Polski Związek Niewidomych Tadeusz Majewski Poradnik dla niewidomych i słabowidzących poszukujących pracy Zeszyty Tyflologiczne 15 Warszawa 1997 Polski Związek Niewidomych Zarząd Główny Publikacja dofinansowana przez Polski Związek Niewidomych Zarząd Główny ze środków Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej Warszawa 1997 Przygotowano do druku w Redakcji Wydawnictw Tyflologicznych PZN: Józef Mendruń (redaktor naczelny) Elżbieta Oleksiak (opracowanie redakcyjne) Beata Antosiewicz (sekretarz redakcji) Projekt okładki: Dariusz Litwiniec Redakcja techniczna: Elżbieta Królak Numer ISSN 0860-0945 Adres redakcji: Redakcja Wydawnictw Tyflologicznych PZN, 00-216 Warszawa, ul. Konwiktorska 7/9, pok. 51, telefon 831 22 71 wew. 300 Spis treści Wprowadzenie 1. Jak przygotować się do poszukiwania pracy? 1.1. Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika? 1.1.1. Kwalifikacje zawodowe 1.1.2. Cechy osobowości określające funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych 1.1.3. Specjalne uzdolnienia 1.1.4. Zainteresowania 1.1.5. Stopień zrehabilitowania 1.2. Jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe? 1.3. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z uszkodzonym wzrokiem? 1.4. Jakie wątpliwości mają pracodawcy przy zatrudnianiu osób z uszkodzonym wzrokiem? 1.5. Jakie są oczekiwania pracodawców w stosunku do pracownika? 1.6. Jakich pracodawców możesz spotkać? 1.7. Co powinieneś wiedzieć o przepisach prawnych dotyczących zatrudnienia osób niepełnosprawnych? 2. Jak szukać pracy? 2.1. Jak wygląda rynek pracy dla osób niewidomych i słabowidzących? 2.2. Jaki sposób poszukiwania pracy wybrać? 2.3. Jakie instytucje mogą Tobie pomóc w uzyskaniu pracy? 2.4. Aktywne poszukiwanie pracy 2.4.1. Sieć osób wspomagających podstawową zasadą aktywnego poszukiwania pracy 2.4.2. Bezpośrednie zwracanie się do pracodawców 2.4.3. Przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej 2.4.4. Dawanie własnych ogłoszeń w prasie lokalnej i czasopismach branżowych 2.5. Jakie sprawy możesz załatwić przez telefon? 2.6. Dlaczego trzeba tak długo czekać na ofertę pracy? 3. Jak zostać przyjętym do pracy? 3.1. Jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej? 3.1.1. Jak przygotować się emocjonalnie do rozmowy kwalifikacyjnej? 3.1.2. Jak przygotować się intelektualnie do rozmowy kwalifikacyjnej? 3.1.3. Jak zadbać o wygląd zewnętrzny udając się na rozmowę kwalifikacyjną? 3.2. Jak przygotować dokumenty potrzebne do uzyskania pracy? 3.2.1. Podanie o pracę 3.2.2. Życiorys 3.2.3. Referencje 3.2.4. Kwestionariusz osobowy 3.2.5. Błędy popełniane przy przygotowywaniu dokumentów związanych z przyjęciem do pracy. 3.3. Jak dostać się na rozmowę kwalifikacyjną? 3.4. Jak się zachować przychodząc na rozmowę kwalifikacyjną? 3.5. Jak się zachować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? 3.5.1. Cel rozmowy kwalifikacyjnej 3.5.2. Faza wstępna rozmowy kwalifikacyjnej 3.5.3. Faza właściwa rozmowy kwalifikacyjnej 3.5.3.1. Jakie sprawy interesują pracodawcę w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? 3.5.3.2. Jakich pytań możesz się spodziewać w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? 3.5.3.3. Jak się zaprezentować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? 3.5.3.4. Jak poruszyć sprawę Twojej niepełnosprawności wzrokowej? 3.5.3.5. W jaki sposób poruszyć sprawę Twoich uprawnień związanych z niepełnosprawnością? 3.5.3.6. Jak poruszyć sprawę Twojego wynagrodzenia? 3.5.3.7. Zaproponuj zwiedzenie zakładu i spotkanie się z załogą 3.5.4. Faza końcowa rozmowy kwalifikacyjnej 3.6. Jakie są najczęstsze przyczyny niepowodzenia rozmowy kwalifikacyjnej? 4. Jak przystosować się i utrzymać w pracy? 4.1. Jak przygotować się do rozpoczęcia pracy? 4.2. Na czym polega dobre przystosowanie się do pracy? 4.3. Jak się przystosować do wykonywania swoich zadań i obowiązków zawodowych? 4.4. Jak ułożyć sobie dobre stosunki z szefem? 4.5. Jak ułożyć sobie dobre stosunki ze współpracownikami? 4.6. Przyczyny złego przystosowania się i nieutrzymania się w pracy Zamiast zakończenia bibliografia Wprowadzenie Podejmując decyzję przeczytania tego "Poradnika", mam nadzieję, że masz szczery zamiar podjąć pracę i poczynić pewne wysiłki, aby ją uzyskać. Poradnik ten jest bowiem przeznaczony głównie dla tych osób, które zdecydowały się na aktywne poszukiwanie pracy i chcą wziąć sprawę swego zatrudnienia we własne ręce. Poszukiwanie pracy jest zajęciem wymagającym pewnej wiedzy i umiejętności, a także zaangażowania i wytrwałości, jeżeli ma zakończyć się powodzeniem. Praca zawodowa jest ważna dla zdecydowanej większości ludzi. Aktywność zawodowa stanowi istotny element życia człowieka i w znacznym stopniu decyduje o jego jakości. Stąd człowiek poświęca wiele lat życia na przygotowanie się do pracy, mając nadzieję, że znajdzie zgodną ze swoimi psychofizycznymi możliwościami i uzyskanymi kwalifikacjami zawodowymi, dającą wiele satysfakcji psychicznej i ekonomicznej oraz otworzy możliwość awansu i zrobienia kariery zawodowej. W ostatnich latach na skutek zmian ustrojowych w naszym kraju zaistniała nowa sytuacja w zakresie zatrudnienia. Przed rokiem 1989 nie było większych trudności ze zdobyciem pracy. Wskaźnik bezrobocia był stosunkowo niewielki. Ta sytuacja spowodowała, że osoby niewidome i słabowidzące nie musiały czynić większych wysiłków, aby uzyskać zatrudnienie. Dzisiaj w nowym systemie społeczno-ekonomicznym, w okresie wysokiego bezrobocia i współzawodnictwa o zdobycie pracy, również przed osobami z uszkodzonym wzrokiem stanął nowy problem: Jak zdobyć pracę - czekać aż ktoś nam jej poszuka, czy szukać jej samemu. Wydaje mi się, że w tej nowej sytuacji również dla osób niepełnosprawnych, w tym także dla osób niewidomych i słabowidzących, nadszedł czas, aby sami podjęli wysiłki mające na celu poszukanie dla siebie pracy i wzięli odpowiedzialność za własną karierę zawodową. Według mnie w pozyskaniu satysfakcjonującej psychicznie i ekonomicznie stałej pracy wyodrębnić można cztery etapy, a mianowicie: 1. przygotowanie się do poszukiwania pracy, 2. podjęcie działań zmierzających do uzyskania pracy, 3. uzyskanie pracy, 4. przystosowanie się do środowiska pracy. Powstaje teraz pytanie: jak to zrobić, a więc: jak przygotować się do poszukiwania pracy, jak jej szukać, jak być przyjętym do pracy i jak się w niej utrzymać. "Poradnik dla niewidomych i słabowidzących poszukujących pracy" stawia sobie za cel zachęcenie z jednej strony osób z uszkodzonym wzrokiem do wzięcia sprawy swojej kariery zawodowej we własne ręce, a z drugiej strony - wskazanie im, jak to najlepiej zrobić, czyli odpowiedzieć na wyżej postawione pytania. Mam nadzieję, że wielu osobom niewidomym i słabowidzącym poszukującym pracy "Poradnik" pomoże lepiej poznać ten złożony problem i ułatwi im podjęcie odpowiednich decyzji dla jego rozwiązania. Zeszyt ten został opracowany głównie w oparciu o: - amerykański poradnik dla osób niewidomych poszukujących pracy: Rabby R. i Croft D.: Take Charge. A Strategic Guide for Blind Job Seekers; - poradnik dla osób niepełnosprawnych poszukujących pracy przygotowany przez Międzynarodową Organizację Pracy: Getting hired. A Guide for Job-Seekers Who Face Barriers to Employment oraz - wydaną u nas amerykańską publikację Bollesa: Spadochron. Praktyczny podręcznik dla planujących karierę, szukających pracy i zmieniających zawód. 1. Jak przygotować się do poszukiwania pracy? Nie ulega wątpliwości, że samodzielne poszukiwanie pracy wymaga pewnego przygotowania. Powinno ono obejmować: 1. poznanie samego siebie, jako przyszłego pracownika, 2. ustalenie swoich zamierzeń i oczekiwań zawodowych, 3. poznanie możliwości zawodowych osób z uszkodzonym wzrokiem, 4. poznanie poglądów pracodawców na temat zatrudniania osób niewidomych i słabowidzących, 5. poznanie przepisów regulujących sprawę zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Tak szeroka wiedza jest potrzebna do realizacji następnych etapów uzyskania pracy, a zwłaszcza może być bardzo przydatna w czasie rozmowy (wywiadu) kwalifikacyjnej z przyszłym pracodawcą. 1.1. Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika? "Im więcej wiesz o samym sobie i o pracy w ogóle, tym większe Twoje szanse na uzyskanie pracy, do której będziesz z przyjemnością codziennie chodził. Ignorancja jest największym Twoim wrogiem" [9]. Wiedza o samym sobie sprowadza się do pytania: Kim jesteś i jaka jest twoja wartość jako przyszłego pracownika? Stając przed problemem znalezienia pracy musisz rozpocząć od dokładnego poznania samego siebie. Oczywiście chodzi tutaj o poznanie Twoich możliwości zawodowych. Zrobienie takiego bilansu jest konieczne do przedstawienia swoich atutów przyszłemu pracodawcy w czasie rozmowy kwalifikującej. Musisz więc poznać swoją wiedzę, umiejętności i cechy osobowości, które będą Twoją ofertą dla przyszłego pracodawcy. Aby obraz ten był pełny, musisz uświadomić sobie także swoje braki i ograniczenia. Poznanie siebie jest procesem samooceny. Jest on niełatwy dla każdego człowieka. W jeszcze większym stopniu może to dotyczyć osób z uszkodzonym wzrokiem, a więc osób niewidomych i słabowidzących. Szczególnie może to być trudne w odniesieniu do oceny własnej przydatności do konkretnych zawodów czy prac. Osoby z uszkodzonym wzrokiem mogą bowiem mieć mniejsze doświadczenia "w świecie pracy", niż ich normalnie widzący koledzy. Może to być spowodowane tym, że nie miały one możliwości dokładnego poznania wymagań różnych zawodów i prac oraz sprawdzenia się w różnych sytuacjach związanych z wykonywaniem pracy. Pytanie: Kim jesteś i jaka jest Twoja wartość jako przyszłego pracownika? obejmuje takie sprawy, jak kwalifikacje zawodowe, cechy osobowości wyznaczające funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych, specjalne uzdolnienia, zainteresowania i stopień zrehabilitowania. 1.1.1. Kwalifikacje zawodowe Na kwalifikacje zawodowe składa się wiedza, umiejętności i doświadczenie zawodowe. Chcąc więc poznać swoje kwalifikacje musisz odpowiedzieć sobie na takie pytania jak: 1. Czego nauczyłeś się w szkole podstawowej, zawodowej, na uczelni? 2. Co potrafisz zrobić a czego nie potrafisz w Twojej dziedzinie zawodowej? 3. Czy otrzymałeś solidne przygotowanie do pracy obejmujące nie tylko wiedzę i umiejętności zawodowe, ale także czy nauczono Cię form funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach zawodowych? 4. Jakie jest Twoje dotychczasowe doświadczenie zawodowe? Czy odbywałeś praktykę zawodową w czasie nauki, czy już pracowałeś, czego nauczyłeś się w tym okresie dla lepszego przygotowania się do pracy? Jakie pełniłeś funkcje i zajmowałeś stanowiska? 5. Jakimi specjalnymi pomocami technicznymi posługiwałeś się w czasie wykonywania pracy zawodowej (maszyna brajlowska, maszyna do pisania, komputer)? 6. Czy jesteś zadowolony z dotychczas uzyskanych kwalifikacji? Czy zamierzasz podnosić swoje kwalifikacje, podejmując dalszą naukę? 1.1.2. Cechy osobowości określające funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych Pracodawcę będzie także interesować, jakim jesteś człowiekiem i jakim będziesz pracownikiem. Dobry pracownik to nie tylko taki, który posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności, lecz także taki, który potrafi odpowiednio zachowywać się w sytuacjach zawodowych, a więc przy wykonywaniu zadań i obowiązków zawodowych oraz w kontaktach z innymi ludźmi. Zachowanie człowieka zdeterminowane jest przez cechy osobowości, które zostały ukształtowane w czasie jego rozwoju na skutek wychowania. Zastanów się nad Twoimi cechami osobowości, które będą określać funkcjonowanie i zachowanie się w sytuacjach zawodowych, a które będą świadczyć o tym, czy będziesz dobrym pracownikiem. Cechy te można podzielić na takie, które będą miały wpływ na: 1. wykonywanie zadań i obowiązków zawodowych, 2. współpracę i współdziałanie z kierownictwem i z innymi pracownikami. Odpowiedz więc sobie na następujące pytania dotyczące wykonywania zadań i obowiązków zawodowych: 1. Czy wolisz i potrafisz samodzielnie i niezależnie wykonywać zadania zawodowe, czy oczekujesz współpracy, wsparcia i zachęty ze strony kierownictwa i współpracowników? 2. Czy potrafisz organizować sobie sam pracę, czy wolisz, aby inni zlecali Tobie zadania zawodowe? 3. Czy jesteś dokładny i systematyczny przy wykonywaniu pracy? 4. Czy chętnie pracujesz i czy praca przynosi Ci zadowolenie? 5. Czy jesteś pracowity, czy wolisz spychać pracę na innych? 6. Czy jesteś odporny na trudności i potrafisz łatwo znaleźć sposób na ich rozwiązania? 7. Czy szybko potrafisz podjąć decyzję w przypadku wystąpienia trudności? 8. Czy zdarza Ci się podejmować decyzje ryzykowne bez dokładnego zbadania sprawy, czy raczej jesteś ostrożny? 9. Czy jesteś punktualny? 10. Czy lubisz utrzymywać porządek, ład i czystość w miejscu, gdzie mieszkasz, przebywasz, pracujesz? Odpowiedz teraz sobie na pytania dotyczące współpracy z kierownictwem i z innymi pracownikami: 1. Czy starasz się być kimś dominującym w kontaktach z ludźmi, czy też uległym i podporządkowanym? 2. Czy jesteś cierpliwy, spokojny czy też często reagujesz agresywnie? 3. Czy jesteś przyjacielski i chętny do pomocy? 4. Czy jesteś miły, serdeczny i uprzejmy dla innych ludzi, czy też chłodnym formalistą? 5. Czy jesteś człowiekiem godnym zaufania, lojalnym i dyskretnym? 6. Czy wolisz pracować indywidualnie czy w zespole? Staraj się więc zapisać kilka pozytywnych i kilka negatywnych cech, z tych które tutaj zostały w pytaniach wymienione. A może posiadasz inne cechy, które nie zostały uwzględnione? 1.1.3. Specjalne uzdolnienia Na obraz samego siebie składają się także specjalne uzdolnienia lub talenty, o których często sami nie wiemy. Polegają one na tym, że pewne czynności potrafimy wykonywać na bardzo wysokim poziomie; na wyższym poziomie niż wykonuje to przeciętna osoba. Specjalne uzdolnienia są ukierunkowane na określoną dziedzinę. Mogą to więc być uzdolnienia muzyczne, techniczne, artystyczne, do nauki języków obcych itp. Postaraj się odpowiedzieć na pytanie: czy masz jakieś specjalne uzdolnienia? Może pomogą one Tobie w uzyskaniu pracy lub później w wykonywaniu i utrzymaniu zatrudnienia. 1.1.4. Zainteresowania Specjalne uzdolnienia wiążą się często z zainteresowaniami. Są to względnie utrwalone skłonności i dążenia do zajmowania się określonymi przedmiotami, zjawiskami, wydarzeniami, czynnościami lub pracami, aby zdobyć o nich więcej informacji, lepiej je poznać lub rozwinąć u siebie określone umiejętności. Odpowiedz więc sobie na pytania: 1. Czy masz jakieś zainteresowania? 2. Czym najchętniej zajmujesz się w czasie wolnym? Może Twoje zainteresowania będą także ciekawe dla przyszłego pracodawcy. 1.1.5. Stopień zrehabilitowania A teraz chciałbym, abyś zastanowił się nad następną grupą pytań dotyczącą Twojego stopnia zrehabilitowania. Są to pytania, które z pewnością będą bardzo interesować przyszłego pracodawcę. Zastanów się więc i postaraj się odpowiedzieć na następujące pytania: 1. Czy samodzielnie wykonujesz wszystkie czynności życia codziennego, które na ogół wykonują osoby w Twoim wieku i w Twoim stanie rodzinnym? Jakich nie wykonujesz? 2. Jakie obowiązki domowe należą do Ciebie (prowadzisz budżet domowy, w jakim zakresie wychowujesz dzieci)? 3. Czy samodzielnie poruszasz się w pomieszczeniach zamkniętych? 4. Czy samodzielnie poruszasz się w przestrzeniach otwartych i korzystasz ze środków komunikacji miejskiej? 5. Jak sporządzasz notatki i korzystasz z materiałów drukowanych? O stopniu Twojego zrehabilitowania świadczą także odpowiedzi na takie pytania, jak: 1. Czy przystosowałeś się psychicznie do Twojej niepełnosprawności i potrafisz poradzić sobie z jej konsekwencjami? 2. Czy wszystkie trudności, jakie spotykasz w życiu tłumaczysz swoją niepełnosprawnością wzrokową? 3. Czy wstydzisz się chodzić z laską lub psem przewodnikiem, używać brajla, szkieł powiększających lub innych pomocy technicznych, ułatwiających wykonywanie różnych czynności życiowych? 4. Czy jesteś przekonany, że możesz pracować w zwykłych zakładach pracy razem z osobami dobrze widzącymi i wykonywać pracę tak samo dobrze jak oni? Staraj się szczerze odpowiedzieć na te pytania. Wiem z doświadczenia, że w wielu przypadkach odpowiedzi mogą być negatywne. Będą one jednak znane tylko Tobie. Po zastanowieniu się i udzieleniu sobie odpowiedzi, zrób krótki portret siebie, jako przyszłego pracownika i oceń swoje szanse na zatrudnienie na otwartym rynku pracy. Dzisiejszy rynek pracy jest bardzo wymagający. Taki portret będzie potrzebny do przygotowania podania o pracę (oferty pracy), życiorysu, który załącza się do podania, a przede wszystkim w czasie rozmowy kwalifikacyjnej z przyszłym pracodawcą. 1.2. Jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe? A teraz przejdź do drugiej postawionej na wstępie sprawy, a mianowicie do Twoich zamierzeń i oczekiwań zawodowych. Można ją sprowadzić do pytania: jakie są Twoje plany i aspiracje zawodowe albo jakiej chcesz pracy i czego od niej oczekujesz? Mówiąc inaczej jest to sprawa jaką pracę, w jakich warunkach i na jakich warunkach chciałbyś wykonywać. W oparciu o dokonaną samoocenę, musisz to teraz ustalić, biorąc pod uwagę kwalifikacje zawodowe, cechy osobowości, specjalne uzdolnienia i stopień zrehabilitowania. Jeśli zdobyłeś konkretny zawód, np. zawód masażysty, telefonisty, dziewiarza, ustalenie to będzie stosunkowo łatwe. Jeśli ukończyłeś studia wyższe, np. prawo lub psychologię, tutaj możliwości wykonywania różnych prac są o wiele większe, albowiem uzyskaną wiedzę i umiejętności możesz wykorzystać, pracując na różnych stanowiskach. W każdym razie musisz określić Twoje plany zawodowe na najbliższą i ewentualnie na dalszą przyszłość. Dokonaj zatem następujących ustaleń: 1. Chciałbym pracować... jako: telefonista, nauczyciel, w administracji państwowej, na maszynach przy obróbce metalu itp. 2. Chciałbym, aby to była... praca blisko mojego miejsca zamieszkania, w małym przedsiębiorstwie itp. 3. Chciałbym, aby to była... praca samodzielna, indywidualna, w zespole itp. 4. Chciałbym, aby to była... praca, która pozwala na podnoszenie kwalifikacji, uzupełnienie wykształcenia itp. 5. Chciałbym, aby to była praca, która zapewni mi i mojej rodzinie dobre warunki materialne itp. Jeśli jesteś osobą ociemniałą musisz odpowiedzieć sobie na takie pytania jak: 1. Czy możesz szukać pracy w zawodzie, który wykonywałeś przed utratą wzroku? 2. Czy chcesz podjąć szkolenie zawodowe przygotowujące Ciebie do nowego zawodu? 3. Czy dotychczasowe kwalifikacje zawodowe możesz w jakimś stopniu wykorzystać w uzyskaniu nowego zawodu? Ustalone plany i aspiracje zawodowe muszą być jasno określone, konkretne, a przede wszystkim realne. Plany realne to takie, które mają duże prawdopodobieństwo zrealizowania lub małe ryzyko, że ich realizacja się nie powiedzie. Oceniając realność Twoich planów zawodowych musisz wziąć pod uwagę następujące sprawy: 1. Twoje możliwości zawodowe, to znaczy czy odpowiadają one wymaganiom stawianym przez wybrane stanowisko pracy czy rodzaj pracy, czy są adekwatne do obowiązków i zadań zawodowych na tym stanowisku i czy będziesz mógł sprostać oczekiwaniom pracodawcy. Z tego powodu po ustaleniu swoich planów zawodowych powinieneś zapoznać się z pracami lub zawodami, stanowiącymi przedmiot Twojego zainteresowania. Chodzi tutaj zarówno o wymagania stawiane kandydatowi do tej pracy lub zawodu, jak też zakres odpowiedzialności i zadań zawodowych. Wytypuj sobie zakłady, w których chciałbyś ubiegać się o pracę i staraj się zdobyć jak najwięcej informacji o nich. 2. Możliwości ich zrealizowania w miejscowości, w której aktualnie mieszkasz lub w niedalekiej okolicy, gdzie mógłbyś dojeżdżać. W zależności od miejscowości, w której mieszkasz, będziesz miał różne szanse ich realizacji. Może się zdarzyć, że nie będziesz mógł zrealizować ich w miejscu zamieszkania lub w najbliższej okolicy a w innej miejscowości, dalej położonej. Na ile jest jednak realna zmiana miejsca zamieszkania? Rozważ to w Twojej aktualnej sytuacji rodzinnej i ekonomicznej. Pamiętaj, że idealną pracę, która spełniałaby wszystkie Twoje oczekiwania, trudno uzyskać. Jak podaje N.R. Bolles [1] - w Stanach Zjednoczonych 80% ludzi pełnosprawnych wykonuje pracę poniżej swoich możliwości. Może okazać się, że również Tobie będzie trudno znaleźć pracę, o której marzysz. Nie możesz jednak wątpić, że jej nie uzyskasz. Jeśli nie teraz, to może w przyszłości. 1.3. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z uszkodzonym wzrokiem? Dokonanie samooceny i ustalenie planów i aspiracji zawodowych nie kończy jeszcze Twojego przygotowania się do poszukiwania pracy, a zwłaszcza do jej uzyskania. Aby stoczyć zwycięską batalię z licznymi pracodawcami o uzyskanie pracy, powinieneś mieć bardzo szeroką wiedzę, pozwalającą na usunięcie ich wątpliwości oraz oporów w przyjęciu Ciebie do pracy. Może się tak zdarzyć, że przyszły pracodawca zacznie rozmowę kwalifikacyjną od tego właśnie pytania. Jakie są rzeczywiste możliwości zawodowe osób z uszkodzonym wzrokiem? Czy osoby niewidome i słabowidzące mogą pracować, a zwłaszcza w zwykłym zakładzie pracy? Niestety, musisz pamiętać, że wielu pracodawców, zwłaszcza tych, którzy dotychczas nie mają doświadczenia w zatrudnianiu osób niewidomych czy słabowidzących, ma w tym względzie wiele wątpliwości i mylnych poglądów. Tak, jak u większości naszego społeczeństwa, funkcjonują u nich tradycyjne stereotypy, że niewidomi to osoby niezdolne do pracy, że jedynymi zawodami, które mogą wykonywać są: szczotkarz, koszykarz lub grajek, a najlepszym miejscem zatrudnienia, są zakłady pracy chronionej. Musisz więc być także przygotowany do umiejętnego zwalczania takich mylnych poglądów i do udzielania przekonujących odpowiedzi na pytania, zawierające wątpliwości dotyczące rzeczywistych możliwości zawodowych osób niewidomych i słabowidzących. W przygotowaniu się do odpowiedzi na ewentualne tego typu pytania Twoich przyszłych pracodawców, niech Ci posłużą poglądy dr K. Jernigana [4], prezesa Amerykańskiej Krajowej Federacji Niewidomych. Uważa on, że: "przeciętna osoba niewidoma może wykonywać przeciętną pracę w przeciętnym zakładzie pracy, tak samo jak jej widzący kolega, pod warunkiem, że otrzyma odpowiednie przeszkolenie i stworzy się jej odpowiednie warunki". Uważa on, że osoby niewidome powinny przejść normalne przeszkolenie zawodowe w placówkach dla osób widzących, otrzymać pracę na otwartym rynku, mieć wszystkie uprawnienia pracownicze, a więc prawo do ubezpieczenia zdrowotnego i zabezpieczenia społecznego (renty i emerytury), prawo do urlopu itp. Z drugiej strony powinny one mieć takie same obowiązki, co pracownicy widzący, a więc pracować przez taką samą liczbę godzin, mieć taki sam wymiar urlopu, jak pracownicy widzący itp. Dalej uważa on, że w przeciwieństwie do powszechnego przekonania, w rzeczywistości istnieje niewiele stanowisk pracy, na których osoby niewidome nie mogą pracować z powodu ślepoty. Może to być np. stanowisko kierowcy samochodowego czy pilota samolotowego. Jak doświadczenie wykazało - osoby niewidome mogą pracować jako: pracownicy naukowi, profesorowie, nauczyciele, prawnicy, adwokaci, pisarze, artyści, handlowcy, sekretarki, kierownicy biur, pośrednicy nieruchomości, pracownicy socjalni, elektrycy, mechanicy, monterzy, hydraulicy, zwykli robotnicy, zmywacze naczyń, rolnicy oraz w wielu jeszcze innych zawodach, w takich samych jak osoby widzące. Mogą one także współzawodniczyć z widzącymi kolegami w bardzo wielu dziedzinach zawodowych. Jest to możliwe dlatego, że zostały opracowane różne techniki i pomoce techniczne, które pozwalają osobom niewidomym opanować wszystkie umiejętności potrzebne do wykonywania pracy zawodowej i osiągania w niej przeciętnych wyników. Dotyczy to przede wszystkim umiejętności samodzielnego poruszania się, posługiwania się pismem Braille'a i innymi technikami pisania i czytania. A oto przykłady z naszego kraju. Jak podaje U. Niesiołowska [7] - najbardziej dostępnymi zawodami dla osób niewidomych i słabowidzących (z zachowaną ostrością wzroku do 0,1) są: 1. zawody o charakterze umysłowym: masażysta, nauczyciel, pracownik upowszechniania kultury, pracownik administracyjny, telefonista, pracownik naukowy, asystent socjalny, muzyk, prawnik (radca prawny), instruktor rehabilitacji, dziennikarz, informatyk, stroiciel fortepianów, tłumacz; 2. zawody o charakterze fizycznym: szczotkarz, monter elementów metalowych, elektrotechnik, dziewiarz, tkacz, rolnik. Dla osób słabowidzących z mniejszym obniżeniem ostrości wzroku (od 0,1 do 0,3) lista ta może być jeszcze dłuższa. W ostatnim okresie zanotowano szerokie wykorzystanie elektroniki dla poszerzania możliwości zawodowych osób z uszkodzonym wzrokiem. Dotyczy to zwłaszcza prac o charakterze umysłowym. Mam tutaj na myśli opracowanie i zastosowanie sprzętu adaptacyjnego do komputera, a mianowicie: linijki (monitora) brajlowskiej i syntezatora mowy dla osób niewidomych oraz programu powiększającego wielkość czcionki na monitorze dla osób słabowidzących. 1.4. Jakie wątpliwości mają pracodawcy przy zatrudnianiu osób z uszkodzonym wzrokiem? Pamiętaj, że konsekwencje Twojej wzrokowej niepełnosprawności i problemy wynikające z niej dla pracy zawodowej z pewnością będą dla pracodawcy sprawą bardzo ważną i zajmować będą zdecydowaną część rozmowy kwalifikacyjnej. Jeśli tak się nie stanie, jeśli pracodawca unika tego tematu, to Twoje szanse na uzyskanie pracy są prawdopodobnie niewielkie. Jednak dla większości pracodawców będzie to temat bardzo istotny i będą oni chcieli od razu go poruszyć. Musisz więc być na taką ewentualność dobrze przygotowany. W tej sprawie musisz być szczery i otwarty oraz niczego nie ukrywać, albowiem prędzej czy później wszystko wyjdzie na jaw. Musisz jasno powiedzieć: kim jesteś i jak funkcjonujesz wzrokowo, czyli czy jesteś całkowicie niewidomy lub zachowałeś pewien stopień wzroku. Jeśli jesteś niewidomym z resztkami wzroku lub słabowidzącym, to powinieneś powiedzieć, w jakich sytuacjach i w jakim zakresie możesz korzystać ze wzroku, a w jakich nie. Wtedy możesz wyjaśnić, że poszukujesz pracy, która odpowiadałaby nie tylko Twoim kwalifikacjom, lecz także możliwościom wzrokowym. Na tym etapie rozmowy może paść szereg pytań, które będą dotyczyć wątpliwości przyszłego pracodawcy co do słuszności zatrudnienia Ciebie na danym stanowisku. Udzielenie jasnej i zrozumiałej odpowiedzi te pytania może przyczynić się do usunięcia nurtujących wątpliwości i przekonania go, że jesteś kandydatem do pracy, którego może brać pod uwagę. Pytania te mogą brzmieć następująco: 1. Czy szybko i łatwo przystosujesz się do nowego miejsca pracy, czy będziesz wymagał odpowiednio długiego czasu? 2. Czy będziesz natychmiast zdolny do podjęcia zadań i obowiązków zawodowych, czy będziesz wymagać dodatkowego przeszkolenia? Jak będziesz uczył się nowych umiejętności? 3. Czy będziesz potrzebował specjalnego przystosowania stanowiska pracy i dodatkowego sprzętu i czy pociągnie to dodatkowe koszty dla zakładu pracy? 4. Jak będziesz sobie radził z materiałami pisanymi i drukowanymi? 5. Czy potrafisz samodzielnie pracować i wykazywać inicjatywę? Czy będziesz potrzebował kogoś do pomocy, np. lektora? 6. Czy będziesz mógł wykonywać pracę pod względem ilościowym i jakościowym na tym samym poziomie, co pracownicy o pełnosprawnym wzroku? 7. Czy Twoja niepełnosprawność będzie miała wpływ na wykonywanie pracy? 8. W jaki sposób będziesz oceniał wyniki swojej pracy? 9. Czy będziesz konkurencyjny w stosunku do innych pracowników? 10. Czy będziesz potrzebował dużo pomocy ze strony innych pracowników (kierownika, mistrza, współpracowników)? 11. Czy możesz powodować wypadki przy pracy? 12. Czy zaakceptują Ciebie inni pracownicy i będą chcieli z Tobą współpracować? 13. Co potrafisz a czego nie potrafisz robić samodzielnie? 14. Czy współpracownik będzie miał śmiałość zwrócić Tobie uwagę lub skrytykować, jeśli będziesz coś źle robił? 15. Czy pracodawca będzie miał trudności ze zwolnieniem Ciebie, jeśli zatrudnienie okaże się chybione? 16.Czy potrafisz samodzielnie poruszać się po zakładzie pracy? 17. Jak będziesz dojeżdżał lub dochodził do pracy? 16. Jaki jest Twój stan zdrowia (często pracodawcy uważają, że uszkodzenie wzroku łączy się z ogólnym słabym stanem zdrowia), czy będziesz często zwalniał się z pracy idąc do lekarza lub brał zwolnienia lekarskie? Podobnych spraw może być więcej; trudno je wszystkie przewidzieć. Przygotuj się więc dobrze do odpowiedzi na tego rodzaju pytania. 1.5. Jakie są oczekiwania pracodawców w stosunku do pracowników? Poszukując pracy często zbytnio koncentrujemy się na tym czego my chcemy i oczekujemy, a nie na tym czego chce i oczekuje pracodawca. Pracodawcy chcą zatrudniać ludzi, którzy będą rozwiązywać ich problemy, a nie ludzi, którzy będą je stwarzać. Nie należy więc zbytnio akcentować swoich problemów i potrzeb, które chcesz załatwić poprzez pracę zawodową, lecz powinieneś raczej wskazywać, jak będziesz mógł pomóc zakładowi w rozwiązaniu jego problemów i w zaspokajaniu potrzeb. Nie należy oczekiwać, że pracodawca będzie rozwiązywał Twoje problemy. Najwyżej może stworzyć warunki do ich rozwiązania. Ale to dla niego drugorzędna sprawa. Pracodawcę interesują przede wszystkim Twoje kwalifikacje, a więc wiedza, umiejętności i doświadczenie zawodowe. Czy one są odpowiednie do zadań i obowiązków zawodowych, które zamierza Ci powierzyć i czy gwarantują ich dobre wykonywanie pod względem ilościowym i jakościowym. Stąd ważne jest, abyś był dobrze przygotowany do zaprezentowania swoich kwalifikacji i ich przydatności do potrzeb zakładu pracy. Ponadto pracodawcę będzie interesować Twoja etyka zawodowa, czy będziesz uczciwie i rzetelnie pracować, czy nie będziesz opuszczał pracy bez uzasadnienia, czy będziesz dbał o majątek zakładu pracy, czy nie będziesz dokonywał większych lub mniejszych nieuczciwości w stosunku do zakładu itp. Pracodawcy lubią na ogół pracowników doświadczonych, a więc takich, którzy już pracowali i wiedzą co to znaczy pracować. Jeśli więc dopiero rozpoczynasz pracę zawodową i jesteś nowicjuszem na rynku pracy, staraj się wykazać przed pracodawcą doświadczeniem z praktyki zawodowej, pracy społecznej w charakterze wolontariusza lub z prac wykonywanych w domu. Sprawa ta może być przedmiotem zainteresowania pracodawcy szczególnie w Twoim przypadku. Pracodawcy nie lubią pracowników, którym trzeba poświęcać dużo czasu na przystosowanie się do pracy, a zwłaszcza jeśli pociąga to za sobą odpowiednie koszty. Pracodawcy lubią, kiedy kandydat do pracy wie cokolwiek o ich przedsiębiorstwie, np. wie co w nim robią, jakie usługi świadczą, jakich pracowników zatrudniają itp. Taka wiedza dowodzi, że kandydat rzeczywiście jest zainteresowany tego rodzaju pracą. Im lepiej będziesz znał zakład pracy, jego zadania i oczekiwania pracodawcy, tym lepiej będziesz mógł zaprezentować się przyszłemu pracodawcy. 1.6. Jakich pracodawców możesz spotkać? R. Rabby i D. Croft [9] piszą, że w Stanach Zjednoczonych zbyt mało zrobiono, aby zmienić tradycyjny obraz osoby niewidomej i słabowidzącej w oczach społeczeństwa, a zwłaszcza pracodawców. Myślę, że to samo można powiedzieć o Polsce. Jak wiemy obraz ten daleki jest od prawdy. Poszukując więc pracy dobrze jest wiedzieć, co prawdopodobnie myśli pracodawca siedzący naprzeciw Ciebie. Pomoże Ci to przygotować odpowiednią strategię przełamania jego ewentualnych oporów, wynikających z niewłaściwego obrazu i błędnych poglądów dotyczących możliwości zawodowych osób z uszkodzonym narządem wzroku. Poszukując pracy możesz spotkać dwa typy pracodawców, a mianowicie: 1. Pracodawców, którym niepełnosprawność będzie przeszkadzać w zatrudnieniu Ciebie. Są to przede wszystkim pracodawcy, których negatywne poglądy i przekonania o możliwościach zawodowych osób niepełnosprawnych są tak silne, że żadne argumenty nie zdołają ich zmienić. Pracodawcy ci będą zniechęcać Ciebie do starań o pracę w ich zakładzie, wskazywać liczne trudności i kłopoty, jakie będziesz miał pracując u nich itp. Oczywiście nie powiedzą wprost, co myślą o Tobie jako przyszłym pracowniku i będą ukrywać prawdziwy powód odrzucenia oferty pracy. Znajdą zawsze tysiące innych powodów, aby nie zatrudnić Cię, choć nie zawsze przyczyną musi być niesprawność wzrokowa. 2. Pracodawcy, którym niepełnosprawność nie przeszkadza i traktują Cię tak samo jak innych kandydatów; starają się zrozumieć problemy, poważnie je analizować i ewentualnie znaleźć ich rozwiązanie. Jeśli nawet odrzucili Ciebie jako kandydata do pracy, dokonali tego po uczciwej analizie i przemyśleniu. Na ogół wszyscy pracodawcy nie lubią niespodzianek, na które nie są przygotowani i które wprowadzają ich w kłopotliwą sytuację. Taką kłopotliwą niespodzianką może być dla nich nieujawnienie przed spotkaniem się w czasie rozmowy kwalifikacyjnej Twojej ślepoty czy słabowzroczności. Fakt taki może zdenerwować pracodawcę i wywołać niekorzystne pierwsze wrażenie, co może mieć negatywny wpływ na sam przebieg rozmowy, jak również jej wyniki. W badaniach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych - większość pracodawców przyznało, że czują się bardzo onieśmieleni, zdenerwowani i zestresowani, kiedy mają przeprowadzać rozmowę kwalifikacyjną z osobą niewidomą lub słabowidzącą, zwłaszcza ci, którym zdarza się to po raz pierwszy. Jest to zwykle spowodowane słabą wiedzą o osobach mających problemy wzrokowe i brakiem doświadczenia w kontaktach i w pracy z tego rodzaju osobami. Ponadto wybór ludzi do zatrudnienia jest czymś co pociąga za sobą pewne ryzyko, szczególnie gdy chodzi o osoby z niepełnosprawnością wzrokową. Boją się więc tego ryzyka. Bądź więc przygotowany na taką ewentualność. Jeśli tak się zdarzy, może to być dla Ciebie szansą, aby w czasie spotkania przejąć inicjatywę i pokierować rozmową. Inny problem, jaki może się pojawić w czasie rozmowy, to opory Twojego rozmówcy w używaniu słów niewidomy, ślepota, widzieć, czerwony, zielony i innych związanych z niepełnosprawnością. Jeśli to zauważysz, staraj się swobodnie używać tych słów, aby rozwiać obawy, że są one dla ciebie krępujące lub niezrozumiałe. 1.7. Co powinieneś wiedzieć o przepisach prawnych dotyczących zatrudnienia osób niepełnosprawnych? Jest bardzo wskazane, abyś przygotowując się do poszukiwania pracy, zapoznał się z podstawowymi przepisami regulującymi stosunki pracy pomiędzy pracodawcą a pracownikiem, zawartymi w Kodeksie pracy, a w szczególności z przepisami dotyczącymi zatrudniania osób niepełnosprawnych. Informacje te mogą okazać się bardzo przydatne w czasie rozmowy kwalifikującej z pracodawcą. Chciałbym tutaj przedstawić szczegółowe obowiązki i uprawnienia pracodawców związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych oraz uprawnienia niepełnosprawnych pracowników. Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. nr 123) - zwykłe zakłady pracy zobowiązane są do: 1) zatrudnienia 6% osób niepełnosprawnych, o ile zatrudniają co najmniej 50 pracowników, a od 1 stycznia 1999 r. - co najmniej 25 pracowników; 2) wydzielenia i zorganizowania wraz z podstawowym zapleczem socjalnym stanowisk pracy umożliwiających zatrudnienie pracowników, którzy w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracili zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku i zostali uznani za osoby niepełnosprawne. Jeśli zobowiązań tych nie wykonują, wówczas zmuszone są do dokonania odpowiednich wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Natomiast zakład pracy, zatrudniający osoby niepełnosprawne skierowane przez rejonowe urzędy pracy, może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów: 1) poniesionych w związku z organizacją nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych zdolnych do pracy lub w związku z oprzyrządowaniem istniejących już stanowisk pracy do potrzeb tych osób, do wysokości 30-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde miejsce pracy oraz do wysokości 50-krotnego przeciętnego wynagrodzenia w przypadku zatrudnienia osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności; należą do nich także osoby niewidome; 2) wynagrodzenia wypłacanego osobom niepełnosprawnym skierowanym jako bezrobotni na nowo utworzone miejsce pracy, w wysokości nie przekraczającej przeciętnego wynagrodzenia przez okres 18 miesięcy, wypłacanego co 2 miesiące przez okres 36 miesięcy, o ile okres utrzymania stanowiska pracy dla osoby niepełnosprawnej będzie nie krótszy niż 54 miesiące; 3) za składki na ubezpieczenia społeczne. Natomiast zakłady pracy zatrudniające do 24 pracowników w przypadku zatrudnienia osoby niepełnosprawnej mogą otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów wynagrodzenia w wysokości 50% najniższego wynagrodzenia przez okres 24 miesięcy, płatnych co drugi miesiąc, czyli refundowanych będzie 12 miesięcy, oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Sprawy te załatwia się w wojewódzkich ośrodkach zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych i rejonowych urzędach pracy. Przekazanie pracodawcy tych informacji w czasie rozmowy kwalifikacyjnej może stanowić dla niego bodziec do przyjęcia Ciebie do pracy. Jeśli sam chciałbyś prowadzić działalność gospodarczą lub rolniczą, to - zgodnie z wyżej wymienioną ustawą - możesz otrzymać na jej rozpoczęcie z wojewódzkiego urzędu pracy ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych pożyczkę do wysokości trzydziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia. Może ona być umorzona do wysokości 50%, pod warunkiem prowadzenia tej działalności przez okres co najmniej 24 miesięcy. Ponadto osoba niepełnosprawna prowadząca działalność gospodarczą lub rolniczą może otrzymać dofinansowanie do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie tej działalności. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych z 1997 r. daje także pewne uprawnienia pracownikom niepełnosprawnym: 1. Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo, a osoby zaliczonej do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności (osoby niewidome i wiele osób słabowidzących zaliczone są do tych kategorii) - 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. 2. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych, z wyjątkiem gdy lekarz sprawujący opiekę nad nią wyrazi na to zgodę. 3. Osoba niepełnosprawna ma prawo do 30 minutowej przerwy w ramach godzin pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. 4. Osobie niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym, z wyjątkiem osób, które mają uprawnienia do dodatkowego urlopu na podstawie odrębnych przepisów. 5. Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusach rehabilitacyjnych, nie częściej niż raz w roku. Uprawnienia te są bardzo korzystne dla Ciebie, ale na pewno niekorzystne dla pracodawcy, który liczy każdą złotówkę, zwłaszcza pracodawca prywatny. Zastanów się więc nad pewnymi uwagami S. Kotowskiego [5] dotyczącymi wpływu tych uprawnień na możliwości uzyskania pracy, zanim będziesz je twardo stawiał i egzekwował od pracodawcy. Uważa on, że: "1. Uprawnienia te nie ułatwiają niewidomym znalezienia pracy i utrzymania zatrudnienia. 2. Zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika niemal zawsze powoduje mniejsze lub większe trudności i ograniczenia dla pracodawcy. Nie należy więc stwarzać dodatkowo takich, które nie są konieczne. 3. Każdy powinien być przede wszystkim pracownikiem bez specjalnych uprawnień, które nie przysługują innym zatrudnionym w danym zawodzie". Następnie S. Kotowski [5] cytuje wypowiedź jednego z działaczy Polskiego Związku Niewidomych (bez podania nazwiska) na ten temat, który uważa, że "w każdej sytuacji niewidomy może dogadywać się z pracodawcą. Jeśli ktoś znajdzie pracę w jakimś przedsiębiorstwie i zacznie rozmowę z dyrektorem od wyłuszczania mu swych żądań, to firma ta szybko zorientuje się, że będzie miała z nim więcej kłopotów niż pożytku. Niewidomy pracujący w środowisku otwartym musi być elastyczny i sam wiedzieć, na ile może ze swych przywilejów korzystać". 2. Jak szukać pracy? 2.1. Jak wygląda rynek pracy dla osób niewidomych i słabowidzących? Kiedy ustaliłeś: 1. jakie są Twoje atuty, a więc wiedza, umiejętności zawodowe, specjalne uzdolnienia i cechy osobowości, wskazujące, że możesz być dobrym pracownikiem; 2. jakie są Twoje plany i oczekiwania od przyszłej pracy; 3. jaką przyjąć strategię odpowiadania na trudne pytania pracodawcy, wówczas jesteś gotowy do przystąpienia do następnego etapu, a mianowicie do podjęcia działań, zmierzających do uzyskania pracy. Celem poszukiwania pracy jest otrzymanie możliwie jak największej ilości ofert pracy, aby móc z nich wybrać najbardziej odpowiednią i najbardziej satysfakcjonującą. Przyjrzyj się teraz w ogólnych zarysach rynkowi pracy. Czym jest rynek pracy? Jest to bardzo skomplikowane i zróżnicowane zjawisko, które nie tak łatwo dokładnie zgłębić, a jeszcze trudniej umiejętnie w nim się poruszać. Jest to przede wszystkim zbiór różnorodnych zakładów pracy, produkujących bardzo różne rzeczy lub świadczących bardzo różne usługi, w których spotkać można ludzi o różnych postawach, zainteresowaniach, formach zachowania, postępujących racjonalnie i nieracjonalnie itp. W zakładach tych pracują ludzie o zróżnicowanych kwalifikacjach, zajmując różne stanowiska i wykonując różne prace. Według Biura Statystyki Pracy, w Stanach Zjednoczonych istnieje 20 000 różnych kategorii prac, zawodów, stanowisk pracy [9]. W Polsce natomiast, według J. Pańczyka [8], istnieje około 2 600 zawodów. Oznacza to, że możliwości wykonywania różnych prac lub zajmowania stanowisk pracy są bardzo duże. Wśród nich z pewnością znajduje się także wiele takich, które mogą wykonywać osoby z uszkodzonym narządem wzroku. Przeciętny obywatel wie o stosunkowo niewielu zawodach i pracach. Dziecko widzące, obserwując życie i ucząc się w szkole, stopniowo dowiaduje się o różnych pracach wykonywanych przez ludzi. Z reguły dotyczy to jednak ograniczonej ich liczby, a na pewno nie wie na czym ich wykonywanie polega. Niestety aktualny system edukacyjny nie dostarcza młodzieży wiedzy praktycznej o problemach związanych z doborem i poszukiwaniem odpowiedniej pracy. Podobna sytuacja istnieje z osobami niewidomymi i słabowidzącymi. Często mają one mniejszą wiedzę o tej sprawie, niż osoby o pełnosprawnym wzroku lub w ogóle nie mają rozeznania, jakiego rodzaju zawody lub prace mogą wykonywać. Często są pod silną presją tradycyjnych poglądów na temat możliwości pracy osób z uszkodzonym wzrokiem. W wielu przypadkach rodzice, a nawet różne służby rehabilitacyjne, w tym także służby zajmujące się pośrednictwem pracy uważają, że osoby niewidome lub słabowidzące nie są zdolne do wykonywania wielu prac, a zwłaszcza wymagających wysokich kwalifikacji i z wysokim stopniem odpowiedzialności. Osoby niewidome i słabowidzące mogą być zatrudnione: 1) w zwykłych zakładach na otwartym rynku pracy; 2) w specjalnych zakładach pracy, a więc głównie w zakładach pracy chronionej; 3) we własnych przedsiębiorstwach. O ile chodzi o zwykłe zakłady pracy, to istnieją dwie formy zatrudniania osób niewidomych i słabowidzących, a mianowicie: 1) zatrudnianie na warunkach konkurencyjnych - na takich samych zasadach, jak pracownicy pełnosprawni, z takimi samymi zadaniami, obowiązkami i uprawnieniami; 2) zatrudnianie na określonych stanowiskach pracy - polegające na doborze i adaptacji stanowiska pracy do psychofizycznych możliwości niepełnosprawnego pracownika. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych, w tym osób niewidomych i słabowidzących, na otwartym rynku pracy wydają się dzisiaj dużo korzystniejsze niż to miało miejsce jeszcze kilka lat temu. Stwierdzenie takie uzasadniają następujące fakty: 1. Zmiany na rynku pracy, polegające na wprowadzaniu nowoczesnej technologii i wykorzystywaniu nowoczesnego sprzętu technicznego i elektronicznego w produkcji, usługach i administracji stwarzają osobom niewidomym i słabowidzącym nowe możliwości pracy i zatrudnienia na stanowiskach odpowiadających ich psychofizycznym możliwościom i zdobytym kwalifikacjom zawodowym. Z drugiej strony stanowią one zagrożenie dla tradycyjnych form zatrudnienia niewidomych i słabowidzących, jak zatrudnienia chronione - w zakładach pracy chronionej czy pracy nakładczej. 2. Rozwój nowoczesnej elektroniki powoduje, że powstają liczne pomoce techniczne dla osób z uszkodzonym narządem wzroku, mające na celu kompensowanie pewnych braków i ograniczeń oraz ułatwianie wykonywania pracy zawodowej. Sprzęt ten umożliwia im dostęp do informacji, zdobywanie wysokich kwalifikacji zawodowych oraz wykonywanie wielu zawodów i zajmowanie wielu odpowiedzialnych stanowisk pracy. 3. Zmiany postaw samych niewidomych i słabowidzących wobec zatrudnienia na otwartym rynku pracy i integracji zawodowej. Coraz częściej są oni przekonani, że są zdolni do pracy na otwartym rynku pracy razem z osobami widzącymi i mogą tam zrobić satysfakcjonującą karierę zawodową. Wiele osób niewidomych i słabowidzących udowodniło już, że jest to możliwe. Jest to ogólna tendencja, aby rozwiązania problemu zatrudnienia osób z uszkodzonym narządem wzroku szukać w naturalnym środowisku pracy. Czują się oni integralną częścią społeczeństwa i chcą korzystać ze wszystkich systemów, które zostały dla tego społeczeństwa stworzone. 4. Stopniowe korzystne zmiany w postawach pracodawców wobec zatrudniania osób niepełnosprawnych, w tym także wobec niewidomych i słabowidzących. Coraz mniej można spotkać pracodawców, którzy oficjalnie dyskryminują osoby niepełnosprawne, zatrudniając nowych pracowników. Pewne opory wynikają raczej z niewiedzy i wątpliwości dotyczących możliwości wykonywania pracy zawodowej przez niewidomych i słabowidzących. Wieloletnia walka o zmianę postaw zaczyna przynosić rezultaty i należy wyrazić nadzieję, że sytuacja w tym zakresie będzie w przyszłości się poprawiać. 2.2. Jaki sposób poszukiwania pracy wybrać? Po tym ogólnym przeglądzie rynku pracy, zastanów się i postaraj sobie odpowiedzieć na pytanie: jaki sposób poszukiwania pracy wybrać? Ogólnie mówiąc są dwa sposoby poszukiwania pracy: 1. Zwrócenie się do odpowiedniej placówki zajmującej się pośrednictwem pracy, zarejestrowanie się jako poszukujący pracy i czekanie aż placówka ta znajdzie Ci odpowiednią pracę. Wiele ludzi wybiera ten sposób zdobycia pracy. 2. Aktywny sposób poszukiwania pracy. Polega on na zorganizowaniu procesu samodzielnego poszukiwania pracy. Możliwości w tym zakresie jest wiele, trzeba tylko je znać. N.R. Bolles [1] zaleca wybranie właśnie aktywnego sposobu poszukiwania pracy, uzasadniając to następująco: 1. Nikogo nie obchodzi Twój los tak bardzo jak Ciebie. Dlatego to właśnie Ty masz pokierować swoim poszukiwaniem pracy, jeśli ma się ono zakończyć powodzeniem. 2. Nikt nie poświęci tyle czasu i nie będzie tak uporczywy w poszukiwaniu pracy dla Ciebie, jak Ty sam. 3. Nikt nie będzie wiedział tak dobrze, jakiej pracy poszukujesz, jak Ty sam. Ty jesteś więc najbardziej predestynowany do wykonania tego zadania. Jeśli chodzi o wybór sposobu poszukiwania pracy, to dla ułatwienia przytoczę wyniki dwóch amerykańskich badań w tym zakresie, o których wspomina N.R. Bolles [1]. Pierwsze objęły 10 milionów osób pełnosprawnych, którzy starali się o pracę. Pytano ich, w jaki sposób poszukiwali pracy i jaki był efekt tych poszukiwań. Wyniki tych badań zawiera tabela: Sposób poszukiwania pracy; Procent osób z 10 milionów, które ten sposób wybrały; Procent osób, które dzięki temu sposobowi uzyskało pracę, czyli współczynnik efektywności tego sposobu. Zgłaszanie się bezpośrednio do pracodawcy 66,0; 47,7; Pytanie znajomych o pracę w firmie, w której pracują 50,8; 22,1; Odpowiadania na ogłoszenia w lokalnej prasie 45,9; 23,9; Pytanie znajomych o możliwości uzyskania jakiejkolwiek pracy 41,8; 11,9; Pytanie krewnych o pracę w firmie, w której pracują 28,4; 19,3; Pytanie krewnych o możliwości uzyskania jakiejkolwiek pracy 27,3; 7,4; Korzystanie z prywatnej agencji zatrudnienia 21,0; 24,2; Odpowiadanie na ogłoszenia w ogólnokrajowej prasie 11,7; 10,0; Pytanie nauczyciela lub profesora 10,4; 12,1; Biuro zatrudnienia przy związkach zawodowych 6,0; 22,2; Odpowiadanie na ogłoszenia w czasopismach branżowych 4,9; 7,3; Zamieszczanie ogłoszeń w prasie lokalnej 1,6; 12,9; Giełdy pracy - odwiedzanie miejsc, do których przychodzą pracodawcy, aby szukać pracowników 1,4; 8,2; Zamieszczanie ogłoszeń w czasopismach branżowych 0,6; 00,0; Zamieszczanie ogłoszeń w prasie ogólnokrajowej 0,5; 00,0; W innych badaniach osiągnięto podobne wyniki: - 68% znalazło pracę poprzez osobiste kontakty, - 15% poprzez agencję zajmującą się pośrednictwem pracy, - 9% poprzez odpowiednie ogłoszenia, - 8% poprzez masowe rozsyłanie podań i życiorysów. Przedstawione tutaj badania dotyczą pracowników pełnosprawnych oraz rynku pracy w Stanach Zjednoczonych. Wynika z nich, że najbardziej preferowanymi sposobami poszukiwania pracy przez osoby pełnosprawne w Stanach Zjednoczonych są: bezpośrednie zgłaszanie się i nawiązywanie kontaktów z pracodawcami i zakładami pracy, pytanie znajomych i krewnych o pracę w ich zakładzie pracy lub poza nim, odpowiadanie na ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy lub o poszukiwaniu pracowników w prasie lokalnej oraz zwracanie się do agencji zajmujących się pośrednictwem pracy (pozycje 7 i 10). Natomiast najbardziej skutecznymi okazały się: bezpośrednie zwracanie się i kontaktowanie się z zakładami pracy, uruchamianie sieci znajomych i krewnych w poszukiwaniu pracy, agencje pośrednictwa pracy oraz odpowiadanie na ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy lub o poszukiwaniu pracowników w prasie lokalnej. Wydaje się, że podobna lub zbliżona sytuacja w zakresie sposobów aktywnego poszukiwania pracy oraz ich efektywności może odnosić się także do osób niewidomych i słabowidzących oraz do naszego kraju. Międzynarodowa Organizacja Pracy zaleca natomiast osobom niepełnosprawnym wykorzystywanie wszystkich możliwych źródeł prowadzących do uzyskania pracy, a więc: śledzenie ogłoszeń w prasie, zainteresowanie swoją sprawą znajomych, zwracanie się do różnych instytucji, które mogłyby pomóc, takich jak: placówki zajmujące się szkoleniem zawodowym osób niepełnosprawnych, organizacje osób niepełnosprawnych, związki zawodowe itp. [2]. Zalecenie to potwierdza, że aby uzyskać pracę należy korzystać zarówno ze specjalnych instytucji zajmujących się pośrednictwem pracy, jak też wszcząć akcję aktywnego poszukiwania pracy. Z im większej liczby sposobów poszukiwania pracy będziesz korzystał, tym większe Twoje szanse na uzyskanie stosownego zatrudnienia. 2.3. Jakie instytucje mogą Tobie pomóc w poszukiwaniu pracy? Istnieje u nas kilka instytucji, które mogą Ci pomóc w znalezieniu odpowiedniej pracy. Zacznijmy od tych, które mają szczególny obowiązek pomagania osobom niepełnosprawnym w tym względzie. 1. Rejonowe urzędy pracy Rejonowe urzędy pracy są to placówki powołane do udzielania pomocy w znalezieniu zatrudnienia osobom poszukującym pracy, a pracodawcom odpowiednich pracowników. Zgodnie z przepisami o rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - pośrednictwo pracy osób niepełnosprawnych należy do wyspecjalizowanych służb tych urzędów. Mają one obowiązek pomagania osobom niepełnosprawnym w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia, w tym także osobom niewidomym i słabowidzącym. Możesz tam uzyskać: 1. informacje o sytuacji na lokalnym rynku pracy, 2. ofertę pracy, czyli skierowanie do odpowiedniego zakładu pracy na wolne lub utworzone stanowisko pracy, 3. propozycje różnego rodzaju szkoleń i kursów zawodowych, 4. propozycję przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania, 5. informacje prawne związane z sytuacją bezrobotnego, 6. informacje dotyczące zasiłków dla bezrobotnych. Aby zarejestrować się w rejonowym urzędzie pracy, jako poszukujący pracy, musisz przedstawić następujące dokumenty: 1. dowód osobisty z wystemplowanym miejscem pracy lub legitymację szkolną; 2. ostatnie świadectwo pracy, jeśli uprzednio pracowałeś; 3. dokumenty potwierdzające wykształcenie, kwalifikacje, uprawnienia; 4. legitymację ubezpieczeniową, jeśli taką posiadasz; 5. Zaświadczenie o zaliczeniu do jednego ze stopni niepełnosprawności wraz z przeciwwskazaniami do wykonywania określonych prac [6]. 2. Wojewódzkie ośrodki zatrudnienia i rehabilitacji osób niepełnosprawnych Są to placówki, zajmujące się zatrudnieniem, rehabilitacją zawodową i społeczną osób niepełnosprawnych. Do ich zadań należy między innymi: 1) opracowywanie wojewódzkich programów zatrudniania osób niepełnosprawnych zdolnych do pracy; 2) organizacja szkolenia i przekwalifikowywania osób niepełnosprawnych; 3) współpraca z rejonowymi urzędami pracy oraz organami samorządu terytorialnego w zakresie działań na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych; 4) doradztwo w zakresie rehabilitacji zawodowej i społecznej; 5) doradztwo organizacyjno-prawne i ekonomiczne dla osób niepełnosprawnych; 6) rozpoznawanie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie wyposażenia w pomoce osobiste, sprzęt ortopedyczny i środki lokomocji, dostosowane do ich potrzeb oraz przedstawianie wniosków w tym zakresie właściwym podmiotom do realizacji; 7) opracowywanie programu likwidacji barier architektonicznych. W zakresie zatrudnienia zajmują się one przede wszystkim tymi osobami niepełnosprawnymi, które pracują w zakładach na otwartym rynku pracy, a pracodawcy korzystają z określonych uprawnień (patrz rozdział 1.7.). 3. Biura pośrednictwa pracy dla osób niepełnosprawnych POPON Ważną rolę w udzielaniu pomocy osobom niepełnosprawnym w uzyskaniu odpowiedniej pracy spełniają także biura pośrednictwa pracy dla osób niepełnosprawnych Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych. Działalność ta jest prowadzona od niedawna. Aktualnie biura takie istnieją w Warszawie, Gdańsku, Tarnowie i Toruniu. Cieszą się one dużym zainteresowaniem osób niepełnosprawnych. Działalność ta została zainaugurowana Giełdą Pracy, zorganizowaną wspólnie z Rejonowym Urzędem Pracy oraz Wojewódzkim Ośrodkiem Zatrudnienia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Warszawie. Istnieją plany rozszerzenia tej formy działalności na inne województwa [3]. 4. Polski Związek Niewidomych Wprawdzie placówki Polskiego Związku Niewidomych nie zajmują się bezpośrednio pośrednictwem pracy, to jednak można tam uzyskać wiele cennych informacji dotyczących zatrudnienia. Dotyczy to jednak głównie zatrudnienia w placówkach PZN oraz spółdzielniach niewidomych. Tam jednak można spotkać wielu niewidomych lub dowiedzieć się o nich, zwłaszcza takich, którzy pracują w takich samych lub podobnych zawodach. Oni mogą być dla Ciebie źródłem wielu informacji i porad. Oprócz tych instytucji pomocy w uzyskaniu pracy możesz szukać w różnym innych placówkach udzielających pomocy w zatrudnieniu osobom pełnosprawnym, np.: 1. Agencje Pracy Zakładów Doskonalenia Zawodowego Zakłady Doskonalenia Zawodowego prowadzą przede wszystkim szeroką działalność związaną z kształceniem zawodowym, przyuczeniem do zawodu i doskonaleniem zawodowym. Posiadają one sieć ośrodków kształcenia zawodowego w wielu miastach. Działające w ramach Zakładów Doskonalenia Zawodowego Agencje Pracy zajmują się także pośrednictwem pracy dla poszukujących pracy i pracodawców. 2. Młodzieżowe Agencje Pracy Również Młodzieżowe Agencje Pracy, działające w wielu miastach zajmują się pośrednictwem pracy, kierując swoją ofertę pracy do młodych absolwentów wszelkiego typu szkół [6]. Różnego rodzaju informacje o zakładach pracy, czasami o wolnych stanowiskach pracy i inne informacje związane z zatrudnieniem możesz także uzyskać w stowarzyszeniach branżowych, cechach rzemiosł, izbach handlowo-przemysłowych, związkach zawodowych itp. 2.4. Aktywne poszukiwanie pracy Istnieje kilka sposobów aktywnego poszukiwania pracy, a mianowicie: 1. tworzenie sieci osób pomagających Tobie w uzyskaniu pracy, 2. bezpośrednie zwracanie się do pracodawców, 3. przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej, 4. dawanie ogłoszeń do prasy lokalnej i czasopism branżowych. 2.4.1. Sieć osób wspomagających podstawową zasadą aktywnego poszukiwania pracy "Najważniejszy sposób uzyskania pracy, to osobiste polecenie kogoś znanego zakładowi pracy, kto zagwarantuje, że Ciebie dobrze zna i zaręcza, że nadajesz się do danej pracy i że będziesz dobrym pracownikiem" [2]. Problem w tym, że trzeba taką osobę znaleźć. Szukanie powinieneś rozpocząć od zbudowania sieci osób, które pomogą Ci w uzyskaniu pracy. Może wśród nich znajdzie się taka osoba. Do tej sieci powinieneś pozyskać: 1. Osoby, które znasz, a więc znajomi, krewni, sąsiedzi itp. 2. Osoby niewidome i słabowidzące, szczególnie te, które pracują w takim samym lub podobnym zawodzie lub wykonują takie same lub podobne prace. Zwykle mają one dość dobre rozeznanie rynku pracy w swojej dziedzinie. 3. Kolegów, z którymi razem kształciłeś lub uczyłeś się w szkole zawodowej, na uczelni, na kursie zawodowym itp. Może oni są w podobnej sytuacji lub może pracę już znaleźli. 4. Członków różnych organizacji, z którymi jesteś związany, np. organizacji osób niepełnosprawnych, organizacji kościelnych itp. 5. Pracowników ośrodków pomocy społecznej, placówek służby zdrowia, szkół itp. Porozmawiaj z nimi o swoich planach zawodowych. Powiedz im, jakiej pracy szukasz oraz jakie masz kwalifikacje i doświadczenie zawodowe. Poproś, aby rozejrzeli się za odpowiednią dla Ciebie pracą, lub aby spytali się swoich znajomych, czy o takiej pracy nie wiedzą. Musisz ich dobrze przygotować i zmotywować do podjęcia się tego zadania. Może po raz pierwszy w życiu wchodzą w taką rolę. Niewątpliwie dużo mogą pomóc inni niewidomi lub słabowidzący, którzy już pracują w takim samym lub podobnym zawodzie. Jeśli nawet nie znajdą Ci odpowiedniego miejsca pracy, to możesz od nich uzyskać wiele cennych informacji i rad, jak to zrobić, biorąc pod uwagę ich dotychczasowe doświadczenie. Kiedyś oni byli w podobnej sytuacji. Jeśli dostaniesz pracę, to mogą Ci także udzielić informacji i poradzić, jak pewne zadania wykonywać metodami bezwzrokowymi, jak rozwiązywać pewne trudne problemy występujące w społecznym środowisku pracy itd. Mogą oni stanowić dla Ciebie wzory do naśladowania. Zbudowanie sieci, w miarę możliwości jak największej, może Ci dać: 1. Informacje o istniejących zakładach pracy, w których ewentualnie Twoje kwalifikacje mogłyby być przydatne i do których mógłbyś się zwrócić. 2. Informacje dotyczące wolnych stanowisk i poszukiwania pracowników przez niektóre zakłady pracy. 3. Nazwiska i stanowiska osób, do których powinieneś się zwrócić w sprawie zatrudnienia. Osoby, z pomocy których korzystasz, czasami mogą pozwolić na powołanie się na ich nazwiska, dać referencje lub nawet załatwić rozmowę z kompetentną osobą. 4. Bliższe informacje na temat danego zakładu pracy, co robią, jaka jest struktura organizacyjna itp. 2.4.2. Bezpośrednie zwracanie się do pracodawców Mając upatrzony zakład lub kilka zakładów, w których ewentualnie chciałbyś pracować, możesz nawiązać z nimi kontakt. Bezpośrednie zwracanie się do pracodawcy może przyjąć dwie formy, a mianowicie: napisanie listu lub zatelefonowanie. Zwracając się do pracodawcy listownie możesz wprost postawić pytanie, czy ewentualnie istnieją wolne stanowiska pracy i czy zakład poszukuje pracownika o określonych kwalifikacjach. Dzwoniąc natomiast do zakładu pracy możesz rozpocząć od pytań dotyczących informacji o zakładzie, kwalifikacjach zatrudnionych pracowników, wynagrodzeniach itp. Takie zainteresowanie się sprawami zakładu pracy, bez proszenia o pracę na początku rozmowy, może skłonić pracodawcę do zainteresowania się Tobą, jako przyszłym pracownikiem. Jeżeli takiego zainteresowania nie wywołasz, wówczas na zakończenie rozmowy możesz bezpośrednio spytać się o pracę. Zanim skontaktujesz się z danym zakładem pracy w sprawie ewentualnego zatrudnienia: 1. Staraj się jak najwięcej wiedzieć o tym zakładzie. 2. Staraj się uprzednio ustalić osobę najbardziej kompetentną do załatwienia Twojej sprawy. Inaczej możesz trafić do osoby niekompetentnej, która nie potraktuje Cię poważnie. 3. Przygotuj się na krótkie i jasne przedłożenie sprawy. Wielu poszukujących pracy kontaktuje się równocześnie z kilkoma zakładami pracy, nie czekając na uzyskanie odpowiedzi. Zaoszczędza to czas oraz stwarza możliwości lepszego wyboru. 2.4.3. Przeglądanie ogłoszeń w prasie lokalnej Wielu osobom udaje się uzyskać pracę, dzięki ogłoszeniom w codziennej prasie lokalnej, czasopismach branżowych, periodykach specjalistycznych, w radiu czy innych środkach masowego przekazu. U nas, np. Gazeta Wyborcza w wydaniu poniedziałkowym ma dodatek: Praca. Praktycznie każdy większy dziennik ogólnokrajowy jak też lokalny zamieszcza oferty pracy różnych przedsiębiorstw i firm oraz prowadzi rubrykę: Dam pracę, czyli poszukiwani pracownicy. Jeśli spotkasz interesującą ofertę, powinieneś odpowiadać na nią listownie, a nie telefonicznie, chyba że chcesz uzyskać dodatkowe informacje. Pismo, przesłane jako list motywacyjny wraz z życiorysem lub bez niego, będące reakcją na ogłoszenie, powinno być stosunkowo krótkie i jasno sformułowane. Powinno zawierać: 1. Powołanie się na ogłoszenie: W związku z ogłoszeniem... 2. Zgłoszenie swojej kandydatury do pracy na danym stanowisku. 3. Krótkie scharakteryzowanie kwalifikacji i doświadczenia zawodowego, z uwzględnieniem wymagań stawianych przez pracodawcę w ogłoszeniu. 4. Wyrażanie gotowości przyjścia na rozmowę kwalifikacyjną: Jeśli Pan Dyrektor uzna moją kandydaturę za interesującą, to jestem gotów stawić się na rozmowę kwalifikacyjną w wyznaczonym terminie. 5. Zaznaczenie, że masz kłopoty ze wzrokiem, lecz posiadasz pełne kwalifikacje, aby podjąć się pracy na danym stanowisku. 6. Zaznaczenie, że oczekujesz odpowiedzi. 7. Datę, adres, telefon i podpis. Wysłanie takiego pisma do pracodawcy ma na celu uzyskanie zaproszenia na rozmowę kwalifikacyjną, na której, o ile zostaniesz zaproszony, będziesz miał możliwość zaprezentowania się. Nie pisz więc w tym piśmie rzeczy zbędnych, które mogą zrazić pracodawcę. Jak podaje N.R. Bolles [1] - w Stanach Zjednoczonych od 92% do 95% takich listów, będących reakcją na ogłoszenia prasowe jest odrzucanych. Bądź więc przygotowany, że otrzymasz odpowiedź negatywną lub w ogóle jej nie otrzymasz. Może jednak szczęście uśmiechnie się do Ciebie i znajdziesz się wśród tych, którzy zostaną zaproszeni na rozmowę i szczęśliwie przez nią przebrną. Czytając różnego rodzaju prasę lub słuchając radia możesz dowiedzieć się nie tylko o wolnych miejscach pracy, lecz również o różnych istniejących zakładach pracy, o powstających zakładach pracy, o sytuacji na rynku pracy, o polityce zatrudnieniowej rządu i o wielu innych sprawach, które mogą być przydatne w czasie rozmów z pracodawcami, u których starasz się o pracę. 2.4.4. Dawanie własnych ogłoszeń w prasie lokalnej i czasopismach branżowych Każdy sposób uzyskania pracy jest dobry, jeśli kończy się powodzeniem. Codziennie ukazuje się w prasie lokalnej i w różnych branżowych czy zawodowych czasopismach setki krótkich ogłoszeń w rubryce: Szukam pracy. Możesz i Ty spróbować. Może się uda. A oto kilka przykładów takich ogłoszeń: wykwalifikowany telefonista - nr tel., absolwent szkoły masażu - nr tel., psycholog - nr tel., praca nakładcza - nr tel. Widocznie ludzie tą drogą otrzymują pracę, jeśli tego rodzaju ogłoszenia ukazują się. Miej jednak świadomość, że pracodawcy rzadko czytają takie ogłoszenia. Stąd szanse na uzyskanie tą drogą pracy są bardzo nikłe. Nie oznacza to, że nie należy próbować. Przeglądaj takie ogłoszenia w celu zorientowania się jak inni się reklamują. 2.5. Jakie sprawy możesz załatwić przez telefon? Jeśli zdecydujesz się na aktywny sposób poszukiwania pracy, wówczas bardzo często będziesz korzystał z telefonu załatwiając różne sprawy. Telefon jest dzisiaj w powszechnym użyciu i w znacznym stopniu ułatwia ludziom życie. Szczególnie mogą to powiedzieć o sobie osoby niewidome i słabowidzące. Szukając pracy będziesz musiał dzwonić w różne miejsca, np. do zakładu pracy, do urzędu pracy i w różnych sprawach, np. aby: 1) spytać się o wolne stanowiska pracy i zapotrzebowanie na pracowników o Twoich kwalifikacjach; 2) uzyskać bliższe informacje związane z ogłoszeniem prasowym; 3) uzyskać informacje o zakładzie, pracownikach, poborach itp.; 4) dowiedzieć się w sprawie wysłanego podania o pracę; 5) umówić się na rozmowę kwalifikacyjną, np. mając skierowanie z urzędu pracy, lub czyjeś polecenie. Przed każdą rozmową telefoniczną musisz się przygotować do niej, czyli ustalić pytania, na które chcesz uzyskać odpowiedź. Pytania te będą zależeć od sprawy, w jakiej dzwonisz. Muszą one być konkretne i jasno sformułowane. Przed rozmową staraj się ustalić nazwisko osoby, która jest najbardziej kompetentna do załatwienia Twojej sprawy. Rozmowa powinna być krótka i rzeczowa, aby zrobiła na Twoim rozmówcy wrażenie, że jesteś człowiekiem konkretnym i wiesz czego chcesz. W czasie rozmowy staraj się być uprzejmy i w dobrym nastroju (to słychać przez telefon). Wszystko to się liczy. Jeśli rozmawiasz z osobą, która będzie decydować o Twoim ewentualnym przyjęciu do pracy, np. z dyrektorem lub kierownikiem personalnym zakładu, wówczas pamiętaj, że pierwsze słowa wypowiedziane przez telefon praktycznie rozpoczynają rozmowę kwalifikacyjną. Wrażenie, jakie pozostawisz po takiej rozmowie, może mieć wpływ na zaproszenie Cię na rozmowę kwalifikacyjną, jak również na jej wynik. 2.6. Dlaczego trzeba tak długo czekać na ofertę pracy? Przygotuj się psychicznie na to, że możesz nie tak szybko uzyskać pracę. Dla pocieszenia muszę powiedzieć, że w Stanach Zjednoczonych osoba pełnosprawna przeciętnie poszukuje pracy od 8 do 23 tygodni, poświęcając na to od 5 do 30 godzin tygodniowo [1]. Takie długie starania i czekanie może być denerwujące i niepokojące. Powstaje więc pytanie, dlaczego to tak długo trwa. Czekając, z pewnością przychodzą Ci do głowy takie pytania, jak: dlaczego nie otrzymuję ofert pracy?, dlaczego nie jestem zapraszany na rozmowę kwalifikacyjną? lub dlaczego stale spotykam się z odpowiedzią: nie, nie mamy aktualnie pracy, może w przyszłości. Z pewnością są obiektywne czynniki takie, jak: wysoki stopień bezrobocia, duża podaż wykwalifikowanych pracowników w Twojej dziedzinie itp. Ale przyczyny mogą leżeć także po Twojej stronie. R. Rabby i D. Croft [9] wymieniają następujące: 1. Niewykorzystywanie wszystkich możliwości, a więc niezaangażowanie wszystkich agencji, które mogą Tobie pomóc oraz słaba aktywność w szukaniu pracy. 2. Słabo rozwinięta sieć osób, które mogłyby pomóc w znalezieniu pracy. Niektóre osoby nie przywiązują większej wagi do tego sposobu poszukiwania pracy. 3. Rozsyłanie standardowych, takich samych podań o pracę do wszystkich zakładów pracy, bez uwzględniania ich specyfiki i zapotrzebowania. 4. Niedostateczne zaangażowanie się w całą akcję poszukiwania pracy. Jeśli wystąpi taka sytuacja, że przez dłuższy czas będziesz musiał czekać i będą spotykać Cię same niepowodzenia, to nie trać nadziei i wiary w siebie i swoje możliwości. Rozumiem, że może to być zniechęcające do podejmowania dalszych wysiłków i starań. Staraj się wytrwale, mimo niepowodzeń, zachować, to co się dzisiaj często forsuje: pozytywne myślenie. Jak to zrobić? Staraj się: 1. Cieszyć z każdego najmniejszego sukcesu, np. dostałeś nowy adres zakładu pracy, uzyskałeś nową osobę do Twojej sieci. 2. Rozmawiaj o Twoich problemach i wysiłkach z Twoją rodziną, przyjaciółmi i znajomymi. 3. Rozmawiaj z innymi osobami, które również poszukują pracy [2]. 3. Jak zostać przyjętym do pracy? Omówienie tej sprawy zacznijmy od przytoczenia słów N.R. Bollesa [1]: "Osoba, która zostaje przyjęta do pracy, to niekoniecznie osoba, która mogłaby najlepiej wykonywać tę pracę, lecz osoba, która wie najwięcej na temat tego, jak zostać przyjętą do pracy". Przyjęcie do pracy uwarunkowane jest kilkoma czynnikami, a mianowicie: 1. przygotowaniem się do rozmowy kwalifikacyjnej, 2. przygotowaniem potrzebnych dokumentów, 3. punktualnym dotarciem na rozmowę kwalifikacyjną, 4. zachowaniem się w czasie rozmowy kwalifikacyjnej. 3.1. Jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej? Rozmowa kwalifikacyjna, to ważny etap w poszukiwaniu pracy. Od niej zależy bardzo wiele. Dlatego trzeba dobrze przygotować się do niej, aby zwiększyć swoje szanse na uzyskanie pracy. Dobre przygotowanie się do rozmowy kwalifikującej obejmuje obok przygotowania podania o pracę, życiorysu i innych dokumentów, także przygotowanie Twoich atutów dla pracodawcy, odpowiedzi na pewne wątpliwości pracodawcy związane z niepełnosprawnością, o czym była mowa w pierwszym rozdziale. Trzeba pamiętać, że pracodawca oczekuje rzeczowych argumentów, gdyż poszukuje pracownika, który będzie wykonywał konkretne jego zadania i przynosić określone wartości dla zakładu pracy. Do tej rozmowy powinieneś przygotować się zarówno psychicznie, jak też fizycznie. Będąc dobrze przygotowanym będziesz czuł się pewniej. 3.1.1. Jak przygotować się emocjonalnie do rozmowy kwalifikacyjnej? Kiedy dostaniesz wiadomość, że masz się stawić na rozmowę kwalifikacyjną u przyszłego pracodawcy, wówczas prawdopodobnie ogarną Cię sprzeczne emocje. Z jednej strony cieszysz się, że nadarza się okazja, może już kolejna, na uzyskanie pracy, a z drugiej - pojawiają się różne niepokojące myśli, którym towarzyszy niepokój, strach, lęk i napięcie, dotyczące przebiegu jak też rezultatu tej rozmowy. Może przychodzą Ci do głowy takie myśli, jak: 1. Jakiego pracodawcę spotkasz, czy będzie głównie zwracał uwagę na Twoją niepełnosprawność wzrokową, czy też na kwalifikacje, zapał, motywację do pracy i inne pozytywne cechy? 2. Czy stworzy Ci szanse wykazania się wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami, czy też pójdzie na łatwiznę i zatrudni inną osobę z niższymi kwalifikacjami lecz dobrze widzącą? 3. Czy dobrze wypadniesz, o ile chodzi o orientację w pomieszczeniu, w którym będzie odbywać się rozmowa; czy zorientujesz się, w którym miejscu znajduje się lub w którym momencie weszła do pokoju osoba, która ma z Tobą przeprowadzać rozmowę; czy znajdziesz miejsce gdzie masz usiąść; czy podasz w odpowiednim momencie rękę na przywitanie; czy zrobisz dobre pierwsze wrażenie itp. Jak więc opanować stres, który będzie prawdopodobnie towarzyszyć Ci stale przed i w czasie rozmowy? R. Rabby i D. Croft [9] podają następujące sposoby zmniejszenia i opanowania go: 1. Przede wszystkim musisz wiedzieć, czego chcesz i wierzyć w siebie. Jeśli wiesz, co chcesz robić, jakiej pracy poszukujesz i potrafisz to przedstawić przyszłemu pracodawcy, a ponadto jesteś głęboko przekonany, że potrafisz pracę tę dobrze wykonywać i posiadasz stosowne kwalifikacje, a Twoja niepełnosprawność wzrokowa nie stanowi istotnej przeszkody w tym względzie, wówczas nie masz się czego obawiać. Z pewnością potrafisz przekonać osobę siedzącą naprzeciw Ciebie, że jesteś odpowiednim kandydatem na stanowisko, które pragnie obsadzić. Jeśli przeciwnie - nie wiesz, jaką pracę chcesz wykonywać, nie jesteś przekonany, że możesz pracować razem z pracownikami widzącymi na otwartym rynku pracy i konkurować z nimi o stanowiska pracy, jeśli wstydzisz się posługiwać białą laską, szkłami powiększającymi lub korzystać w czasie rozmowy z notatek zapisanych w brajlu lub z tabliczki brajlowskiej do robienia notatek, wówczas będziesz stale gnębiony niepotrzebnymi myślami i przykrymi emocjami dotyczącymi przebiegu i rezultatu rozmowy. Taki stan napięcia może zrobić złe wrażenie na pracodawcy. Pamiętaj same kwalifikacje nie wystarczają. 2. Traktuj rozmowę kwalifikacyjną jako coś, na czym Ci zależy i co ma przynieść korzyść nie tylko Tobie, ale także pracodawcy. Ty szukasz odpowiedniej dla siebie pracy, a pracodawca - dobrego pracownika. Atuty leżą nie tylko po stronie pracodawcy. Ty też masz swoje atuty. Nie przychodzisz "żebrać o pracę", ale oferujesz pomoc w rozwiązaniu problemów i realizacji celów zakładu, posiadając odpowiednią wiedzę i umiejętności. Wyświadczanie "uprzejmości" jest więc po obu stronach. Kiedy pracodawca będzie starał się dowiedzieć i ocenić Twoje kwalifikacje i przydatność dla swojego zakładu, staraj się dowiedzieć i ocenić, jakie będziesz miał zadania i obowiązki, jakie są oczekiwania pracodawcy w stosunku do Ciebie, jakie będą warunki pracy i możliwości awansu i jak one odpowiadają Twoim planom i aspiracjom zawodowym. Kiedy pracodawca będzie zastanawiał się, jaki wpływ będzie miała Twoja niepełnosprawność na wykonywanie zadań i obowiązków zawodowych, staraj się poznać, jakie są postawy Twojego rozmówcy wobec osób niepełnosprawnych, a w szczególności niewidomych czy słabowidzących, jaka jest atmosfera i czy będziesz czuł się dobrze w tym zakładzie pracy. Może nie pracodawca, lecz Ty zrezygnujesz z pracy. Takie podejście do rozmowy kwalifikacyjnej może także złagodzić Twoje niepokoje i lęki występujące przed rozmową kwalifikacyjną. 3. Nie wszystkie osoby przeprowadzające rozmowę kwalifikacyjną, nawet dyrektorzy, posiadają umiejętność jej dobrego przeprowadzania. Nie czynią tego przecież zbyt często. Jeśli do tego dodamy, że mogą oni tak samo jak kandydat ubiegający się o pracę, być zdenerwowani, onieśmieleni, napięci czy zestresowani, wówczas jest to szansa, że możesz zapanować i pokierować rozmową, starając się poruszać istotne dla Ciebie problemy, a także te tematy, które będą usuwać wątpliwości pracodawcy, jakie ma on w stosunku do Ciebie i przekonać go, że jesteś dobrym kandydatem na wolne stanowisko (przypomnij sobie rozdział 1.4). Przede wszystkim chodzi tutaj o wyjaśnienie wpływu ślepoty czy słabowzroczności na funkcjonowanie w zakładzie pracy. Taka inicjatywa z Twojej strony może spotkać się z wdzięcznością ze strony pracodawcy za wybawienie go z dosyć kłopotliwej dla niego sytuacji. Takiej okazji nie powinieneś zmarnować. 4. Traktuj ewentualne nieprzyjęcie do pracy i wkalkuluj ewentualną porażkę jako normalną część Twoich starań o zatrudnienie. Wielu ludzi codziennie jest negatywnie załatwianych po przeprowadzeniu rozmowy kwalifikacyjnej. Nie traktuj sprawy zbyt osobiście, a zwłaszcza tego, że nie otrzymałeś pracy, ponieważ jesteś niewidomy lub słabowidzący. N.R. Bolles [1] wymienia wiele różnych powodów pozakwalifikacyjnych i pozakompetencyjnych nie przyjęcia kandydatów do pracy. Może to być fakt, że ktoś jest zbyt ładny, przystojny lub brzydki, zbyt młody lub zbyt stary, zbyt mądry lub odwrotnie, zrobił złe pierwsze wrażenie itp. Może w Twoim przypadku właśnie jeden z tych faktów był głównym powodem nieprzyjęcia do pracy. Może rzeczywiście inni kandydaci byli lepsi lub Ty nie posiadałeś kwalifikacji, których oczekiwał pracodawca. Nie denerwuj się i nie przejmuj na zapas. Prawdopodobnie nigdy nie dowiesz się, jaki był faktyczny powód nieprzyjęcia do pracy. Nie załamuj się, nie rezygnuj z dalszych starań, szukaj następnego pracodawcy, rynek pracy stale u nas rozwija się. 5. Jeśli stoisz przed kolejną rozmową kwalifikacyjną postaraj się wyrzucić z siebie niezadowolenie, gniew lub złość wywołane poprzednią porażką. Pielęgnowanie takich negatywnych emocji będzie paraliżować Twoje wysiłki w walce o pracę. 3.1.2. Jak przygotować się intelektualnie do rozmowy kwalifikacyjnej? Przygotowanie intelektualne obejmuje przygotowanie wypowiedzi, mającej na celu zaprezentowanie przyszłemu pracodawcy samego siebie oraz zestawu pytań dotyczących spraw, które chcesz z nim omówić. Dobrze byłoby mieć to wszystko napisane, np. w brajlu, w powiększonym druku lub ręcznie, abyś w razie potrzeby mógł się tym wesprzeć i niczego nie zapomnieć pod wpływem emocji towarzyszących temu wydarzeniu. Zrobi to na pewno dobre wrażenie na pracodawcy. Będzie bowiem świadczyć, że poważnie przygotowałeś się do rozmowy, a także będziesz miał okazję zademonstrowania swojego sposobu radzenia sobie z pisaniem i czytaniem. Twoja prezentacja powinna być krótka, od trzech do pięciu minut, i powinieneś w niej pokazać: kim jesteś, jakie masz kwalifikacje, umiejętności, doświadczenia i osiągnięcia zawodowe, jakie masz cechy dobrego pracownika, jak się poruszasz w przestrzeni, jak piszesz, z jakiego sprzętu technicznego korzystasz, jakiej pracy poszukujesz itd. Po przygotowaniu wypowiedzi, nagraj ją na taśmę magnetofonową i sprawdź, czy Ci się podoba. Możesz jeszcze dokonać pewnych poprawek, zmian i udoskonaleń. Pamiętaj jednak, aby to co będziesz mówił odpowiadało prawdzie. Wielu kandydatów do pracy ma tendencję do przeceniania swoich możliwości i przedstawiania siebie w superlatywach. Musisz pokazać wszystkie swoje pozytywne cechy, ale zgodnie ze stanem rzeczywistym. Można się chwalić, ale z umiarem. Pracodawca szybko zorientuje się, że mijasz się z prawdą, co oczywiście zrobi złe wrażenie i może mieć wpływ na wynik rozmowy. Błędem jest także niedocenianie swoich możliwości i prezentowanie siebie jako przyszłego pracownika, poniżej stanu faktycznego, zwłaszcza uzasadniając to swoją niepełnosprawnością wzrokową. Przygotowując się do zaprezentowania siebie w czasie rozmowy, unikaj obu tych skrajności. Przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej powinno także obejmować listę pytań, na które będziesz chciał uzyskać odpowiedź od pracodawcy. Z pewnością będą to pytania dotyczące: 1. Twoich zadań i obowiązków zawodowych oraz ich zgodności z posiadanymi kwalifikacjami. Czasami pracodawcy proponują osobie niewidomej lub słabowidzącej prace poniżej ich kwalifikacji zawodowych. 2. Możliwości przystosowania stanowiska pracy do Twoich potrzeb oraz zakupu potrzebnego sprzętu. 3. Fizycznych warunków pracy. 4. Uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym. 5. Możliwości transportu do zakładu pracy. 6. Wynagrodzenia. W zależności od konkretnej Twojej sytuacji, pytań takich może być więcej. Staraj się także w czasie dzielącym Cię od spotkania uzyskać jak najwięcej informacji o zakładzie pracy, do którego się udajesz. Wówczas będziesz mógł w swojej wypowiedzi wykorzystać je i wskazać, że Twoje kwalifikacje mogą być bardzo przydatne dla zakładu. Ułatwi to także zrozumienie i udzielenie odpowiedzi na niektóre pytania Twojego rozmówcy. Dobra znajomość spraw zakładu pozwoli Ci także powiedzieć w czasie rozmowy coś dobrego o nim. Takie umiarkowane pochwalenie zakładu lub personelu może być zapisane na Twoją korzyść. Postaraj się także, jeśli to możliwe, nawiązać kontakt z dwiema lub trzema osobami niewidomymi lub słabowidzącymi wykonującymi już takie same lub podobne zawody lub prace, o które Ty się starasz i poprosić je, aby porozmawiali z ich kierownikami w sprawie udzielenia ewentualnych referencji. Chodzi mianowicie o to, aby Twój przyszły pracodawca mógł się z nimi skontaktować i uzyskać opinię o wykonywaniu przez nich powierzonych zadań. Taka bezpośrednia opinia pracodawcy zatrudniającego już osoby niewidome lub słabowidzące może pomóc wyjaśnić pewne wątpliwości, dotyczące ich rzeczywistych możliwości i ułatwić podjęcie pozytywnej decyzji. Udając się na rozmowę, nie zapomnij zabrać ze sobą wszystkich potrzebnych dokumentów, a więc podania o pracę i życiorysu (jeśli nie wysłałeś wcześniej), dyplomów, świadectw ukończenia szkół lub kursów zawodowych, zaświadczeń z pracy, opinii, referencji itp. 3.1.3. Jak zadbać o wygląd zewnętrzny udając się na rozmowę kwalifikacyjną? Ludzie mają obsesję na temat wyglądu zewnętrznego. Zwłaszcza teraz, gdy zaczynamy u nas budować kapitalizm. Zarówno kobiety jak też mężczyźni chcą dobrze wyglądać. Wygląd zewnętrzny podobno świadczy o tym, że dba się o siebie, że ma się do siebie szacunek, a także daje poczucie pewności. W przypadku osoby niewidomej lub słabowidzącej może to także świadczyć, że osoba ta została dobrze zrehabilitowana. Wygląd zewnętrzny ma także duże znaczenie dla pracodawcy. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że znajduje się on bardzo wysoko w hierarchii wartości cenionych przez pracodawców. Inne badania wykazały, że sukces lub niepowodzenie rozmowy kwalifikacyjnej w około 80% zależy od wyglądu i jak kandydat na pracownika potrafi się zaprezentować zewnętrznie [10]. Właściwie ubrany kandydat do pracy robi dobre pierwsze wrażenie na pracodawcy, co następnie ułatwia rozpoczęcie i przebieg rozmowy kwalifikacyjnej, a może nawet pozytywnie wpłynąć na jego decyzję, chociaż nie zastąpi kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Mówiąc o wyglądzie zewnętrznym, mam na uwadze następujące sprawy: ubiór, fryzurę, higienę osobistą i sposób zachowania się. Wybierając się na rozmowę kwalifikacyjną, staraj się więc dobrze wyglądać. A oto kilka ogólnych zaleceń w tym względzie: 1. Staraj się ubrać w sposób konwencjonalny, bez przesady ale tak, jak ubierasz się na oficjalne przyjęcia, gdzie będą osoby, którym należy się szacunek. Nie przejmuj się, że będziesz wyglądał zbyt elegancko. Z pewnością zostanie to zapisane na plus. Absolutnie nie do przyjęcia jest udanie się na rozmowę kwalifikacyjną w dżinsach, tenisówkach lub podkoszulce, nawet wówczas gdy starasz się o pracę w charakterze pracownika fizycznego, którą wykonuje się w ubiorze roboczym. 2. Nie wkładaj bluzeczek, koszul lub krawatów w kolorach krzykliwych i o wyszukanych wzorach, które rzucają się w oczy. Części Twojego ubioru muszą harmonizować kolorystycznie ze sobą. Ubierz się i spytaj się żony lub koleżanki widzącej, jak wyglądasz. Kobiety mają na ogół dobry gust w tym względzie. 3. Twój ubiór musi być nienagannie czysty, wyprasowany, a buty dobrze wyczyszczone. 4. Nie przesadzaj z dodatkami np. z biżuterią, zwłaszcza sztuczną. 5. Pamiętaj także o fryzurze. Włosy powinny być zawsze czyste, dobrze uczesane, bez specjalnej przesady. Rozmowa z Twoim przyszłym pracodawcą, to nie randka. 6. Twoje ciało powinno być czyste. Nie przesadzaj jednak z perfumami i dezodorantami. 7. Zdecydowanie musisz unikać stereotypowych, zbędnych zachowań występujących często u osób niewidomych, tzw. blindyzmów, jak: zbyt sztywne chodzenie, kręcenie się na krześle, siedzenie z głową zbytnio pochyloną i zgarbionymi plecami, kiwanie się, uderzanie palcami o blat stołu, potrząsanie ramionami itp. Mogą one zrobić złe wrażenie na pracodawcy. Możesz spytać się widzącej żony lub przyjaciela, jak się zachowujesz siedząc przy stole lub idąc samodzielnie. Wysłuchaj ich uwag i koniecznie staraj się zapanować nad zbędnymi ruchami i czynnościami [9, 10]. 3.2. Jak przygotować dokumenty potrzebne do uzyskania pracy? Niezależnie od tego, w jaki sposób nawiążesz kontakt z przyszłym pracodawcą (bezpośrednio, za pośrednictwem pewnej osoby lub instytucji), w pewnym momencie będziesz musiał przygotować i przedstawić odpowiednie dokumenty niezbędne do tego, aby być przyjętym do pracy. Są to: 1. podanie o pracę, 2. życiorys, 3. referencje, 4. kwestionariusz osobowy. Dokumenty te mają potwierdzić na piśmie to, co przedstawiłeś pracodawcy w czasie bezpośredniej rozmowy lub dać odpowiedź na następujące trzy pytania: 1. Kim jesteś? 2. Co potrafisz robić? 3. Co chcesz robić? Dobrze przygotowane dokumenty stanowią czasami podstawę do podjęcia decyzji przez pracodawcę, co do przyjęcia lub nieprzyjęcia do pracy bez przeprowadzania rozmowy kwalifikacyjnej, lub rozmowa taka ma później tylko charakter formalny, aby Cię bezpośrednio poznać. Włóż więc dużo wysiłku, aby je dobrze przygotować. Dobrze przygotowane dokumenty: 1. są dobre pod względem treściowym - zawierają i podkreślają te fakty, które dla pracodawcy są istotne, 2. posiadają prawidłowy układ tekstu na arkuszach papieru, 3. zostały estetycznie wykonane, 4. są poprawne pod względem ortograficznym i stylistycznym, 5. zostały napisane językiem stosowanym w danym zawodzie - przy użyciu fachowej terminologii. 3.2.1. Podanie o pracę Podanie o pracę lub list motywacyjny jest to pismo skierowane do pracodawcy z prośbą o zatrudnienie. Może on być reakcją na ogłoszenie w prasie o wolnym stanowisku w danym zakładzie, na zgłoszenie takiego stanowiska do instytucji zajmującej się pośrednictwem pracy (rejonowego urzędu pracy) lub na uzyskaną informację o takim stanowisku w inny sposób. Zwykle pracodawca czyta podanie jako pierwsze, przed życiorysem i innymi załącznikami. Jeśli dotychczas nie miałeś kontaktu z pracodawcą, będzie ono tym dokumentem, który ma przedstawić Cię pracodawcy i być pierwszym świadectwem o Tobie. Musi więc być tak napisane, aby zainteresowało pracodawcę, który prawdopodobnie otrzymał kilkadziesiąt tego rodzaju podań, z których większość wrzuca do kosza. Powinno ono mieć nie tylko właściwą treść lecz również odpowiednią formę. Powinno być napisane w sposób krótki i jasny na arkuszu papieru A4 i zawierać następujące dane: 1. W górnym lewym rogu arkusza: imię i nazwisko, adres, numer telefonu. 2. W górnym prawym rogu arkusza: miejscowość i data. 3. Poniżej po prawej stronie arkusza: tytuł oraz imię i nazwisko adresata, adres zakładu pracy (Do dyrektora..) 4. W części zasadniczej: 1) nawiązanie do ogłoszenia w prasie, zgłoszenia w urzędzie pracy, polecenia przez osobę - prosisz o przyjęcie do pracy..., zgłaszasz swoją kandydaturę na stanowisko... itp., 2) podkreślenie posiadania kwalifikacji, doświadczenia zawodowego i osiągnięć w tej dziedzinie, uzasadniających ubieganie się o to stanowisko lub pracę, 3) motywy ubiegania się o tę pracę w danym zakładzie, 4) w załączeniu przesyłam: życiorys, odpis dyplomu, zaświadczenia z poprzedniej pracy, referencje itp., 5. zakończenie: w zależności od sytuacji - wyrażenie nadziei, że podanie zostanie pozytywnie rozpatrzone lub że spodziewasz się zaproszenia na rozmowę kwalifikacyjną itp., 6. własnoręczny podpis. Przygotowując dokumenty dla Twojego przyszłego pracodawcy możesz zastanawiać się nad pytaniem: czy i jak potraktować sprawę Twojej wzrokowej niepełnosprawności. Chodzi tutaj o sytuacje, kiedy pracodawca, do którego składasz podanie nie miał z Tobą kontaktu i nie wie, że jesteś niewidomy lub słabowidzący. Zarówno zaznaczenie, jak też pominięcie w podaniu i życiorysie faktu wzrokowej niepełnosprawności ma swoje złe strony. W pierwszym przypadku - narażasz się na prawdopodobieństwo odrzucenia Twojego podania bez przeprowadzenia bezpośredniej rozmowy z pracodawcą i możliwości wyjaśnienia wszystkich jego wątpliwości. W drugim przypadku - ujawnienie Twojej niepełnosprawności dopiero w momencie zjawienia się na rozmowę może być dla pracodawcy dużym zaskoczeniem, spowodować wiele psychicznych trudności w przeprowadzeniu rozmowy i mieć także negatywny wpływ na jej wynik. Uważam, że faktu tego raczej nie można zataić i należy go podać, wyjaśniając stopień i zakres uszkodzenia wzroku oraz zaznaczając równocześnie, że wszelkie wątpliwości związane z Twoją niepełnosprawnością wzrokową jesteś gotów wyjaśnić w czasie bezpośredniej rozmowy. W związku z tym, powinieneś: 1. napisać, że masz kłopoty wzrokowe - jesteś osobą niewidomą lub osobą słabowidzącą; 2. opisać jak będziesz wykonywał swoje zadania zawodowe, np. że częściowo będziesz korzystać z lektora, używać sprzętu technicznego, używać pomocy optycznych itp.; 3. wspomnieć, że chcesz być traktowany tak samo jak pracownicy widzący; 4. zaznaczyć, że możesz podać nazwiska pracodawców, którzy zatrudniają już niewidomych i słabowidzących na takich samych lub podobnych stanowiskach, którzy mogą udzielić informacji (o ile uprzednio z nimi to uzgodniłeś) lub referencje z poprzednich zakładów pracy; 5. zaznaczyć, że będziesz starał się pracować jak najlepiej by sprostać oczekiwaniom pracodawcy i uzyskać akceptację ze strony załogi [9]. Wysyłając podanie o pracę do pracodawcy i zatajając Twoją niepełnosprawność będziesz czuć się niespokojny i skrępowany, oczekując na jego odpowiedź, jak również w czasie samej rozmowy z nim. 3.2.2. Życiorys Życiorys ma przede wszystkim dać odpowiedź pracodawcy na pytania: kim jesteś? i co potrafisz robić? Ma także udowodnić, że masz odpowiednie kwalifikacje do tego, co chcesz robić, a więc przedstawić Ciebie jako przyszłego pracownika. Powinien więc zawierać: 1. dane osobowe: imię, nazwisko, wiek (data i miejsce urodzenia), miejsce zamieszkania, sytuacja rodzinna (stan cywilny, liczba dzieci) itp.; 2. przygotowanie do danej pracy lub zawodu: wykształcenie - szkoła ogólnokształcąca, zawodowa, wyższa uczelnia, kursy zawodowe, praktyki zawodowe itp.; 3. przebieg zatrudnienia obrazujący etapy Twojej kariery zawodowej, a więc kolejno miejsca pracy, pełnione funkcje, zajmowane stanowiska, osiągnięcia zawodowe; 4. specjalne umiejętności, które mogą być szczególnie przydatne w pracy, o którą się starasz - stopień znajomości języków obcych, umiejętność posługiwania się komputerem itp.; 5. zainteresowania nie związane bezpośrednio z pracą zawodową, które mogą zainteresować pracodawcę. Jest to standardowy schemat życiorysu. W indywidualnych przypadkach może on różnić się w zależności od tego, o jakie stanowisko się ubiegasz (np. stanowisko kierownicze, wykładowcy na wyższej uczelni) lub w jakiego rodzaju zakładzie pracy. Życiorys nie musi być dokumentem przedstawiającym historię całego Twojego życia. Musi raczej przedstawiać te fakty, które mają znaczenie dla pracodawcy i potrafią go przekonać, że jesteś dobrym kandydatem na stanowisko, o które się ubiegasz. Jak piszą E. Malec i M. Zając [6] informacje zawarte w życiorysie powinny być: 1. precyzyjnie sformułowane, 2. ułożone systematycznie i logicznie, 3. bez błędów ortograficznych lub stylistycznych, 4. oraz podkreślać Twoje zalety, świadczyć o aktywności i zaradności. Nie zapomnij także o podpisaniu życiorysu. Dobre przygotowanie życiorysu nie powinno być dla Ciebie trudnym zadaniem, jeśli solidnie dokonałeś analizy umiejętności i samooceny, o których była mowa w rozdziale 1. Życiorys nie powinien przekraczać dwóch stron i należy napisać go na standardowej wielkości arkuszu papieru maszynowego (A4). Wracając jeszcze do sprawy ujawnienia faktu Twojej niepełnosprawności wzrokowej, trzeba zaznaczyć, że z życiorysu może wynikać, że jesteś osobą z uszkodzonym narządem wzroku, zwłaszcza gdy będziesz wymieniał szkoły, do których uczęszczałeś, np. do szkoły dla dzieci niewidomych czy słabowidzących. 3.2.3. Referencje Niektórzy pracodawcy mogą żądać od Ciebie referencji. Są to opinie lub informacje o Tobie jako o pracowniku, polecenie Ciebie lub zaświadczenie przez osobę wystawiającą referencje, że Cię zna i gwarantuje, że jesteś uczciwym człowiekiem i będziesz dobrym pracownikiem. W pewnym sensie takie opinie lub informacje zawarte są w zaświadczeniach z poprzedniego zakładu pracy, ze szkoły czy ośrodka rehabilitacyjno-szkoleniowego, jeżeli po raz pierwszy ubiegasz się o pracę. W Twoim przypadku pracodawca prawdopodobnie nie będzie chciał polegać tylko na tym, co mówisz o sobie, o swoich umiejętnościach, kwalifikacjach itp. Będzie bardzo zainteresowany tym, co mówią o Tobie inne osoby, a zwłaszcza o Twoich umiejętnościach zawodowych. Powinieneś więc znaleźć pewne osoby, które będą gotowe wystawić Ci dobre referencje. Mogą to być nauczyciele i wychowawcy, dawni pracodawcy (o ile sprawdziłeś się pracując u nich), przedstawiciele różnych organizacji, do których należysz lub z którymi jesteś związany. W pierwszej kolejności trzeba wymienić Polski Związek Niewidomych. Pomyśl, czy masz takie osoby (poza członkami rodziny), które byłyby gotowe wystawić takie referencje na piśmie lub być gotowe do ich udzielenia, np. telefonicznie, gdyby przyszły pracodawca był tym zainteresowany. W przypadku posiadania pisemnych referencji, powinny one stanowić załącznik do podania, natomiast gdy masz tylko ustne zapewnienie, że dane osoby są gotowe ich udzielić, powinieneś podać w podaniu o pracę ich nazwisko oraz sposób skontaktowania się, np. numer telefonu. 3.2.4. Kwestionariusz osobowy Większość zakładów pracy ma swoje wzory kwestionariuszy osobowych, które trzeba wypełnić, starając się o pracę lub w momencie, kiedy jest się przyjętym do pracy. Zawierają one szereg pytań, dotyczących sytuacji rodzinnej, wykształcenia, przebiegu zatrudnienia, sytuacji materialnej itp. Mają one różne formy. Jedne są bardziej, inne mniej dokładne. Jedne pytania są bardziej ogólne, inne bardziej szczegółowe. Mówiąc ogólnie - kwestionariusze osobowe zawierają zwykle pytania, które mają na celu uzyskanie tych samych lub podobnych informacji, jakie daje życiorys, lecz w sposób bardziej sformalizowany. Staraj się więc dokładnie wypełnić ten dokument, ponieważ będzie on stanowił dla przyszłego pracodawcy główne źródło informacji o Tobie. Nie pozostawiaj więc pytań bez odpowiedzi. Jeśli dane pytanie Cię nie dotyczy, napisz np.: Nie dotyczy. Niektóre kwestionariusze posiadają także instrukcję, podającą wskazania do ich wypełnienia. W takim przypadku staraj się jej przestrzegać i wypełniać kwestionariusz zgodnie z nią. 3.2.5. Błędy popełniane przy przygotowywaniu dokumentów związanych z przyjęciem do pracy Często osoby ubiegające się o pracę popełniają wiele błędów w przygotowywaniu dokumentów związanych z przyjęciem do pracy, które mogą mieć wpływ na decyzję pracodawcy. Błędy te mogą świadczyć o Twoich kwalifikacjach lub osobowości, a więc jakim jesteś człowiekiem i jakim będziesz pracownikiem. W Twoim przypadku istnieje niebezpieczeństwo, że takie błędy mogą zostać zapisane na karb wzrokowej niepełnosprawności, co jest bardzo niewskazane. W związku z tym poproś kogoś z widzących członków rodziny lub znajomych o pomoc w dobrym przygotowaniu wszystkich potrzebnych dokumentów lub o sprawdzenie, czy je dobrze przygotowałeś. Chodzi tutaj w szczególności o to, czy układ tekstu na arkuszu jest poprawny, czy arkusze papieru nie są poplamione lub pogniecione, czy nie ma błędów ortograficznych lub stylistycznych, czy są wszystkie załączniki itp. Do najczęściej popełnianych błędów przy sporządzaniu dokumentów należą: 1. podawanie zbędnych, nieistotnych informacji w formie rozwlekłej, lub odwrotnie pomijanie informacji istotnych do zatrudnienia w danym zakładzie pracy; 2. błędy ortograficzne i stylistyczne; 3. niestaranne napisanie podania, życiorysu lub wypełnienie kwestionariusza osobowego (przekreślenia, poprawienia, niestaranne rozłożenie tekstu na arkuszu papieru - duże odstępy lub puste miejsca, pozostawianie rubryk niewypełnionych w kwestionariuszu osobowym); 4. brak daty i podpisu; 5. używanie słabej jakości papieru lub przedłożenie dokumentów poplamionych, pomarszczonych lub pogniecionych; 6. brak potrzebnych załączników, np. kopii świadectw, dyplomów, zaświadczeń z pracy itp.; 7. podawanie negatywnych opinii o poprzednim miejscu pracy lub pracodawcy. 3.3. Jak dostać się na rozmowę kwalifikacyjną? Najlepiej przyjść na rozmowę kwalifikacyjną samemu, posługując się laską albo z psem przewodnikiem. Zrobi to na pracodawcy na pewno dobre wrażenie. Ale sprawa może być dla Ciebie niełatwa, zwłaszcza jeśli masz się udać do zakładu pracy, znajdującego się na terenie mało Ci znanym. R. Rabby i D. Croft [9] proponują następujące rozwiązanie tej sprawy. Kiedy otrzymasz wiadomość, że masz wstawić się na rozmowę kwalifikacyjną, zrób sobie próbną wyprawę do tego zakładu, w czasie której zapoznasz się: z lokalizacją budynku, jak do niego dotrzeć itp. Ewentualnie możesz wejść do budynku i zapoznać się z jego planem oraz lokalizacją biur osób, z którymi będziesz rozmawiać. W czasie próbnej wyprawy możesz oczywiście skorzystać z pomocy kogoś w dotarciu do zakładu. W każdym razie nie przychodź na rozmowę z przewodnikiem, a na pewno nie z żoną lub mężem. Jeżeli nie miałeś okazji uprzednio zapoznać się z planem budynku, wówczas przy wejściu możesz poprosić kogoś o pomoc w dostaniu się do biura dyrektora, kierownika personalnego czy innego pracownika, z którym jesteś umówiony. W dużych przedsiębiorstwach zwykle istnieje portier lub Informacja, wówczas możesz zapytać, jak dostać się do poszukiwanego biura. Jeśli nie jesteś pewien, czy możesz to zrobić samodzielnie, poproś uprzejmie o pomoc wyjaśniając, że masz kłopoty ze wzrokiem. Powiedz też, jak pomoc ta powinna wyglądać, a więc że: Pójdę za panem (panią) lub Czy mogę pana (panią) wziąć pod rękę? Lepiej poprosić kogoś o pomoc, niż samemu wałęsać się od drzwi do drzwi, chcąc wykazać swoją samodzielność. Każdy zrozumie, że osoba niewidoma lub słabowidząca w niektórych sytuacjach może potrzebować pewnej pomocy. Zdarza się to czasami także osobom widzącym. 3.4. Jak się zachować przychodząc na rozmowę kwalifikacyjną? Pierwsza zasada: nie spóźniaj się na rozmowę. Lepiej przyjść pięć minut wcześniej niż pięć minut za późno. Tutaj nie obowiązuje kwadrans akademicki. Jeśli przewidujesz, że spóźnisz się więcej niż pięć minut, to zadzwoń, uprzedź o tym i wyjaśnij powody. Dostawszy się punktualnie na miejsce, możesz znaleźć się w dwóch sytuacjach, albo będzie to sekretariat dyrektora czy kierownika personalnego albo bezpośrednio biuro pracodawcy, z którym będziesz rozmawiał. W obu przypadkach będziesz poproszony, abyś usiadł. Jeśli jesteś zorientowany, gdzie znajduje się krzesło, wówczas jest to okazja do wykazania swojej samodzielności. Jeśli nie jesteś tego pewny, to uprzejmie poproś o wskazanie, gdzie się ono znajduje, gdyż masz kłopoty ze wzrokiem. Jeśli jest to pora jesienno-zimowa może zaistnieć konieczność zdjęcia płaszcza, czapki lub kapelusza. Jeśli masz trudności ze znalezieniem wieszaka, poproś o wskazanie, gdzie możesz zostawić rzeczy. W przypadku, gdy trafiłeś do sekretariatu i musisz trochę poczekać, staraj się siedzieć i czekać spokojnie bez okazywania zdenerwowania. Nie proś o pozwolenie na zapalenie papierosa. Nie zaczynaj sam rozmowy z sekretarką, gdyż może być w tym momencie bardzo zajęta. Jeśli jednak sama rozpocznie lub zorientujesz się, że się nudzi, możesz delikatnie zainicjować rozmowę, np. o pogodzie, bacznie obserwując jednak jej reakcje. W momencie, gdy zorientujesz się, że drzwi się otworzyły i wyszła właściwa osoba, natychmiast wstań i bądź gotów do powitania. W razie potrzeby poproś o pomoc w dostaniu się do gabinetu i znalezieniu zaproponowanego miejsca, gdzie masz usiąść. 3.5. Jak się zachować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? Pamiętaj, że sposób, w jaki będziesz zachowywał się w czasie rozmowy kwalifikacyjnej, będzie dla pracodawcy wskaźnikiem, jak będziesz zachowywał się w czasie wykonywania pracy. Wszystko się liczy od momentu, gdy przekroczysz próg gabinetu Twojego rozmówcy. 3.5.1. Cel rozmowy kwalifikacyjnej Celem rozmowy kwalifikacyjnej jest uzyskanie odpowiednich informacji, które pozwolą podjąć odpowiednie decyzje przez pracodawcę i osobę poszukującą pracy, dotyczące wspólnego realizowania określonych zadań. Każda ze stron chce się czegoś dowiedzieć w czasie tej rozmowy i w związku z tym ma liczne pytania. Są to pytania, na które każda ze stron oczekuje bezpośrednich i konkretnych odpowiedzi. Pamiętaj jednak, że każda ze stron może mieć także pytania, których nie chce otwarcie postawić, ale chce uzyskać na nie odpowiedzi drogą pośrednią. Ze strony pracodawcy mogą to być pytania, które dotyczą pewnych obaw i wątpliwości, o których z różnych względów nie chce mówić. Staraj się więc odkryć te ukryte pytania pracodawcy, wsłuchując się we wszystkie jego wypowiedzi. Wiele tych obaw i wątpliwości zostało omówionych w rozdziale 1.5. Zwykle rozmowa kwalifikacyjna ma trzy fazy: fazę wstępną, właściwą i zakończenie. 3.5.2. Faza wstępna rozmowy kwalifikacyjnej Pierwsza faza zaczyna się w momencie, gdy spotykasz się z osobą, z którą będziesz rozmawiał, a więc gdy wyjdzie ona po Ciebie do sekretariatu, poprosi Cię przez sekretarkę, abyś sam wszedł do jej gabinetu lub gdy przekroczysz próg właściwego biura. Od tego momentu czas zaczyna działać na Twoją korzyść lub niekorzyść. Bądź więc uważny. Przede wszystkim cały czas bądź uśmiechnięty, swobodny, odprężony i optymistycznie nastawiony. Pierwszy kontakt to uścisk dłoni i słowa powitania. Dla rozładowania ewentualnego początkowego dyskomfortu Twojego rozmówcy, możesz przy powitaniu rzucić takie grzecznościowe zdania, jak: "Dziękuję bardzo, że znalazł Pan (Pani) czas i zaprosił mnie na rozmowę" lub "Miło mi, że zainteresował się Pan moją ofertą". Jeśli dotychczas nie składałeś oferty pracy (listu motywacyjnego, podania o pracę), wówczas powinieneś wyjaśnić, że przychodzisz z polecenia pana X, lub że pan X rozmawiał z panem dyrektorem w sprawie mojego zatrudnienia itp. Czasami dla rozładowania początkowego napięcia, Twój rozmówca rozpocznie rozmowę od tematów nie związanych z celem Waszego spotkania, np. o pogodzie, o odbytym wczoraj wieczorem wydarzeniu sportowym lub coś podobnego. Jest to także ważna dla Ciebie część rozmowy, gdyż daje Ci możliwość wykazania, że jesteś zorientowany, co się dzieje wokół Ciebie i że można rozmawiać z Tobą o tych samych sprawach, jak z każdym innym. Bądź więc przygotowany na taką sytuację. 3.5.3. Faza właściwa rozmowy kwalifikacyjnej Faza właściwa zwykle rozpoczyna się od pytań zadawanych przez prowadzącego rozmowę, mających na celu lepsze poznanie kandydata na wakujące stanowisko. 3.5.3.1. Jakie sprawy interesują pracodawcę w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? Ogólnie można je sprowadzić do sześciu spraw, a mianowicie: 1. Co możesz zrobić dla zakładu, a więc Twoje umiejętności, doświadczenie i dotychczasowe osiągnięcia zawodowe? Czy mogą one przyczynić się do lepszego funkcjonowania, lepszej realizacji zadań i celów oraz rozwiązywania problemów zakładu? 2. Dlaczego starasz się o pracę w tym zakładzie? Pracodawcy chodzi głównie o poznanie Twoich faktycznych zainteresowań rodzajem pracy, wykonywanej przez ten zakład. 3. Jakim jesteś człowiekiem? Twój przyszły pracodawca będzie więc starał się poznać nie tylko Twoje kwalifikacje zawodowe, lecz również etykę zawodową i cechy świadczące o tym, że będziesz dobrym i uczciwym pracownikiem. Prawdopodobnie tego rodzaju pytania nie będą padać bezpośrednio. Pamiętaj jednak, że osoba siedząca naprzeciwko od pierwszej chwili będzie Cię bacznie i skrupulatnie obserwować, chcąc uzyskać odpowiedź na to pytanie. 4. Jaki będzie miała wpływ Twoja niepełnosprawność wzrokowa na wykonywanie zadań i obowiązków zawodowych? 5. Czy pasujesz do jego zakładu pracy i do pracującej w nim załogi? 6. Jakie jest ryzyko zatrudnienia Ciebie i ile będzie to zakład kosztować? 3.5.3.2. Jakich pytań możesz się spodziewać w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? Pytania stawiane Ci przez pracodawcę w czasie rozmowy kwalifikacyjnej mogą być bardzo różne i trudno je wszystkie z góry przewidzieć. Jeśli uprzednio składałeś lub przesłałeś podanie o pracę, wówczas będą to prawdopodobnie pytania, nawiązujące do informacji zawartych w nim i w Twoim życiorysie lub pytania o informacje, których Twój rozmówca w dokumentach nie znalazł. W Twoim przypadku z pewnością będzie go bardzo interesować sprawa niepełnosprawności wzrokowej i funkcjonowania w sytuacjach zawodowych. Niektóre z tych pytań mogą być bardzo ogólne, mające na celu zainicjowanie rozmowy, dające możliwość udzielenia szerszej odpowiedzi i uwypuklenia tych spraw, na których Tobie zależy. Inne mogą być pytaniami bardziej szczegółowymi, na które trzeba konkretnie i dokładnie odpowiedzieć. A oto pytania, z jakimi najczęściej możesz spotkać się siedząc naprzeciw Twojego przyszłego pracodawcy: 1. Proszę mi powiedzieć coś o sobie? 2. Czy wie pan coś o naszej firmie, przedsiębiorstwie? 3. Jakiej pracy pan szuka? 4. Czy wykonywał pan już tego rodzaju pracę? 5. Dlaczego pan przestał pracować w poprzednim miejscu pracy? 6. Jak układały się panu stosunki w poprzednim miejscu pracy? 7. Dlaczego pan tak długo nie pracował? 8. Czy nie uważa pan, że ta praca będzie dla pana zbyt trudna? 9. Czy nie uważa pan, że ta praca nie będzie dla pana zbyt łatwa? 10. Czy uważa pan, że praca ta będzie pana satysfakcjonować? 11. Czy wyjeżdża pan na wakacje, do sanatorium? Staraj się przez cały czas być swobodny, odprężony i uśmiechnięty. Wielu ludzi uważa, że niewidomi to ludzie stale smutni, zatroskani, pełni problemów i nigdy nie są zadowoleni, radośni i uśmiechnięci. Udowodnij, że nie jest to prawdą. 3.5.3.3 Jak się zaprezentować w czasie rozmowy kwalifikacyjnej? W obu przypadkach, niezależnie od tego czy inicjatywa należy do pracodawcy czy do Ciebie, nastąpi moment dla Ciebie najważniejszy - zdawanie egzaminu z tego, jak przygotowałeś się do tej rozmowy. W krótkim czasie - od trzech do pięciu minut - będziesz musiał zaprezentować: 1) siebie, jako dobrego kandydata na wolne stanowisko, 2) jak będziesz wykonywał swoje obowiązki i zadania, 3) jakich pomocy technicznych będziesz używał i jakich warunków będziesz potrzebował, aby je wykonać, 4) czy będziesz pracował samodzielnie przez cały czas, czy z lektorem (jeśli taka potrzeba zaistnieje ze względu na rodzaj pracy). Będziesz musiał także przekonać przyszłego pracodawcę o swoich możliwościach zawodowych - o tym, że nie spowodujesz wypadku, że nie będziesz wymagał ciągłej pomocy, że nie będziesz uciążliwy, że w ogóle coś potrafisz zrobić [5]. Mówiąc o tym możesz zaprezentować jemu tabliczkę brajlowską, magnetofon, notatnik brajlowski czy inny sprzęt techniczny i elektroniczny, który może zainteresować pracodawcę i zachęcić do dania Ci szansy zatrudnienia. Pamiętaj, że Twoje wypowiedzi i odpowiedzi na pytania pracodawcy powinny być krótkie, rzeczowe i jasne, a nie ogólne i wymijające. Musisz nie tylko mówić, lecz także słuchać, aby dać rozmówcy szansę na przeprowadzenie rozmowy, zgodnie ze swoimi zamierzeniami. W czasie rozmowy stale bądź świadomy tego, co Twojego przyszłego pracodawcę najbardziej interesuje i czego oczekuje, a więc co możesz dać i jaką możesz stanowić wartość dla jego zakładu. Nie zapominaj także o tym co go niepokoi przy podejmowaniu decyzji w sprawie zatrudnienia osoby niewidomej i słabowidzącej. Pamiętaj, że to, co Ty chcesz robić, musi odpowiadać potrzebom zakładu pracy. Słuchaj bardzo uważnie, co mówi przyszły pracodawca, abyś mógł zorientować się, jakie są jego największe problemy i wątpliwości, abyś mógł udzielić wyjaśnień i przedstawić argumentów przekonujące, że one nie istnieją lub że nie są tak duże jak się wydaje. W czasie jego wypowiedzi nie przerywaj i nie wtrącaj swoich uwag, starając się jak gdyby od razu wyjaśnić jego wątpliwości. Później przyjdzie czas na Ciebie. Będziesz miał okazję powiedzieć wszystko, co masz do powiedzenia. Staraj się robić notatki z tej rozmowy, używając brajla lub pisząc w dostępny Ci sposób. Jeśli masz magnetofon, spytaj się uprzejmie czy możesz nagrywać waszą rozmowę, abyś nie zapomniał wszystkich cennych uwag, które padają. 3.5.3.4. Jak poruszyć sprawę Twojej niepełnosprawności wzrokowej? Obok kwalifikacji i przydatności dla zakładu, w czasie rozmowy musi być także postawiona sprawa Twojej niepełnosprawności wzrokowej i jej wpływu na wykonywanie obowiązków i zadań zawodowych. Rozumiem, że może nie być łatwo mówić o tym Tobie, a także przyszłemu pracodawcy. Jeśli rozmówca sprawy tej nie poruszy, to Ty powinieneś to zrobić. Jak piszą R. Rabby i D. Croft [9] - "nigdy nie kończ rozmowy bez otwartej i szczerej wymiany poglądów na temat Twojej ślepoty oraz przedstawienia sposobów rozwiązywania Twoich problemów zawodowych. Jeśli ta sprawa nie zostanie poruszana w czasie waszej rozmowy, Twoje szanse na przyjęcie do pracy są małe". Z drugiej strony, chociaż jest to sprawa bardzo ważna, nie może być jedynym i wyłącznym jej tematem. Zainicjowanie przez Ciebie rozmowy na temat kłopotów wzrokowych, zachęci rozmówcę do ujawnienia swoich wątpliwości i problemów. A oto kilka uwag na temat, w jaki sposób mówić o tej sprawie: 1. Mów o Twoich problemach wzrokowych w sposób naturalny i spokojny, w taki sam sposób, jak ludzie mówią o innych swoich problemach. 2. Mów o nich raczej w sposób pozytywny; wskaż na rehabilitację, dzięki której udało Ci się opanować wiele umiejętności potrzebnych w życiu i rozwiązać wiele problemów życiowych. 3. Wyjaśnij, jak zorganizujesz sobie pracę i jak będziesz wykonywał swoje zadania i obowiązki zawodowe. Wymień sprzęt techniczny, który posiadasz lub którego ewentualnie będziesz potrzebował. 4. Wspomnij o ewentualnej adaptacji stanowiska pracy, jeśli będziesz tego wymagał (biurko z większym blatem, indywidualne oświetlenie stanowiska pracy, oddzielna szafka lub półki). 5. Zaznacz, że masz szczerą wolę pracować dobrze, włożysz dużo wysiłku, aby sprostać oczekiwaniom zakładu pracy i że jesteś zainteresowany stałą i długotrwałą pracą. 6. Zapytaj się, czy pracodawca ma jeszcze jakieś dodatkowe pytania na temat Twojej niepełnosprawności, na które chętnie odpowiesz. Jeśli zorientujesz się, że osoba przeprowadzająca rozmowę zaspokoiła swoją ciekawość odnośnie Twoich kwalifikacji i innych cech, możesz przystąpić do zadawania pytań, które uprzednio przygotowałeś, a na które nie uzyskałeś jak dotychczas odpowiedzi. Są to pytania dotyczące: zadań i obowiązków zawodowych, przydatności Twoich kwalifikacji zawodowych, możliwości przystosowania stanowiska pracy do Twoich potrzeb, zakupu sprzętu, wynagrodzenia, uprawnień przysługujących osobom niepełnosprawnym, które pociągają odpowiednie koszty lub są niekorzystne dla zakładu pracy. Jeżeli wspólnie ustaliliście dzień rozpoczęcia pracy, to możesz zasugerować, że przyjdziesz jeden lub dwa dni wcześniej, aby spokojnie zapoznać się z zakładem, stanowiskiem pracy, zadaniami itd., aby na wyznaczony termin być w pełni gotowym do podjęcia obowiązków. Jeśli pracodawca uzna to za stosowne i potrzebne, wówczas możesz zasugerować, że przyjdziesz z kimś z domowników, ze znajomym, pracownikiem z Polskiego Związku Niewidomych, który pomoże Ci w rozeznaniu się w zakładzie. 3.5.3.5. W jaki sposób poruszyć sprawę Twoich uprawnień związanych z niepełnosprawnością? Jeśli chodzi o uprawnienia przysługujące pracownikom niepełnosprawnym, na początku rozmowy bądź elastyczny i nie stawiaj tej sprawy zbyt kategorycznie, w przypadku gdy zależy Ci na pracy w ogóle i pracy w tym zakładzie. Możesz w ten sposób zrazić sobie pracodawcę, co może pociągnąć za sobą określone komplikacje i konsekwencje. W zależności od przebiegu rozmowy, pod jej koniec możesz sprawę tę poruszyć, jeżeli uznasz, że nie będzie miało to negatywnego wpływu na decyzję pracodawcy. Rozpoczynaj raczej od wskazania na pewne uprawnienia pracodawców, zatrudniających osoby niepełnosprawne, wynikające z odpowiednich aktów prawnych (patrz rozdział 1.7), które są dla nich bardzo korzystne. Ich dokładniejsze poznanie może rozwiać wiele wątpliwości pracodawcy, zwłaszcza związanych z ekonomiczną stroną zatrudnienia. 3.5.3.6. Jak poruszyć sprawę Twojego wynagrodzenia? O ile chodzi o wynagrodzenie, to bądź realistą. Twój przyszły pracodawca być może będzie uważał, że zatrudnienie osoby niewidomej lub słabowidzącej połączone jest z ekonomicznym ryzykiem dla zakładu pracy. Stąd prawdopodobnie zaoferuje Ci raczej niższe wynagrodzenie w ramach płacy przewidzianej dla danego stanowiska. Jeśli uważasz to za krzywdzące, to możesz sprawę negocjować. Wysuwaj wówczas raczej argumenty merytoryczne, podkreślając Twoje kwalifikacje, doświadczenie zawodowe itp. Nie wysuwaj argumentów typu socjalnego, jak np. że masz rodzinę, kilkoro dzieci, większe wydatki niż pracownik widzący itp. Takie argumenty nie trafiają do większości pracodawców. W miarę możliwości sprawę wynagrodzenia staraj się odłożyć na dalszy czas, aby nie stała się ona jednym z powodów nieprzyjęcia Ciebie do pracy. Jeśli pracodawca okaże się twardym negocjatorem, temat ten możesz zakończyć stwierdzeniem, że do sprawy wrócimy po trzech lub sześciu miesiącach, kiedy pan dyrektor przekona się, jakim jestem pracownikiem. 3.5.3.7. Zaproponuj zwiedzanie zakładu i spotkanie się z załogą Jeśli zauważysz, że pracodawca bez przesądów i rzetelnie podchodzi do Twojej kandydatury, możesz mu zaproponować przejście się po zakładzie dla zorientowania się w warunkach pracy. Świadczyć to może o tym, że nie tylko pracodawca wybiera kandydata do pracy lecz również Ty wybierasz odpowiedni dla siebie zakład pracy. Takie przejście się po zakładzie pracy stworzy także okazję do: 1. Spotkania się i porozmawiania z załogą, co Twojego rozmówcę i pracowników przekona, że z Tobą można porozmawiać tak samo jak z innymi ludźmi. Dyrektor lub kierownik personalny, który będzie Ci towarzyszyć będzie mógł także dowiedzieć się, jak załoga zareaguje na ewentualne Twoje zatrudnienie. 2. Zapoznając się w czasie zwiedzania z maszynami, aparaturą, sprzętem używanym w zakładzie, będziesz mógł wykazać się ich znajomością i umiejętnością posługiwania się nimi, np. komputerem. 3. Wykazania sposobów samodzielnego poruszania się i wykazania jakiej ewentualnie pomocy będziesz potrzebował w początkowym okresie zatrudnienia. 4. Zapoznania się z fizycznymi i społecznymi warunkami pracy. Pracodawcy natomiast pozwoli wytworzyć obraz Twoich możliwości i ewentualnie trudności czy ograniczeń. Wówczas jego decyzja o zatrudnieniu lub niezatrudnieniu Ciebie będzie oparta na bardziej konkretnych podstawach. Podobnie Ty będziesz mógł bardziej świadomie zaakceptować oferowaną pracę. Im dłużej będziesz miał okazję zwiedzać zakład i rozmawiać z pracownikami tym lepiej dla obu stron. W przypadku pozytywnej decyzji w sprawie Twojego zatrudnienia, pozwoli to na uniknięcie ewentualnych niespodzianek. Można to traktować jako pewną próbę pracy. 3.5.4. Faza końcowa rozmowy kwalifikacyjnej Rozmowa kwalifikacyjna może różnie się zakończyć. Zarówno Ty jak i pracodawca musicie podjąć decyzje. Jeśli chodzi o pracodawcę, to istnieją trzy możliwości: 1. Pracodawca ocenił Twoją kandydaturę pozytywnie i informuje, że zamierza Cię zatrudnić. W takim przypadku zwykle mówi, co masz dalej robić, jeśli i Ty taką decyzję podjąłeś. 2. Pracodawca ocenił Twoją kandydaturę negatywnie i mówi wprost, że nie przyjmie Cię do pracy. W takim przypadku podaje on zwykle pewne ogólne powody (nie zawsze prawdziwe), starając się uzasadnić swoją decyzję. 3. Pracodawca podaje ogólną ocenę i powiadamia Cię, że ostateczna decyzja zostanie podjęta później, o czym w stosownym czasie zostaniesz powiadomiony. Jeżeli pracodawca nie określi, w jakim to czasie nastąpi, spytaj się delikatnie, kiedy takiej odpowiedzi możesz się spodziewać, kiedy najpóźniej możesz się spodziewać lub czy możesz zadzwonić, jeśli do określonego czasu nie uzyskasz odpowiedzi. W tym ostatnim przypadku ostateczna decyzja może być pozytywna lub negatywna. Jednak z przebiegu rozmowy możesz już zorientować się, jaka ona będzie. Musisz więc czekać na telefon (wówczas raczej pozytywna) lub list (wówczas raczej negatywna). Takie czekanie jest nieprzyjemne i stresujące, gdyż stawia Cię w sytuacji niepewności. Musisz uzbroić się w cierpliwość i ten czas oczekiwania dzielnie znieść. Ale również i Ty musisz podjąć decyzję w przypadku pozytywnego ustosunkowania się pracodawcy do Twojej kandydatury. Nie podejmuj decyzji pozytywnej czy negatywnej bez głębszego zastanowienia się. W trakcie rozmowy z przyszłym pracodawcą i ewentualnego zwiedzania zakładu pracy miałeś możliwość zapoznania się z Twoimi obowiązkami i zadaniami zawodowymi, warunkami pracy, z dyrektorem, kierownikiem działu i współpracownikami. Zgromadzone informacje powinny Ci pozwolić na udzielenie odpowiedzi na pytanie: przyjąć czy nie przyjąć proponowanej pracy? A oto kilka pytań pomocniczych: 1. Czy proponowana praca odpowiada moim kwalifikacjom i aspiracjom zawodowym? Zdarza się bardzo często, że pracodawcy oferują osobom niepełnosprawnym pracę poniżej ich kwalifikacji, obawiając się, że nie podołają ambitniejszej pracy. 2. Czy będzie przynosić satysfakcję i zapewni należny status zawodowy? Praca musi nie tylko być źródłem utrzymania lecz także zaspokajać inne potrzeby człowieka. 3. Czy stwarza możliwość rozwoju zawodowego i perspektywę awansu? 4. Jaki będzie miała wpływ na Twoją sytuację rodzinną? Może w Twojej konkretnej sytuacji będziesz musiał rozważyć jeszcze inne pytania. Ale to jest tylko jedna strona. Nie możesz w pracy zawodowej widzieć tylko korzyści dla siebie. Pracować znaczy trudzić się, ponosić wysiłek, mieć trudności i problemy oraz stale je rozwiązywać. Trudności w pracy mogą wynikać z dwóch powodów, a mianowicie: nie posiadasz odpowiednich umiejętności do wykonywania powierzonych zadań lub masz trudności w ułożeniu sobie dobrych stosunków z dyrekcją, kierownikiem działu, współpracownikami itp. Rozważ te wszystkie pytania i problemy na tle zdobytych informacji i udziel odpowiedzi tak lub nie na propozycję przedstawioną przez pracodawcę. W każdym przypadku rozstając się z rozmówcą podziękuj za zainteresowanie się Tobą oraz poświęcenie Ci czasu. W zależności od decyzji możesz dodatkowo: 1) podziękować za pozytywną decyzję i zapewnić, że będziesz robił wszystko, aby sprostać jego oczekiwaniom; 2) w przypadku negatywnej decyzji - wyrazić nadzieję, że w przyszłości w przypadku wolnych miejsc rozważy Twoją kandydaturę; 3) wyrazić nadzieję, że decyzja będzie korzystna dla Ciebie. Po powrocie do domu powinieneś na spokojnie przeanalizować przebieg rozmowy i ustalić, co z Twojej strony było dobre a co złe. Nawet jeśli zostałeś przyjęty do pracy, wyniki tej analizy mogą przydać się w przyszłości. Niezależnie od rezultatu rozmowy powinieneś, jak najszybciej napisać krótki list lub kartkę do osoby, z którą rozmawiałeś, z podziękowaniem za rozmowę i poświęcony czas oraz z zapewnieniem, że praca w tym zakładzie bardzo Cię interesuje. Taki list (kartka) może mieć wpływ na podjęcie ostatecznej decyzji (o ile jeszcze nie została podjęta). Ponadto pracodawca może zapamiętać ten fakt i zwrócić się do Ciebie, kiedy będzie miał następne wolne miejsca (o ile nie zostałeś przyjęty do pracy) lub polecić Cię innemu pracodawcy. Przesyłając taki list możesz także skorygować ewentualne złe wrażenie, które pozostawiłeś po rozmowie. Fakt taki świadczy o Twojej osobowości. W Polsce niestety niewielu ludzi tak postępuje. 3.6. Jakie są najczęstsze przyczyny niepowodzeń w uzyskaniu pracy? Jeśli ten etap Twoich starań o pracę nie zakończył się sukcesem, nie załamuj się. Bądź gotów do podjęcia następnego wyzwania. Szukaj kolejnych pracodawców, którzy będą chcieli z Tobą rozmawiać. Pamiętaj, że kandydatów do zatrudnienia jest dużo, a stanowisk pracy natomiast mało. Na każde stanowisko przypada zwykle kilku kandydatów. Dla wielu więc batalia o pracę musi zakończyć się niepowodzeniem, nawet wówczas gdy nie popełnili żadnego błędu. Zastanów się więc, czy nie popełniłeś jakiegoś błędu przed lub w czasie rozmowy kwalifikacyjnej. R. Rabby i D. Croft [9] wymieniają takie błędy, jak: 1. Słabo przygotowane dokumenty, wymagane przy staraniu się o pracę, zwłaszcza gdy nie uwzględniają one tych informacji, które pracodawcę szczególnie interesują lub podane informacje budzą wątpliwości, co do ich prawdziwości i rzetelności. 2. Niedostateczne przygotowanie się do rozmowy kwalifikacyjnej i niezadowalające odpowiadanie na pytania pracodawcy. Do każdej rozmowy trzeba przygotować się indywidualnie, uwzględniając specyfikę zakładu oraz oczekiwania pracodawcy. 3. Niewytworzenie atmosfery serdeczności i otwartości oraz niepozyskanie zaufania pracodawcy w czasie rozmowy. 4. Przejawy niekomunikatywności, pasywności lub przeciwnie zarozumiałości, arogancji itp. 5. Krytykowanie wcześniejszych pracodawców i stosunków w poprzednim zakładzie pracy. 6. Zły wygląd zewnętrzny. A może któryś z tych powodów był przyczyną Twoich dotychczasowych niepowodzeń w uzyskaniu pracy? 4. Jak przystosować się i utrzymać w pracy? Zakończyłeś batalię o uzyskanie pracy. Jesteś zadowolony, a może szczęśliwy, że ją otrzymałeś, że masz za sobą trudy poszukiwania pracy, że masz wyznaczony termin, w którym masz ją podjąć. Może wydaje Ci się, że teraz możesz odpocząć i odprężyć się. Nic bardziej błędnego! Rozpoczęcie pracy też wymaga przygotowania. 4.1. Jak przygotować się do rozpoczęcia pracy? Co powinieneś więc robić w czasie, który dzieli Cię od pierwszego dnia, kiedy udasz się do Twojego zakładu pracy. Czasami może się zdarzyć, że zostaniesz z marszu przyjęty do pracy, wówczas oczywiście nie będziesz miał okazji na dokładniejsze przygotowanie się do tego uroczystego dla Ciebie dnia. Zakładając jednak, że masz kilka dni do rozpoczęcia pracy oraz że w czasie rozmowy kwalifikacyjnej nie miałeś okazji poznania wielu spraw powinieneś poprosić dyrektora lub innego kompetentnego pracownika, abyś mógł przyjść do zakładu przed wyznaczonym terminem z drugą osobą, np. z lektorem lub członkiem rodziny, w celu bliższego zapoznania się: - z Twoim stanowiskiem pracy i zastanowienia się nad koniecznością dokonania pewnego przystosowania go do Twoich potrzeb; - z topografią zakładu pracy, a więc rozmieszczeniem poszczególnych pomieszczeń. Chodzi o to, abyś od pierwszych dni był stosunkowo samodzielny; - z Twoim bezpośrednim przełożonym i współpracownikami, aby mieli możliwość poznać Ciebie. W ten sposób uniknie się ewentualnego szoku, spowodowanego niespodziewanym pojawieniem się pracownika o niepełnosprawnym wzroku. Takie wstępne zapoznanie się z zakładem pracy jest konieczne, gdyż z pewnością zajmie Ci to trochę więcej czasu, niż pracownikowi pełnosprawnemu. Z drugiej strony Twój bezpośredni szef może nie wiedzieć, jak to zrobić lub nie mieć tyle czasu, aby dobrze to zrobić. Ponadto postaraj się: 1. Dowiedzieć jak najwięcej o zakładzie pracy, o jego zadaniach, strukturze organizacyjnej, kadrze kierowniczej, współpracownikach. 2. Uzyskać Twój zakres obowiązków, abyś miał czas na przemyślenie i przygotowanie się do w miarę możliwości efektywnego ich wykonywania od pierwszych dni pracy. 3. Dowiedzieć się jak ludzie ubierają się przychodząc do pracy, zwłaszcza gdy będziesz zajmował wyższe stanowisko. Twój ubiór nie powinien zbytnio różnić się od innych. Informacje te pozwolą Ci przemyśleć niektóre sprawy i lepiej przygotować się do wykonywania Twoich obowiązków. Nie możesz sobie pozwolić na to, aby przychodząc w pierwszym dniu nie wiedzieć, gdzie się udać, gdzie znaleźć swoje miejsce pracy, z kim zacząć rozmawiać itp. Mogłoby to zrobić złe wrażenie na współpracownikach. Takie wcześniejsze odwiedzenie zakładu pozwoli Ci również lepiej opanować dotarcie do pracy i z powrotem do domu, jeżeli uprzednio tego nie uczyniłeś. Teraz następuje dzień rozpoczęcia pracy. Od tego momentu zaczyna się batalia o jej utrzymanie. Warunkiem utrzymania się w pracy jest dobre przystosowanie się. 4.2. Na czym polega dobre przystosowanie się do pracy? Przystosowanie się do pracy przejawia się efektywnym wykonywaniem zadań zawodowych oraz właściwym funkcjonowaniem i zachowaniem się w sytuacjach zawodowych. Jest ono konieczne nie tylko do utrzymania się w zatrudnieniu lecz także do uzyskania awansu i satysfakcji z pracy. O przystosowaniu do pracy pracowników niepełnosprawnych, w tym także niewidomych i słabowidzących, decydują takie czynniki jak: dobre ich przygotowanie do pracy (szkolenie lub kształcenie zawodowe), właściwy dobór rodzaju i warunków pracy, uwzględniający ich psychofizyczne możliwości, kwalifikacje zawodowe, zainteresowania, preferencje i aspiracje zawodowe, przygotowanie społecznego środowiska pracy do współdziałania z pracownikami (pozytywne postawy kierownictwa i współpracowników), pomoc właściwych służb w początkowym okresie zatrudnienia (mistrz, kierownik). W przystosowaniu do pracy można wyodrębnić kilka aspektów, a mianowicie: 1. Przystosowanie się do zadań i obowiązków zawodowych. 2. Przystosowanie do fizycznego środowiska pracy. 3. Przystosowanie do społecznego środowiska pracy. 4.3. Jak się przystosować do wykonywania zadań i obowiązków zawodowych? Aby przystosować się do wykonywania zadań i obowiązków zawodowych, trzeba je dokładnie znać. Musisz więc od swojego szefa otrzymać zakres obowiązków i szczegółowo go omówić, aby dowiedzieć się, jakie są jego oczekiwania w stosunku co do ilości, jakości i terminowości ich wykonywania. Przy ustalaniu zakresu Twoich zadań i obowiązków nigdy nie tłumacz się Twoją niepełnosprawnością wzrokową, że czegoś nie będziesz mógł zrobić (co oczywiście powinieneś potrafić zrobić) lub że nie możesz zrobić tego na czas. W przeciwnym przypadku Twój pracodawca nie będzie traktował Ciebie tak samo jak innych pracowników. Z drugiej strony nie zgadzaj się na zadania i obowiązki zawodowe poniżej Twoich możliwości i aspiracji, jeżeli uważasz, że jesteś zdolny do bardziej odpowiedzialnych prac. W początkowym okresie Twój szef może być bardziej liberalny i niezbyt rygorystycznie wymagać od Ciebie wykonywania wszystkiego na najwyższym poziomie i w ściśle określonym czasie. W perspektywie musisz się liczyć, że będzie pod tym względem traktować Ciebie tak samo jak pracowników dobrze widzących. Omawiając zakres obowiązków z Twoim szefem możesz także ustalić sprawę współpracy z Twoim lektorem, o ile będziesz go potrzebował do ich wykonywania, a więc w jakich dniach i w jakich godzinach będzie z Tobą pracować. Ułatwi to wspólne zaplanowanie Twoich zadań. Możliwość wykorzystania Twojej wiedzy i umiejętności, a więc skuteczność i wydajność pracy będzie zależeć także od posiadania odpowiedniego sprzętu, zwłaszcza specjalnego sprzętu niezbędnego do wykonywania pracy przez Ciebie. Z pewnością o tej sprawie mówiłeś już w czasie rozmowy kwalifikacyjnej i wspomniałeś o możliwości uzyskania dotacji na ten cel z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Teraz trzeba o tych sprawach rozmawiać w sposób bardziej konkretny i ustalić sposób otrzymania niezbędnego dla Ciebie sprzętu. Na początku możesz być skromny w swoim wymaganiach. Kiedy okaże się że sprawdziłeś się w pracy i okazałeś się potrzebny dla zakładu, wówczas możesz domagać się stwarzania bardziej odpowiednich warunków pracy, a zwłaszcza bardziej kosztownego sprzętu. Przystosowanie stanowiska pracy jest sprawą bardzo indywidualną. Potrzeby w tym zakresie wyznaczane są z jednej strony stopniem i zakresem uszkodzenia narządu wzroku, a z drugiej strony - rodzajem pracy, jaką będziesz wykonywał. Przy wykonywaniu pracy zawodowej obowiązują pewne ogólne zasady, których trzeba przestrzegać. Niektóre z nich mają charakter specyficzny, związany z rodzajem wykonywanego zawodu. W ramach nauki zawodu zwykle poświęca się im dużo czasu. Dla pracownika niewidomego i słabowidzącego istnieją pewne dodatkowe zasady, które powinny być przestrzegane. Dotyczy to przede wszystkim przestrzegania porządku - stałej lokalizacji przedmiotów, niepozostawiania przeszkód w przejściach, odkładanie na swoje miejsca narzędzi, dokumentów, z których wspólnie korzysta się w pracy. Są to sprawy istotne dla Ciebie. Będziesz więc musiał umiejętnie wprowadzać je w życie i zachęcać swoich współpracowników, aby również ich przestrzegali. Dla usprawnienia wykonywania swoich zadań i obowiązków zawodowych - R. Rabby i D. Croft [9] zalecają pracownikom niewidomym i słabowidzącym: 1. Dokładne zapamiętanie miejsc przechowywania i rozkładania różnych materiałów, narzędzi, dokumentów, pomocy technicznych i innych przedmiotów występujących w Twojej pracy, abyś mógł je w razie potrzeby łatwo odnaleźć. 2. Zapamiętanie nazwisk, miejsc pracy (biur, pokoi) i numerów telefonów osób, z którymi będziesz często się kontaktował. Chodzi tutaj o to, abyś nie musiał szukać ich w swoich notatkach i marnować czas. Osoby niewidome i słabowidzące zwykle rozwinęły sobie zdolność zapamiętywania różnych wiadomości i faktów oraz sposoby łatwego ich przypominania na zasadzie mechanicznych skojarzeń, analogii, układów lub skrótów (mnemotechnika). Chodzi tutaj o posiadanie pełnej orientacji i zapewnienie sobie możliwie jak największej samodzielności w wykonywaniu zadań i obowiązków zawodowych. Nie oznacza to wcale, że w niektórych sytuacjach będziesz musiał prosić o pomoc swoje koleżanki lub kolegów. Jeżeli już przystosowałeś się do pracy i uznałeś, że jest to zakład, z którym chciałbyś się związać na dłuższy czas, wówczas powinieneś pomyśleć jak pracować na swój awans, chyba że aktualne stanowisko całkowicie Cię satysfakcjonuje. R. Rabby i D. Croft [9] dają następujące zalecenia osobom niewidomym i słabowidzącym myślącym o awansie zawodowym: 1. Pracuj usilnie i wytrwale, aby wykazać, że jesteś dobrym pracownikiem. Staraj się brać udział w różnych szkoleniach organizowanych dla pracowników pogłębiających kwalifikacje zawodowe oraz poszerzających wiedzę ogólną. 3. Bierz udział w różnych pracach na rzecz zakładu, w takim zakresie w jakim jest to możliwe. 4. Bądź aktywny w czasie różnych zebrań i spotkań pracowników, to może zwrócić uwagę Twoich przełożonych. 4.4. Jak ułożyć sobie dobre stosunki z szefem? Dobre stosunki z Twoim bezpośrednim przełożonym lub szefem (dyrektorem, kierownikiem, majstrem) są bardzo ważne i trzeba zacząć je kształtować od pierwszego spotkania. W zależności od tego, jak ułożysz sobie stosunki z szefem, nawet najlepsza praca może być dla Ciebie "piekłem" i odwrotnie szef może zamienić ciężką, trudną i męczącą pracę w "niebo". Staraj się więc rozwijać je i pielęgnować, aby się nie popsuły. Pamiętaj, że szef może Ciebie przyjąć do pracy i awansować, ale także zwolnić. Możesz spotkać się z różnymi szefami. Jest to los na loterii. Są szefowie, którzy potrafią kierować pracownikami i kształtować dobre z nimi stosunki, aby wspólnie realizować cele zakładu. Niestety są także źli szefowie, którzy zatruwają życie zawodowe swoim podwładnym. Zwykle na początku szefowie, nawet ci źli szefowie, starają się pokazać z dobrej strony. Z czasem jednak ich natura wychodzi na wierzch. Nie oczekuj więc od swojego szefa zbyt wiele. Bądź zadowolony, jeśli będzie traktował Ciebie tak jak wszystkich innych pracowników. R. Rabby i D. Croft [9] podają kilka uwag, które mogą mieć wpływ na poprawność stosunków z Twoim szefem: 1. Uczciwość i otwartość. Mów mu wszystko otwarcie o Twoich zaletach, umiejętnościach, a także o słabych punktach, trudnościach i problemach. Szef musi Ci ufać i wiedzieć, że może polegać na Tobie. Jeżeli nie zgadzasz się z szefem lub nie możesz go przekonać do swoich racji, nie chodź z tym do jego przełożonego. 2. Staraj się spełniać jego oczekiwania. Ustalaj z nim zadania, sposób ich wykonania, rezultaty i terminy wykonania. Jeśli uważasz, że tych zadań lub w takim terminie nie możesz się podjąć, powiedz to jemu, podając oczywiście powody. 3. Staraj się nie stwarzać szefowi problemów, zwłaszcza jeśli są związane z Twoją wzrokową niepełnosprawnością. Jeśli takie masz, przedstaw je szefowi otwarcie, ale sugerując równocześnie sposób ich rozwiązania. Nie oczekuj, że szef znajdzie rozwiązanie. 4. Staraj się wczuć w problemy szefa. On ma także określone zadania, za które jest odpowiedzialny przed swoimi przełożonymi oraz stara się przed nimi jak najlepiej wypaść. Pomagaj mu w tym. 5. Od czasu do czasu poproś Twojego szefa o oficjalną ocenę i opinię zawodową, jeśli taki zwyczaj istnieje w zakładzie pracy. Może ona przydać Ci się w przyszłości, gdyby ktoś chciał zastosować zasadę: niewidomi są jako ostatni przyjmowani do pracy, ale za to pierwsi zwalniani, jeśli taka konieczność zaistnieje. Jeśli będziesz miał dobre stosunki z szefem, wówczas z pewnością będzie Ci pomagał i w odpowiednich sytuacjach bronił. 4.5. Jak ułożyć sobie dobre stosunki ze współpracownikami? Dobre stosunki powinieneś także ułożyć sobie ze współpracownikami. Dlatego od pierwszej spotkania z załogą powinieneś zacząć nad nimi pracować. Bardzo ważne jest pierwsze wrażenie, które później niełatwo zmienić. Jak się zaprezentujesz w pierwszych kontaktach ze swoimi kolegami, taki obraz Ciebie będą mieli przez dłuższy czas. Niewątpliwie Twoje kwalifikacje są potrzebne do dobrego wykonywania pracy i zaakceptowania Ciebie jako pracownika. Ale poprawne zachowanie się i umiejętność współpracy z innymi potrzebne są do zaakceptowania Ciebie jako kolegi. Są one także potrzebne do utrzymania się i do awansowania w pracy. Jeżeli Twoje zachowanie nie będzie pasować do form (społecznie akceptowanych) wypracowanych przez załogę, wówczas nie będziesz akceptowany przez nią. Wręcz przeciwnie, będziesz pomijany i izolowany. Sprawie ułożenia sobie poprawnych stosunków ze współpracownikami powinieneś poświęcić wiele uwagi, albowiem sam najlepiej wiesz, co przeciętny obywatel naszego kraju myśli o osobach niewidomych i słabowidzących. Twoje pierwsze czynności i zachowanie się przy pracy może to przekonanie potwierdzić lub obalić. Staraj się więc być skuteczny, stosunkowo szybki, w miarę możliwości samodzielny, serdeczny, miły i koleżeński, staraj się podejmować inicjatywę, pytać gdy czegoś nie wiesz. To na pewno zmieni poglądy współpracowników na Twoje możliwości zawodowe. Wtedy szybko zaakceptują Ciebie jako dobrego pracownika i dobrego kolegę. Z pewnością znajdzie się także wśród nich kilku, którzy będą gotowi służyć Ci pomocą w miarę potrzeby. R. Rabby i D. Croft [9] podają kilka wskazań dla osób niewidomych i słabowidzących pomagających rozwijać i utrzymać poprawne stosunki z załogą: 1. Staraj się spożywać posiłki w tym samym czasie, co inni pracownicy. Idź razem do stołówki na śniadanie czy obiad. W czasie spożywania posiłków zwykle rozmawia się o różnych sprawach. Zawsze znajdziesz jakiś temat związany z Twoją pracą, który możesz poruszyć. Wykaż inicjatywę w nawiązywaniu kontaktów z innymi i bądź aktywny w czasie rozmowy. 2. Bierz udział we wszystkich oficjalnych i nieoficjalnych imprezach, organizowanych dla pracowników w godzinach służbowych czy poza nimi. Stwarzają one okazję do nawiązywania osobistych kontaktów z różnymi pracownikami. 3. Staraj się utrzymywać kontakty ze wszystkimi pracownikami niezależnie od zajmowanego stanowiska. Nie ograniczaj ich tylko do pracowników, z którymi pracujesz w pokoju, biurze, w warsztacie, w hali itp. Traktuj ich, zgodnie z przynależną im ze względu na zajmowane stanowisko z powagą, godnością i szacunkiem. 4. Bądź w dobrych stosunkach ze sekretarkami i innymi pracownikami, u których możesz załatwiać różne swoje sprawy pracownicze. 5. Po pewnym czasie zorganizuj dla bardziej zaprzyjaźnionych współpracowników małe przyjęcie w domu, aby mogli zobaczyć, jaki jesteś poza zakładem pracy i przekonać się, że prowadzisz normalne życie, jak inne osoby. 4.6. Przyczyny złego przystosowania i nieutrzymania się w pracy? Nieprzystosowanie się do uzyskanej pracy i w konsekwencji jej utrata może mieć różne przyczyny. Mogą one leżeć po stronie pracodawcy lub pracownika i mieć charakter merytoryczny albo subiektywny. A oto kilka przyczyn zwolnienia z pracy z winy pracownika: 1. nieprzestrzeganie ogólnych zasad obowiązujących w zakładzie, określonych w regulaminie; 2. nieuczciwość i niesolidność w wykonywaniu zadań zawodowych; 3. nieodpowiedzialność - niewykonywanie ważnych zleconych zadań i niedotrzymywanie terminów; 4. niewykonywanie poleceń przełożonych; 5. opieszałość i spóźnianie się do pracy; 6. lenistwo i brak motywacji do pracy; 7. arogancja, przesadna agresywność, niezrównoważenie emocjonalne; 8. mówienie nieprawdy; 9. częste narzekania na ilość pracy; 10. częste obwinianie innych za własne niedociągnięcia i niepowodzenia. Znajomość tych przyczyn może ułatwi Ci uniknięcie ich w czasie zatrudnienia. Zamiast zakończenia Życzę Ci, abyś posługując się tym Poradnikiem zwycięsko przebrnął przez wszystkie cztery fazy poszukiwania pracy oraz uzyskał pracę psychicznie i finansowo satysfakcjonującą. Bibliografia 1. Bolles N.R.: Spadochron. Praktyczny podręcznik dla planujących karierę, szukających pracy i zmieniających zawód. Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa 1993. 2. International Labour Office: Getting hired. A Guide for Job-Seekers Who Face Barriers to Employment, Geneva 1995. 3. Janas N.: Czynniki sprzyjające i utrudniające zatrudnienie młodzieży niepełnosprawnej na otwartym rynku pracy, [w:] Niepełnosprawni na rynku pracy. Biuletyn nr 4, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Ośrodek Informacji i Dokumentacji Rady Europy, Warszawa 1997. 4. Jernigan K.: If Blindness comes. National Federation of the Blind, Baltimore 1994. 5. Kotowski S.: Pomyślmy i porozmawiajmy o naszych sprawach. Zeszyty Tyflologiczne nr 11, PZN, Warszawa 1994. 6. Malec E., Zając M.: Wygraj swój czas. Poradnik rodzinny. Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1996. 7. Niesiołowska U.: Charakterystyka zawodów najbardziej dostępnych dla niewidomych w Polsce. [w:] Przegląd Tyflologiczny nr 1-2, 1990. 8. Pańczyk J.: Profile kształcenia zawodowego młodzieży niepełnosprawnej, [w:] Niepełnosprawni na rynku pracy. Biuletyn nr 4, Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997. 9. Rabby R. i Croft D.: Take Charge. A Strategic Guide for Blind Job Seekers. National Braille Press Inc., Boston 1989. 10. Zeszyty informacyjno-metodyczne doradcy zawodowego nr 2, Urząd Pracy, Warszawa 1994.