choć pani Babińska nie 
        okazywała zbytniej czułości 
        Lusi, dziewczę się do niej 
        przyzwyczaiło i przywiązało, 
        szczególniej zaś polubił ją sam 
        pan Babiński, chociaż się z tym 
        przed żoną nie wydawał, byłaby 
        bowiem miała to uczucie za 
        krzywdę wyrządzoną synowi 
        jedynakowi, którego jedynie 
        kochać, uwielbiać i rozpadać się 
        nad nim było obowiązkiem ojca. 
          Martynian, przyszły 
        spadkobierca państwa Babińskich, 
        coś wziął z matki i trochę z 
        ojca. Z twarzy podobnym był do 
        niego, ale umysłowo obiecywał 
        nawet mamę prześcignąć. Po ojcu 
        wziął dobre serce, po niej 
        ochotę do pracy i wykształcenia, 
        ciekawość świata i pańskie 
        zachcianki. Lubił zawczasu 
        elegancję, ubranie modne, ładne 
        fraszki, zbytkowe zabawki i 
        wyglądał paniczykowato, a że 
        matka mu mawiała, iż na większym 
        świecie wymagają nauki, że w 
        salonach popłacają talenta, 
        gorliwie się starał o nabycie 
        jednych i drugich. 
          Ksiądz kanonik, który czasem 
        przyjeżdżał do Babina, bo samego 
        pana bardzo lubił z jego 
        prostotą i serdecznością, 
        naganiał wychowanie syna. 
          - Uczyć się, niech uczy, to 
        zawsze mu się w świecie przyda - 
        mówił - ale, na miłość Boga, 
        panicza i eleganta tylko z niego 
        nie róbcie. Po co go było z 
        prostego Marcina przechrzciwać 
        na Martyniana? Po co nazwyczajać 
        do ładnych sukienek i 
        panieńskich perfumek. Teraz na 
        świecie nikt jutra niepewny, Bóg 
        wie, co mu przyszłość gotuje. 
        Choćby był najbogatszym, kto mu 
        zaręczy, że fortuny nie straci, 
        że pracować na chleb nie będzie 
        zmuszony? A to potem zawada do 
        wszystkiego i cierpienie, gdy 
        się przyjdzie oduczać nałogów 






        pańskich. 
          Tych uwag wszakże pani słuchać 
        nie chciała, milczała przez 
        uszanowanie dla kanonika, a 
        dziecku dostarczano, co 
        zamarzyło.
          Szczęściem go to nie bardzo 
        popsuło. 
          Ojciec może w duszy był 
        przeciwny takim pieszczotom, ale 
        dogadzał, bo mama kazała. A że 
        syna czule kochał, czynił to z 
        serca. 
          Przybycie Micia, który, bądź 
        co bądź, musiał być przy 
        Martynianku i z nim razem się 
        chować, nie było rodzicom na 
        rękę. Obawiano się o tego 
        chłopca, nie znając go, ze 
        strachem przypuszczano do 
        towarzystwa jedynaka. Pierwszego 
        dnia zaraz poznali się i 
        poprzyjaźnili. Martynianek zajął 
        się kuzynkiem mocno, znalazł w 
        nim rówieśnika i towarzysza, za 
        którym tęsknił. Matka wszakże 
        przestrzegała, aby zbytniej 
        poufałości nie dopuszczał. 
          Byłby jej i sam Micio nie 
        powziął, bo chłopak był nad swój 
        wiek zastanawiający się, uważny 
        i ostrożny. Wiedział, że był 
        ubogim, powtarzano mu to ciągle 
        i myślał o tym tylko, jak by co 
        najprędzej wyuczyć się czegoś, 
        a dla Lusi i dla siebie 
        przyszłość zapewnić. 
          Charakteru bojaźliwego przez 
        pewną dumę, Micio był milczący i 
        dojrzalszy o wiele od jedynaka. 
        W domu przy chorym ojcu, który 
        był jego pierwszym nauczycielem, 
        wiele skorzystał. Ojciec mu 
        pierwszy gorzki przedsmak świata 
        i życia na sobie okazał. 
        Nieboszczyk pan Paweł miał to, 
        zdaje się, na sercu, aby dzieci 
        od złudzeń uchronić, nieustannie 
        więc Miciowi powtarzał, aby się 
        od ludzi nic nie spodziewał, aby 
        się ich strzegł, aby na siebie 
        rachował tylko. 
          Żyjąc odosobniony, nie mając 
        się przed kim poskarżyć, znękany 
        w ostatku chorobą, może 






        nieoględnie kreślił przed 
        dzieckiem te rozczarowujące 
        obrazy, lecz powstrzymać się od 
        tego nie mógł. Ból tryskał z 
        każdego słowa biednego 
        człowieka. Micio więc miał, nim 
        przybył do Babina, głowę nabitą 
        tym, że choćby dlań ludzie byli 
        grzeczni, dobrzy, na ich serca 
        nic liczyć nie był powinien ani 
        się ku nim rozczulać. W chłopca 
        główce młodej i to od razu było 
        jasnym, że ciotka i wuj nie 
        znali ich tak długo, więc nie 
        bardzo ojca kochać musieli, a 
        zatem i ich kochać nie mogli. 
        Stara Orchowska, z którą Micio 
        był poufalej, półsłówkami też w 
        tym usposobieniu go utrzymywała. 
          Choć z Martyniankiem byli 
        bardzo dobrze, sierota trzymał 
        się jakoś na ostrożności, 
        grzecznie, lecz zawsze trochę 
        chłodno. Babińska znajdowała od 
        drugiego dnia, że chłopak 
        wyglądał po wiejsku, że był 
        dziki, że się na nim pochodzenie 
        matki i natura chłopska 
        odbijała. 
          - Już to, mój drogi - szepnęła 
        mężowi - niech on sobie tu przy 
        Martynianku pobędzie jakiś czas, 
        nie mam nic przeciwko temu, ale 
        dla niego, jako ubogiego, inne 
        wychowanie potrzebne. Pańskie 
        dzieci mogą się w domu edukować, 
        dla ubogich są szkoły. Nie ma 
        nic lepszego jak ława szkolna, 
        bo to uczy życia... 
          - No, a czemuż Martynianka też 
        nie oddamy, kochasiu? - spytał 
        Babiński. 
          - Proszęż cię, jedynak, 
        delikatny i zupełnie w innym 
        położeniu. 
          - To prawda, kochasiu, to 
        prawda. 
          - A zresztą - dodała Babińska 
        - nie bardzo bym rada, żeby przy 
        nim tych manier nabrał nasz 
        chłopak, bo to szorstkie jakieś, 
        podejrzliwe, bojaźliwe, a jemu 
        trzeba ogłady, śmiałości... 
          - Tak, tak, jemu trzeba 
        ogłady, kochasiu - westchnął, 






        myśląc o sobie, Babiński - ja 
        zawsze jeszcze żałuję, że jej 
        nabyć nie mogłem.
          - Nie uwłaczaj sobie - rzekła 
        żona - to prawda, że ci zawczasu 
        jej w domu nadać nie mogli, nie 
        każdemu się Bóg dał urodzić w 
        rodzie, w którym ona już jest 
        spadkowa, ale ty miałeś i masz 
        szczęśliwy instynkt i nabrałeś 
        tyle, ile ci do życia potrzeba, 
        ogłady i przyzwoitości. 
          - Ale bo ty dobra jesteś - 
        rzekł rozczulony Babiński, 
        całując żonę w rękę - ja wiem, 
        że ja tobie wszystko winienem.
          W duszy mając także to 
        przekonanie, jejmość nic już nie 
        odpowiedziała, dodała tylko: 
          - Mieczysława należy oddać do 
        szkół, będzie to trochę 
        kosztowało, ale cóż robić, 
        lepiej grosza stracić, niż 
        dopuścić niebezpieczny wpływ na 
        dziecko. 
          - Ale zapewne, kochasiu - 
        rzekł posłuszny mąż - ale 
        zapewne. 
          - Pan Piotr też obiecywał, że 
        się coś do utrzymania ich 
        przyłoży, ja z niego wyciągnę... 
          - Pan Piotr! - rozśmiał się, 
        ręką w powietrzu kreśląc figurę 
        zagadkową, Babiński - pan 
        Piotr...
          - Co się tyczy Lusi, ta nam 
        nie zawadzi. 
          - Ale ładne dziecko, miłe 
        dziecko, kochasiu - rzekł mąż - 
        niech sobie będzie, niech się 
        chowa. 
          - No, ładna ona nie jest i 
        miła, nie powiem - przerwała 
        żona - kwaśna jak braciszek. 
        Sądzę nawet, że gdy wyrośnie, 
        zbrzydnie, bo to tam ta chłopska 
        krew zawsze jeszcze jest. 
          - Powiadaliście przecie, że 
        matka jej pięknością swą waszego 
        brata obałamuciła - dorzucił 
        Babiński. 
          - A! jaka tam była piękność! 
        jaka to była piękność - wyrwała 
        się żywo jejmość - gminna, 
        ordynaryjna, żadnych rysów... 






        tylko tyle, że to było młode, 
        świeże, zdrowe... bo potem tak, 
        słyszę, zbrzydła, że straszno 
        było patrzeć.
          Mąż nic nie odpowiedział, 
        sprzeciwiać się nie miał we 
        zwyczaju, a przypomniał sobie, 
        że biedną kobietę widział na 
        kilka tygodni przed śmiercią 
        wychudłą, wymizerniałą, przecież 
        dziwnie zawsze i ujmująco 
        wdzięczną, tak że się jej 
        napatrzeć ludzie nie mogli. 
        Lusia była do niej podobną, ale 
        w niej jeszcze typ ten cudny 
        wyszlachetniał, jakby na twarzy 
        dziecięcia odbił się smutek 
        matki, smutek, który tworzy 
        anioły i opromienia ideały. Nie 
        śmiał się i do tego przyznać 
        Babiński, że dziecko mu się 
        bardzo podobało. 
          W kilka miesięcy po przybyciu 
        sierot do Babina zapowiedziano 
        już w domu i mówić o tym zaczęto 
        głośno, że Micio do szkół do 
        Lublina pojedzie. Wiadomość tę 
        przyjął chłopak zrazu zamyślony, 
        rozrachowując, co z tego może 
        wyniknąć, pogadał potem z 
        Orchowską, pomiarkował sam i 
        ucieszył się. Szło mu tylko o 
        to, że musiał siostrę opuścić, 
        którą najczulej kochał, 
        uspokoiła go tym staruszka, że 
        przecież na wakacje i święta 
        przyjeżdżać będzie, bo to 
        obiecywano, a że ona zostanie, 
        aby Lusi nie było smutno. 
          - Tym sposobem - szepnęła 
        Orchowska - Micio prędzej się w 
        szkołach wyuczy, co potrzeba, i 
        na własnych nogach może stanąć, 
        to i Lusi z tym będzie lepiej. 
          Bujnym marzeniom Micia 
        dogadzała ta myśl, od dawna 
        bowiem zamierzał, pilnie się 
        ucząc, dojść do niezależności, 
        przestać być na łasce i razem z 
        siostrą co najrychlej z opieki 
        krewnych się wyswobodzić. Nie 
        było im tam źle, było może 
        wygodniej niż w ubogim ojca 
        domu, przecież często się obcy 
        ten przytułek czuć dawał. 






          Babińska bez miary gderała na 
        Lusię pod pozorem wychowywania 
        jej i przysposobiania do życia. 
        O ile bez miary była powolną dla 
        syna, o tyle surową dla 
        sierotki. Z teorii jej wypadało, 
        że należało kobiety wychowywać 
        ostrzej i przygotowywać zawczasu 
        do tego, co je nieuniknienie 
        czekało. Choć sama na los swój 
        uskarżać się nie mogła, nie 
        omieszkiwała zawsze narzekać na 
        poddaństwo kobiet, na despotyzm 
        mężczyzn i na upośledzenie 
        słabszej połowy rodzaju 
        ludzkiego. Służyło jej to za 
        wyborny pretekst do niezwykłej 
        surowości w obejściu się z 
        biedną Lusią, która zawczasu 
        nabrała charakteru bojaźliwego, 
        milczącego, skrytego prawie, 
        mając do niego z natury 
        skłonność. Jeśli się poskarżyła 
        cicho i zapłakała, to tylko na 
        rękach i w objęciach starej 
        Orchowskiej, która regularnie co 
        rana i co wieczora podsuwała się 
        pode drzwi, aby swoję panienkę 
        uściskać i drobne jej rączki 
        ucałować. 
          Ta miłość i poświęcenie dla 
        dzieci starej ochmistrzyni zrazu 
        zdawały się Babińskiej 
        chwilowymi, prorokowała, że to 
        się długo nie utrzyma. Gdy potem 
        Orchowska i rok i drugi wytrwała 
        ze swoją biedną i cichą ofiarą, 
        pani Babińska inaczej to poczęła 
        z pewnym przekąsem tłumaczyć. 
          - Chce jej się koniecznie 
        heroiną zostać - mawiała - i 
        żeby ludzie o niej gadali, że 
        się tak dla dzieci poświęca. 
        Myśli może, iż tym sposobem 
        pozyszcze sobie u mnie miejsce i 
        wkręci się do dworu. Ale ja tych 
        komedyj nie lubię. Udaję, że nie 
        wiem i nie widzę, i jeśli sądzi, 
        że mnie rozczuli, to się bardzo 
        myli. 
          W istocie poczciwej 
        Orchowskiej na myśl nigdy nic 
        podobnego nie przyszło, słuchała 
        serca tylko, przywiązała się do 
        dzieci - nie miała z rodziny 






        nikogo i poszła za nimi. Trwała 
        więc na swym stanowisku, żyła na 
        komornym, a łagodnością i 
        pracowitością a gospodarnością 
        swoją tak potrafiła pozyskać 
        tych, u których w alkierzu 
        mieszkała, że po dwóch leciech, 
        nawykłszy do niej, uważając ją 
        jakby za krewnę, za nic by jej 
        odejść nie pozwolili. Prości 
        ludzie umieli też serce w niej 
        ocenić.
          Gdy po raz pierwszy Miciowi 
        przyszło do szkół wyjeżdżać i z 
        siostrą się rozdzielać, dzieci 
        prawie rozerwać nie było można. 
        Lusia płakała wieszając mu się 
        na szyi, chłopakowi łzy kręciły 
        się w oczach. Ciocia Babińska z 
        niecierpliwości wołała: 
          - Ale dosyćże mi już tych 
        przesadzonych czułości! 
          Martynianek też towarzysza 
        zabaw i przechadzek żałował 
        bardzo, obdarzył go czym tylko 
        wolno mu było wyposażyć 
        krewnego, przeprowadzał konno i 
        prawie zapragnął sam z nim 
        jechać do szkół, tak mu po 
        Miciu tęskno było. Chłopiec, 
        pierwszy raz sam rzucony w 
        świat, modlił się i przyrzekał 
        sobie najuroczyściej nikomu się 
        w nauce nie dać wyprzedzić, aby 
        co prędzej o swoich siłach pójść 
        w świat! 
          Prędko przebiegły te lata 
        nauki. Mieczysław skończył 
        szkoły świetnie, wyrósł, 
        dojrzał, zmężniał. Chociaż w 
        ostatnich dwóch latach już 
        zyskał korepetycje i z nich się 
        bez pomocy Babińskich mógł 
        utrzymać, podziękowawszy im 
        zaraz za ich łaski i 
        oświadczając, że sam sobie dać 
        rady potrafi, chociaż 
        profesorowie zaręczali mu, iż 
        mógłby, pozostawszy przy szkole, 
        z lekcji się i nadal utrzymywać 
        - pojechał do uniwersytetu. Od 
        dwóch już lat rozpoczął medycynę 
        i po trzech miał nadzieję, że 
        łatwo nią na chleb dla siebie i 
        siostry zarobi. Pracował 






        ogromnie, a że nawet bez talentu 
        trud daje siły nowe, Miciowi zaś 
        nie zbywało na nim, liczono go do 
        najwięcej obiecujących uczniów 
        akademii, a profesorowie już go 
        prawie jako przyszłego kolegę 
        uważali. Przepowiadano mu 
        adiunkta miejsce, a później 
        katedrę w wydziale, który sobie 
        obrał. Praktyka i miejsce takie 
        dawały od razu zamożność. 
        Przyszłość świetnie zdawała się 
        rozwijać przed Mieczysławem, 
        który gorąco się jej dobijał, 
        nie tyle może dla siebie, co dla 
        siostry. 
          W istocie, położenie Lusi w 
        domu ciotki daleko było 
        przykrzejszym niż swobodnego już 
        Mieczysława. Ciocia, w miarę jak 
        dziewczę rozwijało się, rosło, 
        piękniało i zwracało oczy 
        wszystkich, coraz stawała się 
        dlań surowszą. Niewytłumaczone 
        jakieś uczucie zazdrości wkradło 
        się do jej serca. Obce dziecię w 
        jej własnym domu kradło 
        przywiązanie wszystkich, nawet 
        starego Babińskiego. Lusia nie 
        miała nieprzyjaciela, nie miała 
        nawet obojętnych - przepadano za 
        sierotką. Babińska znieść jej 
        nie mogła. Najmniej może zrobiła 
        sobie przyjaciół i wielbicieli 
        cudnie urodziwą twarzyczką i 
        pięknością niepospolitą - 
        łagodność, dobroć, skromność i 
        cierpliwość niewyczerpana, rozum 
        i takt nad wiek zyskiwały jej 
        serca. Szczególniej umiała 
        znosić nieustanne napady, 
        gderliwość i niesłuszne 
        najczęściej wyrzekania cioci, 
        której każda najmniejsza 
        okoliczność posługiwała do 
        fukania na tę nieszczęśliwą 
        Lusię. Upatrywała w niej uparcie 
        zarody wszelkiego złego, 
        tłumaczyła każdą czynność, słowo 
        najfałszywiej i najgorzej. Lusia 
        znosiła z pokorą, bez 
        wyrzekania, bez odpowiedzi, 
        wytrzymując, wysłuchując i nawet 
        korzystając z tego 
        nielitościwego obejścia się 






        ciotki. 
          Zrazu, jak mówiliśmy, Babińska 
        miała mocne postanowienie 
        wychować ją jak najskromniej, na 
        klucznicę, jak mówiła. 
          - Grosza przy duszy mieć nie 
        będzie - mówiła - po cóż jej 
        znowu dawać świetne wychowanie i 
        talenta, aby się jej w głowie 
        zawróciło, żeby się zepsuła. Nie 
        chcę tego mieć na sumieniu. 
        Nauczyć czytać, pisać, rachować, 
        szyć i gospodarstwa, to dla niej 
        dosyć. Jeśli pójdzie za 
        porządnego ekonoma, to będzie 
        łaska Boża, bo kto ją zechce 
        inny wziąć z tą niby nieszpetną 
        twarzyczką, a bez złamanego 
        szeląga.
          Ale pani Babińska strzelała 
        tak, a Pan Bóg inak kule nosił. 
        Przy Martynianku był metr 
        muzyki, bo chłopiec miał 
        znakomity talent, ofiarował się 
        darmo uczyć Lusię. Ciocia 
        zabroniła, po kryjomu się to 
        odbywało, potem zaczął namówiony 
        przez metra prosić Martynianek, 
        matka synowi niczego nigdy nie 
        odmawiała, ruszyła ramionami i 
        dozwoliła. Lusia chciwie rzuciła 
        się do muzyki i ze zdumieniem 
        okazało się wkrótce, że gotowa 
        była prześcignąć jedynaka. Na tę 
        wieść kazano lekcje powstrzymać, 
        lecz Lusia była ukochaną, jakoś 
        umiano dokazać, że się znów 
        uczyła po kryjomu. W sąsiedztwie 
        żyli państwo Burzymowie o 
        miedzę. Pan Burzym, człek bardzo 
        poważany w sąsiedztwie, już 
        niemłody, wdowiec, mający jednę 
        córkę, z której guwernantką 
        Francuzką ożenił się, sam prawie 
        nie wiedząc, jak do tego 
        przyszło, bywał często z żoną i 
        Adolfinką w Babinie. Guwernantkę 
        niegdyś, a dziś panią Burzymową 
        wysoce ceniła pani Babińska z 
        powodu, iż pochodziła ze 
        szlacheckiej rodziny i zwała się 
        baronessa (wł. baronowa) de la 
        Tour. Burzyma sam Babiński w 
        ramię całował, mówiono nawet po 
        cichu, że ojciec Babińskiego za 






        młodu u rodziców Burzyma służył 
        we dworze. 
          Państwo Burzymowie byli ludzie 
        majętni, skoligaceni, że żyli na 
        świetnej stopie, pani Babińska 
        wielce im nadskakiwała. Pani 
        Burzymowa zobaczyła Lusię, 
        polubiła ją i wzdychała aż z 
        zazdrości, że takie dziecko się 
        dostało do Babina, gdy jej dla 
        pasierbicy za towarzyszkę byłoby 
        niezmiernie pożądane. Uczyniono 
        nawet próbę, czyby się nie dała 
        namówić ciocia na powierzenie 
        sieroty, ale Babińska się 
        wymówiła od tego, stanowczo 
        oświadczając, iż uczynić nie 
        może. Naówczas wielkim 
        naleganiem wymogła pani 
        Burzymowa, umiejętnie chodząc 
        około cioci, żeby choć kiedy 
        Lusi dozwolono po kilka dni 
        bawić u Burzymów. Trudno się 
        było oprzeć. Zawarowawszy sobie, 
        ażeby nie pieszczono jej  i nie 
        psuto, posyłała Lusię Babińska 
        na tydzień czasem do Adolfinki, 
        z którą się najczulej 
        poprzyjaźniły. Tygodnie różnymi 
        sposobami rozciągały się na 
        miesiące. Pani Burzymowa uczyła 
        pasierbicę sama, a razem podjęła 
        się z pewnym rodzajem 
        namiętności wychowania sierotki. 
        W ten sposób poczęła szczebiotać 
        po francusku i wiele innych 
        rzeczy, nabrała wyobrażenia, 
        schwyciła początki. Dawano jej 
        książki, pomagano, ale dziać się 
        to musiało wszystko w 
        największym sekrecie przed 
        Babińską, która zakazała Lusi 
        wdawać się we francuszczyznę i 
        oczy psuć nad książkami. Cóż ona 
        winna była, że ją samo 
        towarzystwo Adolfinki i jej 
        macochy uczyło?
          Nie bez przyczyny czasem w 
        gniewie pani Babińska mawiała, 
        że ją Pan Bóg za jej dobry 
        uczynek ukarał tą nieznośną 
        Ludwiką, składało się bowiem 
        jakoś zawsze przeciw jej woli i 
        planom. Nade wszystko ją 
        gniewało to, że się nad tym 






        dzieckiem rozpadali wszyscy, 
        bronili jej, osłaniali wszyscy, 
        aż do własnego męża i własnego 
        syna. 
          Martynianek bowiem także od 
        półtora roku szczególniej 
        nadzwyczajnie był nadskakującym, 
        czułym dla kuzynki. Strzegł się 
        to okazywać przy matce, ale jej 
        oko odgadywało, czego dostrzec 
        nie mogło. Dlatego też w końcu 
        coraz była mniej przeciwną 
        oddalaniu się na dłuższy czas 
        Lusi do Burzymów, a Lusia z 
        pobytu u nich korzystała 
        chciwie. Tam mogła razem z 
        Adolfiną grać, rysować, czytać 
        swobodnie i na wyprzodki się 
        uczyć. Pani Burzymowa pokochała 
        ją jak własne dziecię, stary 
        Burzym dzielił miłość swą między 
        córkę i jej towarzyszkę prawie 
        zarówno. 
          Ciocia Babińska nie mogła 
        tego nie widzieć, nie domyślać 
        się, że dziewczę więcej umiało, 
        niż jej zdaniem potrzeba było mu 
        umieć, że się niezmiernie 
        wykształciło i ślicznie wyrosło, 
        gniewało ją to i niecierpliwiło. 
        Najmocniej zaś oburzała się na 
        samo przypuszczenie, iż jej 
        jedynak mógł niepotrzebnie sobie 
        głowę bałamucić pięknością tej 
        dziewczyny. Lusia była 
        niezaprzeczenie piękną i 
        najurodziwszą w okolicy. 
        Babińska, nie chcąc tego uznać, 
        a nie mogąc oczywistości się 
        oprzeć, tłumaczyła się tym, iż 
        to był rodzaj piękności, którego 
        ona cierpieć nie mogła. 
          Najtroskliwiej śledząc każdy 
        ruch, każde słowo dziewczęcia, 
        niepodobna jej było cokolwiek 
        Lusi zarzucić w obejściu się z 
        jedynakiem. Jak gdyby 
        przeczuwała niebezpieczeństwo, 
        Ludwisia zdawała się nie 
        widzieć, nie znać, nie 
        postrzegać kuzynka. Odpowiadała 
        na jego pytania krótkimi 
        półsłowami, nie patrzyła na 
        niego, unikała go widocznie. 
        Martynianek znowu tym usilniej 






        szukać się jej zdawał, pomimo że 
        pobłażająca w innch rzeczach 
        matka nie przebaczyła mu ani 
        słowa poufalszego, ani 
        najmniejszej grzeczności dla 
        sieroty. Gdy przypadkiem musieli 
        być razem, niespokojne wejrzenie 
        Babińskiej latało od Ludwiki do 
        Martynianka, chwytając 
        niepostrzeżone nawet odcienie 
        czulsze głosu i spojrzeń. 
        Niepokój ten wzrastał z każdym 
        dniem. Babiński go nie podzielał 
        wcale, a sam też był dla Lusi 
        bardzo czuły, choć się z tym 
        starał nie wydać. 
          Dziewczę rosło wśród tych 
        utrapień i walki, która je do 
        przyszłego życia wdrażała, 
        zamyślone, poważne i milczące. 
        Piękność jej dziewicza a prawie 
        dziecięca nabierała od tego 
        wyrazu smutnego, zadumanego, 
        zrezygnowanego, dziwnego i 
        niezwykłego powabu, który 
        rzadko którą twarz w pączku 
        okrasza. Było w niej coś 
        obudzającego poszanowanie, 
        pociągającego sympatycznie ku 
        temu ideałowi sieroty. 
          Babińska, która od dziecka 
        nawykła była gderać na nią i 
        panować nad nią absolutnie, a 
        zawsze się z nią obchodzić jak z 
        dziecięciem jeszcze - nie 
        domyślała się nawet dojrzałości 
        nawet Lusi i wewnętrznego 
        przetworzenia z dzicięcia na 
        przedwcześnie dojrzałą istotę. 
        Ludwika mówiła mało, krótko, a z 
        myśli swych nie zwykła się była 
        spowiadać przed nią. 
          Dochodziła lat piętnastu i 
        piękność jej była w całym 
        blasku, a Martynianek, którego 
        wychowanie kończyło się w domu, 
        pożerał ją oczyma, gdy Babińska 
        zaczęła niebezpieczeństwem, 
        jakiego się domyślała, na serio 
        przerażać. Jednego ranka po 
        wieczorze, w czasie którego na 
        próżno usiłowała jedynaka 
        odciągnąć od krosienek, ku 
        którym ciągle się zabłąkiwał, 
        ciocia Babińska wyprowadziła 






        męża do ogrodu. Poczciwy stary 
        poszedł posłuszny za nią z 
        pośpiechem, z jakim zawsze 
        stawał do usług swej kochasi. 
          Gdy dobrze od ganku odeszli, 
        na którym sama się Lusia 
        została, Babińska schwyciła męża 
        za rękę i zwracając się ku niemu 
        zawołała:
          - Powiedz ty mnie, proszę cię, 
        co ja pocznę z tą dziewczyną? 
          - Z jaką dziewczyną, kochasiu? 
        - spytał naiwnie mąż - albo co?
          - Z tą waszą ulubioną 
        Ludwisią, z tą jezuitką, z tą 
        hipokrytką - poczęła Babińska - 
        bo to skryte, niby ciche, 
        pokorne, dobre, posłuszne, a 
        najniebezpieczniejsza istota w 
        świecie. Co ja z nią pocznę? 
          Załamała ręce. 
          - Wzięłam to sobie prawdziwie 
        na to, bym chwili spokoju w domu 
        nie miała. Oddać? komu, gdzie? 
        Kto to weźmie! Wypędzić 
        niepodobna. 
          - Cóż tedy ona zrobiła? - 
        spytał mąż spokojnie. 
          - Nic nie zrobiła! co miała 
        zrobić! Byłabym najszczęśliwsza, 
        żeby cokolwiek zmalowała. Ale 
        złapże ją na czym, bądź mądry! 
        Oho, rozumna istotka! Ty nic nie 
        wiesz, nic nie widzisz, tyś 
        ślepy. 
          - Ślepy, kochasiu, to wiadoma 
        rzecz, niedowidzę - odparł 
        Babiński krztusząc się i 
        spluwając przed siebie, aby się 
        od mówienia dalszego uwolnić. 
          - Ona rachuje na Martynianka. 
        Ten głupi chłopiec... 
          - A! czyż on głupi! - przerwał 
        Babiński - kochasiu, pomiarkuj 
        się! czyż Martynianek głupi!
          - W tym głupi... głupi, bo on 
        się w niej kocha, ja to widzę, 
        ta dziewczyna go zręcznie 
        bałamuci - poczęła matka - a 
        wiessz jak? Oto tym, że go niby 
        odpycha, nie spojrzy, nie zagada 
        po ludzku, chodzi, gra komedię, 
        udaje boginię, heroinę, czyni 
        się zagadkową, tajemniczą, a 
        chłopcu się w głowie mąci. 






          Babiński ruszył ramionami. 
          - Pozwólże mnie słówko 
        wtrącić, kochasiu - odezwał się 
        namyślając, jak obrócić to, co 
        mu się chciało odpowiedzieć - a 
        cóż ona, kochasiu, ma począć? 
        Jakby na niego patrzyła, jakby 
        gadała do niego, uśmiechała się, 
        to ja, głupi, miałbym do niej 
        pretensją, że mi go bałamuci, 
        kochasiu, a tak znowu ty masz 
        żal. Cóż ona pocznie? 
          Babińska, której mąż przez lat 
        dwadzieścia nigdy się nie 
        ośmielił w niczym sprzeciwić, 
        usłyszawszy ten argument, prawie 
        osłupiała. Stanęła, wlepiła w 
        niego oczy, zamilkła jak rażona 
        tym zuchwalstwem i patrzyła nań 
        tylko jak w tęczę. Biedny 
        człowiek postrzegł dopiero, iż 
        się dopuścił występku, że 
        zbłądził i obraził swoim 
        głupstwem istotę stokroć wyższą 
        od siebie. Przerażony, sięgnął 
        błagająco po jej rękę, lecz 
        Babińska się cofnęła. 
          - I ty ją jeszcze będziesz 
        bronił! ty! ty! ty śmiesz mnie 
        taką rzecz mówić, ty!
          - Ale czekajże, kochasiu, 
        aniołku mój, serce złote - rzekł 
        mąż - nie rozumiesz mnie. 
          - Ja ciebie nie rozumiem! nie 
        rozumiem. Wiesz, że to paradne! 
        - zawołała śmiejąc się 
        ironicznie Babińska. - Ja ciebie 
        nie rozumiem! 
          - No to milczę, kochasiu, bom 
        głupi, rzecz wiadoma - skończył 
        Babiński. 
          - Słuchajże mnie, słuchaj, 
        tak, to daleko lepiej będzie, 
        niżeli masz bronić dziwczyny, 
        która wcale na to nie zasługuje. 
        Jestem przekonaną, żeśmy żmiję 
        odgrzeli na łonie - mówiła 
        ciotka - tym niebezpieczniejszą, 
        im na pozór łagodniejszą. Trzeba 
        szukać jakiego bądź środka, aby 
        się jej pozbyć. 
          - Ano, to się pozbędziemy, 
        kochasiu - wtrącił mąż - co to 
        długo szukać, oddać ją Burzymom, 
        oni wezmą. 






          - Mój drogi, przepraszam cię, 
        ale jakiż ty jesteś dziwnie 
        ograniczony. 
          - Ograniczony, tak, to prawda, 
        kochasiu, zawsze byłem 
        ograniczony - rzekł spokojnie 
        Babiński - więc powiedz, o co 
        idzie. 
          - A tożby było najgorzej oddać 
        ją tam, Burzymom, o miedzę, tuż 
        pod nosem. Martynianek by 
        dopiero z tego korzystał i ta 
        donzella (wł. pani) też poza 
        oczyma naszymi. Ją należy tak 
        wyprawić, ażeby ani mógł jej 
        więcej zobaczyć. Najlepiej by 
        było wydać, choć za młoda, ale 
        kto to weźmie? 
          Babiński się zachmurzył, 
        począł kaszleć i pluć, nie 
        wiedział, co mówić, a kaszel go 
        uwalniał od odpowiedzi. 
          W tej chwili z dala, z ulicy, 
        w którą zaszli rozmawiając, ze 
        zgrozą ukazała Babińska mężowi 
        ganek. Na ganku z robotą w ręku 
        siedziała Lusia, a opodal od 
        niej stał Martynianek i oczy 
        wlepiwszy w nią, zdawał się w 
        zachwyceniu. 
          W czasie gdy w ogrodzie pani 
        Babińska usiłowała oczy otworzyć 
        mężowi na niebezpieczeństwo, 
        Martynianek, który szpiegował 
        zawsze pilnie, co się działo z 
        Lusią, i szukał wszystkich 
        środków zbliżenia się do niej 
        bez świadków, dostrzegł matkę 
        odchodzącą z ojcem do ogrodu, 
        domyślił się, że Ludwika w ganku 
        pozostać musiała, i nadbiegł co 
        prędzej. Dziewczę ze spuszczoną 
        głową nad robotą usłyszało 
        kroki, podniosło żywo powieki, 
        twarzyczka jej się zarumieniła, 
        chciała zrazu poruszyć się i 
        uchodzić, lecz zmiarkowała, że 
        choć chwilkę dla niepoznaki, by 
        się nie wydać ze strachem, 
        pozostać powinna. 
          Martynianek, śliczny, acz 
        bardzo i do zbytku wydelikacony 
        młody paniczek, spoglądał zrazu 
        to w ogród, to na nią 
        przestraszonymi oczyma. 






          - A! kuzynka sama - zawołał 
        zbierając się na odwagę. 
          - Ciocia tylko co odeszła z 
        wujaszkiem, są o kilka kroków - 
        odezwała się Lusia - i ja 
        właśnie miałam pójść do mego 
        pokoju. 
          - A! na miłość Bożą, kuzynko! 
        - pośpieszył chłopak składając 
        ręce - czyż nigdy nawet słówka 
        powiedzieć? 
          - Jak to? wszakże zawsze z 
        sobą mówimy. 
          - Tak, w salonie. 
          - Spodziewam się, że pan mi 
        nic nie możesz mieć do 
        powiedzenia, czego by wszyscy 
        razem ze mną słyszeć nie mogli. 
          - Właśnie się kuzynka myli. Są 
        przecie między krewnymi, między 
        młodymi, między dobrymi 
        przyjaciółmi, jak my, spodziewam 
        się, jesteśmy, rzeczy, których 
        starsi zrozumieć nie mogą, 
        których przy nich mówić 
        niepodobna.
          - Doprawdy, panie Martynianie, 
        tych rzeczy to i ja bym pewnie 
        nie zrozumiała - rzekła Lusia, a 
        po chwili dodała: - Pan wie, jak 
        ciocia nie lubi, gdy... gdy...
          Nie dokończyła, dając się 
        domyśleć, czego wyrazić nie 
        umiała, a po chwilce dodała 
        ciszej, spuszczając oczy na 
        robotę jeszcze pilniej niż 
        wprzódy: 
          - Przecieżbyś nie chciał mnie 
        narazić na gniew cioci. 
          - Ale mama ani wie, ani się 
        domyśla, że mówiemy z sobą, a 
        doprawdy nie sądzę, bym mógł 
        myślą czy słowem zgrzeszyć 
        przeciw kuzynce, której 
        szczęście i spokój są mi tak 
        drogie, jak moje własne. 
          - Panie Martynianie, zaklinam 
        pana - odezwała się wzruszonym 
        głosem Lusia - idź pan lub 
        zmusisz mnie, że ja odejdę! 
          - A! jakżem ja nieszczęśliwy! 
        - odezwał się załamując ręce 
        Martynian. - Wychowaliśmy się 
        pod jednym dachem jak 
        rodzeństwo, nie mam sobie do 






        wyrzucenia, żebym nie był 
        dobrym, serdecznym bratem, a 
        jednak mnie nienawidzisz. 
          - Panie Martynianie, na Boga - 
        odezwała się coraz bardziej 
        wylękła Lusia - odejdź pan, 
        ciocia jest tuż w ogrodzie, 
        nadejdzie w tej chwili, znajdzie 
        nas tutaj, a wina rozmowy 
        spadnie cała na mnie! 
          To mówiąc, zabierała co 
        prędzej robotę i przygotowywała 
        się odejść, ale Martynian stał w 
        samych drzwiach, przez które 
        musiała przechodzić, i to ją 
        wstrzymywało. 
          - Ale jakaż wina, kochana, 
        droga kuzynko, jestże to 
        grzechem przemówić słowo, 
        poskarżyć się, gdy się cierpi, 
        prosić o trochę pobłażania i 
        litości? 
          - Ja bym was o litość prosić 
        powinna - coraz bardziej 
        pomieszana odezwała się Lusia - 
        odejdź pan, zaklinam. 
          - Nie mogę, niepodobna mi, 
        wrosłem stopami do tej podłogi, 
        nie odejdę, póki choć słowa od 
        was milszego nie posłyszę, 
        jednego słowa pociechy. 
          - Doprawdy, nie rozumiem was! 
        to nieszczęście! ani wy mnie 
        też! - dodała Lusia. 
          Martynian był pieszczonym 
        jedynakiem, niełatwo się dał 
        przekonać i uprosić, chwila 
        zdawała mu się dlań szczęśliwą. 
        Korzystał z niej, nie zważając 
        na prośby Ludwiki. 
          - A! kuzynko! ja... ja cię 
        rozumiem, choćbym nie chciał 
        najwyraźniejszych słów twych 
        tłumaczyć sobie tak, by mnie do 
        rozpaczy przywiodły. Rad bym tę 
        smutną rzeczywistość odepchnąć, 
        zaprzeć, łudzić się dłużej. Nie! 
        wy dla biednego Martyniana macie 
        choć trochę litości. 
          - Mój Boże! - powtórzyła Lusia 
        - miejże ją pan nade mną. Panu 
        się nic nie stanie, gdy ciocia 
        go tu znajdzie, mnie to za 
        grzech się policzy, żem śmiała z 
        panem rozmawiać. 






          - Ale to nie może być! - 
        podchwycił chłopiec - czyżbyś 
        kuzynko już kiedy z tego powodu 
        cierpieć miała? 
          Lusia, nie odpowiadając, 
        zabrała robotę i mężnie podeszła 
        ku niemu, domagając się wolnego 
        przejścia, Martynian, widząc ją 
        tak blisko, uniesiony, przykląkł 
        i gwałtem pochwycił rękę, która 
        nie mogła się wyrwać, bo 
        przytrzymywała robotę. W tej 
        chwili od wschodów gankowych 
        piorunujący głos pani Babińskiej 
        odezwał się nagle: 
          - A to co jest? a to ślicznie!
          Martynian porwał się, Lusia 
        nareszcie wolną była i uciekła. 
        Syn został się sam na sam z 
        matką, na której twarzy 
        zarumienionej malowało się 
        oburzenie i gniew. Nie mogąc go 
        pohamować, pani Babińska padła 
        na fotel i rękami objęła głowę. 
        Martynian mógł odejść, ale czuł, 
        że zawinił, i chciał sam za to 
        odpokutować. Podniósłszy oczy, 
        matka znalazła go stojącego w 
        miejscu, w którym zastała. 
          - Bezwstydny chłopcze! - 
        zawołała, przychodząc nieco do 
        siebie - i jeszcze śmiesz 
        patrzeć mi w oczy?
          - Kochana mamo...
          Jedynak, mówiąc to, zbliżył 
        się, chcąc wziąć za rękę matkę, 
        by ją przebłagać, ale ręka mu 
        się wyrwała. 
          - Bezwstydny, powtarzam, 
        bezwstydny! - zawołała z 
        gniewem. - Próżne by było 
        tłumaczenie, uszy moje słyszały, 
        oczy patrzyły. Domyślałam się 
        dawno czułych waszych stosunków, 
        wiedziałam, że panna Ludwika 
        dobrze strzela oczkami i 
        zawczasu się wprawia w rzemiosło 
        zwodnicy, ale po tobie, po tobie 
        spodziewałam się więcej rozumu i 
        taktu. 
          - Przepraszam mamę - przerwał 
        syn - muszę stanąć w obronie 
        Lusi, jeśli tu kto winien, to 
        ja. Ona w pierwszej chwili, gdym 
        nadszedł, chciała odchodzić, jam 






        ją zatrzymał i nie puścił. Ja 
        tylko winien jestem jeden, ona 
        nigdy w życiu nawet nie raczyła 
        spojrzeć łaskawiej na mnie.
          - Żmija! - wybuchnęła pani 
        Babińska. - Nic mi nie mów, nie 
        potrzebuję objaśnień. Znam ją 
        dobrze. Gdyby nie podsycała w 
        tobie tego głupiego rozmarzenia, 
        nie śmiałbyś sobie tak poufale z 
        nią postępować. Idź stąd, nie 
        chcę słuchać więcej, dosyć tego. 
          Syn stał przecie. 
          - Przepraszam mamę - rzekł 
        ośmielając się - ale ja nie 
        pójdę stąd, dopóki mi mama nie 
        da słowa, że Ludwice nic nie 
        powie, nie chcę, ażeby za moję 
        winę pokutowała. 
          - A toż to co znowu? cóż to? 
        zmusić mnie chcesz? jak śmiesz? 
          - Mamo kochana - gwałtownie 
        począł syn - ja proszę, ja 
        błagam, inaczej, jeśli mama tego 
        dla mnie nie zrobi... 
          Zatrzymał się chwilę. 
          - Jeśli nie zrobię, no to co? 
        - odezwała się matka unosząc 
        gniewem - myślisz mi grozić! ty!
          Martynian, którego nigdy 
        jeszcze podobna nie spotkała 
        scena, stanął milczący i 
        zadumany, pieszczoszkowi burzyło 
        się w piersi, nie pojmował, 
        ażeby coś mogło mu się opierać i 
        przeciwić, nawet matka własna. 
        Twarz jego pobladła od 
        gwałtownego uczucia, usta się 
        zatrzęsły. Pani Babińska 
        spojrzała na niego w tej chwili 
        i przelękła się. Gniew ją 
        opuścił, trwoga o jedyne dziecko 
        kazała o wszystkim zapomnieć - 
        rzuciła się ku niemu, chwyciła 
        go oburącz za szyję. 
          - Co ci jest! Martynku, co ci 
        jest! - poczęła wołać 
        rozpaczliwym głosem - a to 
        wszystko z przyczyny tej 
        niegodziwej, przewrotnej 
        hipokrytki. Przeklęta godzina i 
        dzień, kiedym ją wzięła do 
        mojego domu. 
          Jedynak, korzystając z tego 
        usposobienia, upadł na kolana. 






          - Moja mamo najdroższa! 
        błagam, proszę, zaklinam, daj mi 
        słowo, że jej nic nie powiesz, 
        ona nic nigdy nie zawiniła. A! 
        gdybyś wiedziała...
          Wejrzenie matki zdawało się 
        wyzywać syna do wyznań. 
          - Lusia nielitościwą była dla 
        mnie, na to jedno mógłbym 
        narzekać. Prawda, zawiniłem, żem 
        na nią podniósł oczy, nie 
        powinienem był poddawać się 
        uczuciu, które we mnie 
        wzbudziła, ale na cóż tę śliczną 
        twarz, te oczy pełne tajemnic 
        postawiliście przede mną, młodym 
        i niedoświadczonym? Dlaczego 
        lata długie pozwalaliście się mi 
        poić tą zakazaną trucizną? Ona 
        niewinna, ona nigdy nie 
        podsycała wrażenia, ona mnie 
        odpychała prawie ze wzgardą. 
        Przysięgam ci na to, matko droga. 
          Pani Babińska znacznie była 
        ostygła. 
          - NO, siadaj, uspokój się, 
        dziecko jesteś - rzekła - świata 
        i ludzi nie znasz. Jeżeli kto tu 
        winien, masz słuszność, to ja, 
        ja tylko, po co mi było brać tę 
        dziewczynę. Natura matki, która 
        uwiodła mego brata, odzywa się w 
        niej za wcześnie, idzie za 
        instynktem. Ale mi nie mów, że 
        ona niewinna! Oh! oh! 
        Piętnastoletnia dziewczyna, 
        która potrafiła poza moimi 
        plecami, mimo mej woli, wyuczyć 
        się muzyki i francuszczyzny, w 
        której chytrość i przebiegłość 
        jest najgłówniejszą charakteru 
        cechą, ta dziewczyna wiedziała, 
        co robiła, odpychając cię! 
        Czuła, że to był najlepszy 
        środek przyciągnięcia ku sobie. 
        Czyby się kiedy takie głupie 
        uczucie mogło ci nawet przyśnić, 
        tobie, niewinnemu chłopakowi, 
        gdyby ona go umiejętnie nie 
        podżegała? 
          Mówiąc to, wstała z ławki pani 
        Babińska i gwałtownie 
        przechadzać się zaczęła. Syn 
        pogrążony milczał. 
          - Na to nie ma innej rady - 






        odezwała się po chwili - ty 
        musisz wyjechać z guwernerem na 
        kilka miesięcy, a tymczasem ja 
        na to znajdę środek, ażeby raz 
        na zawsze niebezpieczeństwo 
        usunąć. 
          - Mamo! - wybuchnął jedynak - 
        jeśli się jej co złego stanie, 
        ja... ja sobie życie odbiorę!
          Na ten wykrzyknik 
        dwudziestoletniego młodzieńca, z 
        całą gwałtownością namiętności 
        pierwszej wyrzeczony, matka 
        krzyknęła i padła na pół omdlała 
        w krzesło, zalewając się łzami. 
        Syn przybiegł do niej, okrywając 
        pocałunkami ręce, ale 
        rozszlochana Babińska nie 
        wiedziała, co się z nią dzieje, 
        nie trwożyła ją groźba 
        dziecinna, więcej daleko 
        gwałtowność uczucia, którego 
        dawała miarę. 
          Stary Babiński wszedł na tę 
        scenę nie wiedząc, co się stało, 
        i osłupiał, nie mogąc się 
        zdecydować w pierwszej chwili, 
        czy biec po wodę, po doktora, 
        czy łajać, czy mścić się, czy na 
        synu poszukiwać sprawcy 
        katastrofy lub domagać się jej 
        wytłumaczenia.
          Krzyknął tylko łamiąc ręce: - 
        Kochasiu najdroższa! co tobie 
        jest! co się stało! - I sam się 
        na kredyt, nie wiedząc jeszcze 
        nic, rozpłakał. 
          A że i ludzie zaczęli się snuć 
        koło drzwi, pani Babińska, 
        troskliwa o to, ażeby 
        niepotrzebnie nie pletli, 
        podtrzymywana przez męża, 
        ciągnąc syna za sobą, przeszła 
        do swojego pokoju i drzwi się za 
        nimi zamknęły.
        
          W chwili gdy głos pani 
        Babińskiej uwolnił ją od 
        natarczywości Martyniana, biedna 
        sierota przerażona uciekła do 
        swego pokoju, sama nie wiedząc 
        prawie, co się z nią dzieje. 
        Rzuciła robotę na kanapkę, 
        załamała dłonie, zamyśliła się, 
        łzy ciekły jej po twarzy, ale 






        nie darmo tych siedem czy osiem 
        lat przeżyła pod okiem cioci - 
        były one dla niej wielką nauką, 
        wyrobiły cierpliwość, 
        rezygnacją, spokój jakiś 
        wewnętrzny z religijnym 
        fatalizmem - jeśli te dwa wyrazy 
        sprząc z sobą się godzi. Ludwika 
        wierzyła w Opatrzność nad sobą i 
        poddawała się jej wyrokom, 
        nauczyła się powstrzymywać łzy, 
        hamować cierpienie, aby na 
        zewnątrz się nie objawiło, 
        dojrzalszą była nad lata, a 
        rezygnacją tą prawie już stara. 
          Znała nadto ciotkę, by nie 
        wiedziała, iż wypadek ten 
        pociągnie za sobą długie 
        wyrzekania, wymówki, łajania, 
        groźby, jawną niełaskę i prawie 
        prześladowanie. Przeciwko temu 
        wszystkiemu miała tylko jedną 
        broń - cierpliwość i pokorę. 
          Jakie uczucie budziło w niej 
        od dawna znane przywiązanie 
        więcej niż braterskie 
        Martyniana, było najgłębszą 
        tajemnicą, której nigdy nie 
        zdradziła ani słowem, ani 
        wejrzeniem. W obejściu się z nim  
        nadzwyczaj zawsze ostrożna, 
        unikała go o ile możności, 
        dawała mu zrozumieć 
        niewłaściwość objawów czułości, 
        którymi ją chłopak, korzystając 
        z położenia, prześladował. 
        Wszystko to było próżnym, im 
        mocniej starała się z nim nie 
        spotkać, wyśliznąć mu się, tym 
        przebieglej on ze swej strony 
        obrachowywał i wyrabiał sobie 
        spotkania sam na sam. Ulubieniec 
        matki i ojca, ufając w ich 
        nieograniczone łaski, wmawiając 
        im, co chciał, rozporządzając 
        się w domu, jedynak męczył 
        Lusię, która musiała odgadywać 
        jego zabiegi, aby się przeciwko 
        nim obronić. Po kilkakroć 
        otwarcie nawet prosiła go, ażeby 
        jej oszczędził przykrości, ale 
        chłopak wcale nie zważał na to. 
        Smutneż to było życie w tym 
        dworze! Ciocia Babińska, wedle 
        raz przyjętego systemu, 






        obchodziła się z sierotą jak 
        najsurowiej. Wszystko to tylko 
        dla jej przyszłego dobra. 
        Ubierała ją jak najskromniej, 
        strzegła, aby nic 
        wytworniejszego nawet od obcych 
        nie dostała. Pokoik Lusi przy 
        garderobie był jednym z 
        najniewygodniejszych w całym 
        domu, a jak tam zwano - pałacu. 
        Ogromna stara lipa pod samym 
        oknem, zachowana jeszcze z 
        dawnego ogrodu, ocieniała tak 
        pokój, iż w nim trudno było we 
        dnie pracować. Sprzęt był jak 
        najskromniejszy, proste łóżeczko 
        z nie pomalowanego nawet drzewa, 
        takiż stolik, szarą serwetką 
        przykryty, parę prostych 
        stołków, szafeczka wcale 
        niewykwintna, sofka stara, 
        pokryta pstrym perkalikiem, 
        ubierały tę celę więzienną. Ale 
        Lusia była tak staranną o to, co 
        ją otaczało, tak umiała jakoś to 
        ustawić, przybrać, upięknić, 
        niczym, ubrać kwiatkiem w 
        prostym dzbanuszku lub jakąś 
        robotą własną, że izdebka 
        wydawała się miłą i miała wdzięk 
        młodości, która w niej 
        mieszkała. Gniewało i to panią 
        Babińską, upatrywała bowiem 
        nawet w ustawieniu sprzętów i 
        kwiatków zalotności, w 
        zamiłowaniu czystości jakąś 
        niepotrzebną pretensją. Książki 
        pożyczone od Burzymów, ile razy 
        je zobaczyła na stoliku, 
        doprowadzały ją do 
        niecierpliwości. Żartowała sobie 
        z pretensji jej do literatury i 
        uczoności, chociaż Lusia nigdy 
        żadnym słówkiem nie zdradziła 
        tego, co umiała. Nie pozwalała 
        jej wprawiać się w grę na 
        fortepianie - wszystko to 
        wywoływało gderania bez końca. 
          - Panna byś powinna klucznicy 
        poprosić albo tej swojej 
        Orchowskiej, żeby nauczyła cię, 
        jak się kury hodują, jak się 
        indyki młode karmią, jak się w 
        ogrodzie sadzi i pieli, a te 
        książki i muzyka to strata czasu 






        i bałamucenie się naderemne. 
        Ubogiej dziewczynie to 
        niepotrzebne. Jeśli cię 
        niezamożny szlachcic weźmie, i 
        za to jeszcze Panu Bogu powinnaś 
        podziękować, a poszedłszy za 
        mąż, o muzyce i książeczkach, i 
        romansikach francuskich, i 
        poezyjkach Lamartine'a i Wiktora 
        Hugo nie będzie kiedy myśleć. 
          Zwykle Lusia nie odpowiadała 
        nic, chowała książki i 
        przyjmowała to w pokorze. 
        Uległość ta, która by może kogo 
        innego rozbroiła, gorzej jeszcze 
        panią Babińską gniewała. Mawiała 
        wychodząc do męża: 
          - O, to ziółeczko, ta wasza 
        Lusia! to ziółeczko! Kto by 
        powiedział, że to sama pokora, 
        uległość sama, a to są tylko 
        komedie! Ja to znam! ja to 
        czuję! Skryta, milcząca, żeby 
        się kiedy odezwała słówko, żeby 
        się choć bronić raczyła. Nie, 
        milczy, a swoje robi! TAk! Takie 
        charaktery są 
        najniebezpieczniejsze. Nigdy nie 
        odgadniesz, co myśli, nigdy nie 
        zrozumiesz jej. Obcy człowiek 
        wziąłby to za łagodność, a to 
        upór nieprzełamany. Ty sobie 
        gadaj, co chcesz, ona wysłucha i 
        zrobi swoje. Ja ją znam od 
        dziecka, zawsze taką była. 
          Wróciwszy do tej izdebki, 
        Lusia długo pracowała nad sobą, 
        nim uśmierzyć potrafiła niepokój 
        i trwogę, pomodliła się 
        milcząca, potem z wolna ujęła 
        jakby machinalnie robótkę. 
        Siadła na sofce i nikt by obcy 
        nie domyślił się z jej twarzy 
        bladej, ale uspokojonej, że 
        przebyła godzinę bólu i trwogi, 
        a miała przed sobą nieobliczone 
        jeszcze następstwa gniewu 
        nielitościwej cioci. 
          Ile razy w kurytarzu usłyszała 
        chód lub odmykanie drzwi, bladła 
        jeszcze bardziej, spodziewając 
        się wtargnięcia cioci i sceny 
        nieuniknionej, nikt wszakże nie 
        przychodził. Pani Babińska 
        naradzała się z mężem. 






          Drzwi otworzyły się wprawdzie 
        w godzinę potem i Lusia spojrzeć 
        już na nie nie śmiała, gdy 
        usłyszawszy męskie kroki i 
        podniósłszy oczy, spostrzegła 
        stojącego przed sobą - 
        Mieczysława! 
          W ubraniu podróżnym, z torebką 
        przez plecy, brat stał przed nią 
        uśmiechnięty. Ludwika porwała 
        się uniesiona, szczęśliwa i 
        lecąca mu w ramiona krzyknęła: 
          - A, to Bóg cię zesłał dla 
        mnie! 
          Mieczysław już się był ze 
        wszystkimi przywitał w domu - 
        dosyć zresztą zimno przyjęty 
        przez ciocię i Babińskiego, a 
        goręcej niż kiedykolwiek przez 
        Martyniana - do obiadu zostawało 
        mu dosyć czasu, ażeby się z 
        siostrą rozmówić. Lusia położyła 
        palec na ustach: 
          - Chodźmy do ogrodu - rzekła - 
        będziemy na ten raz mieli wiele 
        do mówienia. 
          Wzięli się więc pod ręce i 
        wyszli razem. Szli długo 
        milczący, minęli klomby obok 
        pałacu, a gdy się oddalili 
        całkiem w dzikszą ustroń parku, 
        Lusia zwróciła się nagle z 
        twarzą spłakaną ku bratu i 
        zawołała wzruszona: 
          - Miciu! na miłość Bożą, jeśli 
        to podobna, ratuj mnie! 
          Mieczysław zbladł chwytając ją 
        za rękę. 
          - Co się stało, mów... 
          - Miciu kochany - poczęła, 
        ocierając oczy, siostra - nigdy 
        na nic nie skarżyłam się przed 
        tobą. Po cóż narzekać próżno i 
        serce zakrwawiać, jeśli poradzić 
        niepodobna? Są wszakże 
        położenia, z których 
        jakimkolwiek kosztem ratować się 
        potrzeba. Posłuchaj mnie... 
        przebacz... zrozumiej... ja tu 
        dłużej zostać i żyć nie mogę. 
          - Jak to, ciocia... - przerwał 
        Micio. 
          - Ciocia jest sobie gderliwa, 
        naturalnie szuka powodu, aby 
        mnie mustrować i burczyć na 






        mnie. Usposobienie to rosło i 
        rośnie, przyzwyczaiłam się do 
        tego prawie, ale, mój drogi, mój 
        drogi... ja tu z innych powodów 
        pozostać nie chcę, nie powinnam, 
        nie mogę. 
          - Z jakichże? co to być może?
          - Jedynak pieszczony jest 
        nadto dla mnie łaskaw... 
        domyślże się, mój Miciu, reszty. 
        Matka się tym niepokoi, 
        niecierpliwi, a życie staje się 
        nieznośnym. Muszę uciekać od 
        niego, muszę cierpieć od 
        ciotki... jest mi ciężko, jest 
        mi źle i nie chcę nawet być 
        posądzoną, żem myślała o 
        pozyskaniu serca Martyniana. 
          - Ale to nowa rzecz dla mnie - 
        przerwał Mieczysław - nigdyś mi 
        o tym nie wspominała nawet. 
        Skądże się to bierze znowu? 
          Lucia zarumieniła się mocno, 
        spuściła oczy.
          - Mój Miciu, to nie jest rzecz 
        nowa. Nie mówiłam ci nigdy, bo 
        nie zdawało mi się, żeby 
        wspominać było warto. Sądziałam 
        zresztą, że to przejdzie. 
        Tymczasem Martynian nabił sobie 
        głowę...
          Na tym przerwała Lucia. 
          - Wystaw sobie, że dziś, 
        właśnie dziś - dodała - miałam 
        scenę, która mi grozi nowym 
        prześladowaniem od cioci. Ciotka 
        jest przekonaną, że ja jej 
        jedynaka bałamucę, przypisuje mi 
        rachuby, nie wiem co... Unikam, 
        jak mogę, nawet spotkania z nim, 
        daję ci na to słowo, nie dałam 
        powodu ani do podejrzeń, ani do 
        gniewu, ale nieszczęśliwy jakiś 
        los mnie prześladuje. Dziś, 
        wystaw sobie, dziś siedziałam w 
        ganku z ciotką, odeszła do 
        ogrodu dla jakiejś narady z 
        panem Babińskim. W tejże chwili 
        prawie nadbiegł Martynianek. Na 
        próżno go błagałam, aby się 
        oddalił albo mnie puścił, 
        chciałam już przebojem odejść, 
        gdy pochwycił mnie za rękę, 
        ukląkł i na tę chwilę ciocia 
        nadeszła. Wystaw sobie, co mnie 






        czeka... 
          Mieczysław brwi ściągnął. 
          - W istocie - rzekł - potrzeba 
        na to radzić, tak dłużej nie 
        może być. Przyznam ci się, 
        Luciu, żem sądził, iż tych lat 
        parę jeszcze przecierpisz, ty, 
        co tak anielsko cierpieć umiesz, 
        potem łatwiej by mi już było cię 
        oswobodzić, łatwiej ci zapewnić 
        kątek cichy i miły, który ci się 
        należy za te lata męczarni 
        zniesionej tak poczciwie. No, 
        widzę, że trzeba heroicznego 
        lekarstwa. Daj mi się 
        namyślić...
          Ścisnęli się za ręce. 
        Mieczysław czoło namarszczył. 
          - A! mój Boże, mój Boże! ja ci 
        będę ciężarem! - zawołała Lusia. 
        - Miciu, powiedz, każ, zostanę, 
        zniosę do końca to położenie. 
        Ale jeśli w jakikolwiek sposób 
        podobna byś mnie wyzwolił, o! 
        wyzwól, proszę... 
          - Ja wiem - dodała - ty się 
        lękasz wydatku, tyś ubogi, ty 
        ledwie masz tyle, ile ci 
        potrzeba na własne utrzymanie, 
        ale niech cię nie trwoży ta 
        siostra, która zniesie ubóstwo 
        łatwo, a może, może też co i 
        zapracować potrafi. Ja ci będę 
        pomocą, a sama, sama się obejdę 
        bodaj chlebem suchym i wodą, 
        umyślnie starałam się nie 
        przywykać do wygód, próbowałam 
        głodu, zimna, nic mi nie 
        szkodzi, mam potęgę mojej 
        młodości i woli. 
          Mieczysław szedł zamyślony, 
        ściskał jej rękę - milczał. 
        Lusia, która go nie widziała 
        przez kilka miesięcy, wpatrywała 
        się w te coraz mężniejsze rysy, 
        które usilna praca i myślenie 
        nieustanne już napiętnowało 
        dojrzałości powagą. Ów świeży 
        niegdyś, biały, różowy, z 
        pogodnym wejrzeniem Micio 
        wyglądał prawie staro, zmęczony 
        i blady. Oczy tylko świeciły 
        ogniem, który uczucie w tej 
        chwili jeszcze mocniej 
        rozpaliło. 






          - Jak ty mizernie wyglądasz! - 
        westchnęła Lusia - mój Boże, jak 
        ty tam pracować musisz!
          - Praca to nic - rzekł 
        Mieczysław - do pracy się 
        nawyka, troska gorsza, każdą z 
        nich walką wewnętrzną pokonywać 
        potrzeba, a walka odbiera siły i 
        trawi życie. Troski o siebie nie 
        mam - dodał - ale o ciebie, o 
        ciebie, którą mi ojciec na łożu 
        śmierci powierzył. Nie ma dnia, 
        żebyś mi w myśli nie stała z 
        twoim pozornym spokojem i 
        rezygnacją, które kryją pod sobą 
        tyle bólu, tyle nieporachowanych 
        męczeństw. Niepokoję się tobą, 
        twoim położeniem, przyszłością, 
        na wszystko muszę ja radzić, 
        wszystko dźwignąć powinienem. 
        Jest to obowiązek miły, drogi, 
        jedyny. Ja dla ciebie pracuję, 
        moja Lusiu. 
          Siostra schyliła się ku niemu 
        ze łzami. 
          - Nie lękaj się - rzekła - nie 
        trwóż nadaremnie przyszłością. 
        Jest Opatrzność, są wyznaczone 
        człowiekowi losy... jam się 
        nauczyła wiele i temu położeniu, 
        na które się skarżymy, winnam, 
        żem się nie rozpieściła, że 
        patrzę w przyszłość z 
        rzeczywistą rezygnacją i 
        pokojem.
          W tej chwili przerwał rozmowę 
        ich cichy okrzyk łzawy 
        pomieszany z łkaniem, kroki dały 
        się słyszeć za nimi, stara 
        Orchowska biegła, co mogła 
        wydążyć, od folwarku, aby 
        swojego panicza co najprędzej 
        zobaczyć. Mieczysław podbiegł do 
        niej, całując ją po starych 
        pomarszczonych rękach. 
          - Niechże będą dzięki 
        Chrystusowi Panu - wyjąknęła 
        staruszka ocierając oczy, aby 
        nimi się na Mieczysława 
        napatrzeć - niechże będą dzięki, 
        że ja ciebie jeszcze widzieć 
        doczekałam. A to już na 
        Wielkanoc myślałam, że zemrę, 
        tak mnie było pochwyciło 
        strasznie łamanie po kościach, i 






        gdyby nie panienka, co mnie 
        ratowała, gdyby nie ten poczciwy 
        Martynian, już bym cię pewnie 
        nie oglądała. A tu jeszcze mam 
        to szczęście, że cię widzę...
          Popatrzyła. - A! paniczu ty 
        mój złoty, ale ty coś mi 
        niezdrowo wyglądasz... blady 
        jesteś!
          - Rośnie, rośnie - zaśmiała 
        się Lusia - wszak dopiero 
        dwudziesty pierwszy rok zaczął, 
        a chłopcy jeszcze podobno rosną 
        i dłużej. Widzicie, jak od 
        ostatniej bytności wyrósł i 
        zmężniał. 
          - A widzisz ty, paniczyku - 
        szepnęła stara pokazując mu 
        Lusię - że i to biedactwo, ta 
        złota moja panienka, także coś 
        mizerna. 
          - Ale cóż znowu, jestem zdrowsza 
        od was obojga - przymuszając się 
        do śmiechu zawołała Lusia - nie 
        komponuj! 
          Stara, płacząc ciągle, 
        poglądała to na panicza, to na 
        panienkę. 
          - O! mój miły Boże, gdybym ja 
        jeszcze dożyła tego - odezwała 
        się wzdychając - żebyście swój 
        dom mieli, a wyzwoleni zostali z 
        tej niewoli babilońskiej. Żebym 
        ja jeszcze doczekała umrzeć pod 
        waszym dachem. 
          - Ja na to pracuję, ja do tego 
        dążę - rzekł Mieczysław - trochę 
        cierpliwości...
          - My tu jej mamy z panienką 
        nawet dużo - przerwała stara - 
        dalipan, nie chwaląc się. Dobrze 
        nam tam choćby o suchym chleba 
        kawałku, ale samemu panem siebie 
        być. Ja się też nie mogę 
        skarżyć, bo mi u moich 
        Wojciechostwa dość dobrze, ale 
        panience! panience!
          - Cóż bo sobie znowu 
        wyobrażasz, moja Orchowska - 
        przerwała Lusia - nie strasz 
        brata, mnie tak źle nie jest. 
          - Albo to ja nie wiem, jak 
        jest? - mówiła dalej stara - we 
        dworze, choć ja na to nie 
        patrzę, wszyscy to widzą i o tym 






        gadają. Już gorzej by nie mogło 
        nigdzie być, to pewna. Co to 
        pomoże, iż poczciwy Martynian 
        się w panience kocha...
          - Ale co bo mówisz, Orchowska! 
        - rumieniąc się przerwała Lusia. 
          - Bo prawda, bo się kocha... i 
        kto by się w niej nie kochał? - 
        ciągnęła dalej swoje staruszka. 
        - Wszyscy tu panienkę kochają, i 
        stary Babiński, choć się z tym 
        kryć musi, i słudzy, i 
        guwernerowie pokładliby się jej 
        pod nogi, tylko ta, z 
        pozwoleniem, jędza...
          - Moja Orchowska! - zagroziła 
        Lusia. 
          - No, to niechaj będzie... 
        ciotka - poprawiła się 
        Orchowska. - Oj! ta ciotka! ta 
        ciotka... - kiwała głową stara. 
          Mieczysław milczał, nie chcąc 
        tej rozmowy podsycać. Lusia 
        dawała na próżno znaki starej, 
        aby milczała, ona prawiła swoje: 
          - Już teraz na to zeszło - 
        poczęła, otarłszy oczy - że od 
        rana do nocy tylko gderze i 
        gderze, a je, a dokucza. To 
        świętej cierpliwości potrzeba, 
        żeby z nią wytrwać. Pan Hilary, 
        kamerdyner, człowiek bardzo 
        stateczny i uczciwy, co bywał po 
        znacznych dworach dawniej, nie 
        może się wydziwić i pani, że 
        taka zła, i panience, że taka 
        dobra. 
          Stara Orchowska byłaby może 
        dłużej paplała, gdyby z dala nie 
        pokazał się Babiński, który 
        wyrwawszy się żonie, zszedł do 
        ogrodu szukać Mieczysława, a 
        może i Lusi, po swojemu chcąc ją 
        pocieszyć i uspokoić. 
          Orchowska pierwsza go 
        spostrzegła i palec położyła na 
        ustach.
          - No, dosyć - rzekła - bo oto 
        poczciwy ten stary się wlecze, a 
        jak gruby, tak dobry, jak Boga 
        kocham - szepnęła ciszej. - Ja 
        jego lepiej znam niż wy może. Co 
        robić, musi tańczyć, jak mu 
        zagrają, ale to pewna, że on 
        naszą panienkę lubi i rad by jej 






        życie osłodzić, tylko ta, z 
        pozwoleniem... ciotka, nikomu 
        pokoju i woli nie daje. Toteż 
        biedne człeczysko, bo jak nie ma 
        na kogo gderać, jemu się 
        dostaje... aż wyłysiał, 
        nieboraczysko. A że nie schudł, 
        to nie jego wina, widać nie 
        potrafi nigdy. 
          To mówiąc, a nie czekając, aż 
        się Babiński przybliży, 
        Orchowska podreptała na folwark. 
        Babiński nadszedł z uśmiechem na 
        ustach. 
          - A co? - rzekł - prawda, 
        ogród rośnie aż miło, prawda? 
        rośnie. Gdyśmy zakładali, było 
        pole i siałem tu żyto i było 
        niezłe, no, ale pałac bez tego 
        parku być nie mógł. Wszędzie 
        przy pałacach są parki. Mam tę 
        pociechę, że mi się drzewa 
        udają. 
          Spojrzał na tęskne twarze 
        sierot i zamilkł. 
          - A cóż panu Mieczysławowi, 
        jak tam, jak?
          - Dziękuję, odparł chłopak - 
        dobrze mi jest, a przy nauce, 
        choćby źle było, człowiek się 
        nie postrzeże, czas prędko leci. 
          - Jak to bo teraz - westchnął 
        Babiński - wszyscy się muszą 
        uczyć. Dawniej tego nie bywało. 
        Ot i tego Martynianka co oni 
        namęczą, co namęczą, a do czego 
        jemu to, prawdę rzekłszy, kiedy 
        będzie miał trzy porządne 
        wioski. Dawniej byle się 
        podpisać umiał... ah! ah! dosyć 
        było i aż nadto, teraz 
        pokomponowali fizyki, 
        metafizyki, różne zyki i grafie, 
        i kaduk wie co... ano, chodźmy, 
        bo będzie czas do stołu. 
          I posunął się przodem, 
        pokazując klomby Mieczysławowi. 
          Przybycie brata nie było na 
        rękę cioci, wstydziła się go i 
        obawiała. Miała bowiem jeden 
        hamulec na swe kaprysy pani 
        Babińska, to obawę opinii i 
        ludzkiego sądu. Dopóki myślała, 
        że bezkarnie może gderać i 
        przewodzić, puszczała sobie 






        cugle, jak skoro jej na myśl 
        przyszło, co ludzie powiedzą, 
        wstrzymywała się. Wiedziała 
        dobrze, że Lusia skarżyć się nie 
        będzie, obawiała się, aby brat 
        nie dostrzegł obejścia jej z 
        siostrą - przy Mieczysławie była 
        też zawsze o wiele 
        grzeczniejszą. Tego dnia wybuch 
        byłby zapewne straszny i Lusia 
        wiele by niewinnie przecierpieć 
        musiała, gdyby przybycie 
        Mieczysława nie pohamowało pani 
        Babińskiej. Rachowała na to, że 
        po jego wyjeździe sobie to 
        nagrodzi. 
          Do stołu przyszli wszyscy, 
        Martynian tylko najdłużej na 
        siebie czekać kazał, matka sama 
        niespokojna poszła po niego. 
        Znalazła go z głową obwiązaną, 
        leżącego na kanapie. 
          - Cóż ci to jest? 
          - Głowa mię rozbolała. 
          Nie potrzebowała pytać 
        przyczyn. 
          - Jak to? więc nie pójdziesz 
        do stołu? 
          - Nie chce mi się jeść. 
          - Mają ci co przynieść? 
          - Nie, dziękuję. 
          Matka patrzyła nań łagodnie: 
          - Niedobrze jest, że 
        grymasisz. 
          - Ja nie grymaszę, ja jestem 
        zgryziony, ja cierpię... Wstyd 
        mi Mieczysława, siostra mu 
        powie... 
          - NIc nie powie, ja jej też 
        nie będę czynić wymówek, choć 
        przekonaną jestem, że na nie 
        zasłużyła. Najlepiej byś zrobił, 
        żebyś do stołu poszedł. 
          - Mama jej nic nie powie? 
          - Na ten raz nic. Chodź do 
        stołu. 
          Martynian wstał. 
          - Idę! 
          Przy stole rozmowa toczyła się 
        o rzeczach obojętnych. 
        Mieczysław, choć mocno 
        dotknięty, usiłował nie dać 
        poznać po sobie, że siostra z 
        nim mówiła. Opowiadał wiele o 
        uniwersytecie, o naukach, o 






        sobie i swoim życiu. Babiński 
        słuchał jak zwykle bardzo 
        uważnie, dwaj nauczyciele 
        Martyniana dopomagali rozmowie. 
        Ciocia nie słyszała nawet, o 
        czym była mowa, tak była zajęta 
        swoim gniewem i niepokojem o 
        jedynaka. Martynian zamyślony 
        nie jadł prawie nic, widocznie 
        unikał spojrzenia na Lusię, 
        która w milczeniu, nieruchoma 
        prawie, siedziała jak na mękach. 
        Wstano od stołu, a po krótkim 
        zatrzymaniu się w salonie, 
        wszyscy się powoli 
        porozchodzili. Mieczysław chciał 
        iść za siostrą, ale go Martynian 
        wziął pod rękę i poprowadził do 
        ogrodu. Byli z sobą zawsze 
        bardzo dobrze, jedynak kochał 
        sierotkę jako pierwszego 
        towarzysza, z którym był 
        bratersko i poufale, teraz 
        jednak zupełnie różne 
        wychowanie, kierunek, położenie 
        nieco ich od siebie oddaliły. 
        Mieczysław też miał do niego 
        żal, że siostra z jego powodu 
        cierpiała. Chłopię było dobre w 
        gruncie, choć rozpieszczone, 
        szczęście go tylko nieco 
        nadpsuło. 
          Gdy się znaleźli sam na sam w 
        ogrodzie, Martynianek ucałował 
        na nowo Micia. Od rana co chwila 
        łzy mu w oczach stawały. 
          - A! jaki ty jesteś szczęśliwy 
        - zawołał - oto jeździsz po 
        świecie, uczysz się, masz 
        przyszłość w ręku i możesz się 
        pochlubić, że ją sam sobie 
        stworzysz, a ja, rad nierad w 
        tych pierzynach wyrosnę na 
        ciemięgę i, wierz mi, będę 
        nieszczęśliwym. 
          Mieczysław się roześmiał. 
          - Ty bo jesteś jak ci 
        sybaryci, którym w posłaniu we 
        dwoje złożony listek róży 
        zawadzał - rzekł poważnie. - Na 
        czymże ci zbywa? 
          - Na swobodzie - odparł 
        Martynian - guwerner za mną 
        krok w krok chodzi, mama 
        pilnuje, ojciec śledzi. Zdaje mi 






        się czasem, że muszę być szklany 
        i że mnie tak pilnują, abym się 
        nie rozbił za pierwszym 
        potrąceniem o twardszy jaki ząb 
        życia. 
          - Nie grymaś - przerwał 
        Mieczysław - swobody masz dosyć, 
        a opieki i miłości nigdy nadto 
        mieć nie można. Bóg ci 
        pobłogosławił, narzekać byłoby 
        grzechem. 
          Martynian westchnął. 
          - Wierz mi - rzekł - żeś ty 
        szczęśliwszy ode mnie. Człowiek 
        stworzony jest do pracy i trudu, 
        mnie tak wszystko idzie z 
        płatka, że się boję usnąć 
        kołysany w tych pieszczotach. 
          - To skarga, którą rzadko 
        słyszeć się trafia - odparł 
        sierota - oryginalana 
        prawdziwie. 
          - Wierz mi, szczera, z głębi 
        duszy się wyrywa - mówił 
        ożywiając się jedynak - jestem 
        nieszczęśliwy zbytkiem 
        szczęścia. 
          - A! dajże mi pokój - zaśmiał 
        się przymuszonym śmiechem 
        Mieczysław - doprawdy jest w tym 
        coś strasznego, co mówisz, jak 
        gdybyś los wyzywał. 
          Szli tak kilkanaście kroków z 
        sobą i byliby zapuścili się w 
        ogród, gdy Babińska, która 
        nierada widziała wielką przyjaźń 
        i poufałość jedynaka z młodym 
        doktorem, utrzymując, że wszyscy 
        lekarze są ludzie zepsuci i bez wiary - 
        schwyciła pretekst przyjazdu 
        państwa Burzymów, aby ich z 
        ogrodu odwołać. 
          Burzymowie dosyć byli częstymi 
        gośćmi w Babinie i już 
        niedowierzająca ciocia 
        poczynała się domyślać, że 
        musieli z Adolfiną swą polować 
        na Martynianka. Według niej cały 
        świat czyhał na przyszłego 
        spadkobiercę Babina Nowego, 
        Porzecza, Zanokcic i 
        przyległości. 
          Dom państwa Burzymów należał, 
        jakeśmy mówili, do 
        najznakomitszych w okolicy, do 






        czego przyczyniało się i to, że 
        pan Mikołaj Burzym był i stary 
        szlachcic, i bardzo bogaty 
        człowiek. A że oprócz tego był 
        ze wszech miar zacny i 
        niezmiennej sumienności, a 
        wielkiej dla biednych 
        ofiarności, darowano mu nawet 
        to, że się już niemłodo ożenił z 
        tą guwernantką baronessą la 
        Tour, która zresztą choć się 
        dobrze nie mogła nauczyć języka, 
        całym sercem do kraju przylgnęła 
        i do rodziny. Nie mając 
        własnych dzieci, stała się matką 
        najczulszą dla Adolfiny, a była 
        kobieta wielce wykształcona, i 
        choć niepiękna, w towarzystwie 
        miła. Burzym, posiwiały, 
        starzejący już człek, 
        powierzchownością swą nakazywał 
        poszanowanie. Postać to była 
        piękna, wyniosła, nieco dumna, 
        milcząca, ważąca słowo każde, 
        ale dotrzymująca przy słowie raz 
        wyrzeczonym z rozwagą. Nie wiemy 
        z pełna, czego był prezesem, a 
        musiał nim być pewnie kilka razy 
        w życiu, bo go wszędzie 
        zapraszano i wybierano, ale 
        zwano go też pospolicie tym 
        tytułem. Pani prezesowa, 
        brunetka, z małym wąsikiem 
        ciemnym na wierzchniej wardze, z 
        czarnymi bystrymi oczyma, twarz 
        miała pospolitą, ożywioną i 
        dobroci razem pełną. Panna 
        prezesówna Adolfina, słuszna, 
        silnie zbudowana, niebieskooka 
        blondynka, podobała się 
        powszechnie nie samą młodzieńczą 
        świeżością i pięknością swoją, 
        ale zarazem sercem po ojcu 
        odziedziczonym, wylanym dla 
        biednych. Była to prawdziwa 
        służka Opatrzności dla wsi 
        okolicznych, a że ją znano z 
        tego chętnego przychodzenia w 
        pomoc ubóstwu, cisnęły się tłumy 
        zawsze do jej apteczki i 
        śpiżarni. Panna Adolfina była w 
        najczulszej przyjaźni z Lusią i 
        to może zniechęcało ku niej 
        ciocię Babińską, która w oczy 
        wszakże wstrętu jej swojego 






        okazać nie śmiała. 
          Państwo Burzymiowie dosyć 
        często bywali w Nowym Babinie, 
        może nie tyle dla siebie, jak 
        dla córki i Lusi, która nie 
        zawsze mogła otrzymać pozwolenie 
        przyjechania do nich i 
        zabawienia dni paru. Burzym 
        lubił też bardzo Mieczysława, 
        ceniąc odwagę, z jaką rozpoczął 
        walkę o egzystencją niezawisłą 
        własnymi siłami. Zajmował go 
        Mieczysław i gdyby był śmiał, 
        chętnie by mu nieraz przyszedł w 
        pomoc, wiedział jednak, iż 
        chłopak jej od nikogo nie 
        przyjmie. Gdy się całe 
        towarzystwo znalazło w salonie, 
        Lusia z Adolfiną pod pozorem 
        jakiegoś pilnego interesu poszły 
        razem do ogrodu, reszta została 
        na rozmowie, do której chmurny 
        jedynak wcale się nie mieszał. 
        Babiński siedział jak zwykle 
        przy swej żonie, oczekując 
        rozkazów i podtrzymując rozmowę 
        umiejętnym bardzo chrząkaniem w 
        porę. Pani Burzymowa, choć źle, 
        mówiła jednak po polsku i 
        wysilała się na to, aby 
        Babińskiego, który po francusku 
        nie umiał, od rozmowy nie 
        usuwać. Zaczęto mówić o 
        pogodzie, słocie, gradzie, który 
        spadł przed kilku dniami, 
        zbliżającym się księgosuszu i 
        cenie wełny! Prezes tymczasem 
        wstał i ujął pod rękę 
        Mieczysława, wyprowadzając go w 
        ganek. Tu siedli pod laurowymi 
        drzewami okalającymi wystawę. 
          - Mówże mi, kochany panie 
        Mieczysławie, o sobie - odezwał 
        się prezes - rad słuchać będę, 
        jak ci tam idzie? Czy ci już 
        medycyna nie naprzykrzyła się, 
        bo to nauka bardzo piękna i 
        kształcąca człowieka, ale, za 
        katy, trudna i niewonna. 
          - Ze wszystkim się przecież 
        oswoić można - rozśmiał się 
        Mieczysław. - Jeszcze parę lat, 
        a nowicjat ten przejdę i 
        spodziewam się gdzieś osiedlić, 
        jeśli przy uniwersytecie miejsca 






        nie znajdę. 
          Prezes mimo uśmiechu dostrzegł 
        chmurki na czole i dorozumiał 
        się, co je sprowadzić mogło, nie 
        śmiał tylko badać. 
          - Zdrówże jesteś? - spytał. 
          - Muszę nim być, chorować nie 
        mam czasu. 
          - Jakże znalazłeś siostrę po 
        tych kilku miesiącach? 
          Na to pytanie Mieczysław 
        odpowiedział tylko znaczącym 
        wejrzeniem, które prezes 
        doskonale zrozumiał. Wstał zaraz 
        i spojrzał w ogród. 
          - Przejdziemy się może? - 
        rzekł cicho.
          - Bardzo chętnie. 
          Gdy kilkanaście kroków 
        odeszli, prezes się obejrzał. 
          - Pewny jestem - rzekł - że 
        się o siostrę frasować musisz. 
        Hm? Nie może jej tu być bardzo 
        dobrze. Zacna zresztą pani 
        Babińska, ciotka wasza jest 
        trochę kwaśna i gderliwa, 
        pochodzi to ze zdrowia, a więc 
        niełatwo zmienić się może. Dla 
        młodej  osoby ten moralny ucisk, 
        ta atmosfera ciasna nie są 
        zdrowe, należałoby, panie 
        Mieczysławie, pomyśleć o tym. 
          - A! właśnie myślę - zawołał 
        Mieczysław - i mamli prawdę 
        wyznać, to mnie tak niepokoi. 
        Przed kilku godzinami powziąłem 
        nawet niezmienne postanowienie.
          - Wolno spytać jakie? 
          - Zabiorę Lusię z sobą, jak 
        będzie, to będzie, damy sobie 
        radę, bo musiemy. 
          - Ale domu nie masz - rzekł 
        prezes. 
          - Stworzyć go muszę - odparł 
        Mieczysław - nie mam i środków 
        dostatecznych po temu, jednak 
        mnie to nie przeraża. Ubodzy, 
        zastosujemy się do położenia. 
        Pierwszemu prezesowi zwierzam 
        się z tego nagłego postanowienia 
        i proszę o czasową tajemnicę, 
        aby siostrze kilku tygodni nie 
        zatruć. 
          Prezes głową skinął, a po 
        chwili rzekł:






          - No, ale jakże stworzycie ten 
        dom? Maszże więc pan zapas? 
          - Bardzo szczupły - odezwał 
        się Mieczysław - lecz i potrzeby 
        nie są wielkie. Z 
        rodzicielskiego jeszcze domu 
        pozostała stara sługa, choć 
        stara, będzie nam pomocą. Para 
        izdebek nie kosztuje wiele, 
        gospodarstwo poprowadzą kobiety. 
          Burzym pokiwał głową. 
          - Zastanów się dobrze - rzekł 
        z wolna. - Zdaje ci się to 
        może łatwiejszym, niż jest. Do 
        domu potrzeba rzeczy mnóstwo, a 
        choć one są drobne, będą 
        kosztowały dosyć. Jakież masz 
        dochody na to? 
          - Z lekcyj kilku. 
          Prezes ręką machnął. 
          - Lusia pracować chce także i 
        musi. 
          - Wszystko to bardzo piękne, 
        ale w praktyce - wtrącił prezes 
        - będzie może bardzo trudnym. 
          - Nie przeczę, zawsze dla 
        siostry jeszcze to lepsze niż 
        taka niewola dusząca przy cioci, 
        która w najlepszych chęciach 
        bywa czasem ciężką. 
          Nie śmiał wyznać, że i 
        Martynian wpływał na to 
        postanowienie. Prezes się 
        zadumał. 
          - Przecież - rzekł - po 
        rodzicach wam coś, acz 
        niewielkiego, zostać musiało? 
          - NIc a nic - odpowiedział 
        Mieczysław. - Byliśmy dziećmi, 
        nikt nie miał interesu 
        dopilnować zbyt gorliwie naszej 
        sprawy, dziedzic miał pretensją 
        z dzierżawy, nie zostało nam nic 
        a nic. 
          - Przyjaciele ojca i rodziny - 
        szepnął Burzym - chętnie by 
        przyszli w pomoc. 
          - NIc a nic! - przerwał 
        chłopak. - NIech nas Bóg od tego 
        uchowa, pomoc by nas popsuła, 
        trzeba się dźwigać o własnej 
        sile. Ja się nie lękam. 
          - Ani ja - dorzucił stary - 
        lecz gdyby się wam ułatwiło i 
        oszczędziło zachodu o troski... 






          Mieczysław przerwał rozmowę, 
        nadchodził bowiem Babiński, 
        który zaczął park pokazywać. Z 
        drugiej strony Adolfina z Lusią 
        przyszły po Mieczysława, bo 
        siostra chciała korzystać z 
        każdej zręczności, ażeby być 
        z bratem. Zabrały go z sobą do 
        ogrodu, na co z dala zazdrośnie 
        spoglądał tylko Martynian, gdyż 
        surowe matki spojrzenie oddalić 
        mu się nie dozwoliło. Adolfina, 
        przyjaciółka Lusi, była razem w 
        skrytości serca prawie 
        rozkochaną w Mieczysławie, który 
        się tego ani śmiał, ani mógł 
        domyśleć. Cały zajęty nauką, 
        przyszłością, życiem surowo 
        pojętym, nie miał czasu i 
        swobody, by na chwilę popłynął 
        z marzeniami w niedostępne 
        światy. Cenił on Adolfinę, był 
        jej nieskończenie wdzięcznym za 
        czułą przyjaźń do Lusi, ale 
        zuchwałą myślą nie śmiałby był 
        przekroczyć przestrzeni, jaka go 
        od niej dzieliła. 
          Po raz pierwszy tego dnia, 
        spotkawszy uśmiech jej i 
        wejrzenie słodyczy pełne, uczuł 
        się poruszonym i zaniepokojonym. 
        Wydała jemu się tak jakoś 
        podobną do anioła, że się 
        dziwił, że skrzydeł nie ma. Z 
        taką powagą spokojną, z taką 
        łagodnością świętą, nie zmąconą 
        niczym, szła Adolfina trzymając 
        rękę Lusi. Tak były śliczne obie 
        z kontrastem swych twarzy i 
        harmonią ich wyrazu. Adolfina 
        miała to w sobie, co jej pewną 
        wyższość nad Lusią dawało, iż 
        umiała być wesołą i żartobliwą. 
        Czasem nawet Lusia nazywała ją 
        złośliwą, choć w żartach tych 
        nie było najmniejszej żółci. 
          - Jakżeś nas znalazł, panie 
        Mieczysławie - zaczęła Adolfina 
        - czyśmy postarzały? 
          - Czy to wyzwanie do 
        komplimentu? 
          - A nie! nie! to niezręczność! 
        Szło mi o to, byś pan siostrze 
        oddał, co jej należy. Nieprawda, 
        że godną jest stanąć w pierwszym 






        planie w obrazie Guida lub 
        Carraccia? 
          - Ale koniecznie trzymając 
        panią za rękę - dodał Micio. 
          - Dziękuję, zasłużyłam na tę 
        grzeczność moim niezdarnym 
        pytaniem, zemściłeś się pan tym 
        komunałem, dosyć. Co do pana, 
        chybabyś w jakiej ilustracji 
        Byrona mógł się pomieścić, 
        tragicznie pan wyglądasz. 
          - Jakże pani chcesz? Mam 
        ciągle z nieboszczykami do 
        czynienia! - westchnął Micio. 
          - Ale to doprawdy może być 
        niezdrowym i szkodliwym? 
          - Czasem i żywi nie są 
        znośniejsi od umarłych - prędko 
        poprawił się Micio. 
          - Pfe! jaka rozmowa 
        nieprzyzwoita! - zawołała 
        Adolfina - czyżbyśmy już do 
        innej nie znaleźli materiału? Ja 
        go mam, tylko się użyć boję. 
          Spojrzała na Micia i 
        zarumieniła się, tak spotkane 
        wejrzenie jego nowym i dziwnie 
        się jej przejmującym wydało. 
        Zmięszała się nieco. Mieczysław 
        spuścił oczy. 
          - Zresztą trzeba się odważyć - 
        zawołała Adolfina ośmielając. - 
        Mówmy otwarcie. Lucia mi 
        powiedziała, że jedzie z panem 
        do Wilna, przyznam się panu, żem 
        przeczuwała to nieszczęście dla 
        siebie, które mnie najlepszej 
        przyjaciółki pozbawia, alebym 
        uczyniła chętną ofiarę z siebie, 
        gdybym się o państwa młode 
        gospodarstwo nie obawiała. O ile 
        znam Lucię, pewną jestem, że 
        utonie w książkach, że uwięźnie 
        przy fortepianie, pan będziesz 
        siedział nad tymi kośćmi 
        nieboszczyków, a obiad i 
        wieczerza? 
          - A od czegoż nieoceniona 
        Orchowska? - przerwała Lucia - 
        jedzie przecież z nami. 
          - Prawda - uśmiechając się 
        dorzuciła Adolfina - po to, 
        żebyście wy ją pielęgnowali, ona 
        ma przeszło sześćdziesiąt lat. 
          - A! damy sobie radę - 






        zawołała Lucia. 
          - NIe dacie, moi państwo - 
        wtrąciła przyjaciółka. - Ja mam 
        daleko lepszy projekt. Lucia 
        musi stąd wyjechać, bo jej tu 
        wyżyć trudno, ale pojechać do 
        nas. 
          - To niepodobna! - zawołał z 
        kolei Micio - niepodobna. 
          - Dlaczego? 
          - Dlatego, że my musimy 
        zawczasu nauczyć się sami sobie 
        radzić i pracować na siebie. 
        Dobroć wasza by nas popsuła, a 
        nam się zepsuć nie wolno. 
          - Mów pan prawdę - dodała 
        Adolfina po cichu - sądzę, że i 
        Martynian byłby za blisko. 
          Mieczysław milczał. 
          - Ja to sobie tak ślicznie już 
        ułożyłam naprędce. 
          - NIestety! - rzekł 
        Mieczysław. - Życie ma swe 
        ciężkie wymagania, od których 
        wyłamywać się nie godzi, bo się 
        ono później mści za to. 
          - Pan bo jesteś stary - 
        smutnie wtrąciła Adolfina. 
          - Muszę nim być jako opiekun 
        Ludwiki i swój własny, bo komuś 
        z nas starym być potrzeba. 
          - No, to nie mówmy o tym, a 
        później się to jeszcze może 
        przemieni. 
          - Lecz kiedy, jeszcze nie 
        wiemy - wtrącił Mieczysław. - 
        Dodam dwa słowa. Państwo dla nas 
        uczyniliście tyle, daliście nam 
        takie dowody przyjaźni i 
        życzliwości, iż chciejcie 
        wierzyć, Lucia i ja nie 
        zapomniemy nigdy, cośmy państwu 
        winni, w sercach naszych 
        zostaniecie na zawsze. 
          Adolfina zarumieniona, 
        zapomniawszy się na chwilę, 
        chwyciła z naiwnością dziecięcą 
        rękę Mieczysława. 
          - Biorę pana za słowo, nie 
        zasłużyliśmy na żadną 
        wdzięczność, ale przyjaźń dajemy 
        wam szczerą i dopominamy się za 
        nią waszej pamięci. Ona nam 
        drogą jest i będzie. 
          Mieczysław wyciągniętą rękę 






        podniósł do ust z uczuciem i 
        oboje zadrżeli, jakby raz 
        pierwszy przejęci jakimś 
        wzruszeniem, które nową epokę w 
        ich życiu stanowić miało. Lucia 
        która była świadkiem tej sceny, 
        zdawała się w niej 
        współuczestniczyć. Miłość dla 
        brata i Adolfiny wtajemniczyła 
        ją w ich uczucie. Zarumieniła 
        się za ich dwoje. 
          Zamilkli wszyscy i mimowolnie 
        jakoś zwrócili się ku dworowi. 
        Już też wysłany po nich guwerner 
        Martynianka, pan Paczoski, 
        kroczył z powagą pedagoga prosić 
        na herbatę. 
          Posłannictwo, które spełnił, 
        było mu tym milszym, iż 
        potajemnie żywił najgorętszą 
        miłość ku pięknej prezesównie, 
        co mu dyktowała najniegodziwsze 
        w świecie wierszydła.
          Poczciwy Paczoski był 
        osobliwszym zaprawdę okazem 
        guwernera i od wyjścia z 
        uniwersytetu, poczuwszy 
        powołanie do tego stanu, 
        trzeciego już dziedzica wielkich 
        włości wyprowadzał w świat. Miał 
        lat czterdzieści z górą, lecz 
        życie skrome i regularne, 
        temperament łagodny nie 
        dozwoliły mu się zestarzeć. 
        Wyglądał młodo i serce zachował 
        studenckie, otworzyste, gorące. 
        Pisał poezje, z matematyczną 
        ścisłością dopiłowując jeden do 
        drugiego. Że był klasykiem, 
        dodawać nie potrzebujemy. 
        Paczoski wyglądał, jak pedagog 
        powinien - czysto, porządnie, 
        sztywnie, a gdy mu się zbierało 
        na gracją, z którą występował 
        szczególniej dla panny Adolfiny, 
        był niezmiernie ciekawy. Nie 
        udawało mu się być wdzięcznym, 
        ale za to doskonale śmiesznym. 
          Mówił z wyszukaną poprawnością 
        i ogładą stylu, ruszał się w 
        sposób głęboko obmyślany i pełen 
        intencyj nieurzeczywistnionych. 
        Już z dala, natchniony obliczem 
        swej muzy, przybrał Paczoski 
        postawę ową odświętną, wymuszoną 






        i zapożyczoną. Na ustach 
        bladawych igrał mu uśmiech 
        majestatyczny, ciało naginało 
        się ruchami jakby posągowymi. 
        Młodzież patrzyła nań i nie 
        mogła się powstrzymać od 
        rozweselenia.
          - Jestem wysłanym, ażeby 
        państwa prosić na herbatę - 
        odezwał się z ukłonem. - 
        Skwapliwie przyjąłem na siebie 
        to miłe posłannictwo, które mnie 
        zbliża choć chwilowo do 
        upragnionego dla mnie ich 
        towarzystwa. 
          Stanął, spojrzał na Adolfinę i 
        dodał: 
          - Pani weszłaś nam dziś na 
        horyzont jak gwiazda wieczorna, 
        zaraz świat się wydaje 
        jaśniejszy i weselszy. 
          - Myli się pan Paczoski. Tym 
        Arcturusem jest przecie pan 
        Mieczysław, nie ja. Mnie 
        widziecie państwo nadto często, 
        nie przynoszę z sobą ani wesela, 
        ani smutku - odpowiedziała 
        Adolfina. 
          - Bez wątpienia, bez wątpienia 
        serdecznie jesteśmy radzi 
        Arcturusowi, ale Venus 
        wieczorna...
          Adolfina zaczęła się śmiać. 
          - Poganinem pan jesteś! - 
        rzekła. 
          - Tak, pani, nie kryję się z 
        tym, że czczę bóstwa w ludzkiej 
        postaci, do których panią 
        zaliczam. 
          Podobne przesadne grzecznostki 
        prawił zwykle Paczoski gwoli 
        powszechnemu śmiechowi, nie 
        zrażając się bynajmniej tym, że 
        go wywoływał. 
          - Podjąłeś się pan misji - 
        przerwała Adolfina - ale główną 
        spuściłeś z oka. Uczeń pański 
        został bez mentora, a sam tak 
        stojąc w ganku, może być 
        narażonym na jakie 
        niebezpieczeństwo. Wszak to 
        biedne dziecię zawsze jeszcze 
        potrzebuje, by je ktoś prowadził 
        na pasku. 
          - Raczej na paskach - poprawił 






        mimo woli Paczoski. - Mylę się, 
        młodzieniec dwudziestoletni, a 
        moje przy nim funkcje 
        ograniczają się do obowiązków 
        przyjaciela. Jest już prawie 
        emancypowanym. 
          - Prawie emancypowany, to 
        znaczy, nic. Emancypowanym może 
        być tylko zupełnie. 
          - Uwaga słuszna - dodał 
        pedagog - ale niewłaściwie użyty 
        wyraz zostawia myśl moję całą i 
        nienaruszoną. Emancypacja 
        trwa, opieka ją tylko od 
        wybryków strzeże. 
          Tak żartując doszli do ganku, 
        gdzie już herbata czekała na 
        Lusię, która się do 
        gospodarstwa wzięła z pośpiechem 
        przy pomocy Adolfiny. 
          Ciocia Babińska, co było 
        najgorszym w świecie znakiem, 
        siedziała z nogą na nogę 
        założoną. 
          Dzięki tym odwiedzinom i 
        przyjazdowi Mieczysława ciocia 
        nie czyniła żadnych Lusi 
        wyrzutów, dzień ten przeszedł 
        spokojnie. Burzymowie późno 
        wyjechali. Biedne dziewczę w 
        swoim pokoiku oczekiwało długo 
        na przybycie cioci, ale burza 
        minęła. Następnych dni Lusia się 
        zamykała z bratem, miała go 
        ciągle przy sobie, chodziła z 
        nim do rodziców Adolfiny i 
        ciotka, chociaż się jej zbierało 
        na łajanie, nie miała zręczności 
        napaść bratanicy. Tymczasem 
        Mieczysław coraz mocniejsze 
        powziął postanowienie 
        wywiezienia siostry i 
        nierozstawania się z nią więcej. 
        Wieść o tym głucha doszła była 
        jakąś drogą do pani Babińskiej, 
        ale ta wprost jej wierzyć nie 
        chciała. Mieczysław zaś odkładał 
        oświadczenie o tym do chwili 
        wyjazdu. 
          Pomimo że przed Martynianem 
        nie widział potrzeby się z tym 
        zwierzać Mieczysław, on także 
        dostał języka. Wiadomość ta 
        przeraziła go, szukał 
        rozpaczliwych środków 






        zapobieżenia wyjazdowi Lusi, nie 
        znalazł żadnego. Pieszczoszek, 
        nie wiedząc, co począć i jak 
        radzić, nie mając, wodzony na 
        paskach, jak mówiła Adolfina, 
        najmniejszego doświadczenia 
        życia, jednego wieczora, bijąc 
        się z myślami, postanowił 
        zwierzyć się przed poczciwym 
        swym mentorem Paczoskim. 
          Paczoski, niezrównanej dobroci 
        bakałarz, siedział nad zwykłym 
        swym zatrudnieniem, wierszując 
        nieśmiertelny poemat 
        "Władysławiadę", gdy Martynian 
        wszedł nagle do jego pokoju. 
        Godzina i gwałtowne owo 
        wtargnięcie tak było niezwykłe, 
        iż Paczoski porwał się od 
        "Władysławiady" przestraszony. 
        Na licu mentora malowało się 
        zdziwienie i obawa. 
          - Co panu Martynianowi jest? 
          - Nic mi - zawołał, podając 
        rękę i siadając na bliskiej 
        kanapce, jedynak. - Posłuchaj, 
        mój dobry przyjacielu, bo mam 
        pana za mojego jedynego i 
        najlepszego przyjaciela. 
          Paczoski oburącz schwycił go 
        za rękę i odwracając się z 
        krzesłem, odparł: 
          - Ale możecie rachować na to, 
        żem wam całkiem oddany, mówcie 
        otwarcie. 
          - Nie śmiejcie się tylko ze 
        mnie. 
          - Znacie mnie, że się nigdy 
        nie śmieję, szanuję uczucia, 
        myśli, a nawet błędy i usterki 
        ludzkie. 
          - Panie Paczoski, panie 
        Paczoski... ja jestem 
        nieszczęśliwy... kocham się! 
          Stary guwerner, ręce 
        załamawszy, podskoczył aż z 
        podziwu i trwogi. 
          - Co pan mówisz! - krzyknął - 
        dwudziesty rok kończąc, kochać 
        się! na miłość Boga! a cóż to 
        pani powie, szanowna matka 
        pańska?
          - Matka moja wie o wszystkim. 
          Paczoski usta otworzył. 
          - Matka i ojciec są przeciwni, 






        zakazano mi, zagrożono, a 
        przecież, panie Paczoski, ja się 
        kocham. 
          Paczoski był do głębi 
        rozczulony wyznaniem i o włos 
        nie przyznał się, że on także 
        się kocha za późno i bez 
        nadziei. 
          - Ot żeś pan wpadł w matnię, 
        panie Martynianie - rzekł po 
        chwili patetycznie - a wiesz 
        pan, co to jest kochanie? wiesz 
        co miłość, o której Horacy 
        mówi... 
          - A! co mi tam Horacy - 
        przerwał Martynian - powiedz mi, 
        co ja mam począć.
          - Remedia amoris (łac. 
        lekarstwa na miłość) są różne, 
        bardzo różne - namyślając się 
        rzekł Paczoski - najlepsze pono 
        oddalenie się od przedmiotu. 
          - Ale ja właśnie umieram na tę 
        myśl, że przedmiot może się 
        oddalić. 
          - Któż jest przedmiotem? - 
        spytał nieśmiało pedagog, 
        obawiając się usłyszeć imię 
        Adolfiny. 
          - Moja kuzynka! któż by mógł 
        być inny? 
          Paczoski ruszył ramionami, 
        jakby na to nie miał nic do 
        odpowiedzenia. 
          - Za pozwoleniem - podchwycił 
        - ale dokądże się ona lub my 
        oddalamy? 
          - Słuchaj i nie wydawaj mnie - 
        szepnął Martynianek - brat ją 
        zabiera z sobą. Na to potrzeba 
        radzić lub... lub jeśli oni 
        wyjadą, ja... ja... ja nie wiem, 
        co pocznę, ja gotów jestem 
        spłatać jakie szaleństwo. 
          Paczoski się zląkł. - O! - 
        rzekł w duchu - w tym ci sekretu 
        nie dotrzymam i opowiem matce. 
          - Pan bo jesteś 
        rozgorączkowany - odezwał się po 
        chwili namysłu - ale posłuchaj 
        pan starego dobrego przyjaciela. 
        Szaleństwo, czyli też vulgo 
        (łac. zwyczajnie, pospolicie) 
        tak zwane głupstwo zrobić zawsze 
        czas. Trzeba wprzódy wszystkie 






        inne środki wyczerpać, to nie 
        ucieknie. Ja pana Martyniana tym 
        szczerzej kocham, iż go widzę w 
        tym położeniu, w jakim sam 
        nieraz byłem, jestem starszy i 
        doświadczeńszy. Miej pan 
        cierpliwość tylko, rodzice dadzą 
        się później przekonać i 
        zmiękczyć, trzeba czekać. 
          - Ale ona wyjedzie, ja jej 
        widzieć nie będę, tęsknota mnie 
        poźre. 
          - Poźre! tak, wyrażenie 
        poetyczne! - zawołał Paczoski - 
        ot, skąd się poezja bierze, 
        pierwszy raz z ust pańskich 
        słyszę poetyczne wyrażenie. Ale 
        ona nie poźre pana, czas jej 
        odbierze siły, figura 
        alegoryczna niezła. Trzeba 
        czekać i wytrwać w uczuciu. 
          - Tak, a ona tymczasem za mąż 
        pójdzie! - krzyknął Martynian. 
          - Nie - odparł Paczoski - o to 
        bądź spokojny, ubogie panny 
        teraz za mąż nie wychodzą, a 
        znowu pan jesteś taką świetną dla 
        niej partią. 
          - Ona mnie odtrąca. 
          Paczoski począł głową kiwać, 
        nie chciał powiedzieć, co 
        myślał. 
          - Jestem w rozpaczy - dodał 
        Martynian - jeśli brat ją stąd 
        wywiezie, ja... ja... umrę, ja 
        tego nie przeżyję!
          Stary pedagog, który nawykł 
        był wszystko brać na serio, 
        pobladł i przestraszył się. Nie 
        chcąc po sobie okazać trwogi, 
        powtórzył sobie w duchu: - O tym 
        muszę powiedzieć pani, to nic 
        nie pomoże. 
          Namyślił się nieco. Trzeba 
        było trochę balsamu nalać na 
        rany nieszczęśliwego jedynaka, 
        choćby dla ulgi chwilowej. 
          - Na miłość Bożą - rzekł - za 
        rękę go chwytając - nie oddawaj 
        się pan rozpaczy przedwczesnej. 
        Cierpliwości. O tym wyjeździe 
        plotą, ale na próżno, matka 
        pańska nie pozwoli. 
          - A! mnie się zdaje 
        przeciwnie. 






          - Panu się źle zdaje - 
        zapominając się dodał mentor - 
        panna Ludwika jest jej 
        potrzebna, bo na kogóż by 
        gderała?
          Ukąsił się w język, ale za 
        późno. 
          - Tak, tak - poprawił się - 
        bądź pan dobrej myśli. Jeśli 
        miłość pańska jest prawdziwą, 
        przełamie ona wszelkie 
        przeszkody i zwycięży, jeśli 
        jest tylko młodzieńczą fantazją, 
        wkrótce ustąpi miejsca innemu 
        uczuciu. Żadnego tylko 
        szaleństwa nie trzeba robić, bo 
        co raz spełnione, odwołać się 
        nie daje. Uspokój się pan, idź 
        spać, a wszystko będzie dobrze.
          Mówili jeszcze w ten sposób 
        przez czas jakiś, a Martynian, 
        któremu zwierzenie się ulgę 
        przyniosło, odszedł. Paczoski 
        byłby tego samego dnia pobiegł 
        z raportem, było już jednak 
        trochę za późno. Nazajutrz rano, 
        zobaczywszy, że pani Babińska 
        wyszła do ogrodu, pośpieszył za 
        nią. Była ona dla niego dosyć 
        względną i choć utrzymywała, iż 
        Paczoski ograniczonego był 
        umysłu, trzymała go przy synu, 
        znajdując, że płacił za to 
        sumiennością. 
          - Pani dobrodziejka raczy mi 
        przebaczyć - rzekł kłaniając się 
        nisko - iż może zakłócę jej 
        spokojność, lecz mając sobie 
        powierzoną opiekę nad synem 
        jaśnie wielmożnych państwa i 
        czując się w obowiązku czuwania 
        nad nim, nie odpowiedziałbym ich 
        zaufaniu we mnie położonemu, 
        gdybym przed panią zataił ważny 
        symptom, jaki dostrzegam w moim 
        ulubionym wychowańcu. 
          - Zmiłuj się, panie Paczoski, 
        prosto mów i wyraźnie, 
        przestraszasz mnie. 
          - Niech jaśnie wielmożna pani 
        oddali trwogę, to, co mam 
        zwierzyć macierzyńskiemu jej 
        sercu, nie powinno ani zadziwić, 
        ani przestraszać, jest bowiem 
        wynikłością zwykłą natury 






        ludzkiej. 
          - Ale cóż to jest? co to jest?
          - A! pani! Pan Martynian nieco 
        tylko przedwcześnie uległ prawu 
        natury i... i... zakochał się 
        gwałtownie. 
          Babińska machnęła ręką. 
          - Ale to głupstwo, ja o tym 
        wiem - rzekła - dziecko z niego. 
          - Jaśnie wielmożna pani, jak 
        widzę, lekceważy sobie to 
        uczucie, które właśnie w wieku 
        pana Martyniana bywa 
        najgwałtowniejszym. Pan 
        Martynian nie tylko że się 
        kocha, ale straszliwie szaleje. 
        Na samą wieść, iż przedmiot jego 
        miłości ma się oddalić, 
        oświadczył w rozpaczy, iż tego 
        nie przeżyje, że gotów jest 
        popełnić szeleństwo. 
          - A gdzie się ten przedmiot ma 
        oddalić? - spytała Babińska. 
          - Słyszał pan Martynian, iż 
        wyjeżdża z bratem. 
          - Najprzód to brednia, bo bez 
        mojego pozwolenia jej zabrać nie 
        może - spokojnie rzekła Babińska 
        - po wtóre, nie ma jej dokąd 
        zabrać, po trzecie, powiem panu 
        poufnie, że gdyby ją sobie 
        zabrał, wielki by mi spadł 
        ciężar z ramion. 
          - Ale pan Martynian! Pani 
        dobrodziejka sobie nie wyobraża, 
        to w istocie jest groźne. 
          - Sądzisz pan? 
          - Trwożę się. 
          - Radźmy więc. 
          - Jaśnie wielmożna pani - 
        przerwał Paczoski - jam się nie 
        zdał do rady, niech pani 
        rozkazuje. 
          Ciocia Babińska przeszła się 
        zamyślona po ścieżce parę razy. 
          - Jedź pan z Martyniankiem na 
        jaki miesiąc gdziekolwiek do 
        wód, dla obejrzenia jakiej 
        okolicy, gdziekolwiek bądź, 
        tymczasem albo ona wyjedzie, 
        albo on się rozerwie, zapomni, 
        uspokoi. 
          - Niech państwo obmyślą 
        podróż, jam gotów - rzekł 
        Paczoski - chociaż tego nie 






        kryję, że obawiam się o 
        młodzieńca i przerażam 
        odpowiedzialnością, jaka na 
        mnie spadnie. 
          - Waćpan te rzeczy bierzesz na 
        serio - odparła Babińska - 
        trzeba podziałać na niego, zająć 
        go, roztargnąć... to 
        dzieciństwo. 
          Spełniwszy, co za swój 
        obowiązek uważał, Paczoski 
        pokłonił się i odszedł. 
          - Starzy - zamruczał idąc - 
        nigdy młodości zrozumieć nie 
        potrafią, ot tak! Lekce sobie 
        ważą uczucia, rozpacze, 
        przywiązania, a potem... potem, 
        gdy się szaleństwo spełnia, 
        ratunek za późny. 
          Paczoski, choć sam szaleństwa 
        by nie był popełnił żadnego, 
        wierzył wszakże mocno, iż 
        Martynianek, co powiedział, 
        dotrzyma. Mocno go to 
        niepokoiło, jakie mianowicie 
        szaleństwo mógł popełnić pupil 
        jego. Przebiegał w myśli 
        wszystkie możliwe rodzaje 
        szaleństw, a nie mógł trafić na 
        żadne prawdopodobne. 
          - Spełniłem obowiązek, reszta 
        do mnie nie należy - rzekł i 
        wrócił do "Władysławiady", a 
        mianowicie do jednego jej 
        wiersza, który już po raz piąty 
        przerabiał, nie będąc z niego 
        zadowolonym. Wiersz ten brzmiał: 
          "Już słońce jasne blaski siało 
        na gór szczyty..." Powtórna 
        redakcja zdawała mu się lepszą: 
          "Już jasne blaski słońca 
        ozłacały szczyty..." Znajdował 
        nawet, iż, bl, sł, zł, brzmienia 
        szczęśliwie nagromadzone, 
        malowały fonetycznie czynność 
        samą światła, ale przyszły 
        namysły i wątpliwość. Paczoski 
        zmienił raz jeszcze:
          "Już gór szczyty słoneczne 
        oblewały blaski..." Wiersz miał 
        zakrój poważny i kroczył szeroko 
        jakoś a pięknie, utknął przecie 
        na rymie niewygodnym i poeta raz 
        jeszcze go przenicował: 
          "We mgłach spały doliny, a 






        słońce gór szczyty..." Byłoby to 
        dobrym, ale cała ekonomika 
        wierszy następujących 
        potrzebowała zmiany i Paczoski 
        został przy pierwszej formie, 
        acz słabość jej stosunkową 
        uznawał. 
          Mazał warianty "Władysławiady" 
        ani się domyślając, że w tejże 
        chwili scena ożywiona, a będąca 
        w związku z poprzedzającą 
        odegrywała się w pokoiku Ludwiki. 
          Ciocia Babińska, długo się 
        wstrzymując od wszelkiej 
        gderliwości, doświadczyła w 
        końcu ponurego 
        zniecierpliwienia, które się 
        zawsze rodzi, gdy człowiek 
        nałogowi jakiemu dogodzić nie 
        może. 
          Po rozmowie z Paczoskim 
        chodziła jeszcze po parku, a 
        rozmyślając, burzyła się 
        przeciwko niewdzięcznej 
        dziewczynie, przeciw synowi 
        nawet. Wzburzenie to po kilku 
        kwadransach doszło do takiej 
        fermentacji wewnętrznej, iż 
        ciocia Babińska, niedobrze 
        rozważywszy, co czyni, prawie 
        machinalnie, żywym krokiem 
        ruszyła ku mieszkaniu Lusi. 
          Nie znalazła w nim 
        Mieczysława, co jej było bardzo 
        na rękę, a po sposobie 
        wchodzenia i zamykania drzwi 
        sierota poznała, iż odwiedziny 
        te bez nieprzyjemnych jakichś 
        wyrzutów się nie obejdą. 
          Zdyszana szybkim pochodem, 
        rzuciła się pani Babińska na 
        sofę i obejrzała wkoło. Nie była 
        dosyć dawno w pokoiku Lusi, 
        dostrzegła łatwo, iż dziewczę, 
        jakby gotując się już do drogi, 
        szczupłe mienie swoje pozbierało 
        i powiązało. 
          - Przekonywam się - zawołała 
        ciotka marszcząc brwi - iż to, 
        co mi mówiono z boku, a czemu 
        wierzyć nie chciałam, jest 
        prawdą. Cóż to jest, waćpanna 
        się, widzę, wybierasz w jakąś 
        drogę, nie opowiedziawszy mnie 
        ani nikomu. A to ślicznie! to 






        pięknie! to nagroda za osiem lat 
        czułej opieki nad waćpanną. Cóż 
        to? czy tak tyrańsko 
        obchodziliśmy się z wami? czy 
        już na żadne zaufanie nie 
        zasługujemy? Co to za maniery? 
          - Przepraszam ciocię - 
        odezwała się Lucia - jestem pod 
        opieką brata, któremu mnie 
        ojciec powierzył, nie mam w tym 
        woli własnej, sądziłam, że brat 
        mój powie wujostwu, co zamierza 
        uczynić, jemu zostawiłam to.
          - Doskonale wiem, że waćpannie 
        na słówkach i wymówkach nie 
        zbywa - odparła Babińska - i że 
        ja nigdy nie mam w niczym racji. 
        Bardzo dobrze! Jak sobie 
        chcecie, to pewna, że ja 
        waćpanny wstrzymywać nie będę.
          Lusia milczała, była to jej 
        zwykła broń przeciwko gderaniu 
        ciotki. 
          - Jedź sobie waćpanna z Bogiem 
        - dodała - jedź, zostawisz mi 
        przez wdzięczność po sobie 
        pamiątkę. Zawróciłaś głowę 
        Martyniankowi, któremu by te 
        głupie miłostki na myśl nie 
        przyszły, gdyby go waćpanny 
        oczki nie wyzywały. W dodatku 
        zawdzięczamy jeszcze reputacją 
        tyranów nieznośnych, od których 
        uciekać potrzeba, bo z nimi 
        wytrwać nie można. Dziękuję. 
          - NIech ciocia wierzy, że i 
        ja, i Mieczysław za doznane od 
        nich łaski i przytułek dany 
        naszemu sieroctwu umiemy być 
        wdzięcznymi. Potwarzą jest, 
        jeśli kto inaczej o nas trzyma, 
        nikt z ust naszych nie posłyszał 
        nigdy, co by cioci uwłaczać 
        mogło. 
          - Czcze słowa! czcze słowa! - 
        przebąknęła Babińska - ale jak 
        sobie pościelecie, tak się i 
        wyśpicie. 
          Domawiała tych wyrazów, gdy 
        Mieczysław ukazał się w progu i 
        poznał po twarzy ciotki, po 
        zmieszaniu siostry, iż rozmowa 
        niemiłego przedmiotu dotknąć 
        musiała. Oburzało go to znęcanie 
        się nad siostrą. Postanowił w 






        jednej chwili gordyjskie te 
        węzły rozciąć otwartym 
        wypowiedzeniem swoich zamiarów. 
          - W samą porę przychodzisz - 
        odezwała się pani Babińska - 
        wytłumaczysz mi może, co to 
        znaczy, że bez mojej wiadomości 
        panna Ludwika, która jest pod 
        moją opieką, wybiera się z 
        mojego domu. 
          - Ciocia daruje - rzekł 
        Mieczysław. - Ludwika była pod 
        opieką cioci, gdy ja jej opieki 
        dać nie mogłem. Wiem o tym, ile 
        przykrości z tego powodu nieraz 
        miała i ciocia się z Lusią 
        porozumieć nie mogła. Pobyt tu 
        mojej siostry już z tego powodu 
        stał się niepodobieństwem, że na 
        nią sprowadza nieustanne 
        podejrzenia, że rodzi 
        nieukontentowania i zakłóca 
        spokój rodzeństwa. Jesteśmy 
        bardzo wdzięczni za łaski, ale 
        ich dłużej nadużywać nie 
        będziemy. Lusia pojedzie ze mną. 
          Ostatnie słowa wymówił z taką 
        stanowczością postanowienia 
        niezłomnego, że pani Babińska, 
        niezwykła ulegać niczyjej woli, 
        zarumieniła się z gniewu. 
          - A z Panem Bogiem! z Panem 
        Bogiem! - zawołała gwałtownie - 
        nie wstrzymuję, ruszajcie! Panna 
        Ludwika w istocie była dla mnie 
        od niejakiego czasu nieustannych 
        przykrości powodem, przez 
        postępowanie swoje. Rada będę 
        pozbyć się odpowiedzialności i 
        kłopotu! z Panem Bogiem! z Panem 
        Bogiem! 
          Mieczysław się zaczerwienił, 
        ale wstrzymał od odpowiedzi i 
        rzekł spokojnie do Ludwiki: 
          - Przygotujże się, proszę, do 
        drogi, idę po konie, wyjeżdżamy 
        natychmiast. 
          To mówiąc, rękę już położył na 
        klamce i chciał wychodzić, gdy 
        ciotka nagle porywczości się 
        swojej przelękła. 
          - Przecież was nie wypędzamy - 
        dodała. 
          - My i tak powinniśmy byli 
        wyjechać - rzekł grzecznie 






        bardzo Mieczysław - nie śmiałem 
        tylko oznajmić państwu 
        dobrodziejom, ale gdy raz 
        mogliśmy się szczerze rozmówić 
        i rzecz jest skończona, nie mamy 
        czasu do stracenia. 
          Mieczysław wyszedł. Lusia 
        milcząco, machinalnie poczęła 
        szybko zbierać odrobinę tych 
        rzeczy, do których własności 
        przyznać się mogła. Babińska 
        patrzyła zmieszana, nie mówiąc 
        już ani słowa. 
          Wszystko to odbyło się tak 
        jakoś nagle, tak 
        niespodziewanie, w sposób tak 
        przykry, iż sama nie wiedziała, 
        co z tym począć - czuła, iż to 
        miało pozór wypędzenia; nie 
        odzywając się już, wstała, 
        wyszła trzaskając drzwiami i 
        pośpieszyła szukać męża. Ten 
        stał z Mieczysławem, który go w 
        rękę całował, a on mu czule 
        głowę ściskał i łzy miał na 
        oczach. Pożegnał go był właśnie 
        wychowaniec, a Babiński, widząc, 
        że żona życzyć sobie musi 
        pozbycia pupilów, wcale się 
        odjazdowi nie sprzeciwił. 
        Mieczysław odchodził, gdy 
        Babińska nadeszła gniewna i 
        zaperzona. 
          - A co? a co? - zawołała - nie 
        mówiłam... teraz, kiedy się bez 
        nas obejść mogą, wynoszą się, 
        nie powiedziawszy Bóg zapłać, 
        nie oznajmiwszy, i będą nas 
        obgadywać jeszcze za naszę 
        litość nad sobą. 
          - Ale, kochasiu, wszakże samaś 
        tego sobie życzyła - rzekł mąż 
        powoli. 
          - Życzyłam! życzyłam sobie ich 
        wypędzić - zawołała Babińska - 
        ale nie, żeby oni szli sobie 
        samowolnie, kiedy im się podoba. 
        Jeszcze waćpan za to, cośmy od 
        nich niewdzięczności doznali, 
        pocałowałeś w głowę tego 
        bałwana.
          - Ja jego w głowę, powiadasz, 
        kochasiu? pocałowałem? - zapytał 
        Babiński - dalipan, nie wiem. To 
        mi się tak chyba wyrwało 






        niechcący, bo ja jestem 
        naturalista - dodał Babiński. 
          Niewłaściwe użycie wyrazu tego 
        "naturalista" zamiast dziecię 
        natury właściwym było 
        Babińskiemu, który inaczej się 
        tłumaczyć nie umiał nigdy z 
        niczego, tylko, że był sobie 
        prosty naturalista.
          Żona popatrzyła nań, ruszyła 
        ramionami, splunęła i odeszła. 
          Czy kto pode drzwiami słuchał 
        rozmowy w pokoju Lusi, czy innym 
        jakim sposobem wiadomość o 
        wyjeździe Mieczysława z siostrą 
        rozeszła się po dworze - to 
        pewna, że w kwadrans wiedzieli o 
        tym wszyscy i że nadzwyczajną 
        wywołała sensacją. Paczoski 
        jeszcze przemieniał swój wiersz 
        z "Władysławiady", nie mogąc 
        dojść do szczęśliwszego 
        wyrażenia i rymu, gdy 
        Martynianek wpadł doń, łamiąc 
        ręce i wołając: 
          - Stało się!
          - Co się stało? 
          - Oni jadą! 
          - Kto? oni, kto? 
          - Mieczysław i Lusia. Nie 
        wiem, co przyśpieszyło ich 
        wyjazd, to pewna, że Mieczysław 
        jeszcze wczoraj nie miał zamiaru 
        tak prędko stąd wyruszyć. Nagle 
        piorun padł i zburzył szczęście 
        moje. 
          To mówiąc, rzucił się na 
        kanapę tuląc twarz w dłoniach. 
        Mentor pośpieszył doń z 
        pociechą. Po chwili Martynian 
        się zerwał jak oparzony i 
        wybiegł, a Paczoski, nie mając 
        nawet czasu skryć rękopismu 
        "Władysławiady", który zawsze 
        pod klucz zamykał, wyleciał za 
        nim, obawiając się jakiego 
        nieszczęścia. Uspokoił się 
        dopiero, ujrzawszy go 
        wpadającego do pokoju matki, i 
        od progu do "Władysławiady" 
        powrócił. Zobaczywszy syna, pani 
        Babińska przestraszyła się 
        wyrazu zbladłej jego twarzy. W 
        istocie biedny jedynak cierpiał, 
        a boleść ta malowała się bardzo 






        dobitnie w zmienionych rysach i 
        obłąkanym wejrzeniu.
          - Co ci jest? - zawołała 
        matka. 
          - Oni wyjeżdżają - rzekł 
        Martynian. 
          - Przecież ich prosić nie 
        będziemy, żeby zostać raczyli - 
        odezwała się matka - z Panem 
        Bogiem, niech ruszają na cztery 
        wiatry, raz będzie spokój w 
        domu. 
          - Mamo... mamo...
          Ale Babińska była gniewna. 
          - Cicho - odparła tupiąc nogą 
        - nie chcę słuchać tych 
        banialuków, proszę mi się nie 
        mieszać do tego, co do ciebie 
        nie należy, i wracać do 
        Paczoskiego natychmiast! 
          Martynian, który nigdy jeszcze 
        tak stanowczego i niczym nie 
        złagodzonego rozkazu nie 
        słyszał, osłupiał, łzy mu się 
        zakręciły w oczach, zamilkł i 
        zawahał się, postąpił ku drzwiom 
        i wyszedł. 
          Ale wyszedł z mocnym 
        postanowieniem udania się do 
        pokoju Lusi, aby ją pożegnać, a 
        potem miał się namyśleć, co mu 
        wypadnie uczynić. Zbiegł szybko 
        ze wschodów i wtargnął jak burza 
        do spokojnego pokoiku, do 
        którego dotąd wstęp mu był 
        wzbroniony. 
          Lusia żywo zawiązywała swe 
        rzeczy. Mieczysław stał przy 
        niej. Martynian rzucił mu się na 
        szyję, prawie płacząc. 
          - Mój drogi - zawołał - 
        darujcie mi, przebaczcie... 
        wszedłem tu gwałtem, ale nie 
        wiem sam, co czynię. Czy 
        jedziecie! panno Ludwiko, 
        kuzynko, ty nas opuszczasz... 
        Może z gniewem i żalem do nas, 
        do mnie. 
          - Panie Martynianie - śmiało 
        podchodząc ku niemu i podając mu 
        rękę zawołała Lusia - Bóg widzi, 
        nie tylko żalu nie mam do was, 
        ale za wasze dobre dla mnie 
        serce zachowam wam czułą 
        wdzięczność i pamięć - jej łzy 






        się zakręciły w oczach. - Nie 
        wstrzymuj nas pan - rzekła - 
        musimy jechać, byliśmy tu 
        ciężarem, zawadą, niepokojem... 
        Jedziemy w świat sami, ale wierz 
        mi pan, żadne, nawet pobieżne 
        wejrzenie litościwe nie wyjdzie 
        z naszej pamięci. A kiedyś... 
        kiedyś zobaczymy się może. 
          Spojrzała na niego wdzięcznie. 
        Martynian pomyślał, że jutro, 
        jutro już tego jasnego oczów jej 
        promienia nie zobaczy, i jak 
        dziecku łzy mu wytrysły z 
        powiek. 
          - A! kuzynko - zawołał - wy, 
        wyjeżdżając, odzyskujecie 
        swobodę, wy po nas nie będziecie 
        tęsknić, alem ja nawykł do 
        ciebie, do Micia jak do 
        rodzeństwa, jam się wychował z 
        wami, ja was kocham, a ja 
        zostaję sam, sam! 
          - Kochany Martynianie - 
        przerwał Mieczysław - masz dom, 
        rodziców przywiązanych, masz 
        jasną przyszłość przed sobą, my 
        idziemy w świat sami, sieroty, 
        bez opieki, a jednak nie 
        rozpaczamy. Dzięki wam 
        przebyliśmy spokojnie lata 
        najtrudniejsze sieroctwa, 
        jedziemy z wdzięcznością w 
        sercu. 
          - A! z goryczą! z goryczą! - 
        zawołał Martynian - kuzynko... 
        błagam, przebacz nam, matce, 
        wszystkim. 
          - Na Boga, cóż ja mam wam 
        przebaczyć! - żywo wtrąciła 
        Lusia - jestem wam tylko 
        wdzięczną. 
          Chwili nie było do stracenia, 
        wzrok Mieczysława naglił, 
        wszystko było upakowane. 
        Orchowska znosiła swoje węzełki 
        pośpiesznie, bo i ona jechała z 
        nimi, konie najęte stały 
        zaprzężone, wyszli, aby raz 
        jeszcze państwa Babińskich 
        pożegnać. 
          Ciotka gniewała się jeszcze, 
        stary mruczał, nie śmiejąc 
        czynić żonie wymówek, lecz 
        prawie się na nią gniewał za 






        porywczość. Pożegnanie było 
        bardzo krótkie i chłodne. 
        Babiński przeprowadził ich do 
        ganku. Jedynak szedł tragicznie 
        jakoś za Lusią. W ganku cała 
        służba, wszystko, co żyło, 
        czekało na sieroty, aby je raz 
        jeszcze zobaczyć i na drogę 
        pobłogosławić. Wielu łzy się w 
        oczach kręciły, uroczyste 
        milczenie jakieś przykre, 
        wymuszone towarzyszyło cichym 
        uściskom i mnogim krzyżykom. 
        Wszyscy po trosze gniewali się 
        na panią, czując, że ona była 
        przyczyną odjazdu tak śpiesznego 
        dzieci. Paczoski z piórem za 
        uchem doszedł aż do bryki, żeby 
        pannę Ludwikę w rękę pocałować. 
        Nareszcie konie ruszyły. 
        Martynian stał, patrzył i już 
        się wszyscy powoli 
        porozchodzili, gdy baczny 
        Paczoski, który ciągle go 
        pilnował, z lekka go ujął za 
        suknią. 
          - Chodź pan - szepnął mu - 
        należy wszelką boleść znosić po 
        męsku. Te czułości zbytnie nie 
        przystoją mężczyźnie. Przecież 
        pan wiesz, ludzie się spotykają 
        na świecie. Toż nie wiekuiste 
        rozstanie. Chodź pan, chodź. Ten 
        vulgus (łac. gmin, pospólstwo) 
        gotów się jeszcze śmiać z pana. 
        Nie wypada... ale chodź pan. 
          Ledwie potrafił go jakoś 
        odciągnąć. Martynian poszedł na 
        górę, padł na kanapę, do stołu 
        odmówił przyjścia, jeść nie 
        chciał, a że matka się tym 
        skruszyć nie dała, musiał po raz 
        pierwszy milcząco i skrycie 
        boleć, sam w sobie szukając rady 
        i lekarstwa. 
          Paczoski, nierychło wróciwszy 
        do "Władysławiady", wieczorem 
        dopiero urodził nareszcie 
        wiersz, który w ostatniej 
        redakcji poematu dla przyszłych 
        wieków pozostał: 
          "Spały we mgłach doliny, 
        złociły się szczyty..."
          W kilka miesięcy potem ciocia 
        Babińska pocieszyła się dopiero, 






        iż jedynakowi nic się nie 
        stanie. Zrazu chorował, był 
        smutny, nadzwyczaj milczący. 
        Paczoski mówił po cichu, że do 
        wszystkiego gust stracił i 
        czytał tylko Schillera, a co 
        najgorzej, iż się wkochał w 
        "Rozbójników". Paczoskiemu 
        bardzo się to nie podobało. Lecz 
        po upływie pewnego czasu 
        groźniejsze symptomata choroby 
        ustąpiły, przyszła rezygnacja, 
        zostało milczenie i cichy 
        smutek. Martynian grał i czytał 
        wiele, a potem nagle i nie 
        wiedzieć z jakiego powodu, on, 
        co bardzo rzadko wprzódy dawał 
        się namówić, by pojechać w 
        sąsiedztwo, jeździł raz po razu. 
        Trzy razy odwiedził państwa 
        Burzymów. Państwo Burzymowie, a 
        raczej Adolfina z macochą 
        właśnie były powróciły z podróży 
        do Wilna. Mówiono po cichu, iż 
        prezesówna zapewne wkrótce za 
        mąż wyjdzie, bo coś na kształt 
        wyprawy w domu przygotowywano. 
        Nie było w tym prawdy, tylko 
        tyle, że gorliwa i gospodarna 
        macocha zawczasu, na wszelki 
        wypadek, po troszę robiła 
        wyprawę, nie chcąc, by ją jaka 
        niespodzianka zaskoczyła. 
        Śliczne oczy niebieskie 
        prezesównej i mnogi orszak 
        wielbicieli, którzy ciągle 
        przybywali, niespodziankę by 
        czyniły bardzo spodziewaną. Pani 
        prezesowa pojechała do Wilna, 
        zabawiła tam parę tygodni i 
        wróciła z tłumokami pełnymi 
        bielizny i różnych pięknych 
        rzeczy. 
          Wieść o podróży do miasta, w 
        którym Mieczysław z siostrą 
        przebywał, pobudziła Martyniana 
        do odwiedzenia Burzymów. 
        Miarkował, iż przyjaciółka Lusi 
        musiała się z nią widzieć, 
        musiała wiedzieć, co się z nią 
        działo. A że biedny chłopak nie 
        tylko miłości swej się nie 
        pozbył, ale się w niej rozmarzył 
        jeszcze bardziej, chciał choć 
        słowo posłyszeć o Ludwice. 






        Nadzieja go nie omyliła. Bardzo 
        trafnie postąpił, iż wziął z 
        sobą Paczoskiego, który teraz 
        nie zawsze już z nim jeździł. 
        Paczoski bowiem zajął rozmową 
        oboje państwa Burzymów, a 
        Martynian miał czas zręcznie 
        rozmówić się z Adolfiną. 
          - Przeczułeś pan zapewne, że 
        ja mu ukłony przywożę - odezwała 
        się, uśmiechając do biednego 
        chłopca, który nie wiedział, jak 
        przystąpić do rzeczy. 
          - Od kogo? - spytał nieśmiało. 
          - A od kogoż by, od 
        Mieczysława - dodała żartobliwie 
        - od nikogo więcej. 
          Uśmieszek jej dowodził 
        przecież, że może miała więcej 
        jednym do oddania ukłonem. 
          - Pani ich widziała? 
          - A jakże, widywałam ich co 
        dnia - poczęła piękna panna 
        wlepiając w niego oczy, które 
        zdawały się badać biednego 
        chłopca. - Chcesz pan, ażebym mu 
        opowiedziała, jak się urządzili, 
        nieprawdaż?
          - Jeśli pani łaskawa. 
          - O! byłam pewną, że teraz pan 
        do nas przyjedziesz, nie dla 
        mnie, ale dla dostania języka, 
        jak to dawniej mówiono. Ja też 
        gorzałam z niecierpliwości, żeby 
        ich gospodarstwo zobaczyć. 
        Wprawdzie miewałam listy od 
        Lusi, ale co się tam z tych 
        listów dowiedzieć można. Miałam 
        adres i jak tylko stanęliśmy w 
        Wilnie, zabrałam swoję 
        Burakowską z sobą, siadłam do 
        dorożki i co najprędzej na 
        Franciszkańską ulicę. Wystaw pan 
        sobie, kamienica ogromna, 
        podwórze smutne, zawalone, a 
        oni, a oni na trzecim piętrze od 
        dziedzińca... a wschody... 
        drabina, okropność! Na łzy mi 
        się, wchodząc, zbierało. Było to 
        wieczór, drzwi mi otworzyła 
        Orchowska, przypatrywała się 
        długo, nim poznała, nareszcie 
        krzyknęła: - Matko Boska! 
        Jezusie Nazareński! - i Lusia 
        nadbiegła. Nie poznałbyś pan 






        Lusi, bo jeszcze, zdaje się, 
        wyrosła... a! i jeszcze 
        wypiękniała! Bledsza jest może 
        trochę, oczy nad robotą 
        zmęczone... Rzuciłyśmy się sobie 
        w objęcia i popłakały, jak 
        należało. Brata nie było, gdzieś 
        w klinice miał dyżur. Dwa 
        pokoiki szczupłe i alkówka. 
        Ubogo koło nich bardzo, ale tam 
        w tych izdebkach czysto i 
        ślicznie. W saloniku, bo jest 
        niby salonik, Lusia ma 
        fortepianik, klepadełko, a! 
        szkaradne... U okna krosienka. 
        Pokoju pana doktora nie 
        widziałam. Wiesz pan, przebyłam 
        tam z nimi niejedną godzinę i 
        pozostało mi o nich wspomnienie, 
        które budzi uwielbienie dla 
        obojga. Tak ślicznie umieją 
        znosić to święte ubóstwo swoje. 
          - Ale, pani, ubóstwo... ja nie 
        rozumiem - przerwał Martynian 
        wzruszony - wszakżebyśmy im 
        mogli pomóc, a jeśli Micio daru 
        przyjąć nie może, wszakby mu nie 
        uwłaczała... pożyczka... 
          - Widzisz pan, Micio jest 
        hardy - odezwała się Adolfina, a 
        oczy jej niebieskie blaskiem 
        nowym zajaśniały. - Micio, chcę 
        mówić, pan Mieczysław, chce 
        wszystko być winien tylko sobie.
          - Tak, to mu wolno, ale dla 
        tej fantazji kazać siostrze się 
        męczyć... 
          - Ale ona jest szczęśliwa! - 
        przerwała Adolfina - kocha 
        brata, a ma toż samo, co on, 
        uczucie i wolę niezłomną. 
          - I z czegóż, jakim sposobem - 
        szepnął nieśmiało Martynian - 
        jakże oni mogą... 
          - Pan Mieczysław ma lekcje, 
        ma nawet już podobno trochę 
        praktyki, profesorowie go 
        protegują. Lusia uczy na pensji 
        panienki, a wieczorami szyje. 
          - I to im wystarcza? - zapytał 
        jedynak. 
          - Wystarcza na życie ubogie - 
        mówiła dalej Adolfina. - 
        Orchowska się bardzo postarzała. 
        Lusia chodzi sama na targ, no i, 






        mam to panu powiedzieć, 
        najczęściej gotuje sama. 
          Martynian wstał załamując 
        dłonie. 
          - Sama gotuje! a też śliczne 
        ręce? 
          Adolfina zaczęła się śmiać 
        niezmiernie. 
          - W rękawiczkach - dodała 
        uspokajając go - nic a nic 
        śliczne ręce nie straciły. Byłam 
        u niej parę razy na obiedzie, a 
        nawet pomagałam do gotowania, co 
        mnie bardzo bawiło, ale 
        przyznam się panu, że na co 
        dzień dosyć to smutna robota. 
        Byłeś pan kiedy w kuchni? nie? 
        Okrutnie gorąco, czasem dymi, a 
        gdy się obiad nareszcie zgotuje, 
        już się go jeść odechce, tyle 
        się go napatrzy i nawącha. 
          Martynianek westchnął. 
          - Widzisz pan, z tym wszystkim 
        jednak - kończyła piękna panna - 
        można być szczęśliwym. Lusia 
        chodzi w perkalowej sukience, 
        Mieczysław wyrzekł się cygara, 
        czasem Lusia sobie sama wodę 
        przynosi, a jednak wszyscy ich 
        szanują i... ale tego panu nie 
        powiem... 
          - A! pani nie będziesz tak 
        okrutną.
          - Losy i przygody Lusi pana 
        obchodzić nie powinny - dodała 
        znowu żartobliwie - ja wiem, że 
        panu głównie idzie o 
        Mieczysława, którego jesteś 
        przyjacielem, a to się jego nie 
        tyczy. 
          - Ale mnie również obchodzi 
        kuzynka! - podchwycił Martynian. 
          - O nią się nie ma co 
        troszczyć - złośliwie kończyła 
        Adolfina. - Nie masz pan 
        wyobrażenia, jakie robi furore 
        między młodzieżą. Pod pozorem 
        odwiedzania Mieczysława zbiegają 
        się tłumy, aby na nią choć 
        popatrzeć. Dwóch czy trzech 
        profesorów rozkochanych 
        śmiertelnie i tylko co nie 
        widać, jak za mąż wyjdzie, nawet 
        może bardzo świetnie! 
          - Ale to nie może być! to nie 






        może być! - porywając się z 
        krzesła zawołał Martynian - ona 
        jest świetniejszego losu godna. 
          - Jak to świetniejszego - 
        przerwała Adolfina - alboż pan 
        wiesz, kto się o nią stara? 
        Mówią, że syn marszałka 
        gubernialnego, młodzieniec, 
        który ma odziedziczyć ogromne 
        ojca majątki i znaczenie, kocha 
        się w niej zapamiętale. 
          Spojrzała na niego mówiąc i 
        żal się jej zrobiło chłopca, 
        który nie mogąc słowa z siebie 
        dobyć, siedział blady i darł 
        rękawiczkę. 
          Nazajutrz Martynianowi nie 
        wypadało jechać znowu, w parę 
        dni jednak znalazł jakiś drobny 
        powód i pośpieszył do Burzymów. 
        Tego samego rodzaju rozmowa 
        zatrzymała go przez godzinę. Po 
        trzecich odwiedzinach już 
        niespokojna, coś przeczuwając, 
        popłynęła sama pani Babińska. 
        Obawiała się, aby prezesówna nie 
        zbałamuciła jej syna. 
          Przyjęto panią Babińską 
        opowiadaniami o podróży, a po 
        chwili Adolfina umyślnie 
        naprowadziła rozmowę na 
        Ordęskich. 
          - Niewątpliwie pani będzie 
        ciekawą dowiedzieć się, co się z 
        jej pupilami dzieje? 
          Ciocia mruknęła coś 
        niewyraźnego. 
          Żywo chwyciwszy za słowo, 
        panna prezesówna poczęła malować 
        w najżywszych barwach szczęśliwe 
        losy brata i siostry. 
          - Co najdziwniejsza - dodała - 
        że Lusia nadzwyczajne ma tam 
        powodzenie i że prawdopodobnie 
        świetną zrobi partią. Stara się 
        o nią bogaty chłopak, ślicznie 
        wychowany, jedynak, któremu 
        rodzice się nie oprą, bo kto 
        poznał Lusię, ten ją uzna godną 
        najświetniejszego losu. 
          - Przyznam się pannie 
        Adolfinie - odparła z przekąsem 
        Babińska - że temu niezupełnie 
        wierzę, co tam pani opowiadano. 
        Tak to sobie ludzie plotą, ale 






        to nie są czasy, gdy królewicze 
        żenili się z pasterkami, a 
        pastuchów zaślubiały królewny. 
          - Przekonasz się pani, iż się 
        cuda dzieją - dodała sama 
        prezesowa - gdy posłyszysz, że 
        Lusia jest panią marszałkową, i 
        gdy tu do nas sześciokonną 
        karetą zajedzie. 
          Babińska przygryzła wargi. 
          - A, zobaczymy, zobaczymy - 
        mruknęła cicho - życzę jej z 
        serca, aby się to spełniło, bo 
        inaczej mogą z głodu poumierać. 
        Mnie mówiono, że prawie o 
        chlebie i wodzie żyć muszą. 
          - Bardzo ubogo, to prawda - 
        potwierdziła prezesowa - 
        przecież jeszcze nie o samym 
        chlebie. Byłyśmy tam z Adolfiną 
        parę razy... 
          Zaczęto mówić o czym innym, a 
        ciocia Babińska widocznie 
        unikała już pytania o podróży, 
        będąc nieprzyjemnie podraźnioną 
        wiadomościami o Ordęskich. 
        Bytność też ta wytłumaczyła jej 
        w części kilkakroć ponawiane 
        odwiedziny syna u Burzymów. 
        Uspokoiło ją to co do Adolfiny, 
        ale dało do myślenia wielce, że 
        przywiązanie do kuzynki było tak 
        uparte. 
          Z Martyniankiem też, im był 
        starszy, szło w domu trudniej i 
        matka kłopotała się wielce - z 
        domu go wypuścić nie chciała, 
        guwerner, choćby z tytułem 
        przyjaciela, stawał się 
        śmiesznym, chłopca wiecznie na 
        pasku trzymać nie było podobna, 
        dać mu swobodę zupełną zdało się 
        niebezpiecznie, szczególniej po 
        tak długiej niewoli. 
          Kilka razy Babińska chciała 
        się o tym rozmówić z mężem, ale 
        stary, który od czasu  
        wyjazdu nagłego Lusi i Micia był 
        bardzo posępny i milczący, 
        ruszał tylko ramionami i nic nie 
        odpowiadał. 
          Z dnia na dzień Martynian też 
        smutniejszym się okazywał, więcej 
        znudzonym i do niczego nie miał 
        smaku. Po całych dniach siadywał 






        na kanapie w swoim pokoju i 
        poczciwemu Paczoskiemu nawet 
        rozchmurzyć się nie dawał. 
        Trzeba coś było radzić. Doktor 
        nadworny na zapytanie cioci 
        Babińskiej oświadczył, że to 
        jest zwykła melancholia 
        młodzieńcza, napadająca 
        dorastających, a która z czasem 
        sama przejść musi. 
          Był to stary przyjaciel domu, 
        który z powagą lekarza mógł 
        więcej prawdy powiedzieć pani 
        Babińskiej niż kto inny, od 
        niego bowiem wszystko dosyć 
        łagodnie przyjmowała. W tych 
        dniach właśnie przybył ze swoją 
        miesięczną wizytą do Nowego 
        Babina. Przyjmowali go obfitym 
        śniadaniem z rybami państwo 
        Babińscy, bo wiedzieli, że jeść 
        i pić bardzo lubił. 
          Gdy już czarna kawa była na 
        stole, ciocia Babińska 
        przysunęła się do niego. 
          - Kochany konsyliarzu - rzekła 
        - tyś człowiek doświadczony, 
        znasz naturę ludzką, 
        potrzebujemy twej rady. Wiesz, 
        że nasz chłopiec jedynak, to oko 
        w głowie, to skarb cały nasz. 
        Udało mi się go wychować 
        niezgorzej, mogę powiedzieć, że 
        wcale na niepospolitego 
        ukształcił się człowieka. Cóż z 
        tego, oto go napadły nudy, 
        melancholia, o której ci 
        wspominałam, chłopiec mi w 
        oczach mizernieje i przepada. Co 
        tu robić? Co z nim począć?
          - Pani dobrodziejko - odparł 
        konsyliarz - jako lekarz i jako 
        przyjaciel to tylko pani 
        powiedzieć mogę, że zbyt 
        troskliwie chuchane rośliny 
        najczęściej żółkną i mizernieją. 
        Chłopiec ma lat z górą 
        dwadzieścia, a trzymacie go jak 
        czternastoletniego w domu, z 
        guwernerem. Jemu trzeba swobody, 
        trzeba łamania się z życiem, 
        trzeba walki, wrażeń, a choćby i 
        wyszaleć się nieco. 
          - A! niech Pan Bóg broni! - 
        przerwała Babińska. - To mi 






        śliczny ten wasz system... 
        puścić, żeby się wyszumiał! 
        Zapewne... zdrowie straci, 
        wpadnie w złe towarzystwo. 
          - To mu państwo dajcie 
        zajęcie. 
          - Jakie? 
          - Alboż ja wiem? Niech 
        gospodaruje, niech podróżuje, 
        niech zostanie niedopieczonym 
        literatem... zawsze to lepiej, 
        niż nie robić nic i mrzeć z 
        nudów. 
          - A ja mówię, kochasiu - 
        odezwał się nareszcie Babiński - 
        niech tak idzie, jak u nas w 
        kraju obyczaj. Dać mu wioskę, 
        niech gospodaruje. Będzie źle, 
        no toż przez to nie zginiemy, 
        ale się tym ożywi. 
          - Za oczyma! - zawołała matka. 
          - Ale go pani tak wiecznie 
        przy sobie trzymać nie możesz... 
        do ożenienia nie pora. 
          - A! niech Bóg broni! - 
        przerwała matka. 
          - Rada pana dobrodzieja zdaje 
        mi się najskuteczniejszą i 
        najlepszą, dać mu wioskę pod 
        bokiem, niech gospodaruje. 
          Babiński głową potakiwał. 
          - A co? kochasiu, a co? nie 
        mówiłem? doktor, rozumny 
        człowiek, powiada toż samo, co 
        ja. 
          Babińska zamilkła, w 
        ostateczności wolała już to 
        gospodarstwo niż co innego. 
          Tegoż samego dnia postanowiono 
        Zanokcice oddać w zarząd 
        Martynianowi. 
          Był w nich stary dwór, na 
        wszelki przypadek utrzymywany 
        porządnie. 
          Z pewną uroczystością pani 
        Babińska posłała po syna i razem 
        z mężem oświadczyła mu, iż czas 
        emancypacji dlań nadszedł, że 
        należało, aby wszedł w życie 
        czynne, i że na próbę chcą mu 
        dać Zanokcice, radząc, aby 
        początkowo dla towarzystwa, rady 
        i pomocy zatrzymał jaki rok w 
        domu poczciwego Paczoskiego. 
        Martynian oświadczenie to 






        przyjął dosyć zimno, 
        podziękował, zażądał od ojca 
        informacji i  po niezmiernie 
        długim wyborze, z arkuszową 
        notatką matki, z 
        błogosławieństwem ponownym ojca 
        do nowej rezydencji wyjechał. 
        Wybrano może dlatego tę wieś, iż 
        w sąsiedztwie jej bliskim wcale 
        panien na wydaniu nie było. 
          Gdy tu z pieszczoszkiem nie 
        wiedzą, co zrobić, aby z 
        ziewania nie chorował, a z nudy 
        nie umarł, w Wilnie płynie życie 
        sierotom tak prawie, jak nam je 
        panna Adolfina odmalowała. 
        Między skreślonym przez nią 
        obrazem a rzeczywistością była 
        jednak różnica. Ani Mieczysław, 
        ani Lusia nie odkryli przed 
        przyjaciółką całego ubóstwa 
        swojego, wszystkich swych 
        utrapień i niepokojów. 
        Mieczysław i przez dumę, i przez 
        jakieś uczucie wstydu 
        niewytłumaczonego nie chciał 
        przed Adolfiną spowiadać się z 
        niedostatku. Lusia jak on 
        obawiała się, ażeby mówiąc o nim, 
        nie wyciągnęła mimowolnie na 
        upokarzające ich ofiary pomocy, 
        której by przyjąć nie mogła. 
        Zakryli więc oboje część prawdy, 
        odsłaniając to tylko, czego 
        utaić nie było podobna. .nv
          Część pierwsza (c.d.)
        
          W istocie życie dwojga tych 
        sierot ciężkimi okupione było 
        prywacjami. Siostra ponosiła je 
        dla brata, brat czynił dla 
        siostry ochotnym sercem. Oboje 
        mieli nadzieję, że gdy Micio 
        skończy medycynę, gdy dostanie 
        miejsce, wszystko to się sowicie 
        wynagrodzi, ale tych lat parę 
        potrzeba było przeżyć 
        jakkolwiek, byle wyżyć i 
        dotrwać. 
          Pomimo iż żyli w kątku, 
        ustronnie i niechętnie robili 
        nowe znajomości, same im one się 
        nastręczały. Przybycie Adolfiny 
        z prezesową do Wilna, gdzie 
        rodzina Burzymów miała dawne i 






        wielkie stosunki, rozszerzyło 
        przypadkiem koło tych ciążących 
        znajomości i stosunków, które 
        czas zabierały i wyciągały na 
        wydatki. U prezesowej będąc 
        kilka razy, Mieczysław i Lusia 
        spotkali się tam z różnymi 
        panami i paniami, którym 
        prezentować się musieli. 
        Prezesowa tyle o obojgu mówiła 
        dobrego, iż zachęciła swych 
        znajomych do zbliżenia się ku 
        sierotom. Przy tym Lusia się 
        podobała wszystkim i swą 
        pięknością, i wykształceniem, i 
        wdziękiem, Mieczysław powagą i 
        rozumem, któremu młodzieńczego 
        uroku nie brakło, słowem, obcy 
        ich pokochali. A czasem taka 
        miłość nawet bywa dla ubogich 
        ciężarem. Lusia w odwiedziny 
        sama iść nie mogła. Mieczysław, 
        zajęty nauką, nie miał czasu, 
        tego bogatsi i nie mający zajęć 
        koniecznych zrozumieć nie mogli. 
        Stosunków, które tyle w świecie 
        znaczą, wyrzekać się znowu 
        całkiem było niepodobieństwem. 
        Dwa domy szczególniej zyskali 
        sobie Ordęscy w czasie pobytu 
        Burzymów w Wilnie. Jeden z nich 
        był średniego wieku wdowy, 
        przyjaciółki prezesowej, bogatej 
        pani marszałkowej Zawadowskiej z 
        jakichś hrabiów N. rodem. Była 
        to kobieta, jak mówiono, mimo 
        wielkiej zamożności i zupełnej 
        swobody, jakiej teraz używała, 
        bardzo nieszczęśliwa. Piękna, 
        majestatycznej postawy, 
        utalentowana, miła, rozumna, za 
        młodu bardzo wydaną została za 
        wiele starszego od siebie 
        człowieka, który jej życie 
        zatruł. Przeżyła z nim 
        najpiękniejsze lata młodości, 
        męcząc się pod żelaznym jego 
        despotyzmem, który ją złamał i 
        zniechęcił do życia. Po jego 
        śmierci postanowiła, choć 
        bezdzietna, nigdy już nie 
        wychodzić za mąż. Mieszkała w 
        mieście, przyjmowała małe osób 
        grono, czytała wiele, grała 
        trochę i utworzyła sobie byt 






        znośny, nad który już nie 
        pragnęła więcej. 
          W mieście dom jej i ją znali 
        wszyscy, cisnęli się 
        szczególniej młodzi mężczyźni w 
        różnych nadziejach ku niej, lecz 
        wdowa, przyjmując mile 
        wszystkich, nie dopuszczała 
        nikomu najmniejszej powziąć 
        nadziei. Mówiła głośno, że nigdy 
        za mąż nie pójdzie. Spotkawszy 
        się z Lusią u prezesowej, z 
        którą ją dawna przyjaźń łączyła, 
        pokochała bardzo sierotę. Ze 
        zwykłą sobie otwartością 
        oświadczyła jej, że bardzo mile 
        widywać ją będzie u siebie i 
        chce jej rodzinę, chce dla niej 
        siostrę zastąpić, a w niczym jej 
        wymaganiami żadnymi zawodną nie 
        będzie nigdy. Mówiła to tak 
        serdecznie, tak poufale i 
        szczerze, zapraszała tak 
        błagająco, skarżąc się, że jest 
        samotną, że Lusię sobie całkiem 
        ujęła. Potrafiła też, spotkawszy 
        się z Mieczysławem, zyskać go 
        sobie od razu. 
          - Dom mój dla państwa otwarty 
        - rzekła - a byłabym prawdziwie 
        szczęśliwą, żebyście to 
        oświadczenie zrozumieli nie jako 
        pospolitą, powszednią 
        grzeczność, ale jako z serca 
        pochodzące zaproszenie, prośbę i 
        dowód szacunku. Bądźcie ze mną 
        bez ceremonii i trochę tej 
        przyjaźni, jaką macie dla 
        Burzymów, przelejcie na mnie. 
          W ciągu kilkunastu dni pobytu 
        Burzymów pani Serafina tak się 
        potrafiła zbliżyć i spoufalić z 
        Ordęskim, iż po ich wyjeździe 
        stosunek był utrwalony. 
        Niestety! jakkolwiek miły, i on 
        nawet był ciężkim. 
          W domu Burzymów także poznał 
        się bliżej z Mieczysławem młody 
        uczeń uniwersytetu z wydziału 
        prawnego, pan Zenon Ł., syn 
        marszałka, bogaty chłopiec, 
        którego z dala widywał Ordęski 
        na wspólnych lekcjach, ale 
        zbliżyć się do niego nie miał 
        sposobności. 






          Powziął on jakoś bardzo gorącą 
        przyjaźń dla Mieczysława, ale 
        posądzać było można, iż się do 
        niej piękne oczy Lusi wiele 
        przyczyniły. Uczyniła ona na nim 
        wrażenie, z którym się nie taił. 
        Ojciec miał może na myśli 
        Adolfinę i kilka razy go tam 
        przyprowadził, ale zamiast 
        Adolfiny pan Zenon wybrał sobie 
        Lusię. Zaraz w kilka dni 
        pierwszy oddał wizytę 
        Mieczysławowi, wcisnął mu się 
        prawie gwałtem i zbyt może 
        często przychodził, choć drzwi 
        od pokoju Lusi zastawał 
        szczelnie zamknięte. Nie mogli 
        wyjść na przechadzkę, żeby go 
        nie spotkać, a tysiąc różnych 
        pretekstów służyło mu do 
        wciśnięcia się na Franciszkańską 
        ulicę. 
          Prawie tak natrętną była pani 
        Serafina. Nie chcąc swym 
        ekwipażem zbytniej zwracać 
        uwagi, przychodziła pieszo do 
        ubogiego mieszkania sierot, 
        siadywała godziny całe, 
        zabierała z sobą Lusię, niekiedy 
        odrywała od pracy Micia i 
        gwarząc, jak ci gwarzą, co nie 
        mają z życiem co począć, nie 
        spostrzegła się, że za 
        grzeczność, z jaką ją 
        przyjmowano, noce bezsenne 
        płacić musiały. 
          Złośliwy ktoś mógłby był nawet 
        posądzić panią Serafinę, że 
        więcej ją zajmował Micio niż 
        jego siostra. Zapominała się 
        mówiąc z nim, ożywiała, 
        wychodziła ze zwykłego sobie 
        smutku i zobojętnienia. Ale ten 
        dobry humor i chwilowe 
        roztargnienie przyznawała Lusi. 
        Niekiedy, nie zastawszy 
        Mieczysława w domu, pod pozorem 
        zabawienia siostry przesiadywała 
        do późna w nocy, a gdy zmęczony 
        medyk powrócił z książkami i 
        preparatami pod pachą, ona nie 
        dawała mu wypocząć, zabierając 
        go dla siebie rozmową, której 
        nie było końca. Jeśli przyszła 
        pieszo i w późną noc powracać 






        było trzeba samej, Micio i Lusia 
        czasem po północy przeprowadzać 
        ją do jej domu musieli. Tu znowu 
        niepodobna było nie wstąpić na 
        chwilę. 
          - Nie puszczę bez herbaty! - 
        wołała Serafina - u siebie 
        pijecie bardzo niedobrą, 
        jesteście głodni, choć późno, 
        musicie zostać. 
          Herbata przeciągnęła się 
        czasem do dnia, śmiano się, 
        żartowano i Micio z siostrą 
        przychodził do domu tak, że już 
        kłaść się na spoczynek nie było 
        czasu. A jakże się było 
        poskarżyć na tak serdeczną 
        uprzejmość!
          Z Mieczysławem będąc jak z 
        bratem młodszym, ośmielała go 
        ciągłymi przypomnieniami swojego 
        wieku, miała bowiem lat 
        trzydzieści jeden. Pani Serafina 
        Lusię przyswoiła sobie za 
        siostrę. Pokochały się czule. 
        Skutkiem tej miłości było, iż 
        zaczęła się o jej los troszczyć, 
        a spostrzegłszy, iż młody pan 
        Zenon zajął się nią, uważając 
        skojarzenie tego małżeństwa za 
        bardzo szczęśliwe, zapraszała go 
        do siebie, aby do Lusi 
        przybliżyć.
          Do tych stosunków, już dosyć, 
        jak widzimy, miłych, ale zarazem 
        uciążliwych, dodać potrzeba 
        wielką przyjaźń profesora 
        Variusa, który naówczas wykładał 
        anatomią w uniwersytecie. Poznał 
        on na lekcjach Mieczysława i 
        wyróżnił go między swymi 
        słuchaczami jako szczególnie 
        zdolnego młodzieńca. To było 
        powodem, że się nim zajmować 
        począł i zbliżył. Znajomość 
        bliska trwała od lat 
        początkowych, gdy po przybyciu 
        Lusi do Wilna profesor Varius, 
        przyszedłszy raz niespodziewanie 
        do Mieczysława, zastał ją u 
        niego. Varius był nieżonaty, lat 
        średnich, znakomitej 
        inteligencji człowiek, z twarzy 
        bardzo jeszcze przystojny, 
        szczególniej wyrazem, jaki jej 






        rozum nadawał, słynął z humoru i 
        przyjemności w towarzystwie. 
        Lusia objawiła mu się jak 
        zjawisko nadziemskie w tych 
        studenckich izdebkach, w których 
        się nic podobnego zastać nie 
        spodziewał. Nie znalazłszy 
        Mieczysława, zasiadł z nią do 
        rozmowy i odszedł oczarowany. 
          Na próżno sam sobie siwiejące 
        włosy pokazywał w zwierciadle, 
        aby grzeszne myśli wybić z głowy 
        - stare zwiędłe serce słuchać 
        pana nie chciało. Biedny 
        profesor zakochał się, wstydził 
        się tego, nie przyznawał, 
        postanowił ekstyrpować tę głupią 
        miłość, lecz tymczasem urokowi 
        towarzystwa Lusi ulegał i mimo 
        woli ciągnął na Franciszkańską 
        ulicę. 
          Pomniejszego tłumu towarzyszów 
        Mieczysława, którzy jak na lep 
        na piękne oczy siostry jego 
        lecieli, wyliczyć i regestrować 
        nie będziemy, dosyć że praca 
        nawet w tych warunkach, w jakich 
        teraz żyli, stała się bardzo 
        trudną. 
          Pani Serafina zajmowała w 
        przepysznym domu na Wielkiej 
        ulicy całe piętro i kilka 
        dodatkowych pokojów na dole. 
        Nawyknienie do pańskiego życia, 
        dostatek zresztą, niezbędnymi 
        dla niej czyniły salony i na 
        wielką stopę urządzone 
        mieszkanie. Dwa razy w tydzień 
        musiała przyjmować, w 
        poniedziałki były herbaty, we 
        czwartki obiady, na które zawsze 
        po kilka osób przychodziło. Oba 
        te dni były celem zabiegów wielu 
        stałych mieszkańców miasta i 
        przybyłych z prowincji. Było 
        zaszczytem znajdowanie się na 
        herbacie u pani Serafiny, a 
        istotną dystynkcją odebrać 
        zaproszenie na obiad. 
        Potrzebując się rozerwać, 
        zapraszała piękna wdowa chętnie, 
        lecz nie wszystkich. 
        Przejeżdżający artyści, 
        literaci, wirtuozi ubiegali się 
        o pokazanie w tym salonie. 






        Bardzo często bywała muzyka, 
        niekiedy ktoś coś czytał. 
          Złośliwy pan chorąży Oziębic, 
        niemłody już kawaler, zwał salon 
        ten "jaskinią lwów", gdyż żaden 
        "lew" nie przesunął się przez 
        miasto, żeby tam na aksamitnej 
        kozetce nie spoczął. 
          Lusia i Mieczysław raz na 
        zawsze byli proszeni na herbaty 
        i obiady, ale się od nich 
        wymawiali. 
          - Będę szczerą - odpowiedziała 
        Lusia - nie mam jak jednę czarną 
        sukienkę jedwabną, w której bym 
        salonowi pani Serafiny wstyd 
        zrobiła. Raz się w niej pokazać 
        można, ale zawsze niepodobna. 
          - Co do mnie - śmiejąc się 
        rzekł Mieczysław - godzina 
        obiadu pani jest właśnie lekcją 
        kliniki, nie mogę jej opuścić i 
        muszę się wyrzec tej 
        przyjemności. 
          - Przychodźcie więc, kiedy i 
        jak się wam podoba - 
        odpowiedziała pani domu - będę 
        wam rada zawsze. Lusia przecie 
        nawet na targ idąc z koszyczkiem 
        wstąpić do mnie może, a pan 
        choćby w drodze na lekcją z 
        książkami. 
          - Ale nie z preparatami 
        anatomicznymi - szepnął 
        Mieczysław. 
          W istocie częściej może bywała 
        u nich Serafina, niżeli oni u 
        niej być mogli. Tysiące drobnych 
        przysług nieznanych, z 
        niezmierną delikatnością 
        czynionych prawie 
        niepostrzeżenie, trochę życie 
        ubogie znośniejszym im czyniły. 
        Pani Serafina potrafiła się 
        porozumieć z Orchowską, wciągnąć 
        ją w rodzaj spisku, 
        podowiadywała się od niej 
        tajemnic domu i śpiżarni i 
        niewidomą ręką podsycała biedne 
        gospodarstwo. Życie więc płynęło 
        tak dosyć rozerwane sierotom, 
        czas leciał zapełniony nauką i 
        pracą, a stosunki 
        przyjacielskie, które tak rzadko 
        próbę czasu wytrzymać mogą, z 






        każdą się chwilą ściślej 
        zawiązywały. Profesor był teraz 
        niemal codziennym gościem w domu 
        i właśnie dnia jednego siedział, 
        przeszkadzając Lusi przy jej 
        robocie, gdy Orchowska z kuchni 
        wpadła z rękami podniesionymi w 
        górę, przestraszona, a nie 
        zważając na obcego, stanąwszy w 
        progu, krzyknęła: 
          - Wie panienka, kto 
        przyjechał?
          - Któż? któż tak straszny być 
        może? - rozśmiała się Lusia. 
          - O, co prawda, to, że mnie 
        nastraszył, bo oburącz pochwycił 
        i pocałował, jak Boga kocham. 
          - Ale któż? - zapytała Lusia. 
          - Pan Martynian. 
          Dziewczę pobladło i zmieszało 
        się, robota jej z rąk wypadła. 
        Martynian oznajmiony już stał za 
        Orchowską tak pomieszany i 
        blady, jakby popełnił 
        najokropniejszą zbrodnię. 
          Lusia zerwała się od 
        stoliczka. 
          - Co pan tu robisz - zawołała 
        biegnąc ku niemu zarumieniona. 
          - Przy_przyjechałem - wybąknął 
        Martynian. 
          - Sam?
          - A tak, prawie sam, tak jak 
        sam - rzekł chłopiec szukając 
        krzesełka, o które niełatwo było 
        w szczupłym mieszkanku. 
          Profesor popatrzył na oboje. 
          - Przedstawiam panu 
        profesorowi mojego ciotecznego 
        brata, pana Martyniana 
        Babińskiego, pan profesor 
        Varius. 
          Profesor, który był dosyć 
        dziki i znajomości niechętnie 
        robił nowe, wziął za kapelusz, 
        nie chcąc familii być natrętnym, 
        przemówił kilka słów i wyszedł. 
        Mieczysława nie było. Po 
        odejściu jego Lusia znalazła się 
        w wielkim kłopocie z tym wcale 
        niespodziewanym gościem. 
        Przybycie jego zdawało się jej 
        czymś tak niepojętym, iż nie 
        śMiała go o Babin i rodziców 
        zapytać. 






          - Wszak wszyscy... wszak 
        ciocia i pan Babiński zdrowi? - 
        wyjąknęła nareszcie. 
          - Zdrowi - rzekł Martynian. 
          - A pan tu sam? 
          - Tak ja sam... wprawdzie 
        towarzyszy mi pan Paczoski, ale 
        przybył tu za swymi interesami, 
        chce sprzedać swój poemat. 
          - I rodzice pańscy wiedzą, że 
        sam tu przybyłeś? - spytała 
        strwożona Lusia.
          Martynian spuścił głowę. 
          - Tego ja nie wiem - zamruczał 
        po cichu. 
          - Jakże pan możesz o tym nie 
        wiedzieć? 
          - Bo ja nie mieszkam w Babinie 
        - odparł z pewnym rodzajem dumy 
        młodzieniec. 
          Lusia podniosła oczy 
        zdziwione.
          - Jak to? pan?
          - Rodzice mi oddali Zanokcice 
        i mama pozwoliła mi się rządzić, 
        jak mi się podoba. A że do 
        gospodarstwa różnych rzeczy było 
        mi potrzeba, musiałem 
        przyjechać. 
          - Jednakże... nie bez wiedzy 
        mamy? - szepnęła, trwożąc się o 
        następstwa, Lusia. 
          - Mama, nie wiem doprawdy, czy 
        wie, że pojechałem. 
          - Ależ panie Martynianie! - 
        zawołała rzucając robotę Lusia - 
        jak pan mogłeś się narażać na 
        następstwa tego kroku. Ciocia 
        przecie wie, że my tu jesteśmy, 
        łatwo się dorozumie, iż nas 
        odwiedziłeś, ile stąd 
        nieprzyjemności. 
          - Dla was? dla kuzynki? - 
        przerwał Martynian. 
          - Ale nie... dla pana. 
          - Ja do nich jestem 
        przygotowany - spokojnie odezwał 
        się przybyły. - Chciałem kuzynkę 
        widzieć koniecznie, bądź co 
        bądź. Panna Adolfina mnie 
        przestraszyła, byłbym uciekł z 
        Babina pieszo i przyszedł, aby 
        was zobaczyć. 
          Lusia zarumieniła się mocno 
        znowu, drżący głos Martyniana 






        tyle miał w sobie rzeczywistego 
        uczucia, iż nie ulitować się 
        jego cierpieniu i nie być mu 
        wdzięczną za serce nie mogła. 
        Wyciągnęła drżącą rękę. 
          - Ale cóż to będzie, gdy 
        powrócisz? - odezwała się mimo 
        woli. 
          - Niech będzie, co chce, niech 
        już się stanie, co ma być, alem 
        ja kuzynkę widział... i żyję. 
          Zbliżył się tak z załzawionymi 
        oczyma do jej ręki, że mu jej 
        cofnąć nie mogła i ścisnęła 
        dłoń, i zamilkła. Szczęściem 
        szybkie kroki Mieczysława 
        wybawiły ją z kłopotliwego 
        położenia. Mieczysław już od 
        Orchowskiej wiedział o bracie, 
        rzucił książki, które niósł, i 
        serdecznie go przyszedł powitać, 
        ale chmurę miał niepokoju na 
        czole. I on, jak Lusia, obawiał 
        się następstw tego młodzieńczego 
        wybryku, a co więcej posądzeń 
        cioci, że Martynianka 
        ściągnięto, że go tu umyślnie 
        bałamucić chciano. Cała wina 
        musiała spaść nie na Martyniana, 
        ale na biedną Ludwikę i jej 
        brata. Przykro mu było 
        posądzonym być nawet o zabiegi 
        podobne. Przywitanie było 
        serdeczne, przecież zakłopotane. 
        Martynian musiał to uczuć, a że 
        i sam był wzruszony, a szczęścia 
        już zaczerpnął trochę, gotów był 
        uciekać. Posępny mars na twarzy 
        Mieczysława trwożył go. 
          - Chodź do mnie - rzekł medyk 
        - nie naprzykrzajmy się Lusi. 
        Wszak prawda - dodał - że musisz 
        dziś być u pani Serafiny? 
          Jako żywo postanowionym to nie 
        było, posłuszna jednak siostra 
        zrozumiała brata i milczącym 
        ruchem głowy potwierdziła. 
          - Zatem my idziemy i nie 
        będziemy ci przeszkadzali - 
        dodał Mieczysław. Zabrawszy z 
        sobą Martyniana, poszedł z nim 
        razem do studenckiego pokoiku. 
        Widok tej izdebki, do której 
        Lusi przystęp był wzbroniony 
        prawie, wieśniaka przestraszył. 






        Oprócz mnóstwa książek pełną 
        była kości i słojów, narzędzi 
        jakichś tajemniczych, flaszek 
        i medycznych rupieci. Trzeba 
        było krzesełko uprzątnąć z nich, 
        aby gościa posadzić. Mieczysław 
        chodził zakłopotany. 
          - Jakżeś ty się tu wyrwał? - 
        zapytał. 
          - Najprościej w świecie, 
        przyjechałem z domu, bo od kilku 
        tygodni mieszkam w Zanokcicach, 
        które mi rodzice oddali. 
          - Mówiłeś im, że jedziesz?
          - Nie było potrzeby.
          Mieczysław zamilkł posępnie. 
          - Mój drogi - rzekł po chwii - 
        nie wątpisz, że mi cię widzieć 
        miło, ale jakżeś nie 
        pomiarkował, że wina tych 
        odwiedzin spaść musi na nas? 
          - Dlaczego na was? - odparł 
        przybyły - tego nie rozumiem. 
        Wina mojego uczynku spada na 
        mnie. Ale dlaczego ten uczynek 
        ma być winą? 
          - Chciej mnie zrozumieć. 
        Ciotka posądziła Lusię o to, że 
        cię bałamuciła. Jest to 
        przypuszczenie niedorzeczne, 
        które matce jedynaka całym 
        sercem przebaczamy, ale nie 
        życzylibyśmy sobie, żeby mu 
        dodawać prawdopodobieństwa. 
          - Mój Miciu, dajże mi pokój! 
        trujesz mi jedyną chwilę 
        szczęśliwą w życiu. 
          - Kochany Martynianie, muszę 
        ci ją zatruć, mam obowiązki 
        względem siostry, idzie mi o jej 
        dobrą sławę. Jeśliż matka nie 
        wie, że przyjechałeś i że miałeś 
        być u nas, ja cię u siebie w 
        domu przyjmować nie mogę. 
          Martynian się porwał prawie 
        gniewny. 
          - Ja jestem przecie swobodny, 
        dano mi wolę, mogę czynić, co mi 
        się podoba! - zawołał. 
          - Choćby i tak było, zależysz 
        zawsze od rodziców i bez ich 
        wiedzy... 
          - Miciu! ty chyba żartujesz, 
        by mnie męczyć.
          - Martynianie, mówię serio, 






        idzie mi o siostrę. Źleś zrobił, 
        żeś przyjechał. 
          Już nie wiadomo, jak by się 
        był ów spór, coraz żywszymi 
        prowadzony głosami, skończył, 
        gdyby gwałtownie nie zapukano do 
        drzwi. Mieczysław podbiegł do 
        nich. 
          - Nie wchodzę, bo nie wolno - 
        odezwał się głos kobiecy - ale 
        wiem, że pan masz gościa, 
        ciotecznego brata. Bez żadnej 
        wymówki, nie słuchając żadnych w 
        świecie ekskuz ubrania, godziny, 
        zabieram was wszystkich do 
        siebie. 
          - Ale pani dobrodziejko - 
        szeptał błagająco Mieczysław. 
          - Proszę, rozkazuję, wymagam, 
        nie słucham. 
          Martynian, dla którego to tak 
        w porę przyszło, choć nie 
        wiedział, ani kto prosił, ani 
        dokąd, wyrwał się prawie 
        gwałtem, prezentując się pani 
        Serafinie. W ten sposób chciał 
        zmusić Mieczysława, aby się nie 
        wymawiał, i zyskać parę godzin 
        towarzystwa Lusi, od której 
        jutro nielitościwy brat mógł go 
        odepchnąć. 
          - Jestem Martynian Babiński - 
        rzekł wyciskając się żywo spoza 
        Mieczysława - i prezentując się 
        pani, zarazem przepraszam, że w 
        tym stroju podróżnym przed nią 
        stoję. Nie chciałbym ani chwili 
        stracić z towarzystwa kuzynów, 
        tym bardziej że jestem tu na 
        bardzo krótko, i... przyjmuję 
        łaskawe zaproszenie. 
          - A zatem ani słowa już - 
        odezwała się Serafina, rzucając 
        dziwnie badawcze spojrzenie na 
        zachmurzonego Mieczysława - 
        bierz pan kapelusz, idziemy, 
        Lusia jest gotową. Tu u pana 
        kości słychać, proszę za mną pod 
        karą gniewu nieprzebłaganego. 
          Tak się to złożyło, że 
        Mieczysław nie mógł się już 
        sprzeciwić, pani Serafina 
        przodem poprowadziła Lusię z 
        sobą, ale się oglądała ciągle, 
        aby reszta gości szła za nią. 






        Byli w połowie Franciszkańskiej 
        ulicy, idąc tak podzieleni na 
        dwie kupki, gdy naprzeciw ukazał 
        się mężczyzna z papierami pod 
        pachą, w wysokim kapeluszu, we 
        fraku śmiesznym ze żółtymi 
        guzikami i ubiorze widocznie po 
        długim więzieniu wydobytym z 
        wiejskiego kuferka. Mężczyzna 
        ten stanął, lice mu się 
        rozjaśniło, papiery o mało nie 
        wypadły spod ręki. Zobaczywszy 
        pannę Ludwikę, osłupiał. Był to 
        poczciwy Paczoski. Lusia 
        pospieszyła podać mu rękę. 
          - A! i pan tutaj - zawołała 
        przedstawiając go zaraz pani 
        Serafinie - i pan tu? 
          - Tak, pani, skorzystałem ze 
        zręczności jedynej i wprosiłem 
        się panu Martynianowi za 
        towarzysza, mając własny interes.
          - Pan? interes? jakiż? - 
        zapytała śmiejąc się Ludwika. 
          - Czysto literackiej natury - 
        odparł poważnie Paczoski i 
        westchnął. 
          - Opowiedzże nam pan to - 
        dodała pani Serafina - mnie 
        wszelkie literackie kwestie 
        obchodzą. 
          Skłonił się z uszanowaniem 
        Paczoski. 
          - Zdaje mi się - rzekł - iż 
        wielkiego doznam zawodu, nie 
        jest to chwila pomyślna dla 
        literackich płodów. Muszę się 
        przyznać, iż - chociaż słabym 
        moim nie dowierzając siłom, choć 
        zuchwale nader - porwałem się na 
        olbrzymie dzieło, idąc za radą 
        Owidiusza: Sed quid tentare 
        nocebit? (ale co szkodzi 
        spróbować?) Być może, iż to, 
        com dwudziestoletnią pracą 
        dokonał, arcydziełem nie jest, 
        zawsze jednak epopea w 
        kilkudziesięciu pieśniach nie 
        jest rzeczą powszednią...
          Westchnął i pot otarł z czoła. 
          - Omyliłem się, sądząc, iż ten 
        owoc sumiennej pracy na świat 
        wydać potrafię. Cały dzień 
        spędziłem, biegając od jednego 
        do drugiego bibliopoli. To są 






        barbarzyńcy i lichwiarze. 
          Pani Serafina uśmiechnęła się, 
        Paczoski, coraz się 
        rozgrzewając, mówił dalej: 
          - Żądania moje były nader 
        skromne, gdybym noce bezsenne i 
        mozoły policzył, ale to są 
        rzeczy, których nikczemne złoto 
        opłacić nie potrafi. Położyłem 
        cenę niską. 
          - Cóżeś pan żądał? - zapytała 
        Lusia. 
          - Miałem prawo wymagać jakie 
        sto tysięcy co najmniej - rzekł 
        najbardziej serio Paczoski - ale 
        wiedziałem, w jakich żyjemy 
        czasach, żądałem tylko 
        dwadzieścia i... śmieli się w 
        oczy, wyszedłem oburzony.
          Pani Serafina uśmiech miała na 
        ustach litości pełen. Człowiek 
        ten naiwny, który wyobrażał 
        sobie, że jego poemat miał mu 
        przynieść dwadzieścia tysięcy, 
        sumę, jakiej nigdy żaden poeta 
        nasz za największe nie otrzymał 
        arcydzieło - godzien był 
        politowania, a razem i szacunku. 
        "Władysławiada" mogła nie być 
        nic warta, ale człowiek, co ją 
        stworzył, był zaprawdę 
        nieocenionym oryginałem. 
          - Ludzie ocenić pracy 
        sumiennej nigdy nie umieją. 
        Wiesz pan, co Milton wziął za 
        "Raj utracony"? - rzekła pani 
        Serafina. - Nie martw się pan 
        tym. Stawią pomniki później 
        geniuszom nie uznanym. 
          Paczoski się skłonił skromnie. 
          - Wszyscy pańscy znajomi idą 
        do mnie na herbatę, nie odmówisz 
        mi pan, spodziewam się, i 
        zechcesz także pójść z nami. 
          Stary pedagog odkrył łysinę, 
        ukłonił się, wchodzili właśnie 
        do domu pani Serafiny. 
          Przez cały wieczór szczęśliwy 
        Martynian jak w tęczę patrzył na 
        kuzynkę i pani Serafina nie 
        potrzebowała żadnego komentarza, 
        by odkryć, co tego młodzieńca 
        sprowadziło do miasta. 
        Szczęściem dla niego Paczoski, 
        srodze uciśnięty 






        niesprawiedliwością doznaną, 
        ożywiony był i mówił tak wiele 
        do Mieczysława, iż mu nie dał 
        przeszkadzać manewrom Martyniana 
        dla zbliżenia się do Lusi. Pani 
        Serafina, choć protegowała 
        Zenona, nie wiedząc, w którą 
        stronę skłaniało się serce Lusi, 
        nie tylko nie stawała na 
        zawadzie, ale zdawała się 
        spoglądać z zajęciem na tę 
        zapalczywą miłość młodą, 
        objawiającą się tak naiwnie i 
        wyraziście. 
          Dziwiła ją tylko i postawa 
        zakłopotana Mieczysława, i 
        strwożone oblicze Lusi. Po 
        herbacie odwiodła ją na stronę. 
          - Czy kuzynek miły ci, czy 
        natrętny, mów, ale prawdę? - 
        spytała. 
          - Miły mi jest, a razem się go 
        boję - rzekła Lusia. - Długo bym 
        musiała opowiadać, żeby to 
        wytłumaczyć. Mówiłam pani, żem 
        była wychowaną w ich domu, mam 
        dla nich wdzięczność, mam 
        obowiązki, jam uboga, oni 
        bogaci, to jedynak u matki, ona 
        się o niego obawia, nie 
        chciałabym być posądzoną, że się 
        starałam o pozyskanie serca 
        jego. 
          - A to serce? 
          - O! poczciwe jest i dobre - 
        rzekła Lusia - ale to tylko 
        serce brata, wierz mi, pani. 
          Rumieniec wytrysnął jej na 
        twarz i zamilkła spuszczając 
        oczy. Trudno się było domyśleć, 
        co czuła, pani Serafina nie 
        nalegała, aby się o to 
        dowiedzieć, ale na wszelki 
        przypadek instynktem, przez 
        miłosierdzie, zaprosiła znowu 
        wszystkich na obiad do siebie. 
          - Przepraszam panią - odezwał 
        się Mieczysław - niech mi pani 
        daruje, ale ani Lusia, ani ja 
        być nie możemy, a kuzyn 
        Martynian, zdaje mi się, że 
        powinien także wyjechać, bo tam 
        matka o niego niespokojna. 
          Gospodyni domu spojrzała na 
        chłopaka, który oczyma 






        błagającymi zdawał się ją 
        wzywać, ażeby nie ustępowała od 
        tak szczęśliwej myśli. 
          - Panie Mieczysławie! jeden 
        dzień! dla mnie! - słodkim 
        głosem odezwała się do niego, 
        wyciągając obie dłonie. - Zrób 
        to dla mnie. Jeśli będzie wina, 
        biorę ją na siebie całą, jeśli 
        będzie strata, gotowam ją 
        opłacić, wyrzekając się jakiej 
        miłej godziny z tych, które mi 
        czasem dajecie. 
          Gdy pani Serafina czarodziejką 
        być chciała, umiała być 
        niepokonaną. Mieczysław czasem 
        nawet zapominał o Adolfinie, gdy 
        siedział przy niej i słuchał jej 
        głosu. Odwróciła się do Lusi. 
          - Jeśli mnie kochasz, proś 
        brata... 
          Lusia się odwróciła 
        zarumieniona i zmieszana. 
          - Ja służę pani z prawdziwą 
        wdzięcznością - wtrącił żywo 
        Martynian. - Mieczysław trochę 
        pedant, ale gdy pani rozkaże, 
        nie potrafi się oprzeć. 
          - Za pozwoleniem - odezwał się 
        Paczoski, który pił herbatę z 
        rumem, i herbatą a niedolą swą 
        przywiedziony był do rodzaju 
        egzaltacji, rozmową ożywioną 
        pobudzonej jeszcze. - Za 
        pozwoleniem, ja jestem człowiek 
        prosty i szczery i znajduję, że 
        gdy się ma szczęście spotkać 
        osobę tak godną i szanowną jak 
        pani dobrodziejka, obowiązkiem 
        przed nią mówić otwarcie, 
        wyznać, jak rzeczy stoją. 
          - Panie Paczoski! - przerwał 
        protestując Mieczysław. 
          - Ale co tam, panie Paczoski - 
        zawołał pedagog - pan Paczoski 
        poczuwa się do obowiązku 
        mówienia prawdy. Oto, pani 
        dobrodziejko, pan Mieczysław, 
        człowiek delikatny i pełen uczuć 
        najszlachetniejszych, lęka się 
        kuzynka zatrzymywać, aby nie 
        powiedziano było, że... że... że 
        tego, że ten, to się łatwo 
        domyśleć. Lecz jam świadek, iż 
        tu nic zdrożnego się nie dzieje. 






        Przybyliśmy dla kupienia 
        młockarni i sprzedania poematu. 
        Być może, iż powrócimy z 
        poematem bez młockarni, lecz w 
        oczach świata i w sumieniu 
        naszym jesteśmy czyści i 
        usprawiedliwieni. 
          - Bredzisz trochę, panie 
        Paczoski - rzekł Mieczysław 
        uśmiechając się.
          - Ani, ani trochę, święta 
        prawda. 
          - Zatem jutro z obiadem 
        oczekuję! - śmiejąc się odezwała 
        gospodyni - nie słucham żadnej 
        wymówki. 
          Wieczór skończył się dosyć 
        wesoło, a gdy nareszcie żegnać 
        się przyszło, Martynian wyszedł 
        tak uszczęśliwiony, iż po raz 
        pierwszy w życiu, pochwyciwszy 
        Paczoskiego za szyję, ucałował 
        go na wsze strony, od czego, a 
        razem i od rumu, stary 
        nauczyciel rozpłakał się aż do 
        szlochów. Poszli do hotelu w 
        takim usposobieniu, iż Paczoski 
        za ucznia gotów był dać się 
        umęczyć, a Martynian przysiągł, 
        iż się z nim póki życia nie 
        rozdzieli. 
          Mieczysław, powracając na 
        Franciszkańską ulicę, milczący 
        był i smutny, Lusia zamyślona. W 
        domu zastali bilet Zenona, który 
        był wieczorem. Oprócz niego, co 
        gorzej, znalazł Mieczysław na 
        stoliku bilecik gospodarza, 
        któremu należało się za 
        mieszkanie, i Orchowska 
        szepnęła, że trzeba piekarza i 
        rzeźnika opłacić koniecznie. W 
        domu nie było ani grosza. Miał 
        wprawdzie Micio należności za 
        lekcje, lecz o te się w żaden 
        sposób upominać nie mógł. 
          Późno już w noc przyszedł 
        zakłopotany do pokoiku Lusi, 
        która się też spodziewała co 
        chwila tej smutnej katastrofy. 
        Zastał ją zapłakaną. 
          - BArdzo nam jakoś ciężko - 
        rzekł. - I ty, i ja pracujemy, 
        jak możemy, ale z trwogą patrzę 
        w przyszłość. Lat dwa nie wiem 






        jak potrafiemy dociągnąć. 
        Wszystko się składa, by nam 
        utrudnić położenie. 
          Siostra milczała, chwilę 
        zdawała się namyślać, zwróciła 
        się ku obrazowi N. Panny, jakby 
        z niego miała zaczerpnąć siłę, i 
        postąpiła do brata. 
          - Miciu - rzekła - mówmy 
        poważnie, mam ci coś do 
        powiedzenia takiego, co może 
        zmienić los nasz na lepszy. 
        Namyśliłam się, badałam siebie, 
        mam pewne postanowienie, 
        potrzeba mi tylko, ażebyś ty 
        się nie sprzeciwiał. 
          - Cóż to jest? - zawołał 
        zrywając się z krzesła 
        Mieczysław - przestraszasz mnie. 
          - Bądź spokojny, Miciu, siadaj 
        i słuchaj, ale wysłuchaj 
        cierpliwie, a daj mi się 
        wyspowiadać do końca. Widzisz, 
        jak nam idzie ciężko, 
        szczególniej tobie, bo ty, 
        biedaku, na głowie swej wszystko 
        dźwigać musisz. Znasz mnie, 
        marzycielką nie jestem, 
        dzieciństwo i młodość oduczyły 
        mnie snów niebezpiecznych. 
        Poznałam smutki życia, nim 
        dowiedziałam się o szczęściu, że 
        istnieje... nie mam też do niego 
        ani prawa, ani roszczeń żadnych, 
        wiem, że potrzeba cierpieć i 
        znosić cierpliwie. Lecz jeśli 
        się nastręcza sposobność ulżenia 
        losowi własnemu i tych, którzy 
        sercu są drodzy, na cóż odrzucać 
        i kaprysić? 
          - Do czego to zmierza, proszę 
        cię? - spytał Mieczysław. 
          - Słuchaj, dowiesz się - 
        mówiła poważniej coraz Lusia. - 
        Varius mi się dziś oświadczył... 
          Mieczysław zerwał się jak 
        oparzony z krzesła. 
          - Serio? 
          - Najzupełniej, odpowiedziałam 
        mu, że potrzebuję kilka dni 
        namysłu i porady z tobą, że bez 
        ciebie nic stanowić nie chcę. 
          - Ale Varius!  Varius jest... 
        stary i ty go kochać nie możesz 
        - rzekł Mieczysław - a gdy już 






        tak szczerze mówimy z sobą, 
        powiem ci, że mi się zdaje, iż 
        wolałabyś Martyniana, który cię 
        kocha, i że masz dla niego, choć 
        kryjesz, uczucie. 
          - A gdyby nawet tak było? - 
        odpowiedziała Lusia - nie 
        badałam serca mojego, nie chcę 
        go pytać nawet, zawsze miłość 
        Martyniana i moja ku niemu, to 
        tylko marzenie, które się 
        rozwiać musi. Znasz jego 
        rodziców, oni by nigdy na 
        małżeństwo nie pozwolili. Gdyby 
        on mnie kochał, gdybym ja go 
        kochała, czyż się godzi, byś ty 
        za to cierpiał? Varius 
        powiedział mi otwarcie, że twój 
        i nasze losy bierze na siebie, 
        ma ogromne wpływy, ma znaczenie, 
        wprowadza cię od razu w świat, 
        robi ci reputacją, popchnięty 
        przez niego, idziesz bez troski 
        na stanowisko, które ci się 
        należy, a ja - dodała Lusia - ja 
        nie będę nieszczęśliwą, może 
        tylko nie będę szczęśliwą. Cóż 
        to znaczy? Życie krótkie i 
        smutne... tak czy inaczej, byle 
        ze spokojnym przebyć je 
        sumieniem, mój Miciu, ja więcej 
        nie pragnę. Będę cię widzieć 
        szczęśliwym i będę spokojna. 
          Mieczysław rozrzewniony, 
        prawie do łez wzruszony tym 
        postanowieniem, chwycił drżące 
        jej ręce. 
          - Nigdy w świecie nie pozwolę 
        na tę ofiarę! - zawołał - niech 
        się dzieje, co chce. Ty kochasz 
        Martyniana, słaby jest, ale 
        poczciwy i przywiązany do ciebie 
        chłopiec, samo jego przybycie 
        dowodzi tego. Nie trzeba mu 
        czynić nadziei z naszej strony 
        ani go podbudzać przeciw 
        rodzicom, ale czekać możemy. On 
        wytrwa w przywiązaniu do ciebie.
          Lusia milczała. 
          - Nie - rzekła po chwili - nie 
        ma co nawet marzyć o tym, nie 
        chcę, by mi wyrzucano, żem przez 
        chciwość, przez rachubę starała 
        się pozyskać jego serce. Należy 
        mu właśnie odjąć wszelką 






        nadzieję i powrócić go matce i 
        rodzinie. Przecierpi jak ja, ale 
        nareszcie zapomni i będzie 
        szczęśliwy. Ty sam mu powiesz 
        jutro, że ja idę za profesora, 
        tak będzie najlepiej. 
          Mówiąc to, Lusia miała łzy w 
        oczach i głos jej drżał dziwnie. 
        Mieczysław nie dał dopowiedzieć 
        nawet. 
          - Nie, nie - zawołał 
        gwałtownie - na to się nie godzę 
        i nie zgodzę nigdy, ofiary nie 
        przyjmę i nie zezwalam na nią. 
        Zaraz jutro sam idę podziękować 
        profesorowi za jego życzliwość 
        dla nas, ale mu oświadczę, że 
        jesteś zbyt młodą jeszcze, że za 
        mąż iść nie chcesz. 
          - Na miłość Boga, wstrzymaj 
        się, rozmyśl... nie ma nic tak 
        pilnego! Nie mów i nie daj 
        poznać profesorowi, żeś mówił o 
        tym ze mną. Czekajmy, ty sam, 
        zastanowiwszy się, uznasz, iż 
        dla ciebie to przyszłość, to 
        świetna kariera, a dla siostry 
        jakaż pociecha przynieść ci ją, 
        ułatwić. Jakże bym była dumna, 
        gdybym małą ofiarą mogła ci ulgę 
        taką zdobyć. 
          - Stanowczo ci powiadam, ja 
        jestem i będę temu przeciwnym - 
        powtórzył Mieczysław - oburza 
        mnie sama myśl... ofiary, samo 
        to, że ja bym komuś był winien 
        to, co sam powinienem pracą i 
        siłą własną wywalczyć. A! nie, 
        nigdy! nigdy! 
          - Cicho... dosyć, dobranoc. 
        Mamy tydzień czasu, potem 
        pomówiemy - dodała Lusia. 
          - Dobranoc. 
          Mieczysław milcząc pocałował 
        ją w czoło i wyszedł. W izdebce 
        czekały nań książki i troska o 
        jutrzejsze wypłaty, wreszcie ta 
        nieszczęśliwa ścigała go myśl, 
        że widząc nieudolność jego, 
        siostra się dlań chce poświęcić. 
          Krew biła mu do głowy. 
          - Co tu począć? co począć... 
        wypłaty naglą, grosza nie ma w 
        domu, przy najświetniejszych 
        widokach jutro wstyd i głód 






        grozi. 
          Rzucał się, wymawiając sobie 
        swą nieporadność, słabość, 
        niepraktyczność - szukał myśli 
        jakiejś, ratunku choć chwilowego 
        i znaleźć go nie mógł. Jutro 
        potrzeba było płacić, jutro. 
          Zajrzał do szufladki 
        zamczystej, w której pieniądze 
        chował, przyrzucił ją, znalazł 
        jeden musztyn i kilka berlinek, 
        nic więcej. Bez zegarka obejść 
        się mógł, ściśle biorąc, ale 
        srebrny ten zegarek nie był wart 
        wiele, nic do zastawienia nie 
        było w domu, pożyczyć u 
        kogokolwiek z osób 
        majętniejszych, z którymi w 
        przyjaznych żyli stosunkach, nie 
        miał odwagi, innych osób 
        obojętnych ani lichwiarzy, 
        którzy by dać mogli, nie znał. 
        Myśl ta spać mu nie pozwalała 
        ani się uczyć. Otworzył okno, 
        przez które wpadał księżyc, 
        stanął w nim, zadumał się. 
        Kamienica przedłużała się 
        skrzydłem w drugi dziedziniec, 
        obok okno tuż było otwarte i Żyd 
        w uroczystym ubraniu odmawiał w 
        nim pacierze, które właśnie 
        kończył. Był to kupiec, Boruch 
        Zejdowicz, dobrze Miciowi 
        znajomy, bo miał sklep obok i 
        parę razy w dłuższą z 
        Mieczysławem wdawał się rozmowę, 
        kusząc go, aby jego synkowi 
        lekcje dawał, co Mieczysław 
        zawsze odrzucał, bo Izraelita, 
        znając położenie medyka, chciał 
        z niego korzystać. 
          Stojąc tak obok siebie prawie 
        w dwóch oknach, pozdrowili się 
        wzajemnie. 
          - A czemu to jegomość nie  
        śpi? - spytał. 
          - Czemu wy nie śpicie? 
          - Ja? ja miałem co do 
        myślenia, a potem trzeba się też 
        Panu Bogu pomodlić. 
          - O! i mnie też nie zbywa na 
        tym, co namysłu i rozmysłu 
        potrzebuje - odezwał się 
        Mieczysław - a teraz dopiero 
        siądę się uczyć. 






          - No, o czymże pan tak myślał? 
        hę? - spytał Boruch. 
          - Zachcieliście, o biedzie. 
          - A co na nią pomoże myślenie. 
        Z próżnego nikt nie naleje. Niby 
        to ja nie wiem, że i komorne, i 
        rzeźnik, i piekarz czeka. 
          - Dobry z waćpana sąsiad. 
          - Cóż robić? Muszę słuchać, co 
        ludzie gadają. Skąd jegomość 
        weźmie pieniędzy? hę? Czy od 
        grafinii tej, co się w 
        jegomości kocha, czy od 
        profesora, który w jegomościnej 
        siostrze się rozmiłował? 
          Mieczysław aż krzyknął: 
          - Milczże z tym głupim 
        gadaniem! Co pleciesz? 
          - Od czegóż ja sąsiad? Ja 
        wszystko wiem. Gdybyś jegomość 
        miał rozum, to byś biedy nie 
        miał, wydałbyś siostrę za 
        profesora, to człowiek bogaty, a 
        sam byś się ożenił z grafinią i 
        ot, nie byłoby czego stękać po 
        nocach. 
          - Co za grafinia? - zawołał 
        oburzony Mieczysław - ja żadnej 
        nie znam. 
          - A! a! co to gadać! - rzekł 
        Boruch - a ta z Wielkiej ulicy, 
        co tu raz wraz lata. Albo to 
        jegomość nie wie, że ona się 
        kocha! Ona miała takiego 
        kiepskiego pierwszego męża, że 
        mało nie umarła, teraz sobie 
        chce wybrać do gustu i gadają 
        wszyscy, co na jegomości patrzy. 
        Wiesz jegomość co? hę? - dodał - 
        jeżeli potrzebujesz pieniędzy, 
        ja jemu pożyczę i na mały 
        procent, półtora na miesiąc, to 
        tak jak darmo. 
          Mieczysław chciał się gniewać, 
        ale to dokończenie opatrzne, 
        przychodzące tak w porę, 
        rozbroiło go. 
          - Pożyczysz mi? - zapytał. 
          - Czemu nie? czemu nie, na 
        weksel... proszę do mnie jutro 
        rano. Gute Nacht! (niem. 
        dobranoc!)
          - Dobranoc. 
          Micio stał jeszcze w swoim 
        oknie, gdy tamto się już 






        zamknęło, oddychał trochę 
        swobodniej, mając chwilowy 
        ratunek przed sobą, przykro 
        utkwiła w nim plotka nieznośnego 
        Borucha, tycząca się pani 
        Serafiny. 
          - Plotka? A! złośliwi i 
        niegodziwi ludzie - myślał w 
        duchu - dosyć kroku jednego, 
        dość zbliżenia się, ażeby 
        najpłochsze posądzenia świat z 
        najczystszych wyciągał 
        stosunków. Trzeba się więc ich 
        wyrzec, ażeby zacnej tej 
        kobiecie oszczędzić przykrości, 
        która ją czekać może. 
          Mówiąc to, począł myśleć 
        mimowolnie o Serafinie i 
        przywodzić na pamięć obejście 
        jej z nim i siostrą. Tyle w nim 
        było delikatności razem i 
        uczucia, serca i przyjaźni, tak 
        umiała zatrzeć tę różnicę, jaka 
        z ich położeń wypływała, a za tę 
        dobroć świat płaci jej taką 
        potwarzą! 
          Micio był oburzony. - To nauka 
        - rzekł - ażeby na przyszłość 
        był ostrożniejszym i z wolna, 
        choćby z ofiarą i smutkiem, 
        choćby miała posądzać o 
        niewdzięczność, dla jej spokoju 
        się usunąć. 
          Powziąwszy to postanowienie, 
        uspokojony o zapłatę długów, 
        Mieczysław otworzył książki i 
        począł czytać, ale myśli tyle 
        wtrącało się pomiędzy książkę a 
        czytającego, iż wkrótce, 
        zrozpaczywszy, aby się to na co 
        zdać mogło, rzucił daremną 
        pracę. 
          Gdy z rana wszedł do pokoiku 
        Lusi, już jej pomimo godziny 
        wczesnej nie znalazł. Orchowska 
        porządkowała mówiąc pacierze. 
          - Gdzież siostra? 
          - Poszła raniusieńko do 
        kościoła i pewno nie wróci 
        rychło, bo się na mszy rannej 
        spotka z panią Serafiną, to ją 
        niezawodnie do siebie zaciągnie, 
        jak to prawie co dzień bywa. Ja 
        nawet kawy nie gotuję. 
          Micio pomyślał, żeby na 






        przyszłość trochę Lusię od zbyt 
        częstego bywania tego u Serafiny 
        odciągnąć, i wyszedł do Borucha. 
        Ten czekał już na niego w 
        sklepie i wyszedł z nim razem do 
        drugiej izby. O pieniądze nie 
        mówili długo. Boruch miał 
        wielkie zaufanie w szczęśliwą 
        gwiazdę medyka, uśmiechał się 
        dając mu, co żądał, prosił 
        tylko, aby z sobą zawsze robili 
        interesa. 
          Mieczysław, wziąwszy 
        pieniądze, pobiegł się rozpłacić 
        co rychlej i lżej jakoś 
        odetchnął. Nadchodziła godzina 
        kliniki, musiał na nią 
        pospieszać. Lusia w istocie 
        wedle przepowiedni Orchowskiej 
        zastała w kościele Serafinę i 
        dała się jej pociągnąć na kawę. 
        Tyle zawsze miały z sobą do 
        mówienia. 
          - Wiesz co - rzekła, 
        przybywszy do domu, przyjaciółka 
        - dziś ty mi smutną jesteś. 
        Przyjazd kuzynka, jak widzę, 
        zamiast cię rozweselić, 
        zachmurzył tylko. Cóż to tam? 
        Czy złe jakie wieści przyniósł z 
        sobą? przyznaj mi się! bądź 
        szczerą. Cóż to za przyjaźń, co 
        się nie chce dzielić tym, co w 
        sercu chowa?
          - Wierz, droga pani, że mi nic 
        nie jest... ot tak, zamyśloną 
        jestem raczej niż smutną, życie 
        to, życie...
          Serafina pocałowała ją i 
        siadła tuż. 
          - Aleś smutna. 
          - Tak, ja zawsze taką jestem, 
        nie mogę być inaczej. 
          - Czy wam tak źle na świecie? 
          - A komuż tak bardzo dobrze? 
          - Zbywasz mnie ogólnikami. 
          - Są uczucia i myśli, które 
        zasłaniać musi człowiek, boby i 
        sam na nie patrzeć nierad. 
          - Doprawdy niedobra bo jesteś, 
        nie masz ufności we mnie. Ani 
        ty, ani twój brat nie chcecie 
        się nigdy podzielić ze mną 
        niczym... a ja was oboje bardzo 
        kocham. 






          Pani Serafina, wypowiedziawszy 
        ten wyraz - oboje - zmieszała 
        się bardzo, zapiła go co 
        najprędzej kawą. 
          - A z wami - odezwała się 
        Lusia po namyśle - potrafię być 
        szczerą, choć nią z natury nie 
        jestem. Skrytości nauczyły mnie 
        ciężkie lata przebyte u cioci. 
        Przybiła we mnie to pragnienie 
        otwartości i podziału duszy, 
        które bierzemy od natury, a 
        tracimy z życiem. Dziś jestem 
        smutniejszą niż kiedy, bo... 
        mamże się przyznać? stoję 
        właśnie na rozdrożu... muszę 
        wybierać, którędy pójdę... 
          - No, to właśnie mogłabyś się 
        doświadczeńszej, niż jesteś, 
        starej przyjaciółki poradzić. 
          - Wczoraj mi się ktoś 
        oświadczył... - szepnęła Lusia.
          - Wczoraj? a może... kuzynek? 
          - A! nie - podchwyciła Ludwika 
        - bynajmniej, kuzynek nie ma 
        prawa ani się kochać, ani 
        oświadczać, ani rozporządzać 
        sobą, jest pod wszelkimi 
        względami małoletni.
          - Ale dlatego kocha? 
          - A, ja o tym nie powinnam 
        wiedzieć - zawołała Lucia. 
          - Jednak wiesz? 
          - O tyle tylko, by starać się 
        mu to wybić z głowy. 
          - Nie kochasz go? 
          Rumieniec wystąpił na twarz 
        Lusi. 
          - Szacuję go, lubię... kochać! 
        alboż ja wiem, co to kochanie? 
        Wolałabym go niż innego może, 
        ale ani ja jego, ani on moim być 
        nie może... 
          - Dlaczego? 
          - Rodzice! matka! a! nie mówmy 
        o tym. 
          - Więc jeśli nie on, to któż 
        ci się mógł oświadczyć? 
          - Pani go pewno nie znasz? 
          - Jednakże? 
          - Stary profesor Varius. 
          Serafina zaczęła się śmiać. 
          - Jak to i ty, mój pączku 
        różany, ty młodziuchna istoto, 
        mogłaś choć na chwilę zawahać 






        się odpowiedzieć mu tak, jak ja 
        ci na twe wyznanie - śmiechem? 
          - Przyznam się pani, że mnie 
        łza się zakręciła w oku. To 
        oświadczenie jest dla mnie 
        rzeczą potrzebującą rozmysłu. 
        Bardzo być może, iż je... 
        przyjmę.
          Na te słowa Serafina powstała 
        z oburzeniem, cała jej 
        przeszłość przyszła jej na 
        pamięć. 
          - Dziecko! dziecko! 
        świętokradzkie wyrzekłaś słowo! 
        Pomyśleć się o tym nie godzi! 
        Cóż to będzie za małżeństwo! 
        Mogłabyś śmiało być jego córką, 
        w sercu, nie możesz mi się tego 
        zaprzeć, nosisz inną miłość. 
        Byłoby to szaleństwo, dobrowolne 
        uwiązanie kamienia u szyi... 
        gorzej, gorzej! Brat nie może na 
        to pozwolić! To oburzające, 
        to... zbrodnia! 
          Lusia dała upłynąć spokojnie 
        temu potokowi słów wezbranych... 
        westchnęła tylko, ocierając 
        łezkę ukradkową. 
          - Droga pani, kochana moja 
        przyjaciółko - odezwała się z 
        niezwykłą energią. - Wy, dzieci 
        złotych kolebek, inaczej 
        poglądacie na świat niż my. Wy 
        rośniecie z tym przekonaniem, że 
        się wam od losu szczęście 
        należy, w naszym słowniku nie ma 
        tego wyrazu, zastępuje go 
        fatalizm, konieczność, 
        obowiązek... Dlaczegóż bym nie 
        mogła pójść za zacnego 
        człowieka, gdy to mnie, a! 
        mniejsza o mnie, to Miciowi 
        przyszłość zapewnia? 
          - A! - zawołała Serafina - 
        Mieczysław tego nie potrzebuje, 
        on ma ją zapewnioną własną pracą 
        i talentem. 
          - Obojga nie starczy - rzekła 
        Lusia - patrz, pani, praca się 
        marnuje, talenta jałmużny 
        proszą, kto nie ma poparcia, 
        ginie. 
          - Ale Mieczysław znajdzie 
        poparcie! - przerwała Serafina. 
        - Powiedziałaś, mówiąc o 






        profesorze, że jest zacnym 
        człowiekiem. 
          - Tak sądzę... 
          - A gdybym ja to właśnie 
        podała w wątpliwość - zniżając 
        głos poczęła Serafina. - Jest 
        to znakomitość naukowa, człowiek z 
        wielkim talentem, rozumny, 
        ale... ale w świecie uchodzi za 
        przewrotnego, za chciwego, za 
        człowieka bez zasad żadnych i 
        niebezpiecznego wielce. Przeżył 
        do siwych włosów, po cudzych 
        karkach drapiąc się coraz wyżej, 
        nie szczędząc kolegów, nie 
        wzdrygając się płaszczyć, gdzie 
        mu to pomóc mogło. Dorobił się 
        majątku różnymi środkami, dziś 
        ludzie się go boją, milczą, 
        chwalą, ale zacnym nikt nie 
        nazwie. 
          Biedne dziewczę, bledniejąc, 
        słuchało opowieści Serafiny. 
          - Mieszkając w mieście - 
        mówiła ona - od dawna się 
        spotykałam z różnymi o Variusie 
        opowiadaniami. Człowiek ten żył 
        wiele i zostawił po sobie w 
        wielu kołach i rodzinach niemiłe 
        wspomnienia. Dla ciebie i brata, 
        który go widzi na katedrze, 
        wymownie wykładającego swój 
        przedmiot, z tą twarzą spokojną, 
        jasną, opromienioną, która zdaje 
        się zwiastować czyste sumienie, 
        profesor może się wydawać zacnym 
        uczonym. Ale ci, co go znają 
        bliżej, nie dadzą mu tego 
        imienia. Zacnym nie jest, ma na 
        sumieniu niejedne łzy, niejedno 
        nieszczęście rodziny i... 
          Serafina nie dokończyła.
          - A! to okropne! to okropne, 
        coś mi pani powiedziała - 
        odparła Lusia. - Więc ta twarz 
        uczciwa kłamie... 
          - Szczęście, żeś w porze 
        dowiedziała się prawdy, lecz 
        brat byłby się jej też prędzej, 
        później mógł dopytać. Profesor 
        od lat kilku szuka podobno żony, 
        ale żadna kobieta z tych, co go 
        znają, nie odważy się, nawet dla 
        jego milionów, podzielić z nim 
        życia. 






          - Tak złym, możesz on tak być 
        złym i strasznym - powtarzała 
        biedna dziewczyna. 
          - Ja się z tego przecie 
        cieszę, że nim jest - dodała 
        Serafina - bo cię to ocali od 
        kroku ze wszech miar 
        niebezpiecznego. Możesz czekać 
        lepszej przyszłości.
          Serafina, starając się utulić 
        przyjaciółkę, chodziła 
        zamyślona. Nagle to 
        postanowienie biednej sieroty 
        jakby błyskawicą oświeciło ją, 
        dało się domniemać prawdy. Po 
        raz pierwszy dorozumiewała się, 
        iż ubóstwo mogło być przyczyną 
        tego rozpaczliwego kroku. 
          Nie śmiała jednak spytać 
        przyjaciółki o to, co 
        człowiekowi wyznać najtrudniej 
        tak długo, póki jawnym nie jest. 
        Rychlej się do występku może, 
        niż do niedostatku przyznaje 
        każdy. 
          - Wiesz co - rzekła - że na 
        próżno szukam powodów twojego 
        heroicznego zamiaru wydania się 
        za Variusa, przypuszczam chyba, 
        że chciałaś spróbować 
        trucizny... ale nie mówmy już o 
        tym. Do domu cię nie puszczę, 
        obiad zjemy w małym kółku, sami, 
        nie potrzebujesz się stroić, 
        przesiedzisz tu u mnie i 
        poczekasz na kuzynka Martyniana, 
        który mi się dobrym wydaje 
        chłopięciem. Będziemy grały i 
        czytały, musisz mi się 
        rozchmurzyć. 
          Lusia została wprawdzie, lecz 
        nie rozchmurzyła się, przybyła 
        jej do wszystkich trosk jeszcze 
        jedna - trwoga. Jeśli w istocie 
        profesor Varius był tak złym 
        człowiekiem, musiał też być 
        mściwym. Gdyby mu odmówiła, 
        jakże łatwo mścić by mu się było 
        na ubogim uczniu?
          Zadrżała na samo 
        przypuszczenie.
          Przed obiadem jeszcze nadszedł 
        Mieczysław. Dziwnym skutkiem 
        kilku słów wyrzeczonych przez 
        Borucha pierwszy raz był wobec 






        pani Serafiny zmieszany jakiś i 
        patrzył na nią jakby innymi, 
        przestraszonymi oczyma. 
        Kłopotało go to, że swoimi 
        odwiedzinami mógł dać powód do 
        takiej potwarzy. Ale dlaczegóż, 
        chcąc wejrzeniem ukradkowym 
        zbadać Serafinę i spotkawszy się 
        w tej chwili z jej wzrokiem, 
        uczuł coś niepokojącego w sobie, 
        jakby w istocie dobadawszy się, 
        że owe plotki mogły mieć jakąś 
        podstawę. 
          Wzrok wdowy był rozrzewniony, 
        czuły, mówiący więcej, niżeli 
        przyjaźń powiadać zwykła, w jego 
        łzawym uroku była jakaś 
        tajemnica. Dłoń, którą podała 
        Mieczysławowi, drżała, jemu 
        uderzyło serce i doznał 
        przykrego jakiegoś uczucia, 
        które nań wionęło smutkiem. 
          - Dobrze, żeś pan przybył 
        wcześniej - zawołała Serafina - 
        mamy czas we dwoje mocno 
        pogderać na Lusię, co jej 
        przypomni ciocię Babińską. 
        Przyznała mi się, że stary 
        Varius jej się oświadczył, a pan 
        wiesz, kto on jest? 
          - Znam go tylko jako 
        profesora. 
          - Nie życzę więc, byś go 
        poznał jako człowieka. Lusi 
        trzeba nakazać, ażeby nawet się 
        chwili nie namyślała i dała mu 
        zaraz odkosza. 
          Rozmowa była drażliwa, 
        Mieczysław siadł zmieszany przy 
        siostrze, ale Martynian nadszedł 
        z Paczoskim i to ich od dalszych 
        rozpraw ochroniło. 
          Biedny chłopak, ledwie się 
        przywitawszy z panią domu, 
        przyszedł do kuzynki i 
        korzystając ze szczęśliwego 
        składu okoliczności, bo go nikt 
        nie odpędzał, cały czas przy 
        niej pozostał. U stołu umiał się 
        przy niej umieścić, słowem, 
        upoił się zupełnie, nie 
        domyślając, że ona w tej chwili 
        mimo woli więcej dumała o starym 
        profesorze niż o przyjacielu 
        młodości. 






          Dla rozerwania pochmurzonych 
        gości pani Serafiny szczęśliwie 
        się nadarzył Paczoski, który 
        rozwodził się nad swoim poematem 
        skromnie, ale z prawdziwie 
        ojcowską wielomównością. 
        Ponieważ był jeszcze z rana w 
        kilku księgarniach, miał więc 
        wiele przygód nieprzyjemnych do 
        opowiadania. 
          Wieczorem Martynian przyszedł 
        się pożegnać z kuzynką, której 
        przyniósł bukiet kosztujący 
        pewnie tyle, ile jej 
        kilkudniowe utrzymanie. Ze łzami, 
        cichym głosem dopraszał się od 
        niej trochę pamięci. Łykał 
        słowa, aby nie powiedzieć za 
        wiele, a tak mu się one do ust 
        cisnęły. Na ostatek przyrzekł 
        uroczyście, że - bądź co bądź - 
        przyjedzie znowu, bo długo bez 
        nich wyżyć by nie mógł. Lusia 
        była milcząca. Żal jej było 
        Martyniana, a dać mu nadziei, 
        której sama nie miała, nie 
        mogła. 
          Nic jej nie mówiąc, 
        Mieczysław, któremu coś szepnęła 
        jeszcze Serafina po obiedzie, 
        pobiegł co najprędzej nazajutrz 
        do profesora Variusa. Zastał go 
        w domu. 
          Uczony kompilator, obłożony 
        stosem ksiąg, przed biurem 
        ogromnym stał z piórem i 
        redagował właśnie ostatnie 
        arkusze encyklopedii medycznej, 
        którą drukował. Skromne jego 
        mieszkanie, gdyż słynął z 
        oszczędności, założonoe było 
        księgami, preparatami, okazami 
        różnymi, których potrzebował do 
        studiów. Na widok wchodzącego 
        Mieczysława żywo odwrócił się od 
        biura, rzucił nań badające 
        wejrzenie przenikliwe i łagodnie 
        bardzo przemówił witając. W 
        głosie tym jednak przymuszenie 
        słodkim było tym razem coś tak 
        strasznego, iż Mieczysław uczuł 
        przebiegający dreszcz. Twarz 
        była wypogodzona, głos ten 
        spokojny, cichy, miły, ale 
        zdawał się tak sztuczny, tak 






        wyuczony, iż przerażał. 
          - Czymże kochanemu panu 
        Mieczysławowi służyć mogę i co 
        go tu do mnie sprowadza? 
          - Panie profesorze - z niskim 
        ukłonem rzekł uczeń - przychodzę 
        w sprawie czysto osobistej, 
        naprzód złożyć podziękowanie 
        panu profesorowi za uczyniony 
        nam zaszczyt. Siostra moja, 
        której ja jestem opiekunem, nie 
        mogła taić przede mną tak ważnej 
        wiadomości, jaką dla niej była 
        ostatnia rozmowa z panem 
        profesorem. Oboje wysoko 
        cenimy... 
          Profesor z podniesioną głową 
        słuchał, chwytał każdy wyraz, 
        zdawał się chcieć odgadnąć, na 
        czym się to skończy, ale mimo 
        niepewności i niepokoju twarz 
        jego najmniejszej nie doznała 
        zmiany, nie drgnął żaden jej 
        muskuł, lekki tylko uśmieszek 
        obojętny igrał koło ust 
        łagodnych. 
          - Siostra moja - mówił 
        Mieczysław - jest jeszcze tak 
        młodą, przy tym tak pragnęłaby 
        jeszcze zostać kilka lat 
        swobodną, iż ja w jej imieniu 
        zmuszony jestem panu profesorowi 
        oświadzyć...
          - A! a! - przerwał Varius - to 
        dosyć, to dosyć! dosyć! Dziękuję 
        za rychłą decyzją. A! a! to 
        dobrze! bardzo dobrze. Upadam do 
        nóg... 
          To mówiąc, odszedł od biura, 
        pióro ciągle trzymając w ręku i 
        powtarzając: - Upadam do nóg - 
        prowadził do drzwi Mieczysława, 
        powiódł go, kłaniając się, przez 
        przedpokój, skłonił się jeszcze 
        raz przesadnie nisko, otworzył 
        mu drzwi z wielką grzecznością i 
        natychmiast je zamknął za nim, 
        ale z takim trzaskiem i 
        gwałtownością, iż dom zatrząsł 
        się cały. 
          Kontrast między tą 
        grzecznością pożegnania, nie 
        zmienioną twarzą i owym 
        buchnięciem drzwiami miał w 
        sobie coś przerażającego jak 






        milcząca groźba. Mieczysław 
        drgnął mimowolnie i powoli, ze 
        spuszczoną głową, zszedł ze 
        wschodów. 
          Lusię zastał w domu nad 
        książką, ale zadumaną. 
          - Wszystko skończone - odezwał 
        się - powracam od profesora 
        Variusa. 
          - Cóżeś bo zrobiŁ! - zawołała 
        Ludwika. 
          - To, com był powinien, 
        podziękowałem mu i odmówiłem. 
          - Odmówiłeś? 
          - Stanowczo. 
          Zamilkli oboje. Wszystko było 
        skończone. 
          Lusia może odetchnęła 
        swobodniej, ale na twarzy jej 
        widać było jakby żal, że ofiarą 
        życia brata ratować nie mogła. 
        Rzuciła mu się na szyję, nie 
        mówiąc słowa i uścisnęli się 
        oboje. 
          - Nie traćmy otuchy, nie 
        zrażajmy się - rzekł Mieczysław 
        - jeszcze dwa lata, wszystko 
        będzie skończone... 
          Dwa lata! Jakże to one 
        zbiegają rychło, gdy się je 
        pragnie powstrzymać... dwa lata, 
        to dwa okamgnienia, ale dwa lata 
        nędzy, głodu i troski - dwa 
        wieki! Czas niby równy jest 
        przecie miarą zupełnie 
        stosunkową, gdy go z uczuciem 
        złożym razem. Skraca się, 
        przedłuża, staje 
        nieskończonością prawie. Można 
        go rozdrobnić na niezliczone 
        drgnienia i pochłonąć jednym 
        łykiem. Jest miarą dla chodu 
        nóg, ale nie dla bicia serca... 
          Zaraz w kilka dni potem 
        przypadał wykład profesora 
        Variusa. Mieczysław swoim 
        zwyczajem usiadł w jednej z 
        pierwszych ławek, aby notować. 
        Varius ukazał się na katedrze z 
        ową twarzą jak dzień pogodny 
        jasną - począł mówić, lecz 
        rzucając oczyma po sali, tak 
        unikał zręcznie ucznia dawniej 
        ulubionego, jakby go widzieć nie 
        chciał. Niewiele to obeszło 






        Mieczysława. Dostrzegł wszakże 
        nazajutrz i dni następnych, że 
        przyjaciele profesora i koledzy, 
        przyjaźni mu dawniej, również go 
        unikali i z dala się trzymali od 
        niego. Powoli ta oziębłość stała 
        się tak zaraźliwą, iż przeszła 
        do towarzyszów Micia i opasała 
        go jakby lodowatym kołem. 
        Przyczyny jej dociec było 
        niepodobna ani chciał tego 
        próbować sierota, w którym 
        ostracyzm ów dumę obudził, lecz 
        zabolał. Unikano rozmowy z nim, 
        usuwano się od ławki, przy 
        wyjściu pospieszali wszyscy, aby 
        się z nim jak z zapowietrzonym 
        nie zetknąć.
          Pan Zenon, który uczęszczał na 
        inny wydział, pozostał mu 
        wprawdzie wiernym, lecz ten 
        stosunek więcej go kłopotał i 
        zawadzał mu, niż mógł pocieszyć. 
        Na wydziale medycznym jednym z 
        najgorszych uczniów, choć mu na 
        zdolnościach nie zbywało, był 
        niejaki Poskoczym. Nazwisko to, 
        jakkolwiek się wyda niezręcznie 
        stworzonym, jest prawdziwym - 
        rodzina ta istnieje. Jedynak 
        wychowany przez matkę, 
        pieszczony i rozpuszczony, dosyć 
        majętny pono. Poskoczym poszedł 
        na medycynę więcej z fantazji 
        niż z powołania, uczył się też 
        fantastycznie, a raczej wcale 
        nie chciał uczyć. Na wykłady 
        uczęszczał, gdy mu się podobało, 
        z pedelami miał nieustanne 
        zajścia, powoływany był do 
        inspektora co tygodnia, 
        odwiedzał często więzienie, a co 
        wieczór sprawiał u siebie 
        herbaty, jeśli nie tańcujące, to 
        śpiewające i szalejące. Zbierali 
        się u niego najznakomitsi 
        hulacy i próżniacy wszystkich 
        oddziałów, mówiono nawet, że 
        grywano tam w karty - słowem, 
        była to Sodoma i Gomora. 
        Poskoczym wyglądał blado, ale 
        chłopak był ładny, twarz śmiała 
        mu się szyderstwem, słowa 
        bryzgały ironią, nielitościwy 
        był w żartach, choć serce miał 






        dobre. Z Mieczysławem znali się 
        bardzo z daleka, ale Poskoczym 
        wiedział, znał, słyszał o każdym 
        z towarzyszów wszystko, co 
        wiedzieć, znać i słyszeć było 
        można. Mieczysław mu się nie 
        podobał, jako pedant i 
        purytanin. 
          - To osioł, tylko udaje 
        rozumnego - mówił na niego 
        Poskoczym. 
          Jednego wieczora, rozchodząc 
        się z ostatniego wykładu, 
        Mieczysław, który teraz chodził 
        sam ciągle, bo nikt już go ani 
        przywitał, szedł, ku domowi się 
        zwróciwszy, gdy uczuł uderzenie 
        ręką po ramieniu. 
          - Szanownego Mucjusza Scewolę 
        witam! - ozwał się głos 
        chrypliwy. Odwrócił się i 
        postrzegł Poskoczyma, który 
        drwiąco mu w oczy patrzył. 
          - Na cóż tak, mędrcze i 
        bohaterze, kroczysz solo basso? 
        - zapytał interpelujący - dziwi 
        cię to, że śmiałem jego 
        eminencją zaczepić? Nieprawdaż? 
        Ale mi bo, do kata, żal waszeci, 
        bo cię wszyscy opuścili, a że 
        jestem w opozycji zawsze z 
        ogółem, więc przychodzę i podaję 
        dłoń. 
          Mieczysław, nienawykły do tego 
        tonu, milczał. 
          - Oto masz za to, że cię Pan 
        Bóg obdarzył piękną siostrą - 
        dodał Poskoczym. - Stary 
        sybaryta, który uchodzi za 
        filozofa, raczył na nią rzucić 
        okiem, wy uznaliście słusznym, 
        dać mu figę i jecie teraz 
        gorzkie owoce waszego heroizmu. 
        Ale jakże bo, u licha, nie 
        rozrachowaliście się, 
        dopuszczając, ażeby się 
        oświadczył przed egzaminami, i 
        daliście mu rekuzę w tak 
        niebezpiecznej porze? Varius 
        jest stary pies... przepraszam, 
        będzie się teraz mścił na 
        wszelki sposób. Żal mi 
        asindzieja...
          Mieczysław ruszył ramionami. 
          - Co tam się w to obcym wdawać 






        - rzekł - to sprawy nasze 
        domowe, panie Poskoczym, nie 
        mające żadnego związku z 
        lekcjami, nauką i egzaminami. 
          - A, diabła tam - przerwał 
        Poskoczym - naiwny jesteś jak 
        filolog, nie jak medyk i Variusa 
        nie znacie. Varius uczony mocno, 
        ale zły jak... na to nie ma 
        wyrazu. Tylko złość ta jego to 
        cukierek ze strychniną, jesz go, 
        aż ci się w ustach rozpływa, i 
        padasz, połknąwszy, trupem. 
          - Niech sobie będzie zły - 
        mruknął Micio. 
          - Żal mi cię, kolego - dodał 
        Poskoczym - boć, dalipan, nie 
        zasłużyłeś na ostracyzm, jaki 
        cię otacza. Żal mi cię. 
        Usiłowałem dobadać przyczyny, 
        nie ma, zdaje się,  żadnej, 
        jednak profesorowie znajdują, 
        żeś zarozumiały, a nic nie 
        umiesz, a towarzysze plotki na 
        was garściami rzucają. 
          Mieczysław milczał uśmiechając 
        się z przymusem. 
          - Na to nie ma rady - rzekł. 
          - Byłaby rada, ale lekarstwo 
        nadto heroiczne na wasz 
        temperament. Do pierwszego 
        lepszego trutnia trzeba by się 
        przyczepić i dać mu w ucho, to 
        potem wszyscy będą grzeczni. 
          - Istotnie, lek gorszy od 
        choroby. 
          - Jak wszystkie leki - 
        rozśmiał się Poskoczym - cała 
        medycyna, mówiąc między nami, 
        szarlataneria... wiedzą tylko, 
        że nic nie wiedzą. Dobranoc. Daj 
        któremu w ucho, proszę cię. 
          Na tym rozmowa się skończyła. 
        Mieczysław dowiedział się z niej 
        tylko, czego się domyślał, iż 
        Variusa wpływ otoczył go tym 
        wstrętem ogólnym. Znosił go 
        cierpliwie, a siostrze wcale o 
        nim nawet nie wspominał. Życie 
        wszakże stawało się coraz 
        przykrzejszym, nauka nawet 
        trudniejszą, pozbawiony był 
        pomocy, rady, zachęty. W 
        przededniu egzaminów, gdy 
        wszyscy zbierali się w gronka 






        dla łatwiejszego powtarzania i 
        wzajemnego słuchania, Mieczysław 
        szukał na próżno towarzyszów do 
        repetycyj, nie mógł się doprosić 
        ani ksiąg, ani notat, został 
        odosobniony. Dotknęło go to 
        mocno, lecz oszczędzając Lusi 
        przykrości, ukrył to przed nią. 
        Między innymi zarzutami, jakie 
        czyniono mu, był podobno i ten, 
        że uczęszczał do domu pani 
        Serafiny, a bytność tam częstszą 
        przypisywano stosunkom, które 
        miały być aż nadto poufałe. Gdy 
        się raz potwarz obróci przeciw 
        komu, nie szczędzi mu pocisków. 
        Rodzą się kłamstwa jedne z 
        drugich, a najmniejszy pozór 
        posługuje do rozmnażania ich. 
          Wszystko to, pomimo skrywania 
        przed panią Serafiną, nie mogło 
        ujść jej oka. Lusia niechętnie 
        zwierzała się z domowych trosk, 
        ale się one na jej twarzy 
        odbijały. Mieczysław stawał się 
        coraz rzadszym gościem, 
        tłumacząc się egzaminami. Pani 
        Serafina, która do nich nawykła, 
        była smutną. 
          Ten smutek zmusił ją do 
        porachowania się z uczuciami 
        swoimi. Przekonała się, że 
        nieznacznie przywiązała się do 
        Mieczysława, że człowiek ten 
        stał się dla niej koniecznością, 
        jednym słowem, że go kochała. 
        Jak do tego przyszło, nie 
        wiedziała sama. Miała mocne 
        postanowienie pozostania wdową i 
        swobodną na resztę życia, 
        urządziła się tak, aby móc 
        wytrwać, nie pragnąc nic więcej. 
        W porównaniu z przeszłością 
        mogła się nazwać szczęśliwą, 
        teraz owładnął ją niepokój, nowy 
        żywioł uczynił to życie milszym 
        może, ożywieńszym, ale nie bez 
        troski o przyszłość. Pani 
        Serafina zamknęła się na kilka 
        dni, usiłując coś postanowić, 
        czymś się uleczyć, coś 
        przedsięwziąć stanowczego. 
        Chciała wyjechać za granicę, 
        usunąć się chwilowo na wieś, 
        potem mówiła sobie: - Miłość ta 






        nie ma jutra, dlaczegóż bym z 
        dzisiaj korzystać nie miała? 
        Wszak to dziś nie jest żadną 
        winą zatrute... 
          Trochę się zaczęła pilnować i 
        być ostrożniejszą, a mniej 
        poufałą w stosunkach z 
        Mieczysławem, ale to nie tylko 
        nic nie pomogło, pogorszyło stan 
        jej serca. Gniewała się na 
        siebie za słabość swoję, a 
        przemóc jej nie umiała. 
          Tak stały rzeczy, gdy stary 
        stryj pani Serafiny, zajmujący 
        wysokie stanowisko dyplomatyczne 
        za granicą, wielce jej ukochany, 
        nadjechał. Hrabia von Zarbsten z 
        dawnej familii kurlandzkiej, 
        człek już podżyły, stary 
        kawaler, bawił zwykle we 
        Włoszech lub Hiszpanii. Raz w 
        rok, czasem we dwa lata, 
        przyjeżdżał do dóbr swoich i 
        naówczas synowicę odwiedzał. 
        Pani Serafina była do niego 
        prawie tak czule jak do ojca 
        przywiązana, a stary wypłacał 
        się jej też miłością wielką. Dla 
        niego nie miała żadnych 
        tajemnic. W tej chwili przybycie 
        starego krewnego i przyjaciela 
        może bardziej niż kiedy było dla 
        niej pożądanym. Przy pierwszym 
        spotkaniu hrabia znalazł swą 
        synowicę zmienioną. 
          - Umiem czytać z twojej twarzy 
        - rzekł - uniosłem z sobą, 
        wyjeżdżając raz ostatni, 
        wspomnienie miłych twych rysów, 
        uspokojonych, pogodnych, 
        odrodzonych wypoczynkiem 
        wdowieństwa. Znajduję cię 
        zmienioną... co ci jest, moja 
        Serafino? Jeżeli cierpisz na 
        zdrowiu, czyby nie należało 
        sprobować zmiany klimatu? Jedź 
        do Florencji, do Pizy, spędź 
        zimę na Południu...
          - Ale ja nie czuję się wcale 
        chorą - odezwała się Serafina - 
        zresztą o wszystkim tym pomówimy 
        jeszcze potem. 
          Hrabia zamieszkał na czas 
        pobytu w Wilnie u synowicy, a że 
        był nawykły do postrzegania i 






        czytania w twarzach i ludziach 
        długim życia doświadczeniem, 
        łatwo dostrzegł w Serafinie ten 
        niepokój i niecierpliwość, jakie 
        rodzi uczucie, z którym walczyć 
        potrzeba. 
          Począł śledzić jej stosunki. 
        Te były bardzo szczupłym 
        kółkiem ograniczone, najczęściej 
        i we wszystkich godzinach 
        spotykał tylko Lusię, niekiedy 
        Mieczysława. Lusia mu się 
        niezmiernie podobała, znajdował 
        w niej szczęśliwą mieszaninę 
        prostoty i instynktu światowego, 
        salonowego, która nadawała jej 
        przy najmilszym obejściu się 
        pewną świeżość i oryginalność. 
        Za pierwszą bytnością 
        Mieczysława spojrzał tylko na 
        synowicę i po przybranym 
        chłodzie a razem pomieszaniu jej 
        odgadł wszystko. Z podwójną więc 
        uwagą zaczął się młodemu 
        medykowi przypatrywać. 
        Dystynkcję, jaką oceniał w 
        siostrze właściwą naturom 
        wybranym, znalazł w 
        Mieczysławie, który go ze wszech 
        miar zadowolił - ocenił umysł 
        jego, naukę, odgadł dumny nieco, 
        a raczej dbały o swą godność 
        charakter. 
          - Mais c'est un jeune homme 
        tr~es distingu~e et qui a de 
        l'avenir (fr. ale to młody 
        człowiek bardzo dystyngowany i z 
        przyszłością) - odezwał się, 
        bacznie patrząc w oczy Serafinie. 
          Pochwała ta tak ją mocno 
        uradowała, że stryjowi rękę za 
        nią uścisnęła, rumieniec i 
        uśmiech potwierdził domysły. 
          Ale na ten raz nie wywołał 
        zwierzeń żadnych. Sama pani 
        Serafina miała na myśli później 
        otwarcie z hrabią pomówić. 
        Jednego poobiedzia, gdy byli 
        sami, stanęła naprzeciw niego. 
          - Wiesz, stryju - rzekła - 
        człowiek jest niepoprawną nigdy 
        istotą. Cóż byś powiedział, 
        gdybym ja po wszystkich 
        zaklęciach i słowach danych 
        sobie, złamała je i... poszła 






        kiedy za mąż? 
          - Powiedziałbym - odparł 
        spokojnie hrabia - żeś uczyniła 
        bardzo dobrze, ale tylko w takim 
        razie, gdyby twój wybór był 
        rozumny, gdybyś była pewną 
        człowieka, w którego ręce 
        powierzysz losy swoje. 
          - I ja nie inaczej myślę - 
        szepnęła Serafina. - Jestem, 
        mogę powiedzieć, szczęśliwą, a 
        jednak nudno mi, samotność 
        ciąży, brak rodziny męczy, serce 
        potrzebuje kochać. 
          - Czy już kocha? - śmiejąc się 
        spytał stryj. 
          - Nie. Ale... ale przewiduję, 
        że to nastąpić może, i trwożę 
        się. 
          - Ja myślę, że to bez wiedzy 
        pani już nastąpiło pewno, a 
        rozum tylko przeszedł apr~es 
        coup (fr. po fakcie, za późno), 
        tłumaczyć fakt spełniony... 
          Serafina potrząsała głową. 
          - Nawet bym odgadł kandydata - 
        odezwał się stryj. 
          - A! nie! to się omylicie! 
          - Sądzę, że nie, brat panny 
        Ludwiki, przysięgnę. 
          - Stryju! na miłość Boga! - 
        oglądając się niespokojnie i 
        palec kładąc na ustach, odezwała 
        się Serafina. 
          - Ale cóż w tym tak 
        nadzwyczajnego? Bardzo mi się 
        podoba, młody, rozsądny, a że 
        ubogi, tym lepiej. 
          - Szlachetny, idealnie 
        szlachetny i zacny człowiek - 
        odezwała się Serafina zniżając 
        głos - jego poświęcenie dla 
        siostry, pracowitość, 
        wytrwałość, delikatność 
        prawdziwie uwielbiać potrzeba! 
        Jak oni oboje znoszą ubóstwo 
        swoje, kryjąc je przed oczyma 
        ludzi, co by dopomóc im 
        pragnęli, jaka surowość życia, a 
        przy tym... 
          - Słowem, wszystkie cnoty! - 
        uśmiechając się dodał stryj - 
        ale czy ma on najgłówniejszą, 
        najpotrzebniejszą, czy umie 
        ciebie cenić i czy cię kocha? 






          - Jest mi przyjaznym, tak... 
        jest dla mnie serdecznym, a 
        jednak ja... ja nie wiem - 
        poszepnęła smutnie Serafina. 
          - Tylko jakże by w tobie mógł 
        się znowu nie zakochać? 
          - O! stryju! we mnie zakochać 
        się trudno. Gdyby nawet miał 
        jakie uczucie, jestem pewną, 
        żeby się z nim krył, że 
        usiłowałby je zwyciężyć, bo 
        nigdy nie sięgnie, gdzie by go o 
        interes posądzić było można. 
        Gdybym była ubogą... 
          - Daj pokój, mienie nigdy do 
        szczęścia nie przeszkadza - 
        odezwał się stryj. 
          - Czasem... - wyszeptała 
        wzdychając synowica. 
          - A więc jest to miłość w 
        projekcie - przerwał hrabia - i 
        chciałaś się mnie poradzić 
        zapewne, co ja powiem na nią? 
        Byłoby śmiesznością nie chcieć 
        próbować szczęścia dlatego, że 
        się go raz nie miało, ale gdzie 
        się tak wiele waży, jak 
        przyszłość, nie dosyć może 
        uczucia, trzeba wiele rozwagi i 
        rachuby. Zatem... 
          - Zatem nie ma nic i nie mówmy 
        już o tym - rzekła zarumieniona 
        Serafina. 
          Stryj ścisnął jej rączkę. 
          - Powoli, powoli i bez 
        pośpiechu a gorączki... ale 
        młody chłopak przecie... 
        szlachcic? 
          - O! niewątpliwie - dorzuciła 
        pani Serafina - znam rodzinę 
        jego. 
          I tak skończyła się rozmowa 
        pierwsza w tym przedmiocie, a 
        rozbudzony nią hrabia przyrzekł 
        sobie baczniejszą zwrócić uwagę 
        na młodego człowieka, skarżąc 
        się tylko, że go za mało 
        spotykał. 
          Były to właśnie dnie 
        poprzedzające egzamina, od 
        których zawisł los Mieczysława, 
        siedział więc, będąc pozbawiony 
        koleżeńskiej pomocy, dzień i noc 
        nad książkami. Gdy dla innych 
        biblioteka i wypożyczanie z niej 






        dzieł potrzebnych stały otworem, 
        jemu czyniono w tym trudności. 
        Wpływ niewidoczny i 
        niepochwycony profesora Variusa 
        wszędzie mu się czuć dawał. 
        Nieprzyjaciel nieubłagany nie 
        pokazywał się nigdzie, znajdował 
        wszędzie. Mieczysław, jakkolwiek 
        był niezawodnie jednym z 
        najzdolniejszych uczniów, 
        niepokoił się o roczny popis, w 
        którym mógł się surowości 
        wielkiej spodziewać. Profesor 
        Varius słuchać miał z dwóch 
        najważniejszych przedmiotów. Być 
        zmuszonym pozostać na tych 
        samych kursach rok jeszcze, było 
        to stracić pracę i ofiary 
        całoroczne. Choć taił się z 
        niepokojem swym przed siostrą, 
        baczne jej oko widziało dobrze, 
        a serce przeczuwało, co się z 
        nim działo. Parę razy wymówił 
        się półsłowem, resztę ona sama 
        odgadła. Nie powiedziała nic, 
        ale Mieczysława śledziła pilnie. 
          Dzień stanowczy nadszedł 
        wreszcie. Mieczysław, zmęczony 
        bezsennością, natężeniem umysłu, 
        pracą i niepokojem, chodził jak 
        cień, czuł się onieśmielonym i 
        bezsilnym. Uczynił wszakże z 
        siebie, co tylko mógł, i ze 
        spokojnym sumieniem oczekiwał 
        wyroków losu. Lusia obyczajem 
        dawnym poszła do kościoła modlić 
        się na intencją brata, we łzach 
        i niepokoju wyszła z kościoła, 
        niepewna, co z sobą zrobi, 
        chciała pójść do przyjaciółki, 
        lecz pozostając w domu, rychlej 
        mogła się doczekać wiadomości od 
        brata. Poszła więc do swej 
        izdebki niepewnym krokiem, jakby 
        przeczuwając coś złego. 
          Godziny wydały się bez miary 
        długie i zmierzchało już, gdy 
        kroki posłyszała na schodach, a 
        potem otwierające się drzwi 
        izdebki Mieczysława i stuk, 
        jakby coś padło na ziemię. 
        Pobiegła, rzucając robotę, co 
        prędzej... drzwi były na pół 
        odemknięte, na podłodze leżały 
        rozrzucone książki, na sofce 






        blady, z oczyma osłupiałymi, 
        siedział Mieczysław. Dosyć było 
        spojrzenia na niego, ażeby 
        wyczytać, iż się stało, co się 
        najgorszego stać mogło. Lusia 
        zatrzymała się w progu i 
        załamała ręce. 
          - Mieczysławie! 
          - Nie pytaj... nie pytaj... 
          - Na Boga! czyż nie ma ratunku?
          - Pozwól mi odetchnąć, daj 
        zebrać myśli... opowiem... 
          Nierychło przyszedł do siebie. 
          - Przewidywałem - odezwał się 
        w końcu - że mnie to spotkać 
        musi, ale stało się gorzej, niż 
        przeczuwać mogłem. Nie byłem 
        panem siebie... Inne egzamina 
        poszły mi trudno, ale zdałem je, 
        rozgorączkowany, świetnie. Ci, 
        co radzi byli widzieć mnie 
        upokorzonym, byli zmuszeni 
        przyklasnąć. Kolej przyszła na 
        niegodziwego Variusa. Zimny, 
        uśmiechnięty, słodki, począł mi 
        zadawać pytania. Z 
        przebiegłością sofisty rzucał je 
        w ten sposób, aby mnie 
        obałamucić, alem się pochwycić 
        nie dał. Widziałem na jego 
        twarzy, w głosie czułem 
        wzrastającą zaciętość... Mnożył 
        zarzuty i sypał mi coraz nowe 
        kwestie. Nareszcie przyszła 
        najtrudniejsza... odpowiedź moja 
        była ściśle dostateczną, 
        profesor znalazł ją fałszywą. 
        Utrzymywałem się przy swoim. 
        Zwykle spokojny, mimo wielkiego 
        panowania nad sobą począł się 
        burzyć i rozpłomieniać i rzucił 
        mi w oczy niegrzecznym 
        szyderstwem, wymawiając 
        nierozsądną zarozumiałość. Nie 
        mogłem przenieść wobec kilkuset 
        świadków odebranej obelgi, 
        odpowiedziałem mu gniewnie, że 
        powinien sądzić o pilności 
        ucznia i jego nauce, a nie o 
        jego charakterze. Profesor 
        zerwał się, w pasji wołając, że 
        albo on ustąpi z katedry, albo 
        ja oddalonym być muszę z 
        uniwersytetu. Nie czekając 
        dłużej, nie słuchając więcej, 






        wyszedłem... Znając wpływ 
        Variusa i jego charakter, 
        nietrudno przewidzieć, że jutro 
        dostanę odprawę. 
          To mówiąc, Mieczysław padł na 
        kanapę i zamyślił się 
        rozpaczliwie. 
          - Co dalej? - rzekł - ani 
        wiem, ani mogę przewidzieć... 
        Gdzie się udać? z czym? Co 
        począć? Wyrzec się nauki, a z 
        nią przyszłości? Mojej, to by 
        było niczym, ale twojej, droga 
        siostro... o! nie chcę myśleć... 
        boję się oszaleć.
          - Jak mnie kochasz, zaklinam 
        cię - przyklękając u jego kolan 
        zawołała Lusia - uspokój się, 
        czekaj do jutra, nie rozpaczaj, 
        zobaczysz, wszystko się naprawi. 
        Bóg dobry, a tyś na jego opiekę 
        zasłużył, choćby twoją nade mną 
        opieką. Mieczysławie! spokoju 
        ducha, błagam... Nie myśl, nie 
        męcz się, nie daj się złamać... 
        do jutra. 
          - Ależ dlaczego do jutra? - 
        spytał ironicznie a boleśnie 
        Mieczysław - chyba po roku... 
          - Ja mam przeczucie... to się 
        zmieni, zobaczysz... ludzie 
        chwilowo dają się unieść 
        namiętności, lecz sumienie się 
        odzywa, niesprawiedliwość 
        oburzy...
          Pomimo łagodzeń siostry i jej 
        próśb Mieczysław nie wstał z 
        kanapki, zamilkł i pozostał w 
        osłupieniu. Znużony tylko, 
        później pochylił się i ołowianym 
        snem zasnął do rana. 
          Sen to był ciężki i gorączkowy 
        razem, z którego się przebudzić 
        nie mógł, a który go męczył tak, 
        że gdy wreszcie dzień biały 
        rozwarł mu powieki, uczuł się 
        zmęczonym jak po chorobie i 
        musiał zawołać Orchowskiej, 
        ażeby mu przyniosła posiłek 
        jaki, który by życie wyczerpane 
        pchnął na nowo. Zapytana 
        Orchowska o Lusię odpowiedziała 
        po cichu, że panienka długo w 
        nocy modliła się i płakała, że z 
        rana bardzo wyszła z książką i 






        dotąd nie powróciła. 
          Mieczysław sądził, że poszła 
        do kościoła, a potem, jak 
        zwykle, dała się uprowadzić pani 
        Serafinie... ale inaczej się 
        stało. 
          Lusia w istocie pobiegła na 
        mszę ranną, wysłuchała jej 
        klęcząc, z zapałem, wstała 
        ośmielona, ożywiona i szybkim 
        krokiem skierowała się wprost ku 
        murom uniwersyteckim. Była 
        godzina ósma rano, gdy 
        zadzwoniła do mieszkania 
        profesora Variusa. 
          Uczony już był przy swym 
        biurku, gdyż życie prowadził 
        nadzwyczaj regularne, a 
        wczorajsze chwilowe wzburzenie 
        nie było zdolne zachwiać zwykłym 
        dnia programem. Służący siedzący 
        w przedpokoju, sądząc, że 
        kobieta nieznajoma przyszła po 
        radę lekarską, oświadczył jej, 
        że doktór chorych w tych 
        godzinach nie przyjmuje. 
          - Ja nie jestem chorą, 
        przychodzę w pilnym interesie - 
        odezwała się Lusia śmiało - 
        proszę was zanieść moją kartę 
        profesorowi i powiedzieć mu, że 
        się z nim widzieć muszę. 
          Sługa nakazującego tonu 
        usłuchał i poszedł, po chwili 
        Ludwika weszła do salonu, bo 
        profesor chciał ją przyjąć w 
        salonie. 
          Był urządzony z pewną poważną 
        i surową, ale wspaniałą 
        elegancją. Ciemny, chłodny, 
        widocznie nie używany, tylko na 
        chwilowe posłuchania, 
        przypominał izby sądowe - kilka 
        kosztownych obrazów, przepyszne 
        brązy, dywany, meble czarne 
        hebanowe, stoły z marmuru i 
        mozaiki były po większej części 
        darami klientów, ale je z pewną 
        harmonią dobrano do siebie. 
        Blada twarz Variusa na tym tle 
        cieni wydała się jak widmo 
        straszną. Kłaniając się i 
        zacierając ręce, podszedł ku 
        pannie Ludwice, wskazując jej 
        kanapę, na ustach igrało 






        szyderstwo.
          - Panie profesorze - odezwała 
        się dziwnie śmiałym głosem 
        Ludwika - pan się domyślasz, co 
        mnie tu sprowadza? 
          - Domyśleć się nietrudno, alem 
        spodziewać się tego szczęścia 
        nie mógł, zwłaszcza że krok pani 
        jest zupełnie daremny. 
          - Pozwól mi pan przemówić - 
        rzekła spokojnie. - Masz pan 
        przed sobą dwie istoty 
        nieszczęśliwe, sierot dwoje... 
        czyż serce twe nie zna litości? 
          - Pani moja - rzekł profesor 
        głosem świszczącym dziwnie - 
        obowiązkiem moim jest przy 
        egzaminach nie mieć litości nad 
        jednym, aby tysiąców nie zgubić. 
        Litość tu byłaby grzechem. Brat 
        pani jest zarozumiały a 
        niedojrzały, wypuszczony z 
        dyplomem, zabijałby ludzi... ja 
        muszę mieć litość nad nimi, a 
        nie nad nim. On nic nie umie.
          - Człowiek, który niedawno 
        głoszony był najzdolniejszym... 
          - I zdolność go zgubiła, bo mu 
        dała pychę i zarozumiałość - 
        dorzucił Varius. - Potrzebował 
        skarcenia i nauki.
          - Panie profesorze, 
        przypuściwszy, że tak było, na 
        co ja, jako siostra i znając go 
        najlepiej, zgodzić się nie mogę, 
        skarcić go prywatnie było 
        obowiązkiem sumienia, ale 
        publicznie i niesłusznie 
        upokorzyć mógł tylko, kto się 
        chciał... zemścić! 
          Wyraz ten wymówiła z 
        przyciskiem. Varius zachmurzył 
        się, brew ściągnął. 
          - A gdyby i tak było? Jestem 
        człowiekiem... nie zapieram 
        się... Przypisuję mu, że mnie 
        staremu odebrał to, co było 
        ostatnim szczęściem lub 
        szczęścia  marzeniem w życiu, 
        dlaczegóż bym nie miał chcieć 
        zgnieść robaka, co mnie kąsa. 
          - Czy to szlachetnie? - 
        spytała Lusia, z trwogą 
        spoglądając na niego. 
          - Ja nie wiem, ale to 






        naturalnie - odparł Varius. 
          - Pozwólmy na to - przerwało 
        dziewczę - mogło to być 
        naturalnym w uniesieniu 
        chwilowym, ale nie pożałowałżeś 
        pan tego, ochłonąwszy, dziś? 
          - Ja nigdy nie żałuję, com 
        uczynił, nigdy nie odwołuję, com 
        powiedział, nie zwracam się z 
        drogi, na którą wszedłem. Złe to 
        jest czy dobre, człowiek musi 
        być logicznym, inaczej będzie 
        słabym. 
          - Czy pan profesor wiesz, że 
        to wyrok głodnej śmierci na nas 
        dwoje? - zapytała Lusia. 
          - Nie wiem, macie państwo 
        przyjaciół, w tym jest przesada, 
        ale gdyby nawet tak było, co 
        mnie to obchodzi? 
          Wstał i przeszedł się po 
        pokoju. 
          - I nic pana skłonić nie może 
        do zmiany, do naprawienia zła, 
        któreś nam uczynił rozmyślnie? 
          Profesor przeszedł się znowu, 
        odwrócił z tą chłodną marmurową 
        twarzą do niej, otworzył usta, 
        jakby chciał coś powiedzieć, i 
        nagle się wstrzymał. 
          - Panie profesorze, ani prośba 
        moja...
          To mówiąc, Lusia przyklękła 
        składając ręce.
          - Błagam pana, zlituj się... 
        Spytaj sumienia swego, czyż się 
        to godziło? 
          - Wstań pani - zawołał Varius 
        po chwili namysłu. - Wielka 
        namiętność tłumaczy nawet 
        wielkie zbrodnie, chciej mnie 
        zrozumieć. 
          - Namiętność? w pańskim wieku? 
        przy jego nauce i rozumie? 
          - Namiętność nie ustaje z 
        latami, nie zabija jej nauka ani 
        podoła rozum, namiętność jest... 
        chorobą. Jam chory. 
          - Profesorze...
          - Pani wiesz, że ja kocham 
        panią! Brat mi wyrwał jedyny 
        skarb, który posiąść chciałem, 
        który bym był posiadł. 
          - Brat mój postąpił, jak mu 
        sumienie kazało - coraz się 






        rozogniając odparła Ludwika. - 
        Moje serce nie jest wolne... 
        ja... 
          - Ach! dzieciństwo! Wiem, 
        kocha się w pani cioteczny brat! 
        Kuzynkowskie miłostki! Cóż to 
        przeszkadza? Mąż zaciera 
        wspomnienie tych poetycznych 
        marzeń, ja się kuzynków nie 
        lękam, a serce byłbym pozyskał. 
          - Lub wziąłbyś pan może bez 
        serca? - dorzuciła Lusia. 
          - Bom pewny, że ono by mi 
        wróciło - szyderczo rzekł stary. 
          - Więc moja ręka mogłaby być 
        zapłatą za... brata? 
          - Bez wątpienia. 
          - Profesor mi przyrzeka zająć 
        się jego losem, naprawić 
        wszystko? 
          - Nic łatwiejszego. 
          Lusia wyciągnęła dłoń drżącą, 
        oczy płonące dziwnym żarem 
        wlepiła w niego. 
          - Masz pan tę rękę - rzekła - 
        daję słowo, a słowo moje 
        niezłomne. 
          Varius tym niespodzianym 
        obrotem zdawał się prawie 
        przelękłym, na chwilę prawie 
        niepewnym, co pocznie, pochwycił 
        potem podaną dłoń, rozchmurzył 
        się i pocałował rękę Lusi. 
          - Czekaj pan - rzekła - mam 
        jeszcze dwa słowa. Brat mój o 
        niczym się nie dowie, aż po 
        odbyciu egzaminów. Ślub nastąpi, 
        gdy on dostanie po roku stopień. 
          - A jeśli mi pani wówczas 
        dotrzymać nie zechcesz? 
          Ludwika oburzeniem się 
        wstrząsła. 
          - Mamże panu przysiąc? - 
        zawołała. 
          - Nie - rzekł profesor - dasz 
        mi pani słowo uczciwej kobiety, 
        szlacheckie słowo. 
          - Szlacheckie słowo - 
        powtórzyła Lusia - czy chłopskie 
        słowo, ale ludzkie słowo 
        sumienia. 
          Profesor chciał ją odprowadzić 
        do kanapy, widząc niezmiernie 
        poruszoną i rozgorączkowaną, ale 
        Ludwika wyrwała mu rękę. 






          - Pamiętajże pan na słowo 
        swoje! Zdradzona, tylko zdradzić 
        mogę... 
          To mówiąc, mimo słodkiego 
        mruczenia profesora, który 
        zbliżyć się usiłował i uspokoić 
        ją, wyszła i jakby od domu tego 
        uciekała, oddaliła się z 
        pośpiechem. 
          Gdy się na progu izdebki 
        Mieczysława ukazała, była tak 
        zmienioną, że brat chwycił się z 
        siedzenia przestraszony. 
          - Moja Lusiu, tyś chora! ty 
        masz gorączkę, ty musisz iść 
        spocząć, położyć się. 
          - Ale nic mi nie jest... 
        zmęczonam tylko. 
          Nienaturalny śmiech 
        towarzyszył tym wyrazom. 
          - Gdzież byłaś? 
          - W kościele... potem na 
        przechadzce... 
          - U pani Serafiny? 
          - Nie... nie... Teraz idę i 
        spocznę - dodała zmuszając się 
        do wesołości przykrej - bądź 
        spokojny, mam przeczucie, że 
        wszystko się na dobre zmieni. 
          Mieczysław ruszył ramionami. 
          - Jakim że sposobem? cudem... 
          - Może... nie wiem. 
          To powiedziawszy, Lusia 
        uciekła. 
          W godzinę potem pedel 
        uniwersytecki przyniósł list. Na 
        kopercie Mieczysław poznał pismo 
        znienawidzonego profesora 
        Variusa. Otworzył ją z 
        niecierpliwością i gniewem, 
        kartka zawierała następujące 
        wyrazy:
        
          Proszę pana, abyś się 
        pofatygował do sali egzaminów. 
        Miło mi będzie oddać mu należną 
        sprawiedliwość i zapomnieć 
        wczorajszego sporu, w którym 
        wina była z obu stron. Chętnie 
        się do niej przyznaję. Rzecz 
        jest urzędownie załatwiona, 
        potrzebuję tylko bytności 
        waszej, abyśmy publicznie się 
        pojednać mogli. Zaręczam przy 
        tym, że młodzieńczą miłość 






        własną i uczucie godności 
        oszczędzę i poszanuję. Przyjdź 
        pan natychmiast. 
          Dr Varius
        
          Mieczysław zrazu oczom swym 
        wierzyć nie chciał, odczytał 
        pismo raz i drugi, wreszcie 
        spytał pedela. 
          - Co to znaczy? 
          Był on wczorajszej sceny 
        świadkiem. 
          - To się załatwiło - odparł 
        urzędnik - chodź pan ze mną. 
        Szkoda by było tak dobrego i 
        pilnego ucznia. Profesor jest 
        godny i zacny człowiek. 
          Nie posiadając się i z 
        radości, i z podziwienia, nic 
        się nie domyślając, Mieczysław 
        poskoczył do siostry z biletem. 
          - Lusiu! cud przepowiedziałaś! 
        Wierzę teraz w skuteczność 
        twojej modlitwy. Patrz, czytaj, 
        Varius się opamiętał, wszystko 
        załatwione, biegnę natychmiast.
          Z radością rzuciła mu się na 
        szyję siostra i - rozpłakała 
        biedna. 
          - Idź - rzekła - nie trać ani 
        chwili, widzisz, że rozpaczać 
        nie należy. Bóg łaskaw. 
          - Tak, chyba Bóg - odparł 
        wychodząc śpiesznie Mieczysław - 
        bo On tylko mógł to wyschłe 
        serce do życia i szlachetnego 
        uczucia rozbudzić. Do 
        zobaczenia. 
          Mieczysław wybiegł, a Lusia 
        padła, zanosząc się od płaczu. 
        Ale wprędce łzy mimowolne 
        poskromiła i otarła, ofiara była 
        spełnioną... należało ją dokonać 
        z rezygnacją i pokorą.
          Pani Serafina, która nadeszła 
        wkrótce, poznała jednak po 
        zaczerwienionych oczach, że 
        Lusia płakała, a nie potrafiła 
        się od niej dowiedzieć nic 
        więcej nad to, że Mieczysława 
        pokrzywdzono w egzaminach, że 
        przebyli straszną chwilę, ale 
        Varius się opamiętał i wszystko 
        już było szczęśliwie załatwione. 
          Przyjaciółka uściskała ją, 






        dopytując czule o Mieczysława, 
        którego los zdawał się ją gorąco 
        obchodzić. Przesiedziały tak 
        parę godzin, aż dopóki on sam 
        nie powrócił promieniejący i 
        szczęśliwy. 
          - Wszystko skończone jak 
        najpomyślniej - rzekł - nie 
        poznaliśmy się na profesorze, 
        jest to najzacniejszy z ludzi. 
        Zbłądzić może każdy, ale tak 
        szlachetnie błąd naprawić umie 
        tylko prawdziwie wyższy 
        człowiek. 
          Półroczne egzamina przeszły 
        tedy szczęśliwie całe, profesor 
        nie tylko publicznie oddał 
        sprawiedliwość uczniowi, 
        tłumacząc wczorajsze zajście 
        tak, że je uniewinnić potrafił, 
        ale mu dopomógł u innych 
        nauczycieli. Zyskał też sam na 
        tym w oczach uczniów, którzy 
        gorąco stronę jego brali i 
        sławili szlachetny charakter, 
        składając inne postępki na 
        dziwactwo i ekscentryczność. W 
        parę dni potem dr Varius, sam 
        przyszedłszy do mieszkania 
        Mieczysława, długo dosyć na tych 
        odwiedzinach zabawił. Lusia była 
        nadzwyczaj pomieszana i 
        milcząca. Profesor niezmiernie 
        uprzejmy, wesół, mimo uczoności 
        dowcipny, a w towarzystwie 
        umiejący, gdy chciał, porwać 
        swych słuchaczów, wysadzał się 
        na zjednanie małego audytorium 
        Mieczysława, którego też zyskał 
        sobie zupełnie. Miał on nawet za 
        złe siostrze, iż była dlań za 
        chłodna i jakby jeszcze 
        niechętna. Varius nie zdawał się 
        na to zważać, ufał znać w potęgę 
        swego słowa, urok rozmowy i 
        naukę, którą umiał w formie 
        przystępnej uczynić dla 
        wszystkich ciekawą i zrozumiałą. 
        Na odchodnym ścisnął rękę Lusi, 
        podał dłoń Mieczysławowi i 
        dodawał otuchy obojgu. 
          - Jeszcze rok - rzekł - a 
        znajdziesz się pan swobodnym i 
        panem przyszłości. Nie ma 
        powołania, które by nowicjatu 






        nie wymagało. Więc wesoło i 
        odważnie. Odwaga dodaje sił i 
        spotęgowuje człowieka. 
          - A! - zawołał Mieczysław po 
        odejściu profesora - jakże go 
        spotwarzono, jak go sądzą 
        złośliwie! Co na niego nie 
        nakłamano, a przecież to 
        człowiek prawdziwie wyższy i 
        genialny! Ostatnim postępkiem 
        swym zjednał mnie sobie na 
        zawsze. Tyle tylko - dodał cicho 
        - aby nie zamarzył znowu udawać 
        młodego i oświadczyć się tobie, 
        bo bym musiał się z nim 
        pokłócić. 
          Lusia odwróciła się, by ukryć 
        pomieszanie. Nazajutrz, 
        ponieważ już oboje byli 
        wolniejsi, pani Serafina 
        zaprosiła na obiad. 
          Z rana przyszedł Boruch po 
        część swej należności ostatnią, 
        którą mu Mieczysław mógł teraz 
        wrócić, ale kwaśny i prawie 
        nierad z pieniędzy. Czuł, że 
        wypłaciwszy dług, Mieczysław do 
        syna jego chodzić przestanie, a 
        takiego drugiego profesora 
        niełatwo mu znaleźć było. 
          - Wielka szkoda - mówił 
        naiwnie - że jegomości tak się 
        szczęści, gdyby troska kiedy, to 
        ja bym z tego skorzystał dla 
        Icka, ale wy wyjdziecie na 
        wielkich panów! Co to gadać. 
          Mieczysław się uśmiechnął i 
        ruszył ramionami. 
          - A! co to gadać! - powtórzył 
        - niby ludzie nie wiedzą, 
        jegomość się ożenisz z  
        grafinią, a siostra pójdzie za 
        profesora. Niech mnie jegomość 
        choć powie, kogo mam zamówić do 
        Icka... 
          - Skądże ci znowu te nowiny! 
        panie Boruch, to są bałamuctwa - 
        rzekł trochę zniecierpliwiony 
        Mieczysław. - Dość, że wy, źle 
        czy dobrze musicie zawsze coś 
        przewąchać, o czym się nikomu nie 
        śniło.
          Boruch głową pokiwał. 
          - Mój jegomość - rzekł gładząc 
        brodę - wam się zdaje, że nikt 






        nic wiedzieć nie powinien, a 
        wszyscy wszystko wiedzą. A od 
        czego sługi, co słuchają pode 
        drzwiami? Od czego oczy i - 
        uderzył się w czoło - rozum. Wie 
        jegomość, że czasem takie rzeczy 
        człek odgadnie, o których ci nie 
        wiedzą, komu się to ma 
        przytrafić. Ja tylko o jedno 
        proszę... jak pan będzie bogaty, 
        niech pan o swego przyjaciela 
        Borucha nie zapomni. A 
        tymczasem, jeśliby trzeba było 
        pieniędzy, proszę mnie tylko dać 
        znać... będą. 
          Z rozmowy z Boruchem wyniósł 
        Mieczysław osobliwsze wrażenie - 
        ciągle mu na myśl przychodziła 
        przepowiednia jego małżeństwa z 
        Serafiną i wyjścia Lusi za profesora. 
        Jedno i drugie, choć ludziom 
        mogło się szczęściem nazywać, 
        ale im byłoby ofiarą i niedolą, 
        bo Ludwika kochała Martyniana, a 
        on, choć bez nadziei i w 
        skrytości, wzdychał do Adolfiny. 
        Postać jej, choć wspomnienie 
        zatarła długa rozłąka, 
        przedstawiała mu się w chwilach 
        marzeń w całym blasku swej 
        piękności dziewiczej, ale to był 
        niedościgniony ideał dla 
        ubogiego medyka, tak samo, jak 
        kuzynek Martynian dla Lusi. 
          Tego dnia właśnie, nim wyszli 
        na obiad do pani Serafiny, 
        nadszedł z poczty list 
        adresowany do Mieczysława, na 
        którego kopercie poznał rękę 
        cioci Babińskiej.
          Nim rozpieczętował, domyślił 
        się już treści. Z wielkiego 
        gniewu ciotka napisała zupełnie 
        krzywo, a w stawianiu głosek 
        widać było namiętność, jaka list 
        dyktowała. Jako do opiekuna Lusi 
        odzywała się ciotka do niego, 
        wzywając go, ażeby raz na zawsze 
        Martynianowi wybił z głowy tę 
        miłość, z której nigdy nic być 
        by nie mogło, bo oni, Babińscy, 
        na takie małżeństwo za życia nie 
        pozwolą, a w testamencie pod 
        błogosławieństwem zakażą synowi 
        myśleć o nim. Przypominała swe 






        dobrodziejstwa świadczone 
        niewdzięcznym intrygantom i 
        podobnymi słodyczami napełniwszy 
        trzy całe stronice, skończyła 
        groźbami nieokreślonymi przeciw 
        obojgu. List Mieczysław zmiął w 
        ręku i rzucił w kąt, 
        postanawiając nic o nim nie 
        mówić siostrze i nic nań nie 
        odpisywać, uczynił na nim 
        wszakże przykre bardzo wrażenie.
          Lusia weszła ubrana w swą 
        jedyną czarną sukienkę, smutna i 
        blada, i poszli na obiad do pani 
        Serafiny, na którym naturalnie i 
        stary hrabia się znajdował. We 
        drzwiach już gospodyni domu 
        powitała Mieczysława, winszując 
        mu gorąco szczęśliwego 
        ukończenia tej próby, która o 
        roku życia stanowiła. 
          Głos jej był drżący, oczy 
        łzawe, ręka miała magnetyczną 
        jakąś siłę, tak że zetknięcie z 
        nią poruszyło Mieczysława i 
        zmieszało. Spojrzał na panią 
        Serafinę i pod wrażeniem 
        sympatycznych jej wyrazów, 
        odpowiedział przejęty: 
          - A! pani! chciej wierzyć, że 
        masz udział wielki w moim 
        powodzeniu, pani jesteś 
        pierwszą, coś nam okazała 
        współczucie i przyjaźń, nie 
        zważając na biedne położenie 
        nasze, pani dodałaś nam odwagi, 
        ozłociłaś te dni niedoli naszej 
        i jej dobrodziejstwa nie 
        zapomniemy nigdy.
          Twarz Serafiny zapłonęła i 
        rozpromieniła radością, 
        zatrzymała dłoń Mieczysława i 
        zapominając się, że ją stryj i 
        siostra słuchają, odezwała się 
        żywo: 
          - Wierz mi pan, że zasługi nie 
        mam żadnej, bo... bom was oboje 
        pokochała, a miłość się sama 
        płaci. 
          Mieczysław się zmieszał, 
        pocałował rękę jej, serce mu 
        uderzyło. Nie była to miłość, 
        było to jakieś uczucie 
        wdzięczności, przyjaźni, 
        czułości, może od niej czystsze 






        i lepsze, na którego objawie 
        łatwo się omylić było można. 
        Serafina odeszła wesoła i 
        szczęśliwa, tylko chmurna 
        twarzyczka Lusi jakby 
        dysharmonijną nutę stanowiła w 
        tym duecie powszechnego 
        rozweselenia, bo i stary hrabia 
        był w nadzwyczaj dobrym humorze. 
          Przy obiedzie pani domu 
        posadziła obok siebie 
        Mieczysława, zowiąc go 
        solenizantem, mówiła tylko z 
        nim, patrzyła na niego, 
        zajmowała się wyłącznie nim, tak 
        że nawet Lusia, której dotąd nie 
        przyszło na myśl nic tak 
        zuchwałego, zdziwiona, poczęła 
        się im obojgu przypatrywać z 
        niepokojem. 
          - Co państwo będziecie robić w 
        czasie wakacji? - odezwała się 
        Serafina - wy się tu na śmierć 
        zanudzicie, wszyscy, nawet 
        profesorowie się porozjeżdżają. 
        Ja bym też na wieś pojechała 
        chętnie, ale nie sama. Stryja 
        bym chciała zabrać z sobą i was 
        dwoje. O dziesięć mil stąd mam 
        mój stary dwór i śliczny ogród 
        nad jeziorem. Mieszkania 
        mnóstwo, swoboda wiejska. Lusi 
        by to posłużyło na piersi, pan 
        Mieczysław by herboryzował. Cały 
        dzień swoboda zupełna. 
        Schodzilibyśmy się tylko na 
        obiady i wieczory. Co za śliczny 
        projekt! - nieprawdaż? 
          Ordęscy oboje zamilkli, stryj 
        przyklasnął. 
          - Jeśli nasi młodzi państwo 
        jadą, ja towarzyszę. Będzie nas 
        właśnie tyle, ile potrzeba, żeby 
        się nie nudzić i by się nie 
        męczyć. 
          - Panie doktorze - spytała 
        żartobliwie Serafina - pan, co 
        jesteś głową domu, wyrokuj. 
          - Tylko z wdzięcznością 
        przyjąć byśmy powinni jej 
        ofiarę - rzekł Mieczysław - 
        ale... ja mam "ale". Jam 
        niewolnik. Niech pani zabierze 
        Lusię, a ja zostanę, bo muszę 
        wakacje zużytkować na studia i 






        naukę, będę miał bibliotekę i 
        zapewnioną pomoc Variusa. 
          - A nie! nie - zaczęła, 
        protestując, Serafina - albo 
        wszyscy, jak tu jesteśmy, lub 
        nikt, na to nie pozwalam. 
        Trułaby nasz spokój ta myśl, że 
        pan tu się wędzisz nad 
        książkami. Pozwól sobie 
        powiedzieć też, że rachujesz 
        źle, zbytnia praca nieustanna 
        wytęża umysł i osłabia, 
        spoczynek daje energię nową. 
          - Miciu - odezwała się Ludwika 
        - w istocie, to po tych 
        egzaminach byłoby dla ciebie tak 
        potrzebnym. 
          - Nie bądź pan uparty! 
          - Nie bądź uparty! - poczęli 
        hrabia i Serafina - zresztą 
        trochę książek wziąć pozwalam, 
        ale niewiele. 
          Mieczysław chciał się 
        wymawiać, zakrzyczano go, już by 
        się był może nareszcie dał 
        złamać naleganiom, gdyby mu na 
        myśl nie przyszła ranna z 
        Boruchem rozmowa. 
          - Cóż ludzie powiedzą? - rzekł 
        sobie w duchu. - Ona może nie 
        wie, iż i tak paplą i 
        niegodziwie śmieją posądzać. 
        NIe, to niepodobna. 
          - Za pozwoleniem - odezwał się 
        po namyśle - niech mi pani 
        pozwoli z sobą pomówić tylko dwa 
        słowa. 
          Serafina zdziwiła się nieco, 
        mieli właśnie wstawać od stołu. 
          - Proszę pana i słucham - 
        rzekła - bo mi o mój projekt 
        idzie wielce, chętnie więc dam 
        mu audiencją prywatną. 
          Śmiejąc się weszli do 
        przytykającego gabinetu. 
        Mieczysław, który tak odważnie 
        prosił o dwa słowa, zmieszał się 
        teraz, nie wiedząc, jak je 
        obrócić. 
          - Słucham pana - odezwała się 
        Serafina. 
          - Daruj mi, pani, bo może to, 
        co powiem, jest 
        niedorzecznością, i nie obrażaj 
        się tym, błagam. 






          - Niczym w świecie od pana 
        pochodzącym nie uczuję się 
        obrażoną - uspokajając rzekła 
        Serafina - bo wiem, że mi dobrze 
        życzysz.
          - Powiem więc otwarcie - z 
        trudnością począł Micio - lękam 
        się, obawiam, ażeby moje tak 
        częste przebywanie w jej domu 
        nie dało powodu do posądzania 
        mnie o niedarowane zuchwalstwo. 
          - Jakie? nie rozumiem! - 
        rzekła Serafina. 
          - O zuchwalstwo, którego nawet 
        moja młodość by nie 
        wytłumaczyła. Źli ludzie mogliby 
        sobie uroić, a sama myśl ta 
        zabija mnie. 
          Serafina spojrzała nań, jakby 
        z głębi duszy jego dobyć chciała 
        tych słów znaczenia. 
          - Przyznam się panu - 
        odpowiedziała spokojnie - iżbym 
        się nie czuła obrażoną takim 
        posądzeniem. 
          - Choć pani jak anioł dobra - 
        zawołał Mieczysław - ale dla 
        mnie... 
          - Czyby to panu było 
        przykrym? - spytała. 
          - Upokorzyłoby mnie, bo jakże 
        bym był zuchwałym i 
        nieroztropnym, gdybym śmiał 
        nawet... a...
          Mieczysław przerwał, Serafina 
        wciąż na niego patrzyła 
        badająco, bojaźliwie. 
          - Słuchaj pan - rzekła powoli 
        - nie bądź egoistą takim, cóż ci 
        szkodzi, że ludzie 
        niedorzeczności plotą? Ja ręczę, 
        że mi to wcale przykre nie 
        będzie. 
          Zrobiła minkę dziwną. 
          - Jestem stara, któż wie, 
        uśmiechałoby mi się może 
        posądzenie, że młody człowiek 
        potrafił przy mnie marzyć i że 
        mu uderzyło serce. Wiem, że to 
        nie może być, niestety! 
          Wstała porywczo, nagle, wpół 
        śmiejąc się, na pół smutna, 
        podała rękę Mieczysławowi. 
          - Co to nam szkodzi! Niech tam 
        sobie ludzie plotą. 






          - A! pani może to nie szkodzi, 
        ale ta cześć, jaką mam dla pani, 
        czyni mnie wrażliwym, gdy o nią 
        idzie. 
          - Miałżebyś pan dla mnie... a! 
        nie cześć, bo na to nie 
        zasługuję, ale trochę dobrej, 
        ciepłej przyjaźni? 
          - Gorącej! - przerwał 
        Mieczysław w rękę ją całując. 
          Serafina, cała w płomieniach, 
        ścisnęła mu dłoń silnie i 
        zawołała: 
          - Chodźmy... chodźmy... 
          - No, cóżeście państwo 
        uradzili tajemnie? - spytał 
        hrabia. 
          - Mówiliśmy na serio o zdrowiu 
        Lusi kochanej, jedziemy i 
        zabieramy dla niej wody emskie, 
        aby je tam piła. Tak chce pan 
        doktór. Oto cała tajemnica. 
          Serafina wiedziała dawno, iż 
        wody te radzono Lusi, spojrzała 
        na Mieczysława, ten zmilczał. 
        Stał zdziwiony, niepewien 
        siebie, nie umiał się odezwać - 
        podróż została postanowioną. 
          Posiadłość pani Serafiny, od 
        kilkuset lat we władaniu jej 
        rodziny będąca, była jedną z 
        najpiękniejszych w okolicy 
        nadniemnowej. Dawniej był to 
        zameczek na wyspie wspośród 
        obszernego jeziora otoczonego 
        lasami i polami. Wyspa z jednej 
        strony miała cały obszar wody 
        przed sobą, z drugiej oddzielona 
        była od lądu wąską odnogą tylko, 
        przez którą wiódł teraz piękny 
        most drewniany. A że od dawna 
        już stare mury przestały być 
        obronnymi, dziad i ojciec pani 
        Serafiny, ludzie ze smakiem 
        wykształconym, postarali się je 
        zużytkować, tworząc z nich 
        rezydencją prawdziwie uroczą. 
           Wszystkie cztery kamienne 
        baszty, których jeszcze czas nie 
        pokruszył, i mury, co je dawniej 
        łączyły, wyrestaurowano. Na dole 
        w zamku została sala sklepiona, 
        w basztach parę izb, tak jak 
        niegdyś jeszcze było. Wszystko 
        wcielono do pałacu w końcu 






        Xviii w. w smaku tych czasów 
        wzniesionego. Stare lipy, 
        topole, świerki, klony, które 
        niegdyś gąszcz stanowiły, 
        poprzecinano tylko tyle, ile 
        było potrzeba, aby szmaragdowy 
        trawy kobierzec gdzieniegdzie 
        mógł się podesłać. Dosadzono 
        inne drzewa, klomby, kwiaty i 
        pałac w Rowinie z dala 
        przyjeżdżającym wydawał się 
        jakby znad Renu czarodziejską tu 
        przeniesiony różdżką. Pani 
        Serafina jednak już dlatego 
        mieszkać tu nie chciała, że 
        samej byłoby pusto i tęskno, a 
        potem przypominał jej Rowin 
        nieszczęśliwe z mężem pożycie, 
        gdyż parę lat tu przesiedzieli. 
        Zaraz nazajutrz wysłano rządcy 
        rozkaz, aby wszystko było w 
        pogotowiu dla przyjęcia pani i 
        gości. Niewiele potrzeba było na 
        to, bo pałac utrzymywano 
        starannie, ogród pielęgnował 
        stary Niemiec, jeszcze przez 
        ojca hrabiny sprowadzony z 
        Wiednia, con amore (wł. z 
        zamiłowaniem). Pootwierano okna, 
        strzepano płyty, zdjęto owe 
        kapki, w których spały żyrandole 
        i kandelabry, poprzesuszano 
        pokoje i w kilka dni Rowin w 
        całej krasie lata czekał na 
        przyjęcie gości. 
          Jakkolwiek Mieczysław i Lusia 
        jechali razem z hrabią i 
        Serafiną, podróż trochę ich 
        zakłopotała, trzeba się było 
        zapożyczyć u Borucha, który 
        śmiejąc się, dał stare musztyny.
          Dr Varius, dowiedziawszy się o 
        wycieczce, nie bardzo ją 
        pochwalał. Zamilkł wreszcie, gdy 
        Mieczysław oznajmił, że siostra 
        wody pić będzie. Dodał tylko 
        przepis, jak i ile użyć ich 
        miała, a nawiasowo oznajmił, że 
        w tamtej okolicy będąc, może o 
        Rowin zawadzi. 
          Pani Serafina, nie spytawszy 
        nikogo, a chcąc pobyt na wsi 
        wszystkim uprzyjemnić, napisała 
        list do Burzymów, zapraszając i 
        ich do siebie na villegiaturę. 






        Nie domyślała się wcale, jak 
        dalece działała przeciwko 
        własnemu interesowi, obudzając 
        na nowo w Mieczysławie uśpione 
        nieco uczucie, lecz nie 
        posądzała go o żadną dla 
        Adolfiny sympatią, a od 
        niejakiego czasu, szczególniej 
        od ostatniej rozmowy, nabrała 
        otuchy, iż Mieczysław odważy się 
        ją pokochać. 
          Wszystkie dawne postanowienia 
        wytrwania we wdowieństwie 
        prysnęły, chwyciła się tej 
        ostatniej nadziei szczęścia z 
        całą siłą niezużytego serca, 
        spragnionego uczuć, o których 
        tylko marzyło. 
          Lusia jechała swobodniejsza, 
        oddalając się od Variusa, 
        chociaż ta groźba jego 
        odwiedzenia Rowina truła jej 
        chwile wytchnienia. Mieczysław 
        był szczęśliwym - nie kochając 
        Serafiny, przywiązał się do niej 
        braterskim, więcej niż 
        braterskim uczuciem, do którego 
        łączył się szacunek i 
        wdzięczność. Niewiele i on miał 
        chwil w życiu jaśniejszych. 
          Stary hrabia używał raczej 
        widoku tego dramatu, który 
        doskonale czytał, niż w nim 
        uczestniczył. Twarzyczka, oczy, 
        głos i urok Lusi najniewinniej w 
        świecie zajmowały go także, 
        lubił ją jakby dziecko własne 
        lub krewną. Śmiano się nawet ze 
        starego, prześladując go 
        zakochaniem, z czego był bardzo 
        szczęśliwy. Dawało mu to prawo 
        przynosić bukiety i cukierki, 
        słuchać głosu, mówić długo, po 
        cichu o bardzo poważnych 
        rzeczach, których Lusia słuchać 
        umiała. 
          Pierwsze dni pełne były 
        zachwytów. Rowin dla Ordęskich 
        wydał się krainą czarodziejską. 
        Ta cienista wyspa ze swymi 
        murami wyglądała na coś 
        bajecznego. Nawet Lusia 
        potrafiła być wesołą chwilami, 
        usiłując o przeszłości i 
        przyszłości zapomnieć. 






        Mieczysławowi dano mieszkanie 
        złożone z dwóch pokojów, z 
        których jeden zajmował dół 
        sklepiony baszty narożnej. W tym 
        krągłym, o grubych murach 
        gabinecie, którego okna w 
        kilkołokciowym murze z 
        siedzeniami dozwalały się ze 
        stolikiem umieścić tak, by z 
        książki oko mogło od razu pójść 
        spocząć na jeziorze, Mieczysław 
        mógł wyobrażać się 
        średniowiecznym jakimś 
        alchemikiem. Tło było jakby z 
        obrazu holenderskiego wyjęte. 
        Nawet szyby w ołów oprawne i 
        zielone firanki zasuwane, i 
        ławy, i stół staroświecko 
        wyglądały. Lusia miała 
        mieszkanie nowożytniejsze na 
        dole pałacu przy Serafinie, 
        hrabia na piętrze, a kilka 
        pokojów zachowano dla 
        niespodziewanych gości, o 
        których mowy nie było umyślnie, 
        chociaż pani Burzymowa odpisała, 
        że sama z córką przyjedzie. 
          Życie to na wsi nie było wcale 
        do miejskiego podobne, ciche, 
        swobodne i uspokajające. Biegano 
        po ogrodzie, pływano po jeziorze 
        ogromnym batem, który stał 
        zawsze w pogotowiu, podwieczorki 
        zastawiano w dużej galerii 
        drewnianej u brzegu wody, 
        okrytej bluszczami i dzikim 
        winem. W salonie był wyborny 
        fortepian, w jednej z baszt 
        znajdowała się biblioteka nie 
        nowa, ale z wielkim staraniem 
        dobrana. Słowem, było to życie, 
        na którym łatwo się zepsuć 
        można. Mieczysław odzywał się 
        też czasami, że się nie godzi 
        ludziom pokazywać raju, gdy w 
        nim zamieszkać im nie wolno. Raz 
        pani Serafina z cicha dorzuciła: 
        - Trzeba chcieć tylko - ale tego 
        nikt nie słyszał. 
          Trafiają się w życiu człowieka 
        takie znikome jakby marzenia 
        szczęścia, ale mu je zatruwa 
        wiecznie ta myśl, że nie ma w 
        życiu nic trwałego, że ten obraz 
        wiecznie zmienny, gdyby 






        skamieniał, już by nie miał 
        wdzięku, że prawem żywota jest 
        nieustanna metamorfoza. Trzeba 
        umieć zapomnieć jutra, aby żyć 
        dniem dzisiejszym.
          Kilka tak dni przeżyli tu 
        przybyli. Serafina, która nie 
        lubiła prawie Rowina, znalazła 
        go teraz bardzo miłym i 
        pięknym. Ponieważ drzewa nadto 
        były powyrastały i gąszcze 
        zasłaniały widoki, na co 
        Mieczysław zwrócił uwagę 
        dziedziczki, dała mu 
        pełnomocnictwo poprzecinania 
        gałęzi, pościnania nawet drzew. 
        Mieczysław umiał spełnić 
        rozkazy. Co dzień prawie pytała 
        go, jak by piękniej mu się 
        zdawało, i skwapliwie każdą jego 
        chwytała radę. Ze starym hrabią, 
        który wiele miał smaku, 
        posprzeczała się czasem, 
        ulubieńcowi pozwalała na 
        wszystko. Stało się to tak jakoś 
        widocznym dla wszystkich prócz 
        jednego Mieczysława, że ludzie 
        dworscy, których uwagi nic nie 
        uchodzi, zwracali się z 
        pytaniami czasem niewczesnymi do 
        tego pana, w którym przeczuwali 
        już przyszłego dziedzica. Lusia, 
        choć jej czasem na myśl coś 
        przychodziło, przypuścić jednak 
        nie mogła, aby Serafina kochała 
        jej brata inaczej, jak ona sama. 
          Jednego ranka, a był letni 
        poranek pogodny, świeży i mgły 
        właśnie opadły na jeziorze, w 
        muślinowych osłonach jakby 
        kryjąc brzegi i za powiewem 
        wiatru odsłaniając je czasami, 
        Lusia wyszła na przechadzkę 
        sama, chciała w okno baszty 
        zajrzeć, czy brat wstał już, ale 
        okno było nieco wysokie, rzuciła 
        więc przez nie urwaną świeżo 
        różę i zawołała go po imieniu. 
        Mieczysław zjawił się w oknie. 
          - Jak ty tam w murach siedzieć 
        możesz? - zapytała Ludwika - 
        chodź na powietrze, dzień będzie 
        skwarny, napij się chłodu 
        poranka. 
          Mieczysław zszedł ku niej, 






        rzuciwszy książkę. 
          - A! mój Miciu - odezwała się 
        Lusia - jaka to szczęśliwa 
        kobieta ta Serafina, ma taki raj 
        i nie chce w nim żyć, 
        dobrowolnie się wpędza w mury 
        brudne i zaduch miejski. 
          - Cóż by ona tu sama jedna 
        robiła? 
          - Dlaczego sama jedna? Mogłaby 
        i miałaby prawo wybrać sobie 
        towarzysza, otoczyć się 
        przyjaciółmi. 
          - Towarzysza! - rzekł 
        Mieczysław - po tej próbie, jaką 
        uczyniła raz, nie będzie mieć 
        odwagi szukać. 
          - A! i pomyśleć, że ona tak 
        przetęskni życie całe - dodała 
        Ludwika. 
          Mieczysław nic nie 
        odpowiedział. 
          - O! ja bym ją zaraz za mąż 
        wydała - dodała Ludwika. 
          - Za kogo? 
          - Otóż to tylko bieda, że nie 
        mam za kogo - rozśmiało się 
        dziewczę. - Chciałabym jej 
        znaleźć, nie umiem. Hrabia mi 
        nawet kilka razy wspominał, że 
        powinna pójść za mąż, ale wybrać 
        wedle serca. 
          - Nie myśli ona o tym widać, 
        bo wcale nie szuka. 
          - A! - rozśmiała się Lusia - 
        wiem, że coś niedorzecznego 
        powiem, i wstrzymać się nie 
        mogę... ona by powinna pójść, 
        wiesz za kogo?
          - Nie domyślam się. 
          - Za ciebie! - poczęła, 
        śmiejąc się ciągle Ludwika - ona 
        tak cię rozumie, tak ceni, takie 
        macie gusta jedne...
          - O! zlituj się, cóż za 
        myśl... cicho! na miłość Boga! 
        Jak ci co podobnego przyjść 
        mogło? 
          - Wiem, gniewasz się, bo... bo 
        ci jeszcze tkwi w sercu 
        wspomnienie Adolfiny, ale ona o 
        tobie nie myśli, a gdzież ci 
        sięgnąć aż do niej? 
          - Mylisz się, jestem wielkim 
        adoratorem Adolfiny, to prawda - 






        odezwał się Mieczysław - ale 
        znam nadto położenie moje, 
        ażebym się łudził. Tym też 
        bardziej tu grzechem by było 
        nawet pomyśleć coś podobnego. 
        Miarkuj sama...
          - A ja ci powiem, że może, 
        może... to marzenie stać by się 
        mogło rzeczywistością... 
          - Kochana Lusiu! nie znasz 
        świata i ludzi - rzekł brat 
        poważnie. - Potrzebni jesteśmy 
        czasami jako zabawki tym, co 
        stoją w wyższych rzędach, 
        daleko jednak do tego, byśmy się 
        z nimi bratać mogli. Najlepsi 
        ludzie mają przecież słabości 
        swojego stanu i klasy. I powiedz 
        mi, życzyłabyś ty, abym ja 
        wszystko był winien kobiecie, a 
        nie sobie, żebym bez pracy 
        otrzymał innej rodzinie należny 
        dostatek, żeby ta rodzina 
        patrzyła na mnie jak na rabusia, 
        który korzystając z chwili 
        słabości, odebrał jej mienie i 
        przywłaszczył je sobie? 
          Ludwika milczała. 
          - Masz słuszność - rzekła - 
        godność ubogiego człowieka nie 
        dopuszcza pomyśleć o tym, a 
        jednak... wiesz? czasem mi się 
        zdaje, że wy byście byli 
        szczęśliwi. Ale dajmy temu 
        pokój. 
          Głos Serafiny, która wołała 
        Lusię, przerwał rozmowę. 
        Mieczysław cofnął się ku swej 
        baszcie pośpiesznie, zadumany i 
        poruszony. 
          To, co odpowiedział siostrze, 
        mówił sam sobie codziennie, a 
        jednak pokusa, na którą był 
        narażony, wszystkie pragnienia 
        młodości i marzenia dręczyły i 
        jego także. Chwilami chwytał się 
        sam na zapomnieniu jakimś i 
        chęciach zdobycia tego 
        spokojnego raju i tej ręki, 
        która ku niemu się garnęła. Ten 
        spokojny byt uśmiechał mu się. 
        Szczęściem budził się, jakby 
        przerażony, ze snów ze wstydem, 
        iż się im poddawał, wracając do 
        drogi, którą wprzód sobie 






        wytknął. 
          Chciał zapewnić szczęście 
        siostry i pokazać rodzinie, iż o 
        własnych siłach kochających się 
        sierot dwoje potrafiły uratować 
        się od nędzy i poniżenia. W 
        chwili gdy już miał celu 
        dosiąc, godziłoż się grzesznie 
        wyrzec go dla takiej 
        upakarzającej rachuby? 
          Tegoż dnia wieczorem, gdy pili 
        herbatę na ganku pod werandą, 
        zaszeleściały suknie - powozu 
        zajeżdżającego słychać nie było, 
        bo go panie za jeziorem umyślnie 
        rzuciły - i pani Burzymowa z 
        Adolfiną ukazały się 
        najniespodziewaniej, wywołując 
        okrzyk z ust Serafiny i Lusi.
           Mieczysław, który równie jak 
        siostra nic nie wiedział o 
        zaproszeniu, zdumiony, przelękły 
        prawie, stanął jak słup, nie 
        mogąc oczów od tego zjawiska 
        oderwać. 
          Adolfina, której tak długo nie 
        widział, przedstawiła mu się 
        inną, piękniejszą jeszcze, jakby 
        rozkwitłą z pączka, którym była 
        przed rokiem, a tak 
        majestatycznie uroczą, że przy 
        niej zgasły i blada, a śliczna 
        Lusia, i wątła i znękana, i 
        piękna jeszcze, ale jesiennym 
        wdziękiem, Serafina. 
          Stał tak nieruchomy, gdy 
        Adolfina sama ku niemu podeszła. 
          - A cóż ci to pan starej 
        przyjaciółki swej nie poznał? - 
        zawołała wyciągając doń ręce 
        obie. 
          - Miałbym prawo, boś pani 
        tak... tak... 
          - Zmieniła się i zbrzydła? 
        nieprawdaż? - poczęła figlarnie 
        Adolfina. 
          - A! nie wyzywajże pani... 
          - Nic nie wyzywam, tylko 
        pamięć dawnej przyjaźni. 
          - Ta nie zgasła.
          - O to mi tylko idzie.
          W tejże chwili, ledwie 
        kapelusz zrzuciwszy, Adolfina 
        wybiegła przed ganek, klaszcząc 
        w ręce i wołając: 






          - A! jakże tu ślicznie! a! jak 
        tu uroczo! a cóż to za cacko ten 
        Rowin... a! jakże wam tu rajsko 
        być musi i jaka dobra pani 
        Serafina, że nas tu ściągnęła! 
          Przybycie gości ożywiło na 
        nowo starą rezydencją, 
        postrzegła jednak pani Serafina 
        zaraz nazajutrz, iż wesołość ta 
        i to zwiększenie towarzystwa 
        zamiast przynieść jej nowe 
        szczęście, trochę dawne zmąciło. 
        Nie była już tak swobodną, 
        zdawało się jej, że osób za 
        wiele, że rozerwaną jest nadto, 
        że traci Mieczysława. Było to 
        jakieś przeczucie 
        niebezpieczeństwa, którego 
        jednak widzieć nie mogła, o 
        którym dotąd nie wiedziała 
        wcale. 
          Dla hrabiego towarzystwo pani 
        Burzymowej szczególnie i 
        wesołość Adolfiny były bardzo 
        pożądane. Stary dziękował 
        synowicy, że miała myśl tak 
        szczęśliwą. 
          Mieczysław, wróciwszy do swej 
        baszty, uczuł się dziwnie 
        podrażnionym i niespokojnym. 
        Kilka razy spotkał te oczy 
        Adolfiny, których każde 
        wejrzenie burzyło go do głębi, 
        widział, jak zapomniane sny 
        wstawały znowu, jak się budziły 
        niedorzeczne nadzieje, jak 
        spokój wywalczony pracą uciekał. 
        Szczęśliwy z przybycia jej, 
        gniewał się prawie na nią. 
        Adolfina była nielitościwą, a w 
        dziecięcej naiwności swojej 
        nieraz tak się posuwała daleko, 
        iż całej mocy duszy potrzeba 
        było Mieczysławowi, aby się nie 
        dać upoić i o swym położeniu 
        zapomnieć. 
          Po długich namysłach 
        powiedział sobie w końcu, iż po 
        dwóch dniach pilny musi stworzyć 
        interes w Wilnie i powrócić do 
        miasta. Najbezpieczniejszym było 
        uciekać od czarodziejki, rozum 
        tak kazał. Dłuższy pobyt byłby 
        groźnym dla niego, wiedział, że 
        nie zapanuje nad sobą. 






          Nic nie mówiąc siostrze, osnuł 
        to sobie i najmocniej postanowił 
        przyprowadzić do skutku. 
          Nazajutrz cały dzień upłynął 
        na trzpiotostwach, do których 
        Serafina chętnie się 
        przyłączyła, zostawiając stryja 
        z panią Burzymową przy grze w 
        ekarte i rozmowie o Paryżu. 
        Mieczysławowi nie dozwolono się 
        odłączyć, musiał im pomagać, 
        służyć i trzpiotać się z nimi 
        razem. Adolfina szczególniej 
        była w humorze świątecznym, 
        chciała pływać po jeziorze, 
        biegać po ogrodzie, zwiedzać 
        naraz wszystkie kąty, używać 
        wszystkich przyjemności i 
        napawać się uroczym Rowinem. Ile 
        razy pan doktór sprobował usunąć 
        się na bok, wielkimi 
        nawoływaniami, od których cała 
        wyspa się rozlegała, sprowadzano 
        go nazad i posłuszny, musiał im 
        towarzyszyć. 
          Drugi dzień upłynął podobnie, 
        wieczorem Mieczysław cicho 
        oświadczył gospodyni, że musi ją 
        nazajutrz pożegnać i na dni 
        kilka dla bardzo pilnej sprawy 
        odjechać. 
          Serafina niezmiernie była 
        zdziwioną, pomieszaną i 
        widocznie niekontenta, chwyciła 
        go za rękę, usiłując wybadać, bo 
        się musiała czegoś przykrego 
        domyślać. Mieczysław zaręczył 
        tylko, że rzecz jest dla niego 
        ważna, lecz wcale niegroźna, i 
        unikając badania, śpiesznie się 
        oddalił. 
          Rozeszli się wszyscy i Lusia 
        żegnała się z Serafiną, gdy ta 
        ją do swego pokoju zaprosiła na 
        chwilę. 
          - Powiedz mi - rzekła - co się 
        to twemu bratu stało? dlaczego 
        odjeżdża? Nic nam wprzódy nie 
        mówił o tym... Wiesz ty co? 
          - Ja? nic a nic nie wiem. 
        Micio mówił mi tylko ogólnie, że 
        pojechać musi. 
          - Ale jak ci się zdaje? Co to 
        być może? - nalegała Serafina. 
          - Coś chyba mniej ważnego, 






        jakiś interes studencki, inaczej 
        nie kryłby się przede mną. Mogę 
        się tym poszczycić, że mam całe 
        jego zaufanie, mówi mi wszystko. 
        To rzecz małej wagi. 
          - Tym bardziej więc powinien 
        by ci ją zwierzyć? 
          - Anim się go dopytywała - 
        rzekła Lusia - pewną jednak 
        jestem, że to nic ważnego. 
          Serafina uspokojona tym, widząc 
        uśmiech na twarzy siostry i 
        zupełną pewność jej, przestała 
        wypytywać, a jednak chciałaby 
        była bardzo odgadnąć tę 
        tajemnicę, zdało się jej, że już 
        Mieczysław nie powinien był mieć 
        dla niej żadnych. 
          Równie zaciekawioną, a daleko 
        więcej podrażnioną była 
        Adolfina, która pochwyciła z 
        kolei Lusię wychodzącą od 
        gospodyni i pociągnęła ją z sobą 
        na ganek. Noc była prześliczna. 
        Siadły na ławeczce pod 
        bluszczami.
          - Otóż pięknie! - zawołała 
        Adolfina - tylko co myśmy 
        przyjechały, a twój brat, jakby 
        od nas uciekał, rusza stąd, co 
        to ma znaczyć? 
          Właśnie mnie o to ta dobra 
        nasza Serafina pytała - 
        uśmiechnęła się Lusia - to wcale 
        nic znaczyć nie może oprócz 
        tego, że my, ludzie biedni, mamy 
        potrzeby i interesa, których wy, 
        ludzie możni, zrozumieć nie 
        chcecie. Nic dziwnego. 
        Mieczysławowi każda chwila 
        droga, potrzebuje książek, tych 
        swoich preparatów, nie wiem tam, 
        czego... 
          - Nudny pedant z niego - 
        przerwała Adolfina - a my tośmy 
        już i preparatów niewarte! 
        Niegrzeczny!
          Lusia ją pocałowała.
          - Droga moja! Nasz los 
        przyszły od jego pracy zależy.
          - A, moja Lusiu, wiem o tym, 
        wiem i nie mogę się gniewać, to 
        jest, nie powinna bym, a 
        przecież zła jestem na niego. 
        Tak nam tu z nim było dobrze i 






        wesoło. 
          Lusia westchnęła i zamyśliła 
        się. 
          - Ja - rzekła - nie 
        dziwowałabym się nawet Miciowi, 
        gdyby uciekał stąd jedynie 
        dlatego, aby się nie rozpieścić. 
        Przynajmniej mnie nieraz na myśl 
        przychodzi, że wy nas psujecie. 
        Pomagamy wam do zabawy, ale 
        nawykamy do próżnowania, 
        nabieramy obyczajów 
        niewłaściwych, odzwyczajamy się 
        od pracy. Potem przychodzi się 
        zamknąć w ciasnej izdebce nad 
        robotą, z biedą naszą i bieda 
        cięży jeszcze dotkliwiej. 
          - Może to prawda - szepnęła 
        Adolfina - jednak z drugiej 
        strony... czyjeż życie jest tym 
        złotym pasmem bez czarnych 
        węzełków. C.est autant de pris 
        sur l.ennemi  (fr. tyle można 
        uszczknąć nieprzyjacielowi), a 
        wy, moja Lusiu, tak jesteście 
        oboje szczęśliwie od Boga 
        obdarzeni, że z tej waszej biedy 
        wprędce wyjść musicie. 
          - W jaki sposób? 
          - No, nie wiem, ale musicie! - 
        zawołała Adolfina. - Stworzeni 
        jesteście do innego, lepszego 
        życia. 
          - Micio może... ja nie... O! 
        Micio oczaruje każdego, z kim 
        jest dłużej - mówiła Lusia - 
        jemu się oprzeć nie można, 
        zdobywa serca, sam nie myśląc o 
        tym... 
          Pochyliła się Lusia do ucha 
        przyjaciółki. 
          - Wiesz, Dolciu! - szepnęła - 
        ale... ale nie śmiem ci tego 
        powiedzieć. 
          - Jak to! ty mnie nie śmiesz! 
        - zakrzyknęła przyjaciółka. 
          - Dlatego, że to może być moje 
        urojenie, chociaż serce siostry 
        zgaduje, co się dzieje w 
        pokrewnym sercu brata. 
          - A mówże! co się tam dzieje? 
        bierzesz mnie na tortury... 
          - Kiedy ja sama nic nie 
        wiem... 
          - A cóż ci się zdaje? 






          - A! dzieciństwo! Dla mnie 
        Micio jest takim ideałem, iż 
        wszystkich posądzam, że się w 
        nim kochają. 
          - Na przykład? - drżącym nieco 
        głosem spytała Adolfina. 
          Lusia nachyliła się do jej 
        ucha, przyłożyła rękę i cichutko 
        szepnęła. 
          - Serafina! 
          Usłyszawszy to Adolfina, 
        pomimo wielkiej mocy nad sobą, 
        podskoczyła na siedzeniu i 
        zawołała: 
          - To nie może być! 
          - Dlaczego? 
          - Dlaczego... zmiłuj się! ja 
        nie wiem... ale mnie się nie 
        zdaje - trzęsąc główką mówiła 
        Dolcia - nie... nie! 
          - Ja się nie sprzeczam, 
        chociaż... chociaż może miałabym 
        pewne powody i dowody... 
          - No, to mówże mi otwarcie, 
        wszystko... mów - gorąco, 
        chwyciwszy ją za ręce, poczęła 
        przyjaciółka - mów! błagam... 
        - Lusia nie spostrzegła wcale 
        gorączki, z jaką Adolfina te 
        słowa wyrzekła. 
          - Trudno by ci powtórzyć, 
        opowiedzieć wszystkie odcienia, 
        drobnostki, które oko siostry 
        chwyciło lub serce sobie 
        stworzyło ze strachu, z 
        troskliwości. Serafina jest dla 
        nas anielsko dobrą, ma serce dla 
        wszystkich wylane, lecz dla 
        Micia, powiadam ci, jest więcej 
        niż siostrą. Czasem aż jestem 
        zazdrosną... Ona go tak rozumie, 
        odgaduje, tak się z nim godzi! 
          - Znajdujesz to? - zimniej, 
        miarkując się, pytała osmutniała 
        przyjaciółka. 
          - Tysiąc na to mam dowodów - 
        kończyła Lusia. - Od czasu, 
        jakeśmy tę drogą dla nas 
        znajomość z łaski waszej 
        zrobili, ileż pociech, ile jej 
        winniśmy ulgi i chwil 
        zapomnienia szczęśliwych. Nieraz 
        badałam ją z daleka, ona Micia 
        tak oczyma goni, jak ja, tak 
        myśli jego nie wypowiedziane 






        jeszcze podchwytuje, tak wierzy 
        w niego, tak jest serdeczną. 
          - A on? - słabym głosem 
        zapytała Adolfina. 
          - O! on się widocznie trzyma 
        na wodzy, żeby nie oszaleć, żeby 
        nie uwierzyć swojemu szczęściu, 
        żeby się nie zakochać w niej. 
          - I zdaje ci się? - pochwyciła 
        przyjaciółka. 
          - Ale ja nic nie wiem, nic nie 
        rozumiem - zawołała Lusia 
        ściskając ręce - śledząc patrzę, 
        trwożę się. Raz go widzę zimnym 
        do zbytku, to znów zapominającym 
        się i rozczulonym, a strwożonym 
        ciągle i jakby przelękłym. 
          - Myślisz, że się on w niej 
        kocha? - nagliła Adolfina. 
          - Nie śmiałam go badać nigdy, 
        sama nie wiem. Są chwile, że go 
        o to posądzam, są dni, że mi się 
        to nie zdaje. To jedno wiem, że 
        biedny chłopiec musi walczyć z 
        sobą, ażeby mu się w głowie nie 
        zawróciło. 
          - A! to prawda! - przerwała 
        nagle, jakby sama do siebie 
        mówiąc, Adolfina - teraz mi 
        dopiero przychodzą na myśl 
        wczorajsze i dzisiejsze jego 
        rozmowy, wejrzenia, postawa i 
        jej nadzwyczajna dla niego 
        uprzejmość. Masz słuszność! Mnie 
        się nawet zdaje, że ty widziałaś 
        za mało, teraz otwierają mi się 
        oczy! On się w niej kocha! Oni 
        się kochają... tak! niezawodnie, 
        niezawodnie. 
          Mówiąc to, Adolfina wstała z 
        ławeczki i poczęła się 
        niespokojnie po ganku 
        przechadzać zamyślona. Lusia 
        poszła za nią. 
          - Otóż, Dolciu moja - dodała - 
        ja go czuję sercem siostry, ja 
        sądzę, że on dlatego chce na 
        kilka dni stąd odjechać, aby się 
        od tego uciec uroku, aby 
        niebezpieczeństwa, które dopiero 
        tu dojrzał, uniknąć. 
          - Jakiego niebezpieczeństwa? - 
        sucho, śmiejąc się dziwnie, 
        przerwała Adolfina - powiedz 
        raczej, że chce swe szczęście w 






        samotności objąć całe i nim się 
        nacieszyć? Kochają się? Nic im 
        nie przeszkadza, ona wolna, on 
        także, pobiorą się i na tej 
        wysepce rajskiej spędzą życie 
        rozkoszne wśród ciszy, cienia i 
        szmeru fali!
          - Nie znasz Micia - przerwała 
        Lusia - nie znasz go, powiadam 
        ci! Ja go rozumiem jedna. 
        Myślisz, że on by, ubogi, chciał 
        żyć na łasce i z łaski, że on 
        by, zamiast być winien wszystko 
        swej pracy i sobie, przyjął od 
        ukochanej nawet szczęście, do 
        którego by nic od siebie dać nie 
        mógł? 
          - Dziecko jesteś! - przerwała 
        Adolfina - co znaczy majątek, 
        gdzie gra i bije serce? Skrupuły 
        takie byłyby świętokradztwem, 
        gdzie idzie o szczęście życia. 
        Duma byłaby zbrodnią. 
          - Ale Micio ma takie o tym, 
        jak ja, pojęcia. 
          - I nawróci się, gdy kochać 
        będzie - dorzuciła Adolfina 
        smutnie - życzę mu szczęścia, bo 
        godzien go jest. Myślisz, że 
        doprawdy odjeżdża dlatego?
          - Zgaduję, bo nic nie wiem - 
        dodała Lusia. 
          - Kiedyż on jedzie? - 
        dopytywała przyjaciółka. 
          - Jutro. 
          - Będziesz go widziała?
          - Niechybnie, przecież nas 
        wszystkich musi pożegnać. 
          Na tym skończono rozmowę. 
        Sparte na sobie dwie 
        przyjaciółki chodziły jeszcze 
        długo po ganku, szepcząc 
        obojętne słowa. Adolfina 
        przeciwko zwyczajowi swemu była 
        smutną i zadumaną. Składała na 
        ból głowy i zmęczenie. 
          Nazajutrz ranek był jakiś 
        gorący a mglisty, nad jeziorem 
        błądziły opary, mgły i obłoki, w 
        których daleko gdzieś być miało. 
        Wszyscy powstawali rano, nocne 
        powietrze, ciężkie do 
        oddychania, zwiastujące burzę, 
        spać nie dało. Lusia pierwsza 
        znalazła się w baszcie u brata, 






        który mały swój tłumoczek 
        studencki pakował jakoś z 
        gorączkowym pośpiechem. Było tak 
        rano jeszcze, że się nikogo 
        widzieć nie spodziewali, a Micio 
        zapowiadał, iż korzystając z 
        ranka, chce natychmiast 
        wyruszyć, gdy drzwi się 
        otworzyły i weszła 
        niespodziewanie gospodyni. 
        Zobaczywszy Lusię, zarumieniła 
        się nieco. 
          - W ślad za tobą idę, moja 
        droga, gonię cię, Lusiu kochana 
        - rzekła - bom pod twoją zasłoną 
        chciała się tu właśnie wcisnąć, 
        ażeby raz jeszcze spytać pana 
        Mieczysława, co go stąd wypędza? 
          - Konieczność! interes! - 
        rzekł Micio - bo gdyby nie to, 
        pewnie bym sam z tego raju nie 
        uciekał. 
          Serafina oczyma go badała 
        pilno, a głową potrząsała 
        niedowierzająco - Lusia się 
        przypatrywała obojgu ciekawie. 
          - Nie śmiem się ani wciskać 
        gwałtem w zaufanie, domagając 
        się odkrycia tajemnicy - 
        zawołała Serafina - ani 
        wstrzymywać, jeśli to istotna 
        konieczność, ale gdybym prosiła 
        o to, byś pan został? 
          Mieczysław spuścił oczy, 
        milczał długo. 
          - NIe mogę - rzekł. 
          - Jesteś pan doprawdy 
        nieznośny, dobrowolnie obowiązku 
        niewolnikiem... a kiedyż 
        powrócisz? prędko? 
          - Jak tylko będę mógł 
        najprędzej - odpowiedział 
        Mieczysław - o! pani - dodał - o 
        to mnie nie trzeba prosić, 
        gdzież na świecie lepiej mi być 
        może? Gdzie milej, jak tutaj? 
          - A jednak uciekasz pan. 
          - Bo muszę. 
          - Poddaję się więc, nie 
        pytając, temu tajemniczemu 
        wyrokowi - odpowiedziała 
        Serafina - lecz daj mi pan rękę 
        i słowo, że powrócisz, nie 
        tracąc jednej godziny. 
          To mówiąc, wyciągnęła doń rękę 






        drżącą, którą Mieczysław 
        pochwycił z uczuciem i ucałował 
        z wdzięcznością. Stojąca obok 
        Lusia, która całą tę scenę, nie 
        tracąc poruszenia żadnego, 
        śledziła oczyma ciekawymi - 
        zarumieniła się, nie wiem, z 
        niepokoju czy szczęścia. 
          - Teraz dwa słowa jeszcze 
        czystej prozy, które jako 
        gospodyni dodać muszę - rzekła 
        Serafina. - Nająłeś pan sobie 
        konie w miasteczku. Kazałam je 
        odprowadzić, bo na najęcie nie 
        pozwalam, obraziłbyś pan tym 
        gospodynię domu. Są pewne 
        tradycje gościnności, które my 
        na wsi troskliwie zachowujemy, 
        powóz i konie czekają na 
        rozkazy, odwiozą pana do Wilna, 
        będą tam stać choćby miesiąc i 
        nimi pan powrócisz tutaj. 
          Mieczysław zarumienił się - 
        przyszło mu na myśl mimo woli, 
        jak ta grzeczność nadzwyczajna 
        uciążliwą dlań być może. Ludzie 
        i konie nie mógł ścierpieć, 
        ażeby na koszcie pani stać 
        mieli, a w woreczku studenckim 
        tak szczupluchno było grosza. 
        Odmówić było niepodobieństwo, 
        skłonił się dziękując. 
          - Chodź pan przynajmniej na 
        śniadanie jeszcze z nami - 
        dodała Serafina - kazałam już je 
        podawać. 
          Wyszli więc. NIe wszyscy 
        jeszcze znaleźli się gotowymi do 
        rannej herbaty, jedna tylko 
        Adolfina, bledsza niż zwykle, 
        onieśmielona jakoś i milcząca 
        nadbiegła. Spojrzała na 
        Mieczysława z uśmiechem 
        wymuszonym, podała mu rękę i 
        usiadła. Wszyscy spostrzegli, że 
        była nieswoją, lecz złożyła to 
        na niezdrowie i na zbytki dni 
        poprzednich, roztrzepanie, za 
        które, jak mówiła, słuszna 
        spotkała ją kara. Mieczysław 
        chciał coś radzić jako 
        półdoktór, panna prezesówna 
        oparła się temu, rumieniąc, i 
        zapomniała, że jest taką 
        zmęczoną. W oczach miała jakby 






        łzy, a oczy te wciąż się 
        zwracały bojaźliwie ku 
        Mieczysławowi, który na nią 
        spojrzeć nawet nie śmiał. 
          - Przyszłam pana pożegnać - 
        rzekła, usiłując udać swą zwykłą 
        wesołość. - Wedle wszelkiego 
        podobieństwa już nas pan tu nie 
        zastaniesz. Mama - tak zwała 
        Adolfina macochę - potrzebuje 
        być prędko w domu, ale jedziemy 
        na Wilno i tam zobaczyć się 
        możemy, jeśli pozwolisz, bo 
        nawet potrzebować będziemy jego 
        rady i pomocy, coś tam kupować 
        mamy. 
          Niewyraźnie, kłaniając się, 
        odpowiedział coś Mieczysław, 
        myśląc, że są nieuniknione 
        spotkania. Uciekał stąd od niej, 
        ona mu zapowiadała, że się za 
        parę dni widzieć musieli tam 
        właśnie, gdzie jeszcze większe 
        od łzawych oczu groziło mu 
        niebezpieczeństwo. 
          - A proszę pań moich - 
        podchwyciła Serafina - nie 
        zatrzymywać tam naszego pana 
        konsyliarza, niech powraca, bo 
        się wszyscy pochorujemy. Lusia 
        pije wody emskie i ja czuję się 
        niedobrze, stryj także.
          Obrócono to w śmiech, Adolfina 
        wstała, jakby jej trudno było 
        dłużej pozostać, podała rękę 
        przyjacielowi lat młodych i 
        odeszła milcząca. Mieczysław, 
        cofnąć się już nie mogąc, zaraz 
        po śniadaniu końmi i powozem 
        pani Serafiny wyjechał. 
          Rad był zresztą sam na sam z 
        sobą pozostać, aby zebrać myśli 
        i zastanowić się nad swoim 
        położeniem, nad stanem serca, na 
        którego młode bicia się gniewał. 
        NIe wiedział naprawdę, co się z 
        nim działo - obawiał się 
        Adolfiny, czuł zarazem, że 
        dobrocią, uprzejmością i gorącą 
        przyjaźnią podbiła go Serafina, 
        kochał ją, a był zakochany w 
        tamtej. Od obu tych uczuć 
        pragnął się uwolnić, bo w ich 
        pętach nie miał swobody, jakiej 
        potrzebował, przez całą drogę 






        snuły mu się po głowie 
        niepotrzebne marzenia, w których 
        na przemiany niebieskie i czarne 
        oczy występowały, wabiąc go 
        próżnymi nadziejami niemożliwej 
        przyszłości. Złamany i biedny 
        przybył do miasta. Tu służący 
        oznajmił mu, iż pozostaną, 
        dopóki ich nie zapotrzebuje, i 
        że ma rozkaz co dzień się 
        dowiadywać. Chciał mu coś 
        ofiarować Mieczysław, ale bardzo 
        grzecznie odrzucił chłopak 
        datek, zapewniając, iż przyjęcie 
        było mu wzbronione. I o tym więc 
        właśnie pamiętała Serafina, aby 
        mu wszelkiego ulżyć ciężaru. 
        Prawie na wstępie zaraz spotkał 
        profesora Variusa, który go z 
        podziwieniem pozdrowił: 
          - Co pan tu robisz? jużeście 
        tu powrócili?
          - Nie jeszcze, ja tylko sam 
        przybyłem na dni parę po 
        książki. 
          - A panna Ludwika? 
          - Została w Rowinie. 
          - Kiedyż z powrotem? 
          - Wkrótce - dodał Micio. - Nie 
        chciałbym się spóźnić, ani jednej 
        lekcji utracić. 
          Profesor zapytał jeszcze o 
        zdrowie Ludwiki i o emskie wody, 
        pomówił trochę i podawszy rękę 
        serdecznie uczniowi, pożegnał 
        go, zalecając, aby się z 
        powrotem nie opóźniali. 
        Nadzwyczaj był uprzejmy i ujął 
        sobie znowu tym Mieczysława. 
        Ledwie z wycieczki tej wróciwszy 
        do domu, jakby naumyślnie, aby 
        mu nie dać spocząć i pozostać 
        sam na sam z myślami, zjawił się 
        w progu Paczoski. 
          Widok jego strwożył jakoś 
        Mieczysława. 
          - A pan tu co robisz? sam 
        jesteś? - zapytał na wstępie. 
          Paczoski obejrzał się 
        bojaźliwie dokoła i palec 
        położył na ustach, potem nic nie 
        mówiąc, usiadł ocierając pot z 
        czoła. 
          - Jestem incognito (łac. 
        skrycie, nie dając się poznać) - 






        szepnął - nikt nie powinien 
        wiedzieć, że ja tu jestem, bo 
        nie godziłoby mi się tu być, ale 
        oprzeć się temu nieszczęśliwemu 
        nie mogłem. 
          - Komu? co? 
          - Temu poczciwemu 
        Martyniankowi. Ten chłopak 
        szaleje! On tu mnie wysłał, nie 
        mogąc przybyć sam! 
          Paczoski otarł znowu pot 
        obfity i zdawał się namyślać - 
        przybrał minę tragiczną i 
        poważną. 
          - Mieliżeśmy po powrocie stąd 
        dramat! tragedią, panie kochany, 
        Eurypidesowe przypominającą... 
        Straszne dzieje! Martynianek był 
        pewien, że jest wolny jak ptak, 
        a tu za nim i za mną dążyły 
        wielookie szpiegi, które każdy 
        nasz krok śledziły, każde słowo 
        spisywały, o wszystkim pani 
        Babińskiej doniosły. Już w 
        powrocie do Zanokcic ja i on 
        mieliśmy jakieś smutne 
        przeczucia. Sprawdziły się one 
        wszystkie. Wróciliśmy ledwie w 
        dom, spada na nas burza z gradem 
        i piorunami, fraszka ona 
        Homerowa w nieśmiertelnej jego 
        pieśni! Martynianek uszedł 
        jeszcze od pocisków obronną 
        ręką, ale ja, nieszczęśliwy, 
        jako podrzegacz do rozpusty, 
        jako posiłkujący 
        nieposłuszeństwu, jako stary a 
        zepsuty, jeko ostatni z ludzi 
        zostałem z błotem zmieszany. Za 
        co? Za to, że towarzyszyłem 
        wyprawie po młockarnię, z której 
        wprawdzie nie przywieźliśmy nic 
        oprócz drogich sercu wspomnień. 
        Pani Babińska pod groźbą kar 
        okrutnych zakazała wszelkiej 
        podróży pod jakimkolwiek bądź 
        pozorem bez podpisanego przez 
        nią paszportu. Martynian dostał 
        gorączki... Słowem, tragedie... 
        posłano po doktora... Szlochy! A 
        na mnie grady i pioruny, 
        pioruny i grady. Zniosłem to z 
        bezprzykładnym stoicyzmem. Cóż 
        pan powie! Po tym wszystkim, 
        dziś, mimo zakazów, w interesie 






        tego nieszczęśliwego przybyłem 
        tu znowu po kryjomu. 
          - W jakim interesie? - spytał 
        Mieczysław. 
          - NIc więcej, tylko by się o 
        drogie zdrowie ich... ich... 
        dowiedzieć. 
          - Kochany panie Paczoski - 
        odezwał się Mieczysław - źleś 
        pan postąpił, pozwól sobie 
        powiedzieć, pobłażając 
        Martynianowi. Po waszym 
        odjeździe odebrałem ja list od 
        ciotki uwłaczający mnie i mojej 
        siostrze, na który nie 
        odpowiedziałem, lecz chciałbym i 
        z tej strony mieć spokój. Niech 
        Martynian siebie i nas nie 
        naraża, niech się stara 
        zapomnieć. Nie trzeba podsycać 
        jego młodzieńczych urojeń. 
          - Ale on się kocha, panie 
        dobrodzieju - wykrzyknął pedagog 
        - a pan zdajesz się lekceważyć 
        to uczucie, które, jak wiemy 
        nawet z poetów starożytnych, i 
        do największych cnót, i do 
        najokropniejszych zbrodni, i do 
        najheroiczniejszych czynów jest 
        pobudką! Z tym, panie, żartować 
        nie można! Pan Martynian kocha 
        całą siłą młodzieńczego serca, 
        to, panie, groźnym jest. On 
        nawet wiersze zaczął pisać, 
        czego nigdy nie bywało... 
        niekoniecznie najlepsze, ale 
        ognia pełne... 
          Micio się uśmiechnął. 
          - Kochany panie Paczoski - 
        rzekł - zamiast to brać na 
        serio, staraj się w żart 
        obrócić.
          - Ja! to święte uczucie 
        obracać w żart - oburzył się 
        pedagog - tego pan nie wymagaj 
        ode mnie, ja je szanuję. 
          - Ja też bardzo wdzięczen 
        jestem - odparł Micio - bardzo 
        wdzięczen Martynianowi za te 
        przywiązanie jego do Ludwiki, 
        ale jako jej opiekun i znając ją 
        dobrze, za siebie i za nią mogę 
        panu zaręczyć, że ani potajemnie 
        żywić go nie dopuścimy, ani 
        dozwolimy, aby Martynian 






        zbliżał się do nas bez wiedzy 
        rodziców. Wyperswaduj mu to. 
          Paczoski westchnął. 
          - Surowym pan jesteś! Ale ja 
        nie mogę powrócić do 
        nieszczęśliwego z tym dekretem, 
        bobym go o nową chorobę 
        przyprawił. Ja mu tego nie 
        powiem. 
          - Powiedz mu więc, żeś nas nie 
        zastał, a  nie zminiesz się z 
        prawdą - dodał Micio - ja tu 
        jestem przypadkiem i chwilowo, a 
        Ludwika została na  wsi. 
          - Doprawdy? - podchwycił 
        pedagog. 
          - Daję panu słowo. W ten 
        sposób, kochany panie Paczoski, 
        choć go nie zadowolisz, ale nie 
        podsycisz przynajmniej 
        nieszczęśliwego marzenia 
        kuzynka, któremu koniecznie 
        wybić to potrzeba z głowy. 
          - Ale któż mu to wybije z 
        serca! - westchnął Paczoski 
        spuszczając głowę smutnie. - Już 
        to nam obu się nie wiedzie. 
        Wiesz pan, panie Mieczysławie, 
        to tak jak mnie z moją 
        "Władysławiadą". Lat tyle pracy 
        sumiennej, nonum prematur in 
        annum, fraszka, dusiłem z górą 
        lat osiemnaście to dziecię ducha 
        mojego w tece i... ot, co mnie 
        spotyka! Gdym tu był przeszłą 
        razą, po długich dreptaniach, 
        Zelman powiada: - Czekaj pan, ja 
        to dam panu Malinowskiemu 
        przeczytać, jeśli to co warte - 
        tak mi powiedział! - jeśli to co 
        warte, pogadamy. Dał mi rewers 
        formalny, zostawiłem kopią. 
        Teraz przybywam, pierwszy mój 
        krok do Zelmana. Pytam 
        niespokojny: - A cóż? Ten głową 
        kręci... ni to, ni owo... - Cóż 
        powiedział pan Malinowski? - 
        Mówi, że to tak sobie! Słyszy 
        pan, "Władysławiada" tak sobie! 
        A potem dodaje Zelman: - Wiesz 
        pan co, ostatnim słowem dam 
        jegomości trzydzieści rubli. - 
        Gdybym się nie hamował, ubić bym 
        go był mógł w miejscu, ale 
        Pallas wstrzymała dłoń moję. Nie 






        rzekłem nic, tylko: - Żydzie, 
        oddaj mi rękopis. Zaczęli szukać 
        i gdzieś w kącie, w pyle, 
        obryzgany, zeszkaradzony, 
        podarty, znaleziono mój skarb, 
        który w milczeniu, otrząsając 
        pył z nóg moich, wyniosłem... 
          Mieczysławowi chciało się 
        śmiać, ale spojrzał na 
        Paczoskiego, który miał łzy w 
        oczach, i wstrzymał się. 
          - Z czymże ja powrócę do tego 
        nieszczęśliwego? - dodał pedagog 
        - z poplamioną "Władysławiadą" i 
        z rozdartym sercem... 
          - Powiedz mu pan, żeś nas nie 
        zastał, że byliśmy w Rowinie, 
        gdzie Ludwika i ja zabawimy do 
        końca wakacyj. 
          - Biedny chłopak - wykrzyknął 
        Paczoski - pierwsza i czysta jak 
        te łzy, które wyciska, miłość! 
        Jak mu to zwiastować! co 
        najwięcej, że gotów mnie po 
        wakacjach znowu wysłać... podróż 
        tajemnicza, pełna trudności, we 
        dworze pełno szpiegów. Uchowaj 
        Boże, dowie się pani Babińska, 
        wypędzą mnie! 
          - Po cóżeś pan się tego 
        podejmował? - spytał Mieczysław. 
          - Ale ja tego chłopca kocham! 
        - wykrzyknął pedagog - rozumie 
        pan, ja go kocham, a on i ja 
        jesteśmy nieszczęśliwi!
          Uspokoiwszy jakoś 
        nieszczęśliwego w istocie 
        Paczoskiego, nierychło się go 
        potrafił pozbyć Mieczysław. 
          Uwzięto się, aby mu spokoju 
        nie dawać. Wieczorem wszedł 
        sąsiad Boruch z wesołą twarzą. 
          - Jak się pan doktór ma? 
          Mieczysław, który mu był 
        dłużnym, musiał przyjąć 
        grzecznie.
          - Czy jaki interes? - spytał. 
          - Chowaj Boże! chowaj Boże! - 
        rzekł kupiec - ja nie mam 
        żadnego, tylko przyszedłem się 
        panu pokłonić i o zdrowie 
        zapytać, a czy czego nie 
        potrzeba? 
          - Bardzo dziękuję. Nic, na 
        teraz nic. 






          - A co, proszę pana? - 
        uśmiechając się szepnął Boruch - 
        a co? a niedobrze ja 
        prorokowałem? Już jegomość tam u 
        grafini jak pan... 
          - Na miłość Boga, dajcież mi 
        pokój!
          - Co pan z tego robi sekreta, 
        o czym wróble na dachu śpiewają. 
        Ludzie, co z panem przyjechali z 
        Rowina, oni tu stoją u mego 
        szwagra, powiadają, że tam 
        wszyscy jegomości już za pana 
        swojego mają, że co jegomość 
        każe, to musi być. Oni już nawet 
        nie nazywają inaczej was, tylko 
        "nasz młody pan"! Winszuję.
          - Boruch, na wszystko cię 
        zaklinam i sam tego nie 
        powtarzaj, i ludziom usta 
        zamknij, to fałsz! to potwarz! 
        to bałamuctwo wierutne - rzekł 
        Mieczysław - do tego nie ma, nie 
        będzie, nie może być 
        najmniejszego podobieństwa. 
          - No, no, niech tak będzie, 
        niech będzie - westchnął Boruch 
        - ja i to rozumiem. NIech sobie 
        nie ma nic. Może lepiej o tym 
        zawczasu nie gadać, ano, ja mam 
        jedną maleńką prośbę. Tam jest 
        austeria na trakcie, ja dam 
        dwieście złotych aukcji, niech 
        pan mnie da pierwszeństwo. 
          Mieczysław zapłonął z gniewu i 
        pochwycił się za głowę, Boruch, 
        zobaczywszy to, zląkł się, 
        zmiarkował, że postąpił 
        niezgrabnie, ukłonił i wyszedł. 
        Drobna to była okoliczność, ale 
        dająca do myślenia. Z niej się 
        mógł przekonać Mieczysław, że 
        postępowanie pani Serafiny 
        ściągnęło powszechną uwagę i że 
        ona przez lekceważenie pozorów 
        mogła cierpieć. Uczuł to, że on 
        powinien był zapobiec o 
        własnych siłach dalszemu 
        szerzeniu się pogłosek 
        nieuzasadnionych, które sławie 
        kobiety zacnej, a nadto dobrej i 
        serdecznej uwłaczać mogły. 
        NIepodobna wprawdzie było nie 
        powrócić po Lusię, lecz 
        postanowił po przyjeździe do 






        miasta, pod różnymi pozorami 
        zaprzestać z wolna bywać w domu 
        Serafiny, a Lusi powiedzieć 
        wszystko, aby ją skłonić do 
        ułatwienia zmiany w 
        postępowaniu.
          W tych myślach przemęczył się 
        dni parę, co dzień z rana witany 
        przez służącego z Rowina, 
        będącego przy koniach, który 
        przychodził z uśmiechem 
        dowiadywać się, czy pan nie 
        pojedzie, dodając po cichu, że 
        jasna pani prosiła o prędki 
        powrót. 
          W uśmiechu i wyrazach tego 
        człowieka było coś 
        niecierpliwiącego, domysły jego 
        bolały Mieczysława, musiał 
        udawać, że ich nie widzi i nie 
        rozumie. 
          Trzeciego dnia przyszło mu na 
        myśl, iż przyśpieszając wyjazd 
        na powrót, uniknie spotkania z 
        Adolfiną. Gdy służący obyczajem 
        swoim przyszedł po rozkazy, 
        Mieczysław, zawahawszy się, 
        powiedział mu, że może po 
        południu wyruszyć będą mogli. 
        Miał jeszcze parę osób widzieć, 
        parę książek dostać, a potem 
        obrachowywał, że się gdzieś w 
        drodze właśnie z prezesową 
        rozminą. Tak było najlepiej. Ale 
        serce! serce mu znowu wyrzucało, 
        że nawet pożegnać jej, widzieć 
        nie chce. Walczył z sobą - 
        zwyciężyło poczucie uczciwego 
        obowiązku. Po co się rozmarzać, 
        gdy marzenie próżne, po co 
        upajać kradzionym nektarem. W 
        drogę! w drogę! 
          Tak sobie mówił, rachując, jak 
        mówi cudzoziemskie przysłowie, 
        bez gospodarza. Zaledwie wyszedł 
        z domu, spotkał służącą od 
        prezesowej z biletem, którym 
        żądała natychmiastowego 
        przybycia. 
          Z bijącym sercem poszedł do 
        hotelu. W pokoju zastał tylko 
        samą prezesową. Adolfina, jak mu 
        zaraz powiedziała na wstępie, z 
        przyjaciółką swą zatrzymała się 
        u modniarki, panny Fr~elon. 






        Prezesowa przyjęła go ze swą 
        zwykłą uprzejmością, ścisnęła 
        jego rękę.
          - Widzisz mnie pan szczęśliwą 
        - rzekła - a że jesteś 
        przyjacielem naszego domu, 
        podzielę się z nim wiadomością 
        bardzo miłą. 
          Zbliżyła się doń z krzesłem, 
        rozpromieniona i poczęła po 
        cichu: 
          - Mój drogi panie 
        Mieczysławie, pan znasz prezesa 
        i jego przywiązanie do córki, i 
        moje do ich obojga, nie zdziwisz 
        się, gdy ci powiem, żem, 
        doprawdy, od dawna pierwszy raz 
        szczęśliwa. Prezes ciągle się 
        niepokoił losem Adolfiny, choć 
        to tak młode jeszcze, że mogła 
        była poczekać. Jemu się chciało 
        wydać ją co prędzej za mąż, za 
        statecznego człowieka, aby o jej 
        przyszłość być spokojnym. Może 
        pan tego nie wiesz, że się o nią 
        od roku przeszło starał ten 
        bardzo poczciwy i majętny, i 
        wykształcony człowiek, choć nie 
        pierwszej młodości, pan Żegota 
        Dramiński. 
          Mieczysław zbladł i 
        poczerwieniał, czego pono pani 
        prezesowa wcale nie postrzegła, 
        bo mówiła dalej: 
          - Adolfina nie kocha go, to 
        pewna, ale trudno czekać na 
        miłość, ma dla niego szacunek, 
        dosyć go lubi. Trzy razy mu 
        odmówiła, nie wiedzieć dlaczego. 
        Uparty Dramiński nie przestał 
        bywać i starać się. Otóż dopiero 
        teraz, w drodze, jakoś mi się 
        rozmyśliła i powiedziała, żebym 
        zaraz napisała do ojca, iż pana 
        Dramińskiego przyjmuje. 
          Mieczysław powiódł ręką po 
        czole, robiło mu się gorąco, 
        zimno, słabo, zmienił się na 
        twarzy, ale na tych torturach 
        uśmiechał się. Prezesowa żywo 
        kończyła opowiadanie: 
          - Już napisałam do ojca, 
        natychmiast się wzięłam do 
        wyprawy. Od tego dnia przecie, 
        kiedyś pan wyjechał, uważałam 






        już, że się namyślała, gadały coś 
        ciągle z Lusią. Zdaje mi się, że 
        poczciwemu sercu i wpływowi tej 
        dobrej, kochanej Lusi 
        zawdzięczam to postanowienie, 
        które nas uszczęśliwia. 
          Spojrzała w oczy, skończywszy 
        mówić, panu Mieczysławowi - 
        siedział nieruchomy jak pod 
        pręgierzem, nie wiedząc sam, jak 
        ma winszować, żeby się z 
        uczuciem nie wydać. Łykał wyrazy 
        jakieś, których ani sam, ani 
        prezesowa nie rozumiała. Byłaby 
        może dostrzegła jego 
        pomieszania, gdyby drzwi się nie 
        otworzyły nagle i nimi nie 
        wpadła Adolfina z przyjaciółką. 
          Mieczysław wstając spojrzał na 
        nią i znalazł ją dziwnie 
        zmienioną, ale nie tak, jak 
        szczęście zmieniać zwykło. Twarz 
        jej jaśniała rumieńcem, oczy 
        ogniem pałały, lecz gorączkowym 
        i chorobliwym, siliła się, 
        udawała wesołość... Uśmiechem 
        powitała Mieczysława. 
          - A! jesteś pan tu jeszcze! - 
        zawołała - zdawało mi się, że 
        przed nami ucieczesz, że się 
        schowasz lub pośpieszysz do tego 
        ślicznego Rowina. Nieprawdaż, że 
        Rowin cudowny, że jego gospodyni 
        czarująca, że to maleńki raik na 
        ziemi? 
          Mieczysław tak napadnięty nie 
        wiedział, co odpowiadać. 
          - Szczęściem - dodała - 
        złapałyśmy pana i bierzemy go w 
        rekwizycją na czas naszego 
        pobytu. Daruj nam tych dni parę! 
        Któż wie, czy się kiedy 
        zobaczymy i czy się spotkamy 
        tacy weseli jak dzisiaj... bo ja 
        jestem bardzo wesoła! 
          Zaczęła się śmiać przykrym 
        śmiechem wymuszonym, popatrzyła 
        na niego i usiadła naprzeciw, 
        wlepiając oczy w Mieczysława, 
        który ciągle był jak na 
        torturach. Odwróciła potem wzrok 
        na prezesową i odgadła z niej, 
        że już się pochwaliła przed 
        Miciem. 
          - Pan wiesz, że się moja 






        wyprawa robi i że ja... wychodzę 
        za mąż? 
          Mieczysław zaczął winszować 
        cicho, ale słowa mu się plątały. 
        Adolfina popatrzyła nań jakby 
        zdziwiona, łza się zakręciła w 
        oku. 
          - Pan znasz pana Dramińskiego? 
        - spytała.
          - Z najlepszej strony. 
          - Ja także, ja także... 
        inaczej nie poszłabym za niego. 
        Papa sobie tego tak życzył, mama 
        mnie namawiała, trzeba było... 
        trzeba było. Nie ma nic 
        smutniejszego nad stare 
        panieństwo. Roi się w głowie nie 
        wiedzieć co, marzy się o jakichś 
        ideałach... 
          Nagle przerwała. 
          - Suknię sobie zadysponowałam 
        u pani Fr~elon przepyszną! Pani 
        Fr~elon! Jakże się ona dobrze 
        nazywa! Kiedy pan wracasz do 
        Rowina? 
          Wszystko mieszała tak razem. 
          - Miałem jechać dziś - rzekł 
        Mieczysław głosem ledwie 
        dosłyszalnym. 
          - A! nie, oni tam szczęśliwi, 
        niech poczekają, pan mi darujesz 
        te dwa dni... ostatnie. 
          W tej chwili przyjaciółka, 
        która przyjechała z Adolfiną, 
        przyszła się pożegnać i to 
        przerwało rozmowę. Prezesowa 
        wyszła ją przeprowadzić. 
        Mieczysław sam na sam został z 
        Adolfiną. 
          Po wyjściu macochy zbliżyła 
        się do niego żywo, pochwyciła go 
        za rękę z minką smutną. 
          - Prawda, że ja dobrze robię 
        idąc za mąż? Wszak czy tak, czy 
        tak, szczęścia nie ma na 
        świecie? Żyje się jakoś w 
        marzeniu, jak ptaki odlatują 
        przed zimą, przed starością... 
        Po co marzyć? Ojcu dać spokój, 
        matce pociechę, to wszystko! 
        Zresztą, jak pan sądzi? Mówże 
        pan! 
          Ale Mieczysław drżał i słowa 
        wyrzec nie mógł. 
          - Co panu jest? 






          - Smutnie to pani powiedziałaś 
        i tym zasmuciłaś mnie. 
          - Ale czyż nieprawdę mówiłam! 
        - odparła patrząc na niego. - Z 
        młodości żaden zielony liść nie 
        zostanie... ptaki marzenia 
        odlecą z gniazd... pusto! zimno! 
        Tak, panie Mieczysławie, życie 
        to krzyżowe przejście na 
        Golgotę.
          - Ale czyż pani, pani to mówić 
        możesz! Otoczona miłością, 
        wypieszczona od losu, 
        szczęśliwa. 
          Adolfina zaczęła się śmiać, 
        chodząc żywo po pokoju. 
          - Jaki kochany pan jesteś 
        zabawny. Ja szczęśliwa? Któż to 
        panu powiedział? 
          - Ale pani zasługujesz na to, 
        by być i będziesz szczęśliwą... 
          - Tr~es joli! (fr. bardzo 
        ładnie) - uśmiechając się 
        rzekła Adolfina. - Z jakich to 
        rozmówek pan wyjąłeś? 
          Mieczysław się zmieszał. 
          - Gotów się jeszcze pogniewać 
        - przerwała - i struć mi 
        ostatnie dwa dni. No! dosyć 
        tego, bądźmy tak sobie dziećmi, 
        jakeśmy byli, gdyś z Nowego 
        Babina do nas w czasie wakacji 
        przyjeżdżał. Grajmy w wolanta! 
          Mieczysław spojrzał na nią 
        zdziwiony. 
          - Prawda? - rzekła - że to 
        niespodziewane moje szczęście 
        uczyniło mnie śmieszną, ale to 
        rzecz wiadoma, że szczęście 
        głowę zawraca. I ze mną się to 
        stało. Sam pan powiadasz, że 
        muszę, że powinnam być 
        szczęśliwą, otóż upiłam się tym 
        szczęściem. 
          Poszła, kończąc te słowa, do 
        okna, a w tejże chwili powróciła 
        prezesowa. Adolfina zwróciła się 
        ku niej z twarzą znowu niby 
        wesołą, a wypieczonym rumieńcem 
        błyszczącą. 
          - Co robimy dziś, mamo? - 
        zawołała - pana Mieczysława ani 
        na chwilę nie puszczam do nocy, 
        je z nami, chodzi z nami, jest z 
        nami w teatrze... musi nam dziś 






        służyć i jutro. 
          - Ale my musiemy jeździć po 
        sklepach. 
          - Więc on z nami może jechać do 
        sklepów. Przyjaciel stary, a ja 
        idę za mąż, powinien mi z całych 
        sił dopomagać, nieprawdaż, panie 
        Mieczysławie? 
          Z przymusem uśmiechnął się 
        Ordęski. 
          - Jestem na usługi - rzekł. 
          Jak zapowiedziała Adolfina, 
        tak się spełniło, lecz dzień ten 
        był, mimo pozornej wesołości, 
        męczarnią ciężką dla 
        Mieczysława, tak dziwnie 
        obchodziła się z nim, trochę w 
        istocie upojona, ale nie 
        szczęściem, panna prezesówna. 
        Ile razy wyszła matka, 
        przychodziła do niego ze 
        wspomnieniami młodości, 
        dzieciństwa raczej, z których 
        się niby śmiała, łykając łzy. 
        Mieczysław potrzebował całej 
        siły ducha, aby nie dać się 
        sercu wyrwać z okrzykiem boleści 
        lub z niewczesnym wyznaniem 
        tego, co czuł. Oczyma może się 
        zdradzał, usta pozostały 
        zapieczętowane. Gdy nareszcie 
        powrócił do domu, złamany tymi 
        kilku godzinami tortury, padł na 
        łóżko bezsilny, znużony, sądząc, 
        że z niego nie wstanie. Tęsknota 
        niewysłowiona ściskała mu serce, 
        żal, rozpacz, smutek chmurzyły 
        mu całą przyszłość. Noc spędził 
        w gorączce. 
          Nazajutrz stawił się sługa z 
        Rowina. 
          - Mówili mi, że pani prezesowa 
        przyjechała wyprawę robić i że 
        pana dobrodzieja zabrali do 
        pomocy, pan pewnie dziś nie 
        pojedzie? - zapytał służący. 
          - Nie wiem, istotnie kazano mi 
        zostać - rzekł słabym głosem 
        Ordęski - lecz jak tylko 
        wyjechać będzie można, ruszymy 
        natychmiast, natychmiast. 
          - Jak pan każe. Jaśnie pani 
        dysponowała, żeby we wszystkim 
        się stosować do rozkazów jaśnie 
        pana. 






          Ukłonił się i wyszedł. 
        Mieczysław chciał zaraz wstać, 
        lecz uczuł się tak słabym, że 
        ledwie zwlókł się z łóżka. Życie 
        nie bardzo mu było cenne, więc 
        choć czuł w sobie choroby zaród, 
        nie wahał się sił dobyć 
        sztucznym sposobem, byle móc 
        wyjść i jeszcze raz ją zobaczyć. 
        Nienawykły do mocnego napoju, 
        Mieczysław zszedł do sklepiku, 
        wziął u Borucha butelkę rumu i 
        na pół z wodą wypił mimo wstrętu 
        całą szklankę. Na chwilę go to 
        podtrzymało, uczuł się 
        silniejszym, ubrał się i 
        wyszedł. 
          Musiał być jednak zmienionym 
        na twarzy, gdyż prezesowa, 
        spotykając go w progu, zawołała: 
          - Pan jesteś chory! Pan 
        wyglądasz okropnie! Siadaj pan. 
        Co panu jest? 
          - Nic, tak... trochę mi 
        niedobrze - odparł Mieczysław. 
          Ledwie głos jego posłyszawszy, 
        Adolfina wybiegła, spojrzała i 
        przestraszyła się także.
          - Chory pan jesteś? 
          - Ale nie, coś tak... 
        przemijającego, nie potrzeba 
        zważać na to - z uśmiechem rzekł 
        Mieczysław - przyszedłem paniom 
        służyć. 
          W milczeniu zaczęła mu się 
        przypatrywać prezesówna, serce 
        jej może zgadło coś, 
        chciało przypisać chorobę 
        uczuciu, lecz przypomnienie 
        Serafiny, zapewnienie Lusi o 
        uczuciu brata dla niej myśl tę 
        odpędziło. Adolfina siadła przy 
        nim. 
          - Pan wiesz - rzekła cicho, 
        jakby sama do siebie - to dziś 
        mój dzień ostatni, a popsułeś mi 
        go tą swoją chorobą! Jak to 
        można chorować bez mojego 
        pozwolenia? 
          Mieczysław zwrócił się ku niej 
        smutnie. 
          - Uczyniłem - rzekł - co tylko 
        było można, aby stanąć na tę 
        służbę zdrowym. Czułem się 
        niedobrze i wykurowałem się 






        rumem, którego nigdy nie piję. 
        Poskutkowało też tak, że jestem, 
        niech pani wierzy, zupełnie znów 
        silny i zdrów. 
          - Rumem! pan! Ale pan mogłeś 
        się zabić - zawołała prezesówna. 
          - Ale nie! nie, jestem 
        przecie, choć nie dokończonym, 
        doktorem. Nie mówmy o tym i 
        jedźmy, gdzie jechać mamy. 
          Adolfina ruszyła ramionami. 
          - Nie pojedziemy nigdzie - 
        rzekła - niech tam sobie kupcy 
        sami robią, co chcą. Spędzimy 
        dzień jak na wsi, jak dawniej... 
        wszak to ostatni. 
          Prezesowa, która jakoś w całym 
        postępowaniu pasierbicy 
        zaczynała widzieć dziwną 
        egzaltacją, podchwyciła wyraz 
        usłyszany. 
          - Dlaczegóż ostatni? - 
        zapytała. 
          Prezesówna odwróciła się ku 
        niej. 
          - Alboż nie jest ostatnim? 
        Wolną, swobodną, dziecinną, 
        trzpiotowatą, jak mnie był zwykł 
        widywać pan Mieczysław, pewnie 
        już nie zobaczy. Czepek zmienia 
        nie tylko fizjognomią twarzy, 
        ale ducha. Spotkamy się zupełnie 
        inni, nowi, obcy sobie... 
          - Ale zawsze starymi, 
        spodziewam się, i dobrymi 
        przyjaciółmi - dodał Mieczysław 
        - w tych proroctwach zmiany nie 
        przyjmuję zapowiedzi, żeby się 
        droga mi życzliwość pani także 
        zmienić miała. 
          - Ciągle pan okradasz jakąś 
        książkę z rozmówkami - zaśmiała 
        się Adolfina. - Ja pana już dziś 
        nie poznaję. Medycyna popsuła 
        pana styl, mówisz, jakbyś do 
        chorego przemawiał. 
          Biedny Ordęski nie wiedział 
        już, co począć z sobą. 
          - Dlatego mówiłam, że to dzień 
        ostatni - zawołała Adolfina z 
        żywością nienaturalną - że, któż 
        wie, ja mogę pana później 
        znajdować zupełnie innym niż 
        dzisiaj, mogę... znienawidzieć, 
        pan mnie możesz także znaleźć 






        śmieszną, brzydką, okropną... a 
        dziś jeszcze jesteśmy po staremu. 
          Prezesowa ruszyła ramionami. 
          - Kochana Adolfino, 
        pleciesz...
          - Emancypuję się, to są moje 
        zapusty! - odrzekła - dziwaczę, 
        sama to wiem! - Pocałowała w 
        rękę macochę. - Proszę mi 
        wszystko przebaczyć, idę za 
        mąż, przecieżem za to coś warta! 
          W tym rodzaju trwała rozmowa 
        niemal dzień cały. Mieczysław 
        chciał się uwolnić na chwilę, 
        czując znowu słabym - nie 
        puszczono go. Obiad jedli w 
        hotelu, lecz nic nie mogąc wziąć 
        w usta, Ordęski pił tylko przez 
        zapomnienie, przez jakąś 
        rozpacz, sam nie wiedząc, co 
        robi. Odurzało go to 
        przynajmniej. Do samego wieczora 
        siedzieli tak ciągle, ale 
        przytomność prezesowej, 
        wchodzący i wychodzący z 
        towarami kupcy nie dozwalali 
        Adolfinie być jeszcze 
        ekscentryczniejszą. Mrok już był 
        w pokoju, gdy prezesowę wywołano 
        znowu dla jakiegoś interesu. 
        Mieczysław siedział na krześle u 
        okna. Adolfina chodziła ciągle. 
        Po chwili milczenia przystąpiła 
        do niego i słabym głosem rzekła 
        podając rękę: 
          - NIe miej mnie pan za 
        szaloną, drogi panie 
        Mieczysławie, to dzień dla mnie 
        okropny... w głowie mi się mąci, 
        a serce pęka w kawałki. Jam 
        nieszczęśliwa, jam bardzo 
        nieszczęśliwa... Pan pijesz 
        wino, ja boleść moję... i jam 
        nią upojona. Zasługuję na litość 
        twoją. 
          - A, pani - przerwał 
        Mieczysław chwytając jej rękę - 
        choć nie mam prawa badać, co się 
        w twoim sercu dzieje, 
        zrozumiałem je. 
          - Niezupełnie - rzekła 
        Adolfina - niezupełnie... i 
        zupełnie nigdy go nie zrozumiesz. 
          Micio umilkł. 
          - Posłuchaj pan - dodała, 






        spierając się na oknie i 
        schylając głowę ku niemu - 
        posłuchaj... Ja kocham innego, a 
        idę, a wyjść muszę za tego, 
        który mi jest więcej niż 
        obojętnym. Pożałuj mnie... 
          - Ale dlaczegóż pani tak 
        nagle, tak pospiesznie uczyniłaś 
        to postanowienie? 
          - Miałam powodów wiele. Nie 
        chcę dłużej żyć nadziejami bez 
        przyszłości... trzeba zerwać raz 
        ze snem, trzeba się zbudzić, 
        trzeba żyć albo sobie umrzeć... 
        O! pan mnie nigdy nie 
        zrozumiesz, to mnie boli. Dziś 
        nasz dzień, mylę się, mój tylko 
        dzień ostatni, daj mi pan rękę, 
        daj mi słowo, że cokolwiek się z 
        nami stanie, zachowasz mi dobrą, 
        gorącą przyjaźń naszą dziecinną, 
        serdeczną. Ja panu przysięgam, 
        że ją w sercu dla niego zachowam 
        wiernie do zgonu. Wszak dwom 
        czystym duszom starczy takiego 
        węzła do szczęścia. Wszak to 
        szczęście mieć przyjaciela, 
        któremu się ufa i wierzy, mieć 
        przyjaciółkę i siostrę... 
        Nieprawdaż? 
          Mieczysław pochylił głowę na 
        wyciągnioną mu rękę, gorącymi 
        usty dotknął jej i Adolfina 
        poczuła na palcach dwie krople, 
        dwie łzy, które mu z oczu padły. 
        Stłumionym głosem, wstając żywo, 
        zawołał:
          - Pani... wierz mi, pani... ta 
        chwila nigdy mi w życiu nie 
        wyjdzie z pamięci... lecz pozwól 
        mi po niej iść, oddalić się, 
        uciec... niech ona będzie... 
        ostatnią... 
          Wstał, ale zachwiał się na 
        nogach i gdy prezesowa wchodziła 
        właśnie we drzwi, ujrzała go 
        zataczającego się ku ścianie, na 
        pół omdlałego. Mieczysław czuł 
        zawrót w głowie, szum, 
        osłabienie, miał jednak siłę 
        uchwycić się za stół i nie paść. 
          Adolfina przerażona skoczyła 
        po wodę. Rozruch się stał w 
        domu, lecz Mieczysław już był 
        przyszedł do siebie. 






          - Chwilkę spocznę - rzekł 
        spokojnie - a potem pożegnam 
        panie... muszę iść, muszę 
        jechać... Zdaje mi się, że 
        najlepiej uczynię, gdy dziś 
        jeszcze wyjadę. W drodze 
        powietrze, ruch orzeźwią mnie... 
        Miewałem już takie mdłości. 
          Prezesowa chciała protestować, 
        Adolfina patrzyła nań, nie 
        mówiąc słowa, śledziła tylko na 
        jego twarzy wyraz, który boleść 
        czyniła dziwnym. W końcu 
        niepodobna go już było 
        wstrzymać. Orzeźwił się raczej 
        ducha siłą niż tym, czym go 
        otrzeźwić chciano. Pożegnał 
        prezesową, zbliżył się do 
        Adolfiny. Spojrzeli sobie tylko 
        w oczy i słowa nie rzekli do 
        siebie, podała mu rękę, Micio 
        pocałował ją, zadrżała dłoń i 
        usta... Wyszedł. 
          W ulicy z trudnością już mu 
        dalej iść przyszło. Czuł się 
        coraz gorzej. Głowa trzaskała od 
        bólu, pulsa biły, kręciło się 
        wszystko dokoła. Dojść pieszo do 
        domu nie było podobna. Wziął 
        więc dorożkę i kazał się wieźć 
        na Franciszkańską ulicę. W 
        kuchence stara Orchowska 
        rozmawiała z oczekującym sługą z 
        Rowina. Ten, posłyszawszy chód, 
        stawił się zaraz do Mieczysława. 
          - Jestem trochę chory - rzekł 
        mu Ordęski - ale zdaje mi się, 
        że w wygodnym powozie, jadąc po 
        świeżym powietrzu, odejdzie mi 
        to, jedźmy na całą noc. 
          Ucieszony sługa pobiegł 
        natychmiast i w godzinę potem, z 
        pomocą jego i Orchowskiej 
        siadłszy do powozu, chory coraz 
        bardziej, z dreszczami i 
        gorączką, Mieczysław uparł się 
        wyjechać do Rowina. Nie śmiano 
        mu się sprzeciwiać jako 
        lekarzowi, sądząc, że w istocie 
        powietrze, ruch przywrócą mu 
        zdrowie i że on najlepszym w tej 
        mierze sędzią być powinien. 
          W Rowinie wyglądano powrotu 
        Mieczysława co dzień, co 
        godzina, niecierpliwiąc się tą 






        zwłoką. Parę razy wszyscy 
        wieczorem wychodzili na 
        spotkanie, czekano z kolacją. 
        Serafina na każdy turkot zrywała 
        się niespokojna i rumieniła w 
        sposób kompromitujący. Wreszcie 
        jednego razu, ubierając się, 
        Lusia postrzegła wóz, poznała go 
        i na most wybiegła witać 
        pierwsza brata. 
          Woźnica stanął. Zbliżyła się i 
        cofnęła przerażona. Mieczysław 
        na poduszkach leżał nieprzytomny 
        prawie, z gorączką, z oczyma 
        osłupiałymi. 
          - Co się stało?! - krzyknęła 
        ręce łamiąc. 
          - Wyjechał pan chory z miasta, 
        ale chciał koniecznie 
        pospieszyć, jechaliśmy całą 
        noc... ciągle mówił, że będzie 
        mu lepiej, ale było gorzej a 
        gorzej i nareszcie, choć takiego 
        słabego, musieliśmy dowieźć. 
          Przerażona Lusia wskoczyła do 
        powozu. Mieczysław poznał ją, 
        uśmiechnął się, podał rękę i 
        odezwał słabym głosem: 
          - Proszę cię... gdzieś położyć 
        mnie każcie, to minie, to nic... 
        to tak... 
          Pani Serafina zobaczyła także 
        i poznała powóz i konie, chciała 
        wyjść, wstrzymała się, czekała, 
        dopiero postrzegłszy, że 
        Mieczysława wynoszą na rękach 
        służący, a Lusia bieży przy nim 
        zapłakana, z krzykiem wyrwała 
        się także naprzeciw. 
          Kilka słów dostateczne były, 
        by jej o chorobie oznajmić - 
        odetchnęła, lękała się bowiem 
        wypadku, kalectwa i czegoś 
        gorszego jeszcze. W jednej 
        chwili na skinienie siadł 
        stajenny, po doktora lecąc, a 
        Mieczysława zamiast do baszty 
        kazano zanieść do pokoju 
        siostry. 
          Serafina zbliżyła się do 
        chorego, który się do niej  
        uśmiechnął. Miał dosyć jeszcze 
        siły i przytomności, by się 
        odezwać zmienionym głosem:
          - A pani! daruj mi 






        nieroztropność moję, powinienem 
        był zostać w mieście. Tyle 
        kłopotu ze mną... 
          Biedne kobiety łzy miały w 
        oczach, gospodyni drżała i 
        ściskała Lusię, traciła prawie 
        przytomność. Chorego złożono w 
        pokoju, nakazano ciszę, czekano 
        lekarza. Mieczysław usnął 
        trochę. 
          Jeśli kiedy, to w tej chwili 
        mogła się zdradzić Serafina ze 
        swym uczuciem do Micia i wcale z 
        nim kryć się nie myślała. Płacz 
        jej, niepokój, wreszcie ciągła 
        przytomność u łoża razem z 
        siostrą, której się nie 
        dozwoliła odprawić, dały do 
        myślenia nawet stryjowi. Szepnął 
        jej, aby trochę się jakoś 
        starała powstrzymać od tych 
        oznak czułości. 
          - O mój Boże! - odpowiedziała 
        - ja nie mogę! Na to trzeba mieć 
        rozum, a jam go straciła. 
          I ciszej dodała:
          - Jeśli on umrze... ja umrę. 
          Doktór, stary niedołęga i człek 
        bojaźliwy nadzwyczajnie, przybył 
        nareszcie koło południa. Nie 
        bardzo długo egzaminując 
        chorego, zdecydował, że to jest 
        tyfoidalana gorączka 
        najniebezpieczniejszego rodzaju, 
        zaraźliwa, sam się zaraz wyniósł 
        od chorego i polecił pani, 
        siostrze, wszystkim jak 
        największą ostrożność. Bez 
        ogródki powiedział zaraz, iż 
        stan bardzo niebezpieczny i że 
        on za nic ręczyć nie może.
          Lusia, usłyszawszy to, rażona 
        wyrokiem takim, rzuciła się do 
        Serafiny. 
          - Moja droga! - zawołała - po 
        Variusa, po Variusa, ja napiszę, 
        on przybyć musi... konie 
        rozstawcie. On jeden ocalić go 
        może! 
          Miała jeszcze dosyć 
        przytomności, by w kilku słowach 
        zakląć doktora o niezwłoczne 
        przybycie. Wszystkie konie w 
        domu, wszyscy ludzie byli w 
        gotowości. Hrabia chciał 






        koniecznie odciągnąć Serafinę od 
        pokoju chorego - milcząca, nie 
        odpowiedziawszy słowa, weszła i 
        siadła u łoża. Zaklinała ją 
        Lusia, padając jej do nóg. 
          - Nie mogę - rzekła - nie 
        pójdę... nie odstąpię na krok. 
          Wyrazy te wyrzeczone były z 
        taką stanowczością woli, że się 
        im nikt sprzeciwiać nie mógł, 
        czuł każdy, iżby to było 
        próżnym. Stary doktór, z chustką 
        octem skropioną, z trzeciego 
        pokoju dawał rady wzdychając. 
        Ale do czynienia nie było nic, 
        natura sama musiała uleczyć lub 
        zabić.
          Pomimo gorączki Mieczysław był 
        chwilami przytomny, a ile razy 
        otworzył oczy, widział przed 
        sobą Serafinę i Lusię. 
        Wyprzedzała ona siostrę w 
        posłudze choremu, łzy biegły jej 
        po twarzy, ręce drżały, nie 
        mówiła słowa... siedziała w 
        fotelu, patrzyła na niego i 
        półmartwa skinienia czekała. 
          Tak przeszedł dzień, tak noc, 
        a doktora Variusa nie było. 
        Rachowano godziny i spodziewano 
        się go pocztą nad ranem, 
        jeśliby, za co zaręczała Lusia, 
        nie odmówił przybycia. Był on 
        jednym z tych, któremu podróże 
        podobne tysiącami nieraz 
        opłacano. 
          Lecz do ubogiego ucznia 
        chciałżeby się potrudzić? Na tej 
        samej kartce, na której Lusia 
        napisała kilka wyrazów, bez 
        wiadomości jej dodała Serafina, 
        że ofiaruje, co profesor podróż 
        swą oceni, byle był łaskaw 
        pośpieszyć. Wiedziała ona, iż 
        nie był obojętnym na tego 
        rodzaju obietnice i nieraz się 
        nawet zręcznie umiał targować, 
        gdy się czuł bardzo potrzebnym.
          Około dziesiątej dzwonek 
        pocztowy zwiastował tego zbawcy 
        przybycie, obie kobiety wybiegły 
        ku niemu. Lusia, zapomniawszy o 
        wstręcie, jaki dlań czuła, 
        ścisnęła jego rękę suchą i 
        zimną. Powitał ją tak czule, iż 






        prawie o gospodyni zapomniał, i 
        szedł już do chorego, gdy 
        inwalid_kolega, z chustką octem 
        skropioną, w progu go pochwycił, 
        po łacinie mu opowiadając, co 
        znalazł w pacjencie. Całego tego 
        sprawozdania zaledwie 
        wysłuchawszy z roztargnieniem, 
        gdy oczyma wpatrzony był w 
        Lusię, dr Varius wszedł milczący 
        do łoża chorego. Kobiety szły za 
        nim. 
          Nie było bieglejszego 
        diagnostyka nad dra Variusa. 
        Ogromna praktyka długoletnia, 
        bystry rozum, dar wreszcie 
        szczególny, którego się nie 
        nabywa, dawały mu w tej mierze 
        wyższość nad znakomitszymi 
        swojego czasu lekarzami. Nieraz 
        w sprzeczności z nimi zupełnej, 
        upakarzał ich potem, gdy chorego 
        po zgonie w klinice rozcinając, 
        z chłodem i nie poruszoną niczym 
        krwią zimną pokazywał im 
        siedlisko choroby tam, gdzie je 
        odgadnąć umiał. Stanąwszy u łoża 
        Mieczysława, patrzył nań długo, 
        wziął rękę, badał oddech, 
        dotknął głowy, siadł wreszcie 
        przy nim i nie mówiąc słowa, 
        zdawał się wnikać w niego. 
        Kobiety śledziły każdy ruch, 
        każde brwi jego i ust drgnienie, 
        usiłując wyczytać z nich wyrok, 
        jaki wyda. Po półgodzinnym 
        milczeniu wstał wreszcie, 
        nakazał ciszę i spokój i 
        powolnie, zadumany wyszedł, 
        wiodąc za sobą Serafinę i Lusię. 
        Nie śmiały go spytać nawet. 
        Spojrzał na zapłakaną siostrę. 
          - Uspokój się, pani - rzekł - 
        jest to gorączka, ale wcale nie 
        tak niebezpiecznej natury, jak 
        kolega osądził. Za życie ręczę, 
        trzeba tylko spoczynku i 
        pilności... nic nie grozi, 
        przepiszemy, co potrzeba, 
        zabawię do wieczora i zapewniam 
        panie, że pan Mieczysław jeszcze 
        po wakacjach, nie straciwszy 
        czasu, do nauk swych będzie mógł 
        powrócić. 
          Lusia o mało mu się nie 






        rzuciła do nóg. Dr Varius się 
        uśmiechnął uradowany. 
          - Bardzo jestem szczęśliwy - 
        dodał - iż panią mogę uspokoić i 
        ten strach, którym ją 
        niepotrzebnie nabawiono, 
        odwrócić. 
          Spojrzeniem czułym zmieszał 
        nieco Lusię. Pani Serafina 
        dziękowała mu gorąco, 
        serdecznie. Spojrzał na nią, 
        zdawał się badać wyraz twarzy, 
        ukłonił się, nie powiedział nic, 
        lecz zachmurzył się nieco. 
          Do wieczora nie zmieniło się 
        nic, a pod wieczór nie 
        pogorszyło, co było już dobrym 
        znakiem. Dr Varius swą chłodną 
        wesołością i dowcipem dodawał 
        serca. Kolega z chustką 
        zaoctowaną uspokoił się też i 
        dowodził, że od razu nie był 
        pewnym tyfoidalnej gorączki. 
        Przed słynnym profesorem, jak 
        dworak przed wszechmogącym 
        ministrem, uśmiechnięty, 
        pokorny, grał prawie rolę 
        cyrulika. 
          Varius też obchodził się z nim 
        jak z felczerem. 
          Zapewniwszy Lusię, że 
        niebezpieczeństwo minęło, lecz 
        wyzdrowienie musi być powolne, 
        napisawszy na arkuszu całym, co 
        czynić, kiedy i w jakim wypadku 
        wypadało, dr Varius począł się 
        wybierać w drogę. Godziny jego 
        były policzone i nieocenione. 
        Znalazł chwilę, by Lusi szepnąć 
        słodkie słowo, przypominając 
        obietnicę, na której spełnienie 
        rachował, na co mu ona 
        odpowiedziała tylko: 
          - Słowa mojego nie złamię, a 
        dziś nowe prawo do wdzięczności 
        zyskałeś pan sobie. 
          - Mogę pani zaręczyć - szepnął 
        profesor - że gdyby go ten osioł 
        był wziął w swoje ręce, zabiłby 
        go niezawodnie, szczęście, 
        żeście przysłali po mnie. 
          Pożegnawszy się ze wszystkimi, 
        już miał siadać do powozu dr 
        Varius, gdy postrzegł, iż mu 
        dosyć niezręcznie pani Serafina 






        sporą paczkę w kapelusz 
        wrzuciła, i wrócił do stopni. 
          - Pani dobrodziejko - rzekł, 
        odnosząc jej znaczną w istocie 
        sumę, którą chciała opłacić 
        ratunek - ja tego przyjąć nie 
        mogę. Pan Ordęski jest moim 
        ulubionym uczniem, jestem jego 
        przyjacielem, daję pani słowo 
        honoru, że złamanego szeląga ani 
        nawet kosztów podróży nie 
        przyjmę. 
          Słowa te wymówił tak, że je 
        Lusia usłyszeć mogła, ukłonił 
        się z lekka. 
          - Proszę tylko pilno mój 
        przepis zachować, od tego 
        prędsze uzdrowienie zależy. 
          Skłonił się i śpiesznie wszedł 
        do powozu, który pocztowe konie 
        uniosły. 
          Nie tylko przepis doktora 
        Variusa, lecz najtkliwsze 
        starania siostry i gospodyni 
        domu w dosyć krótkim czasie 
        widoczne wywołały polepszenie. 
        Mieczysław wszakże straszliwie 
        był osłabiony po silnej 
        gorączce, którą przebył tak 
        szczęśliwie. W pierwszych dniach 
        opuściła go zupełnie przytomność 
        i nieruchomo otworzywszy 
        pierwszy raz oczy, ujrzał przed 
        sobą Serafinę z wyrazem bólu i 
        niepokoju na twarzy. Powracająca 
        pamięć z wolna mu wypadki dni 
        ostatnich przyniosła. Jak za 
        mgłą widział obraz Adolfiny i 
        przebytą boleść. Błogo mu, 
        spokojniej, lepiej było teraz, a 
        uśmiech Serafiny powitał jak 
        obietnicę nowego życia. Po 
        burzy, jaką w piersi jego 
        rzuciła tamta, oczy Serafiny 
        błyszczały pogodą. Widząc ją 
        ciągle przy sobie, uczuł 
        niezmierną wdzięczność i 
        przywiązanie dla niej. Łagodne 
        jej spojrzenie koiło i 
        uśmierzało, było jakby obietnicą 
        lepszej przyszłości. Ani na 
        chwilę prawie nie odstępowała od 
        łoża, chociaż mogła się wyręczyć 
        równie troskliwą Lusią, a hrabia 
        ciągle dawał do zrozumienia, że 






        się nieco kompromitowała.
          - Żadna siostra miłosierdzia, 
        siedząc przy chorym nie jest 
        skompromitowaną, ja tu nie inną 
        gram rolę. 
          Mieczysław przywykł ją widzieć 
        przy sobie. Budząc się, szukał 
        oczyma, uśmiechał się... 
        zrodziło się w nim dziwne jakieś 
        dla niej uczucie, którego sam 
        nie rozumiał. Kochał ją jak 
        siostrę, tęsknił za nią, 
        potrzebował tej smutnej twarzy i 
        tego cichego głosu. Przychodząc 
        do sił, począł dziękować i 
        prosić, ażeby sobie tyle nie 
        zadawała trudów dla niego, ale 
        na próżno. Serafina 
        odpowiedziała mu, że ten trud 
        jest jej miłym i że nie chciałby 
        jej pozbawić wielkiej 
        przyjemności, jakiej doznawała, 
        patrząc na jego uzdrowienie. 
          - NIe odpędzaj mnie pan - 
        rzekła - bardzo natrętną nie 
        będę, a potem, ozdrowiawszy, 
        znowu mi pan ucieczesz. 
          - A, pani - odpowiedział 
        słabym głosem Mieczysław - nigdy 
        nie ucieknę od tej, której tyle 
        winienem, pani masz prawo do 
        usług całego mojego życia. Mam 
        je z twej łaski, a wdzięczność 
        dla niej zachowam do śmierci. 
        Lusia i pani nie dałyście mi 
        umrzeć. 
          Serafina spojrzała mu w oczy, 
        jakby przez nie do głębi duszy 
        zajrzeć chciała. Mieczysław się 
        zmieszał i zamilkł. Ile razy 
        spotkał jej wzrok, dziwnym 
        fenomenem budziła się w nim 
        pamięć Adolfiny, ale wspomnienie 
        jej szło z burzą i niepokojem, 
        gdy głos i oczy Serafiny 
        łagodziły i uśmierzały go. Te 
        starania jej codzienne, 
        bezustanne, przewidujące 
        zbliżyły ich, a z każdą godziną 
        przychodzący do sił Mieczysław 
        czuł się bardziej przejęty 
        wdzięcznością i tkliwiej 
        przywiązany do niej. Lusia 
        patrzyła na to ze łzami w 
        oczach, niespokojna jakaś, 






        milcząca, prawie zazdrosna. 
        Słabość ta uczyniła gospodynię 
        tak śmiałą, złamała tyle 
        towarzyskich form, spoufaliła 
        ich tak z sobą, że niemal 
        stanowili jedną wiązkę rodziny. 
        Przyszło to nieznacznie, 
        stopniowo, ale czuło każde z 
        nich, że rozstać się im będzie 
        trudno, że są z sobą związani na 
        wieki. 
          Może Serafina spodziewała się, 
        iż Mieczysław więcej się jeszcze 
        ośmieli, że uczucie, które 
        widocznie miał dla niej, wyrwie 
        mu się z ust wyrazistszym, lecz 
        milczenie miało też znaczenie 
        dla niej i nie zrażała się nim 
        wcale. Widziała, że obudziła 
        przywiązanie, a nie namiętność, 
        zaspakajało ją to, a miała 
        nadzieję, że jednym kiedyś 
        słowem reszta tych lodów rozbije 
        się i rozpryśnie. 
          W duszy Mieczysława, budzącej 
        się po tej chorobie jakby do 
        nowego życia, daleko dziwniejsze 
        panowało zamieszanie. Sam w 
        siebie wchodząc, nie mógł się 
        zrozumieć. Serce miał jakby 
        rozdarte na dwoje. 
          Żywe wspomnienie Adolfiny 
        stało w nim obok obrazu tej 
        kobiety, której czuł miłość 
        cichą, spokojną, opiekuńczą, 
        błogą, płacąc ją najgorętszą 
        wdzięcznością. Usiłował tamtej 
        zapomnieć, nie mógł, a dla tej 
        nie umiał być obojętnym. 
          Lusia też ciągle mu o niej 
        mówiła - gdy jej nie było - 
        przejęta dla niej nie 
        wdzięcznością, ale uwielbieniem. 
        Kochała ją niewysłowioną 
        miłością i długiem serca, a 
        mówiąc o niej, łzy miała w 
        oczach. 
          Gdy Mieczysław wstawać począł 
        i po pokoju, potem po ganku, 
        nareszcie po ogrodzie się 
        przechadazał, zbliżenie i 
        starania gospodyni jeszcze się 
        podwoiły. Hrabia stryj nieco 
        opuszczony patrzał na to z 
        rezygnacją i smutkiem jakimś, 






        ale już nie mówił nic. Zdawało 
        mu się, że lada chwila musi się 
        to skończyć jakim słowem 
        stanowczym. Tego jednak słowa 
        Serafina nie mogła wyrzec, a 
        Mieczysław ani śmiał, ani 
        przypuszczał nawet, aby je kiedy 
        mógł powiedzieć, chociaż... 
        chociaż wiedział dobrze, iżby za 
        nie skarconym nie był. Zresztą 
        mimo wszystko, co mu jej 
        przyjaźni dowodziło, nie sięgał 
        myślą poza nią - ile razy mu się 
        przyśniło coś więcej lub Lusia 
        napomknęła o przyszłości w 
        dwuznaczny sposób, milczał jakby 
        przestraszony. I stosunek ich 
        pozostał czulszym, niż był przed 
        chorobą, ale nie zmienionym 
        wcale. Wszystkim im było dobrze 
        z sobą, tak jak byli, wszyscy 
        lękali się zmiany. 
          Mieczysław tylko, przychodząc 
        do sił, powoli z powrotem się 
        wyrywać zaczął i coraz o nim 
        częściej wspominać. Serafina się 
        sprzeciwiła: 
          - NIe możesz pan jechać 
        jeszcze, poczekaj. 
          Lusia, lękając się o brata, 
        nie nagliła wcale, a czas 
        szybko, nielitościwie upływał. 
          Hrabia ku jesieni począł się 
        wybierać na powrót za granicę. 
        Serafina i jego rada była 
        zatrzymać, lecz na nim, gdy raz 
        powiedział, co postanowił, 
        niepodobna było wymóc zmiany. 
          - Ma ch~ere (fr. moja droga) - 
        rzekł na wyjezdnym - muszę cię 
        szczerze przestrzec, że jesteś 
        w położeniu fałszywym i 
        dwuznacznym. Wyjść za mąż za 
        uczciwego i miłego człowieka, 
        jakim jest pan Mieczysław, masz 
        zupełne prawo, ale tak pozostać 
        dłużej, z tą serdeczną 
        przyjaźnią, którą sobie ludzie 
        nie wiedzieć jak tłumaczyć będą, 
        niepodobna. Trzeba to stanowczo 
        raz skończyć. 
          - Zapewne - odparła Serafina - 
        podzielam zupełnie to zdanie, 
        ale nie jest w mojej mocy 
        przyśpieszyć ani mu się narzucać. 






          - Siostra powinna to ułatwić - 
        rzekł hrabia - możesz jej dać do 
        zrozumienia, o czym zresztą 
        wszyscy wiedzą i co ona dawno 
        wiedzieć musi. W ich położeniu 
        pierwszy krok uczynić trudno, 
        trzeba ułatwić... 
          - Tak - odpowiedziała Serafina 
        - ale przyznam się wujowi, że 
        choćbym się na gadaninę ludzką 
        narazić miała, co mnie mało 
        obchodzi, nie chciałabym naglić 
        ani przyśpieszać. Tak jak 
        jesteśmy, dobrze nam, ja jestem 
        prawie szczęśliwą, mam w nich 
        rodzinę, stosunki nasze miłe, 
        jest w nich jakiś urok, który 
        daje może niepewność jutra, 
        obawa utraty... dziwactwo moje 
        lęka się chwili stanowczej. 
        Niech to sobie tak się ciągnie 
        aż do chwili, gdy bez myśli, bez 
        woli wyrwie się słowo i losy 
        rozwiążą. 
          Hrabia nie naglił już więcej, 
        wyjechał, czule pożegnawszy 
        Lusię, którą bardzo pokochał, i 
        Mieczysława, uważając go już 
        prawie za krewnego, tak zdawał 
        się pewnym końca wedle swej 
        myśli. 
          Tymczasem nic go tu nie 
        zwiastowało. 
          Chory przychodził do zdrowia i 
        ściślejsze stosunki, związane w 
        czasie choroby, znowu ustąpiły 
        zwykłym formom życia, pozostał 
        tylko pewny serdeczniejszy ton, 
        spokojna a żywa i gorąca 
        przyjaźń. Mieczysław strzegł się 
        dopuścić, aby Serafina prawdziwe 
        jego położenie i ubóstwo 
        poznała. Niczego się tak nie 
        lękał, jak ofiary, pomocy 
        jakiejś i upokorznia, którego by 
        doznał. Wakacje zbliżały się do 
        końca, potrzeba było powracać do 
        miasta, siły przybywały powoli, 
        chociaż po ciężkiej słabości 
        pozostały i na twarzy, i na 
        duszy ślady. Mieczysław czuł się 
        daleko mniej odważnym, mniej 
        ochoczym, mniej w przyszłość swą 
        ufnym. Krzepiła go Lusia tylko. 
        Ponieważ i pani Serafina 






        zapragnęła już powracać, zebrali 
        się więc wszyscy razem. 
          Na wyjezdnym już prawie 
        Mieczysław ze łzami w oczach 
        przystąpił do pani domu. 
          - Wyrazów mi braknie - rzekł - 
        na wypowiedzenie wdzięczności 
        naszej za dobrodziejstwa pani 
        dla sierot, którym zastąpiłaś 
        rodzinę, dałaś uczuć, czego w 
        życiu nie kosztowali, pogodziłaś 
        ze światem, stałaś się dla nich 
        aniołem opiekuńczym. 
          Lusia rzuciła się jej w 
        objęcia. Serafina zmieszała się. 
          - Panie Mieczysławie - rzekła 
        - zapłaciliście mi z lichwą, ja 
        także byłam sierotą... wy 
        byliście mi rodziną. Zostańcież 
        nią dla mnie, pozwólcie mi być 
        siostrą... wierzcie, iż ja wam 
        raczej, niż wy mnie dziękować 
        powinniście. Nabrałam przy was 
        smaku do życia. 
          Mieczysław miał to szczęście 
        szczególnie w Rowinie, że choć 
        posądzano, iż będzie tu kiedyś 
        przyszłym panem, nie tylko się 
        nie zniechęcono do niego, ale 
        cały dwór, służba przywiązała. 
        Słodycz jego, popularność, 
        chętna pomoc lekarska, 
        troskliwość o pozyskanie serc 
        wszystkich zjednały mu miłość 
        powszechną. Żegnali go też 
        rozczuleni szepcząc:
          - Ale wy do nas powrócicie... 
        Powracajcie i zostańcie z nami. 
          Serafinę i ten symptomat 
        cieszył, był on jakby 
        potwierdzeniem uczucia, którego 
        ona sama doznawała, 
        usprawiedliwieniem. 
          W drodze wymogła na obojgu, że 
        w mieście, o ile tylko zajęcia 
        Mieczysława dozwolą, często się 
        będą widywać. 
          - Uważajcie dom mój za swój 
        własny - powtarzała ciągle - nie 
        opuszczajcie mnie, bom nawykła 
        do was i tęskno mi będzie bardzo. 
          Na Franciszkańskiej ulicy 
        zastał Micio starą Orchowską, 
        wprawdzie już lepszymi 
        wiadomościami odżywioną, lecz 






        strach, jakim ją nabawiła 
        choroba wychowanka, znać jeszcze 
        było na biednej. Nie mogła już 
        tak posłużyć dzieciom, jak by 
        była pragnęła, zapominała się, 
        czuła osłabioną. Lusia żywo 
        wzięła się ją zastąpić i 
        wyręczać, długi wypoczynek nie 
        popsuł jej jakoś, ale do pracy 
        pobudził na nowo. Mieczysław też 
        pobiegł zaraz do Variusa z 
        podziękowaniem i odwiedził 
        towarzyszów. Przyjęto go dosyć 
        mile. 
          Poskoczym tylko ze zwykłym 
        spotkał cynizmem. 
          - Zmizerniałeś pan na chlebie 
        wdowim - rzekł uśmiechając się - 
        nie każdemu on zdrowy, jak mówi 
        przysłowie... 
          Marszałkowicz przybiegł do 
        Lusi, od której go okoliczności 
        odsadziły w ostatnich 
        miesiącach, z całym zapałem 
        pierwszych dni po poznaniu, lecz 
        ona go przyjęła tak zimno, że 
        odszedł zrozpaczony. Zastał 
        także Micio list od Paczoskiego, 
        zawiadamiający, iż pan Martynian 
        mimo surowego zakazu matki rwie 
        się i wybiera jechać dla 
        widzenia Lusi. Odpisał nań co 
        najprędzej, porozumiawszy się z 
        siostrą, iż gdyby to uczynił, 
        nie zastanie jej i widzieć się z 
        nią nie będzie. 
          Z listu Paczoskiego i od pani 
        Serafiny dowiedzieli się też, iż 
        panny Adolfiny ślub naznaczonym 
        był za dni kilkanaście. 
        Wiadomość tę przyjął Mieczysław, 
        przygotowany do niej, z pozorną 
        obojętnością, ale parę dni 
        chodził potem milczący i 
        przybity tak, że Lusia i 
        Serafina lękały się powrotu 
        słabości. Praca go jeśli nie 
        wyleczyła, to przynajmniej 
        oderwała od tych tęsknych 
        marzeń. Rzucił się do niej znowu 
        całą duszą. 





          Część pierwsza (c.d.)
        
          Gdybyśmy powiedzieli, że rok 
        przeszedł bez żadnej zmiany, 
        byłoby to niemal prawdziwym. Na 
        zewnątrz w istocie nic się w 
        stosunkach nie odmieniło, w 
        duszach może więcej, niż twarze 
        pokazywały. 
          Rok był do przebycia ciężki ze 
        wszech miar, nauka obarczyła 
        Mieczysława, a zarobić na chleb 
        było trudno. Lusia nie miała się 
        kim wyręczyć, bo Orchowska 
        ciągle prawie była chora. 
        Posmutniała i ona, z trwogą 
        patrząc na zbliżającą się 
        godzinę wypłaty długu. Liczyła 
        dni ostatnie swobody, wiedziała 
        bowiem, przeczuwała, co ją 
        oczekuje w przyszłości. Z tej 
        obawy nawet się nikomu zwierzyć 
        nie mogła, wszystko trawiła w 
        sobie. Straciła też jej śliczna 
        twarzyczka swą młodocianą 
        świeżość i urok dawny, oblokła 
        się, jakby żałobą, cerą bladą. 
        Dr Varius, uważny bardzo, ciągle 
        przepisywał leki, lecz te wcale 
        nie pomagały. Lusia była coraz 
        smutniejszą, a Serafina 
        dopytywała jej próżno, chcąc 
        odgadnąć przyczynę cierpienia 
        duszy, z którego rodziło się 
        ciała cierpienie. 
          Ciężył nad nią wyrok, który, 
        poświęcając się dla brata, sama 
        na siebie wydała. Miała jednak 
        jeszcze cały rok swobody przed 
        sobą. W ciągu przeszłego lata, 
        nie dając poznać tego po sobie, 
        starała się coś dowiedzieć o 
        człowieku, z którym miała być 
        połączona na całe życie. 
        Wszystkie wieści wskazywały go 
        jako człowieka wielkiego rozumu 
        i zdolności, ale bez zasad 
        żadnych i cynicznego samoluba, 
        który gotów był poświęcić 
        otaczających, byle w tym widział 
        korzyść dla siebie. Przeszłość 
        jego była pełną najohydniejszych 
        takich spekulacyj na ludziach i 
        wypotrzebowanych na swą korzyść 
        nieszczęść ludzkich i 






        słabości. Lusia nie mówiła o tym 
        nigdy Mieczysławowi, który miał 
        poszanowanie i cześć dla niego i 
        bronił go żarliwie, ale słuchała 
        i co dzień mocniej przekonaną 
        była, że życie jej musi być 
        męczarnią cichą, okrytą przed 
        oczyma ludzkimi tajemnicą, ale 
        niewysłowienie bolesną. Obawiano 
        się Variusa, nawet nim 
        posługując, a stosunków 
        towarzyskich z nim unikano 
        zręcznie, starając się nie 
        obrazić, gdyż mściwym był i 
        nigdy nie zapominał urazy. 
        Varius bywał niekiedy u 
        Mieczysława i u Lusi, godzinami 
        przesiadywał tu, starając się 
        być grzecznym, miłym, a nawet 
        bezinteresownym. Ile razy 
        wszakże dowcipu swego dobył z 
        pochew, aby nim błysnąć, kąsał i 
        raził bez litości nawet tych, 
        których położenie zasługiwało na 
        współczucie. Z głupstw ludzkich, 
        jak je nazywał, śmiał się 
        prawdziwie szatańsko, szydząc i 
        nie oszczędzając nikogo. 
          Przyczyniło się i to do 
        cierpień Lusi, która się z nimi 
        ukrywać musiała, że Martynian 
        mimo dozoru matki i jej zakazu 
        ciągle się wyrywał sam, nasyłał 
        Paczoskiego, pisywał listy i 
        dawał dowody przywiązania 
        namiętnego, które sumienie 
        odpychać kazało, choć Lusia 
        skrycie go kochała. Mieczysław, 
        zapowiedziawszy raz, że go 
        przyjmować nie będzie, nie 
        dopuszczał do domu. Martynian 
        więc łapał ich, czatując 
        godzinami w ulicach, umiał się 
        wcisnąć do pani Serafiny, stawał 
        na czatach po kościołach, aby 
        choć zobaczyć Lusię. Często tak, 
        przybywszy nadaremnie do miasta, 
        ledwie ją pozdrowiwszy 
        przechodzącą, wracał biedny z tą 
        jedyną pociechą,  
        że ją zobaczył z daleka, oblaną 
        rumieńcem i uciekającą.
          Mało co weselszą od towarzyszki była 
        pani Serafina. Zdawało się jej w 
        początkach, że Micio, który w czasie 






        choroby tylekroć jej ze łzami 
        dziękował za dobroć i serce, ośmieli 
        się nareszcie do serca tego odezwać. 
        Ale wprędce stosunki dawne wróciły, 
        Mieczysław był pełen poszanowania i 
        czułości, a nie posuwał się ani na 
        włos dalej, poza granicę szacunku i 
        grzeczności. Gdy go za to łajała 
        trochę Serafina, przypominając 
        braterstwo, ożywiał się na chwilę, a 
        potem, jakby przestraszony, cofał się. 
        Widocznie jej pozostawało chyba 
        uczynić krok pierwszy, ale któraż 
        kobieta, nawet przywiązania pewna, 
        ośmieli się nań dobrowolnie? Serafina 
        tysiąc razy dodawała sobie odwagi i 
        traciła ją. Mieczysław zdawał się ją 
        rozumieć, chwilami był ujęty, 
        uniesiony, wyegzaltowany, słowo 
        wielkie błądziło niby po jego ustach i 
        cofało się w głąb duszy nie 
        wyrzeczone.
          Serafina mówiła sobie: - Tak lepiej! 
        Lepiej żyć w oczekiwaniu z nadzieją, 
        niżeli ją utracić, choćby próżną 
        być miała. To oczekiwanie wszakże 
        męczyło ją, zasmucało, chciała coraz 
        gorętszej miłości, a znajdowała zawsze 
        jednę, zbliżenia coraz większego, a 
        stosunek ich się nie zmieniał. 
        Mieczysław był zawsze bojaźliwym i 
        trwożnym. 
          Tak rok upłynął - panna Adolfina 
        wyszła już była od kilku miesięcy za 
        Dramińskiego, Micio w cichości to 
        odbolał. Lusia czytała mu to z twarzy, 
        gniewała się na przyjaciółkę, ale 
        milczała. - Serafina mu to nagrodzi - 
        mówiła - ona go kocha i on ją kochać 
        musi. O tym jednak ani z Serafiną, ani 
        z bratem nie mówiła nigdy, pomagając 
        obojgu, a zdając się nic nie wiedzieć 
        i nie rozumieć. 
          Roczne egzamina poszły Mieczysławowi 
        wybornie, lecz pozostawał jeszcze ten 
        nieszczęśliwy rok ostatni, który Lusia 
        chciałaby była przedłużyć dla siebie, 
        a skrócić dla brata. Profesor Varius 
        znać także niecierpliwił się 
        oczekiwaniem. Któż wie, i Serafina 
        może spodziewała się, że Mieczysław 
        niezależny, swobodny, prędzej się 
        odezwać potrafi. Wedle przepisów 
        Mieczysław powinien był chodzić 
        jeszcze na klinikę i kursa dodatkowe, 






        lecz bywały przykłady, iż uczniów 
        odznaczających się do ostatnich 
        egzaminów przed terminem dopuszczano.
          Nikomu na myśl nie przyszło o to się 
        starać, chociaż zyskanie roku 
        stanowiło wiele w tym ciężkim życiu 
        akademika. 
          Raz, gdy Lusia była u przyjaciółki i 
        obie jakoś siedziały chmurne przy 
        oknie, zamyślone, nie umiejąc 
        weselszej myśli znaleźć ni słowa, w 
        progu okazał się Micio, ale tak 
        rozpromieniony, wesół, tak widocznie 
        ożywiony czymś niezwyczajnym, iż Lusia 
        na widok jego nabrała też uśmiechu i 
        skoczyła ku niemu z zapytaniem: 
          - O cudo! Micio wygląda na 
        szczęśliwego!
          - Bo choć chwilowo jestem prawie 
        szczęśliwy - zawołał - znaleźć 
        człowieka z charakterem szlachetnym, 
        przyjaciela, co o tobie myśli i stara 
        się, to cud, który przecie może 
        człowieka uczynić szczęśliwym.
          - Gdzieżeś go znalazł?
          - Dla nas, sierot, Bóg jest 
        prawdziwie łaskaw nad zasługi - 
        zawołał Mieczysław - mieć taką 
        opiekunkę jak pani - pocałował w rękę 
        Serafinę - i takiego przyjaciela. 
          - Jak kto? mówże! - przerwała Lusia. 
          - Jak ten zacny dr Varius. 
          Lusia pobladła, gospodyni domu 
        zacięła usta, może się jej zbliżenie 
        do Variusa nie podobało. 
          - Varius? Cóż zrobił dr Varius? 
          - Cudu dokazał! Wyrobił mi 
        pozwolenie zdania egzaminu i 
        doktoryzowania się przed rokiem, tak 
        że w parę miesięcy skończone będzie 
        wszystko. Dostanę patent, otrzymam 
        miejsce, odetchnę!
          Spojrzał na siostrę, która zamiast 
        podzielać jego radość, stała 
        przelękła, blada, nie wiedząc, jak 
        pokryć pomieszanie i trwogę. Ona jedna 
        zrozumiała, dlaczego tak szlachetnie 
        znalazł się pan profesor. Usiłowała 
        się uśmiechnąć, przemówić i nie 
        potrafiła. 
          - Szczerze się cieszę z panem - 
        odezwała się Serafina. 
          - A ja... ja się cieszę razem i 
        lękam - dodała siostra. - Micio po 
        chorobie dotąd osłabiony, egzamina 






        przyśpieszone wymagać będą 
        nadzwyczajnej pracy i natężenia umysłu. 
          - A! wolę raz wysilić się i skończyć 
        to! - zawołał Micio - choćbym miał 
        znowu odchorować. 
          - Po cóż chorować! nie mówmy o tym - 
        rzekła Serafina. - Lusia się 
        wszystkiego boi. Sama radość panu sił 
        doda, a ja z góry biretu i togi 
        winszuję. 
          - A! co mi po todze i birecie! - 
        ozwał się Mieczysław - będę panem 
        siebie, zarobię na spokojne życie dla 
        nas obojga, rozpocznę swój zawód i z 
        tego munduru studenckiego przedrę się 
        przecież raz w świat... Będziemy wolni. 
          Przyszedł bliżej i Lusię pocałował w 
        czoło. 
          - Drogi, poczciwy, nieoszacowany 
        Varius! Jak on się  gorąco tym 
        zajmował, jak chodził, biegał, bez 
        mojej wiadomości prosząc za mną, 
        ręcząc za mnie! Pełne mam serce 
        wdzięczności. 
          - A ja podziwu! - przerwała wdowa - 
        chyba że doktór, czując się przed 
        opinią publiczną za mnogie sprawki 
        potępianym, zapragnął świetnie się 
        rehabilitować. 
          - Pani bo tak nielitościwie o nim 
        sądzisz - z wymówką odezwał się Micio 
        do Serafiny. 
          - Ja jestem echem tego, co wszyscy 
        mówią o nim, nie usłyszysz pan inaczej. 
          - A! ludzie tak są źli...
          - Będę go broniła, jeśli w istocie 
        będzie panu pomocnym, jak obiecuje - 
        dodała Serafina - czego sobie 
        istotnie wytłumaczyć nie umiem 
        inaczej, jak chęcią poprawienia opinii. 
          - Więc pani nawet nie przypuszcza, 
        żeby raz w życiu mógł co dobrego 
        uczynić z serca? 
          - Dlatego, że charaktery są logiczne 
        zawsze - dodała Serafina. - Kto umie 
        kochać, kocha, kto jest złym, musi być 
        nim do końca. 
          - A chwile jaśniejsze, natchnienia, 
        poruszenia mimowolnego posłuszeństwa 
        dobrym instynktom? 
          - Mówię, że się one trafiają, są to 
        te, których wedle przepisu Talleyranda 
        człowiek się wystrzegać powinien. 
        Wierzmy w nie, panie Mieczysławie, to 
        pociesza. 






          - Czyżbyś pani potrzebowała 
        pociechy? - zaśmiał się Mieczysław. 
          - Ja? nawet bardzo - zawołała 
        rumieniąc się wdowa - z mojego 
        żałobnego stanowiska świat się wydaje 
        czarny i brudny. 
          - A! pani, przerażony jestem... a my?
          - Wy jedni wychodzicie na nim jasno 
        i w bieli, ale was dwoje tylko!
          - To niezasłużone - rzekł Micio 
        rozweselony wiadomością, z którą 
        przyszedł - ja się do białych nie 
        liczę, co najwięcej mógłbym być 
        szarym. Lusia jedna biała. 
          - W istocie, pan mógłbyś się nazwać 
        trochę szarym - dodała śmiejąc się 
        Serafina - a wiesz dlaczego? Boś 
        niedowierzający, chłodny i nie tak 
        serdeczny, jak by młodemu przystało. 
          Lusia porwała się z krzesła, aby 
        bronić brata. 
          - A! droga pani! - rzekła - ja 
        staję w jego obronie. Micio nie jest 
        ani chłodnym, ani niewdzięcznym, 
        jest... bojaźliwym. Wierz mi, droga 
        Serafino, ja go znam! Boi się okazać, 
        co ma w duszy. 
          Serafina zarumieniła się i obróciła 
        to w żart. 
          - Przecieżeśmy starzy przyjaciele - 
        zawołała - i ja pana Mieczysława znam 
        także, ale na moje usprawiedliwienie 
        powiedzieć coś muszę. Od tak dawna 
        znamy się, żyjemy z sobą, a nie było 
        wypadku, w którym by pan Mieczysław z 
        ufnością, jak do siostry przyszedł do 
        mnie i powiedział: - Zrób mi to, pomóż 
        mi w tym. Nigdy! wolał szukać, nie 
        powiem kogo, niż udać się do mnie. 
          Żywo powiedziała to Serafina, 
        Lusia spuściła oczy. Micio był 
        zakłopotany. 
          - Moja najdroższa - odezwała się 
        wreszcie Ludwika, podnosząc oczy na 
        nią - stosunek osób, których położenie 
        w świecie jest różne, tym tylko 
        utrzymać się może, gdy swoją godność 
        zachować umieją...
          - Ale w tym nie ma tego zaufania, 
        tego wylania się, jakiego bym ja 
        wymagała! - zawołała Serafina podając 
        rękę Miciowi. - Daruj mi wymówkę, 
        pochodzi z dobrego serca. Nieraz mi 
        ono zabolało, gdym widziała, że 
        użyteczną wam byłabym mogła być, a 






        narzucić się nie śmiałam. Ale już 
        dosyć tego... a! dosyć. 
          Spojrzała na Micia z wyrazem 
        czułości nadzwyczajnej i szybko 
        odwróciła twarz. Mieczysław stał 
        zmieszany. 
          - Dosyć - dodała po chwili - cieszmy 
        się teraz dobrodziejstwem Variusa. Na 
        dzień doktoryzacji ja zapraszam na 
        obiad do siebie, daję bal, co chcecie! 
        Gdyby egzamin był publicznym, 
        poszłabym wieniec rzucić laureatowi. 
          Chwilkę się zastanowiła i zaczęła 
        znowu, podchodząc do Micia: 
          - Przypuśćmy, że ten upragniony cel 
        jest osiągniętym - rzekła - że masz 
        patent doktorski... cóż dalej? co 
        myślisz? co poczniesz?
          - To jeszcze osłaniają mroki 
        tajemnic, jak by powiedział Paczoski - 
        odezwał się Micio - sam nie wiem. Mam 
        prawo spełniać wszystkie funkcje 
        lekarskie, o których Moli~ere 
        wspomina. Instaluję się tu oto na wsi 
        lub w miasteczku, dostaję katedrę... 
        pracuję... Lusi urządzę miłe i śliczne 
        mieszkanko, brzemię życia stanie się 
        lżejsze... wytchniemy... 
          - Choćby gdzieś daleko stąd? - 
        spytała Serafina. 
          Mieczysław westchnął. 
          - Możnaż to wiedzieć, gdzie losy nas 
        zaniosą?
          - Choćby tak daleko, ażebyśmy się 
        już i spotykać nie mogli, i na wieki 
        rozstać musieli?
          - A! to nigdy! - przerwała Lusia za 
        brata - my się nie rozstaniemy, boś 
        ty, droga pani, całym naszym światem i 
        rodziną!
          Uściskały się, a Micio przydał:
          - Lusia powiedziała to tylko, czego 
        bym ja nie śmiał.
          - Ja też tylko Lusi dziękuję... 
          Z uścisku tego biedna Ludwika 
        podniosła głowę zapłakana cała. 
        Myślała już o tym, co ją czekało 
        prędzej, daleko prędzej, niż się 
        spodziewała. 
        
          Gdy się to działo z sierotami, 
        nieszczęśliwy Martynian męczył się w 
        swoich Zanokcicach pod niespokojną 
        matki opieką. Pani Babińska nie 
        spuszczała go z oka, zwłaszcza po tym 






        szalonym wybryku pierwszej podróży, o 
        której wiedziała, bo następne utaić 
        przed nią umiano. Dręczyła ona syna z 
        wielkiej miłości macierzyńskiej, ze 
        strachu, aby jej kto tego skarbu nie 
        pochwycił. O Lusi i Mieczysławie 
        wspomnieć przed nią nie było można, 
        nie nazywała inaczej pierwszej tylko 
        żmiją, a dla Mieczysława miała cały 
        słowniczek zmieniających się wedle 
        usposobienia przezwisk, równie miłych 
        i wyrazistych. Wszystkie błędy i 
        nieszczęścia najukochańszego jedynaka 
        przypisywała wpływowi Lusi i jej 
        intrygom, będąc pewną, że one nie 
        ustawały. Paczoski, mocno posądzony o 
        ułatwianie komunikacji, winien był 
        tylko heroicznej obronie Martyniana, 
        że się przy nim mógł utrzymać. Pan 
        Babiński, ze zwykłą powolnością dla 
        żony patrząc na wszystko, milczał, 
        dalekim będąc wielce od zgadzania się 
        na jej zdanie. Czasem, przeciwko 
        wieloletniemu zwyczajowi uległości, 
        wyrywał się nawet z jakim słówkiem, za 
        które burę odbierał ogromną, i milczał. 
          Martynian burzył się, wykręcał, 
        stękał, męczył, otwartego jednak buntu 
        przeciwko matce podnieść nie śmiał. Co 
        kilka dni przyjeżdżała pani Babińska 
        do Zanokcic, aby się naocznie 
        przekonać, że syn gospodaruje, 
        znajdowała go z poezjami w ręku, 
        bladego, nieszczęśliwego i gniewała 
        się, nie mogąc poradzić na to. Miłość 
        wreszcie i to zamiłowanie w poezji 
        zrzucała na poczciwego Paczoskiego i 
        jego wychowanie. Usiłowała się go 
        pozbyć, lecz Martynian jak lew stawał 
        w jego obronie. Żałowała pani Babińska 
        trochę, że syna nie ożeniła choćby z 
        prezesówną Adolfiną, nie wątpiąc, że 
        byłaby tego dokazała, gdyby chciała. 
        Małżeństwo, zdaniem jej, byłoby z 
        głowy wybiło miłość, a panna należała 
        do pięknej rodziny, była bogata i 
        majątki z sobą graniczyły. Ale dziś 
        było za późno. 
          Adolfina wyszła była za mąż i jak 
        opowiadano, wprawiała poczciwego 
        Dramińskiego w rozpacz melancholią, 
        dziwactwy, smutkiem, z którego nic 
        jej wyrwać nie mogło. Pani Babińska 
        była najmocniej przekonaną, że ona się 
        musiała kochać w Martynianie, jej 






        zdaniem bowiem wszystkie panny się w 
        nim kochać były powinny. 
          Martynian, wierny swemu 
        przywiązaniu, osamotniony, jeszcze się 
        zapalczywiej kochał w Lusi. Nie tylko 
        że namiętność ta nie przechodziła, 
        lecz zdawała się rosnąć. Matka wszakże 
        była nieubłaganą. 
          Babiński sam się trwożył. Poczciwy 
        człeczysko niedaleko widział, niewiele 
        o sobie trzymał, serce miał jednak 
        dobre. Dojeżdżał on do Zanokcic pod 
        pozorem gospodarstwa, a w istocie dla 
        badania stanu syna, i wracał do domu 
        za każdym razem więcej strwożony. Raz 
        pochwycił Paczoskiego w ogródku. 
          - No, cóż to będzie z Martyniankiem? 
        - zapytał go - jak się panu zdaje?
          - A, ja nie wiem - odparł Paczoski 
        - ja nie wiem, ja to tylko jedno wiem 
        z doświadczenia wieków i mnogich 
        przykładów starożytności i nowszych 
        dziejów, iż miłość jest w sercu 
        młodzieńczym siłą i potęgą niezmierną, 
        której jak pary w kotle wstrzymać się 
        nie godzi, bo kocioł rozsadzi. 
          - To prawda - rzekł Babiński - ja 
        sam znałem jednego pisarza 
        prowentowego, który dla garderobianej 
        pani Wilczewskiej w łeb sobie palnął i 
        całe życie potem był kaleką, bo się 
        nawet nie zabił... 
          - A! panie, tysiące jest podobnych 
        wypadków. 
          - A cóż na to radzić? Boć lekarstwo 
        musi być, choć ja, prosty człowiek, 
        nie wiem jakie. 
          - Proszę pana dobrodzieja - cicho 
        ozwał się Paczoski - bo żeby pan 
        Martynian zakochał się istotnie w kim 
        niższego stanu albo osobie płochej, 
        jakie się w miastach trafiają, wulgo 
        nimfie (łac. zwyczajnej nierządnicy), 
        a ta kuzynka miła, piękna, dobrze 
        wychowana... 
          - No, no, ja wiem - rzekł Babiński - 
        ale o tym nie gadaj. Moja żona osoba 
        rozumna, ona ma swoje racje, ma 
        słuszne... już o tym nie ma co i 
        mówić. My oba tego nie rozumiemy, a 
        co ona wie... ona ma zawsze słuszność. 
        O tym nie ma co mówić. 
          - A zatem i rady nie ma! - zawołał 
        Paczoski. 
          - A czas? - zapytał Babiński - ja 






        słyszałem i od mojej żony, i tak, po 
        świecie, że czas wiele może w takim 
        razie.
          - Zapewne, ale to może trwać 
        dwadzieścia lat. 
          Babiński się rozśmiał. 
          - Gdzie zaś! to ona wyjdzie na starą 
        babę!
          - Ale młoda miłość poczęta w tym 
        wieku, który tworzy najpotężniejsze 
        uczucia, może trwać nawet do siwych 
        włosów. 
          - Co asan mówisz? - zawołał 
        przestraszony Babiński - a to by były 
        czary!
          - I są - dodał Paczoski. - Ja na 
        pańskim miejscu starałbym się z wolna 
        wpływać na panią dobrodziejkę, aby 
        przez miłość dla tego szlachetnego 
        młodzieńca dała się skruszyć. 
          - A, a, a! - zawołał Babiński. - Co 
        asindziej prawisz... ja na jejmość 
        wpływu nie mam. To kobieta rozumna, ja 
        człek jestem prosty. O tym i mowy nie 
        ma, przy niej ja milczę. 
          Jednakże w ten skromny sposób 
        odpowiedziawszy Paczoskiemu, Babiński, 
        o syna niespokojny, myślał, czy by 
        istotnie na jejmość nie mógł 
        choć raz w życiu wywrzeć małego 
        wpływu. Próba wszakże nie udała 
        się, bo zadanie było za ciężkie 
        na początek. 
          Babiński, wzdychając coś, wróciwszy, 
        słowy Paczoskiego, bo na swoje własne 
        zdobyć się nie mógł, począł mówić o 
        niebezpieczeństwach miłości w młodych 
        sercach. Dodał przykład pisarza 
        prowentowego, zmieszał to z pisarzami 
        starożytnymi, o których zasłyszał od 
        pedagoga, i podał na stół gorąco. 
          Pani Babińska wysłuchała go i 
        parsknęła śmiechem. 
          - O to dudek! - zawołała - nauczył 
        cię ten bakałarz! Co ty pleciesz? co 
        pleciesz! To nie twoja głowa to 
        wymyśliła! Gdzie żeś ty pisarzy jakich 
        czytał! gdzie? kiedy? 
          Babiński się zmięszał. 
          - A! juściż, kochasiu, wiesz, że 
        czytałem "Robinsona" - odparł. 
          - A jestże tam słowo w nim o tym?
          Że Babiński nie pamiętał, co w 
        "Robinsonie" być mogło, zamilkł i ręką 
        machnął. 






          - No to niech sobie kochasia robi, 
        co chce, ja nie powiem nic, ale 
        uchowaj Boże jakiego nieszczęścia na 
        Martynianka, ja ręce umywam...
          Pani Babińska aż się zerwała z 
        siedzenia, usłyszawszy to. 
          - Żebyś ty mi więcej nogą nie postał 
        w tych Zanokcicach! To wszystko sprawy 
        tego mądrego bakałarza! Ale ja go 
        wyforuję stąd! Więc dlatego, że 
        chłopiec głupi, bez doświadczenia, dał 
        się tej intrygantce, zalotnicy 
        bezwstydnej uwieść, to ja mam 
        zezwolić, żeby mu ona świat zawiązała? 
        Nigdy w świecie! nigdy!
          Babiński, zobaczywszy, że burza 
        nadchodzi, chciał się wycofać, głowę 
        wtulił w ramiona i zmykał... żona 
        pobiegła za nim, ścigając go 
        wyrzutami, tak iż ledwie się zdołał, 
        całując jej ręce i przepraszając, 
        uwolnić, zgodziwszy się na wszystko i 
        przyznawszy do winy. Kilka takich scen 
        pogrążyło go w milczącym smutku, 
        położenia rzeczy jednak nie zmieniły. 
          O Ordęskich w Nowym Babinie prawie 
        nic nie wiedziano ani się dowiadywano, 
        a gdy czasem przez Serafinę o czym 
        uwiadomiona Burzymowa chciała donieść 
        krewnym, co się z nimi dzieje, 
        zawzięta ciocia słuchać odmawiała. 
          - Mam ich i miałam dosyć! Niech tam 
        sobie robią, co chcą. Opuścili nasz 
        dom, nie powiedziawszy Bóg zapłać, 
        zostawując nam na pamiątkę jeszcze po 
        sobie przewróconą głowę Martynianka, 
        nie chcę ich znać ani wiedzieć o nich. 
          Po bardzo długiej niebytności w 
        Babinie, bo się rodzeństwo prawie z 
        sobą nie widywało, pan Ordęski, brat 
        samej pani, a rodzony stryj 
        Mieczysława, któregośmy widzieli na 
        początku tej powieści, niespodziewanie 
        zjawił się u siostry. Pan Piotr żonaty 
        był, jak się wyżej rzekło, z bogatą 
        dziedziczką, wszedł przez nią w nieco 
        wyższe koła społeczne, przeto państwa 
        Babińskich, choć ludzi majętnych, 
        trochę się wstydził z powodu 
        kapturowego ich szlachectwa. Często 
        lata upływały, a ani nie postał tutaj, 
        ani też Babińscy mu się narzucali, bo 
        ich tam sama jejmość lodowato i kwaśno 
        przyjmowała. 
          Wielkie było podziwienie i 






        przestrach nawet samego Babińskiego, 
        gdy się dowiedział, iż pan Piotr 
        przyjechał. Obawiał się on żony, a 
        pana Piotra i bał się, i szanował go 
        wielce, bo był imponujący, żył z 
        wielkimi panami, a nie wiedzieć czym 
        go było przyjmować, tak w jedzeniu i 
        piciu wybredzał. 
          Gdy mu znać dano, że pan Piotr 
        przybył, Babiński przeżegnał się, 
        natychmiast zaczął się przebierać z 
        gruntu aż do białej koszuli, włożył 
        dewizki nowe, opatrzył się w czystą 
        chustkę do nosa, choć użycie jej było 
        mu zupełnie obcym. Słowem, wyszedł do 
        salonu, aby wstydu jejmości nie 
        zrobić, jak był zwykł tylko na 
        Wielkanoc występować. 
          Tu już zastał pana Piotra z siostrą, 
        która szepnąwszy służbie o śniadanie, 
        zabawiała go rozmową. Do rozmów 
        prowadzonych przez żonę i osoby, jak 
        Babiński mówił, rozumne, nigdy się on 
        nie mieszał. Stawał sobie na boku i 
        chrząkał, czasem, gdy był bardzo 
        pewny, że się może rozśmiać, śmiał 
        się, a że miał, przydługo słuchając, 
        nerwowe usposobienie do ziewania, 
        zręcznie otwór ust ręką zasłaniał. 
        Zagadnięty, nie odpowiadał wprzódy, aż 
        na żonę spojrzał, która ratując go, 
        czasem mu podpowiadała. Słuszność każe 
        przyznać, iż postawę miał godności 
        pełną i z daleka wyglądał cale 
        przyzwoicie. 
          Zajął więc swe miejsce, przywitawszy 
        się, Babiński i począł chrząkać. 
          Rozmowa była ożywiona bardzo. 
          Pan Piotr w Nowym Babinie nie 
        bywał, lecz znał i wiedział 
        doskonale, co się tu działo,  bo 
        plotki lubił. Nie mając zajęcia, 
        żył nimi. Historia Micia i Lusi 
        dobrze mu była wiadomą, 
        zakochanie się Martynianka, 
        wyprawy jego i niechęć siostry 
        ku sierotom. Pan Piotr tylko co 
        był z miasta powrócił, obracał 
        się w różnych kołach, gdzie 
        wiadomości o Ordęskich 
        nastręczyły mu się same przez 
        się już dlatego, że i on te same 
        nosił nazwisko. 
          Wprawdzie nie odwiedził 
        Mieczysława, nie widział się z 






        krewnymi, ale zachwyciwszy 
        języka, rad był, że tym siostrze 
        dokuczy. 
          - Wiesz co, kochana siostro - 
        rzekł po chwili - byłem też w 
        Wilnie, mam świeże wiadomości o 
        twoich wychowańcach. 
          - O jakich? cóż to za 
        wychowańcy? 
          - Przecież mimo skromności 
        twej nie możesz się zaprzeć, żeś 
        sieroty po bracie wychowała - 
        rzekł Piotr. 
          Babińska się zaczerwieniła. 
          - I możesz się nimi pochwalić 
        - dodał - bo ludzie im oddają 
        nadzwyczajne pochwały. Lusia ma 
        być bardzo śliczną, a Mieczysław 
        z pewnością wyjdzie wysoko, bo 
        ma talent i szczęście. 
          Siostra spojrzała spod oka, 
        czy nie żartuje. Pan Piotr mówił 
        serio. 
          - Ciekawam! - rzekła. 
          - To ci powiem. Mieczysław tam 
        poznał pono młodą wdówkę, z domu 
        hrabiankę Zorbsten, osobę bogatą 
        i powszechnie szanowaną, mówią, 
        że się z nią żeni. Przeszłego 
        roku, gdy zachorował u niej na 
        wsi, dzień i noc przy jego łóżku 
        siedziała. Powiadają, że po 
        zaręczynach z nią, tylko 
        czekają, aby tę głupią medycynę 
        skończył, która mu się na nic 
        nie zda, chyba chłopów będzie 
        leczył po wsiach, bo dobra mają 
        znaczne... 
          Babiński chrząknął, jejmość 
        poczęła żywo: 
          - At, pleciesz! pleciesz! 
          - Słowo daję, że to pewna rzecz, 
        cały świat o tym mówi. Ale to 
        fraszka. Lusia robi może jeszcze 
        świetniejszą partię. Dają jej aż 
        dwóch pretendentów, a oba 
        milionowi, jeden marszałkiewicz, 
        drugi profesor Varius, który 
        miliony, słyszę, zebrał 
        stawiając bańki... dość, że 
        bogaty jak Krezus. 
          - O, co z tego, tobym się 
        bardzo cieszyła - przerwała 
        Babińska - żeby choć za Cygana 
        poszła, boby mój Martynianek 






        przynajmniej wykurował się ze 
        swojej miłości dla niej. Ta 
        zalotnica obrzydła korzystała ze 
        swego pobytu u nas i tak koło 
        niego zabiegała, że mu głowę 
        kompletnie zawróciła. To 
        skaranie Boże!
          - Słyszałem o tym - odparł pan 
        Piotr. - Wyście mu podobno 
        puścili Zanokcice, a on pierwszy 
        krok zrobił zaraz, wyruszywszy 
        pod pozorem młóckarni za panną 
        Ludwiką. 
          - To prawda, ale od tej  pory 
        nie ruszył się też już, bom i 
        jemu, i Paczoskiemu dobrze głowę 
        zmyła - odezwała się Babińska. 
          Pan Piotr ruszył ramionami. 
          - Ale! ale! tak ci się zdaje - 
        odezwał się - a ja wiem, że i on 
        był tam, i listy chodziły, i 
        bodaj Paczoskiego posyłał...
          - To kłamstwo! - zaprzeczyła 
        matka - on by się nie ważył. 
          Spojrzał pan Piotr na 
        Babińskiego i postrzegł, że ten 
        mu znaki dawał, aby nie paplał, 
        rozśmiał się więc i zamilkł. 
          - Wszystko to plotki 
        niedorzeczne, którymi pan Piotr 
        żywić się lubi - dodała 
        Babińska - plotki! bałamuctwa! 
        Panna Ludwika wyjdzie, ale nie 
        za milionera... zobaczycie, 
        gdzie i jak ślicznie. To ją 
        czeka, co wszystkie podobne 
        mamzelle. Pan Mieczysław, jeśli 
        się też ożeni, no to chyba ze 
        starą babą zbankrutowaną, bo 
        która by go chciała, jeśli nie 
        taka! Sprzeda się próżniaczysko. 
          Babiński chrząknął, żona się 
        odwróciła, popatrzyła nań i 
        spytała: 
          - A tobie co? 
          - NIc, kaszlę - rzekł 
        gospodarz. 
          - Kochana siostro, uprzedzona 
        jesteś i nie masz słuszności - 
        kończył Piotr - ja, com słyszał, 
        to z najlepszego źródła. 
        Istotnie, dzieciom się 
        poszczęściło. Panią Serafinę bo 
        widziałem, pokazywali mi ją w 
        kościele razem z Ludwiką. 






        Przyjechały karetą, konie 
        śliczne, liberia suta... 
          - Jak u wszystkich bankrutów! 
        - wtrąciła Babińska. 
          - Osoba młoda i bardzo 
        jeszcze piękna, a pełna 
        dystynkcji. 
          Babińska się rozśmiała 
        szydersko. 
          - Domyślam się, pewnie 
        straciwszy reputacją, że jej 
        nikt nie chciał, bierze sobie 
        medyka! Śliczna partia dla 
        młodego chłopca. Ale jemu się 
        nie chce pracować...
          - Chcesz się dowiedzieć 
        lepiej, pani siostro, zapytaj 
        pani Burzymowej, ona doskonale 
        zna tę jejmość. Mylicie się. 
        Dlaczegóż by tym dzieciom 
        szczęścić się nie miało? 
          - Bo niewarte! niewarte! - 
        poczęła żywo Babińska. - Panu 
        Bogu podziękuję tylko, gdy 
        Ludwika sobie za mąż pójdzie, bo 
        Martynian mi oprzytomnieje. 
        Nawet nie zawadzi mu teraz 
        szepnąć, że za mąż już wychodzi. 
          Spojrzała na męża, który dał 
        znak głową, że rozkaz zrozumiał. 
          Rozmowa trwała dosyć długo, o 
        różne potrącając przedmioty, pan 
        Piotr miał prawdziwą przyjemność 
        tak je dobierać, ażeby siostrze 
        kochanej nimi żółć trochę 
        poburzyć. Wyszła też pani 
        Babińska z pokoju cała 
        zaczerwieniona i gniewna, a gdy 
        pan Piotr wyjechał, pomściła się 
        na mężu, w którego postępowaniu 
        i znalezieniu się czasu 
        odwiedzin mnóstwo nie darowanych 
        znalazła i nie przebaczonych 
        błędów. 
          Nazajutrz poleciła mu, aby dla 
        pozyskania rozgrzeszenia 
        pojechał do Zanokcic i tam nie 
        wprost Martynianowi, ale niby w 
        sekrecie zwierzył Paczoskiemu, 
        iż panna Ludwika za mąż 
        wychodzi. 
          - Żebyś ty miał cokolwiek 
        rozsądku i zastanowienia - 
        rzekła do męża - potrafiłbyś to 
        zręcznie obrócić, ale z tobą, to 






        Boże zmiłuj się!
          - Ale jak kochasia mi powie, 
        co mam zrobić, będzie 
        punktualnie! O cóż idzie? - 
        zawołał Babiński. 
          - O co idzie? ażebyś głupstwa 
        nie zrobił. 
          - Nie, zwierzę się w sekrecie 
        Paczoskiemu, to niewielka 
        sztuka. 
          Pojechał Babiński z mocnym 
        postanowieniem wykonania, co mu 
        żona zleciła. Zupełnie mu się 
        też to powiodło... Rozpoczął 
        rozmowę z pedagogiem i wkrótce 
        wtrącił: 
          - Ja panu coś powiem pod 
        sekretem. Panna Ludwika... 
        Lusia, ta, w której się 
        Martynianek kocha, idzie za mąż. 
        To jego wykuruje... 
          Paczoski za głowę się chwycił. 
          - Jeśli sobie w łeb nie 
        strzeli! 
          - Nie, pochować trzeba 
        strzelby. 
          - Może się struć... może 
        utopić! - dodał pedagog. 
          - Nie - rzekł Babiński - w 
        naszej familii przykładu tego 
        nie było. Żona moja, która 
        wszystko wie, powiada, że to się 
        dzieje familiami. 
          - A jeśli głupstwo... 
        szaleństwo jakie popełni? 
          - Za głupstwo nie ręczę, bo to 
        w naszej familii się trafiało - 
        odparł Babiński - szaleństwo zaś 
        nigdy. Zresztą pan mu tego nie 
        mów. 
          - Może się dowiedzieć z boku? 
          - Hm! - rzekł Babiński - z 
        jakiego boku? 
          Paczoski ruszył ramionami, 
        rozeszli się, a ojciec poszedł 
        do syna. W troskliwości wielkiej 
        siadłszy przy nim na kanapie, 
        pocałowawszy go w czoło, rzekł: 
          - Mój Martynianku... ja tam 
        nie wiem, ale bywają różne 
        wypadki. Jeśliby się trafiło na 
        przykład, żeby Lusia, w której 
        ty się niepotrzebnie kochasz, za 
        mąż szła albo co... chociaż o 
        tym mowy nie ma, proszę cię i 






        rozkazuję jako ojciec, żebyś mi 
        żadnego głupstwa nie zrobił. 
          Martynian popatrzył na ojca, 
        nie odpowiedział nic, a gdy 
        Babiński wyjechał, wpadł do 
        Paczoskiego z krzykiem i 
        rozpaczą. 
          - Kochany Paczoski, wiesz, 
        ojciec mi coś powiedział, co nie 
        może być bez znaczenia. Musiał 
        słyszeć, że Ludwika za mąż 
        wychodzi. 
          - Ojciec panu to mówił? - 
        zawołał pedagog. 
          - Dał mi do zrozumienia bardzo 
        wyraźnie - zawołał Martynian. 
          - Ojciec? 
          - Ale tak! Ty wiesz! zaklinam 
        cię! mów! 
          Paczoski się wahał, wypraszał, 
        wyprzysięgał, wreszcie, naglony, 
        musiał przyznać, że coś 
        podobnego od Babińskiego 
        słyszał, lecz że to jest zapewne 
        niedorzeczna plotka. 
          Biedne chłopię, jak piorunem 
        rażone, zerwało się. 
          - Jeśli w tym jest choć cień 
        prawdy - zawołał - ja muszę 
        jechać, ażeby temu przeszkodzić, 
        choćby mi przyszło życiem 
        nałożyć. 
          - Na miłość Boga... pan 
        krokiem nie masz prawa się 
        ruszyć! 
          - Ja? - zawołał Martynian - 
        żadna moc w świecie powstrzymać 
        mnie nie może. Powiadam to panu. 
        Ty, panie Paczoski, jedziesz czy 
        zostajesz, do woli twej, ja dziś 
        jeszcze w nocy ruszę. 
          Na próżno usiłował go 
        wstrzymać zaklęciami pedagog - 
        nie było sposobu. Martynianek 
        zaczynał się pakować. Zważając 
        odpowiedzialność na jaką by go 
        to naraziło, Paczoski 
        natychmiast chciał dać znać pani 
        Babińskiej, szczęściem jedna 
        uwaga go wstrzymała. Oprócz 
        licznych innych funkcyj, jakie 
        sprawiał w Zanokcicach przy 
        młodym gospodarzu, Paczoski miał 
        w ręku swym kasę, ten nervus 
        rerum (łac. sedno sprawy), bez 






        którego przy największej 
        rozpaczy pan Martynian nie mógł 
        się dostać do miasta. Wprawdzie 
        otwartą ona była na jego 
        rozkazy, ale w niej nie 
        znajdowało się więcej 
        pięćdziesięciu złotych, tak ją 
        młodzieniec wyczerpał. 
          Nie było więc najmniejszego 
        niebezpieczeństwa, aby z tą sumą 
        w drogę mógł wyruszyć. To pana 
        Paczoskiego tak uspokoiło, iż 
        pani Babińskiej o rozpaczliwym 
        zamiarze jedynaka znać nie dał. 
        Martynian ze swej strony 
        wyrozumował też dobrze, że bez 
        Paczoskiego się obejdzie, 
        narażać go na gniew matki nie 
        potrzebuje, a pieniędzy na 
        podróż potrafi dostać bez wiedzy 
        mentora. Przy obiedzie, udawszy 
        melancholijną spokojność, dał 
        się ukołysać Paczoskiemu, który 
        go leczył swą poezją i pocieszał 
        elegiami klasyków - wrzekomo 
        zaniechał zamiaru wyjazdu i 
        poszedł na przechadzkę. Samotna 
        przechadzka, właściwa 
        zakochanym, zdawała się wedle 
        Paczoskiego z natury rzeczy 
        wypływać. Młodzieniec był w 
        usposobieniu spokojnym, obawy 
        żadnej nie miał pedagog o 
        popełnienie szaleństwa, period 
        ostry zdawał się zamknięty, 
        następowała chroniczna tęsknota. 
        Dał mu pójść, o nic nie 
        podejrzewając. Martynian wprost 
        udał się do bogatego arendarza, 
        który trzymał młyny i austerią w 
        Zanokcicach, a był bardzo dobrze 
        usposobiony do przyszłego 
        dziedzica.
          - Panie Hirsz - rzekł - nie 
        pytaj mnie, na co potrzebuję, 
        ja waćpana nie będę pytał, co za 
        to chcesz, musisz mi do wieczora 
        dać tysiąc rubli na weksel. 
          - Jak to, bez wiadomości mamy, 
        jaśnie pani, i papki? 
          - Nikt w świecie wiedzieć o 
        tym nie ma.
          - Wiele panicz ma lat? - 
        spytał Hirsz. 
          Lata nie okazały się 






        dostateczne, majątek nie był 
        dymitowany, ale Martynianek 
        dawał słowo honoru na wekslu. 
        Hirsz się wahał, chodził, myślał 
        i tysiąc rubli wyliczył, które 
        młodzieniec skwapliwie do 
        kieszeni schowawszy, 
        melancholicznie do dworu 
        powrócił. Paczoski znalazł go z 
        wielką serca pociechą, 
        zrezygnowanym i uspokojonym. 
        Długo wieczorem rozmawiali z 
        sobą. Hero i Leander, Heloiza i 
        Abelard, Franciszka Rimini, 
        różni bohaterowie i przygody 
        miłosne dostarczały wątku 
        rozmowie. Paczoski uściskał go 
        na dobranoc, rozeszli się jak 
        zwyczajnie. 
          W nocy zdawało się pedagogowi, 
        że słyszał turkot bryczki, ale 
        wziął to za sen i marzenie. Gdy 
        nazajutrz się przebudził i 
        poszedł dowiedzieć się, co się 
        dzieje z Martynianem, zdrętwiał, 
        usłyszawszy, iż w nocy wyjechał 
        do pierwszej poczty, nikomu nie 
        mówiąc, dokąd jedzie. 
        Natychmiast wysłał oklep parobka 
        z listem do Babina, a sam, 
        zgryziony, w łóżko się położył. 
        Dokąd udał się Martynian, nie 
        ulegało dlań wątpliwości, lecz 
        że śmiał to uczynić skrycie, nie 
        zwierzywszy mu się - bolało go 
        to. Zresztą skąd mógł dostać 
        pieniędzy? Owe pięćdziesiąt 
        złotych leżały nienaruszone w 
        żelaznej szafie na nowe 
        gospodarstwo sprawionej, a dotąd 
        tylko poemat "Władysławiady" w 
        sobie mieszczącej. 
          Około południa spadły burze i 
        gromy - nadjechała pani 
        Babińska. Ocalał Paczoski tym, 
        że się wcześnie do łóżka 
        położył. On nie wstał, ona przez 
        drzwi tylko mówić z nim mogła, 
        skończyło się więc na połajaniu 
        nieuniknionym, energicznym, lecz 
        krótkim. Pani Babińska płakała 
        przy tym i zaklinała, aby 
        natychmiast jechał, szukał i 
        odwiózł zgubę. 
          - Ale, jaśnie wielmożna pani, 






        gdzie ja go znajdę! On uciekł 
        ode mnie i kryć się będzie. Po 
        cóż pan mu powiedział, że panna 
        Ludwika za mąż wychodzi? 
          - Gdzie się dotknie, to coś 
        zmaluje, to wiadoma rzecz, 
        nigdzie go posłać, nic mu 
        polecić nie można - zawołała 
        jejmość - ja to ułożyłam 
        inaczej, lecz trzeba ratować. 
        Zaklinam pana, jedź! Ja nie 
        mogę, ja bym tam, zobaczywszy tę 
        poczwarę, oczy jej wydarła. Męża 
        nie puszczę, bo znowu mi się tak 
        popisze. 
          Paczoski opowiedział historią 
        kasy i dostał natychmiast 
        pieniądze na drogę. Po wyjeździe 
        Babińskiej zwlókł się z łóżka i 
        nad wieczorem, smętny, w pogoń 
        wyruszył, do czego wcale nie 
        czuł się usposobionym.
        
          Któż z nas nie przypomina 
        sobie tych dni gorączkowych, 
        dramatu i życia pełnych, gdy po 
        długich latach nowicjatu, po 
        ślęczeniu na ławach szkolnych i 
        uniwersyteckich, miał się 
        nareszcie ów świat nam otworzyć, 
        któregośmy byli tak żądni, 
        gdyśMy mieli zrzucić krępujące 
        mundury, nieznośne książki i 
        seksterna, nieznośniejsze nad 
        wszystko imię młokosa i 
        studenta, a wnijść między ludzi 
        kroczących drogą szeroką, 
        swobodnie, ku nieznanym, ku 
        ideałom, ku marzeniom, jak się 
        zdawało wówczas, a w istocie ku 
        twardej rzeczywistści. Ten 
        przełom, ta chwila w życiu 
        człowieka to wielka uroczystość 
        przyobleczenia togi - młodość w 
        niej widzi upragnioną granicę, 
        poza tym uśmiecha się raj, 
        pękają więzy, świat się 
        otwiera... 
          TAk marzy każdy rzucający 
        życie studenckie dla stokroć 
        cięższej doli męskiego życia. 
        Najzimniejsze drgają serca, 
        budzą się nadzieje - wszystko 
        jest do zdobycia. Cóż, gdy te 
        dni nowicjatu, tak jak dla 






        Mieczysława, były w istocie 
        ciężarem wielkim i dniami 
        wyczekiwania nie dla niego 
        jednego, ale dla drogiej 
        siostry, na której patrzył cichą 
        pracę, niedostatek, ofiary i 
        smutek? Można więc sobie 
        wystawić, z jaką radością 
        przyjął za największe 
        dobrodziejstwo radę i pomoc dra 
        Variusa przyśpieszenia 
        egzaminów, do których on 
        obowiązywał się dopomóc i 
        ułatwić je. Nie umiał mu 
        wdzięczności swej wypowiedzieć. 
          - Wszystko się to zrobi, za 
        skutek ręczę - rzekł profesor - 
        znajdziemy pretekst, weźmij się 
        pan tylko do przygotowania, myśl 
        o rozprawie i bądź zbrojnym. O 
        resztę ja sam się postaram. 
          Mieczysław zasiadł do pracy, 
        zamknął się, tak że nawet pani 
        Serafina widzieć go nie mogła. 
        Na Lusię padły różne ciężary 
        domowe, tak że i ona rzadko z 
        domu wybiegała, przyjaciółka 
        musiała sama przychodzić po 
        cichu, aby się coś o nich 
        dowiedzieć. Skradała się, by 
        Mieczysławowi nie przeszkadzać, 
        cicho mówiła z Ludwiką i 
        odchodziła smutna. Lusia była 
        zapłakana, często zrozpaczona 
        prawie, a najlepszej 
        przyjaciółce zwierzyć się nie 
        chciała z powodów tych łez, 
        których przecież żadna o los 
        brata obawa nie wyciskała. 
        Serafina niepokoiła się o tę 
        tajemnicę. Starała się coś 
        wybadać ze starej Orchowskiej, 
        z którą była dobrze, ale ta nic 
        nie wiedziała i nic powiedzieć 
        nie mogła. 
          Ze szczególną troskliwością o 
        los ucznia dr Varius dostarczał 
        mu wszelkich materiałów i 
        ułatwień, przysyłał notatki i 
        skazówki, czuwał nad przyszłymi 
        egzaminami z ojcowską pieczą. 
        Lusia rozumiała to dobrze. 
        Mieczysław unosił się nad 
        wspaniołomyślnością człowieka, 
        który nie tylko urazy osobistej 






        zapomnieć umiał, lecz tak 
        chwilowe uniesienie starał się 
        wynagrodzić. Pragnieniem 
        świetnego ukończenia nauk 
        wyegzaltowany, Mieczysław dnie i 
        noce spędzał nad książkami, szło 
        mu łatwo, umysł zdawał się pracą 
        rozbudzać do działalności - 
        pojęcia, pamięć dziwnie mu 
        służyły. Rozprawa, której 
        pierwszy rzut pokazał dr. 
        Variusowi, zdaniem jego była 
        wyborna, słowem, składało się 
        jak najlepiej. Termin egzaminów 
        się zbliżał, gdy oszalały 
        Martynianek nadjechał. Ledwie 
        wysiadłszy z bryczki, pobiegł na 
        Franciszkańską ulicę. Nie 
        wpuszczano tu nikogo, lecz 
        natarczywy Martynian przekupił 
        uściskiem staruszkę i wpadł do 
        Mieczysława. Zastał go wśród 
        stosów ksiąg, kości, preparatów, 
        z piórem w ręku, które mu na 
        widok kuzyna wypadło. Micio brew 
        zmarszczył.
          - Co ty tu robisz? - zawołał - 
        czy się godzi przeciwko woli 
        Lusi i mojej ściągać na nas 
        gniew ciotki, ścigać nas tak, 
        napadać. Martynianie mój drogi, 
        nie bierz mi za złe, postaw się 
        w moim położeniu i Lusi, a 
        uznasz, że my inaczej postępować 
        nie możemy. 
          - Mój drogi - rzucając mu się 
        na szyję prawie z płaczem rzekł 
        Martynian - daruj mi, przebacz! 
        Ty mi każesz stawić się w twoim, 
        ja cię proszę, wnijdź w moje 
        położenie i serce. Ja kocham, ja 
        szaleję, ja nie wiem, co czynię, 
        ale powinieneś dla mnie raczej 
        mieć politowanie niż wymówki. 
          - Wszystko ma granice i 
        najidealniejsza miłość mieć je 
        powinna - przerwał Mieczysław - 
        tą granicą dla ciebie musi być 
        zrozumienie naszych obowiązków 
        dla waszego domu. Dla 
        największego szczęścia Lusia nie 
        poświęci godności swej, nie 
        możemy uchodzić za intrygantów, 
        za nikczemnie wyzyskujących 
        słabość twoję. Zaklinam cię, nie 






        męcz nas i siebie, wracaj do 
        domu. 
          - Miciu! litości! litości - 
        błagająco zawołał biedny chłopak 
        - ja się wam nie narzucam, ale 
        cóżem winien, że ją tak kocham 
        nad miarę, że od rozumu 
        odchodzę, że nie wiem, co 
        czynię, że sam gotówem poświęcić 
        wszystko. 
          - Biedny bracie, są rzeczy 
        niemożliwe, powiedz to sobie. 
          Martynian rzucił się na 
        stojące przy drzwiach krzesło w 
        milczeniu. 
          - Więc Ludwikę przeciw jej 
        woli wydajesz za mąż? - zapytał. 
          Mieczysław śmiać się począł. 
          - Skądżeś ty to wziął?
          - Wychodzi za profesora 
        jakiegoś! 
          - Bałamuctwo! o niczym 
        podobnym my nie wiemy, uspokój 
        się. Stary się tak był zakochał, 
        jak ty, w Lusi, ale prędko 
        pomiarkował i od myśli śmiesznej 
        odstąpił. To są dawne i 
        zapomniane dzieje. 
          Martynian odetchnął. 
          - Więc to fałsz? 
          - Zaręczam ci za to - dodał 
        Mieczysław - lecz proszę razem, 
        idź, z Ludwiką się widzieć nie 
        możesz, ja cię nie przyjmuję, 
        nie mogę. Wracaj do domu. 
        Zapomnij. 
          Martynian potrząsł głową. 
          - Nie powrócę - odpowiedział 
        cicho - wypędzasz mnie, pójdę, 
        lecz do domu nie mogę... wiem, 
        co by mnie tam czekało. Będzie, 
        co ma być, ja zostaję w mieście. 
        Nie przyjmiecie mnie, będę w 
        ślad chodził za wami. Zobaczę ją 
        z daleka... nie będziecie mieć 
        siły zawsze mnie odpychać. 
          Wstał, popatrzył na Micia, 
        który był nieporuszony, skłonił 
        mu się w milczeniu i odszedł. 
        Mieczysław nic nie powiedział 
        siostrze o nim, lecz stara 
        Orchowska jej o tym szepnęła. 
          Lusia się zarumieniła, łza 
        zakręciła się jej w oku, badała 
        twarz Mieczysława - myślała, że 






        jej co powie, a że zmilczał, nie 
        dała mu poznać, iż wie o 
        bytności Martyniana. 
          Trzeciego dnia stanął zdyszany 
        Paczoski i do drzwi Mieczysława 
        zapukał. 
          - Jest pan Martynian? - 
        spytał.
          - Był, ale czy jest, nie wiem, 
        przyjechałeś po niego, dobrześ 
        uczynił, zabieraj go, wracajcie 
        do domu. Nie ma tu co robić, ja 
        go nie przyjmuję, siostra nawet 
        wiedzieć nie będzie, niech się 
        na próżno nie bałamuci. 
          - Złote słowa, złote - 
        przerwał pedagog - lecz miłość, 
        panie Mieczysławie, gdyby ona 
        kiedy rozumu słuchać chciała? 
        Ten młodzieniec kocha, co ja z 
        nim pocznę? Dość powiedzieć, że 
        się nie uląkł matki ani ojca, 
        ani odpowiedzialności, jaką na 
        siebie ściąga. 
          - Kochany Paczoski - rzekł 
        Mieczysław - przygotowuję się do 
        egzaminów, nie mam chwili do 
        stracenia, szukaj Martyniana, 
        zabieraj go i... przebacz, że 
        cię żegnam. 
          - Ale gdzie go szukać? 
          - Tego ci nie powiem! 
          - Nieszczęście! prawdziwe 
        nieszczęście - westchnął pedagog. 
          - Szukaj go, gdzie zajeżdżają 
        podróżni. 
          Paczoski wyszedł. Jeżeli kto, 
        to on do takiego poszukiwania 
        mało był zdolnym i gdyby nie los 
        szczęśliwy, mógłby rok szukać, a 
        Martyniana nie znaleźć. Spotkał 
        go w ulicy i biegiem dognawszy, 
        pochwycił. 
          - Cóżeś uczynił! na miłość 
        Boga! Ja jestem wysłany po pana, 
        matka zalewa się łzami, należy 
        powracać. Nie puszczę was, nie 
        odstąpię kroku, do domu, do 
        tematów, tu pan nie masz co 
        robić. Uwielbionej pan nie 
        ujrzysz, próżno wystawiasz się 
        na męczarnie. Zaklinam pana na 
        świętą miłość dla rodziców, 
        wracajmy! 
          Patetyczny styl Paczoskiego 






        najmniejszego na Martynianie 
        wrażenia nie uczynił. 
          - Kochany Paczoski - rzekł - 
        wracaj sobie sam, ja tu zostanę. 
        Niech się dzieje wola Boża! Czy 
        tak, czy tak będą się na mnie 
        gniewali, gniewają się już... 
        niewoli znieść nie mogę. Jestem 
        tu i nie ruszę się. 
          - Otwarty bunt przeciwko 
        rodzicielskiej władzy. 
          - Kochany Paczoski, ty 
        najlepiej wiesz, jaką potęgą 
        jest miłość. 
          - To prawda - odparł pedagog - 
        ale pan tu z głodu umrzesz, a 
        obiektu swych zapałów nie 
        ujrzysz nawet. 
          - Zostaw to już mnie, co 
        pocznę. Wracaj do domu, powiedz, 
        żeś mnie widział i że ja tu 
        pozostaję. 
          - Nie będę śmiał! - rzekł 
        Paczoski. - Pani Babińska całą 
        gniewu swojego potęgę wywrze na 
        mnie nieszczęśliwego. A zważaj, 
        na miłość Bożą do czego to 
        prowadzi? Panna i brat jej 
        zamykają drzwi, widzieć jej 
        nawet nie będziesz, rodzice zaś 
        wyrzec się, wydziedziczyć, 
        rozchorować się mogą. 
          Martynian zmilczał, a po 
        chwili rzekł: 
          - Bądź zdrów, panie Paczoski. 
          Chciał odchodzić.
          - Stój! zaklinam cię na potęgi 
        nieba i ziemi! Młodzieńcze! 
        usłuchaj głosu serca oddanego 
        tobie. Uśmierz w sobie 
        namiętność, poddaj się 
        przeznaczenia woli. 
          Gdy to mówił, Martynian mu 
        uchodził, pedagog gonił i 
        byliby w ulicy niepotrzebne z 
        siebie zrobili widowisko, gdyby 
        Paczoski wreszcie tonu nie 
        zmienił i postawy, a nie 
        puszczając wychowańca, 
        spokojniej za nim nie podążał. 
          - Ginąć pan chcesz - szepnął - 
        więc zginiemy razem, ja nie 
        opuszczę cię. Jeśli pan nie 
        wracasz, ja też nie mam po co 
        jechać do domu. 






          - Owszem, mój Paczoski, mój 
        złoty, mój najdroższy - 
        ściskając go rzekł Martynian. - 
        Jedź, ale dla przyjaźni mojej 
        powiedz, że z rozpaczy udałem 
        się do Ameryki, żeś mnie nie 
        znalazł, tylko ci tę wiadomość 
        udzielono. 
          Pedagogowi mieszało się w 
        głowie, nie umiał odpowiedzieć 
        nawet. Wymagano od niego 
        kłamstwa, którego on w życiu nie 
        popełnił nigdy, brzydząc się 
        fałszem jako uwłaczającym 
        godności człowieka. Wszedł 
        strapiony samą propozycją tą 
        wychowańca z nim razem do 
        hotelu. 
          - Panie Martynianie - rzekł 
        poważnie - jestem poeta, vates, 
        jestem z powołania nauczyciel, 
        magister, jestem naśladowcą 
        pokornym wielkich i czystych 
        mężów starożytnego świata, cóż 
        bym wart był, żebym, nosząc te 
        imiona, dopuszczał się, choćby 
        dla przyjaźni, dobrowolnego 
        kłamstwa względem jego rodziców? 
          - Dodaj, mój Paczoski, że 
        jesteś jeszcze i pedant - rzekł 
        zniecierpliwiony Martynian. - Ja 
        jutro płynę do Ameryki, więc 
        sumiennie będziesz mógł o tym 
        donieść rodzicom moim. 
          - Nie wierzę temu, to 
        bałamuctwo - odparł pedagog - bo 
        wiem, że pan nawet pieniędzy nie 
        masz. 
          Martynian rzucił na stół spory 
        pakiet asygnat, który 
        Paczoskiego w osłupienie wprawił 
        - zamilkli. 
          - Ale po cóż pan jedziesz do 
        Ameryki? - spytał po chwili 
        Paczoski. 
          - Z desperacji - odparł 
        Martynian.
          - To wszystko by było jedno, 
        jeśli tak, pojechać do Zanokcic, 
        jak to, tak tamto nie pomoże, 
        skoro panna Ludwika za pana 
        wychodzić nie chce! 
          Słowo to dosyć było logiczne, 
        ale nauczyciel nie otrzymał na 
        nie odpowiedzi. W chwilę potem 






        byli w jak najlepszej przyjaźni. 
        Paczoski, nie mogąc namówić do 
        powrotu wychowańca, postanowił z 
        nim pozostać.
          - Zgoda na to - odparł 
        Martynian - idźże, sprowadź tu 
        tłumoczek, będziemy mieszkali 
        razem. 
          Naiwny Paczoski ruszył do swej 
        gospody, lecz powróciwszy z 
        pakunkiem, nie zastał już 
        Martyniana. Służący oddał mu 
        tylko kartkę, w której 
        oznajmywał, że wyjeżdża, i 
        żegnał go jak najczulej. Dokąd? 
        trudno było odgadnąć. Autor 
        "Władysławiady" mało się nie 
        rozpłakał - nie pozostawało mu 
        nic więcej nad powrót do Nowego 
        Babina i nazajutrz smutny i 
        zawstydzony wyruszył do domu. 
          Łatwo się domyśleć, że 
        Martynian nie wyjechał dalej nad 
        drugą ulicę, gdzie mu usłużny 
        faktor znalazł małe mieszkanie. 
        Miłość natchnęła go nadzwyczajną 
        odwagą, postanowił koniecznie 
        widzieć się i rozmówić z 
        Ludwiką. 
          Następnych dni z wielą 
        ostrożnościami udawał się ku 
        Franciszkańskiej ulicy, czekając 
        na przejście Lusi, lecz raz szła 
        ze starą Orchowską, potem z 
        Serafiną - widział ją tylko z 
        daleka. Na drugi dzień zobaczył 
        ją rano, wracającą z kościoła, 
        już we wrotach kamienicy. To go 
        naprowadziło na myśl, że musi na 
        ranną mszę bardzo wcześnie sama 
        wychodzić i że najłatwiej o tej 
        godzinie będzie ją mógł spotkać. 
        Jakoż o siódmej nazajutrz już 
        był na straży i z bijącym sercem 
        ujrzał Lusię z książką do 
        nabożeństwa wysuwającą się z 
        domu. Dawszy się jej oddalić 
        kilka kroków, Martynian zbliżył 
        się. 
          Na widok jego twarz Lusi 
        okryła się żywym rumieńcem, 
        chłopak prawie mówić nie mógł ze 
        wzruszenia, chwycił jej rękę, 
        podniósł do ust i drżał. Oboje, 
        zmieszani, stali chwilę, lecz 






        Lusia, którą jej położenie 
        wcześniej uczyniło dojrzalszą, 
        pierwsza odzyskała krew zimną. 
          - Po coś pan przyjechał? - 
        spytała łagodnie - wiesz, że 
        ściągniesz na siebie gniew 
        matki. 
          - A, kuzynko, chciałem cię 
        widzieć tylko... przestraszono 
        mnie. 
          - Czym?
          - Stryj Piotr przywiózł 
        wiadomość, że ciebie za mąż 
        wydać chciano. 
          Lusia spojrzała na niego. 
          - Mój Martynianie - rzekła - 
        dziś lub jutro, choćby ta 
        wiadomość jeszcze nie była 
        prawdziwą, sprawdzić się może. 
        Ja jestem ubogą, mnie los mimo 
        woli zmusić może, bym mu się 
        poddała. 
          - A ja, ja nieszczęśliwy?
          - Martynianie, ty wiesz sam, 
        że marzyć nawet nam o ożenieniu 
        nie wolno, ani brat by na to nie 
        zezwolił, ani bym ja się 
        zgodziła. Znasz ciocię i jej 
        wstręt do mnie, cóż by mnie 
        czekało za życie? Chciałżebyś 
        mnie wystawić na te męczarnie? 
        Mój drogi kuzynie - dodała z 
        wolna po chwili - zaklinam cię, 
        wyrzecz się tej myśli o mnie, 
        która ci nigdy przychodzić nie 
        była powinna. Ja twoją być nie 
        mogę... Wróć do domu, uspokój 
        się i zapomnij. 
          - Tak - odpowiedział smutnie 
        Martynian - tobie, kuzynko, 
        zdaje się to łatwym, boś mnie 
        nie kochała i nie kochasz, ale 
        moje życie zatrute. Przywiązanie 
        do ciebie stało się sercu 
        potrzebą, nie płoche to 
        uniesienie dziecinne, ale miłość 
        gorąca i trwała. Stanie się, co 
        los przeznaczy, lecz ja nigdy 
        się nie ożenię i będę kochał cię 
        zawsze. 
          Ostatnie słowa wyrzekł 
        smutnie, głosem przejętym, 
        cichym i Lusi się łza zakręciła 
        w oku.
          - Jeśli ci to rozstanie 






        osłodzić może - szepnęła cicho, 
        wyciągając rękę ku niemu - to ci 
        powiem, że pamięć o tobie i 
        twojej przyjaźni dla mnie 
        zostanie w mym sercu na zawsze. 
        Tyś był dla mnie, po bracie, 
        pierwszą istotą, co mi okazała 
        przywiązanie. Niech ci Bóg 
        szczęści. Wróć do domu! Uspokój 
        się, nie baw tu dłużej, ja bym 
        cię więcej widywać nie mogła, na 
        cóż próżno rozdrażniać serce i 
        marzyć o tym, co niemożliwe? 
        Martynianie - dodała, wyjmując z 
        książki kawałek wstążki, która 
        za zakładkę służyła - nie mam 
        nic, co bym ci mogła dać na 
        pamiątkę dni dzieciństwa 
        spędzonych z tobą, weź ten 
        wyblakły wstążki szczątek, który 
        nieraz łzami oblałam przy 
        modlitwie, niech on ci przypomni 
        siostrę... Pomódl się za nią, 
        gdy jej nie będzie. 
          Martynian chwytał drogi ten a 
        pierwszy w życiu znak 
        współczucia, jaki otrzymał od 
        Ludwiki, gdy ona śpiesznym 
        krokiem odbiegła i skryła się do 
        franciszkańskiego kościoła. 
        Stanął osłupiały i po chwili 
        dopiero powlókł się do swego 
        mieszkania. Biedny chłopak nie 
        wiedział, co pocznie z sobą, nie 
        miał jednak siły opuścić tych 
        miejsc i do domu powracać. 
        
          Nadeszły dnie ostatecznych 
        egzaminów Mieczysława, które 
        odbyły się szybko i z 
        największym powodzeniem. 
        Profesorowie wszyscy zdawali się 
        życzliwie mu je ułatwiać. Dr 
        Varius nieodstępnym był przy 
        nich. Po pierwszym dniu nie 
        wątpił już nikt, że kandydat 
        świetnie wytrzyma próbę i 
        stopień otrzyma. Właśnie w 
        czasie ostatnich egzaminów, 
        które były raczej formą do 
        spełnienia niż rzeczywistą do 
        przezwyciężenia trudnością, dr 
        Varius pod pozorem pilnego 
        zajęcia znikł z sali, nie było 
        go aż do końca. Powóz czekał nań 






        w ulicy, pośpieszył na 
        Franciszkańską. 
          W przedpokoju chciała mu drogę 
        zagrodzić Orchowska, ale jej 
        powiedział, że ma pilny interes 
        tyczący się egzaminów 
        Mieczysława, że chwili nie było 
        do stracenia, i musi się widzieć 
        z Ludwiką. Wszedł więc. 
          Już z daleka po głosie 
        domyśliła się go i poznała 
        biedna ofiara, którą zastał 
        bladą i pomieszaną. Wiedziała, z 
        czym i po co przychodził. Dr 
        Varius miał fizjognomią wesołą i 
        zwycięską, chciał być 
        przyjemnym. Powitał ją czule, 
        dopominając się ręki, której mu 
        cofnąć nie śmiała, i rzekł:
          - Dziś się szczęśliwie kończą 
        egzamina Mieczysława, 
        przyszedłem powinszować. 
        Dopilnuję, aby mu dyplom jak 
        najprędzej wydano. Widzisz, 
        pani, żem z zupełną ufnością w 
        dane słowo spełnił to, do czego 
        się zobowiązałem, przychodzę 
        upomnieć się o to, co mi się 
        należy - o rękę pani. 
          Lusia niema i blada jak trup 
        wyciągnęła rękę, w tejże chwili 
        łzy się jej rzuciły do powiek i 
        jęk wyrwał z piersi. Doktór 
        patrzył na to nieco chmurny, 
        lecz spokojny. 
          - Uspokój się, pani - rzekł - 
        ja rozumiem jej obawę i wstręt, 
        lecz przezwyciężyć się trzeba... 
        potem przyjdzie przywyknienie i 
        życie popłynie bez 
        nadzwyczajnych ofiar. Do łez 
        tych byłem przygotowany, ani ich 
        pani mam za złe. 
          Ludwika milczała. 
          - Potrzeba teraz - dodał - 
        umówić się, jak mamy doprowadzić 
        do skutku przyrzeczenie pani. 
        Mnie się zdaje, iż o jej ofierze 
        i umowie naszej nie ma potrzeby 
        cały świat uwiadamiać, jest to w 
        interesie naszym wspólnym. 
        Należy więc temu nadać pewną 
        formę przyzwoitą. 
          - Zostawiam panu obmyślenie 
        wszystkiego... będę posłuszną - 






        odezwała się Ludwika - czyń pan, 
        co uznasz właściwym. 
          - Mnie się zdaje - przerwał dr 
        Varius spoglądając na zegarek - 
        że najlepiej będzie, gdy ja się 
        w przytomności brata pani 
        oświadczę, odwołam do niej, a 
        pani przyjmiesz to i zezwolisz 
        na małżeństwo. 
          - Spełnię, co pan każesz - 
        powtórzyła Ludwika spuszczając 
        oczy. 
          Doktór na bladą twarz jej 
        popatrzył. 
          - Wierz mi, pani - dodał - że 
        ta przyszłość, która ją trwożyć 
        się zdaje, nie jest wcale tak 
        straszną. Jest wiele osób na 
        świecie, które by ją przyjęły 
        chętnie, ale tych właśnie ja bym 
        nie przyjął na życia 
        towarzyszki. Nie jestem młodym, 
        podobać się twarzą mi trudno, 
        lecz w życiu ważą też inne 
        przymioty, a moje położenie 
        towarzyskie, stosunki, majątek 
        nie są wszakże do pogardzenia. 
        Mieć pani możesz, czego 
        zapragniesz. 
          - Ja nie pragnę nic - odezwała 
        się Lusia - świata anim ciekawa, 
        ani żądna, do ubóstwa nawykłam. 
        Rada bym dopomóc bratu i dać mu 
        przyszłość, oto jedyne życzenie 
        moje. 
          - I to się spełni w taki 
        sposób - rzekł Varius - iż pani 
        mi oddasz sprawiedliwość, że 
        słowa dotrzymuję, nie licząc się 
        bardzo ściśle z tym, do czego 
        byłem obowiązanym. Pan 
        Mieczysław otrzyma miejsce przy 
        akademii, na które zresztą 
        zasługuje, ale nie miałby go 
        nigdy beze mnie. Przewiduję 
        jedno - dodał zwracając rozmowę 
        - jakkolwiek Mieczysław wszystko 
        mi winien i jest mi wdzięczen, 
        być może, iż się oprze 
        małżeństwu, które mu się wyda 
        dla pani niestosownym. 
        Spodziewam się, że naówczas 
        obrońcę znajdę w niej i że pani 
        o słowie danym nie zapomnisz...
          Ludwika zdawała się namyślać. 






          - Dałam panu słowo dobrowolnie 
        - rzekła po cichu - ciężyła nade 
        mną groza przyszłości, której 
        się oprzeć nie mogłam... dla 
        brata. Słowo to jest dla mnie 
        świętym, dotrzymam go, bądź co 
        bądź... Jeden pan mógłbyś mnie 
        od niego uwolnić. Lecz zarazem 
        muszę ostrzec go, iż posłuszna, 
        łagodna, wierna mym 
        obowiązkom... życia mu nie 
        opromienię, szczęścia nie 
        przyniosę, bo sama mieć go nie 
        będę. Zostanę smutną, 
        zniecierpliwię pana może 
        oziębłością, której przemóc nie 
        potrafię. Bierzesz pan w dom nie 
        żonę, ale niewolnicę swego 
        słowa, więc przyszłość też z 
        całym brzemieniem nie na mnie 
        spada i cięży. 
          - Ja się jej nie lękam - 
        zawołał doktór z uśmiechem - 
        znam nadto serce ludzkie, czytam 
        w nim i rachuję na wszechmocność 
        czasu i nawyknienia. Mogłaś pani 
        słyszeć po świecie różne zdania 
        o mnie, wiem, że nie bardzo 
        korzystne, różne potwarze i 
        zgrozy... lecz, porzepraszam, 
        głupi tłum nie widzi nigdy nic 
        nad łuskę czynu, nad skorupę 
        człowieka... znajdziesz mnie 
        pani lepszym, a przynajmniej 
        innym, niż sobie wyobrażasz. 
        Tyranem nie będę. Wiek przytępił 
        namiętności, nauczył cenić 
        spokój, pragnąć przywiązania i 
        szacunku. Nie lękaj się, pani, 
        nie trwóż i bądź dobrej myśli. 
          To mówiąc, powstał, sięgnął po 
        rękę milczącej Ludwiki, która 
        wstała, by go pożegnać, i z 
        uśmiechem na ustach odszedł. Po 
        oddaleniu się jego padła na 
        krzesło i długo, płacząc, 
        przyjść do siebie nie mogła. 
        Zbudził ją szelest sukni i 
        pocałunek złożony na czole. Na 
        palcach weszła Serafina i 
        zobaczywszy ją tak pogrążoną, 
        tak przybitą, z przestrachem 
        zawołała: 
          - Co ci jest? trwożysz się 
        chyba o Mieczysława, ale ja ci 






        pierwsza pośpieszyłam zwiastować 
        tryumf jego, z którego ja też, 
        jako przyjaciółka wasza, dumną 
        jestem. Umyślnie posłałam tam 
        kogoś, aby mi dał znać w chwili, 
        gdy te utrapione egzamina 
        skończone zostaną. Przyznano mu 
        dyplom... uściśnij mnie... 
        Skończone wszystko! 
          Jakież było podziwienie 
        Serafiny, gdy ujrzała Ludwikę 
        blednącą, z załamanymi rękoma i 
        niemal osłabłą. Serafina, 
        przypisując to wzruszeniu, 
        pośpieszyła po wodę, lecz ze 
        zdumieniem wpatrywała się w nią, 
        nie mogąc wytłumaczyć oznak 
        trwogi, śladów płaczu - braku 
        tej radości, którą się znaleźć 
        spodziewała. 
          - Co ci jest? - spytała - 
        jesteś dla mnie zagadką! 
          - A, nic mi, nic... daruj, 
        droga pani. Jestem szczęśliwa, 
        alem siedziała sama, przyszły mi 
        jakieś myśli smutne, byłam w 
        nich pogrążoną... znękaną. To 
        odejdzie... to nic...
          - Jedno tylko wytłumaczy cię - 
        szepnęła Serafina - odgaduję, co 
        się w twym sercu dzieje... lecz, 
        na Boga, cierpliwości. Ty 
        kochasz! Miłość prawdziwa 
        cierpliwą umieć być musi. - 
        Serafina westchnęła. - Któż 
        przyszłość odgadnie... miejmy 
        nadzieję... ach! miejmy 
        nadzieję! 
          Słowa te brzmiały dziwnie, jak 
        gdyby nie dla Lusi tylko były 
        powiedziane... odbijało się w 
        nich uczucie własne. Ludwika 
        spojrzała na nią zdziwiona. 
          - Moja Serafino - szepnęła 
        cicho - ja się wyrzekłam 
        nadziei, jam jej nigdy nie miała 
        i nie mam na czym oprzeć tego 
        jasnego obłoku unoszącego ku 
        niebiosom... ja na twardej stoję 
        ziemi, a jeśliś mnie widziała we 
        łzach, to nie po utracie dawnych 
        marzeń. Dawnom je pogrzebała. Są 
        przeznaczenia... są losy... są 
        dni tkane szaro... trzeba się 
        poddać konieczności... Lecz, 






        przyznam ci się, żeś mi to 
        westchnienie do nadziei tak 
        jakoś wyrzekła, jak gdyby ono ci 
        wprost z serca uleciało... 
        jak gdybyś tę nadzieję nie dla 
        mnie tylko mieć chciała... 
          Serafina, nie odpowiadając 
        nic, uścisnęła ją milcząco, 
        spojrzała w okno i jak gdyby nie 
        słyszała pytania, rzuciła 
        drugie: 
          - Kiedy nasz doktór powróci? 
        Czekam na niego, żeby mu 
        pierwsza powinszować. Ty wiesz, 
        Lusiu, że dawniej przy tym 
        obrzędzie doktoryzacji był 
        zwyczaj laureatowi dawać 
        pierścień i płaszcz, nie wiem, 
        czy togę purpurową dostanie, ale 
        ja się dopraszam w imię 
        przyjaźni, ażeby ode mnie na 
        pamiątkę dnia tego przyjął 
        pierścień, który przyniosłam. 
          To mówiąc, błysnęła ręką 
        białą, na której palcu nie 
        doktorski, z soliterem ogromnym 
        świecił pierścień przepyszny. 
          - Jakaś ty dobra! ach! jak ty 
        dobra dla nas jesteś, pani moja 
        droga! - przyklękając przed nią 
        zawołała Lusia, która ją objęła 
        i do serca cisnęła. - Tyś była 
        dla nas jedyną jasną gwiazdą na 
        szarych niebiosach długich dni 
        próby ciężkiej, a czymże my, 
        biedni, potrafimy ci się 
        wywdzięczyć?
          - Sercem! sercem! - poruszona 
        rzekła Serafina - tylko nim... 
        jam, jak wy, sierota, jam jedna 
        a sama w świecie, bądźcie mi 
        rodziną. 
          Na ten uścisk weszła Orchowska 
        z lampką, a za nią jak burza 
        wleciał Mieczysław i siostrę 
        spodziewając się zastać samą, 
        pobiegł prosto do niej wołając: 
          - Victoria! Victoria! (łac. 
        zwycięstwo!)
          Ludwika biegła mu się rzucić 
        w ramiona, gdy postrzegł 
        Serafinę. 
          - A! cóż to za szczęście - 
        zawołał - że i panią tu znajduję 
        i że z nią też podzielić się 






        mogę radością moją z ukończonego 
        nowicjatu nauki. Pani nam go 
        ozłociłaś, paniśmy tyle winni...
          - Zapłaciliście mnie 
        przyjaźnią waszą! - wesoło 
        odparła Serafina podając mu rękę 
        drżącą. - Myśmy tu obie na was 
        czekały. Lusia będzie oratorem i 
        wręczy nowemu doktorowi należną 
        pamiątkę dnia tego, o której 
        pewnie zapomniano tam w 
        uniwersytecie...
          To mówiąc, zdjęty z palca 
        pierścień podała Ludwice, która 
        go wręczyła bratu nieco 
        zmieszanemu. Pocałował siostrę w 
        czoło i szybko rzucił się na 
        rękę Serafiny, którą przycisnął 
        do ust gorących z uczuciem i 
        wzruszeniem widocznym. 
          - Pani jesteś dla nas 
        opatrznością... aniołem...
          - Natrętem! - przerwała 
        Serafina - nie mówmy o tym... a 
        nie zapominajcie o dobrej, 
        serdecznej waszej 
        przyjaciółce... Czekałam tu, aby 
        was pochwycić do siebie, 
        będziemy tam sami, a dziś pan 
        doktór nie potrzebuje się tak 
        ściśle liczyć z czasem i 
        godzinami. Więc chodźmy! 
        Gdybyśmy jeszcze mogli z sobą 
        zabrać i tę poczciwą starą 
        Orchowską, rada bym i jej była. 
          Mieczysław podał rękę 
        Serafinie, Lusia pośpieszyła 
        wziąć płaszczyk i wyszli tak we 
        troje, raczej udając wesołość 
        niż weseli. Jeden Mieczysław 
        tylko, zapomniawszy o troskach 
        przebytych, był jeszcze pod 
        wrażeniem otrzymanego 
        zwycięstwa. 
          Następne dni zajęte były 
        mnóstwem przygotowań, 
        formalności do spełnienia, 
        odwiedzinami, które doktór nowy 
        oddawać i odbierać musiał. 
        Ludwika starała się, krzątając 
        około domu, ukryć swój niepokój 
        i trwogę. Każdy szmer, 
        otwierające się drzwi, 
        głośniejsze przemówienie w 
        przedpokoju napełniały ją 






        strachem. Spodziewała się co 
        godzina tej chwili, na którą 
        potrzebowała całego męstwa 
        swego, całej przytomności i 
        odwagi. Dr Varius wszakże 
        obrachował znać, iż się był 
        zbytecznie śpieszyć nie 
        powinien. 
          Zapowiedział on swe odwiedziny 
        Mieczysławowi, który też się go 
        spodziewał, mieli pomówić 
        właśnie o miejscu adiunkta i 
        katedrze projektowanej, o 
        podróży za granicę - młody 
        doktór sam jeszcze nie wiedział, 
        co pocznie z sobą, droga uczona 
        uśmiechała mu się, lecz i wieś, 
        i praktyka skromna na prowincji, 
        i życie na ustroniu nie było do 
        odrzucenia. Wahał się, radzono 
        mu różnie. Varius życzył małą 
        wycieczkę do Niemiec i Francji, 
        zwiedzenie klinik, szpitalów i 
        instytutów, potem powrót i 
        katedrę. Pani Serafina życzyła 
        wieś i napomykała, iżby go 
        chciała mieć w okolicy, że nawet 
        mogłaby w takim razie przenieść 
        się na wieś, bo ją miasto 
        nużyło...
          Pamiętnego tego wieczora po 
        oddaniu pierścienia mówili z 
        sobą długo, poufalej może niż 
        kiedykolwiek. Serafinie zdawało 
        się, że ją nareszcie zrozumie 
        ten człowiek, który był dla niej 
        czułym, przyjacielskim, a 
        wstrzymywał go jakby postrach 
        jakiś, gdy już na ustach drżało 
        mu słowo, co o życiu jej 
        stanowić miało. I gniewać się 
        nawet na niego nie mogła. Kochał 
        ją, a miłość widoczna była tak 
        dziwnie uszanowania pełną i 
        drżącą, tak nieśmiałą czasem aż 
        do chłodu. 
          Ale przecież kiedyś musiała, 
        powinna była wybuchnąć, a 
        oczekiwanie samo tyle w sobie 
        szczęścia miało... Nie śmiała 
        przyśpieszać oświadczenia, aby 
        nie mieć później do wyrzucenia 
        sobie tej chwili, o której 
        marzyła z młodym jakimś serca 
        biciem, jako o czarownym 






        poemacie wykwitającym nagle z 
        uczucia onieprzytomniałego. 
        Czekała biedna i marzyła. 
          Mieczysław cały był teraz 
        zajęty urządzeniem się dla 
        siebie i Lusi, zapytywał ją 
        ciągle, jak ona dom ten mieć 
        życzy, co woli, a Ludwika 
        dziwnie dlań jąkała się, 
        mieszała, nie umiejąc 
        odpowiedzieć. Więc gderał na 
        siostrę, a ona padała mu na 
        ramię, niby śmiejąc się, ażeby 
        ukryć łzy, które w oczach miała. 
          Właśnie tak po obiedzie 
        gwarzyli, gdy wszedł Varius. 
        Zwykle miewał do gości, dla 
        obcych, twarz wesołą i zimną 
        razem, tym razem była ona blada 
        i smutna prawie. 
          Ludwika co prędzej usiadła, 
        czując, że pod nią zadrżały nogi 
        i że dreszcz przebiegł po sercu. 
          - Lusiu - zawołał Mieczysław - 
        połączże ze mną dzięki, któreśmy 
        winni profesorowi, powiedz mu, 
        że całym życiem dobrodziejstwa 
        jego nie zapomniemy!
          Wezwana tak Ludwika podniosła 
        się cała drżąca, wzrok Variusa 
        nakazywał jej spokój... szepnęła 
        coś niewyraźnie, udając uśmiech 
        blady, i siadła. Mieczysław 
        ściskał i całował drogiego 
        mistrza, nie mogąc dobrać 
        wyrazów wdzięczności. 
          - Dosyć już tego, kochany 
        kolego - przerwał dr Varius - 
        przychodzę ci powinszować i 
        złożyć życzenia. Wchodzisz na 
        drogę, którą ja przebiegłem, 
        znam ją i... niestety, nie mogę 
        ci przynieść wielkiej otuchy! 
        Jest to gościniec wielce 
        kamienisty i trudny, zawód pełen 
        goryczy i zasługi, w którego 
        końcu rośnie często kolczasta 
        niewdzięczność i jadowite 
        potwarze. Obrałeś tę drogę, 
        szczęść Boże...
          - Jest to podobno wszystkich 
        dróg żywota koniec - rzekł 
        Mieczysław - ale zawód lekarza, 
        jak kapłana, wielce mi się 
        uśmiechał i śmieje, choć 






        przeczuwam jego utrapienia. Mam 
        młode męstwo na piersiach i idę 
        z odwagą. 
          - Nigdy jej nadto mieć nie 
        może doktór - śmiejąc się dodał 
        Varius - a trzeba uzbroić się we 
        wszystkie odwagi, jakie 
        istnieją, nie bać się śmierci, 
        choroby, obrzydliwości, głupoty, 
        potwarzy, nie bać wypowiedzenia 
        prawdy, nie bać lęku i 
        przekleństwa. 
          - Słowem, niczego oprócz 
        sumienia - dodał Mieczysław 
        sadzając profesora. 
          Rozmowa stała się potem 
        weselszą. Varius począł 
        opowiadać, jakie zazdrości 
        obudziło powodzenie młodego 
        doktoranta. Śmiał się z tego, co 
        słyszał, i z tego, co się 
        domyślał, szydził zręcznie ze 
        współtowarzyszów, okazał się 
        dowcipnym, był w wybornym 
        humorze i Mieczysława weń 
        wprawił. 
          Lusia, przysłuchując się 
        rozmowie, siedziała jak wkuta, z 
        oczyma na robotę spuszczonymi, 
        nie śmiejąc ich podnieść, 
        niewiele słysząc, mniej jeszcze 
        rozumiejąc z tego, co mówiono. 
        Czasem, gdy ją Micio wyzwał 
        wzrokiem strwożonym, poglądała 
        na nich i wracała do swojej 
        kanwy, na której się nici 
        dziwnie splątały. 
          Rozmowa trwała z godzinę. 
          - Panie Mieczysławie - odezwał 
        się w końcu Varius, czując, że 
        dla Ludwiki długie oczekiwanie 
        straszniejszym było może niż to, 
        czego się lękała - panie 
        Mieczysławie, mam do was prośbę. 
        Pogniewaliście się niegdyś na 
        mnie, żem śmiał, stary, pomyśleć 
        o szczęściu, jakim by dla mnie 
        było zamęście z panną Ludwiką. 
        Zakazaliście mi myśleć o tym, 
        uległem woli opiekuna i brata, 
        starałem się zwyciężyć uczucie, 
        ukryć je w sobie przynajmniej. 
        Dziś może wy i sama panna 
        Ludwika mniej dla mnie będziecie 
        surowi, boście mnie poznali 






        lepiej. Nie odzywam się do 
        ciebie, bo sądzę, że czcigodna 
        siostra wasza sama najlepiej o 
        przyszłości swej wyrokować może. 
        Gdyby się jej usposobienia dla 
        mnie zmieniły, wszakże pan nie 
        byłbyś przeciwnym?
          Mieczysław zdziwiony oniemiał 
        - przychodziło to tak 
        niespodziewanie, w chwili gdy 
        się poczuwał do takiej dla 
        profesora wdzięczności, gdy był 
        nią skrępowany, że ust zrazu 
        otworzyć nie mógł. 
          - Siostra moja - odezwał się w 
        końcu zmieszany - ma zupełną 
        swobodę rozporządzania sercem 
        swym i losem. Ja sprzeciwiać się 
        jej woli nie mógłbym, lecz... 
        lecz zdaje mi się, panie 
        profesorze...
          Varius, nie czekając końca 
        przemowy tej, obrócił się z 
        uśmiechem do Lusi.
          - Odzywam się do pani - rzekł 
        - jeśli nie masz wstrętu do 
        mnie, zaręczam, że będę się 
        starał jej szczęście zapewnić. 
        Niech mi pani zaufa...
           Mieczysław, nie dokończywszy 
        mówić, stał z oczyma wlepionymi 
        w siostrę. Ludwika wstała blada, 
        poważna, spokojna, z twarzą 
        wysiłkiem wypogodzoną i wśród 
        ciszy odezwała się głosem 
        pewnym:
          - Ofiara pańska jest dla mnie 
        zaszczytną, jestem sierotą, nie 
        mogłam się nigdy takiego losu 
        spodziewać. Jeśli mój szacunek i 
        życzliwość starczą panu, oddam 
        mu rękę z ochotą, a brata proszę 
        tylko, aby mi pobłogosławił. 
          Micio zbladł i zadrżał. 
        Profesor rękę podaną ucałował. 
          - Dostąpiłem więc szczęścia, 
        którego pragnąłem - rzekł - i z 
        serca dziękuję pani. 
          - Droga Lusiu, zastanowiłaśże 
        się... - przerwał brat cicho. 
          - Kochany Mieczysławie, bądź 
        spokojny, miałam czas rozważyć 
        wszystko. Czynię to z namysłem i 
        dobrą wolą. 
          - Nie pozostaje mi, tylko się 






        cieszyć prawdziwie z zaszczytu, 
        jaki nas spotyka i... życzyć 
        siostrze szczęścia, a w imię 
        rodziców pobłogosławić. 
          Wzruszony przystąpił do 
        profesora, który go uścisnął, 
        potem pochwycił siostrę płacząc 
        i na czole jej złożył pocałunek. 
          Dr Varius w tej chwili zdjął 
        pierścionek z palca i podał 
        narzeczonej, która go przyjęła 
        drżąca, lecz widocznie usiłując 
        zachować dla brata wyraz spokoju 
        i swobody. Nie miała ona żadnej 
        obrączki, by dać w zamian, i 
        Mieczysław ojcowską jeszcze dał 
        siostrze dla profesora. 
          - Skromna ona jest, bośmy 
        ubodzy, szanowny panie, lecz dla 
        nas droga jako rodziców 
        pamiątka. 
          - Dla mnie żadna też droższą 
        być nie mogła, jak skoro z 
        najdroższych mi rąk pochodzi... 
          Po tej scenie niespodzianej 
        wszyscy znużeni jakby chwilę 
        pozostali milczący. Mieczysław 
        jeszcze prawie uszom nie 
        wierzył, Ludwika drżała, zbladła 
        i przestraszona, jeden dr Varius 
        był panem siebie. 
          - Ponieważ tak szczęśliwy dla 
        mnie wyszedł wyrok - odezwał się 
        biorąc już kapelusz - nie każe 
        mi pani pewnie zbyt długo 
        oczekiwać na szczęście obiecane. 
        Żadnych wypraw i przygotowań nie 
        potrzeba. Żona moja znajdzie w 
        domu wszystko, czegokolwiek 
        zapragnie. Racz pani termin 
        oznaczyć. 
          - Ja? - roztargniona i jakby 
        nieprzytomna odpowiedziała 
        Ludwika - ja? Niech brat powie, 
        niech pan go sam naznaczy... ja 
        się zgadzam, ja się zupełnie 
        zgadzam na wszystko. 
          - Panie Mieczysławie, nie 
        zwlekaj pan... moim zdaniem ślub 
        odbyć się powinien - rzekł 
        profesor - przed pańskim 
        wyjazdem za granicę. Byłoby to 
        ze wszech miar i dogodnym, i 
        właściwym. 
          - Zatem oznaczymy go w jak 






        najprędszym czasie - wyjąknął 
        Mieczysław, nie mogąc jeszcze 
        przyjść do siebie - lecz 
        pozwolisz mi pan... nieco 
        namysłu. Wszystko to spadło na 
        mnie tak niespodzianie... 
          - Dobrze, więc przyjdę jutro, 
        wszyscy my potrzebujemy ochłonąć 
        - pośpiesznie dodał profesor i 
        schylił się do ręki Lusi, która 
        mu ją podała śpiesznie. 
          Mieczysław poszedł odprowadzić 
        go do wschodów. 
          Gdy powrócił, zastał siostrę 
        ze złożonymi jak do modlitwy 
        rękami przed Chrystusem, którego 
        obraz wisiał na ścianie. Słysząc 
        nadchodzącego brata, obróciła 
        się z twarzą spokojną, ale 
        oczyma nabrzmiałymi od łez. 
          - Nie pytaj! nie mów nic! - 
        poczęła pierwsza. - Miciu mój, 
        uczyniłam, com była powinna. 
        Jestem spokojna... jestem 
        szczęśliwa. Nie dziwuj mi się, 
        nie badaj, błagam cię... Tak 
        chciałam, tak się stało... takie 
        było przeznaczenie. Nie mów nic! 
        zaklinam cię. 
          I padła na kanapę, zamilkłszy 
        nagle. 
          Mieczysław stał przed nią, 
        lecz tak jeszcze zmieszany, 
        nieprzytomny, że milczenia, 
        które mu ciężyło, przerwać nie 
        mógł. 
          - Lusiu droga - rzekł w końcu 
        - widzisz mnie przerażonego 
        twoim postanowieniem. Kiedyżeś 
        miała czas, nic mi nigdy nie 
        mówiąc o tym, namyśleć się i 
        zdecydować na to? Winienem wiele 
        Variusowi, szanuję go, wdzięczen 
        jestem, lecz mimo to wszystko, 
        jak się zgodzi twa słodycz i 
        dobroć z jego niezbłaganą 
        surowością i chłodem? Czyś się 
        zastanowiła? 
          - Nad wszystkim, bądź 
        spokojny. 
          - Więc Varius dał ci do 
        zrozumienia, iż trwa w tej 
        myśli? 
          - Domyśliłam się jej... nie 
        badaj mnie! Proszę cię, daj mi 






        ochłonąć... bądź spokojny. 
        Powiem ci jedno, potrzeba było 
        Martyniana oswobodzić, 
        przyszłość moją, by ci nie była 
        ciężarem, zapewnić... zresztą, 
        sądź mnie, jak chcesz! Może 
        byłam ambitna? Może mi się 
        bogactw zachciało? Ja sama nie 
        wiem... namyśliłam się... tak 
        najlepiej. 
          Mieczysław chodził po pokoju 
        rozbijając się, w głowie czuł 
        jakiś szum i zamęt, przebiegały 
        go dreszcze, jak przed ową 
        chorobą, los Ludwiki, mimo czci, 
        jaką miał dla Variusa, przerażał 
        go. Nie mówił jednak nic. 
          Wieczór zszedł ponuro, 
        przemówili do siebie ledwie słów 
        kilka. Ludwika żądała, ażeby 
        ślub odbył się jak najprędzej i 
        jak najciszej. 
          - Ty potem pojedziesz za 
        granicę - rzekła - będziesz 
        swobodnym...
          Ocierała łzy. Micio zrozumieć 
        jej nie mógł. 
          Nazajutrz deszcz nie pozwolił 
        jej pójść do kościoła. 
        Mieczysław musiał wybiec na 
        miasto. Mijając okna Serafiny 
        spojrzał ku nim, zobaczył ją w 
        jednym z nich. Dała mu znak, 
        ażeby wszedł - był posłusznym. 
        Zobaczywszy go w progu, 
        gospodyni, nie przywitawszy 
        jeszcze, zawołała: 
          - Co to jest? czyż pan nie 
        chory? 
          - O! nie pani... nie - rzekł 
        Mieczysław - lecz widzisz mnie z 
        takim na sercu ciężarem, z taką 
        w głowie nieszczęśliwą zagadką, 
        iż rad jestem, że mi ją pani 
        pomożesz rozwiązać, pocieszyć 
        może...
          Oczy Serafiny strwożone 
        zwróciły się ku niemu. 
          - Pani! nie będę jej męczył 
        długim opowiadaniem. Spadło to 
        jak piorun na mnie. Wczoraj, 
        niespodzianie, dr Varius 
        oświadczył się Ludwice i ona go 
        dobrowolnie, stanowczo 
        przyjęła... Zamienili 






        pierścionki. 
          Mówiąc to, załamał ręce. 
        Serafina krzyknęła chwytając się 
        za głowę. 
          - Ona! cóż się jej stało? Skąd 
        to przyszło? Żyłyśmy z sobą jak 
        dwie siostry, nigdy słowem 
        jednym nie dozwoliła mi się 
        nawet domyślać nic podobnego. W 
        tym jest jakaś straszna, 
        niewidzialna intryga...
          - Nic być nie może - odparł 
        Mieczysław - wytłumaczyła mi 
        to... jest to anioł poświęcenia. 
        Nie mogłem się jej opierać, tak 
        stanowczo wyraziła wolę swoję. 
          - Jestem przerażoną - 
        krzyknęła wdowa - nie będę mogła 
        wytrzymać oczekiwania... idę do 
        niej. Potrzebuję z nią mówić. 
          Przejęta i oburzona Serafina 
        pożegnała skinieniem głowy 
        doktora, zadzwoniła na służącego 
        i nie czekając, aż jej konie 
        zaprzęgą kazała sprowadzić 
        dorożkę. Mieczysław ledwie 
        odszedł kilka kroków, gdy ona 
        już pośpieszyła na 
        Franciszkańską ulicę. Wprost 
        wbiegła do pokoju Ludwiki i 
        znalazła ją modlącą się przy 
        klęczniku. Po twarzy Serafiny 
        rzucającej się jej na szyję 
        poznała, że już wie o 
        wczorajszym oświadczeniu. 
          - Dziecko moje - poczęła wdowa 
        - ja bez tchu leciałam do 
        ciebie, byćże to może, ażebyś 
        popełniła taką... nie umiem już 
        nazwać, nierozwagę, płochość, 
        dziwactwo. Znacie przecie tego 
        człowieka z tego, com ci ja sama 
        mówiła, wiesz o nim więcej niż 
        Mieczysław i przyjęłaś tego 
        starego rozpustnika, tego...
          - Na Boga! pani moja! On już 
        jest narzeczonym moim - 
        przerwała Ludwika pokazując 
        pierścionek. - Wiem wszystko, 
        alem... musiała! 
          - Któż cię zmusił do tego?
          Lusia zmarszczyła brwi. 
          - Na miłość Bożą, na przyjaźń 
        twą dla mnie, nie pytaj! błagam. 
        Zmusiła mnie wola własna. 






          - Ale ty nie wiesz, na jakie 
        idziesz męczeństwo. 
          - Wiem, że na męczeństwo, i... 
        idę! - dodała Ludwika - rzecz 
        jest nieodwołalna. Zlituj się 
        nade mną. 
          - Dlaczego nieodwołalna?
          Ludwika uścisnęła ją w 
        milczeniu. 
          - Rok cały myślałam nad tym, 
        postanowienie jest niezłomne. 
          Serafina zrozpaczona padła na 
        krzesło. 
          - Daruj mi! to niezrozumiałe 
        szaleństwo! to samobójstwo 
        świętokradzkie. 
          - Nazwij to, jak chcesz, ale 
        mnie nie potępiaj, nie gardź mną 
        - płacząc poczęła Lusia - wierz 
        mi, że pobudki były czyste, 
        żem... 
          Tu łzy jej mówić nie dały - 
        Serafina wpatrywała się w nią 
        blada i drżąca. Litości pełnym 
        sercem chciała wymóc na niej 
        jakieś wyznanie, coś, co by tę 
        tajemnicę wytłumaczyć mogło - 
        dziewczę płakało, milczało, 
        wypraszało się, trzeba więc było 
        poprzestać, a cieszyć i płakać 
        tylko z nią razem. 
          - Wymóż na nim przynajmniej - 
        odezwała się w końcu Serafina - 
        ażeby pozrywał te stosunki, o 
        których wie całe miasto, a 
        których ty cierpieć nie możesz i 
        nie powinnaś. 
          Lusia, która nic nie 
        wiedziała, spojrzała zdziwiona. 
          - Jakież to są stosunki? 
          - Dziecko niewinne - 
        dokończyła wdowa - dowiesz się o 
        nich, zaciężą ci one może, 
        odezwą się w twym życiu. Na dziś 
        dosyć tego słowa. Chcę i pragnę 
        wierzyć, że ty potrafisz 
        poprawić go i nawrócić, lecz co 
        za zadanie dla czystej, jak ty, 
        istoty? Co za brzemię bierzesz 
        na słabe ramiona twoje, w jaką 
        czarną rzucasz się przepaść. 
          Popłakały się znowu obie. 
        Serafina chodziła poruszona, 
        gniewna prawie. 
          - Jak brat twój mógł na to 






        pozwolić? - wołała. 
          - Ale on się mi nie powinien 
        był sprzeciwiać. 
          - NIe, to niepojęte! to 
        niepojęte! 
          Długa rozmowa rozdrażniała 
        tylko przyjaciółkę, nie nauczyła 
        jej nic. Odjechała zmartwiona, a 
        wiadomość o podróży za granicę 
        Mieczysława przyczyniła się 
        także do smutku. 
          Tegoż samego dnia po mieście 
        całym, nie wiadomo jakimi 
        drogami puszczona, rozszerzyła 
        się wiadomość o zaręczynach 
        Variusa z piękną siostrą młodego 
        doktora. Dała ona powód 
        szydercom jak Poskoczym do 
        tłumaczenia doktoryzacji 
        Mieczysława wydaniem młodej 
        panienki za ohydnego starca. 
        Winę tego małżeństwa zrzucono na 
        brata, który siostrę poświęcił, 
        przymusił może. Oburzano się na 
        to powszechnie, litowano nad jej 
        losem. Stary profesor znany był 
        z brudnych kolei, jakimi życie 
        jego płynęło. Po cichu 
        opowiadano sobie przygody, w 
        których grał rolę prawie na sąd 
        kryminalny zasługującą. Ostatnie 
        jego, a najdłużej trwające 
        stosunki bliższe z osobą całemu 
        miastu znaną, której rozwód jemu 
        przypisywano, nie były jeszcze 
        zerwane. Przewidywano z nich 
        wyniknąć mogące sceny 
        nieprzyjemne, gdyż pani 
        pułkownikowa znaną była z 
        gwałtowności swej, cynizmu i jak 
        powszechnie utrzymywano, miała 
        nadzieję zaślubić dra Variusa. 
        Wszystko to obudzało ciekawość, 
        wywoływało wspomnienia zatarte, 
        rodziło nieprzeliczone plotki. 
          Kilku znajomych tegoż dnia 
        zaczepiło Mieczysława, ale ten, 
        w krótkich zbywszy słowach, 
        dłuższej rozmowy odmówił. 
          Wieczorem jeden z nowych 
        przyjaciół biednego Martyniana, 
        nie wiedząc, że go to tak blisko 
        obchodzić może, przyniósł mu 
        brukową nowinę o bliskim 
        ożenieniu profesora Variusa z 






        panną Ordęską, siostrą młodego 
        lekarza. Rzecz miała być pewną i 
        całemu już miastu wiadomą. 
        Chłopak pobladł i o mało nie 
        padł, chciał natychmiast biec i 
        przyjaciel ledwie go powstrzymał 
        uwagą, że o tej porze nigdzie 
        wpuszczonym nie będzie. Całą noc 
        przemęczył się, wymyślając 
        środki zapobieżenia temu, co by 
        był rad ceną życia okupić. Nie 
        szło mu już o siebie, ale o 
        Ludwikę, której los go 
        zatrważał, rozpowiadano bowiem o 
        Variusie najstraszniejsze 
        rzeczy, malowano go tak czarno, 
        iż Martynian był przerażony. 
        Sama myśl oddania jej w ręce 
        zepsutego a chłodnego starca 
        oburzała Martyniana szczególniej 
        na brata, który będąc opiekunem, 
        mógł na to pozwolić. Nie 
        pojmował Mieczysława i gniewał 
        się na niego. W takich szałach 
        spędził bezsenną noc do rana. 
          Nazajutrz wybiegł do dnia 
        szukać winowajcy. Cały dzień 
        jednak strawił na próżno. 
        Serafina zabrała była Lusię do 
        siebie, a Mieczysław jej 
        towarzyszył, pozostali tam do 
        późna, w domu siedząca z książką 
        od nabożeństwa Orchowska nie 
        chciała mu nawet powiedzieć, 
        gdzie się znajdowali. Babiński 
        zrazu siadł na wschodach 
        wiodących do mieszkania i 
        postanowił czekać tam do nocy, 
        ale stąd stróż kamienicy go 
        spędził dosyć niegrzecznie, w 
        ulicy stać mu też nie dozwolono, 
        bo ściągał na siebie podejrzenie 
        i policjant się do niego uwziął. 
        Musiał więc odejść znużony około 
        północy, najdziksze projekta 
        snując po głowie. Chciał ją 
        przynajmniej widzieć, a potem? 
        Sam nie wiedział, co pocznie, 
        postanawiał jednak pozostać w 
        mieście, aby czuwać nad nią. 
        Wiedział, że Mieczysław miał 
        wyjechać. - Będę ją widywał choć 
        z daleka - mówił do siebie - 
        dowiem się, gdzie mieszkają... 
        Stać będę na straży. 






          Drugiego dnia bardzo rano 
        pobiegł znowu, ale go nie 
        wpuszczono, drzwi były dla 
        wszystkich znać zamknięte. 
        Krążył długo bezskutecznie i 
        wrócił zrozpaczony. Przyjaciel, 
        który mu pierwszy przyniósł tę 
        nieszczęśliwą wiadomość, wrócił 
        z nowymi plotkami. Według niego 
        wczoraj właśnie zajść miało coś, 
        co mogło wpłynąć na dalsze losy 
        panny Ludwiki. Dr Variusa 
        napadła, jak mówiono, 
        pułkownikowa, z którą się był 
        żenić obiecał. Gwałtowna scena 
        jakaś odbyła się w gmachu, w 
        którym on mieszkał, i wywołała 
        powszechne oburzenie. Rozpoczęta 
        w mieszkaniu profesora, do 
        którego wpadła ta pani siłą, 
        skończyła się przy świadkach na 
        wschodach i skompromitowała 
        starego profesora w sposób 
        najprzykrzejszy. Tłumaczyć się 
        miał, iż osoba, która się 
        dopuściła tego, była obłąkaną.
          Z rana rozeszła się pogłoska, 
        iż wskutek doznanego wrażenia, 
        nagłej choroby wreszcie, 
        pułkownikowa nad ranem życie 
        skończyła. Dodawano, że w nocy, 
        jako do chorej, przychodził dr 
        Varius i przepisał jej 
        lekarstwo, a nieprzyjaciele 
        dodawali, bez ogródki, iż ją 
        struć musiał. Już sam ten fakt, 
        iż go o to posądzić mogli, 
        wielkiego był znaczenia. 
          W istocie powieść, którą 
        przyjaciel Martyniana przeraził 
        go bardziej jeszcze, nie była 
        zmyśloną. Chociaż tajono 
        wypadek, starano mu się 
        zaprzeczyć, wczorajszego dnia z 
        południa scena opisana 
        zatrwożyła wszystkich domu 
        mieszkańców. 
          Pułkownikowa wbiegła na 
        wschody, dzwoniła gwałtownie i 
        biła do drzwi zamkniętych, 
        służący wreszcie zmuszony był 
        otworzyć i chciał ją odprawić 
        tym, że pana w domu nie było. 
        Odepchnięty jednak został i 
        pogniewana kobieta wpadła do 






        gabinetu doktora, z którego 
        długo potem rozlegały się krzyki  
        i łajania. Na ostatek profesor 
        sam siłą wyprowadził ją na 
        wschody, drzwi zaparto, a 
        pułkownikowa, stojąc u progu, 
        lżyła i odgrażała się głośno, 
        tak że kilkadziesiąt osób 
        ściągnęła na to gorszące 
        widowisko. Roznamiętniona, 
        wściekła, nie żałowała ani 
        siebie, ani doktora, malując 
        przed tłumem przeszłość, rzucała 
        nań najokropniejsze obwinienia, 
        oskarżała go o zbrodnie, groziła 
        sądem, karą i zemstą. Musiano aż, 
        pod pozorem, że pułkownikowa od 
        dawna dawała oznaki pomięszania 
        zmysłów, posłać po sługi do jej 
        domu, po straż, powóz i gwałtem 
        niemal sprowadzić ze wschodów i 
        zawieźć do mieszkania. Scena ta 
        ściągnęła mnóstwo widzów, w 
        kilka godzin wiedziało o niej 
        miasto całe, gorszono się, 
        obrażano, brano stronę biednej 
        kobiety, niektórzy bronili 
        profesora, inni zapewniali, że 
        od dawna bywała nieprzytomną. 
        Opowiadano, iż wieczorem późnym, 
        gdy furia ta nie ustawała, a 
        chora ciągle wyrywała się biec 
        z krzykiem, który aż w ulicy 
        słyszeć się dawał, posłano po 
        lekarzy, przybył i dr Varius. 
        Około północy uciszyło się w 
        domu, zapisane lekarstwa 
        przyniesiono z apteki. 
        Pułkownikowa brała je do rana, 
        uspokoiła się nieco, usnęła, 
        lecz zapewne skutkiem 
        rozdrażnienia, osłabienia, czy 
        też uderzenia jakiego, nad 
        rankiem żyć przestała. Lekarz, z 
        ramienia Variusa tam wysłany, 
        był przy zgonie. Łatwowierni 
        ludzie nie wahali się zaręczać, 
        że została otrutą, ale położenie 
        i stosunki profesora 
        zabezpieczały go od śledzenia 
        całego wypadku. Przypomniano 
        przy tej zręczności parę innych 
        od dawna zapomnianych historyj, 
        które się śmiercią nagłą 
        kończyły, mieszając do nich dra 






        Variusa.
          Żadne jednak z tych opowiadań, 
        a nawet cała przygoda z tak 
        nieszczęśliwie zmarłą 
        pułkownikową, nie doszły zrazu 
        ani Mieczysława, ani Ludwiki. 
        Nikt by nie śmiał im mówić o 
        tym, Serafina nie wychodziła 
        nigdzie, nikt u niej nie był, słudzy 
        z ulicznymi plotkami nigdy do 
        pani uszu nie mieli przystępu. 
        Mieczysław po długim czuwaniu 
        wczorajszym, troskliwy o 
        Ludwikę, do południa nikogo 
        puszczać nie kazał, co stara 
        Orchowska spełniła jak 
        najściślej. Martynian odprawiony 
        błądził, tułał się, odszedł, 
        powrócił i nierychło, 
        parlamentując ze sługą, doczekał 
        się i wymodlił, iż nie 
        wpuszczając jego, wywołała 
        Mieczysława. Wyszedł on, nie 
        wiedząc, o co chodzi, a 
        zobaczywszy Martyniana, chciał 
        się cofnąć. 
          - Słuchajże - zawołał 
        gwałtownie Babiński, pierwszy raz 
        może w życiu oburzony - możesz 
        mi drzwi zamykać, lecz nie masz 
        prawa odmówić rozmowy, 
        przychodzę w sprawie ważnej, 
        mówić z tobą muszę i będę tu czy 
        gdzie indziej, nie ustąpię! 
          Micio, widząc go tak 
        poruszonym, wziął kapelusz i 
        wyszedł z nim razem. Martyniana 
        gniew i oburzenie zmieniły 
        prawie  do niepoznania. 
        Wyciągnął brata nie dalej jak na 
        placyk pod kościołem 
        Franciszkanów i zwrócił się doń 
        z twarzą surową. 
          - Przychodzę z tobą mówić nie 
        o sobie - rzekł - ale jako 
        krewny spytać cię o rachunek z 
        twojego postępowania. Znałeś 
        mnie całe życie miękkim i 
        łagodnym, potrafię być surowym i 
        nieubłaganym. Postępowanie twoje 
        z siostrą oburza wszystkich, 
        mnie stokroć więcej niż świat 
        cały, a świat, mogę powiedzieć, 
        masz przeciwko sobie. Ludwika 
        została sprzedaną starcowi 






        ohydnemu, człowiekowi, którego 
        opinia potępia, który wczoraj jeszcze... 
          - Oszalałeś - przerwał 
        Mieczysław zapalając się gniewem 
        - pleciesz od rzeczy! Zastanów 
        się, ja sobie bezkarnie nie dam 
        takich czynić zarzutów. 
          - Odeprzyjże je, jeśli możesz! 
        - krzyknął Martynian. 
          - Najłatwiej w świecie, idź, 
        idź ze mną i spytaj Ludwiki, czy 
        nie ona sama pierwsza żądała 
        tego małżeństwa. Ja o nim nie 
        wiedziałem nic, jam się opierał! 
        Postąpiła według woli własnej. 
          - To nie może być! 
          - Tak jest! 
          - Ale jak ty mogłeś dozwolić 
        na to! Ten stary prowadził życie 
        najgorsze. Wczoraj jeszcze 
        skandal publiczny ściągnął tłumy 
        ludzi.
          - Jaki skandal? wczoraj? co? - 
        zawołał Mieczysław. 
          - Nic nie wiesz? 
          - Nie wiem. 
          - Pułkownikowa, ta 
        rozwiedziona przez niego, z 
        którą się miał ożenić, wpadła z 
        wymówkami, zepchnięto ją na 
        wschody. Krzykiem swoim zwołała 
        tłumy. Wieczorem zachorowała. 
        Varius ją leczył i nad ranem 
        umarła! Całe miasto woła, że ją 
        otruł, a nie byłoby to podobno 
        pierwsze jego przestępstwo. I 
        takiemu człowiekowi ty chcesz 
        dać siostrę? 
          Z przerażeniem ofuknął 
        Mieczysław. 
          - To potwarze! My o żadnej 
        pułkownikowej nie wiemy. 
          - Wiedzą przecież o niej 
        wszyscy! Chyba wy wiedzieć nie 
        chcecie o tym, co was przecie 
        najwięcej obchodzić powinno. 
          Mieczysław stanął zmieszany. 
          - Przebaczam ci twoje 
        szaleństwo - rzekł po chwili - 
        lecz, Martynianie, uspokój się, 
        prawisz niedorzeczności. Ktoś ci 
        fałsze niemożliwe przyniósł, a 
        ty napadasz mnie z nimi... 
          - Człowiecze... to ty w fałszu 
        jesteś i niewiadomości 






        dobrowolnej - odparł młody 
        zapaleniec - wszyscy znają 
        Variusa, ty jeden nie chciałeś 
        go znać, tylko z tego, czym ci 
        się wysługiwał. Dał ci dyplom, a 
        ty za niego siostrę. Ha! ha! 
          - Martynianie! obrażasz mnie. 
          - Chcę cię rozgniewać, abyś 
        się prawdy dowiedział lub, jeśli 
        ją wiesz, nie śmiał nią 
        pomiatać. Potępią cię wszyscy! 
        Ludwika łatwo mogła się 
        poświęcić dla ciebie, ale 
        nikczemnie było przyjmować jej 
        ofiarę. 
          - Martynianie! nie przywódź 
        mnie do szaleństwa i gniewu... 
          - Cóż mi twój gniew znaczy... 
        gardzę tobą! 
          - Słuchajże, wstrzymuję się, 
        mając politowanie nad tobą. 
        Chodź ze mną. 
          - Po co? - zawołał Martynian - 
        twoja ofiara powtórzy to, co ty 
        jej mówić kazałeś. 
          Mieczysław dłonie załamał, 
        potrzebował całych sił, ażeby 
        gniew powstrzymać... Westchnął i 
        odezwał się łagodnie: 
          - Zaklinam cię na twą dawną 
        przyjaźń dla mnie, Martynianie, 
        mówmy inaczej... mówmy łagodnie. 
        Jam nic nie winien, przysięgam 
        ci. O żadnych przeciwko dr 
        Variusowi zarzutach nie wiem, o 
        pułkownikowej nie słyszałem 
        nigdy, o wczorajszym wypadku 
        pierwszy raz się od ciebie 
        dowiaduję... Martynianie! litość 
        miej nade mną! 
          Ton, jakim te wyrazy wymówione 
        zostały, opamiętał nieco 
        rozgniewanego chłopca... 
        spojrzał na Micia i ulitował się 
        nad nim. 
          - Jak może być - rzekł - żebyś 
        ty nie wiedział o tym, o czym 
        wszyscy mówią nawet publicznie, 
        o złym życiu tego człowieka, o 
        jego ekscesach, o stosunkach, 
        które niejedną rodzinę 
        nieszczęśliwą uczyniły, niejedną 
        okryły sromotą. Jak mogłeś 
        dopuścić nawet, ażeby taki 
        człowiek starał się... powziął 






        myśl zuchwałą i zbliżył się do 
        Ludwiki? 
          - Nie zapominaj o tym, że ten 
        człowiek był moim profesorem, że 
        na niego mówić przede mną nikt 
        nie śmiał... pamiętaj, że 
        najcnotliwsi ludzie często za 
        poczciwe właśnie uczynki są 
        szkalowani i że uliczna opinia 
        nie ma żadnej wartości. Dosyć 
        być znaczącym i bogatym, aby 
        zostać znienawidzonym. 
          - Tak, lecz w każdej z tych 
        pogłosek i potwarzy jest jakaś 
        cząstka prawdy, jakiś powód i 
        pozór... dosyć takiej niesławy, 
        jaką okryty jest profesor, by od 
        niego odepchnąć. O historii 
        świeżej tej nieszczęśliwej 
        pułkownikowej powiedzą ci 
        wszyscy. Dr Varius spędzał u 
        niej dnie i wieczory zawsze, 
        dopiero od roku coraz ją 
        zaniedbywać począł. Działo się 
        to wobec całego miasta, 
        publicznie, cynicznie... Robiła 
        mu sceny, na ostatku wczoraj 
        siłą ją z jego domu wyrwać 
        musiano... chorowała, wezwano 
        go, dał lekarstwo... i umarła. 
          - Ale cóż to dowodzi! - 
        oburzył się Mieczysław. 
          - Nic nie dowodzi, jednak 
        posłuchaj, co mówią, a 
        przyznasz, że nie na każdego coś 
        podobnego nawet powiedzieć się 
        ważą. 
          Rozmowa ta, rozpoczęta prawie 
        kłótnią, po chwili z obu stron 
        łagodniejszą się stała. Wielka 
        zimna krew Mieczysława, łagodny 
        charakter Martyniana, który 
        długo w takim nastroju ducha 
        wytrwać nie mógł, wreszcie 
        fakta, jakimi przekonywał 
        ślepego dotąd Micia, zmieniły ją 
        w rodzaj wzajemnego 
        porozumienia. Mieczysław 
        wyprzysięgał się od wszelkiego 
        udziału w projekcie małżeństwa i 
        ofiarował go zaprowadzić do 
        Ludwiki, aby mu to sama 
        poświadczyła. Martynian wymagał, 
        żeby się Mieczysław rozpytał, 
        przekonał i skłonił do bliższego 






        poznania szczegółów życia 
        doktora. Ofiarował się dopomóc 
        do tego. Zawiązane stosunki z 
        młodzieżą uniwersytecką 
        naprowadziły go na trop 
        wiadomości o ciotecznym bracie 
        doktora, ubogim człowieku, który 
        miał maleńką fabrykę fortepianów 
        na przedmieściu. Wszyscy go 
        opowiadali człowiekiem uczciwym, 
        pracowitym i zacnym, od niego 
        też najlepszą o profesora 
        przeszłości zasięgnąć było można 
        wiadomość. Fabrykant zwał się 
        Ufert. Micio obiecał, że pójdzie 
        sam do niego, tymczasem zaś 
        pociągnął z sobą niespokojnego 
        Martyniana, aby się z własnych ust 
        Ludwiki dowiedział, jaki on miał 
        udział w ułożonym małżeństwie. 
          Chłopak schwycił tę zręczność 
        widzenia i mówienia z ukochaną - 
        byli o kilkadziesiąt kroków od 
        domu, weszli. 
          Micio, jeszcze pod wrażeniem 
        bolesnym tej rozmowy, z twarzą 
        zmienioną, zgryziony wprowadził 
        z sobą kuzyna do maleńkiego 
        saloniku, w którym Lusia 
        siedziała nad robotą. Martynian 
        znalazł ją bladą, znękaną i do 
        niepoznania wymizerowaną. 
        Ostatnie dwa dni wywarły na niej 
        skutek. Zobaczywszy Martyniana, 
        który także do siebie nie był 
        podobny, zadrżała Lusia, 
        rzucając robotę, a do brata 
        zwracając się z wejrzeniem 
        niespokojnym. 
          - Przychodzę tu z Martynianem 
        - odezwał się żywiej niż zwykle 
        Mieczysław - ażebyś mi 
        poświadczyła, że nie jestem tym 
        zbrodniarzem, za jakiego mnie 
        głoszą, że cię nie sprzedałem, 
        żem o tym małżeństwie nic nie 
        wiedział. Powiedz mu, jak się to 
        stało, zaświadcz, żem niewinny! 
        Ludzie mnie potępiają. Broń 
        mnie, Ludwiko... jam czysty na 
        sumieniu. 
          - Przysięgam ci tu na tego 
        Chrystusa, którego obraz tu 
        widzisz - przerwała rzucając się 
        naprzeciw Martyniana - że Micio 






        o niczym nie wiedział, że raczej 
        się opierał temu, niż mnie 
        pobudzał. Śmieszże go, znając, 
        posądzać?
          - A więc cóż cię skłonić 
        mogło? - zapytał chłopak 
        rozogniony widokiem Lusi i 
        surowym jej wejrzeniem.
          - Może najwięcej to, ażebym na 
        sumieniu nie miała twojego oporu 
        i nieposłuszeństwa matce - 
        odparła Lusia. - Twoje 
        postępowanie spada na nas, ja 
        nie chcę, aby mnie i Micia świat 
        za intrygantów ogłaszał i sądził 
        nikczemnymi niewdzięcznikami! 
          - To okropne! - krzyknął 
        Martynian - i ty tego nie mogłaś 
        zrobić z przyczn, jakimi chcesz 
        mnie odepchnąć. Jestżem tak 
        bardzo winien, że cię kochałem i 
        kocham? I za to... zabijasz mnie 
        wyrzutem! 
          - Przebacz, mój Martynianie, 
        przebacz - ozwała się łagodniej 
        - spełniam ciężki obowiązek. To, 
        com powiedziała, wierz mi, 
        wyrwało mi się w obronie 
        niewinnego brata. Jam chciała 
        sama, tak... przez ambicją, 
        przez łakomstwo, dla odurzenia 
        się, nie wiem... wyjść za tego 
        człowieka, to było moją wolą, 
        tylko moją, a jeśli ma być winą, 
        tylko moją winą... 
          Mieczysław, słuchając, 
        pierwszy raz zrozumiał, iż w tym 
        było coś bardziej dlań ukrytego, 
        zatajonego, niż zrazu widział, 
        uczuł niepokój jakiś i mniej 
        miał za złe bratu, że go zmusił 
        do zastanowienia się nad 
        położeniem. 
          - Ty sama się spotwarzasz, 
        kuzynko - przerwał Martynian - 
        czynisz się tym, czym być nie 
        możesz! Jesteś mi w tej chwili 
        jeszcze mniej zrozumiałą, niż 
        sądziłem cię tu idąc. Ale, na 
        Boga, zastanów się, co 
        czynisz... to małżeństwo oburza 
        wszystkich, ono jeszcze nie jest 
        spełnione, czas się cofnąć... to 
        przepaść, ten człowiek... 
          Ludwika podniosła rękę do 






        góry, zasłaniając się i grożąc. 
          - Ani słowa - rzekła - 
        przyrzekłam, rzecz jest 
        spełniona. Jakimkolwiek jest ten 
        człowiek, noszę pierścionek 
        jego, zaręczona, narzeczona, 
        płakać nie chcę i nie mogę. 
        Przeszłość jego do mnie nie 
        należy, przyszłością Bóg 
        rozrządza... Bądź zdrów. 
          Chciał jeszcze Martynian 
        mówić, gdy Lusia wybiegła do 
        swego pokoju i drzwi za sobą 
        zamknęła. Dwaj bracia zostali 
        oniemieli i prawie równo obaj 
        niespokojni. Micio czuł się 
        obowiązanym bliżej poznać tego, 
        któremu siostrę miał powierzyć. 
          - Idź - rzekł do Martyniana - 
        zostaw mnie staraniom o Ludwiki 
        los, bądź pewien, że potrafię 
        spełnić obowiązki opiekuna. 
          - Ja mam także obowiązki krwi 
        i serca i tych się zaprzeć nie 
        potrafię. 
          Tak się rozstali, lecz znać 
        było z pożegnania kuzyna, iż na 
        tym nie myślał zakończyć.
          - Jedź do Uferta - rzekł - 
        wymagam tego... zwłoka lub 
        obojętność byłaby występkiem. 
        Domagam się tego - powtórzył - w 
        imię dawnej przyjaźni, 
        pokrewieństwa i twego 
        przywiązania do siostry. Staraj 
        się przynajmniej dobadać prawdy. 
          Na przedmieściu Snipiskim, w 
        domu starym i znać z jakiegoś 
        szczątka murów przerobionym, 
        niepozornym i odartym, mieszkał 
        ów pan Damazy Ufert, który był 
        ciotecznym bratem dra Variusa. 
        Obaj oni, jak nazwiska 
        dowodziły, pochodzili z rodziny 
        niemieckiej kolonistów i rodzili 
        się z dwóch sióstr, córek 
        zamożnego dosyć piekarza w 
        Wielkiej ulicy. W ostatnich 
        czasach z tego pochodzenia 
        cudzoziemskiego zostało tylko 
        nazwisko, familie bowiem, 
        połączywszy się z miejscowymi, 
        dawniejszymi osadnikami 
        tutejszymi, uważały się i były 
        obyczajem do mieszkańców 






        zbliżone. Varius, syn felczera, 
        za młodu przez niego 
        przeznaczonym był do zawodu 
        lekarskiego. Ojciec go nawet 
        wprzódy wdrażał w praktykę, 
        niżeli mógł rozpocząć teorią 
        studiować. Stary Varius zmarł, 
        gdy chłopak już świetnie i 
        szczęśliwie rozpoczął 
        akademickie kursa. Jedynak u 
        matki, wyemancypowany za wczasu, 
        poszedł o własnych siłach. 
        Ufert, cioteczny jego brat, był 
        synem stolarza, któremu się nie 
        szczęściło i który złą dolę 
        swoją przekazał dzieciom. Ojciec 
        w początkach sposobił go do 
        innego zawodu, oddawał do szkół, 
        kazał rozpocząć nauki w 
        uniwersytecie, lecz się to 
        przerwało z jego śmiercią, gdy 
        młody Ufert zmuszony został dla 
        siebie i dla matki na chleb 
        pracować. Objął po ojcu 
        warsztat. Nie bardzo mu 
        rękodzieło smakowało, lecz nie 
        miał do wyboru nic, z tego 
        jeszcze jakkolwiek żyć było 
        można, nauka wymagała dłuższych 
        nakładów, na które zdobyć się 
        nie mogła matka. Ufert więc 
        wrócił do rzemiosła i ze 
        stolarstwa przeszedł do wyrobu 
        fortepianów, który mu dawał 
        jakiś zarobek, nie miał z czym 
        zwiedzić znaczniejszych fabryk i 
        uczyć się prawidłowo, zgadywał, 
        dochodził, czytał, a to, co 
        umiał, winien był samemu sobie. 
        Męczył się, nie mając kapitału, 
        walczył z długami i po śmierci 
        matki, zostawszy sam, klepał tę 
        biedę, więcej dogadzając jakiejś 
        fantazji, niż na powodzenie 
        rachując. 
          Człowiek był rozumny, jak 
        mówiono, uczciwy i skrupulatny 
        aż do przesady, dziwak trochę i 
        jako samouk zdolny, ciągle 
        marzący o wynalazkach, których 
        praktyka nigdy nie potwierdzała. 
          Udoskonalał coś, wynajdywał, 
        zapalał się, zapożyczał, 
        wykonywał, zawodził i wracał 
        znowu do inwencyj wielce 






        obiecujących, na których nowego 
        miał doznać rozczarowania. To go 
        wszakże przy życiu trzymało, to 
        stanowiło cel i zajęcie. 
          Ufert, niemłody człek, słynął 
        więcej ze swoich dziwactw niż z 
        fortepianów, żył z kamieniczki, 
        którą mu po ojcu udało się 
        zatrzymać, a na której miał 
        długi, i z reperacyj starych 
        klepadeł, bo nowe mu się nie 
        szczęściły. Był marzycielem, 
        czytał i myślał wiele, 
        dochodził, kombinował, zresztą 
        mało dla siebie potrzebował i 
        choć czasem cierpiał 
        niedostatek, znosił go bez 
        szemrania. Parę razy pono w 
        życiu udawał się o znaczniejszą 
        pomoc do ciotecznego brata, dra 
        Variusa, ale ten go z niczym 
        odprawił. Od lat kilkunastu 
        podobno nie widywali się już 
        wcale, stosunki arystokratyczne 
        doktora oddalały go od ubogiej 
        rodziny, a ta się nie chciała 
        cisnąć do niego. 
          Domek Uferta bardzo biedną 
        miał postać, był piętrowy, miał 
        i ogródka kawał, lecz wszystko 
        to razem czuć było nadchodzącą 
        ruiną. Drzwi i okna stare, 
        połatane, mury okopcone, dach 
        plamisty i odarty, płoty nędzne 
        smutne robiły wrażenie. Ufert 
        był nieżonaty, on i siostra 
        starsza od niego całą stanowili 
        rodzinę. Dół kamienicy zajmowały 
        warsztaty, na pierwszym piętrze 
        połowa mieszkań była nimi 
        zajęta, pół służyło gospodarzowi 
        i siostrze, pannie Tekli. Dokoła 
        schły deski, leżały kłody, widać 
        było kupy trzasek i śmiecia.
          Sień także zajmowały 
        wpółobrobione sprzęty, deski i 
        drzewo. Z trudnością się 
        przecisnąwszy przez zawaloną 
        nimi drożynę zabłoconą, 
        Mieczysław zapytał na dole o 
        Uferta i odebrał odpowiedź, że 
        ma go szukać na górze. Wschody 
        odpowiadały zapuszczeniem 
        domowi. W izbie szerokiej, w 
        której pełno było wiórów, a 






        zapach karuku z tytuniem przykrą 
        do oddychania atmosferę 
        stanowił, znalazł przychodzący 
        mężczyznę łysego, małego 
        wzrostu, w watowanym perkalowym 
        tołubku, z fajką w zębach, 
        rozmyślającego nad deską, na 
        której linie kreślił i cyrklem 
        coś rozmierzał. Twarz jego 
        spokojna, blada, oczy siwe, usta 
        wklęsłe miały wyraz zamyślony i 
        zobojętniały. Marszczki mnogie 
        krzyżowały się na policzkach, 
        czole i brodzie, fałdując 
        dziwacznie i zarysowując jakby 
        hieroglify przeszłości historią 
        zawierające. Znać było, że 
        człowiek ten wiele myślał, 
        cierpiał, walczył i przyszedł do 
        tego momentu życia, w którym to 
        wszystko drobnym mu się 
        wydawało. Twarz była rozumna a 
        wystygła. Obok niego stał mały 
        chłopak, ciekawie śledząc robotę 
        majstra. 
          Usłyszawszy otwierające się 
        drzwi, Ufert obrócił głowę, 
        zmrużył oczy, popatrzył, z wolna 
        cyrkiel złożył i postąpił 
        grzecznie ku nieznajomemu. 
          - Przepraszam pana, wszak pan 
        Damazy Ufert? - rzekł Mieczysław. 
          - Tak jest, tak, do usług. 
          Wyrazy te wymówił głosem 
        miłym i harmonijnym. 
          - Czybym pana nie mógł prosić 
        o chwilę rozmowy na osobności w 
        poufnym interesie? 
          - Służę panu - odparł Ufert - 
        pójdziemy do mojej izby, tam 
        będziemy sami. Siostra moja 
        wyszła do miasta, czeladź na 
        dole. 
          To mówiąc, przez korytarz 
        przeprowadził gościa do pokoju 
        naprzeciw, bardzo skromnie 
        przybranego. Po ścianach były 
        półki z książkami. Sprzęt ubogi, 
        przy oknie biurko do pisania. 
        Jedna sofka perkalem pokryta i 
        kilka krzeseł stało przy 
        ścianach, w pośrodku duży stół 
        okrągły, który i do jedzenia 
        znać służył, bo był w części 
        pokryty czerwoną starą serwetą. 






          - Siadaj pan - rzekł Ufert - 
        lecz z kimże mam honor? 
          - Zaraz to panu objaśnię - 
        począł Mieczysław. - Jestem 
        Mieczysław Ordęski, niedawno 
        ukończyłem medycynę. Siostra 
        moja, której cioteczny brat 
        pański, dr Varius, się 
        oświadczył, przyjęła go i ma 
        wyjść za mąż. Od kilku dni 
        przestraszono mnie tak dziwnymi 
        a zapewne fałszywymi o nim 
        plotkami, że znając pana z 
        odgłosu, postanowiłem udać się 
        do niego. Varius jest jego 
        bliskim krewnym. Znasz go pan, 
        możesz mi sumiennie powiedzieć. 
          - Jedno tylko powiedzieć panu 
        sumiennie mogę - przerwał Ufert 
        spokojnym, jasnym głosem - 
        jedno, abyście się, póki czas, 
        wycofali! 
          Mieczysław umilkł, stary 
        popatrzył na niego. 
          - Ja się tam w jego sprawy nie 
        mieszam, lecz gdy kto, jak pan, 
        przychodzi do mnie i pyta mnie, 
        żądając sumiennej odpowiedzi, 
        nie mogę zmilczeć. Varius, człek 
        wzięty, rozumny, bogaty, 
        wykrzesany wśród ludzi, gęba 
        dobra, podobać się może, choć 
        stary... ale Boże uchowaj zdać 
        się na jego łaskę i niełaskę, a 
        zostać mu żoną!... 
          - Przestraszasz mnie pan... 
          - Pytałeś, odpowiadam zawsze, 
        o cokolwiek mnie kto pyta, wedle 
        sumienia, nie patrząc na skutki, 
        nawet gdy idzie o brata. Ale - 
        dodał - my tam braćmi dawno być 
        przestaliśmy. Bóg z nim! Ja 
        jestem prosty człowiek, a on... 
        - rozśmiał się - a on troszkę 
        krzywy. 
          - Zna pana całe miasto jako 
        bardzo poczciwego i zacnego 
        człowieka, panie Ufert, dlatego 
        z ufnością doń przychodzę.
          - Mnie w istocie znają jako 
        niezłego człeka, a wielkiego 
        dziwaka - mówił Ufert - 
        dziwactwo jednak moje nie idzie 
        tak daleko, bym kłamał, bym 
        namiętnie sądził lub to mówił, o 






        czym spełna nie wiem. Zaufajże 
        mi pan, a jeśli możecie, dajcie 
        Variusowi pokój. 
          Mieczysław zamilkł smutno. 
          - Tam gdzie idzie o los 
        biednej kobiety - mówił stolarz 
        - niepoczciwością byłoby co 
        taić. Posłuchaj mnie, osądzisz 
        sam, będę mówił świętą prawdę. 
        Znam go od dzieciństwa. Matki 
        nasze rodzone były. Ojciec 
        Variusa, felczer, zawczasu go na 
        lekarza sposobił, już w 
        dzieciństwie i wielki rozum, i 
        nadzwyczajny w nim egoizm znać 
        było. Uczył się doskonale... ano, 
        na żywych psach doświadczenia 
        robił, śmiejąc się, a gdy który 
        piszczał przed nim, to sercu 
        zdawało się robić przyjemność. 
        Została mu matka, nie był ci dla 
        niej złym, lecz synem też nie 
        był... prócz siebie nie umiał 
        kochać nikogo. Gdy mu co na 
        drodze zawadzało, bez litości 
        sprzątał, gdy mu czego było 
        potrzeba, bez zastanowienia 
        zdobywał, choćby z krzywdą i 
        przykrością cudzą. Nigdy dla 
        nikogo nie zrobił nic, wszystka 
        myśl jego była dobić się, 
        wydobyć z tłumu, urosnąć. Miał 
        głowę po temu, pracował 
        ogromnie, obchodził się małym, 
        na zimnej krwi mu nie zbywało, 
        toteż poszedł zaraz górą i gdy 
        myśmy stękali w dole, nie mogąc 
        się z biedy wydostać, on już był 
        niezależnym. Masz tu pan całe 
        jego życie w kilku słowach, 
        reszta to tylko anegdoty. Nie 
        żenił się nigdy, a łotrował bez 
        ustanku, że się za to do 
        kryminału nie dostał, 
        szczególnemu winien szczęściu, a 
        może i temu, że o doktora 
        lepszego nadeń trudno. 
        Przyjdzie, popatrzy i powie mało 
        nie godzinę, w której chory ma 
        umrzeć lub ozdrowieć. Wszystko 
        mu Pan Bóg dał, bo i układność 
        wielką, i słodką 
        powierzchowność, i dar podobania 
        się, i zimną krew... tylko 
        sumienia wcale nic. Co familij  






        nagubił, nie zliczę. Gdzie się 
        jako przyjaciel wcisnął, prawie 
        jako zdrajca uciekać musiał. Sam 
        znałem nieszczęśliwych kilka 
        ubogich dziewcząt, które złudził 
        obietnicami ożenienia, a potem 
        porzucił. Mężów z żonami różnić, 
        domy niesławić, intrygi siać, 
        posługiwać się niepoczciwymi 
        pomocnikami, to u niego były 
        codzienne sprawy. Ale dziś już 
        postarzał i została mu była 
        jedna pułkownikowa, a i z tą, 
        słyszę, wczoraj miał zerwać, a 
        dziś pono już umarła i 
        powiadają, że on jej lekarstwo 
        przepisał. 
          Ruszył ramionami.
          - Dobre jej tam dać musiał 
        lekarstwo - dodał, smutnie się 
        uśmiechając - dla niego co 
        bezkarne, wszystko możliwe. 
          - A! zlituj się pan, toć 
        strasznie go i nielitościwie 
        malujesz, taki człowiek nie 
        uszedłby sprawiedliwości - 
        zawołał Mieczysław. 
          - Właśnie taki człowiek może 
        broić, bo wie, gdzie i na czym 
        złapać go mogą - mówił Ufert - 
        ma on sposoby na wszystko, a o 
        ludzkie języki dawno nie dba. 
          - To okropne! - przerwał młody 
        doktór. 
          - Tak, to okropne - 
        potwierdził Ufert - ale chciałeś 
        pan prawdy i miałeś prawo jej 
        wymagać. Zlituj się nad siostrą, 
        a nie wydawaj jej w ręce tego 
        zbójcy. My - mówił dalej - znamy 
        się od dziecka, natura zimna i 
        namiętna, samolub, 
        wyrachowany... Wszystkie role 
        odegrać potrafi, a że mu na 
        rozumie i talencie nie zbywa, 
        każdego obałamucić i zwieść umie. 
          - Pan znasz historią 
        pułkownikowej? 
          - A któż jej tu nie zna? - 
        rzekł Ufert. - Miała męża i 
        dwoje dzieci, nieszczęście 
        chciało, by zachorowała, wezwano 
        go do niej, zaczął bywać. Piękną 
        była i podobała mu się. Potrafił 
        w domu stać się niezbędnym, 






        umiał się zalecić, udał 
        zakochanego. Męża za długi czas 
        nie było w domu, korzystał z 
        tego. Po powrocie jego otworzono 
        mu oczy... trzeba się było 
        rozstać. Zabrał dzieci, 
        pułkownikowa została sama. Dr 
        Varius miał się z nią żenić, 
        lecz zwłóczył długie lata, a w 
        końcu zdradził jak zwykle. 
        Kobieta była gwałtowna, prędka i 
        obawa skandalu trzymała go przy 
        niej jeszcze. To przecie jedna z 
        wielu jego historyj, może 
        najmniej strasznych i 
        tragicznych, nie pytaj pan o 
        inne, ja sobie ust walać nimi 
        nie chcę, pan uszy masz zbyt 
        młode i czyste, by je się nimi 
        kalać godziło. Dosyć. 
          Milczał Mieczysław słuchając. 
          - A jednak - rzekł - ten 
        człowiek...  ten człowiek był 
        dla mnie dobroczyńcą. 
          - Przez rachubę - dodał Ufert 
        - bardzo wierzę ani mnie to 
        dziwi. 
          To rzekłszy, strząsnął rękami 
        i wzdrygnął się. 
          - Widzisz pan - kończył - 
        jestem ubogim człowiekiem, żyję 
        z pracy, często suchym prawie 
        chleba kawałkiem, a jednak nie 
        zbliżyłbym się do niego za 
        wszystkie jego skarby, brudny 
        jest! Brat ci to mój, ale mi 
        wstyd przyznać się do niego! 
          - Szanowny panie - przerwał 
        Mieczysław - mnie się to 
        wszystko w głowie pomieścić nie 
        może. Masz urazę jakąś w sercu i 
        ta chyba mówi, mimo woli twej, 
        przez usta. 
          Ufert wlepił oczy w 
        młodzieńca. 
          - Mogłoby to być, ale nie 
        jest. Za młodszych lat, gdy go 
        mniej znałem, kilka razy udałem 
        się do niego o pomoc, to prawda, 
        odmówił mi, wyznaję, lecz mnie 
        to nie odepchnęło. Byłbym mu 
        bratem, gdyby wart był mieć 
        brata, ale on nigdy rodziny mieć 
        nie może, bo serce ma zamknięte 
        i wyschłe. Takim był dla starej 






        matki, jak dla nas wszystkich. 
        Niech mu Bóg nie pamięta. Ja 
        urazy nie mam, ale się nim 
        brzydzę jak brudem. 
          Mieczysław wstał, gdyż nie 
        wiedział, co odpowiedzieć, a ten 
        jaskrawy obraz, tak prostodusznie 
        opowiedziany, boleśnie wpił mu 
        się w duszę - chciał pożegnać 
        Uferta. 
          - Czekaj pan - zawołał 
        gospodarz - nie śpiesz, 
        pomówimy. Jesteście ubodzy? 
          - Jesteśmy sieroty i ubodzy - 
        mówił Mieczysław - ja jednak 
        jestem już doktorem i chleb 
        spodziewam się mieć w ręku. 
          - Doktorem jesteś? ha! to źle 
        - odparł Ufert - jeśli się 
        poróżnisz z nim, znajdzie środek 
        szkodzenia ci, a nieubłagany 
        jest. Jakżeś się z nim poznał? 
          - Na ławie  uniwersyteckiej. 
          - A siostra? 
          - Widział ją u mnie. 
          Stolarz umilkł, chmurne czoło 
        spuścił i dumał. 
          - Daliście mu słowo? 
          - Siostra, nie wiedząc o 
        niczym, bo jakże kobieta 
        dowiedzieć się coś podobnego 
        mogła. Obcy tu byliśmy, 
        wychowaliśmy się na wsi. 
          - I nikt was nie ostrzegł? - 
        mówił Ufert - to dziwne! A on 
        tak się maskował? Któż dziś 
        waćpana przysłał tutaj? 
          - Powiedziano mi, żeś pan jego 
        krewnym. 
          - Na nieszczęście! Wolałbym 
        nim nie być! - westchnął Ufert - 
        a cóż powiedziano wam o starym, 
        głupim Ufercie? hę? 
          - Że jest człowiek zacny i 
        prawdomówny. 
          - Że złe fortepiany klei, w 
        książkach się grzebie i 
        filozofuje, gdy się powinien 
        stolarszczyzną zajmować, 
        nieprawdaż? Wszystko by to była 
        prawda. Hm - dodał - źle was tu 
        posłano do mnie. Znaleźliście 
        dziwaka, ludziom i wam zda się, 
        że jako brat ubogi do bogatego 
        brata muszę mieć nienawiść, jako 






        dziwoląg, mogę być uprzedzony, 
        więc, com powiedział, to sobie 
        powoli inaczej wytłumaczycie. 
        Ale pójdźcie po ludziach, 
        pytajcie, rozsłuchujcie się... 
        Sumienie mi tak mówić każe, 
        sumienie. Często mi brak i 
        drzewa, i grosza, ale sumienie 
        mam. Tyle mi Pan Bóg dał. 
          Nie było się dopytywać co 
        więcej. Mieczysław ścisnął jego 
        rękę.
          - Dziękuję wam - rzekł. 
          - Smutna posługa! - szepnął 
        Ufert - wolałbym pocieszyć, niż 
        zasmucić. Idźcie z Bogiem, a 
        siostry mu nie dawajcie, 
        wydalibyście ją na zgubę... 
          Z dźwięczącymi jeszcze 
        wyrazami starego Uferta w uszach 
        wyszedł Mieczysław, wracając do 
        domu z obawą rozmowy z siostrą, 
        niepewien, jak ma postąpić. Nie 
        rozumiał Ludwiki, wytłumaczyć 
        sobie i jej nie mógł, czuł, że 
        powtórzyć jej tego, co słyszał, 
        nie potrafi, postanowił więc 
        zwrócić się ku Serafinie, 
        czując, że ona mu pomocą być 
        może - ku jej więc domowi 
        zawrócił, rachując, że może ją 
        samą zastanie. 
          W istocie znalazł nad książką. 
        Przywitała go jakby zmięszana 
        nieco przybyciem jego 
        niespodzianym.
          - Przeszkadzam może? - spytał. 
          - Pan, nigdy! - zawołała - 
        rada jemu jestem zawsze, za 
        rzadko się widujemy.
          - O! tym razem nie wiem, czy 
        mi pani będziesz rada - rzekł 
        Mieczysław - przychodzę się 
        dzielić utrapieniem wielkim. 
        Wracam z wycieczki, szukałem 
        wiadomości bliższych o Variusie, 
        zgodnie wszyscy mówią o nim... 
        szkaradny. Nie wiem, co począć. 
        To, co głoszą, zdaje się być 
        prawdą. 
          - Jest prawdą niestety! - 
        przerwała Serafina - nie 
        rozumiem Lusi. Mówiłam jej to 
        wszystko, nawet historią 
        pułkownikowej, która tak dziwnie 






        nagle dziś umarła po lekarstwie 
        dra Variusa, nic to nie pomogło. 
        Odpowiedziała mi: - Wyznasz, 
        pani, że kto słowo raz dał, bądź 
        co bądź dotrzymać go musi. 
        Oparłam się temu, mówiąc, że 
        słowo było dane w niewiadomości 
        istotnego charakteru człowieka, 
        na to odparła, że winna była 
        wprzód wiedzieć, z kim ma do 
        czynienia, a jeśli się 
        pośpieszyła nierozważnie, 
        pokutować za to musi. To są 
        sofizmata, jakiś inny powód ją 
        skłania. 
          - Chęć pozbycia się 
        Martyniana? - zapytał 
        Mieczysław. 
          - Nie wiem, tajemnica to 
        jakaś, a że ma Lusia wiele 
        charakteru i energii, trudno ją 
        będzie przemóc i przekonać. 
          - Co za rola dla mnie! - 
        szepnął Mieczysław. 
          Zamyślony stał tak jeszcze 
        przy stole, nie składając 
        kapelusza, gdy wdowa zwróciła 
        się ku niemu. 
          - Czekaj pan, nie odchodź - 
        rzekła - za chwilę zobaczysz tu 
        starą znajomą, dobrą 
        przyjaciółkę lat dziecinnych. 
          - Kogo? - nie domyślając się 
        zapytał doktór. 
          - A! czyżbyś pan nie odgadł? - 
        rzekła Serafina - oczekuję 
        właśnie na Adolfinę Dramińską, 
        młodą mężatkę, która tu z mężem 
        razem przed godziną przybyła. 
        Tylko co jej nie widać. 
          - Jest to właśnie powód, dla 
        którego, nie chcąc paniom 
        zawadzać, co prędzej oddalić się 
        muszę. Lusia jest sama, trzeba 
        mi z nią pomówić. Wrócę później. 
          - Wrócisz pan? 
          - Z Lusią, jeżeli ona wyjść 
        będzie mogła. 
          To mówiąc, skłonił się i 
        ukrywając, jak umiał, wzruszenie 
        swoje, śpieszył ku drzwiom, gdy 
        w progu krzyk się dał słyszeć... 
          Spotkał się właśnie z 
        wchodzącą Adolfiną. Była sama, 
        mąż bowiem został jeszcze nie 






        ubrany w gospodzie. Micio poznał 
        ją, lecz sercem bardziej niż 
        oczyma, tak była wychudłą i 
        zmizerniałą. Piękne jej rysy, 
        świeżością niegdyś i młodością 
        jaśniejące, nabrały chorobliwego 
        wyrazu, czoło miała zmarszczone, 
        oczy niebieskie wpadły głęboko, 
        białą płeć okryła żółtość, która 
        obleka smutek. Dziwnym wyrazem, 
        jakimś dzikim, bolesnym śmiały 
        się usta blade. Zobaczywszy 
        Mieczysława, zarumieniła się i 
        pomieszała, z żywością podając 
        mu rękę.
          - Poznałeś mnie pan? - 
        spytała. 
          - Dlaczego i jak bym nie 
        poznał? 
          - Bom zestarzała! - westchnęła 
        usiłując się uśmiechnąć - 
        nieprawdaż? a pan? pan także 
        zbledniałeś mi jakoś. Jak to! 
        uciekasz? schodzimy się tylko w 
        progu? Kiedyż zobaczymy? 
          - Chciałam go dla was 
        zatrzymać, ale śpieszy do Lusi. 
          - Czy ucieka ode mnie? - 
        rozśmiała się Adolfina. 
          Mieczysław stał skłopotany. 
        Oczy się ich spotkały ciekawie, 
        chcąc wniknąć w głębię duszy. 
        Doktór zatrzymał się chwilę. 
          - Pani doprawdy źle wyglądasz 
        - rzekł - mówię to jako młody 
        lekarz. 
          - A! to ze zbytku szczęścia - 
        rozśmiała się Adolfina - 
        poczciwy Dramiński tak mnie 
        kocha i pieści, że mnie tym 
        zamęczył i znękał. Myślałam, że 
        już po ojcu nikt nie potrafi 
        bardziej dziecka rozpieścić, 
        omyliłam się! 
          Popatrzyła na Serafinę i 
        Micia.
          - Ale bo i państwo oboje, od 
        czasu jakeśmy się nie widzieli, 
        nie lepiej mi wyglądacie. Smutek 
        na czołach, w oczach tęsknota. 
        Pani Serafina chmurna, pan 
        doktór zadumany. Porzuciłam was 
        inaczej, spodziewałam się 
        zastać... szczęśliwszymi. 
          Poglądała tak na oboje, że 






        Serafina tym się zmieszała. 
          - Ja zestarzałam jeszcze 
        bardziej, choć już i tak byłam 
        stara - zawołała przymuszając 
        się do wesołości - to nic 
        dziwnego, a pan doktór tak się 
        zmęczył tą doktoryzacją. Może 
        też - dodała - miał jeszcze i 
        inne troski. 
          - A gdzie Lusia? - spytała 
        Adolfina - nie ma jej tu? 
          - Ludwika została w domu i 
        właśnie do niej i dla niej śpieszyć 
        muszę - dodał żegnając się 
        Micio, rad, że od oczów 
        przenikliwych Adolfiny odbieży i 
        skryje wzruszenie. 
          Potrzeba było męskiej w 
        istocie wytrwałości, której 
        Mieczysław nabierał hartując się 
        niedolą swoją, aby przenieść 
        wszystko, co mu przeznaczenie 
        zsyłało. Na jego młode lata 
        ciężaru tego było nad siły 
        prawie - zaledwie jeden z siebie 
        zrzucił, już drugi przychodził, 
        nie dając mu życia skosztować i 
        odetchnąć. Od kilku lat w 
        ciągłym żył ogniu i troskach o 
        siebie, o siostrę, o stosunki z 
        ludźmi, z którymi go dziwne 
        okoliczności wiązały. W tej 
        sierocej doli jego było w 
        istocie coś fatalnego, jakby 
        umyślnie ręka niewidoczna 
        pociski rzucała. Mieczysław, 
        wychodząc, zadumał się o sobie - 
        robił rachunek sumienia i szukał 
        winy własnej, a znaleźć jej nie 
        mógł. Szedł za obowiązkiem, 
        walczył z sercem, bronił się 
        słabości, unikał poniżenia, do 
        poświęceń był gotów - wszystko 
        to nie mogło losu rozbroić. 
        Zdawało się, iż z ukończeniem 
        nauk rozpocznie nowe życie, a 
        rozpoczął tylko nowe pasmo 
        zawikłań. Obchodził go teraz 
        najwięcej los siostry, co począć 
        było? Powiedzieć jej wszystko 
        czy zataić? 
          Szedł z tymi myślami do domu, 
        nie śpiesząc, bo wiedział, co go 
        tam czekało. W progu spotkał 
        Orchowską, która z tajemniczą 






        miną oznajmiła mu, że dr Varius 
        czekał na niego w saloniku. 
          W istocie znalazł go tam 
        samego, bo Ludwika nie wyszła. 
        Po twarzy Micia znawca ludzi, 
        stary i doświadczony, poznał od 
        razu, z czym przychodził. Nie 
        zmieszało go to bynajmniej - 
        przywitali się bardzo zimno. 
          - Poproś, kochany doktorze, 
        szanownej siostry swej, żeby 
        wyjść była łaskawa, mamy wiele 
        do pomówienia z sobą. Raz musimy 
        wszelkie wątpliwości usunąć, bo 
        czuję, że je względem mnie mieć 
        musicie, nikt na większe i 
        zuchwalsze nade mnie potwarze 
        wystawionym nie był. 
          Ludwika otworzyła drzwi w tej 
        chwili i weszła, jakby na 
        zawołanie, doktór powitał ją z 
        daleka i siadł na swoim miejscu. 
          - Przyjechałem do pani i jej 
        brata ze spowiedzią, lepiej ją 
        odbyć dobrowonie i dzisiaj niż 
        po niewoli i za późno. Winienem 
        ją pani i jej bratu i dopełnię z 
        ochotą, cięży mi ona. Jeśliście 
        państwo nie słyszeli jeszcze, że 
        jestem zbójcą, uwodzicielem, 
        zdrajcą, ostatnim z ludzi, 
        zakamieniałym zbrodniarzem itd., 
        to posłyszycie lada chwila. Ja 
        już z tymi potwarzami oswojony 
        jestem i obyty, na was one mogą 
        uczynić wrażenie. Potępiony, 
        muszę choć sprobować się bronić. 
        Posłyszycie te zarzuty przeciw 
        mnie z ust ubogiej rodziny 
        mojej, rozsiane między obcymi... 
        wszędzie, chciejcież coś o mym 
        życiu ode mnie posłuchać. Ojciec 
        mój był ubogim felczerem, matka 
        i ojciec nie mieli prawie 
        majątku. Od młodych lat 
        kosztowałem ubóstwa, nauką i 
        pracą własną postanowiłem się z 
        niego wydobyć. Gdy mi ojciec 
        zmarł, poszedłem dalej 
        wyznaczoną przez niego drogą, 
        dnie i noce męczyłem się nad 
        książkami i preparatami. 
        Poszczęściło mi się, wybiłem się 
        z tłumu, zyskałem imię, 
        wziętość, majątek, lecz razem 






        nieprzyjaciół i zazdrosnych. 
        Jedno nie idzie nigdy bez 
        drugiego, tłum niedołęgów, co 
        sam nic nie może, znęca się nad 
        tymi, co mają siłę i rozum lub 
        szczęście. Jest to zwykła kolej 
        rzeczy ludzkich. Im od 
        mniejszego począwszy, wyżej 
        dobił się człowiek, tym go 
        zapalczywiej kamieniami obrzucać 
        będą. Kamienie - to potwarze. 
        Nie ma, której by nie wymyślono 
        na tych, co dosięgli szczytów. 
        Mogę się pochwalić, że mnie ta 
        cześć też spotkała. Jeślim 
        ratował jaką rodzinę od 
        bezcześci, choćby z własnym 
        poświęceniem, występek 
        przypisano mnie, jeśli starałem 
        się zasłonić i pokryć słabość, 
        uczyniono mnie jej 
        współuczestnikiem. Gdziekolwiek 
        stąpiłem, szły za mną domysły, 
        posądzenia i najdziksze fałsze. 
        Śmiałem się z tego, chociaż 
        bolało, nareszcie stwardniała 
        skóra obita - nie czułem. 
        Nauczyłem się pogardzać głupotą 
        ludzką i łatwowiernością, 
        musiałem wyrzec się szczęścia, 
        bo uciekano ode mnie. Wzywano 
        mnie w zrozpaczonych wypadkach 
        jako lekarza, jako człowieka 
        odpychano. Takem posiwiał, 
        samotny, wśród książek, 
        pocieszając się nauką. Jedna z 
        najgłośniejszych przygód, którą 
        zapewne i do państwa szturmować 
        będą, jeśli już o niej nie 
        wiecie, jest historia 
        pułkownikowej K. Do domu tych 
        państwa przed wielu laty wezwany 
        byłem jako lekarz. Zastałem 
        panią zdenerwowaną, 
        rozdrażnioną, chorą, płaczącą, 
        słowem, w stanie takim, że w 
        istocie jak najszybszego 
        wymagała ratunku. Choroby tam 
        właściwie nie było, stan duszy 
        oddziaływał na ciało, ciało 
        nękało ducha, wyrobiło się z 
        tego coś niepokonanego, 
        groźnego, na co podziałać było 
        trudno, nie wiedząc, czy ducha 
        uspokoić, czy ciało leczyć 






        wprzódy. Za drugimi czy trzecimi 
        odwiedzinami pułkownikowa przy 
        badaniu wyznała mi, że była 
        najnieszczęśliwszą w świecie, że 
        mąż jej był tyranem, że 
        prowadził życie rozwiązłe, grał 
        w karty dnie i noce, utrzymywał 
        stosunki jawne z osobami 
        najzepsutszymi, trwonił majątek 
        dzieci i męczył ją obejściem 
        grubiańskim. Na to wszystko 
        składała dowody, świadczyła się 
        ludźmi i mogłem się przekonać, 
        dowiadując w mieście, iż tak 
        było w istocie. Kobieta była do 
        rozpaczy przyprowadzona, mąż 
        zupełnie obojętny. Starałem się 
        zbliżyć ich, pojednać, lecz 
        pułkownik jako człowiek zepsuty 
        i podejrzliwy, wziął moje 
        opiekowanie się żoną za oznakę 
        porozumienia z nią. Wywiązywały 
        się stąd sceny, a że pułkownik 
        rad się był pozbyć żony, użył 
        pozorów tych, aby z nią zerwać. 
        Odebrano jej dzieci, biedna 
        kobieta, wpółoszalała, chora, 
        znalazła się osamotniona i 
        bliska obłąkania. Rodzina jej 
        słyszeć o niej nie chciała, opuścili 
        ją wszyscy, chwyciła się mnie 
        jako opiekuna, jako obrońcy. Nie 
        mogłem jej odepchnąć. Potwarz 
        znalazła w tym potwierdzenie 
        mojej intrygi i zdrady. 
        Pułkownikowa w tym stanie 
        zbolałym sama uroiła też sobie, 
        że się wyda za mnie i że ja 
        kochać ją muszę. Myśl ta 
        przyszła jej w kilka lat, razem 
        prawie z początkami manii, którą 
        wszyscy lekarze, oprócz mnie, 
        uznali i poświadczyli. Taki był 
        mój stosunek z pułkownikową, 
        wiele trosk za trochę 
        współczucia i litości. Z każdym 
        rokiem ta id~ee fixe wydania się 
        za mnie zwiększała się, rosła, 
        stawała gwałtowniejszą, unikałem 
        jej, robiła mi sceny, 
        kompromitowała mnie i siebie. 
        Nie miałem spokoju, lecz 
        wytrwałem do końca, nie śmiejąc 
        obejściem się surowszym 
        zwiększyć jej choroby. Ktoś jej 






        doniósł usłużnie o tym, że ja 
        się żenię, zrobiła mi scenę 
        okrutną w obliczu całego miasta, 
        tak że w końcu musiałem, widząc 
        ją w furii, wezwać pomocy innych 
        lekarzy. Odwieziono ją do domu, 
        gdzie symptomata obłąkania i 
        szału zwiększyły się jeszcze do 
        tego stopnia, żeśMy musieli użyć 
        najsilniejszych środków, aby je 
        uśmierzyć. Było nas trzech 
        lekarzy przy niej. Siedziałem do 
        rana, pułkownikowa umarła, dziś 
        w mieście powiedzą wam, że ja ją 
        otrułem. 
          - Tak - kończył spokojnie dr 
        Varius - jest to losem ludzi 
        idących śmiało swoją drogą, że 
        muszą i robaki deptać, i ślimaki 
        potrącać, i węże gnieść, i od 
        wężów być kąsanymi. To moja 
        historia w skróceniu, treść jej 
        raczej. Chciałem wam ją 
        opowiedzieć sam, abyście się 
        państwo nie przerazili, słysząc 
        ją z ust obcych. Cóż pani na to? 
        - spytał Varius. 
          Ludwika siedziała 
        wyprostowana, blada, milcząca, 
        Mieczysław nie tracił słowa 
        jednego, znać było, że go Varius 
        przekonał, że dla niego się 
        oczyścił, że mu uwierzył 
        zupełnie. Szlachetne charaktery 
        zawsze rychlej wierzą dobremu 
        niż złemu, poświęceniu prędzej 
        niż podłości. W milczeniu Micio 
        podał mu rękę. Lusia uśmiechnęła 
        się wymuszonym śmiechem. Od 
        dwóch dni była jakby skostniałą, 
        bez uczucia, świadkiem życia, a 
        nie żywą istotą - zamarło w niej 
        wszystko. Poruszała się i 
        mówiła, często nie rozumiejąc 
        dobrze, o co ją pytano. 
        Mieczysław po kilkakroć musiał 
        jej powtarzać jedno, nim zyskał 
        przytomną odpowiedź. Był to stan 
        odrętwienia, w którym tylko wola 
        silna pozostała, poruszając 
        istotą jakby nie należącą do 
        świata. Zostawszy sama, szła się 
        modlić albo stawała w oknie, 
        zapatrzyła się na dachy domów, 
        na szare niebo, na ściany 






        kamienic i nie widząc nic, 
        nieporuszona godzinami, 
        skamieniała tak, czekała, aż ją 
        szelest jakiś obudzi. 
          Taką była w ciągu opowiadania 
        dra Variusa, zdając się nie 
        rozumieć nawet tego, co prawił, 
        i nie wiedzieć, o kim to mówił. 
        Gdy skończył, uśmiechnęła się. 
        Spojrzał na nią, nie okazała 
        najmniejszego wzruszenia. Ręka, 
        którą mu podał Micio, uśmiech 
        Lusi uspokoiły go znać zupełnie 
        - przemówił coś jeszcze z 
        goryczą o ludziach i zaklął 
        brata i siostrę, aby ślub został 
        przyśpieszony. Nie mówiono nic 
        przeciwko temu. Lusia na 
        wszystko odpowiadała: - Dobrze! 
          Mieczysława to jedno trwożyło, 
        że ją widział zmienioną, 
        przypominał sobie, że taką była 
        często przy cioci Babińskiej, i 
        to go pocieszało tylko, że stan 
        ten był przechodni, że mogła w 
        istocie być onieśmieloną, jak 
        każda młoda osoba w progu nowego 
        losu. Uściskał ją czule po 
        wyjściu doktora, który ślub 
        chciał mieć za indultem w 
        przyszłym już tygodniu, bez 
        świadków, przy zamkniętych 
        drzwiach, w ustronnym kościele, 
        na co się zgadzano. 
          - Lusiu - rzekł całując ją w 
        czoło - wiesz, kto przyjechał? 
        to cię może rozerwie. Jest 
        Adolfina. 
          W pierwszej chwili Ludwika tak 
        była pogrążoną w myślach, że 
        zdawała nie przypominać sobie, 
        kto była Adolfina, potem 
        spojrzała na Micia i odezwała 
        się: 
          - Z mężem? 
          - Tak, z mężem. 
          - Widziałeś go? 
          - Nie - dodał Mieczysław - ja 
        mam bardzo wiele do czynienia, 
        ale ty, dziecko moje, pojedziesz 
        może się z nią zobaczyć u pani 
        Serafiny. 
          Lusia potrząsnęła głową. 
          - Jak każesz? 
          - Życzysz sobie? 






          - Nie wiem, jestem zmęczona! 
        taka zmęczona, tak mnie wszystko 
        męczy... 
          - Ale to cię rozerwie. 
          - Sądzisz? chcesz? - spytała 
        znowu. 
          - Ja ciebie się pytam. 
          - Ja nic teraz nie wiem - 
        posępnie rzekła Ludwika padając 
        na krzesło. 
          Mieczysław, strwożony nieco, 
        już jako lekarz musiał radzić 
        rozrywkę. 
          - Trzeba, żebyś jechała - 
        odezwał się. 
          - A ty? 
          - Ja... mam robotę, zostanę! - 
        odpowiedział spuszczając oczy. - 
        Jedź, jedź. 
          Ludwika posłuszna poszła po 
        kapelusz i chustkę, pożegnała 
        brata milcząc, zawołała 
        Orchowską i znikła. 
        
          U pani Serafiny czekano na 
        nich, gospodyni była trochę 
        zdziwiona, widząc wchodzącą 
        Lusię samą tylko. 
          - No... a doktor? 
          - Został dla bardzo pilnej 
        roboty. 
          Serafina ruszyła ramionami 
        zniecierpliwiona nieco, Adolfina 
        pobladła, ale pobiegła uściskać 
        Ludwikę. W tym uścisku 
        przyjaciółki lat dziecinnych - o 
        cudo - Lusia jakby kwiat 
        zwiędły, który rosa odwilży, 
        odżyła nieco, wytrysł rumieniec, 
        zjawił się uśmiech, oczy 
        patrzyły wzrokiem, który widzi. 
        Rozpłakała się ściskając 
        Adolfinę, spojrzała jej w twarz 
        żółtą i zbledniałą.
          O kilka kroków siedział pan 
        Dramiński, mąż, którego zaraz 
        zaprezentowała Lusi, poczciwa 
        postać człowieka, który 
        swobodnie urósł do rozmiarów 
        normalnych, rozwinął się, jak 
        Bóg przykazał, utył, kwitł i był 
        dla wszystkich dobry, jak dla 
        niego doskonałym było życie. Na 
        twarzy tej pulchnej, nieco 
        rozlanej, nic nie mówiącej widać 






        tylko było zadowolenie 
        wegetacji, której się dobrze 
        powodzi i która o reszcie świata 
        nic wiedzieć nie chce, będąc 
        przekonaną, iż całemu tak być 
        musi, jak jej. Stworzenie było 
        widocznie dobre, ale tylko 
        stworzenie - tej iskry, co z 
        istoty ziemskiej czyni hybryda 
        zrodzonego z ziemi i nieba, nie 
        znalazłeś śladu w panu 
        Dramińskim. Śmiał się zadowolony 
        z siebie i z tego, co go 
        otaczało, jakby nie widział nic 
        a nic. 
          W uścisku przypominającym im 
        lata dziecięcych przechadzek 
        dwie przyjaciółki odbiegły od 
        Serafiny i Dramińskiego. Same 
        nie wiedziały, jak znalazły się w 
        gabinecie gospodyni domu i padły 
        na kanapkę płacząc obie, całując 
        się po rękach, ciesząc a patrząc 
        sobie w oczy. 
          - Lusiu droga! 
          - Dolciu kochana! 
          - Powiedz mi, jak ci jest! 
          - Tyś szczęśliwa? 
          Obie zamilkły. Adolfina 
        pociągnęła ją do okna. 
          - Niech ci się przypatrzę, jak 
        wyglądasz, biedne dziecko, 
        zmizerniałaś, pobladłaś, a ja! 
        patrz... do czegom ja podobna, 
        do niedojrzałej cytryny, 
        nieprawdaż? Taka jestem 
        nieszczęśliwa! - Uśmiechnęła się 
        gorzko i poprawiła natychmiast. 
        - Bluźnię, Dramiński jest 
        najpoczciwszym w świecie mężem. 
        Pan Bóg nawet na to go stworzył, 
        aby nim był, ślepym, głuchym, 
        ciężkim, pełnym zaufania i 
        niewyczerpanej cierpliwości. Ale 
        cóż się z wami dzieje, moja 
        droga - dodała żywo - co z 
        Mieczysławem?  Jakże? Do tej 
        pory nie oświadczył się tej 
        dobrej Serafinie, która 
        przysięgam, że go kocha, i którą 
        on kochać musi. 
          - A! ja nic nie rozumiem, nie 
        wiem - szepnęła Lusia. - Oboje 
        smutni, czuli i zawsze dla 
        siebie jedni. Z tego chyba nic 






        nie będzie. Po wyjeździe z Wilna 
        wiesz, jak Micio strasznie 
        chorował, o mało nie umarł. 
          - Wszystko się zmienia, droga 
        moja - poczęła Adolfina - a 
        zawsze coraz na gorsze. To, 
        zdaje się, prawidło życia... 
        jasne poranki, chmurne dni, 
        burzliwe wieczory, noc głucha i 
        ciemna. Ty, ja, Serafina, on, 
        wszyscy, tylko mój poczciwy 
        Dramiński, o! ten ma ten 
        przymiot, że się nie zmienia, 
        burza go opłucze, susza go 
        przypali, wiatry go owieją, 
        zawsze ten sam dobry, 
        nieskończenie dobry człowiek. 
          - Więc jesteś szczęśliwą? 
          - Ja? okrutnie! straszliwie! - 
        rozśmiała się dziko Adolfina. - 
        Ale mów, ty idziesz za mąż za 
        starca, prawda? czy przynajmniej 
        taki dobry, jak mój Dramiński? 
          - O! ja nie wiem... 
          Umilkły, obie łzy miały ciągle 
        w oczach, Adolfina zmieniła ton 
        i zaczęła zniżając głos: 
          - Na coż mam w piersi dławić 
        się pytaniem, którego wymówić 
        nie mogę? Mów mi o Mieczysławie, 
        wiesz, to był mój ideał... ja go 
        tak kochałam, ja go tak kocham 
        jeszcze i powiedz mi, a on żeni 
        się z Serafiną, nieprawdaż? 
        Kocha się? 
          - Mówiłam ci, że ich zrozumieć 
        nie mogę. Mieczysława nade 
        wszystko. Są dni, że tak jest 
        czułym, a potem znowu tak 
        zimnym, a zawsze tak dla niej 
        pełen poszanowania, nie, ja nic 
        nie rozumiem! 
          - Mój Boże, więc on jej może nie 
        kocha? - przerwała Adolfina. 
          - Zaczynam wątpić, czy 
        kiedykolwiek był choć cień tego 
        uczucia. 
          - A z jej strony? 
          - Bóg wie... tam, zdaje się, 
        biło serce, biło, biło, aż 
        straciło siłę, straciwszy 
        nadzieję. 
          - A! to źle! to źle! - 
        przerwała Adolfina - ona go 
        kocha, on może być z nią 






        szczęśliwy, myśmy powinny ich 
        pożenić. 
          - Zlituj się, ale ona bogata, 
        a on... 
          - On ma w sercu miliony! - 
        zawołała Adolfina - on... 
          Zakryła oczy rękoma i rzuciła 
        się na piersi przyjaciółki. 
        Potem nagle wstała, pochwyciła 
        ją za rękę i poprowadziła do 
        salonu. 
          - Mój mąż już się niepokoi! 
        chodźmy... posądzi mnie, żem 
        zemdlała, i przyleci ze szklanką 
        wody... 
        
          Około godziny czwartej po 
        południu, chociaż daleko jeszcze 
        było do słońca zachodu, chmury 
        tak oblekły niebo i deszcz tak 
        gęsty padać zaczął, iż w ulicach 
        mrok był jak przed nocą. 
        Opustoszały też i rzadko tylko 
        śpiesząca dorożka z obmokłym 
        woźnicą lub powóz z parującymi 
        końmi przesuwał się po bruku, 
        rzadki przechodzień pod 
        parasolem albo narzuconą opończą 
        szukał przejścia suchszego, 
        cisnąć się pod domy. Deszcz, 
        zabierając się na długo, lał 
        strumieniami prostopadłymi, 
        gęsty, równy, spokojny, niebo 
        nabrało tej jednostajnej barwy 
        ołowianej, którą się okrywa 
        przed słotą. Smutno było wśród 
        tej ulewy. Przed kościołem Św. 
        Jana stało wszakże kilka 
        paradnych powozów z rezygnacją 
        konieczności, a z przeciwległych 
        okien poglądali na nie 
        mieszkańcy, czyniąc domysły, co 
        to być mogło, jeśli nie ślub. 
        Ubolewano nad tym nieszczęśliwym 
        weselem, które z powozów 
        miarkując, musiało łączyć osoby 
        wyższego świata, bo dwie karety 
        i poczwórny kocz widać było 
        oprócz dorożek. Kościół 
        zamknięty nic wewnątrz widzieć 
        nie dozwalał, nikt by też w taki 
        deszcz nie zaciekawił się tam 
        zaglądać. Powozy stały już od 
        pół godziny, gdy z ulicy wypadł 
        młody mężczyzna w jednym 






        surducie, bez parasola, nie 
        zdający się czuć ani zważać na 
        słotę. Zbliżył się do drzwi 
        kościelnych, spróbował je 
        otworzyć na próżno i pobiegł 
        szybko szukać innego wnijścia. 
        Było ich w istocie kilka 
        pomniejszych, lecz wszystkie 
        zamknięte. Woźnice na ulewie 
        mieli przynajmniej tę pociechę, 
        że się z biednego dobijającego 
        naśmieli, o czym on wcale nie 
        zdawał się wiedzieć. Przyparty 
        do drzwi kościelnych, 
        nasłuchiwał, co się we wnętrzu 
        działo. Poważne dźwięki organu 
        rozlegały się aż w ulicy. Była 
        to ta pieśń wzywająca Ducha 
        Świętego, która towarzyszy 
        obrzędowi ślubnemu. Nagle 
        ucichło jak w grobie i cisza 
        trwała długo nie przerwana 
        niczym, uroczysta, tajemnicza, 
        prawie straszna... To milczenie 
        wieki dlań trwało, on 
        przynajmniej przeżył i 
        przecierpiał w nim wieki 
        nieprzeczekane, długie, gdy 
        nagle zabrzmiała znowu, lecz 
        inna pieśń - tryumfalna, wesoła, 
        jakby marsz na pole boju z 
        życiem wiodący. Pierwsza była 
        błaganiem pokornym, druga głosem 
        zwycięstwa, poprzedzającym ucztę. 
          Stojący pod drzwiami drgnął, 
        rzucił się, załamał ręce, a 
        woźnice na kozłach siedzący 
        śmiać się zaczęli na głos z tego 
        szaleńca. Śmiech wreszcie tak 
        był donośny, że i jego 
        rozbudził, obejrzał się 
        osłupiałymi oczyma, na których 
        stały krople deszczu czy łzy, 
        któż to odgadnie? W tej samej 
        chwili  drzwi otworzyły się we 
        wnętrze i oparty o nie padł 
        głową na marmurową posadzkę. 
        Stało się to właśnie w chwili, 
        gdy pan młody z panią młodą 
        mieli pierwsi próg przestąpić. 
        Szaleniec położył im się biedny 
        na tym życia progu, a co 
        gorzej, rozbił tak głowę, iż 
        krew bryznęła na białą suknię 
        młodej pani. Krzyk się dał 






        słyszeć z kościoła, śmiech od 
        powozów. Mężczyzna już niemłody, 
        który prowadził poślubioną bladą 
        a smutną niewiastę, z lekka 
        wysunął rękę, oddając ją blisko 
        stojącemu mężczyźnie, i szepnął: 
          - Prawdziwe doktorskie 
        szczęście, ot i pacjent gotowy. 
          Schylił się z zimną krwią, 
        podniósł głowę omdlałego, dobył 
        chustkę białą i począł ranę 
        opatrywać, chcąc ją związać. 
        Krew z rozciętej skroni płynęła 
        obficie, rana była szeroka i 
        bolesna. Widok ten prawie o 
        zemdlenie przyprawił młodą 
        panią, lecz siłą jakąś, której 
        może dodał jej stojący przy niej 
        mężczyzna, potrafiła się 
        utrzymać przytomną. Stała tylko 
        jak mur blada, jak liść drżąca. 
          Stary ów, który podniósł 
        rannego, bardzo się nim pilnie 
        zajmował. Zręcznie wargi rany 
        ścisnął i chustką skronie 
        przewiązał. 
          - Bądź co bądź - rzekł - 
        trzeba go w powóz zabrać i 
        zawieźć do nas, to się opatrzy, 
        zalepi i do tygodnia zagoi... 
          Ranny ocucił się z omdlenia, 
        poglądał osowiałym wzrokiem i 
        może by był powtórnie zemdlał, 
        gdyby w tej chwili, oddawszy 
        żonę staremu doktorowi, młody 
        mężczyzna, który ją 
        podtrzymywał, nie pochwycił go i 
        nie uniósł prawie na ręku do 
        nadjeżdżającej dorożki. 
          - Zawieź go do nas - rzekł 
        stary. 
          - Do domu - słabym głosem 
        odezwał się ranny. 
          Był nim nie kto inny, tylko 
        biedny Martynian, który za późno 
        dowiedział się o ślubie Ludwiki, 
        poleciał jak szalony napoić się 
        widokiem tym i tak 
        nieszczęśliwie przypłacił 
        nieprzytomność swoję. Wiózł go 
        do domu Mieczysław. 
          Doktor Varius z najzimniejszą 
        krwią, chociaż go poznał, chciał 
        wziąć do swojego domu, lecz 
        chory zaprotestował i wybłagał 






        na Mieczysławie, aby z nim 
        jechał do jego mieszkania.
          Wypadek ten jakby 
        nieszczęśliwa wróżba jakaś 
        zrobiła na wszystkich świadkach 
        najsmutniejsze, bolesne 
        wrażenie. Lusia słabła, 
        spoglądając na białą suknię 
        zbroczoną krwią tego, który ją 
        kochał tak nieprzezwyciężoną 
        miłością. Adolfina płakała, 
        Serafina stała niema i drżąca, 
        Orchowska trzęsła się ze strachu 
        prawie obłąkana. Mężczyźni 
        udawali może większą obojętność, 
        ale nawet Dramiński usta 
        zagryzał i głową kręcił. Jeden 
        dr Varius uśmiechał się, 
        starając obrócić to w żart 
        prawie, co mu się nie udawało. 
        Powozy szybkim kłusem zwróciły 
        się wszystkie ku mieszkaniu 
        profesora, który gości miał 
        przyjmować. Oprócz przytomnych w 
        kościele było zaproszonych 
        dostojniejszych kolegów z żonami 
        kilku i parę osób wyższego 
        świata, mających obowiązki dla 
        doktora. 
          Domu dra Variusa poznać nie 
        było można, tak został 
        wyświeżony. Od drzwi samych 
        wazony kwiatów i drzew stroiły 
        wschody aż na górę wysłane 
        kobiercami, przybrane w 
        zwierciadła. Służba w wielkiej 
        liberii szeregiem rozstawiona, 
        kandelabry pełne światła 
        zapalonego za wcześnie, na 
        ostatek muzyka skryta za 
        klombami przyjęła wchodzących 
        gości. 
          W progu pierwszego pokoju, na 
        stoliku pokrytym makatą, w 
        srebrnym półmisku był chleb, sól 
        i cukier wedle dawnego obyczaju, 
        tylko podać go nie było komu. 
          Ciemny a poważny aż do smutku 
        wielki salon profesora całkiem 
        został teraz odświeżony i 
        poweselał w pasach i złocie. 
        Przybory wszystkie były 
        wspaniałe i wielkiego dowodzące 
        smaku, nigdzie przesady i 
        pstrocizny... 






          - Pani tu jesteś gospodynią 
        wszechwładną - odezwał się 
        doktór do żony - lecz ażeby ten 
        dzień nie truło jej przykre 
        wspomnienie tego nieszczęśliwego 
        wypadku, któremu nierozsądny 
        zakrystian winien, bo któż tak 
        drzwi otwiera?... racz pani może 
        zmienić suknię, aby jej ta plama 
        nie raziła. 
          To mówiąc, Varius wprowadził 
        posłuszną żonę przez szereg 
        pokojów do jej osobnej sypialni 
        i gotowalni. Czekały tu dwie 
        służące, doktór szepnął im coś, 
        a sam wyszedł prędko. Lusia 
        padła na maleńką kanapkę stojącą 
        tuż przy drzwiach, a sługi 
        otworzyły ogromne szafy gdańskie 
        pełne sukien i strojów, pytając 
        o rozkazy? 
          - A! co chcecie! - 
        odpowiedziała Lusia.
          Znaleziono suknię białą 
        atłasową z koronkami, lecz i 
        woal był pobryzgany krwią, i 
        trzewiki w niej zmaczane, trzeba 
        było przemienić wszystko. Gotowe 
        rzeczy jakby zrobione na miarę, 
        bo zapewne też musiały być w ten 
        sposób przygotowane, nie 
        potrzebowały najmniejszej 
        poprawki. Gdy suknię zrzuciła 
        skrwawioną i spojrzała na nią 
        Lusia, łza się jej zakręciła w 
        oku, zwróciła się ku jednej z 
        nieznajomych jej sług, której 
        twarz zdawała się litościwszą. 
          - Moja panienko... proszę tę 
        suknię... to wszystko schować, 
        tak jak zdjęłam... nie prać, nie 
        wyrzucać. Ja proszę bardzo...
          Panna na znak posłuszeństwa 
        skinęła głową. 
          W tej chwili Adolfina z 
        Serafiną zaczęły się do drzwi 
        dobijać, a znalazłszy Lusię 
        ubraną, powitały ją cichym 
        okrzykiem. 
          - Jakże się to tu cudownie 
        wszystko znalazło? Pałac 
        zaczarowany! - zawołała Adolfina. 
        - Trzeba przyznać, że ten Varius 
        ma i wiele smaku, i o wszystkim 
        pamięta. A co za monarchiczny 






        występ! O! nie dziwuję mu się, 
        na tak kosztowną perłę musiał 
        złotą sprawić oprawą... 
          Ludwika szła nie słysząc i jak 
        nieprzytomna, w oczach jeszcze 
        miała głowę skrwawioną 
        Martyniana i swoją suknię ślubną 
        krwią jego zbryzganą! Gdy po 
        chwili ukazał się Mieczysław 
        powracający z wycieczki, Lusia 
        przywołała go błagającym 
        wzrokiem. 
          - NIc mu nie będzie - rzekł 
        cicho - zostawiłem przy nim 
        dobrego chłopaka, a jutro 
        Paczoski przyjedzie... któż wie? 
        może matka... Nie ma 
        najmniejszego niebezpieczeństwa 
        ani cienia. 
          - Przyznaj pan - szepnęła 
        Adolfina - że to coś tak 
        niezwyczajnego... nawet mój 
        poczciwy Dramiński mało nie 
        zemdlał, a on jak żyje, zdaje mi 
        się, nie miał mdłości prócz od 
        pierwszego cygara. 
          Prześlicznie, ale smutno tego 
        wieczora wyglądała Serafina. 
        Chciała być piękną, pragnęła być 
        młodą, stała się zachwycającą. 
        Nawet ze smutkiem było jej do 
        twarzy. Ubrana w aksamity i 
        koronki z kilku niedostrzeżonymi 
        tu i ówdzie, jak krople rosy 
        rzuconymi brylantami we włosach, 
        których sploty obfite okrywały 
        jej piękną głowę, majestatyczna, 
        poważna, przypominała, jak 
        mówiła Adolfina, Marią Stuart. 
          Zwabiła ona po chwili 
        Mieczysława do siebie i przeszła 
        z nim parę razy po salonie, 
        ścigana oczyma zazdrosnymi 
        Adolfiny. 
          - Ma ch~ere! (fr. moja droga) 
        - szepnął do niej Dramiński - 
        jak im razem do twarzy, para 
        dobrana, oni się pobiorą? hę? 
        jak ci się zdaje? 
          - Tak, pewnie - odpowiedziała 
        żona z dziwnym uśmiechem - 
        pobiorą się i będą... będą, jak 
        my, szczęśliwi. 
          Dramiński aż w rękę ją 
        pocałował. 






          W oczach Serafiny tego 
        wieczora tlał wyraz rozpaczliwej 
        jakiejś odwagi, zdawało  się, że 
        powzięła postanowienie, że padł 
        dla niej przez nią samą napisany 
        wyrok jakiś, który miała spełnić 
        niechybnie. 
          - Pan się wybierasz w podróż? 
        - spytała Mieczysława chodząc z 
        nim po salonie. 
          - Tak, pani, za dni kilka. 
          - Bez żalu... po nas? 
          - A! pani... z wielką 
        tęsknotą. 
          - Doprawdy? za kimże? 
          - Za wszystkimi sercu drogimi. 
          - A któż jego sercu drogi? 
          Mieczysław spojrzał na nią, 
        paliła go wzrokiem, od którego 
        spuścił oczy. 
          Wchodzili na próg drugiego 
        pokoju. Serafina ujęła go za 
        rękę. 
          - Panie Mieczysławie... ja 
        chcę, ja muszę z panem mówić 
        długo a prędko... 
          - Kiedy? 
          - Gdyby dziś, ale nie tu. 
          Zdziwiony mocno młody doktór 
        skłonił głowę na znak 
        posłuszeństwa. 
          - Pan stąd pojedziesz, ze mną, 
        do mnie... nawet gdyby godzina 
        była spóźniona, ja z panem dziś 
        mówić muszę... 
          Głos jej drżał, patrzyła mu w 
        oczy. 
          W pokoju byli sami, za nimi 
        tylko gonił pałający wzrok 
        Adolfiny. 
          - Pani droga - rzekł osłabłym 
        głosem Mieczysław - mówmy tu... 
        zaraz... ja jestem na jej 
        rozkazy... 
          Serafina chwyciła jego rękę z 
        jakimś prawie obłąkaniem.
          - Mieczysławie - zawołała - 
        przywiodłeś mnie do tego, że ja 
        ci się sama oświadczyć muszę, 
        choćbym odrzuconą być miała... 
        Chcesz ręki mojej? 
          Drżała w jego dłoni. Co się z 
        nim stało? co pomyślał... jakie 
        uczucie miotało sercem? któż to 
        odgadnie... Ale ujął rękę podaną 






        i poniósł ją, ściskając, do ust 
        w milczeniu. 
          - Aż do śmierci - szepnął 
        cicho - byłaś mi siostrą, 
        opiekunką, aniołem stróżem, 
        matką sierot... bądź panią 
        moją... 
          Muzyka, która w tej chwili 
        słyszeć się dała, nie dozwoliła 
        w drugim pokoju pochwycić 
        okrzyku, który wydały usta 
        Serafiny... spuściła głowę na 
        piersi Mieczysława i powtórzyła:
          - Aż do śmierci jam twoja! 
          Nawet na myśl jej nie 
        przyszło, że ktoś mógł widzieć 
        ten ruch, ten uścisk, to 
        zbliżenie ich dwojga, cóż ją 
        obchodziło, choćby patrzył świat 
        cały? Nie dostrzegł też nikt, 
        nawet Adolfina, której serce 
        biło pod suknią przeczuciem dla 
        niej niezrozumiałym, nikt prócz 
        Lusi. Jej oko padło w zdradliwe 
        zwierciadło i ujrzała w nim ten 
        obraz... zadrżała, pobladła, jak 
        cień wysunęła się ku nim, a w 
        chwili gdy Serafina się 
        podnosiła, usłyszała schylającą 
        się ku sobie siostrę i cichy 
        głos:
          - Bądźcie szczęśliwi? ach? 
        bądźcie szczęśliwi... 
          Wszyscy troje razem weszli na 
        powrót do sali napełniającej się 
        gośćmi. Coś było w twarzy 
        Mieczysława, w obejściu się 
        Serafiny z nim, co ich 
        natychmiast zdradzić musiało. 
        Adolfina popatrzyła, uśmiechnęła 
        się i przechadzając trafiła do 
        Mieczysława, który na chwilę się 
        oddalił od siostry. 
          - To będzie pamiętny dzień dla 
        nas wszystkich - rzekła - 
        dziwnie jesteśmy szczęśliwi, 
        nieprawdaż? Lusia, ja, a dla 
        dopełnienia, zdaje mi się, że 
        nam pan przybędziesz? Kiedy?
          Mieczysław zdziwiony nie umiał 
        odpowiedzieć. 
          - Nie zapieraj się pan... jam 
        tu czuła, tu! - rzekła wskazując 
        na serce. - Śliczny, cudowny 
        świat, jak się to zawsze na nim 






        składa wybornie, aby człowieka 
        nie popsuć, żeby potem nazbyt go 
        nie żałować... ale to się do 
        pana nie stosuje, pan będziesz 
        szczęśliwy. 
          Truła mu tę chwilę - milczał. 
          - To nie przeszkadza - dodała 
        zrywając nielitościwie liście z 
        wazonów - żeby starzy 
        przyjaciele byli zawsze 
        przyjaciołmi starymi, tego nie 
        może zabronić ani pan Dramiński, 
        ani Serafina. Dusze idą z 
        duszami, a dłonie ciągną dłonie. 
        - Popatrzyła nań z uśmiechem 
        ironicznym. - Jestem bez serca i 
        bez miłosierdzia, ale dziś, dziś 
        mam prawo. Najlepsza 
        przyjaciółka moja odbiera mi 
        najlepszego przyjaciela.
          - Ten pani zostanie wiernym... 
          - Nie wiem. Ona dziś taka 
        piękna i tak kocha, a ja tak 
        straszna i tak dzisiaj zła 
        jestem. Ale dość - przerwała - 
        dość, bądź zdrów, stary druhu, 
        ja Dramińskiego zawiozę do domu, 
        bo się tu uduszę. 
          Zakręciła się i spojrzała. 
          - A! nie - szepnęła - mój 
        dobry Dramiński nie pójdzie bez 
        wieczerzy, gdzieżbym go miała 
        tak tyranizować. 
          I w tłumie nic już widać, nic 
        słychać nie było, tylko czasem 
        suchy uśmiech Adolfiny, 
        westchnienie połknięte Lusi, 
        oddech przyśpieszony Serafiny, 
        której oczy niespokojnie szukały 
        wszędzie i goniły Mieczysława. 
          Wieczerza była wspaniała, a że 
        męskie towarzystwo przemagało i 
        pod koniec stało się bardzo 
        wesołym, kobiety znikały jedne 
        po drugiej. Lusia uciekła do 
        swego pokoju i zamknęła się w 
        nim modlić, Adolfina, 
        porzuciwszy Dramińskiego, który 
        tego nie spostrzegł, wysunęła 
        się po cichu, Serafina w 
        ostatku, na próżno szukając 
        Mieczysława, odjechała sama, 
        zamyślona, lecz szczęśliwa. 
          Mieczysław zjawił się znowu na 
        sali, ale z tak dziwną, 






        zmienioną, przestraszoną twarzą, 
        tak roztargniony i chmurny, że 
        dr Varius musiał go winem 
        trzeźwić i poił, dopóki jeszcze 
        dziwniejszej, szatańskiej nie 
        wywołał wesołości. Musiał go 
        nawet położyć potem w swoim 
        gabinecie dla spoczynku, aby w 
        deszcz i po nocy do domu nie 
        wracał. 
          Pomimo tej ulewy, która trwała 
        do rana i przeciągnęła się na 
        dzień następny, Adolfina kazała 
        się pakować natychmiast i o 
        brzasku, z panem Dramińskim 
        drzemiącym, wyruszyła z powrotem 
        na wieś.
        
          Część druga
        
          W mgłach kolebki rozpoczęte, 
        kończące się w grobu mrokach 
        życie - ten dramat - 
        nieodgadniony - dobiega zenitu w 
        chwili, gdy z drugim połączone 
        życiem wiąże łańcuch, z którego 
        ma się nowy żywot odradzać, i 
        coraz inny, i zawsze jednaki. 
          Tu milknie zwykle poemat 
        młodości, zamykają się podwoje, 
        pieśń ucicha, powieść się kończy, 
        czworo ramion brzemię dźwiga - 
        rzeczywistość zastępuje 
        marzenia. Nowa królowa panować 
        chce za drzwiami zamkniętymi... 
        Ideał rozprysnął się o kamienie 
        naddrożne, nie ma śpiewać już o 
        czym, coś szepcze tylko nad 
        grobowcem młodości ten wyrok nie 
        przełamany: - W pocie czoła 
        chleb powszedni! Chleb dla 
        ciała, chleb dla duszy, dla 
        dzisiaj i dla jutra... 
          Lecz czy w istocie w tym dniu 
        wesela promieniste znika 
        zjawisko i oko ma się odwrócić 
        od niego? Nie! dramat i ideały 
        przeobleczone tylko stają się 
        niewidzialne, kroczą dalej. To 
        już nie pochód młodości, 
        zwycięski, ochoczy, śpiewny - 
        ale pielgrzymka żołnierzy, walka 
        i złość bojowników. Tamta część 
        życia szła w wieńcach 
        kwiecistych po złote runa, ta w 






        ciernistym wianku dobija się 
        jałmużny. Więc nie koniec serca 
        dziejom, ale nowym początek. 
        Ludzie ich tykać nie lubią - 
        liczyć po życia gościńcach 
        łachmanów odartych gałęźmi, 
        próżnych sakw rzuconych po 
        noclegach, zaschłych łez 
        wsiąkłych w piaski pustynne... 
        ale tu dopiero życia prolog się 
        uśmiecha wdzięcznie, tu tragedia 
        wyć poczyna, odpadły z ramion 
        skrzydła, po ziemi iść trzeba. 
               *       *       *
          Wczorajsze przebrzmiało wesele 
        - cisza. Muzyka wróciła schrypła 
        do domów, goście ponieśli ból 
        głowy, drzwi zaparte, misterium 
        przyszłości za nimi odgrywa się 
        nie dojrzane. Wciśnijmy się 
        przez szpary, rozedrzyjmy 
        zasłony. 
          Garstka ludzi wczorajszych 
        zbudziła się o dniu szarym, 
        jakby między wczora a dziś 
        przespała wiek cały. 
          Mieczysław znalazł się 
        zdziwiony nie w swoim pokoiku z 
        książkami i trupimi głowy, lecz 
        na paradnej sofie doktora, w 
        jakimś gabinecie ciemnym. 
        Przychodząc do życia, wzdrygnął 
        się, powiódł ręką po czole, 
        usta miał spalone, gorzej serce. 
        Pierwszy obraz, który mu stanął 
        przed oczyma, to była Adolfina z 
        zaciśniętymi usty i nabrzmiałymi 
        oczyma zawieszona na jego 
        ramionach w rozpaczliwym 
        pożegnaniu. Nigdy jej tak blisko 
        serca nie czuł, a w sercu takich 
        wyrzutów. Wiedział, że w tej 
        chwili uciekała od niego, 
        zostawiwszy po sobie straszną 
        pamiątkę słów i pierwszych a 
        ostatnich uścisków. Na progu 
        życia nowego, związany słowem, 
        nie należący do siebie, czuł się 
        wiarołomnym. Porwał się z tego 
        improwizowanego łoża i cały 
        dzień wczorajszy przypomniał mu 
        się ze swymi nieuniknionymi 
        następstwy. Swoboda, na którą 
        pracował, stracona, serce, które 
        koił, rozdarte, siostra, której 






        był opiekunem, oddana 
        człowiekowi bez miłości, 
        przyszłość - zagadkowa. Co miał 
        począć z sobą, nie wiedział. 
        Obowiązany był tylko dać 
        szczęście, którego nie miał, a 
        zaspokoić się tym, jakie mu 
        zostawiło przeznaczenie na 
        złotym, mistenie rzeźbionym 
        półmisku... 
          Zerwał się z posłania i 
        chodził długo, zląkł się potem 
        własnych kroków szmeru wśród tej 
        ciszy porannej, wyjrzał oknem, 
        deszcz lał strumieniami, jak 
        wczora, gęstą siatką 
        nieprzejrzaną, która zdawała się 
        chcieć trwać wieki. Z lekka 
        uchylił drzwi, wyszedł. Pusto 
        było wszędzie, wczorajszego 
        wieczora stały ruiny tylko, 
        nigdzie nawet człowieka, zbiegli 
        wszyscy. Drzwi były 
        poroztwierane... nikt go nie 
        wstrzymywał ani widział, płaszcz 
        znalazł zdeptany rzucony w 
        kącie, narzucił go na siebie i 
        ujrzał się w ulicy, bo kamienica 
        ani zamknięta stała otworem. 
          Dokąd iść? do domu? - tęsknić 
        po przeszłości twardej, a 
        słodkiej od dzisiaj... do niej? 
        - której od wczorajszego 
        wieczora zaczął się już lękać... 
        w świat?... czy powrócić na 
        posłanie i utopić troskę we 
        śnie. Wszystkie te myśli 
        przesuwały mu się z kolei, na 
        ostatek rozbita głowa 
        Martynianka, bladego, 
        nieszczęśliwego, który swoją 
        krwią oblał to wesele. 
        Mieczysław powiedział sobie, że 
        tam pójdzie. Na ulicach mało 
        jeszcze przesuwało się 
        zbudzonych, z dala poznał powóz 
        zamknięty Adolfiny, uciekającej 
        z sercem pękniętym i z goryczą 
        na ustach spalonych, cofnął się, 
        aby go nie spotkać, boby jej w 
        oczy spojrzeć nie śmiał, 
        winowajca. Tuż otwarta furtka w 
        bramie prowadziła do Martyniana, 
        w przyciemnionej sieni 
        rozespanych sług para szeptała 






        coś w kątku. Na wschodach nikogo, 
        drzwi i tu były otwarte. W 
        pierwszej izdebce na 
        zestawionych z sobą krzesełkach 
        i podesłanym płaszczu spał 
        Paczoski, jeszcze po podróżnemu 
        ubrany. Zbudził się i zerwał 
        przecierając oczy, a sobą 
        rozsunąwszy krzesła, na pół padł 
        z wielkim stukotem o ziemię. 
        Głos z drugiego pokoju począł go 
        wołać. Razem z Paczoskim weszli 
        do chorego, który leżał z 
        obwiązaną głową. W nogach 
        siedział felczer śpiący na 
        fotelu i przez sen mruczący coś 
        niewyraźnie. Martynian nie spał. 
        Zobaczywszy Mieczysława, 
        wyciągnął doń ręce obie nie 
        mówiąc nic. 
          - Lepiej ci dziś? 
          Potrząsnął głową. Paczoski 
        wtrącił zaraz: 
          - Ale jechać trzeba, jechać 
        musiemy. Cyrulika zabieramy, 
        choćby i doktora, jechać dziś 
        koniecznie. 
          - Lepiej, żebyście się 
        wstrzymali, aż rana nieco się 
        przygoi. 
          - Niepodobieństwo! Pani 
        Babińska chora, lekarze nie 
        robią żadnej nadziei, woła syna, 
        Martynian jechać powinien. 
          - Ciotka chora? 
          - Nie ma co ukrywać, dostała 
        gorączki jakiejś, już dziś 
        czternasty dzień, nie mogliśmy 
        Martyniana odszukać, aż dopiero 
        teraz. Nieustannie dopominała 
        się i upomina o niego, to jej 
        stan pogarsza. Martynian nie ma 
        tu co robić, ale trzebaż było 
        takiego wypadku! Jak on się tam 
        matce pokaże? Co my jej powiemy? 
          Paczoski ręce załamywał, 
        Martynian milczał ponury, dłoń 
        podał Mieczysławowi i nie 
        puszczał go od siebie. Po chwili 
        milczenia rzekł cicho: 
          - Stało się... stało się, ale 
        wy się mnie nie zaprzecie, ja 
        was kocham, ja was potrzebuję. 
        Ludwikę widzieć mi wolno, któż 
        mi tego może zabronić? z daleka! 






        A z tobą czasem o niej pomówić, 
        nieprawdaż? 
          - Bądź spokojny, bądź tylko 
        spokojny, dlaczegóż byśmy się 
        siebie wyrzekać mieli. 
          - Ja pojadę, matka ozdrowieje, 
        powrócę, bo ja tu muszę być 
        bliżej was. 
          Na te słowa - matka ozdrowieje 
        - Paczoski, którego Martynian 
        nie mógł widzieć, dał 
        Mieczysławowi znak przeczący. 
          Przestraszony nim, wyszedł 
        Mieczysław z pedagogiem do 
        drugiego pokoju. 
          - Pani Babińska niebezpiecznie 
        chora? - zapytał. 
          - Zdaje się, że my jej już nie 
        zastaniemy - szepnął ledwie 
        dosłyszalnym głosem Paczoski - 
        dlatego muszę napędzać 
        Martyniana. Doktór mówił, że nie 
        przebędzie kryzysu... osłabiona, 
        gryzie się, niepokoi, i to jej 
        chorobę zwiększa. 
          Wrócili po cichej rozmowie do 
        łóżka chorego, który dźwigał się 
        już, uskarżając na ból głowy. 
        Szczęściem od wczora żaden 
        symptom nie wskazywał, ażeby 
        mózg był wstrząśniętym, podróż 
        więc, choć trudna, możliwą 
        jeszcze była. Młody doktór 
        opatrzył ranę na nowo, kość nie 
        została nadwerężoną, skóra tylko 
        rozbita potrzebowała jeśli nie 
        zszycia, to umiejętnego 
        przywrócenia na miejsce, tak aby 
        blizna była jak najmniejsza. 
          Rozbudzony cyrulik uczynił 
        pocieszną uwagę, bo w każdy 
        dramat coś komicznego wnijść 
        musi, że panicz będzie się mógł 
        chwalić, jakby go na wojnie 
        cięto pałaszem albo w pojedynku. 
        Był to w istocie pojedynek z 
        losem, w którym Martynian został 
        pobity. 
          - Gdybyście sądzili - rzekł 
        Mieczysław - że ja jako lekarz w 
        drodze lub na miejscu przydać 
        się mogę, a zbyt przykrego na 
        ciotce przytomnością swoją nie 
        uczynię wrażenia, tobym wam 
        towarzyszył. Potrzebuję tylko 






        dwa słowa powiedzieć mojej 
        narzeczonej. 
          - Twojej narzeczonej? - 
        podchwycił Martynian wyrywając 
        głowę z rąk cyrulika. - Ty się 
        żenisz? 
          - Tak, z Serafiną. 
          Umilkli. Paczoski, który był 
        wielkim wielbicielem tej pani, 
        podniósł obie ręce do góry. 
          - Co za szczęśliwy człowiek! 
        co za szczęśliwy! 
          - A! jedź, jedź ze mną! błagam 
        cię, proszę - zawołał Martynian 
        - zdawać mi się będzie, widząc 
        ciebie, że ją widzę...
          Słów tych nie dosłyszał nikt 
        prócz Mieczysława, a że go stan 
        rany i głowy niepokoił, wstał 
        szybko, spoglądając na zegarek. 
        Była ósma rano. 
          - Pakujcie się do drogi - 
        rzekł - za godzinę wrócę, 
        jedziemy! 
          To mówiąc, wybiegł szybko. 
        Zbyt może było rano, aby dać 
        znać Serafinie, pojechał naprzód 
        do Orchowskiej, która już w 
        okularach siedziała w saloniku 
        nad książką i płakała po 
        panience swojej. Zobaczywszy 
        Micia, porwała go w drżące ręce, 
        zaczęła ściskać, słowa wymówić 
        nie mogąc. 
          - Kochana Orchosiu - rzekł 
        Mieczysław - zostaniesz na kilka 
        dni sama, ja muszę jechać do 
        Babina. Ciotka chora, Martynian 
        także niezdrów, wczoraj upadł i 
        potłukł się, ja go zawiozę. 
        Ciotka jest bardzo chora, może 
        im co pomogę. Jeżeli ci tu samej 
        zostać przykro, powiem 
        Serafinie, weźmie cię do siebie. 
        Moja Orchosiu - uścisnął ją - 
        pobłogosław i mnie, jak wczoraj 
        błogosławiłaś swej Lusi... ja 
        się też żenię. 
          Wielkimi oczyma spojrzała 
        stara załamując ręce. 
          - Ja już wiem, już wiem - 
        szepnęła trzęsąc głową - niech 
        ci Bóg błogosławi, moje dziecko. 
        A! oboje tak, oboje... 
          I nie kończąc płakać zaczęła.






          - Wola Boża - dodała - niech 
        imię Jego będzie błogosławione. 
        Jam to dawno przewidywała. Dobra 
        pani! bogata pani, a mnie żal 
        mojego Micia. 
          Trzęsła głową ciągle staruszka. 
          - Ta się sprzedała i tego mi 
        kupili! a! mój Boże, ratujże ich 
        oboje! 
          Potem przysiadła, bo jej nogi 
        drżały, i płakała znowu, a 
        płacząc się modliła. Prędko łzy 
        otarła. 
          - Już ja tu zostanę - rzekła  
        - lepiej mnie tu, ja tu u was 
        jak u siebie, poczekam, aż 
        powrócisz. A gdzie się potem 
        podzieję, to już ty myśl, jeśli 
        ja żyć będę. Mój Miciu, toż ty 
        mnie nie opuścisz, a na łasce u 
        ludzi, samej bez was, to śmierć! 
          - Moja Orchowska - przerwał 
        Mieczysław - ale jakżeś ty 
        pomyśleć mogła? 
          - O! nie, dziecko drogie, znam 
        serce twoje, tylko nie sądź, 
        żeby mnie paradne a puste pokoje 
        uszczęśliwiły. Ja na was patrzeć 
        chcę. Ubogi kątek, a z wami, 
        choćby w sieni, byle koło was. 
          Micio ją zapewnił, że nigdy od 
        siebie nie odpuści, i stara się 
        uspokoiła. Wielkim jednak 
        szczęściem wychowańca jakoś się 
        cieszyć nie umiała. 
          - Będziesz u tej pani na 
        łasce! Ja bym wolała, żebyś 
        sobie sam panem był, ale to już 
        mówić nie ma co, Bóg chciał, Bóg 
        dał, imię Jego błogosławione. 
        Idź, moje dziecko, niech ja się 
        wymodlę i wypłaczę, sercu będzie 
        lżej. 
          Z tęsknym uczuciem porzucił ją 
        Mieczysław i pojechał do 
        Serafiny. Służący oznajmił mu, 
        że niedawno wstała. Przeczuła 
        znać jego przybycie, bo go 
        spotkała w salonie, niespokojna 
        biegnąc na powitanie. Mieczysław 
        blady był i zmieszany.
          - Nie byłeś u mnie wczoraj! 
        Jam się spodziewała ciebie... 
        jam czekała. 
          - Nie mogłem... Lusia... nie 






        było podobna, Varius nie 
        puszczał. 
          - Gdzieżeś nocował? 
          - U Variusa. Od rana jestem na 
        nogach. Martynian jedzie. Matka 
        jego a ciotka nasza śmiertelnie 
        chora, ja z nim muszę. 
          - Jak to? dziś? - marszcząc 
        się krzyknęła Serafina - dziś! 
          - Natychmiast. Czynię cię 
        sędzią, czy nie powinienem? 
          - A! nie każ mi sądzić, a ja 
        ci powiem jedno, tyś powinien 
        mnie kochać! Każda chwila 
        stracona dla mnie okropna, 
        czekałam na nie tak długo, tyle 
        ich bezpowrotnie przetęsknionych 
        przepadło!
          Położyła mu ręce na ramionach. 
          - Jakże ty możesz odjechać ode 
        mnie, pierwszy dzień swobody i 
        szczęścia, spowiedzi dusz, 
        komunii serc, a ty jedziesz? 
          - Serafino... muszę. 
          Odtrąciła go z lekka od siebie 
        niby z gniewem. 
          - Gdybym mogła, gotowa bym 
        jechać z wami. A! to jakieś 
        umyślne losu zrządzenie, żeby mi 
        dziś, dziś ciebie odbierało. 
          - Ale ja jutro powrócę, nie 
        stacę godziny, chwili, wierz mi 
        - począł Mieczysław - czyżbym 
        nie opłacił najdrożej 
        pozostania z tobą, a sama 
        czujesz, że tam woła obowiązek. 
        Ciotka umiera, nie zastaniemy 
        już jej pewnie, lękam się 
        jeszcze o głowę Martyniana, o 
        niego. 
          - Jedź, jedź, nie mówię nic - 
        odezwała się Serafina - ale będę 
        płakała, dopóki nie powrócisz! 
        będę przeklinać. 
          - Przeklinaj tylko mnie... 
          - Nie... losy, to są losy 
        moje! poznaję ich rękę - dodała 
        Serafina. 
          - Ja powrócę natychmiast - 
        mówił Mieczysław. 
          - Nie powinien byś jechać. 
          - Powiedz więc, że zostać 
        winienem, zostanę. 
          - Nie - zawołała Serafina - to 
        by był pierwszy rozkaz kobiety, 






        która nie chce rozkazywać, chce 
        słuchać ciebie, i byłby 
        tyrański, i potem byś mi go w 
        sercu wyrzucał... a! nie, nie, 
        jedź, jedź... Tak jest, ty 
        musisz jechać nawet dla mnie, 
        powinieneś, jedź... 
          W takich urywanych słowach 
        prowadzili jeszcze rozmowę, gdy 
        Mieczysław wyrywać się począł. 
        Nie chciała go puszczać, 
        płakała, odepchnęła od siebie i 
        dogoniła go w progu szepcząc na 
        ucho: 
          - O którejkolwiek powrócisz 
        godzinie, prosto zajeżdżaj do 
        mnie, ja nie chcę stracić ani 
        chwili, pamiętaj. Ludziom dam 
        rozkaz. Czekam na ciebie. 
          Mieczysław zmieszany, 
        zawstydzony jakby i smutny, 
        wyrwał się i pośpieszył do 
        Martyniana. Konie pocztowe stały 
        gotowe, wyjechali do Babina. 
        
          Przez całą drogę jeden 
        Paczoski bawił towarzystwo, 
        poczuwając się do tego 
        obowiązku. Usta mu się nie 
        zamykały, wysilał się widocznie, 
        dopomagał sobie erudycją, 
        przytaczał wiersze, powtarzał 
        epigramata z mitologii greckiej, 
        przeplatał je epizodami z 
        "Władysławiady", autobiografią, 
        słowem, czym tylko mógł i co 
        miał w zapasie. Poczciwe 
        człeczysko było najmocniej 
        przekonane, że się wielce 
        przyczynia tym do rozproszenia 
        smutnych myśli i skrócenia 
        podróży. Jechać potrzeba było 
        około Zanokcic i Martynian 
        zażądał tu wstąpić, bo czuł się 
        znużonym, a ból głowy nie 
        ustawał. Późno w nocy powóz 
        stanął przed dworem, w którym 
        się jeszcze świeciło. Służący, 
        który wyszedł ze świecą 
        naprzeciw nich, zobaczywszy 
        Martyniana z głową zawiązaną 
        przestraszył się, oniemiał. 
        Zbliżył się potem ukradkiem do 
        Paczoskiego i odprowadził go na 
        stronę. 






          - Nasza pani dziś o południu 
        skończyła - szepnął po cichu. 
          Wprowadzono biednego chłopca 
        do pokojów. Mieczysław po 
        twarzy, przerażnej Paczoskiego 
        poznał już, że się to stało, co 
        mogło najgorszego stać. Nie 
        pytając nawet, namówił 
        Martyniana, aby się położył i 
        spoczął do rana, sam wyszedł się 
        dopiero dowiedzieć o szczegóły. 
        Pani Babińska nie przeżyła dnia 
        kryzys - wszelki ratunek możliwy 
        biedny mąż obmyślał, sprowadzono 
        kilku lekarzy, modlono się po 
        kościołach, przywieziono 
        pastuszka jakiegoś, który miał 
        sławę cudownych leków - nic nie 
        pomogło. Od śmierci żony 
        Babiński klęczał przy jej 
        zwłokach, od których go oderwać 
        nie było można. Nie było więc po 
        co jechać do Babina. Paczoski 
        tylko przesiadł się na bryczkę i 
        popędził tam, aby ojcu oznajmić 
        o przybyciu syna i jego wypadku. 
          Dzień już był, gdy powrócił 
        razem z Babińskim, zmienionym, 
        żółtym, z zarosłą brodą i na pół 
        nieprzytomnym. Poczciwe 
        człeczysko stracił był prawie 
        mowę, głową trząsł i płakał 
        łzami wielkimi. Jego twarz sama 
        starczyła za bolesną nowinę. Nie 
        wpuszczono go więc, aż 
        Mieczysław przygotował do niej. 
        Stary wszedł i wprost rzucił się 
        na syna ściskając go. 
          Nie mówił nic, ryczał tylko i 
        zanosił się z płaczu. 
          Potrzeba było godzin kilku, 
        aby się gwałtowny żal nieco 
        uśmierzył. Po południu stary 
        Burzym, dowiedziawszy się o 
        pobycie w Zanokcicach 
        Babińskiego, przybył doń z 
        kondolencją. Zdziwił się mocno, 
        zastawszy tu Mieczysława, do 
        którego podszedł z otwartymi 
        rękami, całując go ze starym 
        przywiązaniem, które dlań w 
        sercu zachował. 
          - O mój Boże! - zawołał - w 
        jakichże się smutnych spotykamy 
        okolicznościach. Tak bym pragnął 






        pomówić z tobą, nacieszyć się. 
        Zostaniesz na pogrzebie? 
          Mieczysław sam jeszcze nie 
        wiedział, co pocznie, lecz czuł 
        obowiązek oddania ostatniej 
        posługi ciotce, której byli 
        winni przytułek pierwszy w 
        sieroctwie. 
          - Pogrzeb - rzekł Burzym - nie 
        odbędzie się aż chyba pojutrze, 
        jutro do nas musicie przyjechać 
        koniecznie, czekam na was z 
        obiadem. 
          Nie było sposobu wymówienia 
        się ani chęci ku temu, 
        Mieczysław przyobiecał. Cały ten 
        dzień upłynął na pocieszaniu 
        daremnym Babińskiego, który jak 
        tylko płakać i jęczeć przestał, 
        dysponował pogrzebem i 
        najprzytomniej go obmyślał. 
        Wieczorem uparł się odjechać do 
        Babina, aby modlić się u zwłok 
        nieboszczki. Martynian miał 
        dopiero jechać nazajutrz. 
        Mieczysławowi dano konie do 
        Burzymów. 
          Około południa stanął tam. 
        Stary go w ganku już ściskał. 
          - Wystaw sobie - rzekł - a to 
        i Adolfina dziś rano tu 
        przyjechała, nic nie wiedząc o 
        śmierci tej biednej Babińskiej. 
        Bardzo ci będzie rada, bo to 
        stara dziecinna przyjaźń! 
          Mieczysław nieco się zmieszał, 
        pobladł, lecz nie było się 
        sposobu cofnąć. Może gdyby był 
        przewidział, że tu ją spotka 
        znowu - po wieczorze weselnym, 
        po rozstaniu, którego 
        wspomnienie krwią mu twarz 
        oblewało - byłby się wymówił i 
        uszedł. Teraz było za późno, 
        wchodząc do salonu, znalazł w 
        nim prezesowę i Adolfinę w 
        stroju podróżnym, ale dziwnie 
        spokojną jako i wcale jego 
        przybyciem nie zmieszaną. 
        Podeszła podając mu rękę, 
        patrząc śmiało w oczy, śledząc 
        tylko wrażenia, jakie to na nim 
        uczyni. Widoczne pomieszanie 
        Mieczysława wycisnęło z niej 
        uśmiech dziwny... On nierychło 






        mógł przyjść do siebie, ona była 
        spokojną. 
          - Nieprawdaż - rzekła patrząc 
        w oczy - żeśmy się 
        niespodziewali widzieć tak 
        rychło? Biedna Babińska, jakże 
        się jej zmarło? Kiedyż pan 
        wyjechałeś? 
          - Natychmiast rano i dziwię 
        się, że państwo mnie 
        uprzedziliście. 
          - Ja także tylko co 
        przyjechałam... męża wyprawiłam 
        spocząć do domu. - A cicho 
        dodała: - Jakżem rada, że 
        jeszcze raz widziemy się wprzód, 
        nim mi Serafina starego 
        przyjaciela odbierze. Nie lubię 
        Serafiny. 
          Odwróciła się nagle. 
          - Prezesostwo oboje przerwali 
        rozmowę opowiadaniem o cioci 
        Babińskiej, której choroba w 
        znacznej części spowodowaną była 
        niepokojem o syna i gniewem na 
        niego o nieposłuszeństwo. 
          Pierwszy raz w życiu 
        przytomność Adolfiny była dla 
        Mieczysława prawie ciężarem - 
        nie pojmował jej spokoju i 
        wesołości, czując się 
        upokorzonym i smutnym, ona 
        zdawała się triumfującą. 
          - Cóż pan teraz myślisz z 
        sobą? - zapytał go prezes przy 
        obiedzie. 
          - Jeszcze nic nie postanowiłem 
        - rzekł Micio - a w tej chwili 
        myślę tylko o biednym 
        Martynianie i o tym domu w 
        żałobie. 
          - Śmieliście się z 
        pieszczoszka - dodała Adolfina - 
        a ten przecie dzielnie kochać 
        umiał. Nigdym się po nim tej 
        energii uczucia nie spodziewała 
        i szanuję go teraz. Ręczę, że 
        zamążpójście Lusi nie ostudzi 
        go, pozostanie jej wiernym. 
          - Co też ty pleciesz - 
        przerwała prezesowa - niechby 
        sobie to raz z głowy wybił, a ją 
        i siebie trapić przestał. 
          Pani Dramińska spojrzała na 
        Micia. 






          - Kto kochał raz prawdziwie, 
        powinien do śmierci zachować to 
        uczucie, bo kocha się tylko raz, 
        choć bałamuci się człowiek sto 
        razy. Ja inaczej miłości nie 
        rozumiem. 
          Na tym drażliwa rozmowa się 
        skończyła. Adolfina była do 
        zbytku ożywioną i niepojętą dla 
        Mieczysława, który cierpiał 
        patrząc na nią i słuchając jej. 
        Wkrótce po obiedzie pod pozorem 
        zajęć pożegnał państwa Burzymów 
        i odjechał złamany tymi kilką 
        godzinami spędzonymi przy 
        Adolfinie. 
          Już miał wsiadać, gdy go 
        jeszcze dogoniła w ganku i 
        szepnęła mu cicho: 
          - Kto kocha, to na zawsze! 
          Odwróciła się i znikła. 
        Mieczysław pojąć jej nie mógł. Z 
        Zanokcic nazajutrz pojechali 
        wszyscy na eksportacją zwłok do 
        Nowego Babina. Tu Mieczysław po 
        bardzo długich latach spotkać 
        się znowu miał ze stryjem 
        Piotrem i z ciotką Łomicką. 
        Oboje oni rzadcy goście za życia 
        nieboszczki, a Łomicka w 
        nieustannych z nią sporach - nie 
        mogli odmówić przybycia na 
        pogrzeb, na który ich 
        zaproszono. Pan Piotr ze swą 
        podagrą, o kiju, zmartwiony był 
        śmiercią i skłopotany pogrzebem, 
        bo się obawiał nogi zaziębić, w 
        kościele stać, z głową odkrytą 
        iść, w powozie się trząść, nade 
        wszystko nie w porę zjeść i nie 
        tak, jak był nawykły. Dla ubogiej 
        a obarczonej familią pani 
        Łomickiej, która od lat kilku 
        owdowiawszy, sama na małym 
        kawałku ziemi gospodarowała, 
        często w domu doświadczając 
        niedostatku - wybrać się ze 
        trzema dorosłymi córkami, tak 
        aby sobie wstydu nie zrobić, 
        ciężkim też było zadaniem, bo i 
        czarne sukienki, i kapelusiki 
        znaleźć trzeba było, i powóz 
        stosowny, i okrycia dla ludzi. 
        Łomicka żyła w innym, 
        skromniejszym kółku, gdzie się 






        małym obchodzono, a tu, przed 
        tysiącem patrzących oczu, 
        należało wystąpić porządniej. 
        Pogrzeb to dla niej był w 
        istocie opłakany. Cieszyły się 
        może dziewczęta, że obok 
        majętniejszych familii 
        występować będą i ludzi zobaczą, 
        ale matka stękała, choć zmarłej 
        też Babińskiej nie mogła jeszcze 
        darować, że wcale dla niej 
        siostrą być nie chciała.
          - Niech jej Bóg winy przebaczy 
        - szeptała jadąc - ale dała mi 
        się za życia we znaki. Dwa lata 
        z okładem noga jej u mnie nie 
        postała, ostatnią razą 
        wyjeżdżając, jeszcze się z 
        powozu wychylała łając i kłócąc. 
        Dopiero Babińscy odpoczną, jak 
        jej nie stanie. 
          Pogrzeb odbył się bardzo 
        wspaniale, bo mąż niczego nie 
        żałował, aby go jak 
        najświetniejszym uczynić. 
        Sprowadzono dwa konwenty, 
        światła mnóstwo, karawan ogromny 
        sześć koni ciągnęło. Pomalowano 
        herby, kościół wybito kirem. 
        Sarkali szczególniej starzy, że 
        to zbytki niepotrzebne i zgubne, 
        bo im później zaraz inni zechcą 
        sprostać i żywi się porujnują 
        dla umarłych. Babiński to czynił 
        nie przez próżność, ale z serca, 
        dla kobiety, której rozum miał 
        we czci największej i 
        zawdzięczał, jak powiadał, że go 
        wyprowadziła na ludzi. Za trumną 
        szedł płacząc, aż go 
        podtrzymywać musiano, przy nim 
        syn, Mieczysław, stryj Piotr i 
        pani Łomicka ze trzema córkami. 
        Całe też zjechało się 
        sąsiedztwo, a wśród niego i pani 
        Dramińska, której Mieczysław 
        uniknął, skłoniwszy się tylko z 
        daleka. Stypę przygotowano w 
        miasteczku, ale Babiński stary i 
        syn być na niej nie mogli, 
        Mieczysław też chciał odjechać 
        zaraz, ale go prawie mu nie 
        znana Łomicka wstrzymała. 
          - To źle, panie doktorze - 
        odezwała się - że i wy nas znać 






        nie chcecie, przeciem rodzona 
        ciotka wasza, a że Bóg mnie 
        ubóstwem pokarał... 
          Nie dał jej Micio dokończyć, 
        protestując przeciw złej myśli. 
          - Ja tam - odezwała się zaraz 
        - na ten chleb żałobny nie 
        łakoma, pojadę do domu, ale bym 
        was rada poznać i dowiedzieć się 
        o siostrze waszej. 
          Do tej kupki przyłączył się 
        przez ciekawość i pan Piotr, 
        przypominając się synowcowi. 
          - A cóż, siostrę wydałeś, 
        słyszę, bogato? - spytał - ino 
        ludzie mówią, że i ty się też 
        żenisz dobrze? 
          - Jak to, żenisz się? - 
        pochwyciła Łomicka.
          Mieczysław zaprzeć się nie 
        mógł. 
          - Bogata pani, wdowa, 
        słyszałem o niej - dodał Piotr - 
        z hrabiowskiej familii, bardzo 
        acanu winszuję. Ot! sieroty, 
        sieroty, a lepsze partie 
        porobili niż tacy, co mieli i 
        opiekę, i rodziców! Pamiętajże, 
        panie Mieczysławie, familii się 
        nie wyrzekać, a stosunki utrzymać. 
          Z godzinę tak przegadano na 
        osobności, dopytując się o 
        wszystko. Mieczysław pożegnał 
        ich i wrócił do Babina, gdzie 
        Martyniana zastał zadumanego w 
        oknie, z głową rozbolałą, a 
        Babińskiego ze strudzenia 
        śpiącego w krześle i płaczącego 
        przez sen. Natychmiast chciał 
        powracać do miasta, ale go 
        Martynian zatrzymał do wieczora. 
          - Ja tu nie mam co robić - 
        rzekł mu chłopak po cichu - 
        ojciec mi tego nie wzbroni, jadę 
        tam, do was... tu bym nie wyżył. 
          - A cóż tam u nas robić 
        będziesz? - zapytał Mieczysław. 
          - Nie wiem, ale mi tam lżej. 
        Ojciec się nie sprzeciwi. 
          W istocie, wkrótce przebudzony 
        Babiński zwrócił się do 
        Mieczysława: 
          - Martynianek mi mówił, że 
        chce do miasta, niech jedzie. Co 
        on tu będzie robił. Ja za niego 






        ekonomować będę, to moja 
        rzecz... on do roli nie 
        stworzony. Babina, pókim żyw, 
        nie opuszczę, bo tu moja 
        kochasia mi jeszcze jest 
        przytomną, tu ją oglądam i 
        słyszę, tu mi ją wszystko 
        przypomina, a to moje szczęście 
        teraz stanowi. .nv
          Część druga (c.d.)
        
          O ile mógł, odradzał 
        Mieczysław kuzynowi pobyt w 
        mieście, namawiał go do podróży 
        i radził zwiedzić obce kraje. 
        Martynianek zmilczał, lecz od 
        zamiarów odwieść się nie dał. 
          Po tych kilku dniach tak 
        niezwyczajnego życia Mieczysław 
        pośpieszał z powrotem do W. 
        wiedząc, jak go tam 
        niecierpliwie oczekiwano, 
        niepokoił się też o siostrę, a 
        przyszłość własna była 
        przedmiotem rozmysłów, z którymi 
        nie umiał dobić się do 
        stanowczego końca. Małżeństwo z 
        Serafiną, wedle jego pojęć, nie 
        powinno było wcale zmienić 
        dalszych życia planów. Chciał 
        wyjechać dla wykształcenia za 
        granicę, potem dobijać się 
        katedry lub służyć nabytą nauką 
        ludziom i pracy być winnym 
        niezależność swoję. 
          Żyć łaską i majątkiem Serafiny 
        było dlań  nad wyraz przykrym. 
        Oddawał siebie, lecz chciał 
        stanąć na równi z tą, którą 
        zaślubiał, tworząc sobie byt 
        niezawisły. Nie przypuszczał, 
        ażeby inaczej być mogło. Z tymi 
        myślami dojechał do celu podróży 
        około południa i jak stał, w 
        odzieży codziennej, nie 
        przebierając się, stawił u 
        Serafiny. Radość była wielka, 
        czekała nań już dzień cały, 
        chodząc od okna do okna. Długie 
        samotne życie w sercu 
        stęsknionym tej kobiety obudziło 
        pragnienie nienasycone żywota we 
        dwoje, którego i za pierwszego 
        męża nie kosztowała. Tęskniła za 
        tym towarzyszem, niecierpliwiąc 






        się zwłoką każdej chwili. 
          - Przecież! - zawołała - teraz 
        cię już nie puszczę... mamy tyle 
        do mówienia, całą przyszłość 
        osnuć trzeba! Znaliśmy się, 
        widywali, mówili sami z sobą co 
        dzień, a żadne z nas powiedzieć 
        nie może, byśmy wiedzieli, co 
        się w duszach naszych dzieje. Od 
        alfabetu zaczynać potrzeba. 
          Mieczysław się uśmiechnął. 
          - Stawię się pani mojej - 
        rzekł. 
          - A pfe... pani! dosyć już tej 
        pani - odparła Serafina.
          - Więc, stawię się mojej 
        Serafinie. 
          - To lepiej, ale... jeszcze 
        niedobrze - przerwała kapryśnie. 
          - A więc chyba Serafinowi memu 
        - udając wesołość, której nie 
        miał, dodał Mieczysław - 
        posłuszny rozkazom, ale muszę 
        otrząsnąć choć pył podróżny. 
          - Później... później - rzekła 
        - a jeśli chcecie koniecznie, 
        zawołajcie Jakuba, niech wam tu 
        na dole czy na górze przyniesie, 
        co potrzeba. Na Franciszkańską 
        ulicę daleko... jechać, wracać, 
        mnie i chwili czasu szkoda, ja 
        będę kaprysić. 
          - Ale Jakub nie jest przecie 
        wtajemniczony, cóż pomyśli? 
          - A! niech myśli, co chce! Żem 
        chora i że jesteś moim nadwornym 
        lekarzem - rozśmiała się 
        Serafina. - Cela m'est ~egal! 
        (fr. wszystko mi jedno) 
          Mieczysław chciał się temu 
        przeciwić, nie pozwolono mówić, 
        pani sama zadzwoniła na Jakuba. 
          - Wszak pokój, w którym stał 
        hrabia, próżny? - spytała. 
          - Tak jest, pani. 
          - Przynieść tam rzeczy pana 
        Mieczysława, który się tu 
        ubierze, aby po podróży nie 
        męczył się jeżdżąc do domu. Weź 
        dorożkę i przywieź mu, co 
        potrzeba. 
          Tymczasem podawano śniadanie, 
        zaczynała się coraz żywsza 
        rozmowa, skacząca z jednego 
        przedmiotu na drugi. 






          - Nie widziałaś Lusi? - 
        zapytał Mieczysław. 
          - Owszem, była u mnie z 
        ceremonialną wizytą. 
          - Jakże wygląda? 
          - Podobna do posągu młodej 
        męczennicy z katakomb, milcząca, 
        zrezygnowana... odrętwiała. 
        Spytała o ciebie, powiedziałam 
        jej, com wiedziała. Czeka na 
        wiadomość o powrocie. 
          - Rad bym ją odwiedził. 
          - Pojedziemy razem - rzekła 
        Serafina - nie mogę cię puścić. 
          - Dr Varius - dodała po chwili 
        - był z nią razem, wesół, 
        odmłodzony, grzeczny, nieznośny 
        i straszny razem. Wspomniał mi o 
        waszym projekcie podróży, ale 
        podróż teraz... do czegóż to? 
          - Wszakże muszę dopełnić moje 
        studia. 
          Serafina zdumiona cofnęła się. 
          - Jakie? doktorskie? na co? 
        alboż myślisz pozostać lekarzem? 
          - Dlaczegóż bym miał pracę 
        tylu lat zmarnowć, rzucić naukę, 
        którą kocham? 
          - Więcej niż mnie? - spytała 
        Serafina. 
          - O! nie, ale mi ją przecież 
        kochać wolno. 
          - Kochać wolno, ale się nią 
        zajmować, tego nie rozumiem... 
        Ona mi ciebie odbierać będzie, 
        po wtóre, postawi nas w 
        położeniu fałszywym. 
          Mieczysław zmieszał się 
        widocznie. Serafina dostrzegła 
        chmurkę na jego twarzy, z 
        trafnością kobiety wielkiego 
        świata, obeznanej z życiem i 
        jego sprężynami, zwróciła 
        rozmowę, nadając jej inne 
        znaczenie. 
          - Nadto szanuję naukę - rzekła 
        - żebym mogła pomyśleć o 
        stawianiu przeszkód tobie do 
        zajmowania się nią jako nauką. 
        Możesz, swobodny, niezależny, 
        wiele uczynić dla niej... lecz, 
        mój Mieczysławie, nie godzi ci 
        się odbierać praktyki innym, 
        zajmować katedry płatnej, która 
        ubogiemu pracownikowi daje chleb 






        konieczny, gdy ty nic nie 
        potrzebujesz, bo to, co mamy, 
        jest wspólnym. 
          - Ale ja nie mam nic - odparł 
        Mieczysław smutnie - do tego 
        przyszłego gospodarstwa naszego 
        ja nie przynoszę nic oprócz głodu 
        i ubóstwa... 
          - Złotego serca, mój 
        Mieczysławie, brylantowej 
        młodości, która moją starość 
        ozłoci... Zmiłuj się, nie mówmy 
        o tym. 
          - Błagam cię, mówmy - przerwał 
        Mieczysław - pozwól mi być, czym 
        miałem zostać. 
          - Ale ja nie mogę przecież być 
        panią doktorową - zawołała z 
        oburzeniem Serafina - ja należę 
        do świata, z którym zerwać nie 
        mogę! Ty także do niego należysz 
        urodzeniem, sieroctwo zmusiło 
        cię w innym szukać chwilowego 
        przytułku. Możeszże mi odmówić 
        tej małej ofiary miłości własnej 
        z obawy, aby tam ktoś nie 
        powiedział, że jesteś na łasce 
        mojej? Ale ja ci oddaję majątek 
        zaraz... 
          - Mogłem przyjąć ofiarę ręki i 
        serca twego - rzekł Mieczysław - 
        lecz tego rodzaju darów... nigdy! 
          Powiedział to z takim wyrazem 
        stanowczym, że Serafina brew 
        zmarszczyła i stanęła chmurna 
        przed nim, jakby wahając się, co 
        odpowiedzieć. 
          - Otóż pięknieśmy rozpoczęli 
        życie nasze wspólne - westchnęła 
        smutnie - od sporu i 
        nieporozumienia. Zmiłuj się, 
        Mieczysławie, mnie się zdaje, że 
        gdy się lepiej poznamy, zgodzimy 
        się łatwiej, nie mówmy o tym 
        dziś, myślmy o szczęściu we 
        dwoje... 
          - Droga Serafino, lecz to 
        szczęście wymaga, abyśmy przed 
        sobą tajemnic i różnych 
        przekonań nie mieli, 
        porozumiejmy się naprzód. 
          - Jak to, naprzód? Czyżby to 
        miało być z twojej strony 
        warunkiem? - przerwała nieco 
        obrażona. 






          Mieczysław spuścił czoło ku 
        ziemi - nie umiał zrazu 
        odpowiedzieć. 
          - Ja - rzekł - warunków nie 
        stawiam, ja proszę i pierwszej 
        mej prośbie odmawiasz. 
          Znowu twarz Serafiny 
        schmurzyła się, lecz w tejże 
        chwili myśl jakaś ją rozjaśniła 
        - przybiegła wyciągając ręce ku 
        niemu. 
          - A! daruj mi! winnam! Po cóż 
        ja się mam w to wtrącać? Wszak 
        winnam mieć wiarę w ciebie, że 
        co uczynisz, dobrym i 
        szlachetnym będzie! Mówiłam ci, 
        panią być nie chcę, chcę być 
        twoją sługą... Ufam ci! zrobisz, 
        jak sam uznasz, nie wymagam nic. 
        Dla ciebie będę nawet panią 
        doktorową... Czegóż chcesz 
        więcej? 
          Mieczysław ucałował jej drobną 
        rączkę.
          - Zdaje mi się - rzekł cicho - 
        żeśmy się tylko nie zrozumieli... 
          Serafina dotknęła ustami jego 
        czoła i  gorączkowo jakoś 
        poruszona, zadumana, poczęła się 
        przechadzać po pokoju... 
          - Najpierwszą rzeczą - 
        odezwała się - to nasz ślub... 
        przygotowałam papiery, ja czekać 
        nie chcę, nie umiem, nie mogę, 
        jestem... stara! Ślub nasz musi 
        być prędko... potem jedziemy za 
        granicę, gdzie zechcesz. 
        Wiedeń... Berlin... Paryż... 
        Włochy... byle z tobą. 
        Odwiedzimy mojego wuja, do 
        którego już pisałam. Wróciwszy, 
        jedziemy na wieś, jestem 
        spragniona ciszy wiejskiej. W 
        Rowinie wszystko będzie gotowym 
        na przyjęcie nasze... Zgoda? 
          - Na wszystko zgoda - odparł 
        Mieczysław. 
          - Będziesz sobie en grand 
        seigneur (fr. jak wielki pan) 
        zwiedzał szpitale, a! tylko nie 
        tyfoidalnych i nie cholerycznych, 
        tych nie pozwalam!
          Mieczysław się rozśmiał, 
        śmiech ten przerwał rozmowę. 
        Jakub oznajmił, że rzeczy 






        pańskie czekały na dole. 
          Ledwie się drzwi za nim 
        zamknęły, Serafina pobiegła do 
        zwierciadła. Spojrzała na twarz 
        powabną, ale zmęczoną i poszła 
        siebie także odświeżyć. Gniewała 
        się na swą niezręczność w 
        prowadzeniu pierwszej rozmowy, 
        która po sobie przykre zostawiła 
        ślady. Czuła, że popełniła błąd, 
        że się wydała z tajemnicy, że 
        to, czego pragnęła, inaczej i 
        zręczniej zdobyć mogła. 
        Postanowiła nie wspominać więcej 
        o tym, oziębienie już było 
        widoczne. W tych myślach siadła 
        się ubierać i w zwierciadle 
        zobaczyła dwie łzy, które się po 
        twarzy toczyły. Miałyż to być 
        zadatki przyszłego szczęścia? 
          Niepokój o przyszłość własną 
        nie tyle może dręczył 
        Mieczysława, który wiele ufał w 
        przywiązanie Serafiny do siebie 
        - jak los Lusi i pożycie jej z 
        doktorem. Tegoż dnia jeszcze 
        potrafił wmówić w Serafinę, że 
        potrzebuje sam odwiedzić 
        siostrę, ażeby się od niej coś 
        dowiedzieć o pierwszych dniach 
        jej nowego życia. Nie bez 
        trudności wyrobił sobie 
        pozwolenie oddalenia się na 
        godzinę i pobiegł wprost do 
        mieszkania doktora. 
          Nie mógł jednak dostać się, 
        jak chciał, do samej pani, 
        kamerdyner zameldował go 
        Variusowi, a ten pośpieszył 
        uprzejmie bardzo na przyjęcie, z 
        tą wesołością grzeczną, zimną, 
        która nie dopuszcza ani 
        poufałości, ani szczerości i 
        zbywa ogólnikami. Doktór zdawał 
        się w najlepszym humorze i 
        zupełnie szczęśliwy. Zaledwie 
        przemówili kilka słów, 
        zaproponował, ażeby poszli do 
        żony. Miała ona pokoje i służbę, 
        to jest straż osobną. 
        Najwykwintniejsze wymagania 
        przechodziło to, co ją otaczało, 
        nie brakło nic, co do 
        przyjemności i rozrywki służyć 
        mogło - przepyszny fortepian 






        ~erarda, książki, kwiaty, 
        fraszki ubierały to więzienie, 
        ale czuć było w nim kraty. 
        Mieczysław ani na pięć minut nie 
        mógł sam na sam być z siostrą, 
        doktór go bawił, odpowiadał za 
        milczącą, tłumaczył wszystko, 
        pokazywał, że jej na niczym nie 
        zbywało, troszczył się o to, 
        czego by jeszcze zapragnąć mogła. 
          Ludwika w istocie, według 
        wyrażenia Serafiny, podobną była 
        do posągu, siedziała blada, 
        milcząca, uśmiechała się bez 
        wesela, odpowiadała nieśmiało, 
        mówiła jakby bez myśli. 
          Mieczysław oznajmił jej o 
        śmierci ciotki - słysząc to 
        poruszyła się żywiej. 
          - Biedna ciocia, biedny wuj! - 
        zawołał, lecz wzrok jej padł na 
        Variusa i głosu zabrakło. 
          Mieczysław w kilku słowach 
        opowiedział o swej bytności w 
        Babinie, o pani Łomickiej i 
        stryju Piotrze - nie odezwała 
        się już z pytaniem, nie odezwała 
        się nawet, dobrze słysząc, co 
        mówił. Brat uważał, iż z trwogą 
        jakąś, nie patrząc, oglądała się 
        na męża... czuła go przy sobie i 
        drętwiała. Nie przeszkadzało to 
        Variusowi być w jak najlepszym 
        humorze. 
          - Szanowny profesorze - 
        odezwał się Mieczysław - wiem, 
        jak pan zawsze masz wiele 
        zajęcia, nie bawże mnie, i 
        pozwól mi chwilę zostać z 
        siostrą. 
          - Ja! ja nie mam żadnego 
        zajęcia teraz - odparł gorąco 
        Varius - ja porzuciłem wszystko, 
        aby się szczęściem moim napawać. 
        Nie robię nic, bardzo miło mi 
        być z wami... dlaczegóż chcesz 
        się mnie pozbyć? 
          - O! bynajmniej - rzekł 
        Mieczysław - lecz sądziłem... 
          - Jestem zupełnie wolny! - 
        zawołał Varius - praktyki się 
        wyrzekłem, redakcją encyklopedii 
        medycznej odstąpiłem komu 
        innemu, nie robię nic. 
          Pomimo najusilniejszych starań 






        z Lusi wyrazu prawie dobyć nie 
        było podobna. Doktor poprosił 
        ją, ażeby spróbowała fortepianu, 
        wstała sztywnie, poszła, 
        otworzyła go, usiadła grać, 
        zagrała. Spytała, czy ma grać 
        jeszcze, i wstała, wracając jak 
        automat na miejsce, które 
        zajmowała. Było coś 
        przerażającego w tej niemej, 
        bladej postaci, nie skarżącej 
        się mimo bólu, nie otwierającej 
        swej duszy, tłumiącej nawet 
        wyraz swojego wzroku, aby 
        tajemnicy nie wydał. 
          Mieczysław bawił, jak mógł, 
        najdłużej, używał 
        najrozmaitszych środków, aby móc 
        przemówić po cichu i otrzymać 
        jakąś odpowiedź, nie udało mu 
        się to i musiał pożegnać 
        siostrę, a wyjść, przeprowadzony 
        aż na wschody przez Variusa, 
        wynosząc stąd najboleśniejsze 
        wrażenie. 
          Pocieszało go jedno, były to 
        początki, był to prolog, był to 
        wstęp jeszcze... walka się nie 
        rozpoczęła, walka serc i uczuć. 
        Któż wie? Lusia z niej mogła 
        wyjść jeszcze zwycięsko. Czas 
        mógł zmienić ten stosunek. Dziś 
        jednak był to widok 
        niewypowiedzianego smutku i 
        goryczy. 
          Korzystając z chwili wolnej, 
        pobiegł jeszcze na 
        Franciszkańską ulicę pomówić z 
        Orchowską, a że godzina 
        przechodziła, śpiesznie wrócił 
        do Serafiny, oczekującej już z 
        pewną niecierpliwością. 
          Na zapytanie o Lusię, 
        Mieczysław odpowiedział 
        westchnieniem milczącym. 
        Serafina nie pytała go już 
        więcej. 
          Chociaż we dwoje tylko mieli 
        być na herbacie i wieczerzy, ze 
        zbytnim staraniem o wygódki i 
        przysmaki zastawiono na stół. 
        Mieczysław wiedział, że ona sama 
        wielkiej do tego nie 
        przywiązywała wagi, wszystko to 
        było dla niego. Któż wie? Może z 






        tą myślą głęboką, aby go 
        sybarytą uczynić, aby mu praca 
        stała się ciężką a niesmaczną. 
        Mieczysław nie zrozumiał tego, 
        nie posądził ją o to, wdzięczen 
        był za niebezpieczną pieszczotę 
        dowodzącą tylko przywiązania, 
        pamięci... Stół przybrany, 
        świecący, pełen łakoci, 
        starczyłby na kilkanaście osób. 
        Serafina powiedziała mu, że go 
        chce po trudach, niewygodach i 
        głodzie babińskim odkarmić. 
          - Ale ja tak nawykłem do jak 
        najprostszego życia - rzekł 
        Mieczysław - że się wybornie 
        kawałkiem chleba choćby suchego 
        zaspokajam. 
          - Tak było, gdy tego 
        potrzebowałeś, ale dziś, czemuż 
        sobie masz odmawiać 
        przyjemności, a mnie rozkoszy 
        ofiarowania ci, co tylko świat 
        ma najlepszego! Zastrzegam sobie 
        to prawo karmienia mego ptaka 
        tym, co najdoskonalsze, 
        najmilsze... 
          - Ja się popsuję na tym - 
        rzekł Mieczysław. 
          - Tyleś może wieczorów zamiast 
        wieczerzy kończył akademicką 
        kawą i bułką, że teraz do łakoci 
        masz prawo - odezwała się 
        Serafina. 
          Odgadła w istocie, bo i on, i 
        Lusia musieli nieraz poprzestać 
        na tym napoju. 
          Rozmowa już nie tknęła nic, co 
        by ich choć na chwilę mogło 
        przeciw sobie postawić. Serafina 
        była czułą, serdeczną, wesołą i 
        melancholiczną na przemiany. 
          Mieczysław słodkiej pokusie 
        dał się uwieść i pochwycić, 
        rozmarzony dosiedział tak do 
        późna, a o medycynie mowy już 
        nie było. Serafina oddała mu 
        papiery, żądając, ażeby ślub 
        odbył się, jak tylko mógł 
        najprędzej. 
          - Nie mamy żadnych formalności 
        do spełnienia, ja wyprawy robić 
        nie potrzebuję, wesela wyprawiać 
        nie będziemy... wziąwszy się pod 
        ręce, pójdziemy do kościoła i 






        wrócimy szczęśliwą parą ludzi. 
        Dlaczegoż zwlekać? Każdy dzień 
        drogi!
          Późno już Mieczysław wyrwał 
        się nareszcie wracać do domu, z 
        rozkazem stawienia jutro na 
        śniadanie. Wyszedłszy upojony, a 
        mimo to smutny jakiś, zamyślony, 
        powoli dowlókł się do swojej 
        studenckiej izdebki i 
        mieszkania. Stara Orchowska, 
        czekając nań, nie spała jeszcze. 
        Dziwne uczucie tęsknoty owładło 
        nim, gdy po pustych przeszedł 
        się izdebkach. Oprócz obrazka 
        Matki Boskiej Lusia nic stąd nie 
        zabrała. Stało wszystko, jak 
        było, gdy ona tu mieszkała, 
        ubogi jej fortepianik z 
        rozłożonymi nutami, przerwana u 
        krosien robota, powiędłe kwiatki 
        na oknie. Pusto i zimno było bez 
        niej jak po umarłej... wiało 
        żałobą. 
          Mieczysławowi zrobiło się żal 
        tych dni, które tu spędził w 
        troskach, w niedostatku, ale 
        razem, zgodnie, pracując i 
        pocieszając się nawzajem. Los 
        własny i siostry, widziany z 
        tego kątka ubogiego, wydawał mu 
        się jakimś snem przykrym a 
        strasznym. Oboje na pozór mieli 
        warunki ziemskiego szczęścia, a 
        jednak szczęście to, nawet w 
        oczach starej piastunki, nie tak 
        wyglądało, jak by ona była 
        pragnęła, nie tak, jak je 
        Mieczysław marzył. Zamiast dobić 
        się go o własnych siłach, 
        zdobyli je wygrywając na loterii 
        losu bajeczną sumę w fałszywych 
        papierach... 
          Lusia poszła jak ofiara, on... 
        on się dał wziąć zwątpieniu, 
        wdzięczności, pokusie jakiejś, 
        której natury sam nie rozumiał. 
        Kochał Adolfinę gorącą miłością 
        lat młodych, jakaż była miłość 
        dla tej kobiety drugiej, do 
        której się też przywiązał i przy 
        której rozmarzał się, sam 
        wstydząc może niezrozumiałej 
        namiętności? 
          Znał ją od lat kilku, a jednak 






        nie mógł powiedzieć, by jasno 
        widział w jej sercu, tak jak nic 
        nie znał z jej przeszłości - 
        pierwszy raz począł myśleć o 
        tym. Rozmowa poranna i wieczorne 
        pieszczotliwe słowa wracały mu 
        na pamięć jak zagadki do 
        rozwiązania. Pytał się siebie, 
        kto ona? jaka jej władza? czym 
        go pociąga ku sobie? jakimi 
        uroki działa nań? Znajdował w 
        sobie tylko nieokreślone 
        pragnienia, których rozbierać 
        się lękał. 
          Nie wiedział prawie, kto ona? 
        Znał ją w salonie, dobrą, miłą, 
        usłużną i uprzedzającą, poza tym 
        był tylko niechętnie usposobiony 
        mąż stary a nieznośny, tyran, 
        życie w męczarniach i lata puste 
        wdowieństwa. Ile razy o 
        przeszłość potrącił, odpowiadano 
        mu milczeniem, była zakryta 
        jakby całunem żałobnym. 
        Przypadkiem dowiadywał się tylko 
        o podróżach odbytych, o osobach 
        znanych Serafinie, o pozrywanych 
        mnogich stosunkach. Dlaczego? 
        nie tłumaczono nigdy. Była 
        osamotnioną dziwnie, a czy świat 
        od niej, czy ona odstąpiła od 
        niego, to pokrywało uparte 
        milczenie. W tych sferach, w 
        których żyła, Serafina znała 
        niegdyś wszystkich, teraz 
        nikogo. Mieczysław mimowolnie 
        pytał się siebie, dlaczego? 
        Jakiś przestrach go obejmował, 
        gdy wszystko to rozważał, było 
        coś tajemniczego w Serafinie, w 
        jej obejściu, w mowie, w życiu, 
        w samej jej dobroci nawet 
        gorączkowej i jawnej, w czułości 
        nadskakującej i popisowej. Pytał 
        się siebie, czym oprócz 
        młodości i łagodności mógł 
        zasłużyć na tę miłość tak 
        wielką, a tak się narzucającą. Z 
        niewielu oznak czuł, że Serafina 
        miała charakter energiczny, 
        pogardę opinii, coś 
        despotycznego w sobie. Czasem 
        nadzwyczajną znajdował w niej 
        przebiegłość. Słowem, był to 
        jeszcze sfinks z kobiecą twarzą, 






        uśmiechnięty, by może wywabić w 
        skwarne piaski i pustynie... 
          Orchowska dawno już spała i 
        miasto spoczywało w ciszy, gdy 
        po tych dumaniach w pustym 
        saloniku Mieczysław przeszedł do 
        swej izdebki studenckiej. Tu 
        także przeszłego życia żywe były 
        ślady. Porozrzucane książki, 
        których do rozprawy potrzebował, 
        raptularze notat, preparata, 
        kości, narzędzia chirurgiczne... 
          - Byłem wówczas szczęśliwszy! 
        - rzekł w duchu - a przyszłość 
        mgłami zakryta, a z drogi choćby 
        błędnej już nie czas zawracać. 
        Alea iacta est! (łac. kości 
        zostały rzucone) 
          Spał jeszcze, gdy go pukanie 
        do drzwi rozbudziło, wszedł 
        Boruch z bardzo niskim ukłonem i 
        twarzą rozpromienioną, 
        powinszowanie śmiało mu się na 
        ustach. 
          - Widzi jaśnie pan, jaki ze 
        mnie dobry prorok, nie darmo 
        Boruch... wszystko, co ja 
        przepowiedziałem, spełniło się 
        do litery. Niech pan zdrów 
        używa! Czego już można więcej 
        żądać? Bogactwo, młoda żona... 
        grafina! Siostra za milionowego 
        doktora poszła. Państwu Pan Bóg 
        wyraźnie błogosławi. 
          Micio słuchał, smutno mu to w 
        uszach brzmiało. 
          - A kiedy pański ślub? - 
        spytał natarczywie Boruch. 
          - A! nie wiem jeszcze... nie 
        mówmy o tym. 
          - Czemu my nie mamy mówić o 
        tym - odparł Żyd - ja panu jednę 
        rzecz powiem tylko, Żydzi 
        wszystko wiedzą, to ich fach, 
        ja pana proszę, niech pan ślub 
        weźmie prędko... 
          - Dlaczegóż? 
          - Ach! to nie ma nic! ale 
        niech jego prędko bierze, to 
        zawsze bezpieczniej. Co ma być, 
        czemu nie ma być zaraz? 
          Mieczysław, uderzony tą radą, 
        na próżno usiłował wydobyć z 
        Borucha przyczynę. Żyd nie 
        chciał jej powiedzieć, 






        powtarzając tylko ciągle: 
          - Ja panu radzę, niech pan 
        jego prędko bierze... 
          Z tym wyszedł. 
          Tegoż dnia papiery zostały 
        złożone, formalności 
        przyrzeczono spełnić w dniach 
        kilku, indult miał być wyzyskany 
        i w następną niedzielę ślub 
        prywatnie w kaplicy miał się 
        odbyć. Wiadomości o terminie 
        Serafina oczekiwała bardzo 
        niespokojna, dzień był dla niej 
        za odległym jeszcze. Przygotowań 
        nie było żadnych. Orchowska 
        miała pozostać w dawnym 
        mieszkaniu, do którego nawykła, 
        z sierotką służącą, wziętą dla 
        niej u sióstr miłosierdzia. 
        Bardzo ją to ucieszyło. 
          W ciągu tych kilku dni, 
        spędzonych w wyszukanych 
        pieszczotach i sybarytyzmie 
        szczególnym, Mieczysław był 
        ciągle jak upojony, myśli zebrać 
        nie mógł, czuł się nieswoim. 
        Kilka razy poszedł do Lusi, 
        zastał ją zawsze tak, jak 
        pierwszą razą - z nie zmienionym 
        twarzy wyrazem, z tym samym 
        smutkiem, doktora z tą samą 
        wesołością i natręctwem. Ani 
        słowa nie przemówili do siebie 
        na osobności, nie było podobna 
        się jego pozbyć ani jej 
        odprowadzić. Mieczysław chciał 
        ją wziąć z sobą do Serafiny, 
        doktór, nie mając nic do 
        czynienia, poszedł z nimi. Tam 
        nawet, ile razy brat się zbliżał, i 
        on się jakoś znajdował tuż, tak 
        że w końcu Mieczysław nadaremnej 
        wyrzekł się próby. 
          Serafina była dlań dobrą, 
        czułą, zgadującą myśli jego i 
        pragnienia. - W tym życiu - 
        mówił sobie - zasnąć można na 
        wieki, ale sen taki przyjemny! 
          W niedzielę rano Mieczysław 
        jak zawsze przyszedł na 
        śniadanie - zastał Serafinę 
        chodzącą po salonie, 
        zarumienioną, z wypalonymi 
        policzkami, z błyszczącym ogniem 
        jakby zgasłego gniewu oczyma. 






        Gdy wszedł, usiłowała być wesołą 
        - nie potrafiła... siadła przy 
        nim, wzięła jego rękę i 
        szepnęła: 
          - Prawda? ty zawsze dla mnie 
        będziesz dobrym? ty mi zawsze 
        wierzyć będziesz? ty nie 
        zwątpisz nigdy o mnie? 
          Mieczysław był mocno 
        zdziwiony, jej się łzy kręciły w 
        oczach... wstała, poszli do 
        stołu. 
          - Od ślubu - rzekła - 
        pojedziemy do Lusi, aby ją 
        pożegnać, potem zaraz w drogę, 
        nie zajeżdżając do domu, nigdzie. 
        Jam tu przebyła długie lata 
        tęsknoty niewypowiedzianej, chcę 
        o nich zapomnieć, chcę innego 
        nieba! Na tym jeszcze widzę 
        obłoki, które choć przeszły... 
        któż wie! powrócić mogą. 
          - A! nie wrócą! - rzekł 
        Mieczysław upojony łzawym jej 
        wzrokiem i poruszony tym 
        smutkiem. 
          - To od ciebie zależy! - 
        szepnęła Serafina - od ciebie... 
          Potem przerwała nagle. 
          - Po co obłoki wspominać w 
        dniu, w którym ma zaświecić 
        słońce? 
          Podała mu rękę, którą 
        pocałował. Pierwszy raz jakoś 
        usta jego i oczy trafiły na 
        czarną obrączkę... 
          - Cóż to za smutny znak 
        żałoby? - zapytał.
          - Ale! prawda! - zawołała 
        gwałtownie i rumieniąc się cała 
        - to jeszcze pamiątka dziecinna, 
        ale precz z nią, precz! 
          To mówiąc, ściągnęła ją z palca 
        i rzuciła od siebie. Czarny 
        pierścionek potoczył się daleko, 
        wirował, kręcił i padł gdzieś po 
        cichu. 
          Serafina się zamyśliła... 
        Zaczęto mówić o wyborach do 
        podróży. 
          Wieczór tego dnia był bardzo 
        piękny, niebo pogodne, ludność 
        miejska roiła się w ulicach. 
        Około piątej godziny wyjechała 
        kareta do kościoła. Ułożonym 






        było tak wszystko, żeby ślub 
        odbył się przy jak najmniejszej 
        liczbie świadków, w zamkniętej 
        kaplicy. Lusia z drem Variusem, 
        dwóch dobrych towarzyszów Micia 
        z uniwersytetu i jakiś 
        staruszek, który bywał u pani 
        Serafiny, pokorna figurka 
        usłużna, mieli być wpuszczeni 
        tylko. 
          Powozy zajeżdżały z boku. 
        Wszystkie te dziwaczne nieco 
        ostrożności sama pani mieć 
        chciała wykonane. I wszystko też 
        spełniło się jak najściślej 
        wedle programu. Ksiądz 
        staruszek, ten sam, który 
        Ludwice ślub dawał, przystąpił 
        do ołtarza, przemówił krótko, 
        zamienił pierścionki, stułą 
        związał ręce, pomodlił się, 
        pobłogosławił. 
          W czasie ślubu Lusia z twarzą 
        skrytą w chustkę płakała głośno, 
        a łkania jej chwilami głuszyły 
        aż cichą księdza mowę. Serafina 
        widać było, jak drżała cała 
        niewysłowionym jakimś 
        wzruszeniem. Mieczysław 
        odpowiadał głośno, ale i w jego 
        głosie czuć było jakiś postrach 
        przyszłości. 
          Że w czasie ślubu jedna świeca 
        w ołtarzu zgasła, to tylko 
        zakrystian uważał. 
          Dziwniejsza stała się rzecz 
        inna, której wytłumaczyć sobie 
        było trudno. Liczba osób 
        przytomnych ślubowi ściśle 
        została oznaczona, zakrystian 
        wpuszczał je z pewnymi 
        formalnościami, tymczasem za 
        słupem w głębi kaplicy znalazł 
        się jeszcze jeden ciekawy 
        świadek, bo to o takich natrętów 
        nietrudno. 
          Nikt go zrazu nie widział, 
        dopiero gdy ślub już był 
        rozpoczęty, wysunął się zza 
        kolumny i stanął na widoku, tak 
        ażeby odchodzący od ołtarza 
        pominąć go i nie postrzec nie 
        mogli. Był to mężczyzna lat 
        średnich, o wiele starszy od 
        Mieczysława, bardzo pięknej 






        męskiej postawy, słusznego 
        wzrostu, twarzy arystokratycznej 
        z wyrazem i dumnym, i zimnym, a 
        sarkastycznym, brunet z oczyma 
        czarnymi, nieco łysy, ubrany 
        nadzwyczaj starannie, w 
        rękawiczkach bladolila, w 
        bucikach lakierowanych, z 
        laseczką w ręku o złotej gałce. 
        Batystowa chusteczka cieniuchna 
        wyglądała mu z zapiętego na 
        piersiach surduta, który leżał 
        na nim jak ulany. Miał coś 
        wojskowego w układzie, trzymał 
        się prosto, patrzył z góry, a 
        obrzęd, któremu był przytomnym, 
        zdawał się dlań być nieobojętnym 
        widowiskiem, bo bladł, rumienił 
        się, poruszał i niecierpliwił 
        niemal jego trwaniem. Mało kto 
        tam na niego uważał. Dr Varius 
        tylko, któremu się lekko 
        skłonił, oddał powitanie równie 
        grzecznie. 
          W chwili gdy państwo młodzi 
        już odeszli, pomodliwszy się, od 
        ołtarza, mężczyzna zadrżał i 
        chciał niby krok zrobić, ale się 
        jeszcze powstrzymał, Serafina, 
        podniósłszy oczy, zobaczyła go, 
        zbladła, pochyliła się nieco, 
        stanęła, lecz w tejże chwili, 
        obejrzawszy na suknię długą, 
        jakby ta jej zawadzała, 
        odzyskała rumieniec i uśmich. 
        Postąpili kilka kroków. 
        Mężczyzna ruszył się przeciwko 
        nowożeńcom, uśmiechając tak 
        złośliwie, tak ironicznie, jakby 
        im miał scenę jakąś wyprawić. 
        Mimo to po ukłonie odezwał się 
        tylko do Serafiny: 
          - Szczęśliwy traf prawdziwie 
        sprowadził mnie tu w tej chwili, 
        bym państwu pierwszym mógł 
        złożyć moje najszczersze 
        życzenia. Avouez, madame, que 
        j'ai la main heureuse, car 
        j'arrive il y a  ~a peine une 
        heure (fr. przyzna pani, że mam 
        szczęśliwą rękę, ponieważ 
        przyszedłem zaledwie przed 
        godziną). Niechże mnie pani 
        raczy przedstawić mężowi swemu. 
          To mówiąc, zwrócił się z 






        wyszukaną jakąś grzecznością do 
        Mieczysława i podał końce 
        palców. Serafina głosem zrazu 
        słabym, potem trochę zmienionym 
        odezwała się: 
          - Mr. le comte Buller (fr. pan 
        hrabia Buller)... 
          Ale wyrzekłszy to, 
        majestatyczna, dumna, 
        przybrawszy wyraz energiczny, 
        pociągnęła za sobą Mieczysława i 
        mimo że ów hrabia Buller stał 
        uparcie pośród drogi, zmusiła go 
        do ustąpienia z niej, kiwnęła 
        tylko głową i odzyskawszy 
        przytomność zupełną, skierowała 
        się do drzwi. Powóz czekał 
        otwarty. Buller pośpieszał, 
        jakby jeszcze coś chciał mówić, 
        lecz drzwiczki się zamknęły i 
        państwo młodzi pojechali do 
        mieszkania Variusów. Hr. Buller, 
        który wprzody z daleka był 
        przywitał doktora, zbliżył się 
        teraz do niego z wielką 
        uprzejmością. 
          - Kochany doktorze - zawołał - 
        cóż to za niespodzianki mnie tu 
        spotykają... Pan żonaty, a 
        śliczna nasza Serafina za mąż 
        idzie... i ja, wcisnąwszy się... 
        przypadkiem do kaplicy, na jej 
        ślub trafiam... A! to 
        przedziwne! Wszak to moja dobra 
        dawna, miła znajomość! Jakżebym 
        rad choć kilka słów z nią 
        pomówić i poznać tego młodego 
        pana. Oni dziś, słyszę, zaraz 
        wyjeżdżają za granicę, a podobno 
        będą u was... pozwólże mi na 
        chwileczkę i sobie złożyć 
        uszanowanie, i do nich się 
        zbliżyć. Czuję, żem natrętny, 
        lecz żeby też pani Serafinie 
        ręki nie uścisnąć... 
          Niepodobna było tak grzecznemu 
        hrabiemu odmówić. Dr Varius 
        wprawdzie dosyć markotno 
        zamruczał coś, a że powóz 
        właśnie zaszedł, posadził go 
        przy żonie, sam zajął miejsce na 
        przedzie - pojechali. 
          Po salonie przechadzali się 
        państwo młodzi, a Serafina 
        chodziła milcząca i jakby 






        zburzona, ciągle rękę 
        przykładając do palącej skroni, 
        gdy w progu ukazał się hrabia 
        Buller. Zdawało się, że pani 
        Mieczysławowa skamieniała, lecz 
        to i pół minuty nie trwało - 
        rozjaśniła się jej twarz 
        przymuszonym uśmiechem, pełnym 
        tajonych gniewów, którymi oczy 
        ciskały. Hrabia Buller zbliżał 
        się z tą grzecznością salonowego 
        bywalca, z tymi ruchy 
        wyłamanymi, które są wyłączną 
        cechą ludzi bardzo dobrze 
        wychowanych, co się uczyli 
        gimnastyki, tańca i ukłonów. 
          - Dr Varius uszczęśliwił mnie, 
        dozwalając jeszcze powtórzyć 
        państwu moje powinszowania i 
        życzenia - odezwał się 
        spoglądając z kolei  to na 
        Serafinę, to na Mieczysława. - 
        Je suis vraiment heureux! Quelle 
        chance (fr. jestem naprawdę 
        szczęśliwy! Co za okazja)! 
        Przyjeżdżam tu dzisiaj... 
        wypadkiem, idę mimo kościoła... 
        wypadkiem i wypadkiem trafiam na 
        ślub pani!
          Serafina słuchała z dumą jakąś 
        i chłodem. 
          - Prawda - rzekła - że też 
        wypadki nader dziwnie się 
        złożyły... Tak dawno nie miałam 
        przyjemności widzieć hrabiego... 
          - Des si~ecles (fr. wieki)! - 
        odparł Buller - mnie 
        przynajmniej wiekiem się to 
        nieprzeżytym wydało, mnie, com 
        za szczęśliwych czasów był u 
        pani gościem tak natrętnym. 
          Spojrzał z ukosa na 
        Mieczysława, któremu i język, i 
        postawa, i człowiek wcale się 
        nie podobały. Znać to było na 
        pochmurnej i znudzonej jego 
        twarzy. 
          - Państwo jadą za granicę? 
        Hochzeitsreise (niem. podróż 
        poślubna), miodowy miesiąc... 
        mówmy lepiej miesiące, trzeba 
        spędzać pod włoskim niebiem. Ja 
        także może się tam znajdę. 
          Serafina nic nie odpowiadała. 
          - Pan pewnie po raz pierwszy 






        odbędziesz tą kampanią włoską? - 
        spytał Mieczysława. 
          - Nigdzie dotąd nie 
        wyjeżdżałem z kraju - rzekł 
        zimno zagadniony. 
          Po tym początku rozmowy, 
        zmierzywszy dzikim wzrokiem, 
        który ze słodyczą mowy nie 
        zgadzał się wcale, oboje państwa 
        młodych, Buller ustąpił nieco i 
        poszedł się zaprezentować 
        gospodyni domu. Czasu tego użyła 
        Serafina, by się odezwać na ucho 
        do Mieczysława:
          - Najnieznośniejsza figura, 
        jaką w życiu znałam... nudził 
        mnie dawniej częstymi 
        odwiedzinami. Że też Varius nie 
        miał tyle taktu, aby mu drzwi 
        zamknąć przed nosem. 
        Przyśpieszym wyjazd, bo ja go 
        znieść nie mogę. 
          Ton, jakim to mówiła, więcej 
        niż treść uderzył Mieczysława, 
        głosu tak gniewnego i groźnego, 
        zdradzającego namiętną nienawiść 
        prawie, nigdy jeszcze Mieczysław 
        z jej ust nie słyszał - głos ten 
        zdał mu się nie do niej należeć. 
        Objawiał on jakiś charakter 
        inny, wychodził spod innego 
        serca. Biedny mąż strwożył się 
        tego chrypliwego strasznego 
        głosu kobiety gwałtownej i 
        mściwej. 
          - Wyjedziemy, jak tylko 
        przyzwoicie będzie można - 
        dodała. - Patrz na mnie i nie 
        oddalaj się. 
          - Chciałbym z Lusią pomówić. 
          Serafina puściła jego rękę i 
        postąpiła kilka kroków zamyślona 
        ku oknu. Mieczysław śpieszył do 
        zapłakanej Ludwiki, chcąc 
        skorzystać z tego, że przy niej 
        Variusa nie było. Ledwie 
        odszedł, Buller jakby tylko 
        czekał na to, prześliznął się ku 
        pani Serafinie - nie ustąpiła 
        przed nim krokiem, twarz tylko 
        jej stała się groźną i gniewną. 
          - Pani pozwoli... - począł 
        Buller. 
          Serafina podeszła ku oknu 
        mówiąc cicho: 






          - Nikczemniejszej napaści nikt 
        by nie popełnił, godną jest was, 
        panie hrabio. 
          - Pani wie, kto kochał mocno, 
        nienawidzi okrutnie, zszedłem na 
        to uczucie brzydkie, ale 
        naturalne - rzekł hrabia. 
          - Spodziewałam się tego, 
        zamącić chwilę szczęścia, to 
        wielka rozkosz dla szatana i 
        dla... 
          - Niech pani mi oszczędzi 
        nazwiska, ce sera tout ce que 
        vous voudrez (fr. to będzie 
        wszystko, co pani zechce). Ja 
        także przygotowany byłem na 
        gniewy. Są dla mnie słodkie. 
        Pomimo to będę miał przyjemność 
        poznać tego miłego młodziana, 
        męża pani, wszakże chirurg 
        pierwszej klasy? i opowiem mu 
        wiele ciekawych anegdot 
        przeszłości. 
          Wszystko to mówił hrabia z 
        takimi grzecznymi formami, że z 
        daleka można było wziąć 
        impertynencją za komplimenta. 
        Serafina z zaciętymi do krwi 
        ustami powstrzymywała się od 
        odpowiedzi, starała się wydać 
        spokojną, ale drżała z gniewu. 
        Buller mówił ciągle: 
          - Kto tak jak ja bliskim był 
        szczęścia, nie dziw, że 
        straciwszy je, mścić się musi. 
        Zamieniłaś pani ową czarną na 
        złocistą obrączkę i zużytego 
        kochanka na nowiusieńkiego 
        młodego męża. W starych 
        ludziach, co całe wykochali 
        serce, zostaje tylko zemsty 
        pragnienie, to należało 
        obrachować. Jak cień będę ścigał 
        panią. 
          Skłonił się i odszedł. 
          W tejże chwili, gdy Buller 
        mówił przy oknie z Serafiną, 
        Mieczysław się zbliżył do 
        siostry. 
          - Lusiu, na Boga - rzekł 
        śpiesznie - od twojego wesela 
        nie mogłem do ciebie bez 
        świadków przemówić ni słowa. Mów 
        mi, zaklinam cię, jak bratu, 
        jestże ci życie znośnym? ten 






        człowiek... 
          - Miciu - przerwała Ludwika - 
        cóż ja ci powiem? Jam szła, 
        wiedząc, co mnie czeka, a mogło 
        mi być gorzej, niż jest, choć 
        nie wiem jeszcze, jak będzie, 
        gdy zostanę sama... sama! Wy 
        jedziecie, o! wróćcie, na Boga, 
        prędko. Tak pusto, tak pusto, 
        tak mi straszno czasem. Wszystko 
        mam - dodała - wszystko, ale nie 
        będę miała ani twojej ciepłej 
        dłoni, ani Serafiny. Ale Miciu! 
        jakże się ona dziś zmieniła. O, 
        mój drogi! Ona jest inną, ja jej 
        się boję... straszna! 
          - To wrażenie. 
          - Coś złego miała w oczach. 
          - Lusiu! tak ci się zdawało... 
          - Miałżebyś i ty być skazanym? 
        - szepnęła Ludwika - ale za co? 
          - Widzę już - rzekł Mieczysław 
        - jak Varius ściga nas oczyma i 
        rad by uciec od trzymającej go 
        tam rozmowy, aby naszą przerwać. 
        Dwa słowa, Lusiu, póki czas. Nie 
        wiem, dlaczego ci to mówię. 
        Orchowska sama ze służącą 
        zostaje w naszym dawnym 
        mieszkaniu, w przypadku, gdybyś 
        jej potrzebowała, wiedz o tym. 
          Lusia uścisnęła brata. 
          - O! tyś dobry, tak, 
        najlepszy, choć Orchowska, choć 
        ktoś jeden, co nas kochał, bo 
        nas nikt nie kochał oprócz niej, 
        mój Miciu, ja nie wiem, może 
        nikt! Nas kochali tak, ja teraz 
        nic nie wiem i nic powiedzieć 
        nie umiem, nas kochali, jak 
        dzicy kochają tych, których 
        jutro zjedzą. 
          Ludwika rzuciła się bratu na 
        szyję, ale wtem nadszedł Varius. 
          - Moja drogo Ludwiczko - 
        zawołał - tylko bez tych 
        zbytnich czułości! Ty wiesz, ja 
        mówiłem, to ci szkodzi, nerwy 
        trzeba trzymać na wodzy. 
        Rozstanie z bratem smutne, ale 
        Mieczysławowstwo powrócą prędko. 
          W tej chwili dostrzegł 
        Mieczysław, że żona wołała go 
        wzrokiem na ratunek od natręta, 
        pośpieszył ku niej. Ujrzawszy go 






        zbliżającego się, Buller powoli 
        ustępować zaczął, poprawiając 
        włosy i kręcąc do góry wąsa.
          - Miciu, jedziemy! - zawołała 
        stłumionym głosem Serafina - 
        mnie się słabo robi... - jedźmy, 
        potrzebuję być z tobą sama. 
          Dr Varius, widząc ten ruch, 
        pośpieszył niespokojny, 
        zapraszając na herbatę, lecz 
        Serafina szepnęła mu na ucho: 
          - Jest mi niedobrze, 
        potrzebuję wypoczynku... daruj 
        mi, jechać muszę. 
          To mówiąc, zbliżyła się do 
        Lusi, aby ją ucałować. Ścisnęły 
        się milczące, tłumiąc łzy. 
        Mieczysław chwycił ją w ramiona 
        i szepnął jeszcze: 
          - Pobłogosław mnie, jak ja ci 
        błogosławię... 
          Buller chciał znać z jakimś 
        pożegnaniem przystąpić, Serafina 
        minęła go, nie patrząc, z 
        podniesioną głową i srogą 
        twarzą. Wszyscy odprowadzili ich 
        aż do powozu upakowanego już do 
        podróży z pocztowymi końmi. 
        Pierwsza rzuciła się do niego 
        Serafina, skoczył Mieczysław za 
        nią, drzwiczki się zamknęły, 
        Lusia wyciągnęła ku nim ręce, 
        szczęście, że dr Varius stał 
        blisko, gdyż omdlała paść miała, 
        gdy ją pochwycił. Ale powóz już 
        ruszył i za nim tuman kurzawy. 
          Buller spoglądał przez 
        szkiełko z uśmiechem. 
          - Une femme adorable (fr. 
        cudowna godna uwielbienia 
        kobieta)! - rzekł z 
        westchnieniem do Variusa. 
          Nikt nie mógł więcej tęsknić 
        za dziećmi nad poczciwą 
        Orchowskę. Została ona w tych 
        izdebkach, których nie było 
        czasu uporządkować przed 
        odjazdem Mieczysława, z sierotką 
        czternastoletnią, wziętą od 
        sióstr miłosierdzia, i całe dnie 
        przepędzała albo u Franciszkanów 
        w kościele, lub u siebie w domu. 
        Nie mając co robić, bawiła się 
        zdziecinniała staruszka 
        ustawiająs sprzęty i 






        pozostałości po dzieciach, 
        porządkując wszystko, jakby się 
        ich spodziewała z powrotem. 
        Czasem, przypominając Lusię i 
        Mieczysława, siedziała w oknie 
        płacząc. Kilka razy próbowała 
        dojść do swej wychowanicy, lecz 
        zrazu ubogo ubranej nie 
        dopuszczano do pani, a gdy 
        bardzo naglić i upominać się 
        zaczęła, po długich targach 
        służący ją wprowadził do pokoju. 
        Przy pani wszakże znalazła 
        nieodstępną służącą, a wkrótce 
        potem nadszedł dr Varius i 
        pozostał już aż do pożegnania 
        staruszki, tak że z Lusią 
        rozmówić się, wypytać jej na 
        osobności, zbliżyć się poufale 
        nie mogła. Jak przyszła, tak 
        powróciła ze łzami. Od Ludwiki 
        przyniesiono jej parę razy to 
        przysmak jaki, to mały podarek, 
        lecz to jej nie zaspakajało, 
        były to dowody pamięci i serca - 
        ona chciała wiedzieć, jak było 
        Ludwice, jak się ona w nowym 
        domu, z tym starym mężem czuła i 
        czy nie była bardzo 
        nieszczęśliwa. Szczęścia nawet 
        nie marzyła dla niej staruszka, 
        modliła się o spokój w domu i 
        zachowanie od utrapień nad siły. 
          Dr Varius z całą uprzejmością 
        przerażał ją chłodem, Lusi twarz 
        znajdowała, wpatrując się, 
        mizerną i smutną. Chciała 
        wiedzieć, co robi, czy się nie 
        nudzi, czy potrafi przyzwyczaić 
        i nawyknąć - a tak trudno było 
        się do niej dostać. 
          Mieczysław też przyrzekł był 
        dać jej znać, co się z nim 
        dzieje i oznajmić o sobie, a 
        list żaden dotąd nie 
        przychodził. 
          Znając Ludwiki pobożność, 
        Orchowska domyślała się, że do 
        kościoła najbliższego chodzić 
        musi i kilka razy w różnych 
        godzinach poszła do Św. Jana, 
        spodziewając się ją tam zastać, 
        zobaczyć, a z wychodzącą 
        pomówić. Nie zawiodła jej ta 
        rachuba, gdyż w istocie Lusię 






        spotkała, z nieodstępną jednak 
        sługą, która jej towarzyszyła, 
        na krok nie odstępując. Przy tej 
        znowu ledwie parę słów przemówić 
        było można, a Lusi odezwanie się 
        dało do zrozumienia staruszce, 
        iż bardzo dopytywać nie 
        wypadało. Wszystkie więc środki 
        wyczerpane zostały, a o biednym 
        dziecku wiedziała tylko 
        piastunka, że żyło i że nie 
        chorowało. Wpatrując się w twarz 
        tak dobrze sobie znaną, 
        Orchowska czytała w niej 
        przygnębienie, odrętwiałość, 
        smutek ciężki, z każdym dniem 
        zdawała się jej mizerniejszą. 
          Nie poskarżyła się wszakże, 
        starała się uśmiechać do 
        staruszki, a nawet udawać 
        wesołość. Strój i wszystko, co 
        miała z sobą, dowodził 
        zamożności domu. - Przynajmniej 
        chleba nie zabraknie - mówiła 
        stara - ale gorzkiż to chleb, 
        gorzki! 
          Upłynęło tak parę miesięcy od 
        wyjazdu Mieczysława i Orchowska 
        powoli obyła się z samotnością i 
        smutkiem, pocieszając się tym, 
        że Lusię w kościele przynajmniej 
        widywać mogła, gdy jednego 
        poobiedzia dziewczynka przyszła 
        oznajmić staruszce, że jakiś, 
        jak go nazwała, panicz chciał 
        się z nią widzieć. 
          - Co tam za panicz ma być! 
        jaki? - spytała stara - czego on 
        ode mnie może chcieć... a to go 
        puść, jeśli porządnie wygląda. 
          Dziewczę pobiegło, a tuż 
        wszedł Martynian, na którego 
        widok Orchowska powstała 
        uradowana, bo jej dzieci 
        przypomniał, i choć niedobre, 
        ale lepsze w Babinie czasy. 
        Martynian wyglądał blado, na 
        czole miał znaczną bliznę 
        jeszcze czerwoną, smutną twarz i 
        żałobę grubą po matce. 
          - Mój ty miły Boże - zawołała 
        staruszka ręce składając - cóż 
        też tu pan robisz? a dawno tu 
        jesteś? a jakże się masz? 
          - Przyjechałem niedawno i 






        dowiedziałem się przypadkiem od 
        kupca Borucha, że wy tu na 
        starej kwaterze Micia 
        mieszkacie, przychodzę was 
        odwiedzić i zapytać, jak się 
        macie - rzekł chłopak oglądając 
        się dokoła i wzdychając. 
          - Jak ja się tam mam, to i 
        pytać nie warto, mój paniczu 
        kochany - odparła stara - 
        zwyczajnie drzewo skrzypiące... 
        Kaszlę, płaczę, modlę się, i 
        tyle! Nie ma naszych, nie ma! - 
        dodała płaczliwie. 
          - Nie ma - oglądając się 
        powtórzył Martynian. - Moja pani 
        Orchowska, ja bo was właśnie 
        chciałem o nich popytać, wy coś 
        więcej wiedzieć musicie, wy 
        widujecie Lusię pewnie, a może 
        Micio do was pisał? 
          Stara pokiwała głową i 
        podsunęła mu krzesło. 
          - Gdzie ja tam co wiem! - 
        rzekła - Lusię kochaną czasem 
        zobaczę w kościele, bo inaczej 
        trudno, nie dopuszczą do niej, a 
        jak się człowiek doprosi, to 
        stary stoi na straży, żeby się 
        szczerze rozmówić nie można. 
          - W jakim kościele? kiedy ona 
        bywa? - spytał dziwnie przybyły. 
          Orchowska głową potrzęsła. 
          - Dalibóg, nie powiem wam - 
        rzekła. - Jeszcze byście tam 
        chodzić zaczęli, a to 
        niepotrzebna rzecz, panie 
        Martynianie - dodała grożąc - 
        niepotrzebna! I dla niej mogłaby 
        być bieda, a tego nie pytać, i 
        dla was się bałamucić nie 
        przystoi. Kobieta zamężna. 
          - Ależ siostra cioteczna i 
        żebym jej nawet zobaczyć nie 
        mógł z daleka - przerwał 
        Martynian - moja pani Orchowska, 
        czyż to grzech? 
          - A grzech! grzech! i patrzeć 
        nawet - zawołała staruszka - 
        oczy paść, serce sobie krwawić i 
        złe myśli tuczyć, po co to? Co 
        się stało, to nie wróci, darmo. 
          Westchnął Martynian. 
          - Nic nie pomoże - mówiła 
        Orchowska - tak Bóg zarządził, 






        trzeba się poddać Jego woli. 
        Choć Lusia biedna mizerna, ale 
        jej się tam dobrze dzieje, 
        bogaty człek i nie skąpi dla 
        niej. 
          - A o Mieczysławie nic nie 
        wiecie? 
          - Tak jak nic - mówiła stara - 
        wyjechali zaraz po ślubie. 
        Chodziłam się tam parę razy 
        dowiedzieć na Wielką ulicę do 
        ich mieszkania, ludzie 
        powiadają, że tylko pani sama 
        pisała, że na zimę powrócić 
        mają. Ależ Mieczysławowi tam 
        dobrze, opływa jak pączek w 
        maśle i to dobra jak anioł 
        kobieta. 
          Martynian słuchał ze zwieszoną 
        głową. 
          - Zabawicie wy tu? - spytała 
        stara. 
          - Ja tu będę mieszkał - rzekł 
        Martynian - ojciec mi tego nie 
        broni. On tam sobie za mnie 
        gospodaruje, a ja trochę świata 
        chciałem zobaczyć. Wzięłem z 
        sobą Paczoskiego, nająłem 
        mieszkanie, co mam lepszego do 
        roboty? 
          - Ono by się to znalazło - 
        rzekła stara - a po cóż wam 
        koniecznie tu siedzieć? Po co? 
        Wam tu nie bardzo zdrowo. Na co 
        to kłamać i ludzi durzyć, serce 
        sobie ino psuć będziecie, boście 
        nie po co, tylko dla Lusi 
        przyjechali, a to nicpotem... 
          Spuścił głowę obwiniony i 
        milczał. Orchowska się ulitowała 
        i westchnęła.
          - Żal mi cię, paniczu kochany, 
        ale w kobiecie zamężnej się 
        kochać... obraza Pana Boga. 
          - Moja Orchowska - rzekł 
        chłopak - wszakżem ja się w 
        zamężnej nie zakochał, kochałem 
        ją, gdy wolną była, trudno to z 
        serca wyjąć, co w nie wrosło. 
          - A po co to złe ziele żywić? 
        - zaczęła stara kiwając głową - 
        chwast trzeba wyplenić. Jak ty 
        tu będziesz siedział, paniczu 
        kochany, nigdy się grzesznej 
        myśli nie pozbędziesz. Po co ci 






        tu mieszkać? 
          - Jać nie dlatego tu 
        przybyłem. 
          - A, co mi to mówisz! - 
        ofuknęła stara - po co jeszcze 
        kłamstwo dodawać do tego, co już 
        z siebie niedobre. Nie 
        przyjechałbyś ty tu, żeby nie 
        ona! A i jej nie trzeba nowej 
        biedy dodawać! Mąż stary będzie 
        zazdrosny, choćby nie było 
        czego... ona może trochę serca 
        do was miała, to się jej 
        niepotrzebnie przypomni.
          - Mów sobie, co chcesz, moja 
        Orchowska - gwałtownie wybuchnął 
        chłopak - ja jej nigdy kochać 
        nie przestanę. 
          - A na wsi byś jej nie mógł 
        kochać? - spytała stara. 
          Martynian zamilkł i począł się 
        przechadzać po pokoikach, 
        zaglądając w każdy kątek. 
          - Mój Boże! - zawołał - tu się 
        wszystko po niej zostało, jak 
        było... 
          I chwytał roboty, całował, a 
        łzy mu w oczach stały. 
        Orchowskiej żal go było i 
        zamilkła. 
          - Już ja o nic nie proszę - 
        dodał - tylko mi nie 
        odmawiajcie, żebym czasem mógł 
        tu przyjść ich sobie 
        przypomnieć, o nich z wami 
        pomówić. 
          - Ja wam tam drzwi nie zamknę 
        - szepnęła Orchowska  - a ino 
        wolałabym, żebyście jechali do 
        domu. 
          - Tego ja nie uczynię - 
        stanowczo odezwał się Martynian 
        - darmo mnie nie namawiajcie. 
          Zabawiwszy jeszcze chwilę, 
        chłopak wyszedł, a stara, 
        żegnając go, swoje zawsze na 
        próżno powtarzała, żeby do 
        Babina powracał. Martynian miał 
        stałe postanowienie zamieszkania 
        w mieście, bądź co bądź, chciał 
        przynajmniej widzieć ją z 
        daleka. Spodziewał się, że gdy 
        Mieczysław wróci, u nich ją może 
        spotka, zamierzał też do 
        kościoła do którego chodziła, 






        dojść i do niego uczęszczać. 
        Któż wie, może by mu do domu 
        Variusa dostać się nawet udało? 
        Poetyczna ta miłość młodzieńcza 
        więcej zresztą nie wymagała nad 
        ukradkowe spojrzenia, półsłowa, 
        westchnienia, będąc pewną, że 
        one ją nakarmić potrafią. 
        Paczoski, którego z sobą zabrał 
        Martynian, nie mógł pochwalać 
        tych grzesznych młodzieńca 
        zachcianek, powaga jego 
        nauczycielska na otwarte im 
        pobłażanie nie dozwalała, mimo 
        to tolerował uczucie wzniosłe i 
        nie mógł się obronić od 
        admiracji w uczuciu swym tak 
        stałego sentymentu. Szanował w 
        ogóle wszelką miłość i sam 
        kochał się milcząco w pani 
        Dramińskiej, o czym jednak ani 
        ona, ani żywa dusza nie 
        wiedziała. 
          Martynian wyszukał sobie i 
        pedagogowi dawnemu, a dziś 
        przyjacielowi i powiernikowi, 
        mieszkanie w pośrodku miasta, 
        bardzo piękne, z widokiem na 
        ulicę, z ogródkiem, urządził je 
        wytwornie i postanowił tu 
        pozostać, jak tylko będzie mógł 
        najdłużej. Ojciec się jedynakowi 
        nie przeciwił, gdyż cześć, jaką 
        miał dla rozumu żony, przeniósł 
        teraz na syna. 
          - Młody człek - mówił - to 
        wiadomo, powinien się na świecie 
        przetrzeć, z ludźmi poznać, co 
        ma tu na wsi gnić. To dla nas, 
        hreczkosiejów, dobre, a dla 
        niego na nic. Na to mu żałować 
        nie będę. 
          Burzym stary uczynił mu tę 
        uwagę po cichu, że w mieście 
        znajdzie Ludwikę i bałamucić się 
        będzie - Babiński ręką tylko 
        rzucił. 
          - No, co tam, co tam! ja o tym 
        nic nie wiem i wiedzieć nie 
        chcę. Za mąż poszła, niech jej 
        mąż pilnuje, a mnie co do 
        tego... Zresztą też ona nie 
        jedna w mieście, prędzej mu co w 
        oko wpadnie, to się z wolna 
        wykuruje z tych tam amorów. 






        Gdyby nie moja żona kochana, 
        droga - dodał - ja bym był jemu 
        tej Lusi nie bronił... śliczna i 
        miła, i rozumna ta dziewczyna, 
        ale jejmość, świeć jej Panie, 
        nie lubiła jej... co się stało, 
        to się stało. Nie on pierwszy 
        ani ostatni. Chodzą różne rzeczy 
        po ludziach... Co ja mu będę 
        bronił? Ma on rozum. 
          Skończyło się tedy na 
        wyjeździe i zamieszkaniu.
          W pierwszych dniach Martynian 
        się rozpatrywał tylko - poszedł 
        do Orchowskiej, biegał po 
        kościołach, dowiedzieć się nic 
        nie mógł ani Ludwiki zobaczyć, 
        nie zrażał się tym jednak wcale. 
        Paczoski ze swej strony, 
        przybywszy z ukochaną 
        "Władysławiadą", wykończał ją 
        jeszcze i szukał dla niej 
        troskliwie pomieszczenia. Parę 
        wyjątków udało mu się w czasie 
        posuchy umieścić w "Dzienniku" i 
        tymi napawał się nieustannie - 
        pierwsze to były płody jego muzy 
        odbite czcionkami drukarskimi i 
        miały dlań urok 
        niewypowiedziany. Przypatrywał 
        się fizjognomii wierszy, ich 
        postawie, po kilka razy na dzień 
        lubował w piękności świeżej 
        jeszcze, pięknie wyglądającej w 
        tej szacie nieśmiertelności. 
        Gnębiły go tylko trzy potężne 
        błędy drukarskie, poprawione 
        wprawdzie własnoręcznie przez 
        autora, umieszczone w korekcie, 
        a oburzające go przeciw 
        wszystkim zecerom. Gdyby to od 
        niego zawisło było, nie wahałby 
        się przysądzić winowajcom 
        najstraszniejsze kary. Śledził 
        teraz tylko, rychło li chórem 
        zanuci prasa cała pochwały 
        poematu, zjawi się mecenas, 
        popłyną wezwania, aby w imię 
        sprawy literatury i piśmiennictwa 
        krajowego dłużej nie taił przed 
        światem tak olbrzymiego dzieła. 
        Niestety! nikt się nie odzywał, 
        a co gorzej, nikt, jak się 
        przekonał, nie czytał tych 
        najpiękniejszych epizodów z jego 






        poematu. Takie są poetów losy! 
          Jeden poczciwy Martynian 
        niektóre ustępy umiał już na 
        pamięć, i nie dziw, nie miał 
        bowiem nic lepszego do czytania. 
        Słuchał Paczoskiego albo po 
        ulicach się błąkał, czekając, 
        czy los szczęśliwy nie pozwoli 
        mu gdzie spotkać Ludwiki. 
        Chodził on i pod jej oknami, ale 
        te zawsze były zamknięte i nikt 
        z nich, oprócz jednej mocno 
        ospowatej służącej, nie 
        wyglądał. Biedny, poczciwy 
        Martynian, wierny uczuciu swemu, 
        zachodził też do Orchowskiej, 
        ale ta, choć rozmawiała z nim 
        chętnie, objaśnić go nie 
        chciała. Wpadł tedy na 
        szczęśliwy pomysł śledzenia, 
        dokąd ona chodzi na nabożeństwo, 
        będąc pewien, że tak samo 
        pragnie widzenia Lusi - zrazu 
        znajdował ją u Franciszkanów 
        zawsze, aż jednego dnia poszła do 
        Św. Jana. On za nią. Na mszy tej 
        rannej bywała Ludwika ze 
        służącą. Martynian ani śmiał 
        zbliżyć się do niej - z daleka 
        tylko wpatrywał się w bladą 
        twarzyczkę, uszczęśliwiony, że 
        nareszcie wiedzieć będzie, gdzie 
        jej szukać. Ludwika wychodząc, 
        dopiero rzuciwszy okiem po 
        kościele, przypadkiem postrzegła 
        kuzyna, zbladła bardzo i 
        śpiesznie, jakby się lękała, aby 
        się do niej nie zbliżył, 
        wybiegła z kościoła. Dawno już 
        Martynian nie był tak 
        szczęśliwy! Toteż u drzwi obfitą 
        ubogich obdarzył jałmużną i 
        doczekawszy się Orchowskiej, 
        pozdrowił ją wesoło. 
          - Widzi pani Orchowska - rzekł 
        - że kto szuka, ten znajduje. 
          - Tak, tak - przerwała stara - 
        kto szuka biedy, ten ją znajdzie 
        - ruszyła ramionami. - Żebyś 
        sobie sam tylko biedy szukał, 
        nic bym nie mówiła, ale i tej 
        nieszczęśliwej gotóweś 
        przyczynić kłopotu. Mąż 
        zazdrosny, koło niej szpiegów 
        pełno, jak cię tu zobaczą, 






        doniosą to jemu i do kościoła 
        pójść nie dadzą. 
          Martynian wysłuchał tych 
        wyrazów przekonywających, 
        obiecując sobie, że będzie 
        bardzo ostrożnym i nie da 
        poznać, po co tu przychodzi. 
        Tego dnia i Paczoski ucieszył 
        się lepszym wychowańca humorem, 
        choć przyczyny dobadać się nie 
        umiał. Nie dalej jak nazajutrz 
        chłopak pobiegł o zwykłej 
        godzinie do kościoła, siedział w 
        nim aż do końca nabożeństwa, 
        lecz niestety, nie spotkał już 
        Lusi. Tak samo i dni następnych 
        na próżno przesiadywał u Św. 
        Jana. Czwartego czy piątego 
        dnia udał się znowu do 
        Orchowskiej. Stara otworzyła mu 
        drzwi mrucząc.
          - Jużeś mi pan spłoszył moje 
        dziecko - rzekła - jak was 
        zobaczyła, do kościoła tego 
        chodzić przestała! 
          Chłopak miał twarz posępną i 
        zbolałą. 
          - Zawziąłeś bo się tu siedzieć 
        - fukała Orchowska - nie 
        wiedzieć dlaczego, siebie i 
        drugich męcząc - jechałbyś do 
        domu. 
          Ledwie nieledwie udobruchać mu 
        się udało staruszkę i gniew jej 
        uśmierzyć - i z łez jej, smutku i 
        wzdychania domyślał się, że coś 
        o życiu Ludwiki wiedzieć musi, 
        ale niełatwo z niej to było 
        wydobyć, bo na Martyniana, jako 
        na człowieka grzeszne mającego 
        myśli, zapatrywała się ze zgrozą 
        i o Ludwice nic z nim mówić nie 
        chciała. Silił się biedny na 
        próżno i poszedł tym razem z 
        niczym. Gdy tak znowu błąkał się 
        po mieście, nie umiejąc sobie 
        wyszukać drogi, którą by się do 
        zaklętego domu mógł zbliżyć, 
        jednego dnia w ulicy spotkał 
        powóz, a w nim zdało mu się 
        widzieć znajome twarze. Mijając 
        go, kobieta wychyliła się i ręką 
        nań skinęła. Była to pani 
        Adolfina Dramińska z mężem, a 
        przybywająca dla porady lekarzy. 






        Na jej twarzy nawet znać było 
        chorobę i znękanie, oczy tylko 
        niebieskie, żywe, dawnym ogniem 
        błyszczały. Martynian pobiegł ku 
        nim. 
          - Wszak pan tu podobno 
        mieszkasz? - zapytała go 
        Adolfina. 
          - Tak jest. 
          - A! to dobrze... siadaj z 
        nami, jedziemy do hotelu, 
        objaśnisz nas i pomożesz w wielu 
        rzeczach. 
          - To łaska Boża, żeśmy 
        Babińskiego w ulicy spotkali! - 
        westchnął mąż - wiele nam to 
        oszczędzi kłopotu. 
          Posłuszny Martynian, rachując, 
        że i jemu się to na coś przydać 
        może, siadł i towarzyszył do 
        gospody. 
          Już gdy Dramiński zajmował się 
        rozpakowywaniem i dyspozycją 
        obiadu, o który mu bardzo 
        chodziło, Adolfina wzięła go na 
        bok. 
          - Pan tu jesteś dla Lusi? 
        przyznaj się - rzekła. 
          - Ależ pani... nie widziałem 
        jej z bliska ani razu. 
          - A z daleka? 
          - Raz w kościele. 
          - Więc Mieczysława nie ma? nie 
        wrócili? 
          - Zdaje mi się, że nie. 
          - Powinni być lada chwilę. Ja 
        jestem chora, mam w nim 
        zaufanie, spodziewam się, że mi 
        porady swej nie odmówi. 
          - Niech pani weźmie dra 
        Variusa, toć przecie 
        najsławniejszy ze wszystkich - 
        zawołał Martynian. 
          - Tak - uśmiechnęła się 
        Adolfina - rad byś, żebym może 
        ciebie po niego posłała, żebyś 
        się tam mógł wkręcić i choć 
        westchnąć u jej progów! 
          Martynian spuścił oczy. 
          - A, pani - rzekł - ja nie 
        tego żądam, chciałbym wiedzieć 
        tylko, co się z nią dzieje! Raz 
        ją tylko postrzegłem w kościele, 
        bladą, łzawą, uciekła ode mnie. 
        Orchowska powiada, że otoczona 






        jest szpiegami, że nikt tam nie 
        ma przystępu. Ja tu siedzę już 
        długo, a nic nawet dowiedzieć 
        się nie potrafiłem! Pani byś 
        była aniołem... 
          - Będę aniołem - smutnie 
        odpowiedziała Adolfina - bo mi 
        cię żal, dobry, poczciwy, wierny 
        pierwszym swym uczuciom 
        Martynianie, ale cierpliwości. 
        Jeśli ja się co dowiem, 
        przyniosę ci, jej będę mówić o 
        tobie... będę wam służyć, bo mi 
        serdecznie żal obojga, a ja 
        wiem, co serca ból... 
          Martynian, całując ją w rękę, 
        spojrzał na twarz wymizerniałą 
        pani Dramińskiej, która mu się 
        litościwie jakoś uśmiechała. 
          - A! pani! byłabyś 
        dobroczyńcą... zbawcą - zawołał 
        żywo - nie idzie o mnie, lecz 
        któż wie, co się z nią dzieje! 
        Ta niewola, ci szpiegowie, to 
        zamykanie jej. Ona tak strasznie 
        blado i biednie wygląda... 
          - Jak ja? - spytała Adolfina. 
          - Nie wiem, zdaje mi się, że 
        gorzej jeszcze - rzekł 
        Martynian. - Pani łatwo będzie, 
        jako kobiecie, jako pacjentce, 
        dostać się do tego domu, 
        zawiązać stosunki z nimi. 
          - I dawać ci o niej wiadomości 
        - dokończyła Dramińska - a jej o 
        tobie... to się rozumie. Za to 
        pan będziesz trochę Dramińskiego 
        mojego bawił, wodził i uczył go, 
        gdzie ma jeść i pić. Ja tu muszę 
        czekać, a nie chcę, żeby mi się 
        dobre moje człeczysko nudziło. 
        Zobaczysz, jaki to serdecznie 
        poczciwy ten Dramiński i 
        poprzyjaźnisz się z nim, on 
        samotności nie lubi, weźcie go w 
        swoją opiekę. 
          Martynian najszczęśliwszym 
        był, że miał się kim zająć i za 
        taką zapłatę, jaką mu Adolfina 
        obiecywała, która daleko 
        wyrozumialszą była od starej 
        Orchowskiej, nie poczytując jego 
        miłości za tak wielki grzech. 
          Zapoznali się tedy bliżej z 
        Dramińskim, któremu jedno to na 






        świecie dolegało, że kochana 
        Dolfinka jego ciągle była 
        stękająca, chora i nieco z tego 
        powodu kapryśna. 
          - Już niech sobie tu posiedzi 
        - mówił - niech się podkuruje, 
        wody pije, kąpiele bierze, czy 
        co tam sobie te doktory wymyślą, 
        ażeby raz była zdrową i wesołą. 
        Niech weźmie Variusa, niech 
        poprosi Mieczysława, choćby 
        trzech czy czterech, a trzeba 
        raz, żeby ją uzdrowili. W oczach 
        mi, o tak, marnie schodzi i 
        ginie. Mizerna aż strach. A 
        potem może ją miasto rozerwie. 
          Martynian nie tylko sam na 
        usługi się stawił, ale 
        Paczoskiego wziął, który był 
        najszczęśliwszym, że swemu 
        ideałowi, a choćby mężowi ideału 
        mógł się na co przydać. Zyskiwał 
        na tym do poezyj natchnienie i 
        tegoż wieczora napisał w 
        Horacjuszowskim rodzaju wiersz 
        do Lidii, poczynający się od 
        wyrazów: 
          "O gwiazdo moja, na dni 
        szarych niebie..."
          Następnego dnia, wypocząwszy 
        nieco, pani Adolfina Dramińska 
        udała się do Variusów. Mąż jej 
        pozostał w domu, bo nie czuł się 
        tam potrzebnym, zawezwał 
        Paczoskiego do szachów. 
        Martynian siedział czekając na 
        powrót posła. 
          Pobyt u Variusów wydał mu się 
        niezmiernie długim, biegał do 
        okna ciągle i niespokojnie 
        poglądał. Na ostatek, gdy już 
        trzeciego mata dawał Dramiński 
        poecie, usłyszano turkot powozu 
        i pani Adolfina weszła. Ale nim 
        się rozebrała, nim się z nią 
        widzieć było można i pomówić, 
        Martynian stał długo przed 
        drzwiami. Już i Dramiński nawet 
        zniecierpliwiony od warcabnicy 
        wołał: 
          - Serce moje, a cóż tam 
        powiedzieli? co?
          Wyszła Adolfina zmęczona i 
        padła na kanapę. 
          - A! - zawołała - Varius nie 






        chce mnie leczyć, powiada, że od 
        czasu, jak się ożenił, wyrzekł 
        się praktyki, aby domowego 
        szczęścia używać... śliczne 
        szczęście... Lusia wygląda, 
        jakby suchoty miała, ani z niej 
        dobyć słowa... siedzi, oczy 
        wlepione w ścianę, nie wie, co 
        do niej mówią... aż się serce 
        ściska. Ten stary paskudnik ani 
        krokiem jej nie odstępuje. Nie 
        mogłam się o nic spytać, 
        pomówić, od serca ją uścisnąć. 
          - No proszę - rzekł Dramiński 
        - to nieznośny człek, bo i ją 
        męczy, i siebie. 
          - Umyślnie siedziałam nieco 
        dłużej - dodała Adolfina - 
        myślałam, że choć na chwileczkę 
        go odwołają albo on przecie 
        zrozumie, że nas same powinien 
        zostawić. Gdzie tam, grzeczny, 
        słodki, czuły, nie odstąpił nas 
        na krok. Dowiedziałam się tylko, 
        że Mieczysław z żoną powraca 
        dziś lub jutro, pisali do 
        Lusi... myślę więc wziąć Micia 
        za ordynariusza, a on, jeśli 
        chce, niech sobie jakiego 
        lekarza przybierze. 
          - A bardzo dobrze! bardzo 
        dobrze! Mówią, że doskonały z 
        niego doktór - ozwał się 
        Dramiński - a razem dobry nasz 
        przyjaciel i człowiek z sercem. 
        Przynajmniej zaufać mu będzie 
        można. Najlepiej na niego 
        poczekać. 
          Adolfina zarumieniła się 
        słuchając, co mąż mówił, i 
        szepnęła potem: 
          - Dziś lub jutro przyjadą... 
        przyznam się, żem też ciekawa 
        tego młodego małżeństwa. 
          - Przynajmniej ona nie choruje 
        - rozśmiał się mąż - a jak by 
        zachorowała, ma nadwornego 
        doktora pod bokiem. 
          Z tego dowcipu swego śmiał się 
        Dramiński długo, roztargniony 
        pojechał konikiem fałszywie, 
        stracił wieżę i wziął mata. 
        Paczoski był szczęśliwy, że się 
        przed ideałem z taką popisał 
        brawurą. 






          Głośne to opowiadanie dla 
        Martyniana jednak nie starczyło. 
        Korzystając z hałasu, jaki ten 
        mat wywołał, począł rozpytywać 
        po cichu. 
          - Lusia istotnie wygląda jak z 
        krzyża zdjęta, a raczej jak na 
        krzyżu przybita - powiedziała mu 
        Dramińska - nie mogłam z nią 
        trzech słów pomówić swobodnie. 
        Jednakże bardzo zręcznie 
        ułożyłam, tak że mąż nie 
        słyszał, zejście się jutro. 
        Przyznam się panu - dodała - 
        żeby mnie tak mąż trzymał w 
        niewoli, to bym go na złość 
        oszukiwała. Dowiaduj się pan o 
        powrót Mieczysława i daj nam 
        znać, gdy przyjadą. 
          Martynian pożegnał Adolfinę i 
        pobiegł postawić straże, które 
        by mu natychmiast oznajmić mogły 
        o powrocie Mieczysławostwa. Tego 
        dnia jednak, choć byli 
        spodziewani i służba miała 
        rozkaz przygotować wieczerzę i 
        herbatę, do późnej nocy ich nie 
        było. Martynian miał tylko 
        zręczność przekonać się, na jak 
        świetnej stopie dom był 
        utrzymywany - widział nowe 
        liberie, świetną stołu zastawę i 
        wszystkie wspaniałe przybory, 
        które by książęcemu domowi 
        wstydu nie uczyniły. 
          Rano jeszcze było, gdy na 
        Franciszkańskiej ulicy zjawił 
        się Mieczysław. Przybyli bowiem 
        po północy, o czym Martynianowi 
        znać nie dano. Orchowska we 
        drzwiach wychowańcowi aż do nóg 
        przypadła, wlepiając w niego 
        oczy ciekawe a osłabłe. 
        Pociągnęła go potem do okna, 
        ażeby mu się lepiej przypatrzeć. 
        Mieczysław zmienił się, zdawało 
        się, że utył, ale był jakby 
        nalany i blady, ogień jego oczów 
        wygasł, świeżość młodzieńcza 
        przekwitła, czoło miał 
        pofałdowane, cerę chorobliwie 
        wydelikaconą i białą, woskową. 
        Dwa miesiące klimatu, do którego 
        nie nawykł, zapewne tak na 
        naturę północną podziałać 






        musiały. Uściskał staruszkę 
        serdecznie, obejrzał się po 
        izdebce smutnie, tęskno... 
        wydało mu się może dziwne, że tu 
        z siostrą żyć mogli. 
          Nawet po stroju by go 
        Orchowska nie była poznała. 
        Dawniej nosił się bardzo 
        skromnie, teraz suknie miał 
        wyszukanym krojem, eleganckie, 
        ogromną szpilkę turkusową w 
        chustce, dewizki jakieś 
        kosztowne, pełno pierścieni na 
        palcach. Przykro się starej 
        zrobiło, która sobie w duchu 
        rzekła: - Żeby on to sobie był 
        sam zapracował, a to wszystko z 
        jej łaski. 
          Mieczysław począł się 
        dopytywać o Lusię, staruszka mu 
        niewiele powiedzieć mogła, nie 
        bardzo zasmucić go chciała, ale 
        też nie skłamała nic. 
          - Kobiecina mało się na świat 
        pokazuje - rzekła - a to czasem 
        do kościoła, a jeszcze tu licho 
        Martyniana przyniosło. Zobaczyła 
        go raz w kościele i do kościoła 
        teraz pójść się boi!
          Micio się strasznie oburzył na 
        chłopca, że śmiał znowu się tak 
        narzucić. 
          - Ja go stąd wyforuję! - 
        zawołał. 
          - Oj, wątpię - rzekła stara - 
        to uparta natura, jak wszystkie 
        jedynaki, pieszczochy. 
          Od Orchowskiej, gdy godzina 
        była już przyzwoitsza, pobiegł 
        Mieczysław do doktora. Był on na 
        lekcji i zwykle nikogo nie 
        wpuszczano ani do pani, ani do 
        pana, taki był rozkaz, dopóki 
        nie wrócił. Lusia jednak 
        posłyszała głos brata, odważyła 
        się złamać przepisy i wybiegła 
        go uściskać, bez tchu, przejęta, 
        zapomniawszy, co ją za to czekać 
        może. Słudzy nie mogli się 
        jawnie pani swej sprzeciwić. 
        Mieczysław wszedł. W pokoju 
        znalazła się nieodstępna 
        ospowata służąca, ale nie 
        zważając na nią, brat z siostrą 
        wyszli do sali, gdzie ona nie 






        mogła gonić za nimi. Co 
        najwięcej stanęła za drzwiami. 
          Oboje spojrzeli na siebie w 
        milczeniu. Mieczysław znalazł ją 
        strasznie wychudłą, ona jego 
        dziwnie a chorobliwie utuczonym, 
        w oczach obojga nie świeciła 
        żadna iskierka ochoty do życia. 
          - Jakże ci jest, mów mi! - 
        zawołał Mieczysław - jak ci z 
        nim? Mizerniejesz? Czy się 
        nudzisz? czy cię zamyka? 
          - Ale nie - odparła Lusia - 
        jest mi... jest mi dobrze, ani 
        on dla mnie złym nie jest. Nie 
        zamyka mnie, ja sama chodzić nie 
        chcę, nie lubię towarzystwa, ono 
        mnie męczy. Nie nudzę się, mam w 
        domu robotę, fortepian, 
        książki... cóż chcesz? Za tobą 
        mi było tęskno, a zresztą życie, 
        toć życie. Jakże się wam 
        podróżowało? - dodała. 
          - Nam nie bardzo dobrze rzekł 
        Mieczysław. - Serafina teraz 
        mniej jest wesołą i swobodną, 
        niż bywała, musi to pochodzić ze 
        stanu jej zdrowia. Przy tym za 
        granicą nudziły nas różne dawne 
        spotykane znajomości, 
        szczególniej niejaki hrabia 
        Buller, którego znajdowaliśmy na 
        każdym kroku. Zdaje mi się, że 
        się dawniej kochał w Serafinie. 
        Nie mogliśmy się go pozbyć i 
        dlatego trzeba było powracać, bo 
        tu przynajmniej nie mamy 
        obowiązku przyjmować go i możemy 
        mu zamknąć drzwi nasze. Biedna 
        Serafina tak się tym męczyła, że 
        to nam podróż zatruwało. Nigdym 
        jej tak zniecierpliwioną i 
        nerwową nie widział, drażniła ją 
        najmniejsza rzecz... gniewała 
        się nawet czasem na mnie. 
          - Jak to? ona na ciebie? 
          - A tak! - rozśmiał się Micio 
        - ale to nigdy nie trwało długo. 
          - Musiałeś wiele dla nauki 
        skorzystać?
          Micio wzruszył ramionami. 
          - A! bardzo mało, niestety! - 
        rzekł cicho - trudno to było 
        opuścić Serafinę, żeby biegać po 
        szpitalach. Bała się zaraźliwych 






        chorób, a przy tym nierada była, 
        gdym występował jako doktor. 
        Musiałem trochę pana udawać. 
          - Wiesz, kto tu jest? - nagle 
        zawołała Lusia - od wczoraj czy 
        dawniej przyjechała chora 
        Adolfina, czeka na ciebie. 
          - Jak to na mnie? - przerwał 
        zdziwiony Mieczysław. 
          - Chce koniecznie, ażebyś ją 
        leczył. 
          Micio ruszył niecierpliwie 
        ramionami. 
          - Ale ja prawie już lekarzem 
        nie jestem i jeszcze nim nie 
        byłem, nie mógłbym się podjąć w 
        żadnym razie, potem Serafina mi 
        roli lekarza przyjąć nie 
        dozwoli, na ostatek ja się tego 
        podjąć nie mogę. 
          - Zmiłuj się, przynajmniej 
        wybierzcie lekarzy, pokierujesz, 
        ona doprawdy ma się źle - 
        odezwała się. 
          - A dr Varius? 
          - On nie leczy nikogo od 
        czasu, jak się ożenił - 
        spuszczając oczy odezwała się 
        Lusia - odmówił, Adolfina tu 
        była. 
          Mieczysława czoło zachmurzyło 
        się - począł chodzić po pokoju 
        zniecierpliwiony i niespokojny. 
          - Mój Boże - zawołał - 
        przyjechałem, myśląc odpocząć, a 
        znajduję same troski i 
        zawikłania. Adolfina, 
        Martynian... brak tylko hrabiego 
        Bullera do tej kolekcji. 
        Wreszcie twoje zdrowie, Lusiu. 
          - Ale ja zdrowa jestem - 
        pokaszliwając odezwała się 
        Ludwika i zmusiła usta do 
        uśmiechu - o mnie nie masz 
        powodu troszczyć się wcale. 
          Zamilkła chwilkę. 
          - Czy widziałeś Martyniana? - 
        spytała po cichu. 
          - A! nie! ale go zobaczę i 
        postaram się wypędzić do domu. 
        Starej Orchowskiej nie dał 
        pokoju, chodził tam stukać i 
        wzdychać po pustych naszych 
        izdebkach, całował sprzęty, 
        zbierał liście zeschłe, słowem, 






        biedak stracił głowę. 
          Słuchając opowiadania Lusia 
        czerwieniała, serce jej biło i 
        może nieco zwilżyły się oczy, 
        nie odpowiedziała nic. 
          Mieczysław poszeptał z nią 
        jeszcze i pożegnał. W progu 
        śpieszący spotkał go dr Varius, 
        mierząc oczyma niespokojnymi i 
        prawie zagniewanymi. 
          - A! jakżeście to weszli, 
        panie Mieczysławie. Ludwika z 
        rana nie przyjmuje, ona... ja 
        jej przepisałem spoczynek. 
          Brat spojrzał z uśmiechem na 
        szwagra. 
          - Zapominacie, kochany 
        doktorze, że i ja choć trochę 
        lekarzem jestem, a razem bratem. 
        Spodziewam się, że moje 
        odwiedziny przynajmniej 
        zaszkodzić jej nie mogą. 
          Trochę podraźniony wymówką, 
        Mieczysław po tych kilku słowach 
        oddalił się szybko. Varius 
        chciał go wstrzymać, wymówił się 
        potrzebą wracania do domu. Jakoż 
        spóźnił się na śniadanie, 
        niestety - pani Serafina piła 
        już herbatę i powitała go w 
        progu: 
          - A! proszęż cię! nigdy na 
        godzinę się nie stawisz, herbata 
        przeciągnięta, wszystko zimne, 
        śniadanie szkaradne, ja sama 
        jeść muszę, czego nie cierpię i 
        co mi szkodzi. Tylem razy cię 
        prosiła! 
          W głosie, w tonie tyle było 
        szorstkości i zniecierpliwienia, 
        coś tak przykrego razem, że 
        Mieczysław, jak zwykle w 
        podobnych wypadkach, uznał za 
        najlepsze nie odpowiadać wcale i 
        siadł do swej filiżanki nie 
        mówiąc słowa, chłodny, obojętny. 
          - Gdzieżeś był? 
          - Musiałem odwiedzić Lusię. 
          - Tak rano? 
          - Byłem u Orchowskiej. 
          - Tak! i dla Orchowskiej 
        porzuciłeś mnie w chwili, gdy ja 
        tak nie lubię być samą...
          - Widziałem się z Ludwiką... 
          - Jak się ma Lusia? 






          - Nie lepiej, nie lepiej - 
        rzekł Mieczysław chmurnie - stan 
        jej, który mnie od niejakiego 
        czasu zatrważał, prędzej się 
        pogorszył, niż polepszył. 
        Spokojna, zrezygnowana, ale nie 
        jestem z niej kontent. 
          - Czasem ci się przywiduje... 
        a ty tę siostrę tak kochasz - 
        rzekła Serafina z wyrazem 
        dziwnym. 
          - W istocie kocham ją, jak 
        jedyną siostrę swoję. 
          - A! to wiem - kwaśno 
        przebąknęła żona. 
          Zamilkli. 
          - Zapewne wiesz i o drugiej 
        chorej, od której odebrałam 
        właśnie karteczkę, jest tu 
        Adolfina, która uroiła sobie 
        podobno, że ty ją musisz 
        kurować. 
          Błysnęły oczy pani Serafiny. 
          - Ale ja na to nie pozwolę - 
        zawołała - mam już dosyć tej 
        medycyny! Kochałam niegdyś 
        bardzo tę Adolfinę, od 
        niejakiego czasu nie poznaję jej 
        i wstręt we mnie obudza. 
        Szczególniej z tobą jest tak 
        śmiała. 
          - Myśmy się wychowali razem...
          - Tym bardziej powinna unikać, 
        bo mi się zdaje, że się w panu 
        trochę kochała, a może i pan w 
        niej. 
          Mieczysław zaśmiał się sucho. 
          - Cóż za humor dziś, Serafino? 
        co za podrażnienie? 
          - Ale bo się wszystko spiknęło 
        na mnie, żeby do niecierpliwości 
        przyprowadzić. Ze śniadaniem 
        musiałam czekać, potem pić i 
        jeść sama, wszystko szkaradne... 
        potem bilecik Adolfiny śmieszny, 
        nareszcie ty, zimny, obojętny, 
        chmurny. 
          - Nie śmiałem się zbliżyć po 
        wymówkach - rzekł Mieczysław. 
          Serafina porwała się od stołu, 
        rzuciła serwetę i nic nie mówiąc 
        wyszła. Mieczysław wypił prędko 
        herbatę i zszedł na dół do swego 
        pokoju. 
          Na takiej teraz stopie było 






        już młode małżeństwo. Powoli 
        przyszło do tego. Jakim sposobem 
        anielskiej dobroci Serafina 
        stała się tak zgryźliwą i 
        kwaśną, wytłumaczyć trudno. 
        Mieczysław zawsze był dla niej 
        czułym, grzecznym, 
        uprzedzającym, a nigdy prawie 
        nie obeszło się bez jakichś 
        wymówek. W poufalszym życiu 
        raziło ją z jego strony wiele 
        nie dostrzeżonych odcieni w 
        obejściu się, których znosić nie 
        mogła. Między innymi nie 
        dopuszczała najmniejszej 
        wzmianki o medycynie, o 
        przeszłości, czyniąc z nich 
        tajemnicę - rumieniła się i 
        gniewała, gdy Mieczysław 
        mimowolnie z nauką się wydał. W 
        ciągu podróży, gdy ratując kogoś 
        na drodze, krew puścił, długo mu 
        tego darować nie mogła. Nie 
        wolno mu było zaspokoić 
        ciekawości, zmuszała do grania 
        roli obojętnego turysty. Za to, 
        nienawykły do życia zbytkowego, 
        musiał się wdrożyć w obyczaje 
        pańskie i rozpieścić 
        wykwintnością, której dla siebie 
        się lękał. Jakiś głos wewnętrzny 
        przestrzegał go, że może być 
        zmuszonym powrócić do surowszych 
        obyczajów, nie chciał więc 
        czynić sobie nałogów, które by 
        się stały ciężarem. 
          Te nawyknienia proste, gusta 
        niewykwintne gniewały prawie 
        Serafinę. Chciała z niego 
        uczynić owego sztucznego 
        człowieka salonowego, którym 
        Mieczysław być nie mógł i nie 
        umiał. Stąd nieustanne sprzeczki 
        o drobnostki, kończące się 
        zwykle objawami czułości, lecz 
        zostawujące po sobie 
        niezgluzowane ślady i 
        wspomnienia. 
          Mieczysław już po tej walce 
        dwumiesięcznej czuł się znużonym 
        i umęczonym, spodziewał się 
        wszakże, iż ona ustać musi, a 
        Serafina, wróciwszy do domu, 
        odzyska dawną słodycz charakteru 
        i spokojność. 






          Z obu stron, jak się zdaje, 
        zniecierpliwienie było równym, 
        wdowa znajdowała męża zimnym, 
        pedantycznym czasem, a nade 
        wszystko, co najtrudniejsze było 
        do przebaczenia - si commun (fr. 
        tak pospolity, gminny). Tym 
        imieniem zwała wielką Micia 
        prostotę, szczerość i prawość. 
        Oboje wszakże mieli nadzieję, iż 
        się do siebie zastosować 
        potrafią. 
          Przybycie Adolfiny, niegdyś 
        najlepszej przyjaciółki, nie na 
        rękę też było Serafinie, 
        zaczynała ją podejrzewać o dawną 
        miłość dla Micia, niezupełnie 
        jeszcze wygasłą. Domysły te 
        zrodziły się z pochwyconych słów 
        Lusi, może z nieostrożnych 
        wyrażeń i obejścia się 
        Dramińskiej w ostatnich 
        chwilach. Serafina zaczynała 
        nienawidzieć Adolfinę. 
          Dzika ta myśl użycia 
        Mieczysława do porady lekarskiej 
        jeszcze ją więcej oburzyła. Ona 
        właśnie chciała zatrzeć wszelki 
        ślad medycyny, pamięć o niej i 
        wymóc na nim, ażeby się jej 
        zrzekł zupełnie! Gotowała się 
        też przy pierwszym spotkaniu dać 
        uczuć Adolfinie całą 
        niewłaściwość jej postępowania. 
          Niedługo na to czekała, bo w 
        parę godzin potem Dramińska sama 
        przybiegła do niej. 
          Już przy powitaniu poczuła 
        Adolfina zmianę w przyjaciółce i 
        jakby gotującą się burzę. Żywa i 
        śmiała, nie ulękła się tego 
        bynajmniej. Kilka słów 
        obojętnych rozpoczęły rozmowę. 
          - Ale ty chyba chciałaś mi 
        przykrość wyrządzić swoim 
        żarcikiem - odezwała się 
        gospodyni domu wskazując bilet 
        odebrany z rana. - Micia chcesz 
        mieć lekarzem? On przecie wcale 
        nim nie jest, wyrzekł się tej 
        obrzydłej medycyny i ja mu nie 
        pozwolę do niej powrócić. 
          - Jak to! to wy już jesteście 
        na tym stopniu - zaśmiała się 
        Adolfina - że ty nie pozwalasz, 






        a on słucha? 
          - Chwytasz mnie za słowa, moja 
        droga - mówiła dalej pani domu - 
        przyznam ci się, że gdyby 
        zachorowała Orchowska, może bym 
        nie broniła mu zapisać dla niej 
        recepty, ale wziąć w kurację 
        panią Adolfinę Dramińską! o! o! 
        to troszkę niebezpieczne dla 
        mnie! Ja jestem stara, tyś młoda 
        i w dzieciństwie igraliście 
        razem po zielonych łąkach, 
        obawiałabym się przypomnień... 
          Adolfina zarumieniła się 
        mocno. 
          - Moja Serafko droga! - rzekła 
        - nie wiedziałam, żeś już 
        zazdrosna! Pozwalam ci nawet 
        mnie nie ufać, ale panu 
        Mieczysławowi! 
          - Nikomu nie ufaj, nikt cię 
        nie zdradzi! mówi przysłowie - 
        szepnęła trzęsąc główką 
        Serafina. 
          Rozmowa tak poczęta trwać nie 
        mogła długo, obie były 
        rozdrażnione, a choć pokrywały 
        uśmiechami wewnętrzny gniew, 
        gniewały się już na siebie. 
          Dramińska się przeszła po 
        salonie milcząca, czując 
        obrażoną, chwyciła płaszczyk 
        leżący na krzesełku, narzuciła 
        go na ramiona i sposobiła się do 
        wyjścia. W tym usposobieniu dać 
        jej odejść nie chciała gospodyni 
        domu, czując się winną, 
        pochwyciła ją za rękę. 
          - O! nie bierzże żartów na 
        serio! - zawołała - wcale nie 
        jestem zazdrosną! Chciałam cię 
        tylko trochę podrażnić, aby ci 
        zapłacić za list, który mnie 
        zniecierpliwił. Jest to jedyna 
        rzecz przyprowadzająca mnie do 
        gniewu, gdy Micia mi ta medycyna 
        odbiera, brzydzę się nią. Proszę 
        ciebie, mąż, który ma z trupami, 
        z chorymi, ze wszystkimi 
        obrzydliwościami do czynienia... 
        merci! (fr. dziękuję!)
          - Przecieżeś go kochała 
        wówczas, gdy najwięcej się nimi 
        zajmował, i nie czyniło ci to 
        wstrętu? - odparła Adolfina. 






          - Tak, kochałam go nie parce 
        que, ale quoique... (fr. nie 
        dlatego, ale pomimo tego) ale 
        mówiłam sobie w duszy, że mi to 
        musi porzucić - zawołała 
        Serafina. 
          - Widzę tylko, żeś ty tu 
        dyktatorem z władzą 
        nieograniczoną - cicho ozwała 
        się Dramińska - nie wiesz, jak 
        to niebezpieczne. W oczach 
        świata poniżasz tego, któregoś 
        wybrała, odbierając mu wolę. 
        Jakież do tego masz prawo!
          - Moja miłość! - przerwała 
        gwałtownie Serafina. 
          Adolfina, widząc, że zamiast 
        ukojenia, przyjaciółkę znowu do 
        niecierpliwości przywiodła, po 
        raz wtóry obwinęła się mantylką. 
          - A! droga moja - rzekła - 
        dajmy temu pokój, po cóż się 
        mamy sprzeczać! przepraszam 
        cię... Cóż mnie do tego? 
          Spojrzała na zegarek. 
          - Tak późno! a muszę 
        spieszyć... do zobaczenia...
          Podała rękę Serafinie, która 
        tylko dodała bez gniewu: 
          - A! o cóż? o cóż? czyżbyśmy 
        my się na siebie gniewać mogły? 
          I wybiegła Dramińska z 
        rumieńcami wypieczonymi tą 
        rozmową. 
          - Biedny Micio! - zawołała w 
        duchu - biedny Micio! o 
        nieszczęśliwych sierot dwoje! 
        Mój Boże... Jeśli tak jest już 
        dziś, we dwa miesiące po ślubie, 
        cóż będzie we dwa lata? On tak 
        dobry i łagodny, a ona? Ale 
        jakże ją zmieniło to szczęście? 
          Zdziwiona niezmiernie, 
        wracając do domu, spostrzegła w 
        pokoju u męża zupełnie jej 
        nieznajomego człowieka, który z 
        nim żywą prowadził rozmowę. Było 
        to dla niej zagadką, bo 
        Dramiński niełatwo nowe 
        znajomości robił, a stare jej 
        wszystkie były wiadome. Przy tym 
        przybyła tu dla spoczynku i 
        kuracji i mąż przyrzekł jej, że 
        się szczupłym kółkiem ograniczą. 
          Gość ten zdawał się należeć do 






        arystokratycznych warstw 
        społeczeństwa - ubiór, mowa i 
        ruchy od razu to dawały poznać. 
          - Pan hrabia Buller... mój 
        aniele... niespodziane 
        zetknięcie się w hotelu... 
        chodziliśmy razem do gimnazjum w 
        Mitawie. Kolega z jednej ławy! 
          Adolfina skłoniła się chłodno 
        i skryła do drugiego pokoju. 
          - Chora, biedna moja żona - 
        dodał Dramiński - chodźmy stąd 
        do was, bo jej tu szumieć 
        będziemy, a ja, gdy jestem 
        cokolwiek w lepszym humorze, 
        strasznie głośno krzyczę... 
          Hrabia Buller właśnie przybył 
        do miasta i stanął był obok 
        Dramińskich, zeszli się dawni 
        towarzysze w sali jadalnej, 
        pierwszy Buller przypomniał się 
        mężowi Adolfiny. Tak zawiązał 
        się stosunek, który nie miał 
        pozostać bez skutków. 
        
          Adolfina, powróciwszy do domu, 
        padła w krzesło zamyślona, 
        podparła się na ręku, dumała... 
        słyszała, jak mąż wychodził, i 
        nie ruszyła się, aż wrócił, może 
        w godzinę. Jedli razem śniadanie 
        z panem hrabią i nieoszacowany 
        Dramiński wypił troszeczkę 
        więcej niż dni powszednich. Nie 
        było to nic nad wesołość i humor 
        - humor wszakże różowy. 
          W takich razach - Adolfina to 
        już znała - chodził na palcach 
        koło niej, całował w nogi, 
        służył na klęczkach... Z twarzy 
        umiała ten stan poznać od 
        pierwszego wejrzenia. Dramiński 
        uchylił drzwi mrużąc oczy. 
          - Wolno? serce? 
          - Chodź, proszę. 
          Spojrzała tylko:
          - Jedliście śniadanie? 
          - A prawda, z Bullerem! Nie 
        mogłem mu się oprzeć i 
        nagadaliśmy się i naśmieli. 
          To mówiąc, pocałował ją w 
        kolana. 
          - Ty się, moje serce, gniewać 
        nie będziesz...
          - Za cóż? Siadaj, tylko z 






        daleka... bo wino troszkę czuć 
        i...
          - Ja mogę sobie pójść! 
          - Po cóż? siadaj, mam ci coś 
        do powiedzenia. 
          - A! jam cię gotów słuchać 
        lata! wieki! 
          Dramiński znowu pocałował ją w 
        kolana.
          - Wystaw sobie, jak mnie 
        Serafina przyjęła...
          - Jak to? źle?
          - Z najokropniejszymi 
        wymówkami, że ja śmiałam jej 
        męża nazwać doktorem! Dziwna się 
        zrobiła, opryskliwa... zła...
          - To jej dać pokój! - zawołał 
        Dramiński w gniewie - głupia, z 
        pozwoleniem, kobieta... ale mnie 
        już i Buller mówił, że ona taką 
        zawsze była. 
          Adolfina się zerwała. 
          - A Buller skąd ją zna? 
          Dramiński ukąsił się za język, 
        zrobił minę człowieka złapanego 
        na uczynku i strzepnął ręką. 
          - A! do kata, otóż papla ze 
        mnie... 
          - Siadaj! mów! na miłość Boga! 
        mów!
          - To stare dzieje... stare 
        dzieje... wprawdzie mnie o 
        sekret nie prosił, ale dla 
        samego Mieczysława nie potrzeba 
        by tego rozgadywać. 
          - Cóż to było! co? przecież 
        przede mną powiedzieć możesz! 
          Dramiński do ucha się jej 
        zbliżył, skorzystał z tego i 
        pocałował w ucho, co się 
        widocznie nie podobało, a potem 
        począł szeptać: 
          - Stare dzieje, jeszcze z 
        czasów nieboszczyka pierwszego 
        męża. Wyście się wówczas nie 
        znały. Buller się w niej 
        szalenie kochał i... była mu 
        wzajemną...
          Tu Dramiński wyraziście 
        chrząknął. 
          - Miał obietnicę, że 
        owdowiawszy, pójdzie za niego, 
        zamienili jakieś czarne 
        obrączki, Buller do dziś dnia 
        taką nosi, potem nagle zmieniło 






        się wszystko, mąż zmarł, kto 
        inny się podobał, coś tam między 
        nimi zaszło... słowem, wszystko 
        zostało zerwane. Buller wre 
        zemstą. Czy on tam ją kocha, czy 
        nie, ale goły i strasznie mu się 
        pono chciało tego majątku...
          Adolfina słuchała z wielką 
        uwagą. 
          - Pewny jesteś, że nie kłamie? 
          - Spodziewam się - rzekł 
        Dramiński - on od ślubu jeździł 
        za nimi w krok w krok i nie dał 
        im nigdzie spokoju. 
          Pani Dramińska zamyśliła się. 
          - A! ten nieszczęśliwy Micio - 
        zawołała ręce łamiąc - trzebaż 
        mu było, nie kochając tej 
        kobiety, przez jakąś osobliwszą 
        wdzięczność taki sobie los 
        zgotować? Ale któż z nas ją 
        znał? Tak była inną, tak miłą i 
        dobrą, gdy polowała na tego 
        męża... Biedny Micio! 
          - Ja go też bardzo żałuję - 
        odezwał się Dramiński - ano, 
        dziś po charapie, klamka 
        zapadła, musi pić piwo, którego 
        sobie nawarzył...
          - Mój drogi - przerwała 
        Adolfina, ja jeszcze nie widzę, 
        by strute życie koniecznie miał 
        znosić z pokorą... ale dajmy 
        temu pokój... 
          Zamyślona, dała znak ręką 
        mężowi, że chce spocząć. 
        Dramiński pocałował rękę i na 
        palcach, zamykając za sobą 
        drzwi, jak gdyby już spała, 
        wysunął się na cygarko do 
        siebie. Tu zdrzemnął się snem 
        sprawiedliwego do obiadu. 
          Kilka dni minęło potem prawie 
        bez żadnej zmiany w położeniu i 
        uczuciach osób wchodzących do 
        naszej powieści. Serafina po tym 
        poranku złego humoru widocznie 
        była z siebie nierada. Stała się 
        słodszą i powolniejszą. Tegoż 
        dnia posłała prosić Adolfinę na 
        herbatę, ale ta przeprosiła, że 
        czując się osłabioną, przybyć 
        nie może. 
          Nazajutrz rano Serafina 
        przyjechała do niej sama. 






        Rozmowa była chłodna, nieufna i 
        prędko jej zabrakło przedmiotu. 
        Dramiński, nadzwyczaj uradowany 
        znalezieniem towarzysza, ciągle 
        prawie z nim chodził i zabawiał 
        się rozmową. 
          Biedny Martynian przybiegał, 
        żeby się coś dowiedzieć, do pani 
        Adolfiny, wzdychał, niewiele 
        zyskawszy odchodził i wprędce 
        pod jakimś pozorem powracał. 
        Spotkał się i z Mieczysławem, 
        który przyjął go zimno. 
          - Co ty tu robisz? - zapytał 
        go. 
          - Ja? mieszkam tu... nic 
        więcej...
          - Mnie się zdaje, że lepiej by 
        ci było na wsi. 
          Martynian się obraził. 
          - Proszę cię, ja także 
        znajduję, że tobie wygodniej by 
        było w Rowinie, a tego ci nie 
        mówię. 
          - Wiesz, dlaczego ja ci to 
        powiedziałem?
          - Domyślam się - rzekł kuzyn - 
        ale nie dałem najmniejszego 
        powodu do takiego wyrzucania 
        mnie stąd. Mam prawo tak dobrze 
        zamieszkać, gdzie mi się podoba, 
        jak i ty. 
          Po tej krótkiej rozmowie 
        pożegnali się chłodno i 
        rozeszli. 
          Serafina raz i drugi jeszcze 
        odwiedziła dawną przyjaciółkę, 
        chcąc zatrzeć wrażenie pierwszej 
        rozmowy, było to jednak trudnym, 
        bo obie żal miały do siebie. 
        Chłód coraz większy je 
        rozdzielał. Dramiński, który tak 
        bardzo tych stosunków nie 
        śledził, a dla którego prawem 
        było każde żony żądanie, na swą 
        rękę postanowił namówić 
        Mieczysława, żeby jej rady swej 
        nie odmawiał. 
          - Ja to wiem, że pani Serafina 
        nie lubi, żebyś pan kochany 
        doktorował, ale przecież dla nas 
        możesz uczynić wyjątek - mówił 
        Dramiński - niekoniecznie też ma 
        ona wiedzieć o tym. Moja żona ma 
        ufność w panu, wskaż doktora ze 






        swej ręki, a sam pokieruj tym. 
          Mieczysław się opierał, jak 
        mógł, wreszcie trudno było i 
        niegrzecznie, obiecał przyjść z 
        drugim lekarzem. Serafina w 
        istocie nic o tym nie wiedziała. 
        Mieczysław nie bawił godziny i 
        jak mógł najprędzej wyszedł, 
        unikając i rozmowy poufalszej, i 
        wszystkiego, co by przeszłość 
        przypomnieć mogło. 
          Ciągle proszona, aby 
        odwiedziła Serafinę, po tej 
        konsultacji, Dramińska przyszła 
        rano do pani Mieczysławowej, 
        która chciała być po dawnemu 
        uprzejmą i wesołą. Zaczęto mówić 
        o życiu w mieście, o 
        natrętach... Adolfina jakby od 
        niechcenia wyrzekła: 
          - Najbardziej nas nudzi ten 
        nieznośny Buller. 
          - Jaki Buller? - czerwieniąc 
        się spytała Serafina. 
          - Któż go tam wie, jaki! 
        Chodził z moim mężem w Mitawie 
        do szkół, niestary człowiek, 
        przystojny, bardzo dobrze 
        wychowany, tylko nieznośnie 
        natrętny. Po całych dniach paplą 
        z Dramińskim... ale... wszakże 
        mówił nawet, że cię doskonale 
        zna, że był z wami teraz we 
        Włoszech, że to dawna, dawna, 
        jeszcze z czasów twojego 
        pierwszego męża znajomość, i coś 
        tam na ucho szeptał mężowi, nie 
        wiem, z czego się śmieli... 
          Pani Serafina stała się biała 
        od gniewu i wzruszenia. Ruszyła 
        ramionami. 
          - Nieznośny blagier! - 
        zawołała - przestrzegam cię, 
        żebyś go nie wpuszczała do domu. 
        Gdziekolwiek stąpi, stara się 
        później zemścić za gościnność!
          - Więc go istotnie znasz? - 
        spytała Adolfina, spokojnie niby 
        mierząc ją wzrokiem. - Mnie się 
        on też nie podoba. 
          Skończyło się na tym. 
        Dramińska miała już to 
        przekonanie, że Buller nie 
        skłamał, a tego jej tylko było 
        potrzeba. 






          - Biedny Micio! - powtórzyła w 
        duchu - biedny Micio... a my, my 
        pierwsześmy im zrobiły tę 
        znajomość nieszczęśliwą. Mama i 
        ja na sumieniu ją mamy. 
          Po pierwszej konsultacji 
        nastąpiła druga, której Adolfina 
        zażądała. Mieczysław przybył na 
        nią z doktorem, bawił krótko, 
        ograniczył się medycyną i 
        odszedł, jak tylko mógł 
        najprędzej. 
          Dramiński, najgościnniejszy z 
        ludzi, nie mógł znieść, żeby 
        tych wizyt, nie mogąc 
        pieniędzmi, jakąś wdzięcznością 
        nie zawdzięczył. Łamał głowę, 
        łamał, w ostatku za trzecią 
        bytnością wymógł na 
        Mieczysławie, że z nim 
        t~ete_a_t~ete (fr. sam na sam) 
        kolacyjkę zje. Całował tak, 
        prosił, błagał, że mu się oprzeć 
        nie było podobna. Dla 
        nieszczęśliwego Mieczysława 
        wieczorne wyjście z domu bez 
        wiadomości pani było 
        niepodobieństwem, nie lubiła go 
        puszczać i z każdej godziny 
        musiał się jej wytłumaczyć. Tym 
        razem, jak zawsze, powiedział 
        prawdę - że obiecał Dramińskiemu 
        być u niego wieczorem i że być 
        musi. Z wielu względów niemiłym 
        to było Serafinie, nie lubiła 
        dla niego towarzystwa Adolfiny, 
        obawiała się może spotkania z 
        Bullerem. Zaczerwieniła się cała 
        i zawołała hamując się z 
        trudnością: 
          - Nic na świecie 
        przykrzejszego mi być nie może! 
          - Dlaczego?
          - Nie lubię towarzystwa 
        Adolfiny dla pana. 
          - Mogę zaręczyć, że jej nie 
        będzie. Wiem, że doktór nakazał 
        wczesny spoczynek, a my nawet z 
        panem Dramińskim w ich 
        mieszkaniu nie będziemy. 
          - A gdzież? 
          - Mamy jeść wieczerzę w 
        restauracji - śmiejąc się 
        odpowiedział Mieczysław - lecz 
        zmiłuj się, Serafino, czyż ja, 






        jak student, zawsze z każdego 
        kroku mojego tłumaczyć się i na 
        wszystko brać będę musiał 
        pozwolenie? 
          - Przecież nie wymagałam tego! 
        a mam prawo powiedzieć, co mnie 
        boli. 
          - Że z Dramińskim zjemy 
        kolacją? 
          - Złe towarzystwo! złe 
        towarzystwo! - szepnęła Serafina 
        - ale rób, jak chcesz. 
          Odeszła. Mieczysław już nie 
        mówił o tym więcej, a na daną 
        godzinę znaleźli się w osobnym 
        pokoiku przy restauracji. 
        Dramiński umiał przyjmować, 
        wystąpił więc z największą 
        wykwintnością. W chwili gdy 
        obmyślał wieczerzę właśnie, 
        nastręczył się jakby przypadkowo 
        Buller. 
          - O! kochanie - rzekł - a mnie 
        to myślisz nie prosić! Nie 
        darowałbym ci tego nigdy, 
        wpraszam ci się gwałtem...
          Dramińskiemu każdy inny trzeci 
        byłby milszym, ale cóż było 
        począć? Nadto był grzecznym, by 
        tak natarczywie narzucającego 
        się odpychać. Towarzystwo 
        Bullera i dla Mieczysława po tej 
        podróży włoskiej, w której on 
        ich ciągle gonił, a oni przed 
        nim uciekać musieli, nadzwyczaj było 
        przykrym. Zobaczywszy go u 
        stołu, zachmurzył się, 
        przywitali się jednak grzecznie. 
        Chłodno być zaczynało. Dramiński 
        tarł czuprynę z gniewu. 
          - Buller, kochanie, jak ty mi 
        zrobisz jaką nieprzyjemność 
        gościowi mojemu, dalipan, 
        strzelać się będę...
          - Bądź spokojny, nie mam tej 
        myśli, idzie mi wcale o co 
        innego...
          Te słowa wyszeptawszy sobie na 
        ucho, siedli. Dramiński 
        kieliszki nalewał nielitościwie 
        i zmuszał do nich nadzwyczajnymi 
        środkami. W tym przedmiocie miał 
        zapas tradycji niewyczerpany, 
        umiał dykteryjki, przysłowia, 
        zaklęcia, formuły, łamał 






        najsilniej się opierających. 
        Zaraz przy pierwszych dwóch 
        daniach użył całej potęgi słowa, 
        aby gości podpoić, będąc tego 
        przekonania, że wszyscy po winie 
        tak głodni być muszą, jak on. 
        Buller w istocie, jakby inny 
        człowiek, miły był, wesół i 
        grzeczny. 
          Doszli tak do szampańskiego. 
        Jest to wino bardzo brzydkie, 
        nawet gdy najlepsze, lecz na 
        tych, co w nim smakują i co je 
        znoszą, sprawia ten skutek, że 
        dowcip zaostrza i usta otwiera. 
        Mieczysław nie bardzo je lubił, 
        Dramiński pił jak wodę. 
          Była godzina późna, w całej 
        restauracji nikogo, kelnery 
        śpiące. Buller podniósł się 
        nagle z kieliszkiem: 
          - Piję zdrowie dra Mieczysława 
        Ordęskiego, piję z serca, bo go 
        szanuję, a że go szanuję i 
        szacuję, dam mu tego dowód i po 
        to tu przyszedłem. Proszę cię 
        tylko, kochany konsyliarzu, nie 
        burz się i nie gniewaj, dopóki 
        nie skończę opowiadania, które 
        przyniosłem dla ciebie, potem, 
        jeśli mnie uznasz w czym winnym, 
        gotów jestem do wszelkiej 
        odpowiedzialności, jakiej 
        zażądasz. 
          - Ale co ty znowu za historią 
        myślisz wyprawiać? - zawołał 
        oburzony Dramiński - dajże ty mi 
        pokój. 
          - Kochanie, kolego, rób sobie, 
        co chcesz, ja po to tu 
        przyszedłem i to, com 
        postanowił, wypełnię. Zatem 
        silentium (łac. milczenie) i 
        słuchajcie, na to nie ma rady. 
        Mówię do pana - obrócił się do 
        Mieczysława. - Możesz pan o mnie 
        mieć jak najgorsze wyobrażenie, 
        bom wam i żonie waszej dokuczył 
        okrutnie. Chcę się oczyścić i 
        opowiem panu całą historię 
        swoję. Byłem dużo młodszy, niż 
        jestem, gdym poznał panią 
        Serafinę, która naówczas była 
        jeszcze żoną najnieznośniejszego 
        tyrana, człowieka, z którym 






        życie dla niej istotną stało się 
        męczarnią. Pani Serafina piękną 
        była jak anioł, nieszczęśliwą, 
        uroków pełną, trzeba było paść 
        przed nią na twarz i wielbić. 
        Zakochałem się. Pomimo 
        najdespotyczniejszej niewoli 
        zazdrosnego serca potrafiłem 
        sobie wyrobić wstęp do jego 
        domu... wierzył mi, zdradziłem 
        go... Pokochałem ją całą duszą i 
        sercem, gotówem był dać życie. 
        Byłem kochany... 
          Mieczysław drgnął na krześle. 
          - Daruj mi pan - ciągnął dalej 
        Buller - wyznania te mogą mu być 
        nieprzyjemne, lecz są potrzebne. 
        Tak jest, byłem kochany, 
        stosunki nasze zaszły tak 
        daleko, żeśmy się zaręczyli za 
        życia męża, czarnymi 
        pierścionkami, z których oto 
        jeden widzisz pan na palcu moim, 
        a drugi mogłeś widzieć u niej, 
        jeżeli go nie zrzuciła. 
          Mieczysław przypomniał sobie 
        scenę ową z czarnym 
        pierścionkiem w dzień ślubu. 
          - Po tym wszystkim czekałem 
        cierpliwie, co los postanowi, 
        pewien jej serca. Lecz souvent 
        femme varie et bien fol qui s'y 
        fie (fr. kobieta zmienną jest i 
        szalony ten, kto jej ufa), znana 
        to piosenka. Zjawił się ładny 
        blondynek, a że ja miałem 
        nieszczęście być brunetem et un 
        cadet de famille (fr. najmłodszy 
        z rodzeństwa), wolano potem 
        blondynka, a mnie skandalicznie 
        odpędzono. Ja znowu, mściwy, bom 
        kochał, potrafiłem blondynka 
        uczynić kaleką na całe życie. 
        Otóż moje dzieje... serce 
        skrwawione, złamana dola, 
        zwichnięte życie, cóż dziwnego 
        potem, że poprzysięgłem tej 
        kobiecie, która mnie uczyniła 
        nieszczęśliwym, zapłacić wet za 
        wet, zemstą bezlitosną? Sądźcie 
        mnie, ale z tych słów jeszcze 
        nie osądzicie sprawiedliwie. 
        Opowiedziałem treść, nie 
        widzieliście szkarady czynu, 
        męczarni moich, wszystkiego, com 






        ucierpiał...
          W czasie opowiadania tego 
        Dramiński podarł w kawałki 
        serwetę, Mieczysław siedział 
        blady, martwy, ale bez pozornego 
        gniewu, zdawał się zimnym i 
        nieczułym. Gdy Buller skończył, 
        chwilkę milczał, potem, jakby 
        namyśliwszy się, rzekł powoli, 
        głosem dziwnie chłodnym: 
          - Pozwolisz mi, hrabio, 
        odpowiedzieć. Człowiek, który 
        się żeni z kobietą, bierze na 
        siebie obowiązek bronienia jej 
        czci i sławy. Nie wchodzę w to, 
        czy historia jest prawdziwą, czy 
        nie, lecz moim obowiązkiem 
        odpowiedzieć panu: - fałszem 
        jest, kłamiesz! bij się! 
          To mówiąc, wstał wyprężony jak 
        struna. Buller także. Dramiński 
        rzucił się na niego. 
          - Diabli cię tu wnieśli! - 
        zawołał. 
          Hrabia się rozśmiał. 
          - Nie bójże się! jesteśmy 
        ludzie przyzwoici, bójki tam nie 
        będzie. Pan mnie wyzywasz? - 
        zapytał Mieczysława. 
          - Wyzywam! 
          - Jam tego właśnie chciał! bo 
        ja pana muszę zabić albo być 
        zabitym. Jutro przysyłaj mi 
        swoich sekundantów, za 
        cmentarzem Rossa są spokojne 
        kąciki, tam się rozprawimy. 
          Wstał, skłonił się i wyszedł. 
          Niepodobna odmalować rozpaczy 
        Dramińskiego, który szalał i 
        wściekał się na Bullera, na 
        siebie, na cały świat. 
          - Bóg mi świadkiem, żem nie 
        winien! 
          Mieczysław, jak mógł, starał 
        się go uspokoić i pocieszyć, 
        chwycił za kapelusz, była 
        godzina pierwsza po północy, 
        pośpieszył do domu. Co się z nim 
        działo, tego wypowiedzieć, 
        niepodobna, śmiał się ironicznie 
        przez całą drogę, rzucał 
        ramionami i dopiero dochodząc do 
        drzwi domu, starał się przybrać 
        postawę spokojną. Zostały jednak 
        na twarzy ślady wrażeń 






        przebytych. 
          Mieczysław przypomniał sobie, 
        że ani na pałasze, ani na 
        pistolety bić się nie umiał. Ślepy 
        los musiał sprawę tę 
        rozstrzygnąć. Życie tak jakoś mu 
        zgorzkło, że umrzeć było 
        obojętnym, szło tylko o los 
        siostry, o opiekę nad nią, 
        pomyślał, że ją powierzy 
        Adolfinie i Martynianowi. Chciał 
        natychmiast udać się do swojego 
        mieszkania na dole, gdy służący 
        powiedział, że pani na górze 
        czeka i prosi, by się z nią dziś 
        jeszcze widział koniecznie. 
        Mieczysław poszedł, acz 
        niechętnie. 
          Serafina chodziła po salonie 
        żywymi krokami, przystąpiła 
        nagle do niego, popatrzyła nań. 
          - Nic się nie stało? - 
        zawołała. 
          - A cóż się stać mogło? 
          - Ten człowiek, ten 
        człowiek... tam nie był? 
          - Kto taki? 
          - Buller, nie było Bullera? 
          - Owszem, był. 
          - Cóż on mówił? - te słowa 
        wyrzekła z dziwnym obłąkania 
        wyrazem. 
          - Nic tak osobliwego - odparł 
        zmuszając się do spokoju 
        Mieczysław - plótł dowcipy, 
        śmiał się... ale już tak późno! 
        tak późno! a ja tą biesiadą tak 
        jestem zmęczony. 
          Patrzyła mu ciągle w oczy 
        badając i nie mogąc się 
        uspokoić. Mieczysław pocałował 
        ją w rękę. 
          - Przepraszam cię, wino mi 
        szkodzi, ile razy zmuszony 
        jestem je pić, choruję. Muszę 
        pójść. 
          Serafina uspokoiła się nieco. 
          - Każ sobie przynieść herbaty 
        - a! te nieznośne męskie 
        kolacje! Policja by ich zabronić 
        powinna. 
          Mieczysław, co najprędzej 
        chcąc się oddalić, pożegnał i 
        powtarzając, że chory, poszedł 
        do swojego mieszkania. Do jutra 






        zostawało wiele do czynienia, 
        miał do pisania listy, do 
        porządkowania papiery, powinien 
        się był przygotować jak na 
        śmierć, czuł bowiem, że Buller 
        na żart się bić nie będzie, a z 
        jego strony była wyższość, 
        wprawa, nawet pewna krew zimna, 
        którą wyrobiły lata. Mieczysław 
        mimo pozornego spokoju wrzał i 
        trząsł się. Obawiał się tylko, 
        ażeby nocne to zajęcie nie 
        zwróciło czyjej uwagi i zamknął 
        się na klucz w małej 
        kawalerskiej sypialni.
        
          Dzień był pochmurny, mglisty, 
        z południa kilku mężczyzn 
        wyjechało na przejażdżkę za 
        miasto. W towarzystwie tym dosyć 
        wesołym i rozmawiającym żywo 
        nikt się nie mógł domyślać 
        ludzi, którzy kryli pod sukniami 
        broń i jechali się zabijać. 
          Wesołość też ta była umyślnie 
        przybraną, ażeby czujne oczy 
        oszukać. Jedna garstka obrała 
        drogę poza miastem, druga 
        ulicami jego. Nikt na nie uwagi 
        nie zwrócił. Młodzi potrzebują 
        roztargnienia. Właśnie na 
        cmentarz Rossę dojeżdżał karawan 
        wiozący trumnę zmarłej tego dnia 
        dzieweczki, całą okrytą 
        kwiatami, z której wystawała 
        biała sukienka ślubna, gdy 
        dorożki tych panów poza murem i 
        mogiłami się zatrzymały. 
        Towarzystwo jedno wysiadło i 
        poszło sobie w lasek szukać 
        dogodnego miejsca, drugie 
        nadciągnęło o kilka minut 
        później i udało się w ślad za 
        nim. 
          Z hrabią Bullerem był jeden 
        wojskowy i jeden cywilny 
        sekundant, obaj widocznie do 
        wyższego świata należący, 
        wystrojeni modnie i poglądający 
        z góry na pospolitych ludzi. 
        Wszyscy trzej, jak gdyby nie 
        szło im o bój i życie ludzkie, 
        byli w humorach 
        najpiękniejszych, śmieli się, 
        dowcipkowali, nucili i nawykli 






        do podobnych spraw, brali się do 
        pojedynku jakby do śniadania - z 
        wesołością i apetytem. 
        Szczególniej sam bohater, hrabia 
        Buller, odznaczał się 
        sarkastyczną wielomównością, 
        która głośne obudzała śmiechy 
        jego towarzyszów. Rozmawiali 
        wszystkimi językami świata na 
        przemiany, zdając się nimi 
        władać z równą łatwością i 
        wprawą. Pierwsi oni obrali 
        miejsce na wybrzeżu lasku, gdzie 
        mały obryw gliniasty zwieszał 
        się ponad strumieniem. 
          Maleńka łączka zielona 
        pomiędzy brzozami i jodłami, 
        okryta wyszczypaną przez owce 
        trawką, prawie równa, otoczona 
        kilką pieńkami ściętych drzewek 
        - doskonale się nadawała do 
        walki. Miała rozmiary wymagane, 
        trawa nie była zbyt śliską, 
        słońce nie wglądało w oczy, 
        ludzie niedyskretni zajrzeć nie 
        mogli także, a na wypadek nie 
        opodal stała gospoda i pomoc 
        znaleźć było można. Strzały 
        nawet nie powinny były ściągnąć 
        ciekawych, gdyż do celu nieraz 
        się tu wprawiano. Już miejsce 
        obranym było i odmierzona 
        odległość, gdy nadszedł 
        Mieczysław. Martynian, Dramiński 
        i strapiony Paczoski, wzięty dla 
        posługi, gdyby jej kto 
        potrzebował. Mieczysław, choć 
        wcale strzelać nie umiał, 
        zupełnie był spokojny, Martynian 
        także milczący, lecz gniewny się 
        zdawał. Dramiński wrzał udając 
        umiarkowanie, Paczoski 
        śmiertelnie szedł blady i jakby 
        sam gotów na rusztowanie. Mówili 
        do siebie po cichu, a powaga tej 
        garstki dziwnie odbijała od 
        rozochocenia, od płochości 
        towarzyszów Bullera, chociaż w 
        panu hrabi ten nastrój ducha 
        można było wziąć za dobrze 
        odegraną komedią. 
          Buller zdawał się przymuszać 
        do tych wybuchów śmiechu, 
        tłustych żartów i niewczesnych 
        dowcipów, którym wtórowały 






        oklaski i odgłosy szalone. 
          Zobaczywszy nadchodzących, 
        panowie ci wcale się nie 
        powstrzymali od wesołości, ale 
        cywilny adiutant hrabiego 
        podszedł, witając Dramińskiego, 
        umawiać się z nim o miejsce, 
        odległość i bliższe warunki. 
          Tymczasem Buller, Mieczysław i 
        reszta świadków skłonili się 
        sobie z daleka. Hrabia postąpił 
        kroków kilka z fanfaronadą 
        jakąś, podparłszy się w boki i 
        paląc cygaro. 
          - Niezmiernie mi przykro - 
        odezwał się niby do Mieczysława, 
        który mało nań zwracał uwagi - 
        że jestem zmuszony pana 
        zastrzelić! W tak młodym i 
        pełnym nadziei wieku, w 
        miodowych miesiącach, wśród 
        rozkwitu szczęścia ginąć z ręki 
        starego wygi, rzecz 
        nieprzyjemna. Ja dawniej 
        strzelałem w lot jaskółki - 
        dodał - a pan? 
          - Ja - odparł cicho Mieczysław 
        - nie strzelałem nigdy do 
        jaskółek. 
          - W życiu moim - mówił dalej 
        Buller - miałem sześć 
        pojedynków, wszystkie źle się 
        dla przeciwników skończyły, choć 
        nie wszystkie śmiertelnie, 
        niektórzy wyszli obronną ręką, 
        acz nie cali, tak jak pański 
        poprzednik. 
          Mieczysław nic nie 
        odpowiedział, ale Dramiński się 
        ofuknął.
          - Nie masz Boga w sercu! czy 
        to czas sobie drwiny stroić? 
          - Dlaczego? - odparł hrabia - 
        ostatnie chwile trzeba 
        rozweselić - obrócił się do 
        Mieczysława: - Zrobił pan 
        testament? - spytał - należało 
        tę formalność dopełnić. 
        Najdroższą perłę ja po panu 
        wezmę w spadku. 
          Roześmieli się. Na Martynianie 
        i Paczoskim czyniło to wrażenie 
        przykre, poeta był zgorszony. 
          - Może by pan życzył sobie się 
        pomodlić? - dodał Buller - ja 






        poczekam. Księdza pod ręką nie 
        będziemy mieli, to szkoda! 
        Cyrulika zdaje mi się, że nie 
        zapotrzebujemy, a cmentarz 
        bliziuteńko. A! prawda, nim się 
        skończy pogrzeb i my się 
        uwiniemy, duchowny tam być musi. 
          Strona przeciwna milczała, 
        mierzono kroki. Mieczysław stał 
        zimny, Dramiński uczył go 
        tymczasem, jak ma trzymać 
        pistolet, mierzyć i strzelać. Z 
        rana wprawdzie nieco się 
        wprawiał Mieczysław, ale z 
        kilkunastu strzałów do tarczy 
        trafnego żadnego nie było. 
        Niepokój malował się na twarzach 
        sekundantów. 
          - Ostatni raz, gdym strzelał, 
        było to - rzekł Buller - jeśli 
        się nie mylę, do sroki na 
        płocie, urwała jej kula głowę... 
          Wojskowy i cywilny śmieli się. 
          - Daj już pokój, Buller - 
        zawołał pierwszy - dość tych 
        żartów, czas ducha skupić. 
          Sekundanci rozprowadzili ich 
        po obu stronach zielonej areny. 
        Buller palił jeszcze cygaro i 
        nie rzucił go, aż biorąc podany 
        mu pistolet. Strzelać miano na 
        komendę - raz - dwa - trzy, idąc 
        ku sobie. Mieczysław wziął także 
        pistolet od Martyniana, ścisnął 
        mu rękę, dał znak głową 
        Paczoskiemu, który w tej chwili 
        jak grabarz wyglądał, i stanął. 
          Po nieznośnych żartach i 
        śmiechach nastąpiła chwila 
        milczenia uroczystego, twarz 
        hrabiego nagle spoważniała, 
        ściągnęła się, nabrała wyrazu 
        nienawiści i gniewu. 
          Mieczysław całą swą uwagę 
        wytężył na broń, której nie był 
        pewnym, znać było, że się 
        wysila, by rękę utrzymać w 
        mierze i wziąć na cel trafnie. 
        Sekundanci liczyli bardzo 
        powoli, raz... 
          Buller podszedł żywo i 
        zwolnił kroku, celował z uwagą, 
        ale z pewnością wprawnego 
        strzelca. Mieczysław szedł 
        powoli bardzo, oczy mając 






        wlepione w przeciwnika. 
          Dwa... Buller postąpił nie 
        śpiesząc się, Mieczysław krok 
        zrobił tylko... przytomnym biły 
        serca. Paczoski sam się później 
        przyznał, że mówił machinalnie 
        "Zdrowaś Maria", gdy doszedłszy 
        do wyrazów: "i w godzinę śmierci 
        naszej..." usłyszał 
        komenderówkę - trzy, i prawie 
        równocześnie dwa rozlegające się 
        strzały... Dym przez chwilę nic 
        widzieć nie dozwalał. Mieczysław 
        wszakże stał, spuścił rękę z 
        pistoletem i patrzył w ziemię. 
          Z przeciwnej strony dały 
        słyszeć naraz aż trzy krzyki. 
          - Sto diabłów! 
          - Ranny! - i:
          - Sapristi (fr. do licha)! 
          Sekundanci biegli ku 
        Bullerowi, który zakręciwszy 
        się, upadł i chwycił za piersi. 
          Mieczysław rzucił natychmiast 
        broń i jako lekarz pośpieszył na 
        ratunek. Hrabia leżał na murawie 
        ze skrzywioną okropnie twarzą, 
        trzymając się poniżej piersi, 
        gdzie spod rozerwanej już przez 
        wojskowego sukni krew buchała. 
        Kula, jak się zdawało, weszła 
        pod żebrami i pozostała 
        wewnątrz. Buller nie mógł mówić 
        już, oczyma obłąkanymi toczył.
          - Jestem lekarzem - zawołał 
        przybliżając się Mieczysław - 
        dajcie mi panowie tę 
        nieszczęsną ranę opatrzeć. 
          - Nie ma co opatrywać - 
        szepnął cywilny - paneś go 
        zabił, kula w płucach gdzieś i 
        krew zaleje wkrótce. 
          Hrabiemu głowa upadła w tej 
        chwili na trawę, nie miał mocy 
        jej utrzymać, na zsiniałych 
        wargach pokazała się piana 
        krwista. Podniósł się jednak 
        spiesznie z wysiłkiem, szarpnął 
        ręką, zdjął czarną obrączkę z 
        pomocą przyjaciela, który 
        odgadłszy myśl, ściągnął mu ją, 
        i niewyraźnym głosem wyjąknął: 
          - Ostatnia prośba, oddać 
        jej... słowo, oddać jej, słowo? 
          Mieczysław zmieszany 






        odpowiedział mu tylko słabym 
        głosem:
          - Spełnię waszą wolę. 
          Buller ręką jeszcze szarpnął 
        kilka razy koszulę na piersiach, 
        kilka niewyraźnych wyjąknął 
        przekleństw i padł na trawę 
        dogorywając. 
          Milczenie głuche panowało w 
        kupce ludzi otaczających.
          - Uchodź pan - zawołał 
        wojskowy - uchodź, nie ma co 
        czekać! 
          Cywilny powstrzymał 
        Dramińskiego, który razem z 
        Mieczysławem miał odchodzić. 
          - Dajmy sobie słowo, 
        milczenie! Urządzi się to tak, 
        że ujdzie zabójstwo, to nasza 
        rzecz, uciekać nie trzeba. 
        Biedny Buller, ale szukał sam i 
        znalazł, czego chciał... 
          Teraz dopiero Mieczysław i 
        Martynian spostrzegli razem, że 
        z lewej strony na wysokości 
        serca suknia Micia z boku była 
        rozszarpnięta kulą i sina pręga 
        od kontuzji widna była. 
        Dramiński ciągnął do dorożki na 
        pół nieprzytomnego Mieczysława. 
        Zastali konie poza cmentarzem, 
        gdzie je byli zostawili, a 
        woźniców wesoło palących 
        fajeczki i rozpowiadających 
        sobie historie dziwnie o mur 
        cmentarny się odbijające. 
          Bez żadnej przeszkody powrócił 
        Mieczysław do miasta, ale nie do 
        domu żony - posępny, pogrążony w 
        myślach, pożegnał Dramińskiego i 
        udał się na Franciszkańską 
        ulicę. Zaczynało się zmierzchać, 
        gdy zapukał do swego dawnego 
        mieszkania. Stanąwszy w progu, 
        obejrzał się i teraz dopiero 
        oprzytomniał. Głębokie 
        westchnienie wyrwało się z 
        piersi, nie mówiąc nic do 
        witającej go Orchowskiej, 
        poszedł do swej izdebki, 
        uprzątnął książki z sofy i padł 
        na nią. 
          - Moja Orchowska - rzekł do 
        niej słabym głosem - ja tu będę 
        nocował... ja tu zostanę. 






          Stara, drżąc z jakiegoś 
        strachu, którego sama sobie 
        wytłumaczyć nie mogła, nie 
        odpowiadając nic, ze złożonymi 
        rękami wyszła postarać się o 
        światło. 
          Czuła, że coś, że jakieś 
        nieszczęście stać się musiało, 
        nie wiedziała, czego się 
        domyślać, truchlała i modliła 
        się, ażeby skutki jego Bóg 
        odwrócić raczył. 
          Mieczysław zawołał Orchowskiej 
        do siebie raz jeszcze i 
        przykazał, żeby nikomu nie 
        mówiono, iż on tu jest. Drzwi 
        miały stać zamknięte dla 
        wszystkich oprócz jednego 
        Martyniana. 
          Noc też nadchodziła szybko i 
        nie można się było spodziewać, 
        ażeby kto szukał tu Mieczysława. 
        On siedział i następujący list 
        drżącą skreślił ręką: 
        
          "Dziś o godzinie piątej po 
        południu hrabia Buller zginął z 
        mojej ręki, a raczej z ręki 
        Bożej, która moją słabą i 
        niewprawną kierowała. Umierając, 
        oddał mi tę czarną obrączkę, 
        abym ją pani wręczył. Stanąłem w 
        obronie jej sławy i spokoju - 
        było to moim obowiązkiem. W 
        spadku po umarłym leży na duszy 
        mej wspomnienie, którego nic z 
        niej zetrzeć nie zdoła - żyć z 
        sobą nie możemy. Dwa te miesiące 
        próby powinny były panią 
        przekonać, żeśmy popełnili błąd, 
        którego wina spada na mnie. 
        Bylibyśmy nieszczęśliwi oboje. 
        Zszedłem z drogi pracy, w 
        słodką, lecz w upokarzającą 
        zaprzedając się niewolę. Wstyd 
        mi czoło okrywa. Potrzebuję 
        odpokutować błąd mój i naprawić, 
        potrzebuję być wolnym i wrócić 
        na drogę, z której zszedłem 
        obłąkany. Przebacz mi, pani, 
        cokolwiek postanowisz, przyjmę, 
        rozdzielić się musiemy. Będę 
        pracował, aby zapomnieć, żem 
        zuchwale wtargnął w świat, który 
        nie był stworzony dla mnie ani 






        ja dla niego. Zapomnij, pani, i 
        przebacz. 
          Mieczysław"
        
          Zapieczętowawszy list z 
        obrączką, Mieczysław potrzebował 
        go odesłać, nie znalazł nikogo, 
        co by się podjął tego, oprócz 
        biednej starej Orchowskiej, 
        która miała wziąć dorożkę, 
        pojechać i wręczyć list 
        służącemu. Mieczysław, 
        obrachowawszy, że po odebraniu 
        listu szukać go może będą w 
        dawnym mieszkaniu, sam udał się 
        zaraz do Martyniana. 
          On i Paczoski, powróciwszy do 
        domu, chodzili rozprawiając po 
        cichu o wypadku, którego byli 
        świadkami, gdy Mieczysław 
        wszedł. 
          - Przepraszam cię, bracie - 
        rzekł - na dziś musisz mi dać 
        schronienie. 
          Paczoski popatrzył nań i 
        przysunął mu krzesło. 
          - Do domu pan nie idzie? - 
        spytał. 
          - Nie mam domu - rzekł z 
        przyciskiem doktór - rozstaję 
        się z żoną, popełniłem błąd, 
        muszę mieć odwagę odpokutować 
        go. 
          Głuche milczenie było jedyną 
        odpowiedzią. Martynian nie 
        mówiąc nic uściskał go, a potem 
        szepnął, chwyciwszy dłoń jego: 
          - Mój dom jest twoim, dopóki 
        ci tylko zdać się może, wszak 
        jesteśmy braćmi. 
        
          Przygotowania do pojedynku tak 
        były dobrze trzymane w 
        tajemnicy, że pani Mieczysławowa 
        wcale się go domyślać nie mogła. 
        Niekontenta była z męża, lecz ta 
        chmurka, już nie pierwsza na 
        horyzoncie małżeńskim, sama z 
        siebie rozproszyć się miała jej 
        zdaniem. Z rana Mieczysław 
        powiedział, że ma pilną potrzebę 
        widzieć się z Variusem, wymówił 
        się od obiadu w domu, przyszedł 
        na chwilę przed wyjazdem na plac 
        i znalazł Serafinę nachmurzoną, 






        gniewną, milczącą, z książką w 
        ręku. Nie mówili prawie do 
        siebie - wyjechał. Spojrzała za 
        odchodzącym oczyma pełnymi 
        wyrzutów, ruszyła ramionami i 
        nie zrobiła kroku do zbliżenia 
        i pojednania.
          Czekała go na wieczór, nie 
        przyszedł, niespokojna 
        wstrzymała nieco godzinę 
        herbaty, a potem kazała ją 
        podawać bez niego. Siedziała 
        właśnie u stolika, gdy 
        kamerdyner na srebrnej tacce 
        wniósł list i położył go przed 
        nią. Chciwie rzuciła nań okiem, 
        poznała pismo Mieczysława i 
        porwała do rąk. Dotknąwszy, 
        poczuła w nim obrączkę i 
        uderzona tym, rozerwała co 
        żywiej kopertę. Nim miała czas 
        rzucić okiem na list, czarny 
        pierścień ją uderzył, poznała w 
        nim pamiątkę po Bullerze. Wzrok 
        jej padł na pismo, które pożarła 
        niemal jednym oka rzutem, 
        czytała go, odczytywała - nie 
        rozumiała nic oprócz tego, że 
        Buller zabity i że ona od niego 
        jest wolną. Obudziło to radość - 
        najmniejszego żalu. Była 
        wdzięczną Mieczysławowi, że ją 
        pomścił. Resztę listu uważała za 
        gniew przemijający, za fantazją 
        młodzieńczą, którą łatwo jednym 
        uśmiechem zwyciężyć potrafi. Nie 
        spodziewała się, by Micio, 
        skosztowawszy życia bez troski i 
        pracy, chciał dobrowonie do 
        ubóstwa powrócić. 
          Z listem w ręku, rzuciwszy na 
        tacę czarną obrączkę, chodziła 
        długo po sali, wesoła prawie, 
        poruszona nieco, lecz nie 
        zmartwiona bynajmniej. 
        Machinalnie nalała sobie herbatę 
        i zasiadła do niej, zdając się 
        oczekiwać, rychło li drzwi się 
        otworzą i Mieczysław przyjdzie 
        prosząc o przebaczenie. 
          Poczekawszy nieco, zadzwoniła 
        na kamerdynera:
          - Kto przyniósł list? 
          - Jakiś człowiek nieznajomy. 
          - Nie był pan Mieczysław na 






        dole u siebie? 
          - Nie, pani. 
          Skinęła, by odszedł. 
          Zawsze jeszcze miała nadzieję, 
        że się przybycia męża doczeka. 
        Biła dziesiąta, gdy Dramiński 
        przyszedł na dół pytać o 
        Mieczysława. Dano znać pani, 
        kazała go prosić do siebie. 
        Wszedł. 
          Pani Serafina uważała za 
        właściwe nie wiedzieć jeszcze 
        niby o niczym. Przywitała go 
        spokojnie. 
          - Nie wie pan, gdzie mój mąż? 
          Dramiński oniemiał, coś bąknął 
        niewyraźnie, zmilczał. 
          - Jeśliby go pan spotkał, racz 
        mu powiedzieć, że na niego 
        czekam cały dzień sama jedna w 
        domu. 
          Gdy się ta krótka rozmowa 
        kończyła, w przedpokoju 
        pośpieszny chód dał się słyszeć, 
        w progu ukazała się Lusia 
        zapłakana z nieodstępnym dr. 
        Variusem. Nie wiedziała ona 
        jeszcze o wypadku pojedynku, 
        odebrała tylko list Mieczysława 
        z pożegnaniem do niej pisany i 
        tak stanowczo zażądała jechać 
        dowiedzieć się o bracie, że mąż 
        jej tego odmówić nie mógł.
          Zapłakana, strwożona wbiegła, 
        chcąc się rzucić w objęcia 
        Serafiny. 
          - Na Boga! co się z nim stało! 
          Załamała ręce. 
          - Powiedzcie mi! powiedzcie 
        mi, co się stało z Miciem? 
          Widząc tę rozpacz, Dramiński 
        postąpił, zdecydowany wydać 
        wszystko, jak było. 
          - Uspokój się, pani - rzekł - 
        wracam z pojedynku. Mieczysław 
        żyje, zdrów, lekko pono 
        draśnięty, przeciwnik jego 
        zabity. 
          Niewzruszony chłód pani 
        Serafiny wydał ją, że wiedziała 
        o wszystkim. 
          - Ale o cóż? dlaczego się bił! 
        On! najspokojniejszy z ludzi, 
        on! który się brzydził 
        pojedynkami? 






          Dramiński zamilkł.
          - No... dosyć - rzekł - iż 
        cały i zdrów. 
          - Dlaczego tu go nie ma? 
          Serafina wzięła pod rękę Lusię 
        i wyszła z nią do drugiego 
        pokoju. 
          - Mieczysław - odezwała się - 
        znalazł się bardzo szlachetnie i 
        pięknie, jestem mu wdzięczna, 
        bronił mojego honoru od potwarzy 
        niegodnej, lecz, droga Lusiu, 
        zdaje mi się, że znalazłszy się 
        tak pięknie, w sercu ma żal 
        niesłuszny do mnie, chce, pisze 
        do mnie, rozstać się... 
        dzieciństwo, fantazja, ty mu to 
        wyperswadujesz... Cela n'a pas 
        le sens commun (fr. w tym nie ma 
        sensu). 
          - Ale gdzie on jest? - spytała 
        Lusia niedowierzająco. 
          - Nie wiem, nie chce powrócić 
        do domu. 
          Zaręczenie Dramińskiego 
        uspokoiło siostrę, zostawiła 
        więc resztę do rozmowy z bratem. 
        Niezrozumiałym było dla niej i 
        za co się bił, i dlaczego z 
        Serafiną się chciał rozstać. Po 
        chwili Lusia, lękając się, aby z 
        Mieczysławem, który u niej mógł 
        być, się nie rozminąć, 
        pośpieszyła do domu. Dramiński 
        także do żony powracać musiał. 
        Pani Serafina sama została. Co 
        się działo w jej duszy i sercu? 
        ona by sama może z tego 
        wyspowiadać się nie umiała. 
        Czuła się na jakimś rozdrożu, 
        czuła się winną, zbłąkaną, 
        niepewną tego, co czynić miała. 
        Nie chciała już iść przeciwko 
        niczemu, zdając się ślepo na 
        losy, zrzekając się woli w tej 
        chwili stanowczej. - Przyjdzie? 
        - mówiła do siebie - pojednamy 
        się, będziemy żyli... Nie wróci? 
        nie wróci? żal mi go będzie? Ale 
        byliżeśmy istotnie dla siebie 
        stworzeni? Byłaż to miłość, czy 
        ślepe tylko pragnienie, co z 
        mętnego pije źródła? Ja nie 
        wiem. Kocham go chwilami, są 
        dni, że mi jest wstrętliwy. Tak 






        samo ja jemu zdawać się muszę. 
        Buller zmarł... zabity!... 
        Ludzie będą mówić o tym i 
        podnosić zapomniane dzieje, aby 
        mnie nimi w twarz rzucać. Tu żyć 
        nie mogę! Pojadę gdzieś za 
        granicę. Dokąd? Hrabia gdzieś 
        tam mieszka. Mamże się rozwieść 
        czy rozstać? 
          Wszystko to roztrząsała pani 
        Serafina dosyć spokojnie, bez 
        łzy, bez żalu, bez tęsknoty do 
        przeszłości - miała jej dosyć. 
          - U nas - mówiła - u nas - a 
        to u nas znaczyło świat odrębny 
        - ludzie umieją i kochać, i 
        rozstawać się przyzwoicie, 
        chłodno, bez hałasu i rozgłosu, 
        u tych ludzi, jak Buller, jak 
        on, nic się nie dzieje inaczej, 
        jak publicznie, na rynku... 
        Każdy żyć powinien w swojej 
        sferze, jeśli być nie chce 
        ukaranym. Ale ja byłam tak 
        nieszczęśliwą... 
          O Mieczysławie nie było mowy i 
        myśli. Później trochę, 
        przypuściwszy rozwód, chciała 
        razem kupić milczenie, 
        przypomniała sobie, że ma własne 
        oszczędności, którymi 
        rozporządzać może bez uszczerbku 
        w dochodach, część ich w myśli 
        przeznaczyła dla byłego męża, 
        ażeby zabezpieczyć się od 
        możliwych wyrzutów. Znała tak 
        mało człowieka, iż 
        przypuszczała, że przyjmie 
        ofiarę, że odejdzie zapłacony. 
          To znowu chciała go ściągnąć i 
        kazać mu zostać, czuła potrzebę 
        towarzystwa, kochania, choćby 
        kogoś, na którego by poskarżyć 
        się mogła. 
          Myśli i projekta przesuwały 
        się coraz nowe, coraz inne. 
        Wolność miała także powaby. 
        Spojrzała w zwierciadło - nie 
        była starą, była jeszcze piękną, 
        a gdy chciała i miłą, i uroczą, 
        i serdeczną, i tak dobrą! Świat 
        tak szeroki! 
          To, co ją w ostatnich otaczało 
        latach, sprzykrzyło się - Lusia 
        była łzawa i nudna, Adolfina 






        zbyt śmiała i szyderska, w 
        Mieczysławie czuć było lekarza i 
        pedanta. Ale Mieczysław miał 
        serce - tego jednego żal jej 
        było - był szlachetny, 
        cierpliwy, tak dobrze umiał 
        znosić kaprysy pani i uśmiechać 
        się jej gniewom! 
          Koniec końcem, gdy znużona 
        próżnym oczekiwaniem siadła w 
        fotelu, znękana, chmurna, 
        zamyślona, nie wiedziała wcale, 
        co pocznie jutro, nawet czego na 
        jutro pragnie. 
          Czarna obrączka zza mogiły 
        leżała jeszcze na tacce. 
        Serafina wzięła ją, aby schować. 
          - Ten mnie kochał! - 
        westchnęła - i nikt tak nie 
        kochał mnie, jak ten zbójca! 
          To był grobowy napis hrabiego 
        Bullera. Wspomnienie jego 
        rozwiało się jak inne. Serafina 
        ziewnęła i powlokła się do 
        sypialni. Mieczysława już się 
        spodziewać nie było można. - Czy 
        wróci jutro? Sen spadł na 
        powieki, nie przynosząc 
        odpowiedzi. 
          Służba po cichu sprzątała 
        nietknięty prawie podwieczorek, 
        a stary kamerdyner, na rozdartej 
        kopercie zobaczywszy pismo 
        Mieczysława, pokiwał głową 
        znacząco. 
          - Podobno - rzekł do panny 
        garderobianej, która go 
        dopytywała, czyby nie wiedział, 
        co się pani stało - podobno pan 
        nasz już nie wróci. Szkoda tego 
        człowieka, ludzki był... ale... 
          Ruszył ramionami. 
          Panna Rozalia załamała ręce. 
          - Myśli pan Jeremiasz, że nie 
        wróci, a pani? 
          - Hm! a pani? czyż jeszcze raz 
        za mąż nie pójdzie? 
          - Bo też to nie wiedzieć, co 
        za myśl była iść za doktora - 
        szepnęła panna Rozalia - takiej 
        pani, jak nasza. 
        
          Ani nazajutrz, ani następnych 
        dni u pani Serafiny nie było 
        nikogo, żadnej nie otrzymała 






        wiadomości, nie zgłosił się 
        Mieczysław, nie przyjechała 
        Lusia, nie odezwali się 
        Dramińscy. Nie mogła się 
        dowiedzieć o następstwach 
        pojedynku, nudziła się, a to 
        opuszczenie w końcu dotknęło ją 
        boleśnie. 
          Zaczęła drugiego dnia pisać 
        list do męża, lecz darła go 
        kilka razy, nie mogąc postanowić 
        nic - czy go żegnać na zawsze, 
        czy żądać powrotu, czy się 
        gniewać, czy dłoń wyciągnąć. 
        Chciała dwuznacznego coś 
        wystylizować i to się jej nie 
        udało. Co godzina siadała do 
        brulionu, pisała, mazała, darła, 
        chodziła po pokoju, nie mogła 
        się zdecydować, czy posyłać i z 
        czym. 
          Odpowiedź na pismo Mieczysława 
        byłaż potrzebną? Mieli się 
        rozwieść czy tylko rozdzielić? 
        On był przygotowanym nawet na 
        dźwiganie tego ciężaru 
        rozstania, szanującego sakrament 
        i pokutującego za nierozwagę, 
        nie myślał ani o nowych ślubach, 
        ani o szczęściu innym nad pracę 
        i karę za chwilowe obłędy. Dla 
        pani Serafiny wleczenie 
        wiekuiste tego nie rozkutego 
        łańcucha wydało się nieznośnym - 
        chciała być wolną, całkiem 
        wolną. Trzeba się więc było 
        porozumieć, zgodzić, i rozstając 
        na wieki, odpuścić sobie winy. 
          Zdawało się jej, że powinni 
        widzieć się jeszcze - dla niej 
        to spotkanie żadnym nie groziło 
        niebezpieczeństwem. Siadła więc 
        i po wielu daleko może zręczniej 
        ułożonych raptularzach 
        nakreśliła kilka wyrazów: 
        
          "Proszę pana Mieczysława, dla 
        pomówienia i ułożenia się 
        ostatecznego, koniecznie widzieć 
        się ze mną." 
        
          Kartka już była podpisana, gdy 
        wyraz "ostateczny" ją uderzył - 
        zdarła raz jeszcze, napisała 
        znowu, zachmurzyła się i 






        zawołała Jeremiasza, który u niej 
        służył od lat kilkunastu. 
          - Proszę cię, pójdź do starej 
        Orchowskiej i powiedz jej ode 
        mnie, ażeby poprosiła mego męża, 
        jak tylko powróci, by się co 
        rychlej widział ze mną. Nie 
        wychodzę z domu, będę czekała. 
          Jeremiasz z tym poselstwem 
        poufnym poszedł niezwłocznie na 
        Franciszkańską ulicę. We 
        drzwiach spotkał Orchowską, 
        powtórzył jej wyrazy pani, ale 
        żadnej nie odebrał odpowiedzi - 
        staruszka popatrzyła mu w oczy, 
        kiwnęła głową i zamknęła drzwi. 
          Mieczysław był w domu, ale o 
        tym nikomu mówić nie kazał. 
        Piastunka przyniosła poselstwo. 
          Cóż począć było? Iść - 
        niebezpieczeństwo. Nie iść? - 
        dowód obawy i gniewu. Jedno i 
        drugie miało niedogodności. 
        Mieczysław zamyślił się głęboko, 
        nareszcie przebrał się w swe 
        skromne akademickie jeszcze 
        suknie i poszedł.
          Gdy się ukazał tak po dawnemu 
        ubogo odziany w tym domu, 
        którego niedawno nazywał się 
        panem, słudzy zbiegli się go 
        zobaczyć. Wiadomość o pojedynku 
        już i tu była doszła. Jeremiasz 
        pobiegł przodem, drzwi mu 
        otworzyć i oznajmić. Z drugiego 
        pokoju krokiem na pozór śmiałym, 
        lecz zdradzającym, co się w 
        duszy jej działo, wyszła 
        Serafina - Mieczysław skłonił 
        się z daleka i stanął jak obcy. 
        Jednym wejrzeniem na suknie 
        poznała żona, że wrócił do niej 
        tylko, aby się rozstać. 
          - Oszczędźmy sobie wymówek 
        wzajemnych - rzekła głosem 
        drżącym - mówmy, jak ludzi 
        dwoje, którzy chcą bez gniewu i 
        zażaleń się rozstać... Więc pan 
        opuszczasz mnie? 
          Zimne to pytanie dodało odwagi 
        Mieczysławowi. 
          - Okoliczności aż nadto mnie 
        tłumaczą - rzekł - nie zdaje mi 
        się, by wina była z mej strony 
        ani też panią obwiniam. Skryłaś 






        pani przede mną przeszłość, 
        która do mnie nie należała, jam 
        ją może nadto wziął do serca. 
        Czujesz pani sama, że z różnymi 
        pojęciami, obyczajami, 
        wyobrażeniem o życiu, z sobą 
        pozostać nie możemy. Musiemy się 
        rozstać. 
          - Rozstańmy się więc bez 
        gniewu. 
          - W moim sercu go nie było! 
          - Daj mi pan dowód tego - 
        pośpieszyła Serafina - 
        przyjmując przy rozstaniu 
        pamiątkę ode mnie, która by mu w 
        dalszym życiu ułatwić mogła... 
        chcę... 
          - Przepraszam panią - obrażony 
        tym pośpiechem zawołał Mieczysław 
        - to, com już miał od pani, aby 
        jej nie obrazić, zatrzymuję, ale 
        dziś więcej nic przyjąć bym nie 
        mógł.
          - A więc chcesz pan rozwodu? - 
        spytała nie nalegając. 
          - Co się pani podoba... 
          Serafina nie chciała pierwsza 
        tego powiedzieć i zażądać, on 
        był obojętnym, czuła się 
        zmieszaną. 
          - Pan powinieneś być wolnym - 
        rzekła nareszcie - on dla pana 
        jest potrzebnym. Jam stara, mnie 
        nie pozostało nic nad resztki 
        życia... panu życie jeszcze 
        całe. 
          Mieczysław westchnął. 
          - Zastosuję się do woli pani. 
          I znowu przyszło milczenie - 
        ani wymówki, ani próby 
        pojednania, ani wyrazu żalu. 
          Przeciągniona nieco przerwa w 
        rozmowie zdawała się 
        Mieczysławowi znakiem danym do 
        odejścia - odstąpił parę kroków 
        i skłonił się. Serafina była 
        dotknięta tą obojętnością, 
        uśmiechnęła się szydersko, z 
        goryczą. 
          - A więc - przerwała - uznałeś 
        mnie pan, wskutek tego, co na 
        mnie mówił Buller, niegodną 
        imienia jego małżonki? Mogłabym 
        jednak oczyścić się przed nim i 
        złożyć dowody żem oczerniona 






        niegodnie została. Tak! alem 
        nadto dumna, żebym posądzona, 
        odepchnięta, zniżyła się do 
        tłumaczeń. Bądź pan zdrów! 
          Z zarumienioną twarzą 
        odwróciła się od niego! 
        Mieczysław powtórzył ukłon nie 
        otwierając ust - i odszedł. 
        
          O wieczerzy i pojedynku zrazu 
        nie wiedziała nic Adolfina, 
        Dramiński starannie to przed 
        nią ukrywał, niespokojnie tylko 
        dopominała się o wizytę 
        Mieczysława jako doktora. 
        Uderzyło ją potem pomieszanie na 
        twarzy męża, zwykle dla niej nie 
        mającego tajemnic, i nieustanne 
        wycieczki w tym dniu, gdy się 
        pojedynek miał odbywać. 
        Dramiński zdobył się na 
        heroiczne jakieś kłamstwo i 
        znikł z domu. Nie mogła się 
        dowiedzieć od nikogo, co się 
        stało, a czuła, iż coś stać się 
        musiało. Cały dzień spędziła tak 
        w największej niespokojności, 
        gdy ku wieczorowi zdyszany, 
        zmęczony, poczciwy Dramiński 
        powrócił i począł od całowania 
        rączek, przepraszając, iż się po 
        kawalersku zahulał. Wolał już, 
        żeby go za to łajała żona, niżby 
        się domyśliła, co się stało. 
        Adolfinę nie tak łatwo było 
        oszukać - męża znała doskonale, 
        w twarzach ludzkich czytała z 
        przenikliwością wielką, te 
        ruchy, latania, szepty, 
        tajemnice kazały jej się 
        domyślać czegoś więcej niż 
        hulanki. Dramiński czoło miał 
        pofałdowane i oczy zapadłe, 
        zamyślał się i wzdychał. Tego 
        dnia wszakże, zachodząc z 
        różnych stron, nic z niego dobyć 
        nie potrafiła, miała tylko tę 
        pewność, iż się z czymś tai. 
        Kilkodniowa niebytność 
        Mieczysława zwiększała jej 
        niepokój. 
          Żeby Dramiński mógł być o 
        niego zazdrosnym, to jej nawet 
        na myśl nie przyszło, nadto go 
        dobrze znała, by o to mogła 






        posądzić. Cóż się więc tak 
        tajemniczego działo? Mąż 
        Adolfiny w nieustannych był 
        pochodach dla dowiedzenia się o 
        Mieczysławie, latał do 
        Martyniana, na ulicę 
        Franciszkańską, dotarł do niego 
        nareszcie i dowiedział się 
        zdumiony, że z żoną się rozstał. 
        Nie mógł się doprosić, ażeby dla 
        niepoznaki z wesołą twarzą 
        przyszedł się pokazać Adolfinie. 
        Ta się nieustannie o niego 
        dopominała. Gdy w ostatku 
        Dramiński oświadczył, że 
        Mieczysław troszeczkę chory na 
        kaszelek - oburzyła się żona na 
        niego. 
          - Pleciesz mi od kilku dni - 
        zawołała - nie wiedzieć co i 
        chcesz, żebym uwierzyła, 
        plączesz się, bałamucisz. Ja 
        tego nie zniosę dłużej! Mów mi 
        zaraz, co się z Mieczysławem 
        stało. Przykazuję ci!
          - Moja duszeczko - rzekł 
        Dramiński - żebyś mi dała słowo, 
        że się zachowasz spokojnie, to 
        ci wszystko powiem, bo mnie 
        samego dławi, ale jak zaczniesz 
        się niecierpliwić... 
          - Będę spokojna, mów! 
          Dramiński rozpoczął od 
        opowiadania o wieczerzy, żona 
        słuchała z zaognionymi oczyma i 
        policzkami. Przyszło do 
        wyzwania, porwała się, nie dając 
        mu dokończyć, i krzyknęła na 
        głos łamiąc ręce: 
          - Mieczysław zabity! a! ja 
        nieszczęśliwa! zabity! 
          Jakkolwiek bardzo cierpliwy, 
        Dramiński niemal się obraził tą 
        oznaką czułości nadzwyczajną, 
        czułość dla żony wprędce jakoś 
        tę przemijającą urazę 
        zwyciężyła. Adolfina zaczynała 
        mdleć. 
          - Ale nie zabity... na Boga! 
        uspokój się. 
          - Ranny? 
          - I nie ranny! Jak Boga kocham 
        - rzekł Dramiński. - Gdyby mnie 
        co spotkało, nie desperowałabyś 
        pewnie więcej. 






          Adolfina w milczeniu rzuciła 
        nań wejrzenie, którego nie 
        zrozumiał. 
          - Mów, co się stało? 
          - Cóż się stało! co! - kończył 
        Dramiński wracając do czułości 
        swej dla żony. - Mieczysław, nie 
        umiejąc strzelać, zabił Bullera. 
        Otóż masz! 
          - Dobrze zrobił! - krzyknęła 
        Adolfina. 
          - A na tym nie koniec. Wskutek 
        tego, co mu Buller nagadał na 
        Serafinę... oni się rozwodzą! 
          Dramińska porwała oburącz dłoń 
        męża, który ją pocałował w 
        policzki. 
          - Powiadasz, że się rozwodzą? 
          W oczach jej taka błyskała 
        radość, takie jakieś 
        uszczęśliwienie, że poczciwy mąż 
        nie mógł pojąć, co ono znaczyć 
        miało. 
          - I to ciebie cieszy, że oni 
        się rozwodzą? - zapytał. 
          - Mnie? zapewne - 
        odpowiedziała żona - miał się z 
        nią męczyć, czyż nie lepiej? 
          Zamilkła i dodała po cichu:
          - Noga moja u niej nie 
        postanie. 
          - Ani moja - rzekł Dramiński. 
        - Okazuje się z tego, co 
        nieboszczyk Buller mówił, 
        szczerze mi żal tego wariata, iż 
        jejmość, co tak grała noli me 
        tangere (łac. nie dotykaj mnie), 
        świata pono i dramatu spróbowała 
        dużo! dużo! 
          Ta uwaga męża wywołała uśmiech 
        na usta Adolfiny. 
          Najdziwniejszym ze wszystkiego 
        było, iż Dramińska, która przez 
        kilka dni osłabioną i chorą była 
        ciągle, nagle cerę i żywość, 
        niemal zdrowie zupełne 
        odzyskała. Czyż nie za bardzo 
        poczęła się zajmować całą tą 
        sprawą? 
          - Co to te kobiety! - mówił w 
        duchu mąż - nerwowe! same nerwy! 
        Im byle tylko się czym zająć, i 
        zdrowie wróci, i siła. Adolfiny 
        nie poznać, a to jedynie 
        dlatego, że się nie nudzi i ma o 






        czym gadać! - Ruszył ramionami. 
        - Ten tego zabił, ta tego 
        porzuciła, jest o czym mówić, 
        jest o co pytać, o czym paplać! 
        Poczciwa ta Adolfina, a zawsze 
        przecie kobiecina jak i drugie. 
          I uśmiechnął się z wynalazku 
        poczciwy Dramiński.
        
          Ułożywszy się z Serafiną o 
        rozwód, którego w jej imieniu 
        podjął się jeden z 
        najsłynniejszych patronów, 
        mający wielkie w konsystorzu 
        stosunki i stryjecznego brata 
        kanonikiem, Mieczysław prosił, 
        aby w procesie całą winę, całą 
        szkaradę, zerwanie małżeństwa 
        mającą upowodować, na niego 
        zrzucono. Zapowiedział z góry, 
        iż na wszystko się pisze, co 
        spokojność pani Serafiny i dobrą 
        jej sławę zabezpieczyć może. 
        Ofiarowaną mu raz i jeszcze 
        przez patrona naprzód sumę 
        jakąś, potem dożywotnią pensją, 
        z oburzeniem, stanowczo 
        odrzucił. 
          Nie potrzebując nadal kryć się 
        z sobą, gdyż i sprawa 
        pojedynkowa przez sekundantów 
        Bullera w taki sposób załatwioną 
        została, że go pogrzebiono jako 
        samobójcę - Mieczysław przeniósł 
        się na Franciszkańską ulicę do 
        swojego dawnego mieszkania, 
        postanawiając tu zostać, dopóki 
        by sobie zajęcia jakiegoś nie 
        obmyślił. Nie mógł odrzucić 
        tego, co mu w ciągu dwóch 
        miesięcy pani Serafina 
        nasprawiała, raczej dlatego, 
        ażeby się po pańsku wydawał, 
        niżby jemu to robiło 
        przyjemność. Znalazł się więc 
        nieco śmiesznie przy swym 
        ubóstwie wyekwipowanym w srebra, 
        fraczki, garderobę i mnóstwo 
        rzeczy, wcale mu dziś 
        niepotrzebnych. Niemiłe to były 
        pamiątki dni, których wstydził 
        się przed sobą, wahał się jednak 
        ze sprzedaniem ich zrazu. 
        Wkrótce przyszła wszakże 
        konieczność, potrzeba było żyć, 






        a nikomu nie chciał być ciężarem. 
          Sądząc, że mu dr Varius 
        dotrzyma słowa i wyrobi miejsce 
        w uniwersytecie, udał się do 
        niego. Profesor od czasu tego 
        pojedynku i zabicia Bullera 
        zmienił jakoś usposobienie dla 
        Mieczysława i nie okazując tego, 
        zaczął się go trochę lękać. 
          Na pierwszą wzmiankę o 
        umieszczeniu się przy 
        uniwersytecie skrzywił się. 
          - Za późno - rzekł - starać 
        się o to, zręczność się nadarzała i 
        kto inny z niej skorzystał. 
        Zresztą nie było to dla was, 
        panie Mieczysławie, nic tak 
        bardzo pożądanego. Powinieneś 
        myśleć o zdobyciu niezależności, 
        o groszu, tego byś tu nie 
        zrobił. Jedź jak najdalej, gdzie 
        lekarzów jest jak najmniej... 
        jak najdalej. Ja się mogę 
        postarać o posadę rządową. 
          Myśl ta wcale się nie 
        uśmiechała Mieczysławowi, który 
        nierad był oddalać się od 
        siostry, nie odrzucając więc 
        ofiary, prosił o czas do 
        namysłu. W istocie, zdawało mu 
        się, że pozbawić Lusię opieki 
        ostatniej, jedynej, oddalić się, 
        zdając ją na łaskę dra Variusa, 
        który by jeszcze ostrzej mógł 
        się z nią obchodzić, gdyby sama 
        została - nie godziło się bratu. 
        Chociaż pozory wszelkie 
        zachowane były i Lusia zawsze 
        miała niby wszystko na 
        zawołanie, czego tylko 
        potrzebować mogła, Mieczysław 
        wiedział, że życie jej coraz się 
        nieznośniejszym stawało. Dr 
        Varius w początkach zachowywał 
        pewne formy w obejściu się z 
        niewolnicą, okrywając jej 
        kajdany kwiatami, teraz coraz 
        one widoczniejszymi były. 
          Bytność Martyniana i 
        ukazywanie się jego po 
        kościołach czyniło starego 
        zgryźliwym i niespokojnym. 
        Niecierpliwił się tym i po 
        kilkakroć Mieczysławowi 
        wyrzucał, że go precz stąd 






        wyprawić nie umie. Zrazu sługa 
        niby dla istotnej posługi 
        znajdowała się zawsze przy pani, 
        teraz przybierała ona pewne tony 
        mentorki i wcale się nie kryła z 
        tym, że jej dozór nad Lusią był 
        powierzony. Nie tylko ona, ale 
        cała usługa domowa obchodziła 
        się z panią profesorową, nie 
        okazując jej najmniejszego 
        poszanowania. Żadne żądanie nie 
        zostało spełnione, dopóki dr 
        Varius go nie potwierdził. 
        Tysiąc drobnych bolesnych ukłuć 
        musiała znosić nieustannie. I 
        znosiła je z  cierpliwością 
        anielską, ale sił jej brakło. 
        Łzy potajemne nawet donoszono 
        mężowi, który je nielitościwie 
        wyśmiewał. Przy gościach był 
        najczulszym, gdy się za nimi 
        drzwi zamknęły, stawał się 
        zimnym, milczącym i 
        najdespotyczniejszym z mężów. 
        Jedyna rozrywka Lusi, muzyka, 
        zakazaną jej została prawie w 
        ciągu całego dnia, bo 
        przeszkadzała i niecierpliwiła 
        Variusa, który jej znieść nie 
        mógł. 
          Wszystko to pozostałoby 
        tajemnicą, bo Lusia nie 
        poskarżyła się nigdy, gdyby nie 
        to, że Orchowska, która koło 
        tego domu jak cień błądziła, 
        zawiązała tu jakimś wypadkiem 
        stosunek z jedną ze sług, przez 
        nienawiść do ospowatej 
        odkrywającą wszystkie domu 
        tajemnice. 
          Owa ospowata była prawą ręką 
        dr Variusa, miała ona wszystko 
        pod swym rządem: śpiżarnię, 
        gospodarstwo, kuchnię, wydatki, 
        a Lusię zawsze tu jeszcze za 
        obcą i za gościa uważano. Stan 
        był nieznośny, gdyż o 
        najmniejszą rzecz trzeba się 
        było udawać do ospowatej, a ta 
        się z tym nie taiła, że pani 
        nowej nie cierpiała. Nie mogło 
        też inaczej być - pani groziła 
        jej prędzej czy później, gdyby 
        się wkradła w łaski doktora, 
        zupełną detronizacją. Ospowata 






        wprzódy długie tu lata 
        gospodarzyła, rozmaitymi 
        przysługami zalecając się panu. 
        Przeciwną ona była ożenieniu się 
        pana i otwarcie z tym wystąpiła, 
        lecz znając charakter Variusa, 
        musiała zamilknąć, gdy wolę swą 
        oznajmił. Przyrzekła sobie 
        wszakże żonę mu obmierzić, a jej 
        życie uczynić tak przykrym, żeby 
        małżeństwo nigdy się do siebie 
        zbliżyć i w zgodzie żyć nie 
        mogło. 
          Ona to pierwsza wyśledziła 
        Martyniana stacje po kościołach, 
        a może i dodała coś do 
        opowiadania o nich, obudzała 
        zazdrość, podejrzanymi czyniła 
        łzy, słowem, wszelkimi możliwymi 
        środkami szła do swego celu. 
        Ospowatej w domu nienawidzili 
        wszyscy, ale się jej lękali, ona 
        w istocie tu panowała, ustępował 
        przed nią nawet dr Varius, tak 
        się języka obawiał. 
          Otyła, niezgrabna, płci 
        śniadej, łysa, co ją zmuszało 
        nosić przyprawny warkocz i loki, 
        twarzy niemiłej, ospowata, zwała 
        się panną Eugenią, jakby na 
        szyderstwo. 
          Od czasu ożenienia się doktora 
        humor jej, od dawna popsuty, 
        stał się nieznośniejszym 
        jeszcze. Cierpiała na nim 
        najwięcej Lusia, której wszelkie 
        przykrości wyrządzała, jakie 
        tylko mogła, bezkarnie. Skarżyć 
        się na nią upokarzałoby biedną 
        kobietę, która cierpliwością 
        tylko wojowała z jej 
        prześladowaniem. Łzy nawet kryła 
        przed nią, aby nie dać jej 
        ucieszyć się nimi. Ten opór 
        bierny a zimny gniewał jeszcze 
        mocniej pannę Eugenię. Donosiła 
        na swoję panią, co mogła, 
        doktorowi, a ten milczeniem to 
        zbywał, słuchał jednak. Często 
        mu wyrzucała, że taką sobie 
        wziął żonę. 
          - Choruje to ciągle, kwęczy, 
        nastarczyć jej nie można 
        wygódek, że też pan sobie choć 
        co zdrowszego i weselszego nie 






        wybrał.
          Na to dr Varius odpowiadał 
        skrzywieniem ust tylko, a panna 
        Eugenia odchodziła. Orchowska 
        przez służącą, z którą się 
        potajemnie zapoznała, wiedziała 
        o wszystkim. 
          Cały tryb życia w tym domu 
        przyszłość Ludwiki czynił 
        groźną. 
          I Varius też, może nie czując 
        się całkiem niewinnym, wolałby 
        był Mieczysława stąd oddalić, 
        odsunąć go jak najdalej. 
          Gdy z Orchowską o tych 
        projektach mówić zaczął, bo się 
        przed starą piastunką z niczym 
        nie taił, ona, która zrazu 
        milczała o tym, na co rady nie 
        było, a co daremnie brata mogło 
        zmartwić tylko, powoli zaczęła 
        przed nim tajemnice wybadane 
        odsłaniać. Dobra staruszka 
        przystępowała do tego z wielką 
        ostrożnością, napomykała zrazu, 
        mówiła o domysłach - potem 
        dawała do zrozumienia, że się 
        trochę dowiedziała, i dzieląc 
        smutne nowiny, tak aby wrażenie 
        ich osłabić, na ostatek 
        wygadała się ze wszystkim. 
          Dla Mieczysława był to cios 
        nowy, może z tych, jakie go 
        spotkały, najcięższy. Lusia o 
        rozwodzie dowiedziała się bez 
        smutku, bez żalu, zakłopotała 
        się nieco przyszłością, ale 
        wierzyła w brata i wolała 
        prawie, że on własnej pracy 
        winien ją będzie. Serafina już 
        ją przerażała niekiedy, w końcu 
        zraziła się do niej. Nie mówiła 
        źle o niej, nie skarżyła się, 
        milczała. 
          Niewola Ludwiki doszła do tego 
        stopnia, że się i Mieczysławowi 
        uczuć dała. Już raz z dr. 
        Variusem przemówili się o to z 
        lekka, nie pomogło to wszakże i 
        przystęp bratu był tak 
        utrudniony, jak innym gościom. 
        Ile razy wreszcie wpuszczono go, 
        twarz ospowata stawała na straży 
        rozmowy. 
          Wszystko to razem wzięte dało 






        do myślenia Mieczysławowi, który 
        stanowczo ofiarę wyrobienia 
        sobie korzystnej posady odrzucił 
        i powiedział Variusowi, że w 
        mieście pozostanie. 
          Uczyniło to na nim widocznie 
        wrażenie nieprzyjemne. 
          - Cóż tu będziesz robił? - 
        spytał - o katedrze w 
        uniwersytecie nie ma co marzyć, 
        jest wielu silnie popieranych 
        kandydatów... na praktykę też, 
        przy tylu znakomitościach, 
        rachować trudno. Cóż ty tu 
        będziesz robił? 
          - Będę siedział i czekał, a 
        czekając uczył się. Rok kliniki 
        nigdy mi zaszkodzić nie może. 
          - Ale z czego będziesz żył? - 
        odezwał się dr Varius - boć znam 
        cię nadto, bym myślał, żebyś na 
        pomoc, którą by ci zresztą 
        chętnie ofiarowano, rachował. 
          - To moja rzecz - rzekł 
        Mieczysław - nawykłem do bardzo 
        skromnego życia, potrzebuję 
        niewiele, mam trochę 
        niepotrzebnych rupieci, nie 
        rozpaczam, o małej praktyce 
        jakoś to będzie. 
          - A! te wasze wieczne jakoś to 
        będzie! - rozśmiał się dr Varius 
        - ale od czego młodość, jeśli 
        jej nie użyjecie na 
        zabezpieczenie sobie spokojnego 
        na starość bytu? Po co lata 
        marnować? 
          Na to nie odpowiedział nic 
        Mieczysław i przy swoim 
        pozostał. Varius był kwaśny i 
        odszedł, gderząc na płochość 
        ludzką, na nieporadność, na wady 
        i na upór młokosów. 
        
          Wkrótce po opisanych wypadkach 
        pani Serafina, powierzywszy 
        proces rozwodowy patronowi, 
        wyjechała za granicę, nie 
        żegnając nikogo z dawnych 
        znajomych.
          Na wyjezdnym tylko napisała 
        długi, pięknym stylem, 
        patetyczny, ale cale  
        niezrozumiały list do 
        Mieczysława, którego celu i 






        znaczenia  niepodobna było 
        odgadnąć. Było to jakby 
        uniewinnienie, jakby żal 
        przeszłości, jakby odezwa do 
        serca, a razem tylko 
        wypracowanie staranne a chłodne. 
        Mieczysław odczytał je razy 
        kilka, nie znalazł w nim nic, co 
        by do serca przemówiło, i 
        schował do szufladki. 
          Chociaż teraz nic mu nie 
        przeszkadzało bywać i zająć się 
        leczeniem pani Dramińskiej, 
        chodził tam niechętnie. Obawiał 
        się sam w sobie rozbudzić uczuć, 
        które się ukoiły i nieco 
        ostygły. Kochał ją, ale pragnął 
        jej szczęścia i widział je 
        prawie możliwym z człowiekiem 
        bardzo dobrym a zacnym, chociaż 
        nader pospolitym. Starał się to 
        dać do zrozumienia pani 
        Dramińskiej, lecz ona inaczej 
        swe położenie pojmowała. 
        Szanowała wielce i ceniła męża, 
        zdawało jej się wszakże, iż 
        uczucie młode, poetyczne dla 
        Micia zachować ma prawo. Nie 
        pragnęła od niego nic więcej, 
        jak by też węzeł dusz tajemniczy 
        trwał nie zerwanym, choćby się w 
        przyjaźń braterską miał 
        przebrać. Nastawała mocno, aby 
        często bywał, aby poufale 
        poprzyjaźnił się z Dramińskim, 
        aby ich obojga był przyjacielem. 
          Nie widziała w tym 
        niebezpieczeństwa, znając 
        szlachetny charakter 
        Mieczysława. On mniej sobie i 
        jej ufał i podsycać marzeń 
        daremnych nie pragnął. Zapominał 
        się czasami przy niej, lecz dość 
        było żywszego słowa, by 
        upamiętał się i sobą owładnął. 
        Śmielszą nierównie była Adolfina, 
        jakby igrała z 
        niebezpieczeństwem, którego nie 
        znała. Mieczysław przychodził do 
        nich tylko wezwany, wówczas gdy 
        wiedział, że męża zastanie, lub 
        z Martynianem, bywającym tu 
        dosyć często. Gniewało to panią 
        Adolfinę, płatała mu małe 
        figielki. Wyprawiwszy jednego 






        dnia męża z Martynianem do 
        teatru, zaprosiła od obojga na 
        herbatę Mieczysława. W istocie 
        spodziewała się, że i oni 
        przybędą, ale nie tak rychło. 
        Mieczysław przyszedł w dobrej 
        wierze i zmieszał się zastawszy ją 
        samą. Spytał zaraz o Dramińskiego. 
          - Ale siadajże pan, siadaj... 
        powrócą! nie lękaj się! Kto by 
        powiedział, że ze mną kwadransa 
        sam na sam boisz się spędzić. To 
        mnie obraża doprawdy!
          - A! droga pani! przebacz mi - 
        żywo zawołał Mieczysław - to 
        tylko dowodzi, że ja mojemu nie 
        ufam sercu. 
          - Ufajże mnie - czule rzekła 
        Adolfina - iżbym czystego 
        uczucia naszej... powiedzmy, 
        przyjaźni, aby się nie 
        przestraszać, nie chciała zatruć 
        żadnym gorzkim wspomnieniem. 
          Mieczysław chciał rozmowę 
        odwrócić i spytał o zdrowie. 
          - Widzisz pan, od czasu jak 
        mnie słowem tylko i wejrzeniem 
        leczysz, jak mi czasem podasz 
        dłoń przyjazną, lepiej mi, 
        odżyłam, czuję się silniejszą i 
        zdrowszą... 
          Rozśmiała się, ale w oczach 
        łzy były! 
          - Wystaw sobie - dodała po 
        cichu - o małom się szkaradnie 
        nie zdradziła przed moim dobrym 
        Dramińskim. W chwili gdy mi 
        opowiadał o pojedynku, 
        przelękłam się, sądząc, żeś był 
        zabitym, krzyknęłam i tylkom co 
        nie zemdlała... Dramiński się aż 
        trochę tym obraził, ale to 
        przeszło. On pana Mieczysława 
        ceni i kocha. 
          - Ja mu to oddaję, wierz mi, 
        pani - rzekł Mieczysław. - 
        Kocham go jak brata. 
          - A mnie... jak siostrę? - 
        spytała Adolfina. 
          Mieczysław zamilkł. Znowu 
        sprobował odwrócić rozmowę, 
        najskuteczniejszym zdawało mu 
        się opowiedzieć Adolfinie smutne 
        dzieje Ludwiki i pożycie domowe 
        Variusów. Począł więc, Adolfina 






        słuchała z zajęciem gorącym, 
        kochała Lusię jak siostrę, 
        oburzało ją to zamążpójście. 
          - Na czymże się to skończy! - 
        zawołała - na czym się to 
        skończy! to istne piekło!
          - Nie wiem - rzekł Mieczysław 
        - lecz to wiem tylko, że mi się 
        stąd niepodobna oddalić. 
        Znalazłbym może korzystniejszą 
        posadę gdzie indziej, opuścić 
        jej mi niepodobna. Ona mnie 
        jednego ma, ja ją mam jedną. 
          - Jak to... jedną? - z 
        oburzeniem wtrąciła Adolfina - a 
        ja? 
          - Ale pani pomocy mojej nie 
        potrzebujesz, a ona... 
          - Przepraszam, ja także. 
          Rozmawiali smutnie, długo, ona 
        usiłując ożywić, on ochłodzić 
        rozmowę, a wreszcie Dramiński z 
        Martynianem nadeszli. Po twarzy 
        Dramińskiego poznać było można, 
        iż coś mu dolegało. Mieczysław 
        zląkł się, czy mu jego bytność 
        nie popsuła humoru, ale nie był 
        wcale zazdrosnym, a Martynian, 
        także zgryziony widocznie, 
        chodził posępny po pokoju. 
          - Co wam jest? - zapytała 
        Adolfina - czy znowu historia 
        jaka? 
          Dramiński oczyma wskazał 
        Mieczysława, dając do 
        zrozumienia, że mu przy nim 
        mówić nie wypada. Martynian to 
        potwierdził. Dramińska się 
        strwożyła, widząc, że o jej 
        Micia chodziło, i porwała męża 
        do drugiego pokoju. 
          - Mów, co to jest? 
          - Potem, potem, to długa 
        historia! 
          - Tyczy się Mieczysława... 
          - A! ty o tego swego gagatka 
        zaraz jesteś niespokojna, nie 
        bój się, idzie o tę biedną 
        Ludwikę i dlatego... ale cyt! 
          Resztę wieczora spędzili na 
        obojętnym opowiadaniu o teatrze. 
        Mieczysław wprędce pożegnał się 
        i odszedł. Martynian pozostał. 
          - Mówcież, na miłość Boga, 
        coście tam takiego przynieśli 






        tyczącego się Lusi. Tylko co mi 
        się skarżył na jej życie 
        nieszczęśliwe Micio, czy znowu 
        co nowego? 
          Martynian jak oszalały z 
        gniewu mówić nie mógł, 
        powolniejszy Dramiński począł: 
          - O! szkaradna historia! 
        Wystaw sobie, moja droga, 
        siedziemy w loży pierwszego 
        piętra, bo ja nie lubię w 
        krzesłach. Zaczynają grać, na 
        scenę wychodzi aktoreczka, jak 
        by ci to opisać? uróżowana, 
        wybielona, wymuszona, nieładna, 
        nosek zadarty trochę, ząbki... 
        to prawda, że białe. Gra, at, 
        pożal się Boże, ale wyczupurzona 
        w atłasy, w koronki i ni 
        przypiął, ni przyłatał, kolczyki 
        brylantowe, łańcuch złoty, 
        bransolety od rubinów. Patrzymy, 
        obok nas w loży siedziało dwóch 
        podżyłych ichmościów 
        miejscowych. Zaczynają się śmiać 
        i jeden drugiemu coś opowiada. 
        Wychylają się patrzeć na tę 
        jejmościankę, rozmowa się 
        zaczyna. Ścianka między lożami 
        jak papierowa, chcąc nie chcąc 
        wszystko słychać. Parę razy 
        obiło mi się o uszy: doktór 
        Varius! Co tam, u licha! 
        Przytuliłem ucho, bom był 
        ciekawy, mówi jeden do drugiego: 
        - To przecie niemal całemu 
        miastu wiadomo, od lat kilku 
        kochanka tego starego, panna 
        Eugenia ten stosuneczek 
        zawiązała. Wszystkie te klejnoty 
        ma od niego. Co dzień tam 
        przesiaduje. Aż drugi się 
        odzywa: - Mogło to być przed 
        ożenieniem, lecz zlituj się, 
        ożenił się niedawno, ma młodą, 
        śliczną i bardzo miłą żonę. - Co 
        ty mi mówisz - odpowiada 
        pierwszy - stosunek ten był 
        wprawdzie na jakiś czas zerwany, 
        ale owa panna Eugenia postarała 
        się go odnowić, w najlepsze na 
        nowo rozpoczął on u niej bywać, 
        a ona u panny Eugenii. Wiem to 
        doskonale. 
          Zaczęli potem obszerniej 






        jeszcze mówić, czego już 
        powtarzać nie chcę, opisywać 
        różne sprawy owej aktoreczki, 
        środki używane przez nią do 
        wyłudzenia grosza ze starego i 
        jak go oszukiwano, i jak był 
        zaślepiony. 
          - Ale to łotr! nie szczędząc 
        wyrażenia - zawołała oburzona 
        Adolfina. - Temu staremu 
        rozpustnikowi taka żona, jak 
        Lusia! to zgroza pomyśleć... 
        Godziż się, ażeby ona żyła w 
        tym brudzie? 
          - A! masz pani stokroć 
        słuszność, to woła o pomstę do 
        Boga - przerwał Martynian 
        chodząc i rzucając się po pokoju 
        - na to pozwolić nie można, ona 
        się powinna z nim rozstać. Cóż 
        tu jednak począć? Jam gotów 
        choćby życie postawić w jej 
        obronie, ja... 
          - Ale pan nie masz 
        najmniejszego prawa się w to 
        mieszać, bobyś tylko sprawę 
        popsuł - przerwała Dramińska. - 
        Milcz pan i nie wdawaj się. 
        Pomyślemy, co się da zrobić. Na 
        nieszczęście Mieczysławowi także 
        mówić o tym nie można, bo kocha 
        siostrę i gotów by niegodnego 
        starca tak zabić, jak Bullera. 
          - Przyznam się pani - rzekł 
        Martynian - że i ja bym go nie 
        oszczędził, gdyby się w moje 
        dostał ręce. 
          - Proszę pana - powtórzyła 
        Dramińska - tylko się w to nie 
        mieszaj. Mieczysław będzie 
        lepiej wiedział, jak sobie 
        postąpić, ale jemu bez pewnego 
        przygotowania mówić o tym nie 
        można. Zobaczymy i namyślemy 
        się. Ja jutro pojadę do Lusi i 
        naocznie się przekonam, jak tam 
        z nią jest i czy ona wie albo 
        się domyśla, w jaką wpadła 
        kałużę. 
          Długo jeszcze rozprawiali o 
        tym, bo Martynian uspokoić się 
        nie mógł - wyszedł już po 
        północy cały zburzony od 
        Dramińskich. Tymczasem 
        Mieczysław, powoli 






        przygotowywany przez Orchowską, 
        bliskim był także dowiedzenia 
        się obrzydłych tajemnic tego 
        domu dra Variusa, do którego tak 
        trudno się było dostać, i nie 
        wiadomo,  co by był począł, 
        gdyby go doszła wieść o losie 
        siostry, ale przypadek inaczej 
        zrządził i przygotował 
        rozwiązanie smutnego dramatu. 
          Ospowata panna Eugenia, do 
        której prawie nie odzywała się 
        nigdy Lusia, od niejakiego czasu 
        dla niej słodszą się daleko 
        stała. Miała w tym rachubę 
        swoję, pragnęła pozbyć się z domu 
        młodej pani, a poznawszy ją 
        nieco, wyrachowała, że jest to 
        możliwym. Z początku zbliżenie 
        się trudnym było. Lusia wszakże 
        musiała słuchać jej 
        szczebiotania, pochlebstw, 
        narzucania się, które niby 
        wypływało z użalenia nad jej 
        losem. Ospowata nie zważała na 
        to, że jej nie słuchano, że nie 
        odpowiadano - prawiła swoje i 
        nadskakiwała pani. Sądziła, że 
        potrafi pozyskać zaufanie, 
        dowiedzieć się coś o stosunkach 
        z Martynianem, którego miłość 
        była jej wiadomą, że doprowadzi 
        do nierozważnego kroku i wyda ją 
        przed doktorem lub skłoni do 
        porzucenia go. Ludwika była 
        nadto zacną i czystą, ażeby się 
        uwikłać dała, nie miała tajemnic 
        i nie chciała mieć ich, choćby 
        sercu ulgę przyniosły. 
          Na próżno więc panna Eugenia 
        zabiegała koło niej, znalazła ją 
        obojętną i zrezygnowaną. 
        Sprobowała wziąć się na inny 
        sposób - powoli zaczęła się 
        wyrażać coraz ostrzej o 
        doktorze. Wieczorem, porządkując 
        w pokoju, z rana, pomagając do 
        ubierania Lusi, mimo jej woli 
        mruczała ciągle. 
          - Patrząc na to życie, jakie 
        pani prowadzi, to doprawdy serce 
        pęka. Gdzież to tak wytrwać 
        można w tej niewoli. Doktór nasz 
        dobry człowiek, ale tyran i 
        despota. Ja jego od dawna dobrze 






        znam. Trzeba już takiej biedy, 
        jak moja, żeby wytrwać. Nie mogę 
        się skarżyć na wynagrodzenie, bo 
        choć skąpy, ale prędzej zapłaci, 
        niż od swojego ustąpi. Gdzie to 
        kto widział tak trzymać młodą 
        osobę, jak on panią trzyma. 
          - Ale, moja panno - odezwała 
        się zniecierpliwiona Ludwika - 
        ja się nie skarżę przecie. Lubię 
        spokojność i dom. 
          - Zapewne, ależ takie życie ze 
        starym...
          Drugim razem znowu poczynała z 
        tego samego tematu. 
          - Pani by choć na przechadzkę 
        wyszła, moglibyśmy do państwa 
        Dramińskich zajść, tam by pani 
        może rozerwała się, a ja bym, 
        słowo daję, nie wydała z 
        sekretu. 
          - Dziękuję bardzo, ale ja 
        sekretów mieć nie chcę i 
        ponieważ dr Varius tego sobie 
        nie życzy, nie wyjdę bez jego 
        wiadomości. 
          - A! już to pani anielską ma 
        cierpliwość i tak szanuje tego 
        starego bałamuta. Słowo pani 
        daję, to bałamut... 
          Lusia nic nie odpowiedziała. 
          - Pani myśli - dodała zniżając 
        głos sługa - że on taką młodą, 
        piękną mając żonę, choć wiernym 
        jej jest! A! a! dużo by o tym 
        mówić! 
          - Panno Eugenio - przerwała 
        Ludwika oburzona - nie mówże nic 
        na niego, to się nie godzi. 
          - A kiedy mi pani żal. Cóż to 
        ja na wiatr plotki sieję? - 
        odparła sługa. - Gdybyś pani 
        chciała, a mnie nie wydała, 
        pokazałabym pani w tym domu 
        takie rzeczy, o których się ani 
        śniło! O! powtarzam, że to stary 
        bałamut. 
          Ludwika, cała zarumieniona, 
        porwała się z krzesła oburzona i 
        gniewna. 
          - Nie chcę słuchać takiej 
        mowy! - zawołała.
          Eugenia ruszyła ramionami. 
          - Toż to się przecie mówi 
        przez miłość dla pani i litość 






        nad jej losem. A ja nie chcę, 
        żeby mnie pani posądzała o 
        potwarze, ja pokażę, co mówię. 
          Ludwice serce zabiło w 
        piersiach, nie odpowiedziała 
        nic. Nie mogła ani przypuścić w 
        domu, w życiu tego człowieka 
        podobnej szkarady. - Jednakże, 
        gdyby tak było w istocie? - 
        pomyślała - nie mogłażbym 
        wolną zostać? Wszak podobne 
        postępowanie wszystkie węzły 
        zrywa? 
          Na tę myśl uwolnienia, 
        swobody, powrotu do życia przy 
        bracie, który także sam na 
        świecie pozostał, serce żywiej a 
        żywiej bić jej zaczęło. 
        Wszakżeby ta kobieta nie śmiała 
        mówić i obiecywać, że na oczy 
        pokaże Ludwice zdradę, gdyby w 
        istocie nie była pewną, że to 
        potrafi wykonać. Być wolną, nie 
        mając sobie nic do zarzucenia! 
        Wyjść stąd i skruszyć te 
        kajdany! 
          Nie zbliżyła się pod wrażeniem 
        tych nadziei tak powabnych do 
        Eugenii, ku której wstręt miała 
        niewyrażony, a jednak słuchała z 
        większą uwagą jej paplania. 
        Ospowata coraz silniej nalegała, 
        aby się chciała przekonać. 
          Jednego wieczora, właśnie w 
        parę dni po odkryciu zrobionym w 
        teatrze, panna Eugenia wpadła po 
        cichu do pokoju Ludwiki, którą 
        zastała nad książką. 
          - Chodź pani za mną, chodź 
        pani. Niech się pani na oczy 
        przekona... 
          Zrazu odtrącić chciała tę 
        propozycję szpiegowania Ludwika, 
        zawahała się - panna Eugenia jak 
        kusiciel zbliżyła się do niej. 
          - Cóż szkodzi, po cichu, na 
        palcach pójdzie pani za mną, ze 
        mną i zobaczy, przekona się, że 
        ja przecie nie kłamię. 
          Sama nie wiedząc jak, Ludwika 
        dała się pociągnąć. Z garderoby 
        za sypialnym pokojem wschodki 
        małe prowadziły do mieszkania na 
        dole, które zajmowała Eugenia. Z 
        małego przedpokoiku wchodziło 






        się do jej sypialni, poza którą 
        był rodzaj bawialnego pokoju. 
        Pomiędzy nim a sypialnym, jak to 
        się w wielu starych domach 
        trafia, drzwi do pół 
        szklane, zakryte firanką, 
        wznosiły się na dwóch 
        wschodkach. Po cichu Eugenia 
        wprowadziła Ludwikę do ciemnej 
        sypialni, trzymając ją za rękę, 
        słaby promyk światła wciskał się 
        tu tylko spoza firanek u drzwi 
        szklanych. Ludwice pomogła wejść 
        na wschodki Eugenia, położyła 
        palec na ustach i wskazała, by 
        patrzyła, lekko uchyliwszy 
        zasłonę. Doskonale stąd cały 
        pokój bawialny widać było. Na 
        stoliku paliła się lampa, stały 
        na nim cukierki, ciastka, 
        butelka wina, owoce... Na 
        kanapie siedział w szlafroku dr 
        Varius uśmiechnięty, jak go 
        nigdy w powszednim życiu nie 
        widywano. Obok niego aktoreczka 
        owa, wystrojona, wywdzięczona, 
        szydersko, wesoło, w jednym ręku 
        trzymając karmelek, drugą 
        głaskała go pod brodę. Stary 
        ustami szukał i łapał tę białą 
        rączkę z długimi pazurkami. 
        Dosyć było jednego rzutu oka 
        Ludwice, aby się o prawdzie 
        doniesienia przekonać - zgroza 
        ją przejęła, lecz w chwili gdy 
        może byłaby krzyknęła, Eugenia, 
        lękając się, by ze wschodków nie 
        spadła, pochwyciła ją wpół i 
        postawiła na ziemi, ciągnąc z 
        sobą na powrót. Profesor 
        posłyszał był szelest i wołał 
        już: 
          - Kto tam? 
          Zostawiwszy panią jak 
        osłupiałą wśród ciemności, 
        Eugenia uchyliła śmiało drzwi 
        szklane i zawołała: 
          - To ja! to ja! 
          W tejże chwili przymknęła je 
        żywo i uprowadziła Ludwikę całą 
        drżącą, prawie onieprzytomniałą 
        z oburzenia.
          Panna Eugenia nadto była 
        zręczna, aby choć słowo 
        komentarza dodała do widowiska, 






        jakie sprawiła biednej kobiecie 
        - rzekła tylko: 
          - Ufam, że pani mnie nie 
        zdradzi! 
          I uciekła. Ludwika, zostawiona 
        samej sobie, powzięła 
        natychmiast myśl opuszczenia tego 
        domu. Nie zastanawiając się nad 
        następstwami, nad trudnościami, 
        nad spóźnioną godziną, porwała 
        płaszczyk, zarzuciła chustkę i 
        jak stała, bez świecy, wyszła 
        przez puste pokoje ku wschodom. 
        Było blisko północy, ludzie 
        spali, klucze wszędzie znalazła 
        w zamkach i mogła sobie 
        otworzyć, nie zatrzymał ją, nie 
        widział jej nawet nikt. Ze 
        wschodów mogła zejść bez 
        przeszkody, główne drzwi domu 
        stały zamknięte, lecz z wielkim 
        podziwieniem swym Ludwika, z 
        całych sił nacisnąwszy żelazną 
        klamkę, przekonała się, iż je 
        zamknąć na klucz zaniedbano lub 
        przypadkiem ktoś je odemknął 
        chwilowo. Wysunęła się więc nie 
        zatrzaskując ich za sobą, 
        znalazła się w pustej małej 
        uliczce, zaczęła zrazu biec, 
        byleby się tylko oddalić, nie 
        pamiętając o kierunku, w jakim 
        szła. Dopiero doszedłszy do 
        większej ulicy, obejrzała się, 
        chcąc rozpoznać, gdzie się 
        znajduje. Ulica ta właśnie 
        łączyła się z Franciszkańską, 
        poznała ją po murach dawniej 
        pijarskich i dominikańskich. 
        Kwadrans drogi a mogła stanąć w 
        dawnym swoim mieszkaniu. Serce 
        jej biło, przelękniona była 
        ciszą ulic i pustkowiem, lecz 
        nie miała czasu na rozmysły, 
        trzeba było śpieszyć. Nie 
        spotkała szczęściem nikogo 
        oprócz powracających kilku 
        mężczyzn z restauracji, których 
        uniknęła, rzucając się w drugą 
        stronę, i bez tchu pobiegła w 
        znanym kierunku. Gdy się 
        znalazła u wrót domu, była 
        zmęczona tak, że padła prawie 
        przy nich, opierając się o 
        zapartą furtkę. Nieraz powracali 






        tak późno od Serafiny, znalazła 
        więc łatwo znany dzwonek i 
        zaczęła się dobijać gwałtownie. 
        Stróż nierychło się zwlókł i 
        otworzył. Zdumiony, nie poznał 
        jej zrazu, dopiero 
        przypatrzywszy się dawnej 
        lokatorce, wpuścił ją, nie mogąc 
        zrozumieć, co o tej godzinie 
        robić tu może.
          Ludwika wpadła na wschodki i 
        zaczęła stukać do drzwi. W oknie 
        u Mieczysława było światło, 
        przybiegła Orchowska, która 
        jeszcze nie spała, i w progu 
        drugiego pokoju ukazał się 
        Mieczysław sam. Poznawszy 
        siostrę, stał chwilę w 
        osłupieniu, nim się rzucił ku 
        niej przestraszony. Blada twarz 
        Ludwiki, jej zmęczenie, brak 
        głosu, obłąkany wzrok, uczucie, 
        z jakim w objęcia brata padła 
        płacząc, zwiększyły trwogę 
        Micia i Orchowskiej. O tej 
        godzinie widzieć ją tu, samą 
        jedną, ledwie okrytą chustką, w 
        ubraniu domowym, zdradzającym 
        ucieczkę nie przygotowaną - 
        znaczyło jakiś wypadek. 
          - Co się tobie stało? o mój 
        miły Boże! - zawołała Orchowska 
        - Lusiu moja? co z tobą jest? 
          Ludwika, nie mogąc jeszcze 
        odpowiedzieć, padła na 
        najbliższą kanapkę, powoli 
        odzyskując przytomność i siły. 
        Micio stał przy niej trzymając 
        jej rękę i wpatrując się w twarz 
        drgającą wzruszeniem i oczy 
        obłąkane. 
          - Ludwiko - rzekł - uspokój 
        się, jesteś pod moją opieką, z 
        nami... jesteś bezpieczną, 
        powiedz, jakeś się tu dostała? o 
        tej porze... 
          - Ja sama nie wiem - rzekła 
        głosem słabym - musiałam ujść z 
        tego domu! nie mogłam wytrwać 
        dłużej. 
          Płacząc, przerywanymi wyrazy 
        Lusia dała tylko do zrozumienia 
        bratu, że była zmuszoną męża i 
        dom porzucić, obrażoną będąc 
        niegodziwym postępowaniem. 






          - Za to mi odpowie! - zawołał 
        Mieczysław - lecz nie stało się 
        nic złego, namęczyłaś się dosyć, 
        raz się to skończyć musiało. Coś 
        podobnego przewidzieć było 
        można. 
          Nierychło dopiero uspokoiwszy 
        się, Ludwika opowiedziała całą 
        historię swoję i widowisko, 
        którego była świadkiem. 
          - Cóż miałam począć? - dodała 
        - cierpieć, patrzeć na to ohydne 
        życie i być poniżoną do roli 
        służebnicy, z której się 
        naigrawano? 
          - Nie, stokroć nie! - zawołał 
        Mieczysław - lecz pozwól sobie 
        powiedzieć, Lusiu, twoja własna 
        wina w tym, żeś mogła zaślepić 
        się i żądać wyjść dobrowolnie za 
        tego człowieka. 
          - Dobrowolnie! - powtórzyła 
        patrząc na brata - i ty sądzić 
        mogłeś, że ja to uczyniłam z 
        dobrej woli? 
          Micio zdziwiony spojrzał na 
        nią. 
          - Dziś już muszę na moję 
        obronę wyznać ci wszystko - 
        mówiła Ludwika. - Pamiętasz ów 
        egzamin? prześladowanie Variusa, 
        twoję rozpacz, położenie 
        nasze... po egzaminie rano 
        poszłam do profesora, błagałam 
        go, aby cię ratował, odmówił mi, 
        musiałam uroczystym słowem 
        zobowiązać się oddać mu rękę, 
        jeśli cię wyratuje i do 
        otrzymania dyplomu dopomoże. Bóg 
        wie, z jakim wstrętem 
        dotrzymałam przyrzeczenia, lecz 
        nie mogłam złamać słowa. 
          Mieczysław ze złożonymi rękami 
        padł przed nią na kolana, 
        całując ją po nogach. 
          - A! Lusiu droga, a jam nawet 
        nie przeczuł, nie domyślał się 
        twojego poświęcenia dla mnie i 
        za mnie. Tyś była moją ofiarą, 
        ja, ślepy, nie widziałem nic! 
        Męczennicą biedną poszłaś na łup 
        tego niegodziwego, o którym mnie 
        ostrzegano, alem w takie 
        zepsucie wierzyć nie chciał. 
        Stało się! teraz ja powinienem 






        ci te boleści przecierpiane 
        nagrodzić i zatrzeć ich pamięć. 
        Obojeśmy spróbowali wśród świata 
        i ludzi obcych szukać opieki i 
        drugiej rodziny, oboje wracamy 
        zranieni na powrót ku sobie, aby 
        się już nie rozstać. Starczy nam 
        nas dwojga! 
          - Ale jutro! dziś... ja nie 
        wiem - przerwała Lusia - ten 
        człowiek może się upomnieć o 
        mnie, przyjść, grozić, wymagać. 
          - Zostaw go mnie - zawołał 
        Mieczysław - to moja rzecz, ja 
        się z nim rozprawię, bądź 
        spokojną. Wróć do swego pokoiku, 
        który zdawał się czekać na 
        ciebie. Bóg dopomoże, nie 
        zginiemy... mam lepszej 
        przyszłości otuchę. 
          Jeszcze rozmawiali, a było już 
        dobrze z północy, gdy u bramy 
        dał się słyszeć hałas. Ludwika 
        przelękła pobiegła ukryć się i 
        zaryglować w swojej izdebce. 
        Mieczysław czekał. Po długich 
        utarczkach ze stróżem, który 
        wpuszczać nie chciał, dały się 
        słyszeć kroki, stukanie - dr 
        Varius blady i zmieszany wpadł 
        do pokoju. 
          - Moja żona! jest tu moja 
        żona? - zapytał Orchowskiej, 
        która nic nie odpowiadając 
        ruszyła ramionami i wskazała mu 
        pokój Mieczysława. Tu on już 
        czekał na niego. Oko w oko 
        stanęli naprzeciw siebie. Varius 
        z przelękłego stał się łagodnym 
        i grzecznym.
          - Cóż to się stało Ludwice? - 
        zawołał - nie ma jej tutaj? 
        uszła z domu. 
          - Jest tu, u mnie - rzekł 
        Mieczysław - i tu zostanie. 
        Niewolę mogła znosić, ale 
        sromoty... 
          - Jakiej sromoty? co ci jest? 
          - Mój profesorze - odparł 
        Micio - nie zmuszaj mnie 
        opisywać jak przyjemnie wieczór 
        spędzałeś z aktorką pod jednym 
        dachem, pod którym znajdowała 
        się żona twoja... 
          - Cóż to za gadanie! - zawołał 






        Varius - pacjentka! potwarz, 
        głupstwa! 
          Mieczysław się odwrócił. 
          - Dosyć tego - rzekł - 
        zmusiłeś ją do wyjścia za 
        ciebie, sądziła, że umieć ją 
        będziesz szanować, od tej chwili 
        ja ją odbieram jako opiekun i 
        wrócić jej tam nie dozwolę. 
          - A ja ją przez policję 
        odbiorę! - zakrzyczał Varius - 
        jest żoną moją! 
          - Natenczas ja i ona staniemy 
        przed sądem i wytoczy się 
        sprawa, w której powiemy 
        wszystko. 
          Profesor śmiać się zaczął 
        ironicznie. 
          - Zobaczemy... 
          - Zobaczemy. 
          - Panie Mieczysławie - dodał 
        ciszej - jesteś mężczyzną, 
        człowiek rozsądny, odzywam się 
        do ciebie, oszczędźmy sobie i 
        ludziom próżnego skandalu. 
          - Rad bym go uniknąć - rzekł 
        Mieczysław - lecz bronić siebie 
        i jej muszę. 
          - Ja na rozwód nie pozwolę 
        nigdy! - zawołał doktór. 
          - Dowiedziemy konieczności 
        separacji, ona z tobą żyć nie 
        będzie. 
          Varius przechadzał się po 
        ciasnej izdebce, trąc włosy i 
        spoglądając na Mieczysława 
        oczyma gniewnymi. 
          - Czego chcecie ode mnie? - 
        zawołał - czego chcecie? 
          - Nic, prócz żebyś nas pan 
        zostawił w pokoju. Życzę panu 
        dobrej nocy... 
          Dr Varius chwycił za kapelusz. 
          - To nie koniec - rzekł - 
        zobaczymy! ja mam stosunki! ja 
        postawię świadków, to są 
        fantazje i kaprysy kobiety, 
        której się chciało wyrwać do 
        swojego ulubionego kuzynka. Ale 
        ja tego nie ścierpię. Ja dowiodę 
        z nim jej stosunki. Zobaczemy. 
          - Idź pan stąd! - krzyknął 
        groźnie Micio - idź pan w tej 
        chwili, dopóki jestem spokojny i 
        władam sobą. Rozprawiemy się, 






        gdzie trzeba... zobaczemy. 
          Naciśnięty dr Varius mrucząc 
        uszedł i drzwi się za nim 
        zamknęły.
          Staraniem panny Eugenii 
        nazajutrz rano całe miasto 
        wiedziało o ucieczce 
        profesorowej, chociaż powody jej 
        podawano fałszywie, obwiniając 
        ją o stosunki z kuzynkiem, z 
        którym się potajemnie widywała. 
        Rozgłoszenie wypadku miało na 
        celu to, ażeby powrót uczynić 
        niepodobnym. 
          Był on ze wszech względów 
        niemożliwym, gdyż Mieczysław 
        postanowił bronić siostry, bądź 
        co bądź. Rachował na przyjaźń 
        Dramińskich, że mu dostarczą 
        środków ku temu, jeśliby ich 
        zabrakło. Od Martyniana nic 
        wziąć nie mógł i nazajutrz zaraz 
        skłonił go, ażeby na wieś 
        wyjechał. Opierał się wprawdzie, 
        ale pani Dramińska surowo go 
        skarciła i biedny chłopak, 
        przekonany o nieuleczony egoizm, 
        musiał z bólem serca wyruszyć 
        zaraz do domu. Paczoskiemu 
        polecono dozór nad obżałowanym. 
        Dramińscy gorąco wzięli do serca 
        sprawę Mieczysława i Lusi. 
          Cały dzień następny w 
        mieszkaniu na Franciszkańskiej 
        ulicy niepokój był wielki. 
        Spodziewano się wtargnięcia, 
        jakiegoś kroku ze strony 
        doktora, lecz do południa strach 
        ten był próżny, nikt się nie 
        pokazał. Mieczysław, 
        przywoławszy Borucha, który był 
        teraz o wiele mniej ochotnym do 
        usług - zajął się sprzedażą 
        wszystkich drobnostek 
        nieużytecznych, z których mógł 
        wydobyć trochę grosza, zaczynało 
        go bowiem braknąć, a na dwoje 
        potrzeba było coraz więcej. 
          Z południa dopiero nadszedł 
        list od dra Variusa króciuteńki, 
        żądający osobistego z 
        Mieczysławem porozumienia i 
        oznaczenia miejsca, gdzie by się 
        spotkać mogli. Z tym listem 
        pobiegł Micio do Dramińskich, 






        prosząc ich, aby się u nich 
        odbyć mogła rozmowa, rad był 
        bowiem mieć przy niej świadka, 
        sam do profesora iść nie chciał 
        ani go u siebie przyjmować, dla 
        Ludwiki. Zgodzili się na to 
        państwo Dramińscy i czekano na 
        Variusa, gdy odpowiedź nadeszła, 
        że się tylko sam na sam widzieć 
        mogą. Varius zapraszał do siebie 
        usilnie. Mieczysław po namyśle, 
        choć z pewnym wstrętem, zgodził 
        się na to i poszedł. Pan 
        Dramiński chciał mu towarzyszyć, 
        lecz uznano to za zbyteczne. 
        Doktór Varius przyjął go w swoim 
        gabinecie - twarz jego 
        wyjaśniona już i uspokojona 
        dowodziła, że się dobrze 
        namyślił, co miał począć. 
          - Jeśli pan nie będziesz się 
        namiętnością unosił - rzekł 
        Varius - jeśli spokojnie mówić 
        możemy z sobą, skończemy tę 
        nieszczęśliwą sprawę choć 
        niełatwo i dobrze, to 
        przynajmniej znośnie. 
          Micio nie odpowiedział nic, 
        lecz postawa jego świadczyła, że 
        był spokojnym. 
          - Miałem dosyć w życiu do 
        zniesienia - mówił Varius - 
        dosyć mnie czerniono przed 
        światem, możem był słabym i 
        popełniłem błąd niejeden, lecz 
        cięży mi to, rad bym uwolnić się 
        od wszystkiego, co życie 
        utrudnia i zatruwa. Ludwika nie 
        mogła się do mnie ani 
        przyzwyczaić, ani przywiązać, 
        małżeństwo było nieszczęśliwe, 
        ja byłem podejrzliwy, ona 
        niechętna. Nie wchodzę, jak i 
        dlaczego się to dziś zrywa. Nie 
        chce żyć ze mną, uwalniam od 
        tego, lecz rozwodu nie dopuszczę 
        nigdy. Zgadzam się, by została z 
        panem. Rozwód by dał powód do 
        nowych plotek i czernideł. Nie 
        chce żyć ze mną, zgoda, lecz nie 
        dopuszczę, by żyła z innym, przy 
        tym stoję. Niech z panem jedzie. 
        Wyznaczę pensją jako żonie 
        mojej. 
          - My jej nie przyjmiemy - 






        odparł Mieczysław - o tym nie ma 
        co mówić. Co się tyczy rozwodu, 
        moja siostra również chce 
        uniknąć tłumaczeń ludzkich i 
        posądzeń. Odstępujemy od niego. 
          - A więc zgoda, o cóż idzie! 
        Wymagam jednej rzeczy tylko, 
        państwo się stąd oddalicie. Mam 
        wiadomość, bo ja się do tego 
        wcale nie przyczyniłem, że na 
        pańskie podanie o uzyskanie 
        rządowej posady, wyznaczą panu 
        podobno miejsce lekarza 
        powiatowego na Podolu. Sądzę, że 
        pan byś przyjąć powinien i 
        jechać. 
          - Jeśli mi miejsce dadzą, 
        wyjadę pewnie. 
          - Wyjazdowi Ludwiki ja się 
        sprzeciwiać nie będę. Jutro 
        odeślę, co do niej należy, nosi 
        imię mojej żony, powinna mieć 
        przynajmniej pierwsze potrzeby 
        życia zaspokojone. Żadnej za to 
        nie wymagam wdzięczności. 
          Mieczysław się skłonił z 
        daleka, wszystko było skończone. 
        U bramy pochwycił go Dramiński 
        oczekujący na wypadek narady, 
        poszli zaraz do Adolfiny, gdzie 
        na nich Lusia czekała. 
        Mieczysław opowiedział w dwóch 
        słowach, jak się skończyło z 
        Variusem. Ludwika rzuciła mu się 
        na szyję szczęśliwa jak 
        dziecię... 
          - Ale ty się cieszysz, a pan 
        Mieczysław popełnił, podług 
        mnie, omyłkę, przyjmując takie 
        warunki - zawołała Dramińska. - 
        Jak to? więc ty masz całe życie 
        dźwigać tę kulę u nogi? nie być 
        nigdy wolna? nie móc szczęścia 
        skosztować? 
          - Droga Adolfino - szeroko 
        oddychając odezwała się Ludwika 
        - o szczęściu nie marzę! Goryczy 
        życia skosztowałam dosyć, by się 
        swobodą samą, ciszą i pokojem 
        zadowolić. Nie chcę nic więcej 
        nad to, by być gospodynią brata, 
        jego rachmistrzem i pisarzem, 
        będę mu pomagała, będziemy 
        pracowali razem. 
          - A Martynian? - spytała 






        Adolfina. 
          - Będę go kochać jak dobrego 
        brata - rzekła Ludwika - 
        zwiędłego serca dawać mu nie 
        mogę, ręki, której inny dotknął, 
        nie śmiałabym. Wierz mi, 
        oddycham! Bogu dziękuję i jestem 
        szczęśliwa. 
          - I państwo tak opuścicie 
        okolicę, przyjaciół, krewnych, 
        nas wszystkich, jadąc gdzieś w 
        pustynię? - dodała Dramińska 
        patrząc w oczy Mieczysławowi. 
          - Pojedziemy wspierając się 
        wzajemnie, zachowując serdeczną 
        wdzięczność dla przyjaciół, 
        zapominając tych, co nam 
        pierwsze lata młodości zatruli, 
        rozpocząć nowe życie pracy. Nie 
        jestże to przeznaczeniem 
        człowieka? Nie jestże 
        szczęściem, gdy się kto może po 
        obłędach i zawikłaniach 
        podźwignąć i odrodzić w ciszy 
        trudzie? Ja i Ludwika uciekniemy 
        błogosławiąc godzinie, która 
        gorzkie zatrze wspomnienia... 
          Adolfina spojrzała z wyrazem 
        wyrzutu na Micia, a Dramiński po 
        cichu szepnął żonie: 
          - Przed wyjazdem damy im 
        obiadek pożegnalny, ja się tym 
        zajmę. 
          W oczach Dramińskiej cicha łza 
        się kręciła, otarła ją 
        nieznacznie... Lusia podała rękę 
        bratu. 
          - Chodźmy, Miciu! chodźmy i 
        dalej w drogę, w świat! My 
        przynajmniej sobie pozostaniemy 
        wierni do zgonu...
        
        
          Winniśmy jeszcze czytelnikowi, 
        który na czele powieści 
        znalazłszy "z natury", wymagać 
        ma prawo objaśnienia, 
        opowiedzieć gdzieśmy treść tych 
        "Sierocych doli" zdobyli. Przed 
        laty, było to około 1845 r., 
        jeśli się nie mylimy, 
        odbywaliśmy podróż do Odessy, 
        gdzie się naówczas cały Wołyń i 
        Podole kąpało. Ówczesne podróże, 
        jak wiadomo, kto nie mógł lub 






        nie chciał pocztą jeździć, 
        trzeba było własnym powozem 
        odbywać, swoimi lub najętymi 
        końmi. Wlokło się dosyć powoli, 
        osobliwie gdy deszcze gliniaste 
        grunta rozmoczyły, noclegi i 
        popasy pełne były 
        najrozmaitszych dramatycznych 
        przygód, spotkań, niewygód i 
        niespodzianek. Taka mi się 
        właśnie trafiła w pobliżu 
        Dniestru, około... W powoziku oś 
        mi pękła. Koła i osie czasem w 
        powieściach pękają na zawołanie, 
        ale tu przypadek był bardzo 
        niemiły, bo do miasteczka drogi 
        był kawałek znaczny, w pustej 
        okolicy ani kołka, ani 
        człowieka. Poszedłem pieszo z 
        góry sam się starać o pomoc, w 
        nienajlepszym humorze. Droga 
        pocztowa kamienista, nudna, 
        słońce przypiekające, choć nad 
        zachodem, opóźnienie - wszystko 
        to razem przyczyniało 
        podrażnienia. Szedłem tak, gdy 
        bryczka pocztowa dzwoniąca 
        rozgłośnie napędziła mnie i 
        stanęła. Wysiadł z niej młody 
        jeszcze mężczyzna i podszedł ku 
        mnie. 
          - Spotkałem powóz złamany na 
        drodze - rzekł - a od ludzi 
        dowiedziałem się o nazwisku. Czy 
        pan nie chodziłeś na medycynę w 
        uniwersytecie, a przynajmniej 
        czyś jej nie rozpoczął w roku...
          - Tak jest - rzekłem - całe 
        życie żałuję, żem jej nie 
        dokończył! 
          - Więc musieliśmy się gdzieś 
        spotykać na jednych ławach, na 
        lekcjach Bielkiewicza i 
        Fonberga. Jestem Mieczysław 
        Ordęski. 
          - Nazwisko pańskie nieraz 
        słyszałem. 
          - Ja także. 
          Podaliśmy sobie ręce. 
          - Siadaj pan ze mną na wózek 
        pocztowy, ja tu jestem lekarzem 
        powiatowym, mam stosunki, 
        poślemy kogoś, co się zajmie 
        powozem, a pan przenocujesz u 
        mnie. Dom mam do zbytku 






        obszerny, pomówimy o naszych 
        czasach i o wspólnych znajomych. 
          Zgodziłem się na to chętnie, 
        jak się każdy łatwo domyśli. 
        Mieczysław był uprzejmy, coś 
        serdecznego patrzyło z jego 
        twarzy, na której spokój się 
        malował, jaki daje spełnienie 
        obowiązków. W drodze już 
        zaczęliśmy sobie przypominać 
        stare a stare dzieje... w 
        śmiechu było łez trochę. 
        Stanęliśmy wkrótce przed domem 
        wyglądającym - prawdę rzekłszy - 
        dosyć smutnie. Był to ogromny 
        drewniany, dosyć niezgrabny dwór, 
        jakimi się zabudowują podolskie 
        miasteczka, drzewka młode i 
        poschłe go otaczały, trochę 
        kwiatów tylko w ogródku ożywiało 
        tę pustynię. Gdyśmy zajeżdżali, 
        kobieta dość jeszcze młoda i 
        świeża, na której twarzy jednak 
        znać było przebyte cierpienia, 
        wyszła naprzeciw z kluczykami w 
        ręku. Postrzegłszy nieznajomego, 
        chciała się cofnąć, doktór mnie 
        zaprezentował jako półkolegę i 
        opowiedział o przypadku. Wnet 
        się zajęła zaradzeniem powozowi, 
        o który już byłem spokojny. W 
        pół godziny samowar stał na 
        stole i siostra Mieczysława 
        gospodarowała około herbaty. 
        Rozmowa naturalnie głównie była 
        o okolicy, którą po raz pierwszy 
        przebywałem, o naturze, o 
        krajobrazach, potem o tej 
        Odessie, do której zmierzałem 
        dla kąpieli. Bardzo przyjemnie 
        wieczór nam spłynął. Gdy gorąco 
        trochę ustawać zaczęło, 
        poszliśmy z doktorem nad rzekę, 
        przypatrzyć się krajowi nowemu 
        dla mnie i dowiedzieć się o 
        losach powozu będącego w rękach 
        kowala.
          Mój Boże! co wspomnień za 
        dotknięciem czarodziejskiej 
        laski uczucia zmartwychpowstało! 
        Podnosiły się blade postacie 
        umarłych i ożywiały, i śmiały 
        się do nas, zdało się nam obu, 
        żeśmy cieniuchny i słodziutki 
        głos Bielkiewicza słyszeli i 






        żarciki Capellego, i 
        namarszczoną twarz M~unnicha, i 
        harde a butne oblicze 
        Żukowskiego, i uśmieszek 
        dowcipny, powstrzymywany Leona 
        Borowskiego, i poważną figurę 
        sympatyczną Fonberga, i 
        zagadkową dziekana Mianowskiego, 
        i komiczną a dobrą Łobojki... 
        Szeregiem za nimi szły 
        współuczniów i znajomych imiona, 
        ludzi, których wicher po świecie 
        rozproszył, których dziś 
        znaczniejszą część groby 
        pokryły. Sunt lacrimae rerum 
        (łac. są łzy dla naszych 
        nieszczęść)... Współtowarzyszom 
        jednolatkom łatwo przyjść do 
        wyznań wzajemnych, opowiadaliśmy 
        sobie, co się z nami działo. 
        Naówczas Mieczysław rozpoczął mi 
        dzieje swoje i siostry, które tu 
        - mutatis mutandis (łac. 
        stosując odpowiednie zmiany) - 
        opowiedzieliśmy za nim. Gdyśmy 
        się rozstawali, było po 
        północy... ani jemu, ani mnie 
        się spać nie chciało. I aby 
        zwłokę nagrodzić, wyjeżdżałem do 
        dnia, on miał także chorego, do 
        którego się wybierał - 
        przyniesiono więc jeszcze raz 
        samowar, a koło niego już myśmy 
        sami tylko gospodarowali. 
          - Jakże wam tu jest? - 
        zapytałem.
          - A! dobrze! stokroć dobrze i 
        szczęśliwie; ani ja, ani Lusia 
        nie narzekamy na teraźniejszą 
        dolę naszę. Czasem ją 
        wspomnienie przeszłości 
        zachmurzy. Praca daje nam obojgu 
        siłę, orzeźwia, utrzymuje... 
          - A krewni, a znajomi? a...
          - Czasem pisują - rzekł 
        Mieczysław. - Z początku często 
        były listy gorętsze, potem coraz 
        rzadsze i coraz chłodniejsze. O 
        serca ludzkie! o ludzka pamięci, 
        o biedne słabe istotki - dodał. 
        - Cierpi, kto ma lepszą pamięć, 
        kto gorętsze ma serce niż 
        wszyscy, lecz któż przeciw 
        ogólnemu prawu co podoła? 
        Zapomnienie jak pleśń pokrywa, 






        cokolwiek się osamotniło. 
          Mieczysław westchnął. 
        Rozstaliśmy się, pomnę, o 
        ślicznym świeżym letnim poranku 
        - nad Dniestrem unosiły się 
        pary, mgły, jak muślinowe 
        niewidzialnych bóstw obsłonki, 
        zwijały się między ziemią 
        drzemiącą a rozkwitającym 
        blaskami niebem. 
          - Wracając wstąp do nas! - 
        rzekł Mieczysław.
          - Nieochybnie. 
          Dotrzymałem mu słowa i chociaż 
        droga tędy niekoniecznie była mi 
        najdogodniejszą, pojechałem 
        znowu na... Gdym przybył tu, nie 
        zastałem Mieczysława, lecz miał 
        wkrótce powrócić - przyjęła mnie 
        siostra, ubrana czarno, na co 
        nie zwracałem uwagi. Rozmowa 
        była obojętna, mówiła nawet mało 
        i uważałem, że była zamyślona i 
        smutna. Doktór nadjechał w 
        godzin parę, witając mnie jak 
        starego przyjaciela. Poszliśmy 
        do jego pokoju. 
          - Zdaje mi się - rzekłem - że 
        siostra wasza jest czegoś 
        smutniejsza i mniej swobodna, 
        niż gdym ją miał przyjemność 
        widzieć po raz pierwszy. 
          - Nic dziwnego - rzekł - w 
        losie naszym zaszły niektóre 
        zmiany. W kilka tygodni po 
        bytności tu waszej odebraliśmy 
        wiadomość o śmierci dra Variusa. 
        Testamentem, jakby wypłacając 
        się za swe postępowanie, zapisał 
        dość znaczną sumę mojej 
        siostrze. Ledwiem mógł ją 
        skłonić do jej przyjęcia. Teraz 
        walczy ona z sobą, nie chcąc 
        mnie opuścić, a już dwa razy 
        mieliśmy tu Martyniana, który 
        ofiaruje się nawet osiąść na 
        Podolu, byle wyszła za niego. 
        Lusia poczciwa rozstać się ze 
        mną nie chce ani mnie porzucić 
        tak samego, bez rodziny, bez 
        przyjaciół, wśród obcych. Byłby 
        na to sposób - dodał Mieczysław 
        - bobym ja się mógł przenieść w 
        okolice Babina... ale są powody, 
        dla których tego uczynić nie 






        mogę. 
          Posępnie przeszedł się po 
        pokoju i westchnął. Przyczyn 
        łatwo się mogłem domyśleć. 
        Obawiał się zbliżyć do Adolfiny, 
        która wierna uczuciu pierwszemu, 
        dotąd zawsze z nim 
        korespondowała i była mu 
        najwierniejszą przyjaciółką. 
        Stosunek ten serdeczny, czysty i 
        piękny, na cóż miał się narażać 
        na przemiany, które by nim 
        zachwiać i naturę zmienić mogły? 
          Zdawało się, wedle wszelkiego 
        podobieństwa, iż projekt 
        osiedlenia się Martyniana na 
        Podolu miał przyjść do skutku. 
        Ludwika bowiem stanowczo 
        oświadczyła, że nie porzuci 
        brata, a doktór chciał zostać na 
        Podolu. Dowiedziałem się także 
        od niego, że pani Serafina, aby 
        się pozbyć znać niemiłego jej 
        nazwiska, we Włoszech wyszła za 
        jakiegoś hrabiego D'orioli i 
        miała nawet zamieszkać w 
        okolicach Genui i Aleksandrii. 
        Starej poczciwej Orchowskiej 
        Lusia z Mieczysławem zamknęli 
        wkrótce oczy i sieroty otrzymały 
        błogosławieństwo jak gdyby 
        matczyne. Dla tej staruszki 
        poczciwej były to jak gdyby 
        dzieci rodzone, zżyła się z nimi 
        i ich interes był jej jedynym 
        interesem na ziemi, toteż myśl 
        jej ostatnia była jeszcze jedną 
        za nich prośbą do Boga. 
          - Daj im, Panie, choć 
        spóźniony błysk szczęścia! - 
        szeptała głosem drżącym, gdy sen 
        śmierci opadł na zmęczone życiem 
        oczy.