Objaœnienia dla Oleńki: Wszystkie fragmenty tekstów francuskich pisane wytłuszczonym drukiem sš w obecnej wersji ujęte w nawiasy kwadratowe. ROZDZIAŁ I UŻYCIE RODZAJNIKÓW I ICH EKWIWALENTÓW WSTĘP I. Na każdej stronicy jakiegokolwiek słownika językowe- go znajdujš się wyrazy, które sš nazwami istot żyjš- cych lub rzeczy, wyrazy, które przedstawiajš pojęcia i zjawiska. I tak np. w "Petit Larousse" czytamy: [enfant = gar‡on,fille de moins de treize ans; cahier = = assemblage de feuilles de papier cousues ensemble.] Wymienione tu rzeczowniki stanowiš tylko pozycję w słowniku, sš traktowane jak gdyby w abstrakcyjny sposób, oderwany od rzeczywistoœci kontekstowej czy konsytuacyjnej i występujš bez rodzajnika czy też innego okreœlnika. Natomiast w każdej wypowiedzi rze- czowniki (z bardzo nielicznymi wyjštkami) sš poprze- dzane okreœlnikiem, którego celem jest sprecyzowanie charakteru rzeczownika i okreœlenie stosunku mówiš- cego (czy piszšcego) do tego rzeczownika: [Un enfant] jouait dans [la cour]. J'ai prłt‚ [mon cahier … ce gar‡on]. Zmieniajšc okreœlnik przed rzeczownikiem, zmienia się stosunek mówišcego do tego rzeczownika: [L'enfant] jouart dans la cour. Nie jest to już jak w pierwszym zdaniu jakieœ dziecko, pewne dziecko, lecz dziecko znane mówišcemu, okreœlo- ne przez konkretny kontekst lub sytuację, w której padła wypowiedŸ. Okreœlniki, o których będzie tu mowa, w fachowej literaturze zwane sš predeterminantami ([pr‚d‚termnants] - bšdt też: d‚terminants, d‚terminatifs, pr‚sentatifs, actualisatettrs). W podręcznikach gramatyki rozproszone sš one w rozdziałach omawiajšcych: article (rodzajnik), adjectif d‚monstratif (zaimek przymiotny wskazujšcy), adjectif ossessif (zaimek przymiotny dzierżawczy), adjectif ind‚fini (zaimek przymiotny nieokreœlony), adjectif interrogatif (zaimek przymiotny pytajšcy), adjectif exclamatif (zaimek przymiotny wykrzyknikowy), adjectif num‚ral (liczebnik). Ze względów dydaktycznych wszystkie te okreœlniki należy traktować łšcznie. Praktyka pedagogiczna wykazuje bowiem, że odrębne traktowanie poszczególnych predeterminantów nie jest korzystne dla uczšcego się, ponieważ wszystkie te formy wykazujš pewne cechy zbieżne. W tym kierunku dšżš również prace teoretyczne wielu badaczy (zob. np. J. Cl. Chevalier w Le Fran‡ais Moderne, nr 4, 1966). Główny nacisk będzie jednak położony na rodzajnik, którego prawidłowe użycie przedstawia największe trudnoœci dla Polaka. Zanim zajmiemy się w sposób praktyczny i szczegółowy okreœlnikami rzeczownika w celu ich przyswojenia œwiadomego i mechanicznego zarazem, chcemy wyjaœnić niektóre problemy natury ogólnej. Prawidłowe stosowanie okreœlników jest w dużej mierze uzależnione od następujšcych czynników: a) typ lub charakter samego rzeczownika, b) stosunek mówišcego (piszšcego) do rzeczownika (czyli sytuacja lub kontekst, w ktorym znajduje się dany rzeczownik), c) funkcja rzeczownika w konkretnym zdaniu lub wyrażeniu. II. Typ rzeczowników Ze względów metodycznych proponujemy następujšcy podział rzeczowników: 1. Rzeczowniki zmysłowe, czyli nazwy osob lub przedmiotów, które majš wyraŸnie okreœlone rozmiary czy kształty. Można je policzyć, dlatego nazywamy je rzeczownikami policzalnymi: chaise, table, maison, gar‡on, enfant 2. Rzeczowniki zmysłowe, które nie majš wyraŸnych kształtów, nie można ich policzyć, można tylko obliczyć ich wagę lub objętoœć. Nazywamy je rzeczownikami niepoliczalnymi (materialnymi): eau, beurre, sucre, or, marbre, fer 3. Sš również takie rzeczowniki, które przedstawiajš pojęcia, cechy, relacje. Nie można ich policzyć. Nazwiemy je również rzeczownikami niepoliczalnymi (abstrakcyjnymi): courage, vertu, libert‚, espace, grandeur, m‚diocrit‚ 4. W końcu bierze się pod uwagę rzeczowniki, które przedstawiajš rzeczy lub osoby jedyne w swoim gatunku. Nie sš więc policzalne. Nazwiemy je rzeczownikami jedynymi w swoim rodzaju: a) ciel, terre, mer, vent, soleil, lune b) imiona własne osób i nazwy geograficzne: Trzeba od razu zaznaczyć, że czasem rzeczowniki mogš przejœć z jednej kategorii do drugiej, w zależnoœci od sensu i kontekstu: le (du) marbre - marmur (jako materiał) un marbre - posšg z marmuru un boeuf - wół du boeuf - wołowina Rembrandt - malarz un Rembrandt - jego obraz III. Stosunek mówišcego do rzeczownika. (Pojęcia: rzeczownik okreœlony, rzeczownik nieokreœlony, znaczenie czšstkowe rzeczownika). 1. Pojęcie okreœlonoœci rzeczownika Rzeczownik jest uważany za okreœlony, kiedy rzecz, osoba lub pojęcie, które przedstawia, sš znane mówišcemu (a także i słuchajšcemu). Kolumny: A B 1. L'homme est mortel. = - Les hommes sont mortels. 2. Le chien est un mammifŠre. = - Les chiens sont des mammifŠres. W zdaniu 1-szym bierzemy pod uwagę cały rodzaj ludzki, a w zdaniu 2-gim całš klasę psów. Obojętnie czy rzeczownik jest w liczbie pojedynczej czy mnogiej, ponieważ okaz klasy przedstawia tu całš klasę. A = B. 3. Le fer est un m‚tal. 4. Le courage est une vertu. W zdaniu 3-cim i 4-tym rzeczowniki le fer, le courage majš znaczenie jak najbardziej ogólne, znaczenie generalizujšce, czyli obejmujš swoim zakresem wszystko to, co jest np. żelazem lub co można nazwać odwagš. Wniosek pierwszy: Kiedy bierzemy pod uwagę cały zbiór, cały gatunek, całš klasę rzeczy lub pojęć, rzeczownik jest uważany za okreœlony i stosujemy rodzajnik okreœlony (wartoœć generalizujšca). 1. [Les craoates] que tu as achet‚es sont jolies. 2. [Le beurre] que tu as achet‚ est tout frais. 3. [Le courage] de cet homme est extraordinaire. Rzeczowniki: cravates, beurre, courage sš okreœlone przez kontekst, chodzi bowiem o te krawaty i o to masło, które zostały zakupione, chodzi o odwagę odnoszšcš się do konkretnego człowieka. Jeœli rozbijemy powyższe zdania, otrzymamy następujšce konstrukcje: 1. Tu as achet‚ [des cravates]. [Ces craoates] sont jolies. 2. Tu as achet‚ [du beurre]. [Ce beurre] est frais. 3. Cet homme a [du courage]. [Ce (son) courage] est extraordinaire. Każdy z wymienionych rzeczowników ma swój konkretny punkt odniesienia. Wniosek drugi: Kiedy rzeczownik jest okreœlony przez kontekst, stosujemy rodzajnik okreœlony lub jeden z jego ekwiwalentów (wartoœć zawężajšca i wyodrębniajšca). l. Ouvre [la porte]! 2. Je travaille … [l'Ecole Polytechnique]. W tych zdaniach charakter okreslony rzeczownika wynika z sytuacji, czyli z okreœlonych okolicznoœci. W zdaniu pierwszym chodzi o jedyne drzwi pokoju bšdŸ o drzwi, które wskazujemy. W zdaniu drugim jest mowa o wyższej szkole oficerskiej typu technicznego, która istnieje wyłšcznie w Paryżu. Wniosek trzeci: Stosujemy rodzajnik okreœlony lub odpowiedni ekwiwalent (patrz rozdz.VII,p.8), jeœli sytuacja, w której padła wypowiedŸ, wskazuje na okreœlonoœć rzeczownika (wartoœć zawężajšca i wyodrębniajšca). 2. Pojęcie nieokreœlonoœci rzeczownika Za nieokreœlony uważa się rzeczownik oznaczajšcy przedmioty, których mówišcy albo bliżej nie zna, albo o których przedtem nie wspomniał. Jest to jeden z okazów danej klasy przedmiotów nie okreœlony ani przez kontekst, ani przez sytuację. l. Donnez-moi [des livres]: 2. [Un homme] est entr‚. Chodzi tu o bliżej nieokreœlone ksišżki i o nieokreœlonego człowieka. Wniosek czwarty: Kiedy chodzi o osobę lub przedmiot nieokreœlony w znaczeniu "jakiœ...", "pewien...", stosujemy rodzajnik nieokreœlony lub ewentualnie jeden z jego ekwiwalentów (Patrz rozdz. II i rozdz. V, p. 9). W szczególnoœci stosuje#ny rodzajnik nieokreœlony wtedy, gdy bliższe sprecyzowanie, o jaki przedmiot chodzi, nie leży w zamierzeniach lub przekracza możliwoœci mówišcego. 3. Rzeczownik użyty w znaczeniu czšstkowym Rzeczowniki materialne, np. [eau, charbon, soie], jak i rzeczowniki abstrakcyjne, np. [courage, joie, lumiŠre] mogš mieć znaczenie jak najbardziej ogólne i jak najszerszy zakres. [L'eau] est un liquide. BšdŸ też, w zależnoœci od intencji mówišcego mogš służyć do oznaczania bliżej nieokreœlonej iloœci, pewnej częœci całoœci lub pewnej sumy danego zjawiska. 1. Il faut acheter [du pain]. Trzeba kupić chleba. 2. Passez-moi [du sucre]. Proszę podać mi cukru. 3. Vous avez [de la chance]. Ma pan(i) szczęœcie. W języku polskim to znaczenie czšstkowe może również występować w pewnym stopniu, jak wskazuje na to tłumaczenie dwóch pierwszych zdań. Wniosek pišty: Kiedy używamy rzeczowników niepoliczalnych w znaczeniu czšstkowym, musimy stosować rodzajnik czšstkowy lub jeden z jego ekwiwalentów (Patrz rozdz. II i rozdz. VIII, p.5). Rodzajnik czšstkowy wskazuje na ograniczenie iloœciowe substancji lub zakresu pojęcia. 4. Obok ograniczenia iloœciowego, rzeczownik, zwłaszcza abstrakcyjny, może podlegać ograniczeniom jakoœciowym. 1. Il a [du courage]. - ograniczenie iloœciowe 2. Il a [un courage extraordinaire]. - ograniczenie jakoœciowe W drugim zdaniu kładziemy nacisk na jakoœć tej odwagi. Podobnie: 3. Il tombait de la neige, [une petite neige fine]. Padał œnieg, drobny œnieżek. 4. Un soleil d'aoiit faisait dess‚cher les plantes. Sierpniowe słońce wysuszało roœliny. Wniosek szósty: Kiedy rzeczownikowi niepoliczalnemu tawarzyszy przymiotnik lub przydawka przyimkowa o wartoœci przymiotnikowej, stosujemy bardzo często rodzajnik nieokreœlony. Reasumujšc, można by graficznie przedstawić charakter okreœlony, nieokreœlony lub czšstkowy rzeczownika w następujšcy sposób: 1. Nieokreœlonoœć J'entends [une voix]. Słyszę jakiœ głos (jeden wœród wielu). Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Od słów tekstu franc. ujętych w ramkę (a tu zaznaczonych nawiasami kwadratowymi) odchodzi strzałka, której grot znajduje się w jakimœ punkcie wnętrza odległego koła z zaznaczonymi innymi punktami. Brak punktu odniesienia do kontekstu lub konkretnej sytuacji. J'entends [des voix]. Słyszę jakieœ głosy. Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Taki sam rysunek jak poprzednio, gdzie grot jest między punktami wnętrza okręgu. Brak również punktu odniesienia. [Un de mes amis] est venu me voir. Jeden z moich przyjaciół... Wartoœć numeryczna nieokreœlona. W powyższych przykładach rzeczowniki przedstawiajš jeden lub kilka okazów danej klasy bez konkretnego powišzania z kontekstem lub sytuacjš. 2. Okreœlonoœć a) J'aime [les fleurs]. Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Taki sam rysunek jak poprzednio, gdzie grot dotyka obwodu koła. Rzeczownik les fleurs obejmuje swoim zakresem całš klasę kwiatów, graficznie całš powierzchnię koła. [L'homme] est mortel. Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Taki sam rysunek jak powyżej, gdzie grot dotyka obwodu koła. Mimo iż jest w licżbie pojedynczej, rzeczownik [l'homme] nie przedstawia jakiegoœ okazu klasy, lecz ma wartoœć generalizujšcš, czyli obejmuje swoim zakresem całš klasę - całš powierzchnię koła. b) [L'or] est inoxydable. [La lumiere] brille. Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Dla obu zdań taki sam rysunek jak powyżej, gdzie grot dotyka obwodu koła. Rzeczowniki [l'or, la lumiŠre] majš tu wartoœć generalizujšcš, obejmujš swoim zakresem całoœć pojęcia - graficznie całš powierzchnię koła. c) J'entends [la voix] [de mon pŠre]. Słyszę głos mego ojca. Objaœnienie rysunku dla Oleńki: Grot strzałki odchodzšcej od [la voix] dotyka jakiegoœ punktu we wnętrzu okręgu i druga strzałka odchodzšca od tego pynktu dotyka grotem [de mon pŠre]. Rzeczownik [la voix] ma swój punkt odniesienia do kontekstu [de mon pŠre], jest więc okreœlony przez ten kontekst i ma tzw. wartoœć wyodrębniajšcš. Je travaille a [l'Ecole Polytechnique]. punkt odniesienia do sytuacji pozatekstowej. Rzeczownik [l'Ecole Polytechnique] jest okreœlony przez sytuację, która jest jednoznaczna, ponieważ we Francji jest tylko jedna szkoła tego rodzaju. Fermez [la fenłtre]. punkt odniesienia do sytuacji. Sytuacja jest jednoznaczna, chodzi o to jedyne okno, które jest otwarte. 3. Czšstkowoœć a) Ograniczenie iloœciowe [Le vin] est une boisson fermentee Rzeczownik [le vin] obejmuje swoim zakresem cały gatunek, graficznie całš powierzchnię koła. Il a bu [du vin] [Du vin] oznacza pewnš bliżej nieokreœlonš iloœć wina, graficznie wycinek powierzchni koła. Podobnie: [La lumiŠre] brille. Il y a [de la lumiŠre]. b) Ograniczenie jakoœciowe [La patience] est une qualit‚ indispensable … tout professeur. [La patience] obejmuje swoim zakresem całoœć pojęcia, ma wartoœć generalizujšcš. Ce professeur a [une patience admirable]. [Une patience admirable]: następuje tu zawężenie pojęcia i nacisk na jakoœć tej cierpliwoœci. Natomiast w zdaniu: [Il a de la patience] - rodzajnik [de la] wskazuje na ograniczenie iloœciowe. Uwaga: Za podstawowe lub zwyczajne wartoœci rodzajnika uznajemy te, które zostały omówione w rozdziale I, pkt III wniosek pierwszy, drugi, trzeci, czwarty i pišty. Tak więc dla rodzajnika okreœlonego - okreœlonoœć, dla rodzajnika nieokreœlonego - nieokreœlonoœć, dla rodzajnika czšstkowego - czšstkowoœć. Ponadto rodzajnik może mieć wartoœci szczególne, jak na przykład wartoœć afektywna, dystrybutywna, dzierżawcza itp. W bardzo rzadkich przypadkach rodzajnik może zmienić swojš wartoœć podstawowš i tak na przykład rodzajnik nieokreœlony może wskazywać na wartoœć generalizujšcš rzeczownika (patrz. rozdz. V, pkt 5) lub też rodzajnik okreœlony liczby pojedynczej może być użyty przed rzeczownikiem, który logicznie przedstawia kilka nieokreœlonych okazów danej klasy (patrz rozdz. VI pkt 1 b). IV. Funkcje gramatyczne rzeczowników Trzecim czynnikiem, który może w pewnej mierze wpłynšć na użycie okreœlnika (zwłaszcza rodzajnika), jest funkcja, w jakiej występuje rzeczownik w danej wypowiedzi, ponieważ w pewnych funkcjach rzeczownik może tracić swojš zasadniczš wartoœć. Szczególnš uwagę trzeba zwrócić na rzeczowniki występujšce w funkcji orzecznika (attribut), przydawki rzeczownej (apposition) i przydawki przyimkowej (compl‚ment du nom). Ponadto po pewnych czasownikach i w niektórych zwrotach czasownikowych stosuje się specyficzne reguły. =========================== ROZDZIAŁ II TABELA OKREŒLNIKÓW Okreœlniki rzeczownika (Les d‚terminatifs) Objaœnienia dla Oleńki: Tabela składa się z oœmiu kolumn, pierwsze 4 stanowiš grupę I i pozostałe cztery stanowiš grupę II. Tablica ta jest przedstawiona kolumnami poniżej. I grupa kolumna 1: Rodzajniki (Articles) okreœlone d‚finis a) le les la nieokreœlone ind‚finis b) un des une … un … des … une d'un de d'une œcišgnięte contract‚s a) au aux … la du des de la czšstkowe partitifs b) du des de la a) okreœlonoœć b) nieokreœlonoœć Teraz sš przedstawione kolumny tabeli od 2-giej do 6-tej dla Zaimków przymiotnych - Adjectifs (d‚terminatifs) kolumna 2: dzierżawcze (possessifs) jeden posiadacz mon mes ma ton tes ta son ses sa kilku posiadaczy nontre nos nontre votre vos votre leur leurs leur okreœlonoœć + przynależnoœć posiadanie kolumna 3: wskazujšce (d‚monstratifs) proste (simples) ce (cet) ces cette złożone (compos‚s) ce ... ci ce... l… cette. . . ci cette... l… ces... ci ces... l… okreœlonoœć + wskazywanie kolumna 4: pytajšce, wykrzyknikowe (interrogatifs,exclamatifs) quel? quels? quelle? quelles? quel! quels! quelle! quelles! okreœlonoœć + wartoœć afektywna kolumna 5: względne (relatifs) lequel, laquelle auquel, ƒ laquelle duquel, de laquelle lesquels, -elles auxquels,-elles desquels, -elles okreœlonoœć + zdolnoœć wprowadzania zdania względnego Uwaga: używa się ich tylko w zwrotach archaicznych, utartych, a glównie w języku sšdownictwa i administracji kolumna 6: nieokreœlone (ind‚finis) A aucun un,une autre(s) aucune deux chaque nul nulle quelque n'importe quel(s) n'importe quelle(s) je ne sais quel(s) je ne sais quelle(s) plusieurs certains certaunes diff‚rents diff‚rentes divers diverses nieokreœlonoœć zamierzona Uwaga jeœli przymiotniki diff‚rents i divers sš poprzedzone innym okreœlnikiem, przestajš być okreœlnikami, a funkcjonujš jako przymiotniki jakoœciowe. (por. rozdz. IV) kolumna 7: Liczebniki główne (Adjectifs num‚raux) un, une deux trois .... .... itd. okreœlonoœć numeryczna kolumna 8: Zaimki przymiotne nieokreœlone (Adjectifs ind‚finis) B autre(s) m‚me(s) certain certaine quelques quelconque(s) tout, toute tous, toutes nieokreœlonoœć zamierzona Koniec Tablicy ================================== ROZDZIAŁ III PRZEGLĽD FORM Avant d'aller dormir, [le] m‚canicien va se livrer … [une] visite soigneuse de [sa] locomotive et s'assurer, en particulier, qu'[aucune] piŠce en mouvement n'a chauff‚. De [son] c“t‚, [le] chauffeur procŠde [au] d‚crassage [de la] grille, [… la] vidange [du] cendrier et [… un] nettoyage g‚n‚ral. C'est seulement quand tout cela est termin‚ que l'un et l'autre peuvent consid‚rer [leur] journ‚e fatigante achev‚e. Fatigante, en effet, lorsque l'on songe, par exemple, qu'entre Paris et Arras, [le] rapide 309 parcourt sans arrłt [193] kilomŠtres en [2] heures [15] minutes; que, pendant [ce] trajet, [le] m‚canicien doit soutenir [une] vitesse moyenne de [85] kilomŠtres [… l']heure, traverser [… cette] allure [36] stations, franchir [10] bifurcations, veiller … [107] signaux, tandis que [le] chauffeur casse, manipule, arrose et enfourne [3.200] kilos de charbon dans [le] foyer. (R. Millaud - XIX/XX w.) 1. W języku francuskim rzeczownik wprowadzony do tekstu pisanego lub mówionego występuje z reguły z którymœ ze swych okreœlników. Bez okreœlnika stanowi on w zasadzie tylko pozycję w słowniku. [m‚canicien], n.m. - (1) Celui qui a pour m‚tier de construire, de r‚parer des machines, etc.; - (2) Celui qui conduit une locomotive,... [vidange], n.f. - (1) Action de vidanger; (2) Nettoyage p‚riodique d'un r‚servoir, d'un carter d'automobile:... 2. Okreœlnikami rzeczownika nazywamy krótkie zazwyczaj wyrazy odmienne, które a) wskazujš na jego rodzaj i liczbę, b) decydujš o tym, że wyraz, który okreœlajš, jest rzeczownikiem. a) [le] cendrier - [les] cendriers [la] grille - [les] grilles [un] nettoyage - [des] nettoyages [une] visite - [des] visites [ce] trajet - [ces] trajets [cette] allure - [ces] allures [son] cot‚ - [ses] cotes [sa] locomotive - [ses] locomotives [aucun] m‚canicien - [aucune] piŠce - - [deux] heures - [cent sept] signaux b) [une] r‚ponse rapide - szybka odpowiedŸ rapide - przymiotnik [un] rapide, n.m. - ekspres Uwaga: Proces przechodzenia innych częœci mowy do klasy rzeczownika nazywamy nominalizacjš lub substantywizacjš. [Por. le rire, le d‚jeuner, le bleu, un particulier, le pour, le contre]. 3. Okreœlniki rzeczownika dzielimy na takie, które zawsze wykluczajš się wzajemnie (I grupa), oraz takie, które mogš lub muszš występować łšcznie z innymi okreœlnikami (II grupa). (Por. Tabela, rozdz. II). 4. O ile w języku polskim dopuszczalne jest zdanie "Ależ ten twój syn nabroił", o tyle w języku francuskim takie nagromadzenie okreœlników przed rzeczownikiem może występować w bardzo nielicznych sytuacjach i tylko wtedy, gdy jednym z okreœlników jest okreœlnik należšcy do grupy II. 5. Jeœli jednym z okreœlników jest liczebnik główny, możliwe sš następujšce użycia: ... le rapide parcourt sans arrłt [193] kilomŠtres... [Ces 193] kilomŠtres, il les parcourt en 2 heures 15 minutes. 6. Schemat: okreœlnik + liczebnik główny + rzeczownik stosujemy wtedy, gdy odwołujemy się do tego, co znane, o czym już była mowa, lub celem specjalnego zwrócenia uwagi na grupę: liczebnik + rzeczownik, którš poprzedzać mogš następujšce okreœlniki: - rodzajnik okreœlony : [Les sept] p‚ch‚s capitaux. [Les sept] sages de la GrŠce. - rodzajnik œcišgnięty: Le pŠre et le grand-pŠre [des deux] ‚crivains. - zaimek przymiotny dzierżawczy: [Mes deux] enfants. - zaimek przymiotny wskazujšcy: [Ces deux] enfants. - zaimek przymiotny pytajšcy: [Quels deux] enfants? - zaimek przymiotny nieokreœlony: [Les młmes deux] enfants. [Les autres deux] enfants. [Tous les trois] enfants de Fran‡ois sont muets. Inne formy tutaj występować nie mogš. ĆWICZENIA A 1. Podkreœlone w tekœcie okreœlniki zaklasyfikować do odpowiednich grup, zgodnie z tabelš. 2. Wypisać z tekstu rozdz. IV wszystkie formy okreœlników i zaklasyfikować je do odpowiednich grup, zgodnie z tabelš. B 3. Uzupełnić brakujšcy okreœlnik przed rzeczownikiem rodzaju męskiego według wzoru: Il revenait [de la] ville. - Il revenait [du] march‚. 1. I parlait de la litt‚rature. Il parlait ... courage des cosmonautes. 2. La vidange de la poubelle. La vidange ... cendrier. 3. La portion de la viande que tu pr‚fŠres. La portion ... sol que le roi s'‚tait adjug‚e. (por. rozdz. IV). 4. Le livre de la fille de Gaston. Le livre ... fils de Gaston. 5. L'arriv‚e de la tempłte. L'arriv‚e ... train 6. Sauter de la tour. Sauter ... toit. 7. Retourner de la campagne. Retourner ... village. 8. Le vent vient de la mer. Le vent vient .. . midi. 9. Il ‚crit une lettre … la cousine de Jacques. Il ‚crit une lettre ... cousin de Paul. 10. Il tend … la perfection. Il tend ... maintien de ce poste. 11. Le chauffeur procŠde … la vidange du cendrier. Le chauffeur procŠde ... d‚crassage de la grille. 12. Le retaur … la vie civile. Le retour ... travail. 13. Ces enfants ‚taient plac‚s … la młme place. Ces familles ‚taient plac‚es ... młme rang. 14. Monique passe ses vacances … la campagne. Jean passe ses vacances ... bord de la mer. 15. Il revient … la maison … 6 heures. Il revient ... laboratoire … six heures. 16. Il a d‚di‚ ce pr‚lude … la femme de monsieur X. Il a d‚di‚ ce livre ... pr‚sident de l'Etat. 4. Napisać okreœlniki i rzeczowniki w liczbie mnogiej: 1. Les enfants revenaient de la ville et du village. 2. Ils parlent de la manifestation d'hier. 3. Ils parlent du progrŠs de la science. 4. La vidange de la poubelle et du cendrier ne dure pas longtemps. (Patrz rozdz. IV) 5. L'arriv‚e de la locomotive. 6. L'arriv‚e du train. 7. Les soucis de l'homme. 5. Podkreœlone okreœlniki i rzeczowniki napisać w liczbie mnogiej: 1. Ma fille ‚crit une lettre [… la cousine] de Jacques. 2. Mes filles ‚crivent des lettres [au] cousin de Paul. 3. Il s'attend [au reproche] de sa part. 4. Ils s'adressent [… la Compagnie] X. (Patrz rozdz. IV) 5. La r‚ponse [… la lettre] de Paul. 6. Le retour [au travail] entrepris. 7. Ces enfants ‚taient plac‚s [… la młme ‚cole]. 8. Ces enfants ‚taient plac‚s [au młme endroit]. 9. Voil… [une fillette … lƒ cocarde rouge]. 10. Voil… [un jeune homme au pantalon] en tissu ƒ fleurs. (Patrz rozdz. IV) C 6. Podkreœlone okreœlniki i rzeczowniki napisać w liczbie mnogiej: 1. Ma fille ‚crit une lettre [… une cousine]. 2. Mes filles ‚crivent une lettre [… un cousin]. 3. Il s'attend [… une catastrophe]. 4. Il s'attend [… un cataclisme]. 5. Le chien s'attache [… une enfant]. 6. Le chien s'attache [… un enfant]. 7. Le retour [… une ‚poque ‚coul‚e]. 8. Le retour [… un travail abandonn‚]. 7. Podkreœlone okreœlniki i rzeczowniki napisać w liczbie mnogiej: 1. Ces gar‡ons reviennent [d'une ville lointaine] et ces fillettes [d'un village voisin. (Patrz rozdz. IV) 2. Jacques et Paul parlent [d'un problŠme int‚ressant]. 3. Ils discutent [d'une affaire financiŠre]. 4. La vidange [d'une poubelle] et [d'un cendrier] n'est pas difficile. 5. L'arriv‚e [d'une locomotive]. 6. L'arriv‚e [d'un train]. 7. Les soucis [d'un homme]. (Patrz rozdz. IV) Uwaga: forma "de des", jako l. mn. od d'un, d'une, nie istnieje! Ulega ona redukcji do de. (patrz Tabela). 8. Uzupelnić tekst - jeœli potrzeba - okreœlnikami. Uzasadnić podjętš decyzję: 1. Claudine a ... deux semaines de vacances. 2. Elle passera ... deux semaines … Paris. 3. Une de ses tantes lui a offert ... 500 francs. 4. Claudine d‚pensera ... 500 francs au cours de son s‚jour … la capitale. 5. Elle visitera ... quelques mus‚es. (Patrz rozdz. IV) 6. ... quelques mus‚es qu'elle se propose de visiter sont d'une renomm‚e mondiale. KLUCZ Zanim maszynista pójdzie spać, rozpocznie on staranne oględziny swej lokomotywy, a zwłaszcza upewni się, że żadna częœć będšca w ruchu nie przegrzała się. Palacz, ze swej strony, przystępuje do oczyszczenia rusztu, do opróżnienia popielnika i do ogólnego czyszczenia. Dopiero gdy to wszystko jest skończone, tak jeden jak i drugi mogš uznać ich męczšcš dniówkę za zakończonš. Męczšcš rzeczywiœcie, jeœli się pomyœli na przykład, że między Paryżem a Arras, ekspres 309 przebywa bez przystanku 193 km w dwie godziny i 15 minut, że na tej trasie maszynista musi utrzymać œredniš szybkoœć 85 km./godz., minšć w ten sposób 36 stacji, przejechać przez 10 odgałęzień, zwracać uwagę na 107 sygnałów, podczas gdy palacz roztłukuje, przygotowuje, polewa i wrzuca na palenisko 3200 kg węgla. 4.- 4. Les vidanges des poubelles et des cendriers ne durent. pas longtemps. (Uwaga: vidange może tu pozostać w liczbie pojedynczej). 5.- 4. Ils s'adressent aux compagnies X et Y. 10. Voil… des jeunes gens aux pantalons en tissu … fleurs. 7.- 1. Ces gar‡ons reviennent de villes lointaines et ces fillettes de villages voisins. 7. Les soucis d'hommes. (Uwaga: tu d'hommes znaczy - męskie, a nie - jakichœ mężczyzn). ========================= ROZDZIAŁ IV PRZEGLĽD FORM (c.d.) [D'autres] maisons de moindre apparence ‚taient occup‚es par un grand nombre de familles qui exer‡aient, (..), [toutes] sortes de m‚tiers, (...). La plupart de ces familles ‚taient gauloises, n‚es sur la portion du sol que le roi s'‚tait adjug‚e comme part de conqułte, ou transport‚es violemment de [quelques] villes voisines pour coloniser le domaine royal; (...). D'ailleurs quelle que f–t leur origine, ces familles ‚taient plac‚es au [młme] rang. (A. Thierry) Jeœli jednym z okreœlników jest zaimek przymiotny nieokreœlony, należšcy do II grupy okreœlników, wówczas. możliwe sš następujšce użycia: 1. [Certain] + rzeczownik. [Certain] znaczy tutaj: jakiœ, -aœ, pewien, -na. Częœciej stosuje się liczbę mnogš, liczba pojedyncza ma charakter bardziej literacki. Mon h“te, ..., m'estima assez pour d‚boucher en mon honneur [certaine] bouteille de Chƒteau-Margaux. (France) Mój gospodarz ... poważał mnie na tyle, że odkorkował na mojš czeœć pewnš butelkę (wina) Chƒteau-Margaux. Il y a [certaines] choses pour lesquelles on ‚prouve de la r‚pugnance. (Słownik Akademii) 2. [Un] (rzadko [ce]) + [certain] + rzeczownik. [Certain] znaczy: jakżœ, -aœ, pewien, -na i występuje tylko w liczbie pojedynczej. Cette femme a [une certaine] ‚l‚gance. AprŠs un [certain] temps je l'ai rencontr‚ de nouveau. 3. [Un] + [certain] + imię własne. Zwrot Charakterystyczny dla potocznej francuszczyzny. Stosuje się go dla zaznaczenia, że osoba lub rzecz znane sš tylko z nazwiska lub nazwy. [Un certain] monsieur Duval. Niejaki pan Duval. Uwaga: [Certain] po rzeczowniku jest przymiotnikiem o znaczeniu "pewny, zdecydoiuany". M. Duval, [certain] de rencontrer une certaine f‚mme d'une ‚l‚gance [certaine], se promŠne dans le parc. 4. [Quelque] + rzeczownik. W liczbie pojedynczej znaczy: jakiœ, -aœ, pewien, -na, trochę, pewna iloœć. W liczbie mnogiej: kilka, -u, -oro, niektórzy, -re, jacyœ, jakieœ -w znaczeniu iloœciowym. AprŠs [quelques] jours, vous ‚prouverez [quelque] soulagement dans vos souffrances. Po kilku dniach dozna Pan pewnej ulgi w cierpieniach. 5. [Les, mes, ces + quelques] + rzeczownik (rodzaj ż. i m.) oznacza niewielkš iloœć. Przyczyny i okolicznoœci puprzedzania grupy [quelques] + rzeczownik okreœlnikiem sš takie same jak w przypadku liczebnika głównego (por. rozdz. III). [Les quelques] sous que vous donnez aux mendiants ne vous appauvrissent pas. Uwaga: [Quelque(-s)] wchodzi w skład zwrotu przyzwalajšcego: [quelque ... que] o znaczeniu "jaki, -a by nie był(-a)". [Quelque] origine [qu]'elles eussent, ces familles ‚taient plac‚es au młme rang. 6. [Tout, tous] + rzeczownik, najczęœciej w liczbie pojedynczej znaczy: każdy, jedyny. [Tout] homme est mortel. Każdy człowiek jest œmiertelny. Pour [toute] excuse il m'a dit que... Jako jedyne wytłumaczenie podał mi, że... Ecrire en [toutes] lettres. Pisać wyraŸnie, bez skrótów. W liczbie mnogiej mamy przeważnie do czynienia ze zwrotami utartymi. 7. [Tout (tous) + le, mon, ce] + rzeczownik w l. poj. lub mn. znaczy: cuły, wszystek, wszyscy. [Tout le] cortŠge a disparu... Cały orszak zniknšł... Pendant [toute la] soir‚e... Podczas całego wieczoru... ... ces rues de Paris dont j'aime avec pi‚t‚ [tous les] pav‚s et [toutes les] pierres. (France) ... wszystkie bruki i wszystkie kamienie. 8. [Tout, -e + un, une] + rzeczownik w l. poj. znaczy: cały, -a, -e. Pendant [tout un] mois je n'ai pas re‡u de tes nouvelles. Przez cały miesišc nie otrzymałem od ciebie wiadomoœci. 9. [Le, la] (rzadko [ce, cette], wyjštkowo [un, une]) + [młme] + Irzeczownik w l. poj. lub mn. znaczy: ten, ta, sam, -a, identyczny, -a. ... ces familles ‚taient plac‚es [au młme] rang. J'ai fait de mon c“t‚ [la młme] observation. (France) [Une] seule et [młme] trag‚die. Jedna i ta sama tragedia. 10. Okreœlnik (z grupy okreœlonych) + rzeczownik lub zaimek + [młme]. W tej konstrukcji [młme] znaczy: ten sam, we własnej osobie, osobiœcże, sam. (Niektórzy gramatycy (np. J. C1. Chevalier) uważajš, że młme nie jest okreœlnikiem i należy do klasy przymiotników jakoœciowych.) Rendez-moi mon livre [ce jour młme], parce que [moi-młme] je ne l'ai pas encore lu. Proszę mi zwrócić mojš ksišżkę tego samego dnia (=jeszcze w tym dniu), ponieważ ja sam jej jeszcze nie czytałem. 11. [Tel] + rzeczownik (oba rodzaje, obie liczby) znaczy: pewien, -na, taki, -a, jaki, -a, taki, -a (porównanie) i tylko w tym użyciu jest on właœciwym okreœlnikiem. ... il n'accordera pas sa confiance … [tel] ou [tel] t‚moi n... (France) ... nie udzieli swego zaufania takiemu lub takiemu œwiadkowi... [Tel] pŠre [tel] fils. Ecrivez-moi que vous arriverez [tel] j our … [telle] heure et j'irai vaus chercher … la gare. 12. [Un + tel] + rzeczownik (oba rodzaje, obie liczby) znaczy: taki, -a, tacy, -kie i ma wartoœć wskazujšcš, bšdŸ afektywnš. En [une telle] conjoncture" je fis ce qu'exigeait la dignit‚ de la science, je me tus. (A. France) Seriez-vous capable d'[un] tel mensonge? Grƒce aux telles qualit‚s il a obtenu [de tels] r‚sultats. 13. [Le, un, mon, quel, ce, aucun, tel, certain, quelque + autre] + rzeczownik (w obu liczbach i rodzajach) znaczy: inny, drugi, poprzedni, ubiegły. Ce maillot ne me plaŒt pas, passez-moi [un autre] maillot. Il n'entend bien qu'avec une oreille, [l'autre] oreille ‚tant malade. [Mes autres] valises sont rest‚es … la consigne. [L'autre] jour..., je suis all‚ avec elle loin, bien loin et nous avons parl‚ de vous. (France) [D'autres] maisons de moindre apparence ‚taient occup‚es par un grand nombre de familles... (Thierry) ĆWICZENIA 1. Przepisać zdania zastępujšc zaimek przymiotny nieokreœlony odpowiedniš formš innego okreœlnika, podanego w nawiasie: (mój komentarz - nie wiem co oznaczajš gwiazdki przy niektórych punktach, które zachowuję zgodnie z originałem) 1. M. G‚lis me rappelle en ce moment [certain] jeune fou... (France) (rodz. nieokreœl.) 2. [Certaine] affaire m'empłche de venir. (rodz. nieokreœl.) 3. On ne peut pas comprendre cette th‚orie si on n'a pas [certaines] connaissances math‚matiques. (rodz. nieokreœl.) 4. Cette consid‚ration m'aida … garder [quelque] courtoisie. (France) (rodz. czšstkowy) 5. ... je vais dire … mon jeune ami [quelque] sottise... (France) (rodz. nieokreœl.) 6. Si jamais [quelques] oisifs lisaient ces feuillets... (France) (rodz. nieokreœl.) 7.* Cet ouvrage est r‚serv‚ … [quelques] savantes mains. (F‚n‚lon) (rodz. nieokreœl.) 8.* [Touf] soldat doit łtre prłt … mourir pour sa patrie. (inny zaimek przymiotny nieokreœl., rodz. okreœl., rodz. nieokreœl.) 9. L'intelligence, l'assiduit‚, l'honnłtet‚, [toutes] qualit‚s d'un bon ‚tudiant. (rodz. okreœl.) 10.* Tant“t je lis [tel] livre, tant“t je lis [tel] aut#e. (zaim. przymiotny wskazujšcy, rodz. okreœl.). 2. Wstawić odpowiedniš formę zaimka przymiotnego nieokreœlonego t o u t: 1. Enfin entrŠrent ... les membres du Tribunal. 2. ... le public se leva. 3. ... les femmes de l'accus‚ assistaient au procŠs. 4. Elles savaient toutes que leur pnari, comme ... bigame, serait jug‚ s‚vŠrement. 3. Przetłumaczyć: 1.* Paul descend l'escalier en toute vitesse. 2.* Les femmes de l'Œle de Bali portent pour tout vłtement une sorte de jupon, le "sarong". 3. De tous c“t‚s arrivaient des oiseaux rapaces. 4. Je passerai tout mon cong‚ au bord de la mer. 5. Tout un peuple l'accuse. 6. Toute la difficult‚ consistait … trouver un logement. 7.* Dans tous les cas je viendrai te voir. 8. Ce printemps il pleut tous les jours. 9. Nous aurions pr‚f‚r‚ qu'il pleuve au maximum tous les deux jours. 10. Tous les trois fils de Fran‡ois sont sourds-muets. 11. ... l'escalier g‚missait la młme plainte, nos lits d'enfants ‚taient rang‚s dans la młme chambre. 12. Nous avons, vous et moi, les młmes fournisseurs. 13. Les deux coureurs ont effectu‚ la course dans le młme temps. 14.* C'est mon stylo młme que vous avez dans les mains. 15. Parma foi, voil… Toinette elle-młme. (MoliŠre) 16.* Quelques philosophes ont młme avanc‚ qu'il y a plus de diff‚rence de tel homme … tel homme que de tel homme … telle błte. (J. J. Rousseau) 17. Un tel combat ne pouvait durer longtemps. (Voltaire) 18. L'‚qui#e jouait avec un tel entrain qu'elle recueillit de nombreux applaudissements. 19.* C'‚tait une telle com‚die qu'on aurait pay‚ sa place de bon coeur. (Maupassant) 20. Donnez-moi un autre remŠde. 21. Quelques autres ‚lŠves se sont ‚gar‚s dans la forłt. 22. Fille ingrate, montre ton autre nature. 23. J'ai encore deux autres Degas … la maison. 24.* L'autre jour Charles m'a pr‚venue que vous viendriez un autre soir. 25. Si vous avez pr‚par‚ u#e autre lecture, c'est autre chose. 26. L'un et l'autre auteur est digne d'łtre lu. KLUCZ Inne, mniejsze domy były zajmowane przez dużš iloœć rodzin, które wykonywały wszelkiego rodzaju rzemiosła. Rodziny te w więks#oœci były galijskie; urodzone na tym skrawku ziemi, którš król sobie przysšdził jako częœć zdobyczy, lub przeniesione siłš z kilku miast sšsiednich, aby zasiedlić królewskš posiadłoœć. Zresztš, jakiekolwiek było ich pochodzenie, rodziny te były stawiane w tym samym rzędzie. l.- 7. ... … de savantes mains. 8. Chaque soldat..., Le soldat..., Un soldat... 10. Tant“t je lis ce li#re, tant“t je lis l'autre. 3. -1. Paweł schodzi po schodach z wielkim poœpiechem (dosł.: z pełnš szybkoœciš). 2. Niewiasty z wyspy Bali jako jedyne odzienie noszš "sarong", coœ w rodzaju spódnicy (dosł.: pewien rodzaj spódnicy). 7. W każdym przypadku przyjdę do ciebie. 14. To moje własne pióro, ktbre pan ma w ręku. 16. Niektórzy filozofowie stwierdzili nawet, że zachodzi większa różnica między takim a takim człowiekiem niż między takim człowiekiem a takim zwierzęciem; lub - stylistycznie poprawniej:... między człowiekiem a człowiekiem niż między czło#viekiem a zwierzęciem. 19. To była taka komedia, że chętnie by się kupiło (na niš) bilet. (dosł.: zapłaciło miejsce). 24. Poprzedniego dnia Karol uprzedził mnie, że pan przyjdzie innego wieczora. ======================= ROZDZIAŁ V RODZAJNIK NIEOKREŒLONY I JEGO EKWIWALENTY PRZED RZECZOWNIKAMI POLICZALNYMI Mon p‚re avait lou‚, sur la M‚diterran‚e, [une grande villa] blanche. Elle ‚tait bƒtie sur [un promontoire], dominant la mer, cach‚e de la route par [un bois de pins]; [un chemin de chŠvres] descendait … [une petite crique] dor‚e, bord‚e de rochers roux oŒ se balancait la mer. Les premiers jours furent ‚blouissants. Nous passions [des heures] sur la plage. Mon pŠre ex‚cutait [des mouvements de jambes] compliqu‚s pour faire disparaŒtre un d‚but d'estomac incompatible avec ses dispositions de Don Juan. Je m'allongeais dans le sable, en prenais [une poign‚e] dans ma main, le laissais s'enfuir de mes doigts en un jet jaunƒtre et doux. (Fran‡oise Sagan) 1. a) Mon pŠre avait lou‚ [une grande villa] blanche. Grupa wyrazów: [une grande villa] jest po raz pierwszy wprowadzona do tekstu i nie jest okreœlona ani przez sytuację, ani przez kontekst. Nie leży w intencji narratora bliższe specyzowanie tej willi. Natomiast w następnym zdaniu, gdyby zamiast [Elle] użyto rzeczownika, mielibyœmy [La villa] lub [Cette villa] ‚tait bƒtie ... Podobnie jest z rzeczownikami: [un promontoire, un bois de pins, un chemin de chŠvres, une petite crique dor‚e, une poign‚e..,] które występujš w opisie pierwszy raz i nie majš punktu odniesienia. b) Mon pŠre ex‚cutait [des mouvements de jambes] compliqu‚s. Rodzajnik [des] wskazuje tu na nieokreœlonš iloœć ruchów i na to, że rzeczownik nie ma punktu odniesienia. Podobnie: J'ai vu [des bateaux]. Il a achet‚ [des cahiers]. 2. a) Po zwrotach: [il y a, il existe, il est] (ten ostatni ma charakter literacki) używa się rzeczownika z rodzajnikiem nieokreœlonym, ponieważ wyra- żenia te wprowadzajš w zasadzie nowe, niezidentyfikowane jeszcze przedmioty. Dans la salle [il y a une table, un fauteuil] et [des chaises]. [Il est des] gens qui sont toujours m‚contents. On s'est longtemps demand‚ s'[il existait des łtres] vivants sur la Lune. b) Po zwrotach: [c'est, ce sont, voici, voil…] używa się zwykle przed rzeczownikiem rodzajnika nieokreœlonego, ponieważ wyrażenia te służš do przedstawienia nowych przedmiotów. [C'est une villa.] [Ce sont des villas.] [Voil… un chapeau.] [Voil… des chapeaux.] Ale kiedy rzeczownik posiada swój punkt odniesienia, czyli jest okreœlony przez kontekst lub towarzyszšce okolicznoœci, mamy: Sur le bureau il y a [les li#res que vous. avez command‚s]. C'est [la villa de C‚cile]. Voil… [le chapeau. de Pierre]. W podanych wyżej przykładach rodzajnika nie tłumaczy się na język polski. ([Des mouvements de jambes compliqu‚s] można ewentualnie tłumaczyć jako pewne skomplikowane ruchy nóg). 3. [Un] beau [jour] je partirai. Pewnego pięknego dnia wyjadę. [Une dame] vous attend. Jakaœ pani czeka na pana. [Un m‚decin] m'a conseill‚ de boire beaucoup de lait. Pewien lekarz poradził mi, abym pił dużo mleka. W powyższych zdaniach rodzajnik nieokreœlony znaczy: jakiœ, pewien i ma wartoœć zaimka przymiotnego nieokreœlonego. Porównajmy: [Un m‚decin] m'a conseill‚... Pewien lekarz [Le m‚decin] m'a conseill‚... Lekarz (wiadomy) Podobnie w liczbie mnogiej: Il m'a donn‚ [des conseils]. Dał mi (pewne) rady. J'ai trouv‚ [des papiers]. Znalazłem jakieœ papiery. Uwaga: 1. Rodzajnik [des] może być odpowiednikiem polskich form: pewne, jakieœ, bšdŸ też formy: kilku, kilka. Najczęœciej się go jednak nie tłumaczy. 2. [Des] występujšce przed rzeczownikami: [heures, jours, semaines, mois, ann‚es] podkreœla długoœć czasu. Nous passions [des heures] sur la plage. Siedzieliœmy godzinami na plaży. Il est absent depuis [des ann‚es]. Il y a [des mois] que je ne l'ai pas vu. 4. Wartoœć numeryczna [un, une] Je re‡ois [une … deux lettres] par jour. Il a achet‚ [un litre] de lait et trois kilos de sucre. Rodzajnik [un, une] jest tu użyty jako liczebnik. Taka zresztš była jego pierwotna wartoœć. Czasami rodzajnik [un, une] może znaczyć: jeden z... Porównajmy: J'ai parl‚ avec [l'ing‚nieur en chef]. Rozmawiałem z naczelnym inżynierem (jest tylko jeden). J'ai parl‚ avec [un ing‚nieur] des Usines Renault. Rozmawiałem z jednym z inżynierów z Fabryki Renault. 5. [Un triangle] a trois c“t‚s et trois angles. [Un soldat] doit łtre courageux. [Un ‚tudiant] doit ‚tudier. [Une mŠre] est toujours indulgente. W powyższych zdaniach rzeczowniki majš wartoœć generalizujšcš. Rodzajnik [un] można by tłumaczyć przez: każdy, jakikolwiek, i ma on w tych zdaniach wartoœć rodzajnika [le]. W liczbie mnogiej musimy użyć rodzajnika [les], a nie des. [Un soldat] doit łtre courageux. - [Les soldats] doivent łtre courageux. 6. Rodzajnik nieokreœlony może mieć wartoœć afektywnš, wykrzyknikowš. J'ai [une faim]! (terrible) J'ai vu [une voiture]! (magnifique) Tu es [un ami]! (un vrai ami) 7. a) Po czasownikach w formie przeczšcej rodzajnik nieokreœlony [un, une, des] przybiera formę przyimka [de] (patrz rozdz. XII). Je vois [un stylo] sur la tabTe. - Je [ne vois pas de stylo] sur la table. Il a [une soeur]. - Il [n'a pas de soeur]. Il a [des amis]. - Il [n'a pas d'amis]. Zmiana ta zachodzi, kiedy przeczenie jest absolutne, to znaczy, kiedy zaprzeczamy istnieniu danej rzeczy lub zjawiska. b) Jeœli jednak przeczenie nie ma charakteru bezwzględnego lub odnosi się do jakoœci, a nie do iloœci, rodzajnik pozostaje bez zmiany. Je ne demande pas [des paroles] mais des faits. N'avez-vous pas [des yeux] pour voir et [des oreilles] pour entendre? Ne voyez-vous pas [une maison] au fond de la vall‚e? Je n'ai pas achet‚ [une robe] bleue mais une rouge. c) Po czasowniku [łtre] rodzajnik zachowuje się bez zmian. Ce sont [des serviettes]. - Ce ne sont pas [des serviettes]. M. Duval est [un] bon [directeur]. - M. Duval n'est pas [un] bon directeur. 8. Po wyrażeniach iloœciowych jak np.: [beaucoup, peu, assez, trop, un kilo] itd. zamiast [des] używamy przyimka [de]. (Patrz rozdz. XII). Vous avez [trop de li#res]. Nous avons visit‚ [beaucoup de villes]. Il a achet‚ [un kilo de poires]. ale: la plupart des gens la majorit‚ des d‚put‚s bien des choses 9. Ekwiwalenty (patrz rozdz. II). a) W liczbie pojedynczej: [chaque, n'importe quel, je ne sais quel]. Ponadto [un] może być wzmocnione przez [certain, un certain, une certaine]. b) W liczbie mnogiej: [quelques, plusieurs, certains, divers, diff‚rents, maints] (j. literacki). Różnica polega na tym, że [un, une, des] majš wartoœć jak gdyby neutralnš w stosunku do ekwiwalentów, które dorzucajš pewne dodatkowe znaczenia. c) W formie przeczšcej w l. poj.: [aucun, aucune, nul, nulle] (j. literacki). ĆWICZENIA A 1. Odpowiedzieć twierdzšco na pytania, wg wzoru: Qu'est-ce que c'est? [Un] livre? - Oui, c'est [un] livre. 1. Une maison? 2. Un cahier? 3. Une table? 4. Une porte? 5. Des fenłtres? 6. Des chaises? 7. Des stylos?. 8. Une lampe? 2. Na pytania z ćwiczenia 1 odpowiedzieć przeczšco: Qu'est-ce que c'est? [Un] livre? - Non, ce n'est pas [un] livre. 3. Odpowiedzieć twierdzšco na pytania wg wzoru: Vous avez [un] mouchoir? - Oui, j'ai [un] mouchoir. 1. Un chapeau? 2. Un pantalon? 3. Une cravate? 4. Une robe? 5. Des chemises? 6. Des mauchoirs? 7. Des souliers? 8. Un b‚ret? 4. Na pytania z ćwiczenia 3 odpowiedzieć przeczšco, wg wzoru: Paul a [un] mouchoir? - Non, il n'a pas [de] mouchoir. 5. Zbudować po 3 zdania twierdzšce, a następnie przeczšce z następujšcymi zwrotami: a) il y a, b) c'est, ce sont. Np.: Il y a [un] mouchoir sur la table. Il n'y a pas [de] mouchoir sur la table. C'est [une] lampe. Ce n'est pas [une] lampe. B 6. Uzupełnić za pomocš rodzajnika [un, une, des] lub przyimka [de]: Tout … c“t‚ de l'h“tel, se trouve... petite rue le long de laquelle on voit beaucoup ... magasins. Ici, … gauche, ... magasin de chaussures, un peu plus loin ... magasin d'alimentation. L…, … droite, se sont install‚s ... artisans. Le long du txottoir, ... marchands de quatre saisons vendent ... fruits et ... l‚gumes. Et au fond de la rue, vous pouvez acheter ... fleurs. 7*. Zamiast rodzajnika nieokreœlonego użyć wg sensu: [chaque, tout, n'importe quel lub un certain], odrzucajšc ewentualnie niepotrzebne elementy: 1. Un monsieur veut vous parler. 2. Un homme doit travailler. 3. Ouvrez un journal quelconque. 4. Allez dans un magasin quelconque. 5. Depuis un temps (que je ne peux pas pr‚ciser), on me d‚range toutes les nuits. 6. A une distance (que je ne saurais pr‚ciser) j'ai aper‡u deux grands chiens. 8*. Zamiast rodzajnika nieokreœlonego użyć wg sensu: [quelques lub plusieurs bšdŸ też certains]: 1. Des professeurs sont distraits. 2. Jacques a achet‚ des lampes. 3. Nous avons lu des articles … ce sujet. 4. Faisons ensemble des travaux. 5. Des femmes sont na‹ves. 6. Il a mang‚ des oranges. 7. J'ai vu des bateaux sur la Vistule. 9. Następujšce zdania podać w formie przeczšcej stosujšc: [aucun, aucune]: 1. J'ai achet‚ des fleurs. 2. Ils ont aper‡u un bateau. 3. Mme Vernier a re‡u un prix. 4. Monique a compos‚ des chansons. C 10.* Podać wartoœć (zwyczajna, numeryczna, afektywna, generalizujšca) wyrazów [un, une] lub ich ekwiwalentów i przetłumaczyć zdania na j. polski: 1. Jacques aura un an le 25 f‚vrier. 2. Le un gagne le gros lot. 3. J'ai achet‚ un tableau, ma soeur en a achet‚ plusieurs. 4. Le roman s'achŠve sur un ‚pilogue inattendu. 5. Cette phrase est trŠs nette, il n'y a aucune ‚quivoque possible. 6. Un avare comme lui! II ne donnera pas un sou. 7. On le crut pendant un temps, puis on s'aper‡ut que ce fut un menteur. 8. Je n'ai nul besoin de votre aide. 9. On vit d‚filer un grand nombre de soldats. 10. Un juge doit łtre juste. 11. Un juge est juste. 12. L'orateur a parl‚ avec une chaleur! 13. Elle n'a pas achet‚ un sac rouge, elle en a achet‚ un blanc. 14. Ce n'est pas un loup; c'est un chien. 15. N'entendez-vous pas un air de valse? KLUCZ Mój ojciec wynajšł nad Morzem Œródziemnym dużš, białš willę. Była zbudowana na cyplu wznoszšcym się wysoko nad morzem, osłonięta od drogi laskiem sosnowym; kozia œcieżka wiodła do złocistej zatoczki okolonej rudymi skałami, gdzie kołysało się morze. Pierwsze dni były wspaniałe. Godzinami przebywaliœmy na plaży. Mój ojciec wykonywał skomplikowane ruchy nóg, aby pozbyć się poczštków brzuszka, nie licujšcego z jego usposobieniem Don Juana. Wycišgałam się na piasku, napełniałam nim dłoń i pozwalałam mu przeciekać między palcami łagodnym, żółtym strumieniem. 7.- un certain monsieur, tout(chaque) homme, n'importe quel journal, n'importe quel magasin, un certain temps, une certaine distance. 8.- certains professeurs, plusieurs lampes, plusieurs (quelques) articles, quelques (certains) travaux, certaines femmes, quelques oranges, plusieurs (quelques) bateaux. 10.- 1. un - wartoœć numeryczna, liczebnik; Jacek będzie miał rok 25 lutego. 2. un - wartoœć rzeczownikowa; na numer pierwszy pada wielka wygrana. 3. un - liczebnik; Kupiłem jeden obraz, a moja siostra kupiła ich kilka. 4. un - rodzajnik nieokreœlony; Nieoczekiwany epilog kończy tę powieœć. 5. aucune - zaimek przymiotny nieokreœlony; To zdanie jest bardzo jasne, nie ma żadnej dwuznacznoœci. 6. un - wartoœć afektywna; Taki skšpiec jak on! Nie da ani grosza. 7. un - rodz, nieokreœlony = un certain temps; Wierzono mu jakiœ czas, następnie zauważono, że to (był) kłamca. 8. nul - zaimek przymiotny nieokreœlony; Nie potrzebuję żadnej pomocy od pana. 9. un - rodz. nieokreœlony; Widziano wielu defilujšcych żołnierzy. 10. un - rodz. nieokreœlony - wartoœć zaimka nieokreœlonego "chaque" (generalizujšca); Każdy sędzia powinien być sprawiedliwy 11. unrodz. nieokreœlony - wartoœć afektywna; (Prawdziwy) sędzia jest sprawiedliwy. 12. une - wartoœć afektywna; Mówca goršco przemawiał, z wielkim zapałem! 13. un - rodz. nieokreœlony; przeczenie względne; un blanc (celui qui est blanc) - rodz. nieokreœlony; Nie kupiła czerwonej torebki, kupiła białš. 14. un - rodz. nieokreœlony, po czasowniku łtre pozostaje bez zmian; To nie jest wilk, to jest pies. 15. un - rodz. nieokreœlony, po formie pytajno-przeczšcej zamiana na de nie obowišzuje; Nie słyszy pan melodii walca? ====================== ROZDZIAŁ VI RODZAJNIK OKREŒLONY I JEGO EKWIWALENTY PRZED RZECZOWNIKAMI POLICZALNYMI [Les Am‚ricains] ont dans le sang ce que je voudrais nommer le complexe du nouveau locataire. Il n'est ici qu'un orgueil qui puisse dominer celui de la richesse: celui de l'anciennet‚. [Les Filles de la R,‚volution, les Chevaliers de Colomb, les descendants] des grands noms de l'histoire am‚ricaine, [les vieux Am‚ricains] enfin composent ce petit Œlot de familles, la caste d'oŒ l'on regarde tout le reste de haut. (...) Cammuniste ou d‚mocrate chr‚tien, [le h‚ros europ‚en] luttait et mourait pour pr‚parer des "lendemains qui chantent". Mais [le G. I.] luttait et mourait pour que soit perp‚tu‚ le style de vie am‚ricain, "the Americain Way of Life" pour que [les rues restent les rues, les maisons les maisons, les nourritures les nourritures]. C'est en cela que l'Am‚rique est moins jeune qu'elle n'est infantile. (...) [Le jeune homme] s'inquiŠte, s'irrite, s'interroge. Il remet tout en question. Mais [l'enfant] adore les habitudes, leur rupture le d‚concerte. Il a besoin de vivre dans un univers de normes. [L'enfant] est conservateur. L'Am‚rique aussi. (Claude Roy) 1. a) Rodzajnik okreœlony w liczbie pojedynczej występuje wtedy, gdy dany rzeczownik reprezentuje całš klasę czy też cały zbiór (wartoœć generalizujšca). ... [le h‚ros europ‚en] luttait et mourait pour pr‚parer des "lendemains qui chantent". Mais [le G. I.] luttait et mourait pour que soit perp‚tu‚ le style de vie am‚ricain. [Le geune homme] s'inquiŠte, s'irrite... Mais [l'enfant] adore les habitudes... Les hitl‚riens sont des hommes dangereux pour [l'homme]. Des hommes qu'il faut mettre hors d'‚tat de nuire. (Laffitte) [Le h‚ros europ‚en, le G. I., le jeune homme, l'enfant] sš tu użyte w znaczeniu jak najbardziej ogólnym. Każdy z tych rzeczowników jest nie tylko okazem danej klasy, ale reprezentuje całš klasę, czy cały zbiór, podobnie jak w zdaniu "[L'homme] est mortel". Analogicznie: Ce n'est pas un rossignol. C'est [le rossignol]. Les Fran‡ais ne disent jamais: "j'entends chanter un coucou j'entends siffler un merle". Ils disent: "j'entends [le coucou, le merle, ou le rossignol]", parce qu‚ c'est le młme oiseau qui chante … chaque saison pour eux, de# puis le d‚but du monde. (Duhamel) b) Rodzajnik okreœlony w liczbie pojedynczej może być również użyty przed rzeczownikiem, który przedstawia # tylko kilka okazów danej klasy czy danego zbioru, ale okazy te sš podniesione do rangi symbolu. C'‚tait une bombe cr‚‚e par [l'homme] (= des hommes), lanc‚e par [l'homme] (= des hommes). [L'homme] ‚tait responsable de tout. (Monod) [L'homme] (= des hommes) a conquis la lune. Dans les campagnes l'on voyait [le soldat francais] (= des soldats) occup‚ … bercer le petit enfant de la maŒtresse du logis. (Stendhal) Spotykano na wsi żołnierzy francuskich kołyszšcych do snu dziecko gospodyni domu. 2. Rodzajnik okreœlony w liczbie mnogiej występuje wtedy, gdy rzeczownik obejmuje swoim zakresem wszystkie okazy danej klasy bšdŸ takš liczbę okazów, która pozwala na uogólnienie. [Les Am‚ricains] (= tous les Am‚ricains, les Am‚ricains en g‚n‚ral) ont dans le sang... le complexe du nouveau locataire. [Les Filles de la R‚volution, les Chevaliers de Colomb, les descendants] des grands noms de l'histoire am‚ricaine, [les vieux] [Am‚ricains] enfin composent ce petit Œlot de familles... .. pour que les rues restent [les rues, les maisons] (restent) [les maisons, les nourritures] (restent) [les nourritures]. Przy pierwszym rzeczowniku rodzajnik okreœlony wskazuje, że autor bierze pod uwagę wszystkie ulice, domy..., przy powtórzeniu rzeczownika rodzajnik wskazuje, że istnieje znak równoœci między dwoma elementami: ... pour que [les rues] restent [les młmes]... Uwaga : [Les avions] concurrencent s‚rieusement la navigation maritime. [Les voitures] sont devenues dans beaucoup de pays le moyen de communication le plus commun. [Les locomotives] tirent les wagons. W tego typu zdaniach lepiej jest użyć liczby pojedyńczej: [l'avion, la voiture, la locomotive]. 3. Rodzajnik nieokreœlony w liczbie pojedynczej może w niektórych wypadkach zastšpić rodzajnik okreœlony (patrz rozdz. V p. 5). [Un triangle] a trois c“t‚s et trois angles. [Le triangle] a trois c“t‚s et trois angles. 4. W zdaniu przeczšcym rodzajnik okreœlony zachowuje tę samš formę, jakš miałby w zdaniu twierdzšcym, czyli nie ulega żadnym zmianom. 5. Ekwiwalenty Punkt 1. a) - czasami zamiast [le] można stosować [tout, toute (tout homme, toute femme), chaque (chaque homme, chaque femme)]. Punkt 2. - można wzmocnić rodzajnik [les] przez [tous les, toutes les]. 6. Uwaga: Opozycja [le/un, la/un]e jest niezmiernie ważka w języku francuskim. Np. proůponowane tytuły filmów "La femme mari‚e", "La religieuse" zostały zmienione na "Une femme mari‚e", "Une religieuse", ponieważ pierwotne tytuły sugerowałyby, że chodzi o wszystkie mężatki, o wszystkie zakonnice. Natomiast rodzajnik [une] wprowadza znaczenie: jakaœ, pewna, zaznacza, że chodzi o przypadek indywidualny. ĆWICZENIA A 1. Odpowiedzieć twierdzšco na pytania, wg wzoru: Vous aimez [les] voyages? - Oui, bien s–r, j'aime [les] voyages. 1. Vous aimez les fleurs? 2. Vous aimez les livres? 3. Vous aimez les animaux? 4. Vous aimez les enfants? 5. Vous admirez les grands hommes? 6. Vous admirez les savants? 2. Na pytania z ćwiczenia 1 odpowiedzieć przeczšco: Vous aimez [les] voyages? - Non, je n'aime pas [les] voyages. 3. Następujšce zdania podać w liczbie pojedynczej: 1. Les chiens sont des animaux domestiques. 2. #Les vaches sont des animaux trŠs utiles. 3. Les lions sont des animaux sauvages. 4. Les ours sont rares en Pologne. 5. Les enfants adorent les habitudes. 6. Les enfants sont conservateurs. 4. Odpowiedzieć na pytania, wg wzoru: Est-ce que [les Fran‡ais] mangent beaucoup de pain? a) Oui, [tous les Fran‡ais] mangent beaucoup de pain. b) Non, [certains Fran‡ais] seulement mangent beaucoup de pain. 1. Est-ce que les Fran‡ais mangent beaucoup de fromage? 2. Est-ce que les. Fran‡ais boivent beaucoup de vin? 3. Est-ce que les Fran‡ais‚s sont jolies? 4. Est-ce que les Fran‡aises sont ‚l‚gantes? 5. Est-ce que les Fran‡ais adorent les d‚corations? 6: Est-ce que les Fran‡ais sont#travailleurs? 5. Na pytania z ćwiczenia 4 odpowiedzieć wg wzoru: Est-ce que [les Fran‡ais] mangent beaucoup de pain? - Oui, [la plupart des Fran‡ais mangent] beaucoup de pain. 6. Uzupełnić następujšce zdania wg wzoru: Ils ont cueilli [des] fleurs parce qu'ils aiment [les] fleurs. 1. Ils ont achet‚ des livres parce qu'ils ... 2. Ils ont achet‚ des bonbons ... 3. Ils ont achet‚ des oranges ... 4. Ils ont fait des excursions … pied ... 5. Ils ont chant‚ des chansons fran‡aises. 7.* Na miejsce kropek wstawić odpowiedni rodzajnik lub przyimek [de]: 1. ... mois de mai, ... arbres fleurissent. 2. ... ouvriers travaillent dans ... usines. 3. ... avion est un moyen de transport trŠs rapide. 4. ... homme veut conqu‚rir ... espace. 5. ... livre est ... ami ... homme. 6. ... Fran‡aise est trŠs ‚l‚gante. 7. ... enfant adore ... contes ... f‚es. 8. Nous passions ... heures sur ... plage. 9. ... fond... place se dressait ... H“tel de ville. 10. Il est malheureux, il n'a pas ... amis. 8. Następujšce zdania podać w liczbie mnogiej: Np.: [Un homme] doit travailler. - [Les hommes] doivent travailler. J'ai vu [un homme] dans le bois. - J'ai vu [des hommes] ... Nous avons vu [des hommes]... 1. Un ‚tudiant doit ‚tudier. 2. J'ai rencontr‚ un ‚tudiant. 3. Un professeur doit łtre patient. 4. J'ai parl‚ hier avec un professeur. 5. Un carr‚ a ses quatre c“t‚s ‚gaux. 6. Un jeune homme marchait dans la rue. 7. Une voiture roulait … grande vitesse. 8. Au fond de la cour il a aper‡u un banc ‚norme. 9.* Objaœnić użycie podkreœlonych rodzajników: Certes, [la] province a cess‚ d'łtre arri‚r‚e ou retardataire; [les] journaux f‚minins y propagent [la] mode [des] grands couturiers en młme temps que sur les iieux de sa cr‚ation; [les] devantures [des] libraires ‚talent [les] nouveaut‚s [du] jour; les cin‚mas font passer [les] films r‚cents avant qu'ait cess‚ leur vogue ‚ph‚mŠre. N'empłche qu'on vit plus lentement et plus calme ment dans [les] villes provinciales que dans [la] ruche parisienne. (A. Ferr‚) KLUCZ Amerykanie majš we krwi coœ, co chciałbym nazwać kompleksem nowego lokatora. Jest u nich tylko jeden rodzaj pychy, który przewyższa tę wywodzšcš się z bogactwa - posiadanie tradycji. Córy Rewolucji, Rycerze Kolumba, pótomkowie wielkich nazwisk historii amerykańskiej, wreszcie zasiedziali Amerykanie tworzš tę niewielkš wysepkę ro#zin, kastę, która spoglšda z góry na pozostałych ludzi. (...) Komunista czy chrzeœcijański demokrata, bohater europejski walczył i ginšł, żeby przygotować "radosne jutro". Ale G. I. (żołnierz amerykański) walczył i ginšł, żeby amerykański styl życia, "the American Way of Life", został zachowany, żeby ulice zostały ulicami, domy domami, a jedzenie jedzeniem. W tym właœnie Ameryka jest bardziej infantylna niż młoda. (...) Młody czło#ciiek niepokoi się, irytuje, zadaje sobie pytania. tiwestionuje wszystko od nowa. Ale dziecko uwielbia nawyki, zerwanie z nimi zbija je z trapu. Potrzebuje żyć w œwiecie norm. Dziecko jest konserwatystš. Ameryka również. 7.- 1. au, les; 2. les, les; 3. l'; 4. l', l'; 5. le, l', de l'; 6. la; 7. l', les, de; 8. des, la; 9. au, de la, l'; 10. d ; 9.- la province - wartoœć generalizujšca; les journaux - wartoœć generalizu- jšca; la mode - wartoœć zawężajšca, okreœlona przez kontekst; des grands couturiers (rodz. œcišgnięty) - wartoœć generalizujšca; les devantures des libraires - les wartoœć zawężajšca, okreœlona przez kontekst, des (rodz. œcišgnięty)warto#ć generalizujšca; les nouveaut‚s - wartoœć zawężajšca, okreœlona przez kontekst; du jour (rodz. œcišgnięty) = de ce jour, du jour pr‚sent; les films - wartoœć generalizujšca; les villes - wartoœć generalizujšca; la ruche parisienne - okreœlenie przez sytuację = Paris. ======================= ROZDZIAŁ VII RODZAJNIK OKREŒLONY I JEGO EKWIWALENTY PRZED RZECZOWNIKAMI POLICZALNYMI (c.d.) AprŠs [le d‚jeuner], je me suis ennuy‚ un peu et j'ai err‚ dans [l'appartement]. Il ‚tait commode quand maman ‚tait l…. Depuis que je l'ai perdue, il est trop grand. Je ne vis que dans cette piŠce, entre [les chaises de paille, l'armoire] dont [la glace] est jaunie, [la table de toilette] et [le lit de cuivre]. (...) Je me suis lav‚ [les mains] et je me suis mis au balcon. Ma chambre donne sur [la rue principale du faubourg]. L'aprŠs-midi ‚tait beau. Cependant [les gens] ‚taient rares encor‚. C'‚tait d'abord des familles allant en promenade. Sur le [trottoir] d'en face [le marchand de tabac] a sorti une chaise, l'a install‚e devant sa porte et s'est assis en s'appuyant deœ deux bras sur [le dossier]. (D'aprŠs A. Camus) 1. Rzeczownik jest okreœlony przez sytuację pozatekstowš. (Istnieje punkt odniesienia do sytuacji). AprŠs [le d‚jeuner] - dans [l'appartement] Z sensu ogólnego zdania wynika, że [le d‚jeuner] ma wartoœć [mon d‚jeuner] albo [le d‚jeuner que je prends tous les jours]. Podobnie [l'appartement] - chodzi o [mon appartement, l'appartement oŒ j'habite]. To samo dotyczy [les chaises de paille, l'armoire, la table de toilette, le lit de cuivre] - przedmioty te sš znańe, sš okreœlone przez to, że sš częœciš mieszkania. O ile jednak w dwóch pierwszych przykładach sytuacja nakazuje użycie rodzajnika okreœlonego, to w następnych można by również użyć rodzajnika nieokreœlonego. W tym wypadku następuje jak gdyby zmiana naœwietlenia, po prostu wylicza się rzeczy. [Le marchand de tabac] - jest znany narratorowi, nie jest to jakiœ, czy jeden z wielu, lecz ten, który ma swój sklepik naprzeciwko, ten u którego narrator robi prawdopodobnie swoje zakupy. ([les] gens ‚taient rares - rodzajnik wskazuje tu raczej na wartoœć generalizujšcš rzeczownika). Je vais … [l'‚cole]. Idę do szkoły (do swojej szkoły). Je reste … [la maison]. Pozostaję w domu (w swoim domu). Fermez [la fenłtre]. Proszę zamknšć okno (to, które jest otwarte). W tych i pozostałych zdaniach sytuacja jest wystarczajšco jasna, aby jednoznacznie okreœlić rzeczownik. [La fenłtre] de ma chambre donne sur le Nord. (Jedyne) okno pokoju wychodzi na północ. Porównajmy: [Une fenłtre] de ma chambre donne sur le Nord. Jedno z okien pokoju wychodzi na północ. 2. Rzeczownik jest okreœlony przez kontekst. (Istnieje punkt odniesienia do tekstu). a) Jeœli występuje z przydawkš, która go jednoznacznie okreœla: [la rue principale du faubourg] - nie jest to jedna z głównych ulic, ani jakaœ główna ulica, lecz główna ulica przedmieœcia. [Du faubourg] - z kolei jest okreœlone przez sytuację: przedmieœcie, w którym mieszka się. [L'armoire dont la glace] - nie jest to jakieœ lustro, ani jedno z luster, ale lustro szafy. Podobnie mamy : C'est [le livre de Paul]. J'entends [la voix de Jeanne]. [Les fruits de mon jardin] sont excellents. - przynależnoœć oczywista [La robe que j'ai re‡ue] me plaŒt. Il regardait [les photos qu'on lui passait]. - [la robe, les photos] majš punkt odniesienia: tę, którš dostałam; te, które mu pokazywano. b) Jeœli rzeczownik był już wymieniony uprzednio. J'ai aper‡u [un vieillard; le vieillard] m'a fait signe. [Une jeune fille] traversait la rue; en me voyant [la jeune fille] s'arrłta brusquement. W drugim członie zdania [le, la] majš wartoœć [ce, cette]. Uwagi: 1. Tę wartoœć wskazujšcš rodzajnika odnajdujemy w wielu zwrotach: … l'instant = … cet instant (l…) de la sorte = de cette sorte pour le moment = en ce moment 2. Zdania z serii 2. a) i 2. b) majš w zasadzie identycznš strukturę i okreœlenie kontekstowe jest identyczne: C'est [le liare de Pierre]. = C'est [un liare]. [Ce livre] est … Pierre. [La robe que j'ai re‡ue] me plaŒt. = J'ai re‡ue [une robe]. [Cette robe] me plaŒt. Z kolei zdania: J'ai aper‡u [un vieillard; le vieillard] m'a fait signe. = [Le vieillard que j'ai aper‡u] m'a fait signe. 3. Quelle voiture prendrez-vous? [La rouge]. Quel tabac pr‚f‚rez-vous? [Le brun]. W tych zdaniach [la rouge, le brun] majš wartoœć wskazujšcš: [celle qui est rouge, celui qui est brun]. 4. Rodzajnik okreœlony może również oznaczać przynależnoœć. Używa się go, gdy mowa o częœciach ciała: Je me suis lav‚ [les mains] (= mes mains). J'ai mal … [la tłte]. I1 a mal [aux dents]. Elle s'est cass‚ [les jambes]. Raymond s'est recouvert [la tłte et les ‚paules] avec des poign‚es d'herbe. (Laffitte) Il resta silencieux, [le dos] appuy‚ contre le mur, [la tłte] baiss‚e. Użycie zaimka przymiotnego dzierżawczego nadałoby wypowiedzi szczególny charakter. Il a encore mal … [sa tłte]. Jak zwykle boli go głowa. Uwagi: 1. W konstrukcjach z czasownikiem [avoir], jeœli rzeczownikowi towarzyszy przydawka przymiotna, można użyć również rodzajnika nieokreœlonego: [Il a les yeux bleus], bšdŸ też: Il a [des yeux bleus]. [Il a le front haut], bšdt też: [un front haut]. Czasami jednak rodzajnik nieokreœlony wprowadza istotnš różnicę: Il a les cheaeux blancs. (wszystkie włosy siwe) Il a des cheaeux blancs. (niektóre sš siwe) 2. Po czasownikach innych niż [avoir] używamy raczej zaimka przymiotnego dzierżawczego lub rodzajnika nieokreœlonego, jeœli dopełnieniu towarzyszy przydawka przymiotna: Porównajmy: Elle lui tendit [la main]. Elle lui tendit [sa belle main] aux doigts longs et effil‚s. Elle lui tendit [une petite main] potel‚e. 5. Rodzajnik okreœlony występuje również przy podawaniu miary, ceny, wagi (w znaczeniu dystrybutywnym). Oranges … 5 [F le kilo] (= chaque kilo). Ce tissu co–te 20 [F le mŠtre] (= chaque mŠtre). G. W niektórych zdaniach lub wyrażeniach wykrzyknikowych rodzajnik okreœlony ma wartoœć zaimka przymiotnego wykrzyknikowego quel. La belle fille! Oh! la jolie voiture: 7. Po przeczeniu rodzajnik okreœlony nie podlega zmianom. 8. Ekwiwalenty: [ce, mon, chaque, quel]. Używamy ich, kiedy sprecyzowanie jest niezbędne, aby uniknšć nieporozumienia bšdŸ z uzasadnionych względów stylistycznych. (Patrz rozdz. III). CWICZENIA A 1. Uzupełnić wg wzoru: a) C'est [un livre. Quel livre]? C'est [le livre de Paul]. 1. C'est ... chambre. Quelle chambre? ... de Brigitte. 2. C'est ... chapeau. Quel chapeau? ... de Michel. 3. C'est ... magasin. Quel magasin? ... de M. Dupont. b) Ce sont [des robes. Quelles robes]? Ce sont [les robes] de Marie. 1. Ce sont ... stylos. Quels stylos? ... de Pierre. 2. Ce sont ... cahiers. Quels cahiers? ... de Jacques. 3. Ce sont ... chemises. Quelles chemises?. de Chantal. 2. Zmienić konstrukcję zdania wg wzoru: a) Pierre a [un grand appartement. - L'appartement de Pierre] est grand. 1. Brigitte a une belle robe. 2. Paul a une jolie voiture. 3. C‚cile a une villa blanche. 4. Michel a une bicyclette rapi#e. b) Ces enfants ont [des chemises rouges. - Les chemises de ces enfants] sont rouges. 1. Ces fillettes ont des robes courtes. 2. Ces dames ont des chapeaux verts. 3. Ces hommes ont des chaussures noires. 4. Ces gar‡ons ont des mouchoirs bleus. 3. Odpowiedzieć na pytania używajšc zaimka przymiotnego dzierżawczego son, sa, ses, leur, leurs. Np. C'est [la maison] de Paul? - Oui, c'est [sa maison]. 1. C'est la voiture de Jacques? 2. C'est le cigare de M. Roux? 3. C'est le mouchoir de Paulette? 4. Ce sont les cravates de Pierre? 5. Ce sont les poup‚es de Marie? 6. C'est la maison de M. et de Mme Duval? 7. C'est la voiture de M. et de Mme Roux? 8. Ce sont les livres de Pierre et de Monique? B 4. Z dwóch zdań prostych zbudować jedno zdanie złożone, wg wzoru : Je vois [un gar‡on]. Il court dans la rue. [Le gar‡on que je vois] court dans la rue. 1. Je vois une jeune fille. Elle me sourit. 2. Je vois un gardien de la paix. II siffle. 3. Je vois des gar‡ons. Ils jouent au football. 4. Je vois des jeunes filles. Elles regardent des voitures. 5. Je vois des cyclistes. Ils filent trŠs vite. 6. Je vois des soldats. Ils manoeuvrent dans la cour de la caserne. 5. a) Zbudować 4 zdania z wyrażeniem il y a, stosujšc najpierw rodzajnik des a następnie les: Il y a [des livres] sur le bureau. - Sur le bureau il y a [les livres] que vous avez command‚s. Il y a [des ‚tudiants] dans votre bureau. - Dans votre bureau il y a [les ‚tudiants] que vous avez …ppel‚s. b) Zbudować analogicznie 2 #dania z wyrażeniem il existe: Il existe [des ouvrages] sur cette question. - Sur cette question, il existe [les ouvrages] que le professeur vous a d‚j… recommand‚s. Uwaga: Po il est - używamy tylko des: [Il est des boissons] qu'on pr‚pare avec le jus des oranges pressur‚es. (Gide) 6: Uzupełni‚ za pomocš rzeczownika poprzedzonego rodzajnikiem okreœlonym, np.: Je cherche ... - Je cherche [le directeur] de votre ‚cole. 1. Je vais au cin‚ma avec ... . 2. J'ai rencontr‚ hier ... . 3. Il a admir‚ ... . 4. J'ai vu ... . 5. Je t‚l‚phone (…) ... . 6. Nous cherchons ... . 7. Uzupełnić za pomocš rzeczownika poprzedzonego rodzajnikiem nieokreœlonym, np.: J'ai vu ... - J'ai vu [un] beau [chƒteau] au bord de la Loire. 1. Il a lu ... . 2. Elle a ‚crit ... . 3. Voulez-vous ... . 4. Vous avez fait ... . 5. J'ai achet‚ ... . 6. Claire pr‚pare ... . C 8.* Objaœnić znaczenie rodzajników okreœlonych (wartoœć zwyczajna, wartoœć zaimka przymiotnego dzierżawczego, wskazujšcego, wykrzyknikowego lub nieokreœlonego): 1. Trois francs [la] bouteille, service compris. 2. [Le] chapeau sur [l']oreille il croit ‚pater [les] gens. 3. Arrogant, il tient [la] tłte haute. 4. Il y a eu une dispute ‚pouvantable; vous pouvez vous imaginer [la] scŠne. 5. Il aper‡oit une femme, il la suit; soudain, [la] femme se retourne. 6. [Le] film que j'ai vu hier ‚tait m‚diocre. 7. Voil… encore [le] raseur: allons-nous-en. 8. Cinq francs [la] dóuzaine, ce n'est pas cher. 9. On lui a bris‚ [le] coeur. 10. [Le] cahier vert est pour Pierre. 11. [Le] bel enfant: s'‚cria Chantal 9.* Poniższe zdania sš wieloznaczne. Zmienić ich strukturę zastępujšc zbędne zaimki przymiotne dzierżawcze rodzajnikiem okreœlonym: 1. Soůn pŠre demeurant inquiet au sujet de sa sant‚, la jeune fille pr‚fŠre ajourner son d‚part jusqu'… sa complŠte gu‚rison. 2. Le couturier n'ayant pas fait … temps sa robe, sa femme a d– aller chez Mme Legras pour apaiser sa fureur. 10* Uzupełnić odpowiednim rodzajnikiem (okreœlonym lub nieokreœlonym): 1. Elle resta ... moment, ... dos appuy‚ contre ... mur, ... visage cach‚ dans ... mains. 2. Il se repr‚sente avec une extrłme impatience ... instant oŒ il d‚posera sur ... table de ... salle … manger, devant sa mŠre ‚blouie, toutes ... piŠces ... tr‚sor. 3. Jean a ouvert ... porte de ... appartement. Il se trouva en pr‚sence d'... inconnu; ... inconnu avait ... cheveux noirs, ... yeux sombres, ... front haut. Il portait ... chemise blanche. ... chapeau qu'il tenait … ... main ‚tait gris fonc‚. KLUCZ Po obiedzie trochę się nudziłem i kršżyłem bez celu po mieszkaniu. Było wygodne, kiedy mama tu mieszkała. Kiedy jš straciłem, stało się za duże. Mieszkam tylko w tym pokoju między krzesłami wyplatanymi słomš, szafš o pożółkłym lustrze, toaletkš i mosiężnym łóżkiem. ... Umyłem ręce i wyszedłem na balkon. Pokój mój wychodzi na głównš ulicę przedmieœcia. Było ładne popołudnie. Niemniej jednak było jeszcze mało ludzi. Przede wszystkim były to rodziny udajšce się na spacer. Po drugiej stronie ulicy, sprzedawca wyrobów tytoniowych wycišgnšł krzesło, ustawił je przed drzwiami i usiadł opierajšc się ramionam# na poręczy. 8. - la bouteille - wartoœć dystrybutywna = chaque bouteille; le chapeau - wartoœć zaimka przym. dzierż. (son); l'oreille - wartoœć zaimka przym. dzierż. (son); les gens - wartoœć zwyczajna; la tłte - wartoœć zaimka przym. dzierż. (sa); la scŠne - wartoœć zaimka wskazujšcego (cette); la femme - wartoœć zwyczajna; le film - wartoœć zwyczajna; le raseur - wartoœć wykrzyknikowa; la douzaine - wartoœć dystrybutywna (chaque); le coeur - wartoœć zaimka przym. dzierż. (son); le cahier - wartoœć zaimka wskazujšcego (ce); le bel enfant - wartoœć wykrzyknikowa (quel!). 9.- 1. a) la jeune fille pr‚fŠre ajourner son d‚part jusqu'… la complŠte gu‚rison de son pŠre, inquiet au sujet de sa propre sant‚. b) Le pŠre demeurant inquiet au sujet de la sant‚ de sa fille, celle-ci pr‚fŠre ajourner son d‚part jusqu'… sa complŠte gu‚rison. 2. Le couturier n'ayant pas fait … temps la robe de Mme Legras, sa femme a d– aller chez cette dame pour apaiser sa fureur. 10.- 1. un moment, le dos, le mur, le visage, les mains; 2. l'instant, sur la table de la salle … manger, les piŠces du tr‚sor; 3. la porte de l'appartement, d'un inconnu, l'inconnu, les (des) cheveux noirs, les (des) yeux sombres, le (un) front haut; une chemise blanche, le chapeau, … la main. ========================== ROZDZIAŁ VIII RODZAJNIK I JEGO EKWIWALENTY PRZED RZECZOWNIKAMI NIEPOLICZALNYMI (MATERIALNYMI) Mme Smith. - Tiens, il est neuf heures. Nous avons mang‚ [de la soupe, du poisson, des pommes de terre] au lard, [de la salade] anglaise. Les enfants ont bu [de l'eau] anglaise. (...) [Les pommes de terre] sont trŠs bonnes avec [le lard], (...) [L'huile] de l'‚picier du coin est de bien meilleure qualit‚ que [l'huile] de l'‚picier d'en face. (...) Cependant, [la soupe] ‚tait peut-łtre trop sal‚e. Elle avait aussi [trop de poireaux et pas assez d'oignons]. On aurait bien fait, peut-łtre, de prendre au dessert, [un petit verre de vin] de Bourgogne australien mais je n'ai pas apport‚ [le vin] … table afin de ne pas donner aux enfants une mauvaiseů preuve de gourmandise. (E. Ionesco) 1. Użycie rodzajnika okreœlonego a) Kiedy rzeczownik jest użyty w znaczeniu jak najbardziej ogólnym (wartoœć generalizujšca), obejmujšc swoim zakresem cały dany gatunek: [Les pommes de terre] sont trŠs bonnes avec [le lard]. [L'huile] sert … [l'alimentation]. [Le vin] est une boisson produite par [la fermentation du raisin]. J'aime [la biŠre]. b) Kiedy rzeczownik jest okreœlony: 1. przez kontekst [L'huile de l'‚picier du coin] est de bien meilleure qualit‚ que [l'huile de l'‚picier d'en face]. [Le vin qu'il a bu] ‚tait un peu amer. 2. przez sytuację lub towarzyszšce okolicznoœci Cependant, [la soupe] ‚tait peut-łtre trop sal‚e. ... mais je n'ai pas apport‚ [le vin] … table... Passez-moi [le pain], s'il vous plaŒt. [La soupe] - tu: zupa, którš zjedliœmy [le vin] - wino, które pijemy zwykle lub którego chcieliœmy się napić [le pain] - chleb, który jest na stole 2. Użycie rodzajnika czšstkowego a) Rodzajnik czšstkowy wskazuje, że rzeczownik oznacza pewnš bliżej nieokreœlonš iloœć danej substancji. Nous avons mang‚ [de la soupe, du poisson, des pommes de terre] au lard, [de la salade] anglaise. Les enfants ont bu [de l'eau] anglaise. Marcelle a pr‚par‚ son colis avec un soin maternel: [du lard] fum‚, [de la confiture, du sucre, des biscuits]. (Laffitte) Podobnie : Extraire [du fer, du charbon, de la houille]. Fabriquer [du ciment, du mortier]. Avoir [de l'argent]. b) Rodzajnik czšstkowy może wskazywać na to, że rzeczownik stracił w danej sy- tuacji swój charakter ogólny i przedstawia substancję jako konkretny przedmiot. Qu'est-ce que vous avez l…? C'est [du pain]. 3. Użycie rodzajnika nieokreœlonego Rodzajnik nieokreœlony jest rzadko używariy przed nazwami substancji. a) Można go użyć, kiedy rzeczownik jest okreœlony jakoœciowo przez przymiotnik lub przydawkę o wartoœci przymiotnikowej. NastępŒje wówczas tzw. ograniczenie jakoœciowe substancji. [Une huile rance] est d‚testable. Zjełczała oliwa jest obrzydliwa. Ils aimaient regarder l'eau. Ce n'‚tait pourtant pas [une belle eau]. b) Robišc zamówienie w kawiarni czy restauracji mówi się najczęœciej: [Un caf‚], s'il vous plaŒt. [Un th‚, une crŠme, une blonde] (= une biŠre), [un soda, une glace]... W tym wypadku [un] ma znaczenie numeryczne ([un, deux, trois caf‚s], s'il vous plaŒt) i oznacza jednš filiżankę kawy, jeden kufel czy butelkę piwa, jednš porcję lodów... c) Rodzajnik nieokreœlóny przed nazwš substancji oznacza często przejœcie rzeczownika z kategorii niepoliczalnej do kategorii policzalnej. [le bronze] - pojęcie ogólne substancji [du bronze] - ograniczenie iloœciowe substancji [des bronzes] - przedmioty z bršzu [un pain] - bochenek chleba [un tromage] - główka sera 4. Zestawienie [L'eau] est un liquide - pojęcie ogólne [L'eau de cette source] est excellente - woda okreœlona przez kontekst Il a bu [l'eau du seau] - woda okreœlona przez kontekst Il a bu [de l'eau] - ograniczenie iloœciowe Il a bu [une eau saumƒtre] - ograniczenie jakoœciowe 5. Ekwiwalentami rodzajnika czšstkowego sš: un peu de, beaucoup de, une certaine 6. Po wyrazach oznaczajšcych iloœć zamiast rodzajnika czšstkowego używamy przyimka de: un kilo de pain, un litre de lait, beaucoup de chocolat, un verre de oin, trop de poireaux et pas assez d'oignons. 7. a) Po czasowniku w formie przeczšcej rodzajniki du, de la, de l' sš zastšpione przyimkiem de (d'), jeœli przeczenie jest absolutne. Il a bu [de l'eau]. - Il [n'a pas bu d'eau]. J'ai mang‚ [du chocolat]. - Je [n'ai pas mang‚ de chocolat]. b) Jeżeli jednak przeczenie nie ma charakteru bezwzględnego, rodzajnik nie podlega żadnym zmianom. Porównajmy : Il n'y a pas [de caf‚]. Ce n'est pas [du caf‚], c'est de l'eau chaude. Il n'y a pas [de vin]. Il n'y a pas [du vin pour tous]. Je n'ai pas [d'argent]. Je n'ai pas [de l'argent pour le gaspiller]. ĆWICZENIA A 1. Odpowiedzieć na pytania wg wzoru: Vous voulez [de la viande]? - Oui, donnez-moi [de la viande]. 1. Vous voulez du pain? - Oui, donnez-moi ... 2. Vous voulez du chocolat? 3. Vous voulez de l'eau? 4. Vous voulez du poisson? 5. Vous voulez de la soupe? 6. Vous voulez de la salade? 7. Vous voulez du fromage? 8. Vous #oulez du caf‚? 9. Vous voulez de la confiture? 10. Vous voulez du th‚? 2. Na pytania z ćwiczenia 1 odpowiedzieć przeczšco wg wzoru: Vous voulez [de la viande]? Non, merci, je ne veux pas [de viande]. 3. Do podanych odpowiedzi utworzyć pytania wg wzoru: OdpowiedŸ: Non, merci, je ne veux pas [de vin]. Pytanie: Voulez-vous [du vin]? 1. ... ? Non, merci, je ne veux pas d'eau. 2. ... ? Non, merci, je ne mange pas de chocolat. 3. ... ? Non, merci, je ne prends pas de vin. 4. ... ? Non, merci, je zie veux pas de lait. 5. ... ? Non, merci, je n‚ prends pas de caf‚. 6. ... ? Non, merci, je ne mange pas de confiture. 7. ... ? Non, merci, je ne bois pas de th‚. 8. ... ? Non, merci, je ne bois pas 'de champagne. B 4. Odpowiedzieć na pytania wg wzoru: Vous mangez [de la confiture]? Oui, je mange [de la confiture] parce que j'aime [la confiture]. Vous buvez [du vin]? Oui, je bois [du vin] parce que j'aime [le vin]. 1. Vous mangez du pain? 2. Vous buvez du lait? 3. Vous buvez de la biŠre? 4. Vous mangez du fromage? 5. Vous buvez de l'eau? 6. Votxs buvez du th‚? 7. Vous mangez du chocolat? 8. Vous mange# de la soup‚? 5. Z dwóch zdań prostych zbudować jedno zdanie złożone, wg wzoru: Pierre mange [du chocolat]. [Ce chocolat] est bon. - [Le chocolat qu'il mange] est bon. 1. Monique mange de la soupe. Cette soupe est bonne. 2. Michel boit du vin. Ce vin est bon. 3. M. Roux mange du poisson. Ce poisson est bon. 4. Monique boit du champagne. Ce champagne est bon. 5. Chantal mange de la confiture. Cette confiture est bonne. 6. Mme Durand boit du th‚. Ce th‚ est bon. 6.* Uzupełnić odpowiednim rodzajnikiem lub przyimkiem de: l. Tu achŠteras ... pain, ... sucre et une livre ... beurre. 2. Si tu n'aimes pas ... vin, tu peux prendre ... biŠre. 3. Il faut mettre ... sel dans ... soupe. 4. Il faut mettre ... huile dans ... salade. 5. Je prendrai volontiers ... lait chaud. 6. Avez-vous ... argent? 7. Non, je n'ai pas ... argent. 8. Cette construction a exig‚ beaucoup ... argent. 9. Qu'est-ce que tu as fait avec ... argent que je t'avais prłt‚? 10. J'ai perdu ... argent que tu m'as donn‚. 11. Dans cette mine, on extrait ... houille. 12. ... minerai de fer de cette mine est de bonne qualit‚. C 7.* Objaœnić użycie podkreœlonych rodzajników lub przyimka de: 1. [Le] vin est cher cette ann‚e. Nous avons bu [un] excellent vin. Il a command‚ [du] vin. Ils ont re‡u dix litres [de] vin. 2. Il a achet‚ [de la] paille. Chacun voit [une] paille dans l'oeil du voisin et ne voit pas [une] poutre dans le sien. 3. Ce n'est pas [du] vin, c'est [du] vinaigre. 4. Je n'ai pas achet‚ [de] fromage. 5. Donnez-moi [du] pain, s'il vous plaŒt. 6. Passez-moi [le] pain, s'il vous plaŒt. 7. [Le] beurre que j'ai achet‚ n'est pas frais. 8. Je prendrai volontiers [un] ap‚ritif. 9. Dans la grande salle on voyait [des] marbres magnifiques. 10. [Une] eau bourbeuse couvrait le sol. KLUCZ Pani Smith. - No proszę, (już) dziewišta. Jedliœmy zupę, ryby, ziemniaki ze słoninš, sałatę angielskš. Dzieci piły wodę angielskš. (...) Ziemniaki sš bardzo dobre ze słoninš, ... a'liwa sklepikarza z rogu jest o wiele lepszej jakoœci niż oliwa sklepikarza z naprzeciwka. (...) Zupa jednak była być może za słona. Było w niej również za dużo porów, a za mało cebuli. Być może zrobilibyœmy dobrze, gdybyœmy wzięli na deser kieliszek burgundzkiego wina australijskiego, ale nie podałam wina do stołu, aby nie dawać dzieciom złego przykładu łakomstwa. 6.--1. du pain, du sucre, du beurre; 2. le vin, de la biŠre; 3. du sel, dans la soupe; 4. de l'huile, dans la salade; 5. du lait chaud;' 6. de l'argent; 7. d'argent; 8. d'argent; 9. l'argent; 10. l'argent; 11. de la houille; 12. le minerai. 7.- 1. le vin - wartoœć generalizujšca, un excellent vin - ograniczenie jakoœciowe, du vin - ograniczenie iloœciowe, de vinpo wyrazie oznaczajšcym iloœć; 2. de la paille - ograniczenie iloœciowe, une paille - wartoœć zwyczajna, une poutre - wartoœć zwyczajna; 3. du vin - przeczenie względne; du vinaigrewskazuje na charakter materii; 4. de fromage - przeczenie absolutne; 5. du pain - ograniczenie iloœciowe; 6. le painokreœlony przez sytuację; 7. le beurre - okreœlony przez kontekst; 8. un ap‚ritif - wartoœć numeryczna (un v‚rre d'ap‚ritif); 9. des marbres magnifiques - nieokreœlona iloœć, przejœcie z klasy rzeczowników niepoliczalnych do klasy rzeczowników policzalnych; 10. une eau - ograniczenie jakoœciowe. ========================= ROZDZIAŁ. IX RODZAJNIK I JEGO EKWIWALENTY PRZED RZECZOWNIKAMI NIEPOLICZALNYMI (ABSTRAKCYJNYMI) [La nettet‚] de mes souvenirs … partir de ce moment m'‚tonne. J'acqu‚rais [une conscience plus attentive] des autres, de moi-młme. [La spontan‚it‚, un ‚go‹sme facile] avaient toujours ‚t‚ pour moi [un luxe naturel]. J'avais toujours v‚cu. Or, voici que ces quelques jours m'avaient assez troubl‚e pour que je sois amen‚e … r‚fl‚chir … me regarder vivre. Je passais par toutes les affres de [l'introspection] sans pour cela me r‚concilier avec moi-młme. "Ce sentiment, pensais-je, ce sentiment … l'‚gard d'Anne est błte et pauvre, comme ce d‚sir de la s‚parer de mon pŠre est f‚roce." (...) Cette lucidit‚ n'‚tait-elle pas [la pire des erreurs]? Je me d‚battais des heures entiŠres dans ma chambre pour savoir si [la crainte], [l'hostilit‚] que m'inspirait Anne … pr‚sent se justifiaient ou si je n'‚tais qu'une petite fille ‚go‹ste et gƒt‚e en veine de fausse ind‚pendance. (Fran‡oise Sagan) 1. Przed rzeczownikami niepoliczalnymi używamy rodzajnika okreœlonego w następujšcych przypadkach: a) Kiedy rzeczownik jest użyty w znaczeniu jak najbardziej ogólnym, jako pojęcie ogólne. [La spontan‚it‚], un ‚goisme facile avaient tou#ours ‚t‚ pour moi un luxe naturel. Je pass#is par toutes les affres de [l'iotrospection] ... [La peur] fait trembler młme les plus courageux. [La patience] vient … bout de tout. We wszystkich tych przykładach rodzajnik okreœlony wskazuje, że rzeczownik ma znaczenie generalizujšce. b) Kiedy rzeczownik jest okreœlony przez kontekst. [La nettet‚ de mes souvenirs] … partir de ce moment m'‚tonne. [La patience de notre professeur] ‚tait in‚puisable. ... [si la crainte, l'hostillt‚ que m'inspirait Anne] … pr‚sent se justifiaient ... [Le courage qu'il a montr‚] est digne d'‚loges. AprŠs quelques heures pass‚es avec ses amis, elle avait [l'illusion d'łtre forte], de vivre plus, młme. (Maurois) W powyższych przykładach rodzajnik ma wartoœć zawężajšcš - okreœlonoœć wynika œciœle z kontekstu. 2. Użycie rodzajnika nieokreœlonego a) Kiedy rzeczownik abstrakcyjny jest okreœlony jakoœciowo przez przymiotnik, przydawkę przyimkowš lub zdanie względne o wartoœci przymiotnikowej, stosuje się często rodzajnik nieokreœlony. Następuje wówczas tzw. ograniczenie jakoœciowe, nie bierze się pod uwagę całoœci pojęcia, lecz pewien jak gdyby wariant tego pojęcia. J'acqu‚rais [une conscience plus attentive] des autres, de moi-młme. Et tout … coup, la faim, [une faim f‚roce], d‚vorante, affolante, le souleva. (Maupassant) Mais (l'avion) r‚pond toujours aux commandes... Alors je me d‚tends, et je suis envahi par [une sourde jubilation]. (Saint-Exup‚ry) Suzanne se jeta dans [une colŠre qui la rendit rouge] comme une pivoine. (France) La spontan‚it‚, [un ‚goisme facile] avaient toujours ‚t‚ pour moi [un luxe naturel]. O ile spontan‚it‚ zachowuje wartoœć generalizujšcš, o tyle un ‚go‹sme facile wyraża pewnš odmianę tego pojęcia. Można powiedzieć: un ‚go‹sme brutal, un ‚go‹sme absolu itd. b) Rodzajnik nieokreœlony może wskazywać również, że rzeczownik przeszedł z klasy niepoliczalnej do klasy policzalnej. Porównajmy: [La sottise] n'‚st pas une chose rare młme chez les adultes. Il a fait [une sottise], il fait toujours [des sottiscs]. 3. Użycie rodzajnika czšstkowego Rodzajnik czšstkowy wskazuje, że zakres rzeczownika został zawężony, jak gdyby iloœciowo; nie bierze się pod uwagę, w danej sytuacji; całoœci zjawiska, lecz pewnš częœć, pewnš sumę tego zjawiska. €a, c'est mieux. Il y a [du sentiment, de la musique, de la puret‚]. (J. Romains) Il avait [de la souplesse] et [de l'aisance]. (Maurois) Mais ‚coutez! J'ai [de la d‚licatesse] tout comme un autre, moi! (Balzac) Elle a form‚ un comit‚ de m‚nagŠres qui fait [de la propagande] dans les queues. (Aragon) Il a jou‚ [du Chopin]. - (utwór Chopina) Elle fait [du sport]. 4. Zestawienie [Le talent] est indispensable … tout acteur. - pojęcie ogólne. [Le talent de cet acteur] est indiscutable - talent okreœlony przez kontekst. [Il a le talent d'ennuyer] tout le monde. - talent okreœlony przez kontekst. Ce jeune homme a [du talent] pour la peinture. - ograniczenie iloœciowe. Il a [des talents], mais il ne sait pas les faire valoir. - przejœcie z klasy rzeczowników niepoliczalnych do policzalnych. Lui, il a [un talent]! - użycie afektywne; domyœlnie rzeczownik talent jest # okreœlony jakoœciowo, jak np.: Il a [un talent extraordinaire, m‚diocre], etc. 5. Przed nazwami rzeczowników jedynych w swoim rodzaju stosuje się te same zasady, co przed rzeczownikami niepoliczalnymi abstrakcyjnymi, z tym że najczęœciej używa się rodzajnika okreœlonego. a) ... [la terre] est verte … perte de vue. Jusqu'au bord de l'horizon, [le ciel] est bleu. (Maupassant) [Le soleil] chauffe [la terre]. [La lune] se leva tard dan# la nuit. b) [Un immense soleil] rouge roulait … l'horizon. De grandes roches se dressaient sous [un ciel noir]. Il fait [un vent terrible]. c) Dieu que c'est triste! [du vent, de la pluie] et [du froid]. (Maurice de Gu‚rin) Il fait [du aent]. Il y a [du soleil] aujourd'hui. Il y avait [du brouillard]. 6. Ekwiwalenty Punkt 1. a) nie ma ekwiwalentów Punkt 1. b) można w niektórych wypadkach stosować ce lub mon. Punkt 2. a) można w niektórych wypadkach stosować un certain. Punkt 2. b) w liczbie mnogiej - quelques, plusieurs, certains. Punkt 3. un peu de, beaucoup de. Punkt 5. c) un peu de, beaucoup de. 7. a) Po czasowniku w formie przeczšcej rodzajniki du, de la, de l' sš zastšpione przyimkiem de (d'). Il a [de la patience]. Il [n'a pas de patience]. b) Jeżeli jednak przeczenie nie ma charakteru bezwzględnego, rodzajnik nie podlega żadnym zmianom. Porównajmy: Cet homme n'a pas [de courage]: il ne r‚ussira pas dans la vie. Cet homme n'a pas [du courage], il a de l'acharnement: il fera une brillante carriŠre. ĆWICZENIA A 1. Odpowiedzieć twierdzšco na pytania: Np. Vous faites [du ski]? - Oui, je fais [du ski]. 1. Vous faites du sport? 2. Vous faites de la luge? 3. Vous faites de la peinture? 4. Vous avez du talent? 5. Il y a du soleil, aujourd'hui? 6. Il y a du brouillard, aujourd'hui? 2. Na pytania z ćwiczenia 1 odpowiedzieć przeczšco: Np. Vous faites [du ski]? - Non, je ne fais pas [de ski]. B 3. Przekształcić następujšce zdania wg wzoru: Il est patient. - Il a [de la patience]. 1. I1 est courageux (le courage). 2. Il est ‚nergique (l'‚nergie). 3. Il est pers‚v‚rant (la pers‚v‚rance). 4. II est intelligent (l'intelligence). 5. Il est fort (la force). 6. Il est ‚loquent (l'‚loquence). 7. Il est fier (la fiert‚). 8. Il est orgueilleux (l'orgueil). 4. Utworzyć zdania wg wzoru, stosujšc podane niżej rzeczowniki: J'aime [le sport], c'est pourquoi je fais [du sport]. 1. La peinture. 2. Le ski. 3. Le tennis. 4. La marche … pied. 5. La gymnastique. 6. La musique. 5. Zbudować 4 zdania z rzeczownikiem courage stosujšc rodzajniki le, du, un, według wzoru z punktu 4. (4. Zestawienie - tekst przed Cwiczeniami) 6.* Uzupełnić odpowiednim rodzajnikiem lub jednym z ekwiwalentów: l. Aujourd'hui, il y a ... soleil. ... beau soleil brille depuis le matin. ... soleil r‚chauffe la terre. 2. Il fait ... vent terrible. ... vent qu'il fait est terrible. Il y a .... vent ce matin. 3. ... lumiŠre jaune d'une lampe ‚clairait faiblement la piŠce. ... faible lumiŠre jaune passait … travers les rideaux. 4. Il a ressenti ... vive douleur au coeur. I1 faut combattre ... douleur et ... souffrance. C 7.* Objaœnić użycie podkreœlonych rodzajników: Cependant [le] temp‚rament de chacun entre en jeu. [La] l‚gŠret‚, [l']‚go‹sme favorisent une certaine duret‚ de coeur; mais chez d'autres, [une] conscience r‚fl‚chie, [le] sens de l'humain remplacent heureusement [l']‚branlement nerveux ‚motionnel [du] d‚but. (Dr Robert Soupault) KLUCZ Jasnoœć moich wspomnień od tego momentu zadziwia mnie. Poznawałam lepiej innych i siebie samš. Spontanicznoœć, beztroski egoizm były zawsze dla mnie naturalnym luksusem. Po prostu zawsze żyłam. Otóż, te ostatnie kilka dni zakłóciły mój spokój do tego stopnia, że zmusiły mnie do zastanowienia się, do spojrzenia na moje życie. Przechodziłam przez wszystkie tortury introspekcji, a jednak nie zdołałam pogodzić się sama z sobš. "To uczucie, myœlałam, to uczucie w stosunku do Anny jest głupie i niskie, podobnie jak okrutna jest owa chęć oddzielenia jej od mego ojca". (...) Czy ta œwiadomoœć nie była najgorszym z błędów? Godzinami roztrzšsałam tę sprawę w moim pokoju, aby upewnić się, czy strach i wrogoœć, które Anna obecnie we mnie wzniecała, były usprawiedliwione, czy też byłam tylko egoistycznš i rozpieszczonš dziewczynkš szu#ajšcš Ÿle pojętej niezależnoœci. 6.- 1. du soleil, un beau soleil, le soleil; 2. un vent, le vent, du vent; 3. la lumiŠre, une faible lumiŠre; 4. une vive douleur, la douleur, la souffrance. 7.- le temp‚rament - wartoœć zawężajšca; la l‚gŠret‚, l'‚go‹smewartoœć generalizujšca; une conscience r‚fl‚chie - rzeczownik okreœlony jakoœciowo, ograniczenie jakoœciowe; le sens - okreœlony przez kontekst; l'‚branlement - okreœlony przez kontekst; du d‚but (rodz. œcišgnięty) - okreœlony przez sytuację pozatekstowš. ===================== ROZDZIAŁ X BRAK OKREŒLNIKA [Saint Tropez]? [Pyjamas]. [Dos] nus. [BoŒtes] … d‚bardeurs truqu‚es pour touristes riches. Deux cents autos de marque … partir de cinq heures, en travers du port. [Coctails, champagne] sur les yachts … quai, et la nuit, sur le sable des petites criques, vous savez ... (Colette) Pewne postacie tak rzeczownika, jak i tekstu stwarzajš sytuacje, w których - przy pełnym zachowaniu podstawowej wartoœci gramatycznej rzeczownika - obecnoœć okreœlnika staje się zbędna. Dzieje się tak: 1. W przypadku imion własnych. Sš to bowiem rzeczowniki będšce nazwš jednej, z góry okreœlonej jednostki, np. osoby: L‚onov, White; istoty żywej: (koziołek) Roudoudou; przedmiotu martwego: Voskhod, Gemini; miejsca: Saint-Tropez, Paris, Passy, Auteuil. 2. W przysłowiach, powiedzonkach, maksymach. Sš to teksty o wartoœci ponadczasowej, nie zwišzane z żadnš konkretnš sytuacjš, rzeczš, osobš. (Le texte est plac‚ hors situation. L'absence de tout r‚f‚rent. (J. Dubois)). [Pauvret‚] n'est pas vice. Ubóstwo nie hańbi. [Bonne renomm‚e] vaut mieux que [ceinture dor‚e]. Dobre imię znaczy więcej niż bogactwo. S'entendre comme [larrons] en [foire]. Dosłownie: Rozumieć się jak złodzieje na jarmarku - czyli: dobrać się jak dwa łyse konie. 3. W tytułach dzieł, artykułów, nazwach, napisach, adresach, ogłoszeniach, reklamach, depeszach. Sš to rzeczowniki jak gdyby wyobcowane z szerszego kontekstu (którego n.b. często w ogóle brak). O ile w poprzednim punkcie można było mówić o braku relacji między tekstem przysłów itp. a konkretnš rzeczywistoœciš, o tyle tutaj można mówić o pewnej izolacji tak użytych rzeczowników w stosunku do reszty tekstu. [Dictionnaire] des [synonymes]. [Avis] financiers. (Wiadomoœci finansowe) [Librairie] Larousse. [17, rue] du Montparnasse et [boulevard] Raspail 114 D‚fense de fumer. Andr‚, [chausseur] sachant chausser. Uwaga: Brak okreœlników przed rzeczownikami użytymi w różnych reklamach, ogłoszeniach, depeszach jest charakterystycznš cechš stylistycznš tego rodzaju tekstów. Petites annonces: [Muscles] ‚l‚gants; [Relaxation; Volont‚] de fer - [r‚ussite] par nos cours progressifs de Yoga. Demandez la notice AZ contre 2 timbres … 0,30 F … Cr. Dorat B. P. Paris XV (Science et Vie, ao–t 1955). 4. W przypadku apostrof, inwokacji oraz rzeczownikowo wyrażonych wypowiedzeń (bez orzeczenia -- por. tekst Colette). Okreœlnik wydaje się tu zbędny ze względów czysto sytuacyjnych. Powitanie, wezwanie, proœba, opis odnoszš się (podobnie jak imię własne) do konkretnej osoby, rzeczy, krajobrazu, sytuacji. Bonjour, [voisin]. Aux armes, [citoyens]! [Pays] plat et humide, vieille petite [ville] endormie... autour [champs] monotones, [terres] labour‚es, [prairies], petit [cours] d'eau, grand [bois]... (R. Rolland) Krajobraz płaski i wilgotny, uœpione, stare, małe miasto... dookoła monotonne pola, uprawne ziemie, łški, mały potoczek, wielki las ... O [d‚couvertes]! PremiŠres [pluies] de fin septembre! Grande et calme [maison], des feux de bois saluaient tes h“tes et je me sentais seul … te comprendre, (...). (F. Carco) (Por. rozdz. XVIII). CWICZENIA B 1. ZnaleŸć odpowiedniki polskie następujšcych przysłów francuskich: 1.* A m‚chant ouvrier point de bon outil. 2.* Qui la#gue a … Rome va. 3. Pas de nouvelles, bonnes nouvelles. 4. Esprit sain - dans un corps sain. 5.* Mauvaise herbe croŒt toujours. 6.* Chose promise, chose due. 7.* Charbonnier est maŒtre chez soi. 2.* Napisać po francusku adresy podanych osób i instytucji według wzoru: Księgarnia Larousse'a znajduje się przy bulwarze Raspail, Nr 114, w szóstej dzielnicy Paryża. [Librairie] Larousse, 114, [boulevard] Raspail, Paris VI-‚me. 1. Pani Anna i pan Piotr Lousac mieszkajš przy ul. Blomet, Nr 27, w piętnastej dzielnicy Paryża. 2. Hotel "Palais d'Orsay" znajduje się przy ul. (nadrzecznej) A. France'a, Nr 9, w siódmej dzielnicy Paryża. 3. Znany Music-Hall "Olympia" mieœci się przy bulwarze Kapucynów, pod numerem 28, w dziewištej dzielnicy Paryża. C 3. Wypisać z tekstu Colette oraz z tekstów punktu 4. przypadki braku okreœlnika przed rzeczownikiem i objaœnić je. 4.* Przetłumaczyć tekst depeszy: Otrzymałem paczkę. Goršce dzięki. Deszcz i niepogoda. Proszę o przysłanie pieniędzy, by doczekać słońca. Ucałowania. Jan Jakub. KLUCZ Saint Tropez? Piżamy. Gołe plecy. Dla bogatych turystówo szukane nocne lokale z (przebranymi) tragarzami. Poczšwszy od pištej godziny, w całym porcie dwieœcie renomowanych samochodów. Koktajle, szampan na jachtach nadbrzeżnych, a nocš, na piasku małych zatok, wiecie... 1. - 1. Złej tanecznicy przeszkadza ršbek u spódnicy. 2. Koniec języka za przewodnika. 5. Chwastów nie siejesz, same się rodzš. 6. Słowo się rzekło, kobyłka u płota. 7. Woůlnoć Tomku w swoim domku. 2.- 1. Monsieur et_ Madame Pierre Lousac, 27, rue Blomet, Paris XVe. 2. H“tel "Palais d'Orsay", 9, quai Anatole France, Paris VIIe. 3. Music-hall "Olympia", 28, Boulevard des Capucines Paris IXe. 4.- Re‡u calis. Vifs remerciements. Pluie et mauvais temps. PriŠre d'envoyer argent pour attendre soleil. Mille baisers. Jean-Jacques. ======================= ROZDZIAŁ XI BRAK OKREŒLNIKA (c.d.) Nous pourrions arrłter ici notre promenade, (...). Mais en allant … travers [Passy] et [Auteuil], vers [Billancourt], vous pourrez observer la jonction [du Paris r‚sidentiel] avec [le Paris industriel], et je tiens … vous faire visiter les usines [Renault]. (A. Maurois) En plein ciel noir, ayant franchi la porte de leurs satellites, deux hommes ont gravit‚ sur des routes de [Kepler]. L'un s'appelait [L‚onov], le Sovi‚tique, l'autre [White], l'Am‚ricain. Au reste, peu importe leurs cocardes ou leurs patois. Ils n'apparaŒtront pas seulement dans l'histoire comme passagers ou pilotes de machines astromotrices, [des Gagarine, des Shepard] porteurs de la fiert‚ technicienne de tout un peuple. La suprłme aur‚ole que m‚ritent des individuels tels que [L‚onov] et [White] sera de s'łtre pr‚sent‚s seuls, sans caisson protecteur, sans [Voskhod] ni [Gemini], poitrine en avant dans le vide cosmique (...). (Science et Vie, ao–t 1965) W języku francuskim notuje się jednak pewne odstępstwa od uprzednio scharakteryzowanych ogólnych zasad opuszczania okreœlników przed rzeczownikami. (Patrz rozdz. #) 1. Wprowadzenie okreœlnika przed rzeczownik będšcy imieniem własnym sprowadza go do roli imienia pospolitego i wyposaża w dodatkowe niuanse znaczeniowe. Le Paris r‚sidentiel. Le Paris industriel. Le Paris d'avant la guerre. (częœć całoœci) Paris (całoœć) Van Gogh (artysta) - Mon Van Gogh (s'est av‚r‚ faux) (jego dzieło) Np.: (człowiek) - (typ człowieka) Gagarine - des Gagarine Shepard - des Shepard Don Juan - Le Don Juan du XX-e siŠcle Uwaga: Przed nazwiskami, nazwami rodzin, rodów, narodowoœci stawiamy rodzajnik okreœlony w l. mn., przy czym nazwiska pozostajš nieodmienne, z wyjštkiem nazw dynastii panujšcych, zwłaszcza francuskich. Les Thibault - Rodzina Tiboltów Les Bourbons - Dynastia Burbonów Les Am‚ricains - Amerykanie, naród amerykański Niektóre nazwiska wybitnych twórców sš poprzedzone rodzajnikiem okreœlonym. Np. [Le Tasse, L'Arioste]. Jest to zwyczaj przejęty z języka włoskiego. Niegdyœ poprzedzano rodzajnikiem okreœlonym nazwiska wybitnych aktorek francuskich, np. [La Malibran]. Obecnie zwyczaj ten zanika, a zjawisko poprzedzania imion lub nazwisk okreœlnikiem jest jednš z cech charaktery- stycznych francuszczyzny potocznej. (Patrz rozdz. XXIV) 2. Chociaż w języku francuskim obowišzuje ogólna zasada braku okreœlnika przed imionami własnymi, w przypadku nazw geograficznych występujš duże nieregular- noœci, które przypisać należy zwyczajowi językowemu. Jest okreœlnik: - przed nazwami kontynentów, państw i prowincji: l'Afrique, la France, la Pologne, le Cambodge, l'Alsace, le Maroc (Uwaga: Mówi się: aller [en France], revenir [de Franc]e (r. ż.), aller [au Maroc], revenir [du Maroc] (r. m.). zdarzajš się wyjštki, np. Isra‰l, Monaco, Andorra - przed nazwami miast, jeœli okreœlnik wchodzi w skład nazwy: le Havre, le Caire, la Rochelle, la Havane, la Haye - przed nazwami archipelagów i niektórych większych wysp europejskich: les Hawa‹, lea Antilles, archipel des Comores, la Sicile, la Grande-Bretagne, l'Islande, la Sardaigne, l'Irlande ale: Chypre, Malte - przed nazwami łańcuchów górskich: les Alpes, le Caucase, les Carpates - przed nazwami mórz i rzek: l'Oc#an, la Baltique, le Rhin, la Vistule Brak okreœlnika: - przed nazwami miast: Paris, Strasbourg, Varsovie - przed nazwami małych wysp Europy i wysp leżšcych poza Europš: D‚los, Samos, Rhodos, Bali, Java, Sumatra, Cuba, Madagascar Uwaga: Okreœlnik może się pojawić, gdy następuje identyfikacja z pojęciem państwa: La Nouvelle Z‚lande, la Martinique, la Nouvelle Guin‚e - przed nazwami szczytów górskich: Mont Blanc ale: le Mont Saint-Michel 3. W tytułach, które wyraŸnie nawišzujš do treœci dzieła, artykułu, sztuki, pojawia się rodzajnik. La Peste (A. Camus) - Dżuma, o której mowa w ksišżce. La Grammaire (P. Guiraud) - Ksišżka o gramatyce w ogóle, a nie gramatyka jako zbiór reguł okreœlonego języka. Rodzajnik pojawia się w tytułach rozwiniętych, a także jeœli rzeczownik jest podmiotem orzeczenia wyrażonego lub domyœlnego. ů Un urbanisme elficace et raflin‚ vieux de 80 siŠcles. (Science et Vie, mai 1970). 4. Użycie rodzajnika przed apostrofami, inwokacjami oraz rzeczownikowo wyrażonymi wypowiedzeniami jest możliwe. Opozycja: rzeczownik bez okreœlnika/rzeczownik z okreœlnikiem ma tu charakter stylistyczny. Alors, [les enfants], ‡a va mieux? (potoczne) Alors, [mes enfants], ‡a va mieux? (serdeczne, pi‚szczotliwe) Allons, [‚nfants] de la patrie... (literackie) ĆWICZENIA A 1. Uzupełnić tekst za pomocš en, au, de, du według wzoru: Jean va [en France] (la France). Pierre revient [de France]. Pierre va [au Maroc] (le Maroc). Jean revient [du Maroc]. 1. Anne va ... GrŠce (la GrŠce). 2. Anne revient ... GrŠce. 3. Paul va ... Danemark (le Danemark). 4. Paul revient ... Danemark. 5. Yves va ... Yougoslavie (la Yougoslavie). 6. Yves revient ... Yougoslavie. 7. Jacques va ... (le Mexique). 8. Sophie revient ... Mexique. 2. Uzupelnić tekst według wzoru: [La boutique du boulanger] porte l'enseigne (szyld): [Boulangerie]. 1. Le magasin du libraire porte l'enseigne: ... 2. La boutique du boucher porte l'enseigne: ... 3. La boutique du cr‚mier porte l'enseigne: ... 4. Le magasin du l'‚picier porte l'enseigne: ... 5. La boutique du mercier porte l'enseigne: ... 3. Podać po francusku tytuły wymienionych kaišżek: 1. Fran‡oise Sagan: "Witaj smutku". 2. Albert Camus: "Obcy". 3. Eugeniusz Ionesco: "Łysa œpiewaczka". 4. Honoriusz Balzac: "Komedia ludzka". 5. Romain Rolland: "Dusza zaczarowana". 6.* Georges Duhamel: "Kronika rodu Pasquier", "Żywoty męczenników". 7. Blaise Pascal: "Prowincjałki", "Myœli", C 4. W następujšcych tekstach uzasadnić brak lub obecnoœć okreœlnika przed imionami własnymi: l. Le plus ‚pouvant dans un typhon japonais c'est peut-łtre quand il n'est pas encore l…. 2. Le Japon entier est suspendu … sa cóurse incertaine. 3. "Ida" rep‚r‚ au sud du Pacifique, change de route, fait des feintes, des zigzags. 4. Toutes les radios de l'Extrłme-Orient l# suivent heure par heure, aucune ne peut pr‚dire oŒ il va. 5.* Chine ou Japon? 6. A Okinava il fait semblant d'h‚siter. 7. Les Japonais, r‚jouis, croient qu'il est pour les voisins chinois. 8. Mais non, il se lance droit vers le nord, droit vers Tokyo (Le Monde). 9. Tu n'es pas un h‚ros, Fumat. 10. Tu n'es qu'un martyr. 11.* Et nous te portons dans la terre de France... 12. Le vent crie pour les fun‚railles de Fumat. 13. "Ouvrez la porte, monsieur Julien". 14. Avec soin, Renaud ‚tend sur le cadavre un drapeau d‚color‚. 15. Et, tout … coup, le bruit brutal du canon du fond des bois... 16. A cent reprises un peuple de canons hurle en l'honneur de Fumat. 17.* Et, cha#ue fois d'autres Fumat tombent ƒans la boue, ... (Duhamel) KLUCZ Moglibyœmy zakończyć tutaj nasz spacer, ... Ale idšc przez Passy i Auteuil w kierunku Billancourt będziecie mogli obserwować połšczenie Paryża domów mieszkalnych z Paryżem przemysłowym, i zależy mi, byœcie zwiedzili zakłady Renault. Na głębokim czarnym niebie, przekroczywszy włazy swych satelitów, dwaj ludzie grawitowali na drogach Keplera. Jeden nazywał się Leonow, Rosjanin, drugi White, Amerykanin. Nieważne sš zresztš ich barwy narodowe czy ich narzecza. Gagarinowie, Shepardowie, przedstawiciele technicznej dumy całego narodu, pojawiš się w historii nie tylko jako pasażerowie lub piloci maszyn astronautycznych. Najwyższš aureolš, na jakš zasługujš takie jednostki jak Leonow i White, będzie to, że w pustce kosmicznej pojawili się sami, z gołš piersiš, bez kesonów ochronńych, bez Woschodu czy Gemini. 3.- 6. "Chronique des Pasquier", "Vie des martyrs". 4.- 5. Opuszczenie okreœlnika ma tu charakter czysto stylistyczny, jest ono częste w stylu dziennikarskim; 11. de France = fran‡aise; 17. Nazwisko Fumat użyte tutaj zostało jako symbol ginšcych na wojnie, prostych żołnierzy. ======================= ROZDZIAŁ XII UŻYCIE OKREŒLNIKÓW PO PRZECZENIACH, POJĘCIACH ILOŒCIOWYCH I PRZED GRUPĽ PRZYMIOTNIK + RZECZOWNIK Il n'y a rien de plus faible et de plus mis‚rable que moi. Je [n'ai pas de maŒtre]. Je n'ai que des tourmenteurs. [Je n'ai pas de maison], je n'ai que cette prison noire, aprŠs la case puante, mais paree, de rubans bleus, dans la vitrine contre laquelle les passants riaient de moi (...). (Colette) 1. Rzeczownik w funkcji dopełnienia bliższego, który w zdaniu twierdzšcym był (lub byłby) poprzedzony przez rodzajnik nieokreœlony lub czšstkowy (l. poj. i l. mn.), w zdaniu przeczšcym jest poprzedzony tylko przyimkiem de. J'ai un maŒtre. - Je n'ai pas de maŒtre. J'ai une maison. - Je n'ai pas de maison. J'ai des tourmenteurs. - Je n'ai pas de tourmenteurs. 2. W konstrukcjach ze zwrotem wprowadzajšcym: c'est formy du, de la, un, une, des nie ulegajš redukcji do de. W zdaniach pytajnych przeczšcych redukcja ta jest fakultatywna. C'est [un maŒtre]. - Ce n'est pas [un maŒtre]. C'est [une maison]. - Ce n'est pas [une maison]. Ce sont [des tourmenteurs]. - Ce ne sont pas [des tourmenteurs]. N'est-ce pas [un maŒtre]? N'est-ce pas [une maison]? N'a-t-il pas [de l'argent]? N'ai-je pas [de tourmenteurs]? N'ai-je pas [des tourmenteurs]? Ne voyez-vous pas [une tour] l…-bas? 3. Rzeczownik w funkcji dopełnienia bliższego, który w zdaniu twierdzšcym był (lub byłby) poprzedzony okreœlnikiem innym niż rodzajnik nieokreœlony lub czšstkowy, zachowuje ten okreœlnik. a) J'aime [l'‚cole]. Je n'aime pas [l'‚cole]. J'ai [le temps]. Je n'ai pas [le temps]. b) Je cherche [mes lunettes]. Je ne cherche plus [mes lunettes]. La chatte d‚teste [son maŒtre]. La chatte ne, d‚teste pas [son maŒtre]. c) Jean mange [cette pomme]. Jean ne mange pas [cette pomme]. Nous regardons [ces spectacles]. Nous ne regardons pas [ces spectacles]. d) Paul a [cinq crayons]. Paul n'a pas [cinq crayons], il en a six. Paul n'a pas [de crayons]. e) Pierre prend [d'autres le‡ons] que Paul. Pierre ne prend pas [d'autres le‡ons] que Paul. f) Charles prend [le młme repas] que Pierre. Charles ne prend pas [le młme repas] que Pierre. 4. Niektóre okreœlniki z grupy nieokreœlonych mogš - w zdaniu przeczšcym - ulec wymianie na zaimek przymiotny nieokreœlony o znaczeńiu przeczšcym (nul, aucun, pas un...). a) Il y a [quelque (une) Œte] … l'horizon. [Il n'y a aucune (pa,s d') Œle] … l'horizon. Nie ma żadnej (w ogóle) wyspy na horyzoncie. b) Avez-vous [une] (= une seule) [rose] … me vendre? Je [n'ai pas une] (= une seule) [rose] … vous vendre. a także: Je [n'ai ni rose ni tulipe] … vóus vendre. c) Nous apercevons [plusieurs (quelques, diverses) ombres sur] le mur d'en face. Nous [n'apercevons nulle ombre (pas d'ombres)] sur le mur d'en face. d) Vous voyez [certaines ‚toiles] ‚clore dans le ciel. Vous [ne voyez aucune ‚taile] ‚clore dans le ciel. Vous [ne voyez pas d'‚toiles] ‚clore dans le ciel. e) Ils admirent [chaque champion] du monde. Ils [n'admirent aucun champion] du monde. Ils [n'admirent pas les champions] du monde. Elles regardent [tous les programines] de la TV. Elles [ne regardent aucun programme] de ia TV. Elles [ne regardent pas les programmes] de la TV. 5. Jeœli rzeczownik jest okreœleniem jakiegoœ pojęcia iloœciowego (rzeczownik, przysłówek, przymiotnik), wtedy zamiast form du, de l', de la, des rodzajnika czšstkowego i nieokreœlonego występuje de. (Patrz rozdz. XX XXII, XXIII) du lait - un litre de lait, un bol de lait, assez de lait de la viande - un kilo de viande, une tranche de viande, trop de viande des cerises - l'abondance de cerises, un panier de cerises, un panier plein de cerises, beaucoup de cerises ale: [Beaucoup des ‚lecteurs inscrits] n'ont pas vot‚. bo des = de + les Uwaga: Tej interpretacji podlegajš także rzeczowniki będšce okreœleniem rzeczowników zbiorowych. (Por. rozdz. V, XX) un groupe d'‚tudiants l'excŠs de briŠvet‚ un tas de poissons Wyjštki: bien (= beaucoup) des ‚tudiants la plupart des ‚tudiants 6. a) Grupa przymiotnik + rzeczownik, w l. mn., jest poprzedzona formš de zamiast rodzajnika nieokreœlonego des. Au mus‚e du Louvre il a vu [de beaux tableaux] et [de belles statues]. Des groupes portaient [de nombreux d‚pliants] (...). (Le Monde) (...) la boutique ‚tait ‚gay‚e par [de menus objets]. (France) Nie podlegajš tej zasadzie wyrażenia, w których przymiotnik wraz z rzeczow- nikiem tworzy całoœć pojęciowš, jak: des jeunes gens, des jeunes filles, des simples soldats (szeregowi), des petits enfants (wnukowie), des bons mots, itp. Ce fut un bien bon temps que celui que je passai (...) avec [des petits camarades] qui, (...). (France) b) W liczbie pojedynczej rodzajnik czšstkowy de la, du, de l' fakultatywnie ulega redukcji do de. Il boŒt [du bon vin]. albo: Il boŒt [de bon vin]. Il achŠte [du bon pain]. albo: Il achŠte [de bon pain]. Il mange [de la bonne viande]. albo: Il mange [de bonne viande]. Uwaga: Il me parla [des nombreuses villes] qu'il avait visit‚es. ... et [la] nuit, sur le sable [des petits criques], ... (Colette) W przykładach tych des = de + les (rodzajnik okreœlony œcišgnięty) i nie ulega redukcji. ĆWICZENIA A 1. Uzupełnić według wzoru podanego w rozdziale (pkt 5): 1. Paul boit ... lait. 2. Paul boit un litre ... lait par jour. 3. Paul boit un bol ... lait par jour. 4. Paul boit assez ... lait par jour. 5. Maman achŠte ... viande. 6. Maman achŠte un kilo ... viande. 7. Maman achŠte une tranche ... viande. 8. Maman achŠte trop ... viande. Le marchand de quatre saisons vend... cerises. 10. Le marchand vend deux kilos... cerises. 11. Le marchand vend d#s paniers ... cerises. 12. Le marchand vend beaucoup ... cerises. 2. Napisać w formie przeczšcej: a) 1. Au stade, Jacques montrera du courage. 2. Ce jeune pianiste manifeste de la sensibilit‚. 3.* Passez-moi de la moutarde, s'il vous plaŒt. 4.* Il me faut du sel. 5. Les enfants mangent des prunes. 6.* Le chat souffre des misŠres. 7. En famille il faut se faire des gentillesses. 8. Nous avons des connaissances dans cette ville. b) 9.* Jeanne porte un ruban. 10. Anne a achet‚ une chatte. 11.* Pierre raconte des blagues. 12. Charles pxovoque des disputes. l3. C'est un ruban. 14. C'est une chatte. 15. Ce sont des blagues. 16 Ce sont des disputes. B 3. Zdania z ćwiczenia 2. b) podać w formie pytajno-przeczšcej, według wzorów podanych w rozdziale. 4. Napisać w formie przeczšcej: 1. Au stade; Jacques a montr‚ tout son courage. 2. Ce pianiste manifeste la sensibilit‚ indispensable dans l'interpr‚tation de cette oeuvre. 3. Passez-moi une moutarde quelconque. 4. J'aizne le sel de Wieliczka. 5. Les enfants mangent leurs prunes. 6. En famille, il faut se faire de ces gentillesses st‚r‚otyp‚es. 7. Nous avons encore d'autres connaissances dans cette ville. C 5.* Podkreœlone okreœlniki zastšpić innymi, o znaczeniu przeczšcym i odpowiednio przekształcić zdania: 1. Ce magasin a [plusieurs] vitrines. 2. D'ici vous apercevez [chaque] passant. 3. Le vendeur a bricol‚ [plus d'une] case pour ses błtes. 4. Je d‚teste [toutes] les prisons de błtes. 6. Uzasadnić przypadki zastšpienia okreœlnika przyimkiem de: D'autres maisons [de] moindre apparence ‚taient occup‚es par un grand nombre [de] familles. (rozdz. IV). Cependant, la soupe ‚tait peut-łtre trop sal‚e. Elle avait aussi trop [de] poireaux et pas assez [d']oignons. On aurait bien fait, peut-łtre, de prendre au dessert, un petit verre [de] vin de Bourgogne. (rozdz. VIII). Il me semblait ne rien connaŒtre … tant [de] choses... Le grenier plein [de] poussiŠre avait sa chaude odeur. (rozdz. XVIII). J'ai vu, j'ai re‡u des lettres pleines [de] sens ou [de] bonne information... (rozdz. XXIII). S'il n'y a plus [de] filles mŠres, en revanche, il y a maintenant les mŠres c‚libataires, les mŠres libres. (Le Figaro). Si personne de la famille ne s'estropie, ils ne# manqueront jamais [de] bras, et ils risquent seulement d'avoir trop de bouches. (J. Renard). II s'‚puise … p‚cher [de] vains reflets et peut-łtre qu'il mourra, ... (J. Renard). Et cependant, grƒce … tout ce truquage, [de] grandes v‚rit‚s partielles ont ‚t‚ atteintes. (Mauriac). 7.* Uzasadnić przypadki niezastšpienia okreœlnika przyimkiem de: 1. ... Rom‚o s'unit … Armide, B‚atrice … P‚trarque, “ quatre coins [des] grandes amours, Desd‚mone au Cid. (Giraudoux). 2. H‚las! s'il n'y a plus de filles mŠres, il y a encore [des] vieilles filles, ... (Le Figaro). 3. On aurait bien fait, peut-łtre, de prendre au dessert, un petit verre de vin de Bourgogne..., mais je n'ai pas apport‚ [le] vin … table. (Ionesco). 4. Afin que nous ayons l'endurance des maux, donnez-nous la douceur [des] sobres animaux. (A. de Noailles). 5. Tu n'es pas [un] h‚ros, Fumat! Tu n'es qu'[un] martyr. (Duhamel). KLUCZ Nie ma nic słabszego i nędzniejszego ode mnie. Nie mam pana, mam tylko dręczycieli. Nie mam domu, po przegrodzie œmierdzšcej, ale ozdobionej niebieskimi wstšżkami, za szybš wystawowš, przez którš przechodnie wyœmiewali się ze mnie, mam tylko to czarne więzienie... 2. - 3. Ne me passez pas de moutarde. 4. II ne me faut pas de sel. 6. Le chat ne souffre pas de misŠres. 9. Jeanne ne porte pas de ruban. 11. Pierre ne raconte pas de blagues. 5.- 1. N'a pas de; 2. aucun; 3. pas une; 4. aucune. 7.- 1, 2. Przymiotnik + rzeczownik tworzš całoœć pojęciowš; 3. wino okreœlone, o którym była już uprzednio mowa; 4. des jest tu rodzajnikiem œcišgniętym z de + les, a zatem nie ulega redukcji; 5. po czasowniku łtre nie ma redukcji; ne... que nie jest zwrotem przeczšcym. ======================== ROZDZIAŁ XIII UŻYCIE RODZAJNIKA PRZY WYLICZANIU Le renard possŠde des sens d'une finesse unique. Il ne confond jamƒis les bruits, [voix d'homme, cri de błte, rumeur des choses] ou du vent. Le renard tue sous [les arbres], dans [l'eau], partout oŒ se trouve une praie. [Chair et poissons, fruits et sucreries], il d‚vore tout. (J. de Pesquidoux) Sur le fourneau rouill‚; sur l'‚vier, s'entassaient płle młle, les objets les plus disparates, [une cuvette d'‚mail, une paire de souliers, une boŒte … cigares] remplie de tubes ƒe couleurs vides, [un blaireau] tout raidi de mousse #Šche, [de la vaisselle, deux roses fan‚es] dans un verre, [une pipe]. (R. Martin du Gard) 1. a) Przy wyliczeniach rzeczowniki mogš wystšpić bez rodzajnika. Ten zabieg stylistyczny pozwala nadać zdaniu tempo, a ponadto zaznac#a, że wyliczone przedmioty składajš się na pewnš całoœć. voix d'homme, cri de błte, rumeur des choses et du vent - jest rozwinięciem pojęcia bruits. Podobnie w przykładzie: Les saint-simoniens affirment que les moyens de production: [capitaux, terre, usines], doivent appartenir … la soci‚t‚. (Garaudy) [Vieillards, hommes, femmes, enfants], tous voulaient me voir. (Montesquieu) [H“tes, enfants, serviteurs], tout le monde savait chanter. (Duhamel) Wymienione tu osoby sš streszczone w słowie tous i tout le monde. b) Opuszcza się rodzajnik zwłaszcza przed rzeczownikami, które sš zestawione parami (często o znaczeniu opozycyjnym). [Chair et poissons, fruits et sucreries...] [Patrons et ouvriers sont d'accords.] [Jeunes et vieux] s'amuseront. [Grandeur et lenteur] vont ensemble. A Paris, [parents et grand-parents] prirent mon parti. (Simone de Beauvoir) 2. Kiedy chce się położyć nacisk na każdy z wyliczonych przedmiotów, wyodrębnić go z całoœci, wtedy stosujemy rodzajnik: une cuvette d'‚mail, une paire de souliers, une boŒte … cigares... - sš rozwinięciem wyrazu les objets disparates, lecz sš to przedmioty wyodrębnione, na które autor zwraca oddzielnie uwagę. Voil…, monsieur, c'est tout. Il y en a cinq (paquets): [les bonbons, la poup‚e, le tambour, le fusil et le pƒt‚ de foies gras. (Maupassant) Uwaga: Jeżeli przy wyliczaniu pierwszy rzeczownik z serii jest poprzedzony rodzajnikiem, to na ogół następne rzeczowniki powinny być użyte z rodzajnikiem. Dans le petit bois de chłnes verts, il y a [des oiseaux, des violettes] et [des sources] sous l'herbe fine. (Daudet) ĆWICZENIA C 1 * Uzupełnić - o ile to jest konieczne - odpowiednim rodzajnikiem i uzasadnić podjętš decyzję: 1. Des d‚bris de toutes sortes, ... ‚clats d'obus, ... morceaux de t“le, ... fragments de bois, tombŠrent autour d'eux; ... caisse s'‚crasa … quelques mŠtres ... (Paul Tillard) 2. Paul s'imaginait toutes les souffrances de ces quinze ann‚es: ... cellule ‚troite, ... tenue du prisonnier et ... nourriture ex‚crable, ... barreaux d'acier, ... heures de solitude dans l'obscurit‚; ... cris et ... puanteurs du mis‚rable troupeau, ... surveillance incessante.. ‚ternel travail forc‚, ... ‚t‚, ... hiver, sous le soleil ou dans la neige, ... jours sans joie et ... nuits sans fin ... (Cronin) 3. (Une salle de boxe) Ils ‚taient nus, sous la pluie ‚lectrique pr‚cipit‚e des abat-jours. Chairs roses, ... cale‡ons blancs comme neige, ... gants noirs. (P. Morand) 4. Au cuurs des diverses manifestations il fut r‚clam‚ ... suppression des droits universitaires, ... construction d'un plus grand nombre de chambres, ... attribution d'une allocation d'‚tudes pour r‚aliser la d‚mocratisation de l'enseignement sup‚rieur. (Le Monde) KLUCZ Lis posiada zmysły o wyjštkowej delikatnoœci. Nigdy nie pomyli odgłosów, ludzkiego głosu, krzyku zwierzęcego, ruchu przedmiotów czy też szumu wiatru. Lis zabija pod drzewami, w wodzie, wszędzie, gdzie znajduje się jakaœ zdobycz. Mięso i ryby, owoce i słodycze, pożera wszystko. Na zardzewiƒłym piecu, w zlewie leżały w nieładzie rzeczy najbardziej różnorodne, emaliowana miednica, para butów, pudełko na cygara wypełnione pustymi tubkami od farb, pędzel do golenia zesztywniały w suchej pianie, naczynia kuchenne, dwie zwiędłe róże w szklance, fajka. 1.- 1. Brak rodzajnika, ponieważ wyliczone przedmioty sš rozwinięciem rzeczownika "des d‚bris"; une caisse - jest nowym elementem w zdaniu. 2. Stosujemy rodzajnik okreœlony, aby podkreœlić ważnoœć wszystkich elementów składowych rzeczownika "souffrance". 3. Brak rodzajnika nadaje tempo temu opisowi. 4. Użycie rodzajnika okreœlonego podkreœla ważnoœć poszczególnych żšdań studenckich. ======================== ROZDZIAŁ XIV POWTÓRZENIE RODZAJNIKA l. Rzeczownik jest okreœlony przez dwa (lub więcej) przyżniotniki w funkcji przydawki przymiotnej (‚pithŠte). a) Kiedy przymiotniki występujš przed rzeczownikami, powtarzamy rodzajnik, jeżeli rzeczownik tworzy z każdym z przymiotników odrębnš jednostkę znaczeniowš. Il y a donc [un bon et un mauvais go–t]. De młme qu'il y a [la vraie] et [la fausse monnaie], de młme il existe [un vrai et un faux bonheur]. [Les bons] et [les mauvais camarades]. Natomiast nie powtarzarny rodzajnika, jeżeli wszystkie przymiotniki tworzš z rzeczownikiem jednš wspólnš jednostkę znaczeniowš. L'orateur fit [un long] et [ennuyeux discours]. Le d‚l‚gu‚ du ministre avait [une haute] et [importante mission] … remplir. Uwagi: 1. Jeżeli przymiotniki nie sš połšczone spójnikiem (et, ou), rodzajnik jest powtórzony. [Le grand, le sublime] Corneille a ouvert dans son th‚ƒtre une ‚cole de grandeur d'ƒme. [La haute, l'admirable] ‚loquence de l'avocat a fait pencher la balance en faveur de l'accus‚. 2. W serii przymiotników w stopniu najwyższym odnoszšcych się do tego samego rzeczownika rodzajnik jest powtórzony. Je vous raconterai la chose [la plus ‚tonnante, la p#us merveilleuse, la plus surprenante]. (Mme de S‚vign‚) Il est indispensable que [les plus capables] et [les plus honnłtes] occupent [les plus hauts] et [les plus importants] postes. b) Kiedy przymiotniki występujš po rzeczowniku, można bšdŸ powtórzyć rzeczownik z rodzajnikiem, bšdŸ użyć samego przymiotnika z rodzajnikiem. [L'histoire, ancienne] et [la moderne] (albo: et [l'histoire moderne]) Entre [les lignes allemandes] et [les fran‡aises] (albo: et [les lignes fran‡aises]). 2. Rodzajnik nie jest powtórzony przy drugim rzeczowniku: a) Kiedy drugi rzeczownik jest jak gdyby objaœnieniem pierwszego, ponieważ mamy do czynienia z jednš osobš czy z jednym i tym samym przedmiotem. Je vous pr‚sente [un collŠgue] et [ami] de notre profes#eur. Les guerriers francs portaient … la ceinture [une francisque] ou [hache] … deux tranchants. [Le coffre], ou [malle] arriŠre des voitures. b) W wielu zwrotach należšcych do terminologii admi- nistracyjnej lub prawniczej. Les Eaux et Forłts Les Arts et M‚tiers Les Ponts et Chauss‚es Les us et coutumes Les dommages et int‚rłts Les dons et legs ĆWICZENIA C l.* Uzasadnić obecnoœć lub brak rodzajnika: 1. La gigantesque influence d'Eleonora Galiga‹ sur la morne, grasse et molle Marie de M‚dicis suffisait pour faire donner … son mari une large part de la cur‚e. Pots de vin de tout genre, pensions, indemnit‚s, redevances tombent dans son escarcelle. (A. Castelot). 2. La figure d'une jeune femme a le calme, le poli, la fraŒcheur de la surface d'un lac. (Balzac) 2.* Uzupełnić - o ile to jest konieczne - odpowiednim rodzajnikiem : 1. Les caps ou ... promontoires sont des pointes de terre qui s'avancent dans la mer. 2. L'‚cole des ponts et ... chauss‚es forme des ing‚nieurs pour la construction des #outes, ... ponts et ... canaux. 3. Dans la bonne et... mauvaise fortune, gardez toujours le młme sourire. 4. On devrait se conformer aux us et ... coutumes des pays oŒ l'on vit. 5. Le ministre pronon‡a un long et ... compliqu‚ expos‚. 6. Une suave, ... d‚licieuse m‚lodie s'‚leva au milieu des champs. KLUCZ 1.- 1. la morne, grasse et molle - rodzajnik nie jest powtarzany, ponieważ wszystkie przymiotniki tworzš z rzeczownikiem jednš wspólnš całoœć; pots de vin de tout genre... - brak rodzajnika nadaje tempo temu wyliczeniu; 2. le calme, le poli, la fraŒcheur - każdy z rzeczowników jest okreœlony przez "de la surface d'un lac". 2.- 1. promontoires - jest objaœnieniem "caps", brak rodzajnika; 2. chauss‚es - jest częœciš wyrażenia skostniałego "ponts et chauss‚es"; des ponts et des canaux - rodzajnik pozwala wyodrębnić poszczególne rzeczowniki; 3. dans la bonne et la mauvaise fortune - rzeczownik tworzy z każdym z przymiotników odrębnš jednostkę znaczeniowš; 4. aux us et coutumes - wyrażenie skostniałe; 5. un long et compliqu‚ expos‚ - rodzajnik nie jest powtarzany; przymiotniki tworzš z r#eczownikiem jednš wspólnš jednostkę znaczeniowš; 6. une d‚licieuse m‚lodie - rodzajnik jest powtórzony; przymiotniki nie sš połšczone spójnikiem (et). ======================== ROZDZIAŁ XV UŻYCIE OKREŒLNIKÓW W ZALEŻNOŒCI OD FUNKCJI SKŁADNIOWYCH RZECZOWNIKA Chalifour ‚tait serrurier. Je l'ai connu dans mon enfance. Il n'‚tait pas riche. Pourquoi laisse-t-il dans ma m‚moire le souvenir d'un homme puissant? Chalifour demeure … jamais, pour moi, le maŒtre des m‚taux. (d'aprŠs G. Duhamel) Tandis que les Romains soutenaient contre Pyrrhus, roi d'Epire, une guerre longue et difficile, le consul Fabricius, g‚n‚ral de l'arm‚e romaine, re‡ut une lettre du m‚decin du roi, qui 1ui offrait d'empoisonner Pyrrhus si les Romains lui promettaient une r‚compense proportionn‚e au grand service qu'il leur rendrait. (Barrau) 1. Podstawowš funkcjš składniowš rzeczownika jest funkcja podmiotu. Rzeczownik (= podmiotj rzšdzšcy czasownikiem (= orzeczeniem) z reguły występuje z którymœ ze swych okreœlników. W pozostałych funkcjach składniowych rzeezownika (orzecznik, przydawkƒ rzeczowna, dopełnienie, okolicznik itp. - patrz rozdz. XVI-XXII, XXV) może dojœć do opuszczenia okreœlnika, co zwišzane jest z pewnš utratš podstawoWvej wartoœci gramatycznej rzeczownika w okreœlonych pozycjach składniowo-semantycznych. - Jako orzecznik, rzeczownik stanowi częœć składowš orzeczenia, zwanego imiennym: Jean [est ‚tudiant]. (= Jean ‚tudie). - Dopowiedzenie jestůporównywalne z orzecznikiem, tyle że nie występuje po czasowniku: Chalifour ‚tait [serrurier]. - Chalifour, [serrurier]. - W konstrukcjach typu: avoir besoin doszło do całkowitego zespolenia dopełnienia z czasownikiem w jednš całoœć pojęciowš: potrzebować. - Przypadkami krańcowymi sš konstrukcje typu: une chemise [d'homme] (=koszula męska) lub: [avec prudence] (= prudemment = ostrożnie), w których rzeczownik wprowadzony przez przyimek ma wartoœć innej częœci mowy (tu - przymiotnika i przysłówka). 2. Postawienie okreœlnika przed rzeczownikiem - w tych i podobnych sytuacjach - przywraca mu jego pełnš wartoœć gramatycznš i znaczeniowš: Jean est [un ‚tudiant extraordinaire]. Chalifour, [le serrurier] du village. (= l'unique, le connu, l'estim‚, l'admir‚ serrurier du village). J'ai [un besoin urgent] d'emprunter de l'argent. Maurice conduit l'auto avec [une prudence exag‚r‚e]. ĆWICZENIA 1. Podkreœlić podmioty (jednš liniš) i dopełnienia bliższe i dalsze (dwiema liniami) w następujšcych zdaniach: {Oleńko! proponuję użycie nawiasów {...} jako odpowiedniki jednej linii orac {{...}} dla dwu linii) 1*. Les Romains sout‚naient contre Pyrrhus une guerre longue et difficile. 2. Le consul Fabricius re‡ut une lettre du m‚decin du roi. 3. Les Romains ne lui promettent pas de r‚compense. 4. Le m‚decin du roi leur rendra un grand service. 2. W następujšcych zdaniach podkreœlić orzeczniki (attribut): l. Chalifour ‚tait serrurier. 2. Chalifour ‚tait un homme puissant. 3. Chalifour demeure … jamais le maŒtre des m‚taux. 4. Pyrrhus ‚tait roi d'Epire. 5. Fabricius ‚tait g‚n‚ral de l'arm‚e romaine. 3. Zdania z poprzedniego ćwiczenia przeksztalcić tak, by wyrazy pelnišce funkcję orzecznika pelniły funkcję dopowiedzenia, (przydawka rzeczowna - - apposition). Wzór podano w rozdziale. 4. ZnaleŸć w obu tekstach przykłady okoliczników. 5. ZnaleŸć w obu tekstach przykłady przydawek rzeczownych przyimkowych (compl‚ments du nom). 6. Podać znaczeńie następujšcych zwrotów: 1. rendre service 2. prendre place 3. menacer ruine 4. la salle de bains 5. une pomme de terre 6. le chemin de fer 7. sans arrłt 8. sans scrupules 9. avec violence 10. un visage de femme 11. un lit d'enfant 12. un sac de voyage 13*. le fils … papa. KLUCZ Chalifour był œlusarzem. Znałem go w mym dzieciństwie: l Vie był bogaty. Dlaczegóż pozostawia w mej pamięci wspomnienie człowieka możnego? Chal‹four pozostaje dla mnie, na zawsze, mistrzem metali. Podczas gdy Rzymianie prowadzili długš i trudnš wojnę przeciwko Pyrrusowi, królowi Epiru, konsul Fabricius, generał armii rzymskiej, otrzymał list od lekarza królewskiego, który mu proponował, że otruje Pyrrusa, jeœli Rzymianie obiecajš mu rekompensatę proporcjonalnš do wielkiej przysługi, jakš by im oddał. 1.- 1. Les Romains - podmiot, ... une guerre longue et difficile - grupa dopełnienia bliższego, contre Pyrrhus - okolicznik lub wg niektórych gramatyków - dopełnienie dalsze. 6.- 13. synalek. ========================