tytuł: "Iliada"
autor: Homer

          Księga VI
        
          (Po odejściu Aresa i innych bogów 
        walka toczy się dalej i przybiera 
        obrót  niepomyślny dla Trojan. Wówczas 
        Hektor za radą Helenosa udaje się do 
        miasta, by wezwać swą matkę Hekabe i 
        inne kobiety trojańskie do zaniesienia 
        modłów do Ateny o pomoc w tych 
        niebezpiecznych chwilach. W pałacu 
        Hektor odwiedza mieszkanie Parysa i 
        wzywa go do wyruszenia na plac boju. 
        Helena prosi Hektora, by usiadł i 
        wypoczął, on jednak odmawia.)
        
          Tak bohater na prośbę Heleny się 
        wzbrania@ i zaraz do swojego 
        przychodzi mieszkania;@ lecz kochanej 
        nie znalazł w domu Andromachy.@ *#/1 
        Ona bowiem, królewskie opuściwszy 
        gmachy,@ poszła na wieżę, z nią syn i 
        służąca jedna,@ gdzie jękami i płaczem 
        trapiła się biedna.@ Nie widząc w domu 
        żony, Hektor miły bogu@ pyta się swych 
        służebnic, stanąwszy u progu:@ "Gdzie 
        jest żona, wiernymi powiedzcie mi 
        słowy.@ Czy do której z sióstr poszła? 
        czy też do bratowy?@ Czyli do 
        zagniewanej Pallady świątyni,@ gdzie 
        zatrwożona Troja do niej modły *#/2 
        czyni?"@ Na to skrzętna szafarka 
        odpowie w tej mierze:@ "Panie, kiedy 
        ci prawdę mam powiedzieć szczerze,@ ni 
        do sióstr, ni bratowych, ni też do 
        świątyni@ nie poszła, gdzie strwożona 
        Troja modły czyni;@ na ilijońską *#/3 
        wieżę niosła krok skwapliwy,@ słysząc, 
        że Trojan cisną orężem *#/4 Achiwy.@ 
        Tam, podobna odeszłej od siebie *#/5 
        kobiecie,@ pobiegła, za nią mamka, 
        małe niosąc dziecię".@
          Taką słysząc odpowiedź wiernej 
        służebnice,@ *#/6 nazad Hektor 
        obszerne przebiega ulice.@ Gdy, 
        przeszedłszy przez miasto, był pod 
        Skajską bramą@ i w pole trzeba było 
        iść drogą tąż samą,@ tam bogato 
        posażona zabiega mu *#/7 żona,@ 
        Andromacha, wielkiego córa Etyjona,@ 
        który dziedziczył Teby, *#/8 lasami 
        okryte,@ nad Kiliki *#/9 trzymając 
        berło znakomite.@ Tę więc sobie 
        poślubił Hektor, mąż chwalebny.@ Bieży 
        naprzeciw męża; na rękach służebny@ 
        syn maleńki, jedynak, jak wschodzące 






        zorze.@ Tyś go Skamandriem *#/10 zacny 
        nazywał Hektorze,@ insi 
        Astyanaktem: *#/11 sam bowiem od 
        zgonu@ ochraniał wielki Hektor mury 
        Ilijonu.@ Patrząc rycerz na syna, 
        uśmiechnął się skrycie;@ Andromacha 
        zaś, przed nim łzy lejąc obficie,@ 
        bierze za ręce męża i tak mówić 
        pocznie:@ "Mężu! męstwo cię twoje 
        zgubi nieodwłocznie.@ Nie masz żadnej 
        litości nad dziecięcia głową,@ ni nade 
        mną nieszczęsną, wkrótce twoją 
        wdową.@ *#/12 Na jednego Achaje 
        wszystkie złączą siły@ i odbiorą ci 
        życie. Ach! mój mężu miły,@ jeżeli cię 
        mam stracić, obym legła w grobie.@ Nie 
        masz *#/13 dla mnie pociechy żadnej 
        już po tobie,@ smutki mię gnębić będą 
        aż do dni ostatka.@ Zginął ojciec, 
        kochana mi zginęła matka:@ ojca zabił 
        Achilles, gdy Teby w perzynę@ 
        obrócił, *#/14 silną możnych Kilików 
        dziedzinę...@ Siedmiu braci, 
        rodzeństwa zaszczyt i kochanie,@ 
        wszystkich w jednym dniu posłał w 
        podziemne otchłanie,@ kiedy paśli na 
        górach liczne ojca woły.@ Matkę, z nim 
        berło w Tebach dziedziczącą 
        społy,@ *#/15 tu z sobą przyprowadził 
        z innym razem łupem,@ później na 
        wolność puścił za drogim okupem.@ Ale 
        bogini lasów na nią się 
        rozżarła@ *#/16 i w domu ojca życie 
        strzałami wydarła.@ Tyś mi ojcem, tyś 
        matką, kochany Hektorze,@ tyś mi 
        bratem, ty mężem w dni kwitnących 
        porze.@ Zostań tu, zbyt rycerską nie 
        uwodź się cnotą,@ nie zostawiaj mię 
        wdową, a syna sierotą!"...@
          Na to Hektor, największy wódz na 
        krwawe boje:@ kochana Andromacho, 
        czuję żale twoje,@ leczby Trojów i 
        Trojek *#/17 głosy mię przebodły,@ 
        gdybym się z dala boju chronił *#/18 
        jak mąż podły.@ Nie, nie może się 
        serce moje upośledzać,@ chcę 
        najżwawsze Trojany do boju 
        uprzedzać,@ *#/19 moją i ojca chwałę 
        utrzymać przykładnie.@ Wiem ja, że 
        przyjdzie ów dzień, kiedy Troja 
        padnie,@ *#/20 kiedy wielki wielkiego 
        ludu król polęże,@ *#/21 a z nim zginą 
        trojańscy, straszni dzidą           
        męże. -@ Ale nie tak się lękam 
        trojańskiej zaguby,@ nie tak ojca 






        Pryjama i matki Hekuby,@ ani kochanych 
        braci, choć nieprzyjaciele@ rycerskich 
        dusz na placu położą tak wiele -@ jako 
        nad stanem twoim serce mi się krwawi,@ 
        gdy cię weźmie wódz grecki, *#/22 
        wolności pozbawi.@ Pod groźną panią 
        nędzne będziesz życie wiodła,@ z 
        Messei *#/23 nosić wodę lub z Hyperii 
        źródła:@ tak twardy zgotowany los dla 
        królów córy.@ Wtenczas, widząc 
        płaczącą, rzecze z Greków który:@ "Oto 
        żona Hektora, co niegdy *#/24 pod 
        Troją@ pierwsze męże przechodził 
        walecznością swoją!"@ Czym obudzi ból 
        w sercu i męża żądanie,@ który by cię 
        w tak smutnym poratował stanie.@ Lecz 
        wprzód niech padnę trupem, niż ujrzę 
        twe płacze,@ niż twe jęki usłyszę lub 
        więzy obaczę!"@ 
          Rzekł i wyciąga ręce do swojego 
        syna.@ Krzycząc, na mamki łonie tuli 
        się dziecina,@ ojca się kochanego 
        przeląkłszy widoku:@ tak miedź 
        błyszcząca *#/25 straszna niemowlęcia 
        oku@ i pióra, co się wznoszą na 
        wierzchu przyłbice.@ *#/26 Uśmiechnęli 
        się z próżnej bojaźni rodzice.@ Zaraz 
        Hektor zdjął szyszak, który syna 
        trwożył,@ i błyszczące pokryccie na 
        ziemi położył,@ a dawszy słodkie 
        dziecku swemu całowanie@ i kołysząc 
        go *#/27 z lekka, bogów prosi za nie:@ 
        "Zeusie i bogowie! niech przy waszym 
        względzie@ syn mój między 
        Trojany *#/28 jak ja sławny będzie,@ 
        niechaj z odwagą berło 
        dziadowskie *#/29 dziedziczy!@ Gdy 
        wróci z boju, pełen zwycięskiej 
        zdobyczy,@ niechaj wtenczas kto powie: 
        "On ojca przechodzi".@ *#/30 Niech się 
        tym słowem matce uradować godzi".@
          To rzekł i syna oddał swojej młodej 
        żonie;@ ta z płaczliwym uśmiechem 
        ciśnie go na łonie.@ Widok taki 
        wskróś 
        serce Hektora przeszywa,@ zatem 
        głaszcze ją ręką i tak się odzywa:@ 
        "Niech cię, najmilsza żono, los mój 
        tak nie boli,@ nikt mi życia nie 
        weźmie bez wyroku woli;@ od wyroku zaś 
        żaden człek się nie wybiega,@ równie 
        mu i bohater, i gnuśnik podlega.@ Wróć 
        do domu, weź w ręce kądziel i 
        wrzeciono,@ *#/31 pilnuj robót 
        służebnic, ukochana żono!@ O wojnie 






        męże niechaj Ilijonu pomną,@ a 
        najszczególniej Hektor". Rzekł, i wraz 
        ogromną@  przyłbicę bierze z ziemi i 
        kładzie na głowie.@
        
          (Po pożegnaniu się z żoną i synkiem 
        Hektor wraca na pole walki i stacza 
        pojedynek z Ajasem. Ugodzony przez 
        Ajasa wielkim kamieniem - pada; ocala 
        go Apollo. W ogólnych walkach 
        następuje chwilowa przerwa. Podczas 
        krótkiego zawieszenia broni obie 
        strony grzebią poległych, a Achajowie 
        przed swym obozem wznoszą mur obronny. 
        Czynności te zajmują dwa dni. Następna 
        bitwa (druga w "Iliadzie") ma przebieg 
        niepomyślny dla Greków; zwycięscy 
        Trojanie pozostają na placu boju i 
        biwakują tam do rana. W nocy Diomedes 
        i Odyseusz wychodzą na zwiady, 
        przedzierają  się do obozu 
        trojańskiego i w obozowisku Traków 
        przybyłych na pomoc Trojanom zabijają 
        dwunastu ich wodzów wraz z królem 
        Rezosem. O świcie rozpoczyna się 
        trzecia bitwa. Wbrew zakazowi Zeusa 
        bogowie mieszają się do walki, która 
        jednak z woli ojca bogów i ludzi 
        obfituje w klęski Greków. Zwycięscy 
        Trojanie zdobywają mur, przechodzą 
        przez obóz i docierają do okrętów 
        greckich, a Hektor próbuje wzniecić 
        pożar na statku Protesilaosa. 
        Spełniają się więc losy: Achilles jest 
        pomszczony. Ponieważ jednak Pelida 
        wzbrania się jeszcze przed wzięciem 
        udziału w walce, do namiotu jego udaje 
        się przyjaciel Patroklos.)
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Andromacha - żona Hektora.
          *#/2 Modły - zanoszone do Ateny 
        przez Hekabe i matrony trojańskie na 
        wezwanie Hektora.
          *#/3 Ilioński - przymiotnik od Ilion 
        (Troja).
          *#/4 Cisną orężem - zwyciężają.
          *#/5 Odeszłej od siebie - szalonej.
          *#/6 Służebnice - dawna forma 
        dopełniacza l. poj.: służebnicy.
          *#/7 Zabiega mu - domyślne: drogę; 
        wychodzi naprzeciw.
          *#/8 Teby - w Małej Azji, w Myzji u 
        stóp góry Plakos będącej przedłużeniem 






        Idy (na południowy wschód od Troi).
          *#/9 Kilikowie - różni od 
        mieszkańców krainy w 
        południowo_wschodniej części Azji 
        Mniejszej (T. Sinko).
          *#/10 Skamandrios - wróżebne imię 
        nadane przez Hektora synkowi, który 
        miał być wedle życzeń rodziców obrońcą 
        Troi, tak jak rzeki Skamander i Simois 
        były z trzech stron osłoną miasta. 
        Niestety, pragnienia te się nie 
        spełniły, gdyż wedle podań greckich 
        synek Hektora w tragiczną noc zagłady 
        miasta zginął z ręki syna Achillesa, 
        Neoptolema. Wedle innej wersji dziecię 
        zrzucone zostało ze szczytu wieży 
        (Eurypides, "Trojanki"). 
          *#/11 Astyanaks - Władca miasta, 
        Obrońca miasta; imię wróżebne - syn 
        miał być podobny do ojca. Od zgonu - 
        od zagłady.
          *#/12 Twoją wdową - wdową po tobie.
          *#/13 Nie masz - nie ma.
          *#/14 Obrócił w perzynę - zamienił w 
        ruiny i zgliszcza, spalił.
          *#/15 Społy - wspólnie, pospołu.
          *#/16 Bogini lasów na nią się 
        rozżarła (rozgniewała, zawzięła) - 
        Artemida, bogini lasów i łowów, miała 
        wedle wierzeń greckich strzałami swymi 
        przyprawiać kobiety o nagłą śmierć.
          *#/17 Trojów i Trojek - Trojan i 
        Trojanek.
          *#/18 Boju chronił - chronił się 
        przed bojem. 
          *#/19 Chcę najżwawsze Trojany do 
        boju uprzedzać - chcę wyprzedzać w 
        walce najdzielniejszych Trojan.
          *#/20 Hektor przewiduje upadek Troi. 
        W ten wysoce artystyczny sposób Homer 
        uzupełnia treść "Iliady", która nie 
        opiewa zdobycia miasta przez Achajów i 
        nie przedstawia tragicznych losów jego 
        obrońców.
          *#/21 Wielki wielkiego ludu król - 
        Priam, ojciec Hektora.
          *#/22 Wódz grecki - syn Achillesa, 
        Neoptolemos (Pyrrus), wziął w niewolę 
        wdowę po Hektorze.
          *#/23 Messeis - źródło w Lakonii (w 
        południowej Grecji). Hyperia 
        (Hypereja) - źródło w Tesalii (w 
        północnej Grecji). Hektor wie, iż jego 
        żona, jeśli popadnie w niewolę grecką, 
        w domu swego pana zmuszona będzie do 






        wykonywania ciężkich prac domowych. Z 
        tej wypowiedzi Homera (i innych) 
        odczytać możemy fakt ustalania się 
        niewolnictwa w archaicznej Grecji i 
        poznać położenie niewolników w tym 
        okresie.
          *#/24 Niegdy - niegdyś.
          *#/25 Miedź błyszcząca - błyszczący 
        hełm miedziany.
          *#/26 Przyłbice - dawny dopełniacz 
        l. poj.: przyłbicy; tu przyłbica w 
        ogóle w znaczeniu szyszaka. Przyłbica 
        - właściwie ruchoma część szyszaka 
        służąca do osłaniania twarzy (część 
        "przy łbie" - przy_łb_ica).
          *#/27 Go - właściwie je, gdyż w 
        poprzednim wierszu mowa o dziecku; 
        tłumacz użył zaimka go = synka.
          *#/28 Między Trojany - dawny 
        narzędnik: między Trojanami.
          *#/29 Berło dziadowskie - berło 
        królewskie po dziadku Priamie.
          *#/30 On ojca przechodzi - on ojca 
        przewyższa (dzielnością).
          *#/31 Weź kądziel i wrzeciono - 
        przędzenie (i tkanie) było zajęciem 
        kobiet. O pracy członków najwyższych 
        nawet rodów - por. Wstęp.
        
          Księga XVI
        
          Kiedy ci przy okręcie zwodzą bój 
        okrutny,@ przed obliczem Achilla staje 
        Patrokl smutny;@ a jako zdrój spod 
        skały hojne wody toczy,@ tak obfitymi 
        łzami płyną jego oczy.@ Wzruszon 
        Pelid, tak mówić do niego zaczyna:@ 
        "Patroklu! czemu płaczesz, jak mała 
        dziewczyna,@ która za matki śladem 
        drobnym krokiem goni,@ chwyta ją za 
        kraj szaty i rzewne łzy roni,@ i 
        twarzą jej przesyła chęci niemowlęce,@ 
        aż ją zmiękczona matka weźmie na swe 
        ręce.@ Ach! tak miękkie łzy płyną 
        Patroklowi memu.@ Czy zwiastujesz co 
        wojsku? Czy też mnie samemu?@ Czyś 
        odebrał wieść jaką smutną po kryjomu?@ 
        Ale mówią, że żyje Menojtijos *#/1 w 
        domu;@ że Pelej *#/2 Mirmidony rządzi 
        w szczęściu, w chwale:@ ich by śmierć 
        najdotkliwsze sprawiła nam żale.@ Czy 
        nad Grekami płaczesz, że przy nawach 
        giną?@ Własną oni ściągnęli te 
        nieszczęścia winą. -@ Lecz mów! oba 
        wszak sobie jesteśmy najszczersi".@






          Na to Patrokl, westchnąwszy z 
        głębokości piersi:@ "Daruj łzom, 
        najmężniejszy z Greków, przyjacielu!@ 
        Trudno ich nie wylewać wśród 
        nieszczęść tak wielu...@ Oby nigdy 
        gniew taki nie zajął mej duszy!@ 
        Godnaż chwały w złem stałość? nic cię 
        więc nie wzruszy?@ Jeśli Greków nie 
        wesprzesz w tak okrutnej dobie,@ któż 
        z rąk twych będzie pomoc obiecywał 
        sobie?@ Gniew ten ród boski w tobie 
        ściera do ostatka:@ nie jest Pelej 
        twój ojciec ni Tetys twa matka,@ ale 
        cię wyrzuciły groźne morza wały,@ *#/3 
        albo tak twarde serce z twardej kute 
        skały.@ Jeśli niechęć do boju wyrok w 
        tobie sprawił@ lub jeśli ci co Zeus 
        przez matkę objawił,@ pozwól, niechaj 
        ja pójdę z mężnymi Ftyjoty@ *#/4 i za 
        bogów pomocą zbawię greckie roty.@ Daj 
        twą zbroję! Trojanin tę ujrzawszy 
        postać@ i mnie biorąc za ciebie, nie 
        będzie śmiał dostać,@ *#/5 wstrzyma 
        zapęd; Grek wytchnie, gdy wsparcie 
        obaczy,@ a i lekkie wytchnienie wiele 
        w boju znaczy.@ Kiedy świezi *#/6 
        wpadniemy na lud zmordowany,@ samym 
        krzykiem odeprzem pod miasto 
        Trojany".@ 
          Tak Patrokl do Achilla tkliwy głos 
        zanosił. -@ Nieszczęśliwy! nie 
        wiedział, że o zgubę prosił.@ Pelid, 
        ciężko wzdychając, tych słów mu 
        udziela:@ "Cóż ja to z ust mojego 
        słyszę przyjaciela?@ Ani wyrok do boju 
        niechęć we mnie sprawił,@ ani mnie też 
        co Zeus przez matkę objawił,@ lecz mi 
        stoi w pamięci męża czyn gwałtowny.@ 
        Co za hańba! Równego śmiał pokrzywdzić 
        równy@ i użyć władzy swojej na gwałtu 
        narzędzie!@ Ta obelga niełatwo w sercu 
        startą będzie.@ Owoc mych trudów, dana 
        po dobyciu miasta,@ gwałtem z rąk 
        przez Atryda wydarta 
        niewiasta...@ *#/7 Ale przeszłe 
        zostawmy rzeczy w niepamięci,@ nie 
        przystoi mi w wiecznej uprzeć się 
        niechęci!@ Powiedziałem: nie pierwej 
        skrócę gniew zawzięty,@ aż bitwa o 
        tesalskie otrze się okręty...@ Teraz 
        idź, wpadnij na nich, Patroklu 
        waleczny,@ oddal od floty greckiej 
        wyrok ostateczny,@ by nie rzucili na 
        nią ognistej pożogi@ i nie 
        przecięli 






        wojsku do powrotu drogi...@ A gdy od 
        naw odeprzesz Trojan, wracaj do mnie,@ 
        choćby ci szczęścił Zeus, użyj 
        szczęścia skromnie@ i staraj się 
        powściągnąć twą zwycięską dzidę!@ Beze 
        mnie walcząc, moją zwiększyłbyś 
        ohydę,@ niechże twojego serca 
        zwycięstwo nie poi,@ strzeż się wojska 
        prowadzić aż pod mury Troi...@ Gdy w 
        naw zbawieniu nasze chęci się 
        uiszczą,@ zostaw obadwa wojska, niech 
        się w polu niszczą"...@
          Tymczasem silny Ajas *#/8 już ulec 
        był bliski,@ Zeus go tłoczy i Trojan 
        biją nań pociski.@ Świetna przyłbica, 
        gęstym uderza ciosem,@ wedle skroni 
        straszliwym jęczała odgłosem,@ dłoń 
        słabnie pod ciężarem wielkiego 
        puklerza,@ jednak z miejsca nie mogli 
        wyruszyć rycerza.@ Zatchnęły mu się 
        piersi tak, że ledwie zieje,@ z 
        członków jego pot słonym strumieniem 
        się leje,@ jednę *#/9 odeprze, leci 
        druga dzida skorsza;@ zemdlał, *#/10 
        coraz się więcej jego stan pogorsza.@
          Muzy! które dzierżycie dom Zeusa 
        święty,@ mówcie, jak płomień greckie 
        zapalił okręty!@ 
          Na dzidę, którą Ajas walecznie się 
        składał,@ wpadł Hektor i ogromnym cios 
        mu mieczem zadał.@ Odcięta miedź *#/11 
        od drzewca przeraźliwie dzwoni@ i 
        daleko upada, a bohater w dłoni@ drąg 
        stępiony daremnym obraca zamachem.@ 
        Uznał w tym dzieło bogów, zimnym 
        zadrżał strachem@ i nie wątpił, że 
        Zeus niszczy jego trudy,@ a obdarzyć 
        zwycięstwem chce trojańskie ludy.@ 
        Spośród grotów ustąpił wyparty 
        gwałtownie.@ Trojanie zewsząd niosą 
        rozżarzone głownie,@ pali się okręt, 
        smolne zajmują się sosny.@ *#/12 Bije 
        się w uda Pelid, i mówi żałosny:@ 
        "Przyśpieszaj, o Patroklu, twoje 
        przedsięwzięcie!@ Nieprzyjacielski 
        ogień widzę na okręcie.@ Ocal flotę, 
        powrotu naszego nadzieję,@ weź oręż, a 
        ja wojsko zbiorę i zagrzeję".@
          Rzekł; Patrokl się natychmiast 
        uzbrajać poczyna,@ srebrną haftką na 
        nogach kształtny obuw spina,@ pyszny 
        Ajakowego pancerz bierze wnuka,@ *#/13 
        w którym blaski gwiazd cudna wyraziła 
        sztuka;@ miecz ciężki z brązu wiesza 
        na silne ramiona,@ błyszczy mu się 






        głowica srebrem ozdobiona;@ 
        nieprzebitym pokryciem zabezpiecza 
        zdrowie@ mocny na piersiach puklerz, a 
        szyszak na głowie;@ z końskich włosów 
        na hełmie wspaniałym uwita,@ pływając, 
        strach daleko niesie groźna kita.@ 
        Wziął i silne oszczepy, lecz równe 
        swej dłoni;@ *#/14 dzidy tylko nie 
        zabrał *#/15 z przyjaciela broni...@
          Automedon *#/16 ogniste zaprzęga 
        rumaki.@ Po Achillu, ścielącym trupami 
        orszaaki,@ Patroklowi najwięcej 
        Automedon miły,@ bo doznał w bojach 
        jego i wiary, i siły.@ Ksant i Balios 
        w zaprzęgu są, dwa bystre 
        konie,@ *#/17 mogące wiatry w szybkim 
        wyścignąć przegonie...@ Pedaz im 
        towarzyszy, śmiertelnego rodu,@ lecz 
        nieśmiertelnym zrówna koniom do 
        zawodu...@ 
          Pod Patroklem w porządku szły mężne 
        Ftyjoty,@ aż też niedługo wpadły na 
        trojańskie roty...@ Gdy obaczyli mężni 
        wojownicy Troi@ Patrokla z 
        powoźnikiem *#/18 w znanej od nich 
        zbroi,@ zmieszali się i widok nagły 
        ich zatrwożył;@ sądzili, że Achilles 
        gniewy z serca złożył@ i pojednan z 
        Atrydem wyszedł floty bronić:@ myślą 
        więc, jak od zguby grożącej się 
        schronić...@ 
          Jak szumi chmura, idąc do górnycch 
        sklepieni,@ gdy Zeus w straszną burzę 
        dzień pogodny zmieni,@ tak że z Trojan 
        ucieczką zgiełk i wrzawa wzrosły...@ 
        Wielu rycerzom konie dyszle połamały@ 
        i zostawiły wozy strzaskane w 
        kawały...@ Gdzie najbardziej lud 
        zmieszan, Patrokl ku tej stronie@ z 
        przeraźliwym okrzykiem swoje pędzi 
        konie:@ wywracają się wozy, trzaskają 
        się koła,@ a strąconych rycerzy w 
        piasku więzgną *#/19 czoła.@ 
          Już bieguny, *#/20 którymi obdarzyły 
        bogi@ Peleja, rów lekkimi przeskoczyły 
        nogi,@ chciwe na drugiej stronie 
        śmierć i postrach szerzyć.@ Hektora 
        szuka Patrokl, jego chce uderzyć,@ 
        lecz go prędkie uniosły konie na 
        przestrzeni.@ A jako chmury, w 
        mglistej zebrane jesieni,@ obfite 
        wylewają potoki na ziemię,@ gdy 
        gniewny Zeus ukarać chce przestępne 
        plemię,@ kiedy, z pogardą bogów, na 
        świętym urzędzie@ krzywe czynią 






        wyroki *#/21 niegodziwe sędzie;@ 
        nagłym wzdęte ulewem potoki się 
        wzbiorą,@ mdłą dla nich 
        najsilniejsze 
        groble są zaporą:@ przełamawszy je, z 
        szumem pędzą w morze wody,@ niszcząc 
        domy i drogie pracy ludzkiej płody:@ 
        taki się szum rozlegał w trojańskim 
        szeregu.@ Takie jęki ich konie 
        wydawały w biegu.@ Ale nie tu się 
        Trojan zakończyła nędza:@ zabiega im 
        od miasta, ku flocie napędza,@ między 
        rowem i rzeką trwożne zbija kupy@ i za 
        Greków zabitych liczne ściele 
        trupy...@ Widząc na ziemi ległe swoje 
        wojowniki,@ zapalony Sarpedon *#/22 
        tak woła na Liki:@ "Gdzie pierzchacie? 
        Ach, waszą uznajcie ohydę!@ Ja 
        przeciwko zwycięzcy temu prosto idę,@ 
        ja chcę zaraz doświadczyć jego ręki 
        siły,@ której pociski tylu Trojan 
        obaliły".@
          Rzekł i natychmiast z wozu w 
        świetnej skoczył *#/23 zbroi:@ i 
        Patrokl, to spostrzegłszy, na wozie 
        nie stoi,@ skoczył - oba na wszystkie 
        biorą się sposoby,@ a jak z ostrymi 
        szpony i z krzywymi dzioby@ sępy z 
        hałasem walczą na wyniosłej skale,@ w 
        takim idą rycerze na siebie zapale.@ 
        Widząc tej bitwy skutek, niebios pan 
        wzruszony@ tak się do swej odzywa i 
        siostry, i żony:@ *#/24 "Zbliża się 
        smutna chwila, przeznaczona losem,@ w 
        której ma lec Sarpedon pod Patrokla 
        ciosem.@ Dwoiste we mnie myśli wzbudza 
        jego dola:@ czyli go unieść z tego 
        fatalnego pola@ i posadzić w zamożnej 
        likijskiej krainie,@ czy przystać, że 
        od tego bohatera zginie?"@
          Gniewna Hera: "Kronosa potomku 
        surowy!@ Mogąż mieć dzikie myśli wstęp 
        do twojej głowy?@ Od śmierci 
        śmiertelnego chcesz zbawić człowieka,@ 
        którego wszędzie Mojra 
        niepochybna *#/25 czeka?@ Czyń, lecz 
        bądź pewny bogów powszechnej 
        niechęci,@ a co ci powiem, dobrze 
        zachowaj w pamięci!@ Jeśli Sarpedon 
        żywy powróci do domu,@ któryż z bogów 
        nie zechce z krwawego pogromu@ ocalić 
        swego syna? *#/26 Mnóstwo ich pod 
        Troją@ i każdy z nieśmiertelnych 
        będzie za krwią swoją.@ Lecz by twój 
        żal ukoić, kiedy ci tak luby,@ pozwól, 






        niech od Patrokla nie uniknie zguby, -
        @ ale gdy pod zwycięskim orężem już 
        skona,@ niech go słodki Sen weźmie i 
        Śmierć *#/27 na ramiona@ i zaniosą do 
        krajów Likiji obszernych.@ Tam otoczon 
        od braci i przyjaciół wiernych,@ ich 
        łzami uczczon będzie: ci mu pogrzeb 
        sprawią@ i grobowiec na wieczną 
        pamiątkę wystawią".@
          Poddał się Kronid losów nieodzownej 
        sile,@ lecz ostatnie czcząc syna 
        kochanego chwile,@ który miał z dala 
        zginąć od krain ojczystych,@ hojną 
        rosę na ziemię w kroplach spuścił 
        krwistych.@ 
          Gdy dwaj rycerze blisko byli na 
        równinie,@ wraz Trazymed, *#/28 
        towarzysz Sarpedona ginie;@ z trafnej 
        ręki Patrokla utkwił pocisk w 
        brzuchu,@ on z wozu wspaniałego 
        stoczył się bez duchu.@ *#/29 Znowu 
        mężny Sarpedon silny grot wymierzył,@ 
        chybił Patrokla, konia Pedaza 
        uderzył.@ Zarżał smutnie, bo w głębi 
        piersi grot utonął -@ wspiął się, 
        nachylił, upadł i życie wyzionął.@ 
        Traf ten dwa drugie konie przeraził 
        niemało,@ skoczyły, lejc się zwikłał, 
        jarzmo zatrzeszczało:@ koń ich miesza, 
        który się na ziemi wywrócił;@ przecież 
        nieład ten baczny Automedon skrócił,@ 
        odciął mieczem postronki; zaraz Ksant 
        i Bali@ na swym miejscu stanęli i 
        lejca słuchali.@ Z nowym oba zapałem 
        wznieśli ręce silne,@ lecz w dłoni 
        Sarpedona żelazo omylne,@ *#/30 i 
        tylko, lecąc, pocisk nad ramieniem 
        świsnął.@ Patrokl zaś grotu z ręki 
        daremnie nie cisnął:@ utrafia tam 
        rycerza dzida zapalczywa,@ gdzie się 
        we wnętrzu serce bezpiecznie 
        ukrywa...@ Jak buhaj, który licznym 
        stadom przewodniczy,@ w paszczęce 
        ogromnego lwa okropnie ryczy,@ tak też 
        Sarpedon jęczał pod Patrokla ciosem,@ 
        wzywając przyjaciela konającym 
        głosem:@ "Kochany Glauku, *#/31 sławny 
        przez liczne zwycięstwa.@ Dziś trzeba 
        ci śmiałości, odwagi i męstwa!...@ 
        Niestarta by okryła plama imię twoje,@ 
        gdyby Grek odarł z twego przyjaciela 
        zbroje,@ który przy flocie śmiało 
        stawił się ich szykom.@ Walcz więc 
        mężnie i mężnym dzielnie dowódź 
        Likom!"@






          Tu mówiącemu czarny cień zamyka 
        oczy...@ Serce w Glauku te jęki 
        żałosne rozdarły@ i że go próżno wzywa 
        przyjaciel umarły.@ Wzdycha ciężko, bo 
        w ramię od Teukra *#/32 zadana,@ gdy 
        walczył na okopie, dolega mu rana:@ 
        wspierając towarzyszów, nie oszczędzał 
        siebie.@ Więc wzywa boga łuku *#/33 w 
        tak ciężkiej potrzebie:@ "Czy w 
        Likiji, czy w Troi mieszkasz, wielki 
        boże,@ wszak głos nieszczęśliwego 
        wszędzie cię dojść może!@ Ulituj się 
        dziś mojej okrutnej niedoli:@ rana 
        ciężka mię trapi, ramię srodze boli,@ 
        krew płynie i nie władam odrętwiałą 
        dłonią,@ nie mogę dzidy chwycić ani 
        walczyć bronią.@ Najdroższemu druhowi 
        śmierć zbieliła lica,@ nie ma żadnej 
        pomocy od Zeusa rodzica.@ Ty więc ból 
        uśmierz, wlej mi siły, ulecz ranę,@ 
        daj, niech mężnie na czele dzielnych 
        Lików stanę,@ bym przyjaciela mego 
        drogich zwłok obronił".@ Rzekł; Feb do 
        jego prośby łaskawie się skłonił.@ 
        Tamuje krew płynącą, boleści uśmierza@ 
        i wielką siłą piersi napełnia 
        rycerza.@ Gdy tak miłą odmianę w sobie 
        Glauk obaczył,@ cieszył się, że go 
        prędko bóg wysłuchać raczył.@ Zagrzał 
        Lików do walki o ich króla zwłoki;@ 
        potem, Trojan szybkimi obiegając 
        kroki,@ wołał na Polidama, *#/34 
        wzywał Agenora,@ *#/35 mężnego 
        Ajnejasza, wielkiego Hektora,@ na 
        którym świetna z miedzi błyszczała 
        paiża.@ *#/36 Do niego się z takimi 
        słowami przybliża:@ "Hektorze! tyś 
        nietknięty sprzymierzeńców stratą!@ 
        Oni, rzuciwszy krewnych i ziemię 
        bogatą,@ dla obrony ścian waszych 
        wyziewają życie,@ wy przecież nic w 
        nieszczęściu dla nich nie czynicie:@ 
        oto smutnie na piasku rozciągniony 
        leży@ Sarpedon, wódz szlachetny 
        likijskiej młodzieży;@ on i sądów 
        słusznością, i odwagą słynął,@ teraz z 
        Aresa woli od Patrokla zginął.@ 
        Zapalcie się więc zemstą, bohatery 
        Troi,@ nie dajcie Myrmidonom zabrać 
        jego zbroi!@ Ach! by Grecy zwłok 
        drogich nie dostali łupem@ i swoich 
        klęsk nad jego nie mścili się 
        trupem!"@ 
          To wyrzekł, oni w serca żal i zemstę 
        biorą,@ bo, choć obcy, warowną miasta 






        był podporą@ i liczne ściągnął wojska, 
        i mężnie się stawił.@ Zgon Sarpedona 
        serce w Hektorze zakrwawił.@ Idą 
        Trojanie, klęski tej pomścić się 
        radzi,@ sam Hektor zapalone zastępy 
        prowadzi.@ Patrokl bardziej się sroży, 
        zwiększa zapał dziki...@ A kiedy ze 
        stron obu wzmocniły się szyki,@ 
        Trojanie, Myrmidony, Likowie, Achiwy@ 
        przy trupie Sarpedona zwiedli bój 
        straszliwy...@ A jak się jęk daleko po 
        lasach rozlega,@ gdy od siekier padają 
        dęby z wielkim grzmotem:@ z takim 
        jęczą przyłbice i tarcze łoskotem,@ 
        gdy w nie dzidy i miecze, i ogromne 
        głazy@ gęsto powtarzanymi uderzają 
        razy.@ 
          Tak były Sarpedona zmienione 
        ostatki,@ *#/37 iżby go własnej oko 
        nie poznało matki: -@ Od głowy do stóp 
        groty *#/38 i piaskiem okryty.@ Oni 
        zajadle przy nim rzucają dziryty.@ Ile 
        się much uwija latem w tej godzinie,@ 
        gdy słodkim pasterz mlekiem napełnia 
        naczynie,@ tyle przy Sarpedonie 
        rycerzów się tłoczy.@ Kronid na ten 
        bój ciągle zwrócone miał oczy,@ a na 
        dwoje w swej myśli nie przestawał 
        radzić:@ czy przy synu - Patrokla 
        przez Hektora zgładzić@ i dać mu w 
        zbroi godną jego dzieł zapłatę?@ Czy 
        powiększyć dnia tego pracę, znój i 
        stratę?@ Długo dwie ważąc myśli, 
        ostatniej się chwycił,@ pozwolił, aby 
        jeszcze Patrokl się zaszczycił,@ a do 
        miasta trojańskie z wodzem przegnał 
        roty@ i liczne trupy zwalił pod swymi 
        groty.@ Spuszcza strach na Hektora. 
        Zaraz na wóz wsiada,@ uchodzi, za nim 
        trwożna ciśnie się gromada.@ Widząc, 
        że Kronid wagę swej przechylił 
        szali,@ *#/39 ani Likowie dłużej pola 
        nie dostali:@ wojsko króla na stosie 
        umarłych odbiegło,@ gdzie mnóstwo 
        bohaterów z obu stron poległo,@ gdy 
        Zeus tam zapalił uporczywe boje.@ 
        Myrmidony odarły z Sarpedona zbroje,@ 
        Patrokl do naw odesłał trofej *#/40 
        swego czynu.@
          Zeus zaś rzekł do Feba: "Pójdź 
        prędzej, mój synu!@ Unieś spośród 
        pocisków Sarpedona zwłoki,@ a obmywszy 
        je w wodzie z kurzu i posoki,@ *#/41 
        ręka twoja nań wonne balsamy wyleje@ i 
        ciało w nieśmiertelne szaty 






        przyodzieje.@ Potem Sen słodki i 
        Śmierć, siostra Snu rodzona,@ martwe 
        jego ostatki wziąwszy na ramiona,@ 
        zaniosą go do krain Likiji 
        obszernych.@ Tam, otoczon od krewnych 
        i przyjaciół wiernych,@ ich łzami 
        uczczon będzie; ci mu pogrzeb sprawią@ 
        i grobowiec na wieczną pamiątkę 
        wystawią".@ *#/42
          Natychmiast wykonana była jego 
        wola:@ zbiega szybko Apollo na 
        trojańskie pola@ i spośród strzał 
        unosi Sarpedona zwłoki,@ a obmywszy je 
        w wodzie z kurzu i posoki,@ 
        ambrozyjskie balsamy na ciało rozlewa@ 
        i w nieśmiertelne szaty rycerza 
        przywdziewa.@ Oddał go Snu i Śmierci: 
        te skrzydły prędkiemi@ w 
        momencie *#/43 go zaniosły do 
        ojczystej ziemi.@ 
          Patrokl w Automedonie, w koniach 
        zapał nieci,@ ściga Trojan i Lików i 
        na zgubę leci.@ Głupi - gdyby się 
        sprawił, jak Pelid ostrzegał,@ pewnie 
        by się przed srogą Mojrą był 
        wybiegał,@ ale rada Zeusa nad ludzką 
        przemaga:@ ucieczce się poddaje 
        największa odwaga,@ nieraz podniósł w 
        rycerzu męstwo i osłabił,@ a wtenczas 
        wzmógł Patrokla na to, by go 
        zabił.@ *#/44
          Jakie pierwsze, ostatnie jakie padły 
        głowy,@ gdy cię na śmierć, Patroklu, 
        skazał los surowy?@ Legł Adrest i 
        Autonoj, i Echekl, i Muli;@ Perym, 
        Pilart, Melanip zgubny los poczuli,@ 
        Epistora, Elaza *#/45 trup na trupie 
        pada;@ tych zabił, a trwożliwa 
        pierzchnęła gromada.@ 
          Już by Grecy trojańskie wyłamali 
        bramy,@ bo nie mogły zwycięzcy żadne 
        wstrzymać tamy,@ gdy na wieży Apollo 
        usiadł zagniewany,@ myśląc Patrokla 
        zgubić, a wesprzeć Trojany.@ Po 
        trzykroć go na mury niosła chęć 
        gorąca,@ po trzykroć z szańców miasta 
        Apollo go strąca,@ w ogromny puklerz 
        boską uderzając dłonią.@ Lecz gdy, jak 
        bóg, czwarty raz wpadał z krwawą 
        bronią,@ przerażającym głosem Apollo 
        zawoła:@ "Pójdź precz! nic twoje ramię 
        dokazać nie zdoła,@ bo nie tobie 
        wyroki dobyć Troi dały.@ Choć 
        mocniejszy, nie będzie miał Pelid tej 
        chwały".@ *#/46 






          Tak rzekł; on się nacierać więcej 
        nie ośmiela,@ chroniąc się gniewu 
        boga, który śmiercią strzela.@ 
          Pod bramą Skajską trzymał rumaki 
        ogniste,@ a w głowie Hektor myśli 
        rozważał dwoiste:@ czy jeszcze wpaść 
        na Greków i tłum ich wygładzić?@ Czy 
        zastępy trojańskie pod mury 
        sprowadzić?@ Wtem Apollo w postaci 
        Azjosa *#/47 przychodzi:@ starzec ten, 
        brat Hekaby, z Dymanta się rodzi,@ 
        obszerne dzierży włości we Frygów 
        krainie,@ gdzie biegiem zapienionym 
        bystry Sangar płynie.@ "Czemu - rzecze 
        Apollo - nie walczysz, Hektorze?@ 
        haniebna twa bezczynność, w takiej 
        jeszcze porze!@ Gdybyś ty nie był 
        mocny, a ja mdły i stary,@ za tę 
        nikczemność słusznej nie uszedłbyś 
        kary.@ Zwróć konie na Patrokla, może 
        go zabijesz@ i z łaski Feba wieczną 
        chwałą się okryjesz".@ 
          To rzekłszy, w tłum się rzucił. 
        Hektor kazał pędzić@ konie 
        Kebryjonowi *#/48 i bicza nie 
        szczędzić.@ Apollo między Greki 
        zamieszanie szerzy,@ a chwałę dla 
        trojańskich gotuje rycerzy.@ Hektor 
        zaś wszystkie inne pomija orszaki@ i 
        na Patrokla bystre obraca rumaki.@ Ten 
        skacze z wozu, lewą ręką robi bronią,@ 
        a prawą ostry kamień uchwyciwszy 
        dłonią,@ ciska go *#/49 - i niepróżno 
        swe siły natęża:@ Kebryjona obala, 
        walecznego męża.@ Gdy na wozie Hektora 
        trzyma lejce świetne,@ ogromny kamień 
        w czoło uderzył szlachetne:@ odarł 
        brwi, kości złamał i wybił mu oczy.@ 
        Rycerz z wozu, jak nurek, na ziemię 
        się toczy@ i na piasku bez duszy swe 
        członki rozciąga.@ Wtedy się z niego 
        Patrokl w te słowa urąga:@ *#/50 
        "Zręcznyż to mąż, który się tak lekko 
        zanurza!@ Choćby najgwałtowniejsza 
        morzem tłukła burza,@ on między wały z 
        nawy spuścić się gotowy@ i obfitymi 
        gości nakarmić połowy.@ Prawdziwie, 
        Troja nurków doskonałych liczy!"@ To 
        powiedziawszy, leci do swojej 
        zdobyczy...@ 
          Hektor wyskoczył z wozu. Jak się żrą 
        i ranią@ dwa lwy na górach, walcząc o 
        zabitą łanią,@ *#/51 oba zarówno 
        mocni, oba równo głodni:@ tak dwaj 
        bohaterowie, z sobą walczyć godni,@ 






        Patrokl i Hektor, wielki bój zaczęli 
        toczyć,@ jeden w drugiego ciele chciwi 
        oszczep zbroczyć.@ Hektor za głowę 
        chwycił i łup trzymał drogi,@ z 
        drugiej zaś strony Patrokl ciągnął go 
        za nogi;@ a wojska swej upornie 
        doświadczały mocy.@
          Jak wiatry, ten z południa, a drugi 
        z północy,@ *#/52 walczą, kto z nich 
        obalić ma przyległe lasy;@ dęby i buki 
        jęczą z strasznymi hałasy,@ długie się 
        zawadzając gałęzie szeleszczą,@ łamiąc 
        się, drzewa z hukiem przeraźliwym 
        trzeszczą:@ tak między nimi walka 
        uporczywa wszczęta@ i o zgubnej 
        ucieczce nikt z nich nie pamięta.@ 
        Dzidy ziemię okryły, krwawe niosąc 
        razy,@ i strzały z żył puszczane, i 
        ogromne głazy,@ tarcze na piersiach 
        mężów uderzając z trzaskiem;@ a 
        członki Kebryjona, obsypane piaskiem,@ 
        szerokim ciałem ziemię szeroko 
        zaległy.@ Zapomniał jeździec sztuki, w 
        której był tak biegły.@ 
          Póki słońce na górne wstępowało 
        sklepy,@ *#/53 z równą stratą ciskane 
        obu stron oszczepy;@ lecz gdy się już 
        zaczęło chylić do zachodu,@ przemogło 
        wyrok męstwo greckiego narodu:@ mieli 
        korzyść, bo z miejsca Trojanów 
        odparli,@ unieśli Kebryjona i zbroję 
        odarli.@ Wtedy się w swym zapale 
        Patrokl nie posiada,@ podobny do Aresa 
        na zastępy wpada,@ trzykroć na Trojan 
        z krzykiem straszliwym naciera,@ 
        trzykroć trupem dziewięciu mężów 
        rozpościera.@ Już czwartym grozi razem 
        strwożonej         gromadzie -@ stój, 
        Patroklu! tu wyrok dniom twoim kres 
        kładzie!@ *#/54
          Feb mu w przerażającej postaci 
        zaskoczył:@ nie mógł go Patrokl 
        widzieć, bo się mgłą otoczył.@ On 
        boską dłoń spuściwszy, w plecy go 
        uderza:@ rozciągają się cienie przed 
        okiem rycerza...@ On mu wytrąca oręż, 
        obnaża ze zbroi:@ zadumiały, 
        zmieszany, Patrokl w miejscu stoi -@ 
        odrętwienie żadnego nie da zrobić 
        kroku.@ Wtedy Euforb *#/55 z oszczepem 
        przyskakuje z boku:@ śmiały Euforb, 
        którego wsławił się wiek młody@ dzidą, 
        jazdą i w polu szybkimi zawody.@ 
        Rycerskie jego dzieła Ares wziąłby 
        sobie.@ Z wozu mężów dwudziestu w 






        pierwszej zwalił próbie.@ Od niego 
        Patroklowi z tyłu cios zadany;@ lecz 
        natychmiast wyciąga długi oszczep z 
        rany...@
          Boską ręką i ludzkim osłabiony 
        ciosem,@ zaczął uchodzić rycerz przed 
        ostatnim losem.@ Obaczywszy to Hektor, 
        wpośród zbrojnej rzeszy@ z żelazną w 
        ręku dzidą za Patroklem śpieszy@ i aż 
        w głębi wnętrzności raz utapia 
        mściwy.@ Padł z łoskotem i smutkiem 
        napełnił Achiwy.@ A jak odyniec, uciec 
        nie znający podle,@ walczy na górach 
        ze lwem przy maleńkim źródle,@ siłą 
        chcąc rozstrzyc, kto z nich wody się 
        napije,@ wreszcie lew zziajanego 
        odyńca zabije:@ tak Patrokla, co 
        strasznie na Trojan się srożył,@ dzidą 
        przebiwszy, Hektor na placu położył.@ 
        Nareszcie z niego w takiej natrząsa 
        się *#/56 mowie:@ "Więc ty sobie, 
        Patroklu, w dumnej prządłeś głowie,@ 
        że zwalisz mury Troi? że trojańskie 
        żony@ w twardych więzach w achajskie 
        uprowadzisz strony?@ Głupi! daleka od 
        nich służba i niewola!@ Dla nich me 
        konie lecą wśród krwawego pola@ i ja 
        groźnym oszczepem przywodzę zastępy;@ 
        one bezpieczne; ciebie pożrą psy i 
        sępy.@ Twój Pelid cię przed smutnym 
        nie zasłonił razem.@ Zapewne on cię z 
        takim wysyłał rozkazem:@ "Nie pierwej 
        mi, Patroklu, powracaj do nawy,@ aż na 
        piersi Hektora zadrzesz kirys 
        krwawy".@ Tak ci mówił, tyś jego słów 
        przypłacił zgubą".@
          Patrokl omdlonym głosem: "Nadymaj 
        się chlubą!@ Woli bogów chce człowiek 
        oprzeć się daremnie.@ Od Zeusaa i Feba 
        masz zwycięstwo ze mnie...@ Ale wyryj 
        me słowa na sercu głęboko:@ światło 
        dzienne niedługo twoje widzi oko.@ 
        Nieodzowny cię wyrok z bladą śmiercią 
        goni,@ zgubny dla ciebie oszczep 
        jest w 
        Achilla dłoni!"@ *#/57
          Domawiał, gdy śmierć blada zamknęła 
        mu wargi.@ Poszła dusza, żałosne 
        zawodząca skargi,@ że ją twarde wyroki 
        rzucić przymusiły@ miłe dla niej 
        siedlisko młodości i siły.@ Skonał. - 
        Hektor do niego w te rzekł słowa 
        jeszcze:@ "Za co mi śmierć rokujesz? 
        skróć te groźby wieszcze!@ I ja 
        oszczepu mego nie ciskam daremnie.@ 






        Któż wie, czyli Achilles nie zginie 
        ode mnie?"@ Rzekł i nastąpił trupa, i 
        natychmiast z rany,@ nogami go 
        kopnąwszy, wyrwał grot miedziany.@ Już 
        Automedonowi równym ciosem groził,@ 
        który w polu Achilla biegłą ręką 
        woził,@ ale konie Peleja, bogów dar 
        wspaniały,@ bystrym z 
        niebezpieczeństwa pędem uleciały.@
        
          (Hektor zdarł z poległego Patrokla 
        zbroję Achillesa i sam ją przywdział. 
        W zażartej walce o ciało zabitego 
        przemogli wreszcie Achajowie, Menelaos  
        ocalił zwłoki i wraz z Merionesem 
        uniósł je do obozu greckiego. Do 
        Achillesa wysłano Antylocha, by mu 
        zaniósł wieść o śmierci ukochanego 
        przyjaciela.)
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Menojtios - ojciec Patroklosa.
          *#/2 Pelej - Peleus, ojciec 
        Achillesa.
          *#/3 Wały - fale.
          *#/4 Z mężnymi Ftyjoty - z mężnymi 
        Ftyjotami (mieszkańcami Ftyi, 
        dziedzictwa Achillesa).
          *#/5 Dostać - stanąć (do walki), 
        wytrwać (w boju).
          *#/6 Świezi - l. mn. od "świeży".
          *#/7 Wydarta niewiasta - branka 
        Bryzejda.
          *#/8 Ajas - syn Telamona.
          *#/9 Jednę - dawna forma biernika 
        (podobnie jak tę).
          *#/10 Zemdlał - osłabł (por. "mdła 
        bogini" (Afrodyta) - słaba bogini).
          *#/11 Miedź - miedziane ostrze 
        dzidy.
          *#/12 Sosny - belki, deski sosnowe.
          *#/13 Ajakowego wnuka - dziadkiem 
        Achillesa był Ajakos (stąd Homer 
        nazywa Achillesa Ajakidą), syn Zeusa, 
        król Eginy. Jak widzimy na tym i na 
        wielu innych przykładach, rody 
        starożytne wywodziły się od bogów, a 
        to legendarne pochodzenie dodawało im 
        świetności i powagi. "...każdy ród - 
        pisze Engels - pochodził od jakiegoś 
        boga, a ród naczelnika plemienia, 
        rzecz oczywista, od jakiegoś 
        "znakomitszego" boga, w danym wypadku 
        - od Zeusa" ("Pochodzenie rodziny"..., 






        wyd. cyt., s. 247).
          *#/14 Oszczepy równe swej dłoni - 
        oszczepy stosowne do siły jego 
        ramienia.
          *#/15 Dzidy nie zabrał - olbrzymią 
        włócznią Achillesową tylko on sam mógł 
        władać.
          *#/16 Automedon - woźnica Achillesa, 
        powożący rydwanem, z którego walczył 
        Patroklos.
          *#/17 Bystre konie - konie 
        Achillesa: Ksantos (Płowy) i Balios 
        (Srokaty), które Peleus otrzymał w 
        darze od boga morza Posejdona, były 
        nieśmiertelne; Pedassos (Skoczek) był 
        zwykłym "śmiertelnym" koniem.
          *#/18 Powoźnik - woźnica.
          *#/19 Więzgną - więzną, zanurzają 
        się.
          *#/20 Bieguny - rumaki, konie (o 
        szybkim biegu).
          *#/21 Krzywe wyroki - wyroki 
        niesprawiedliwe.
          *#/22 Sarpedon - syn Zeusa, 
        Likijczyk, walczący w koalicji Priama 
        przeciw Grekom.
          *#/23 Z wozu skoczył - wojownicy 
        podjeżdżali na pole walki na rydwanach 
        i na nich uchodzili w chwili 
        niebezpieczeństwa, walczyli zaś 
        pieszo.
          *#/24 Siostra i żona Zeusa - Hera.
          *#/25 Mojra - Przeznaczenie. Według 
        mitologii były trzy Mojry, córki Nocy: 
        Kloto, Lachesis i Atropos; przędły one 
        nić ludzkiego żywota, którą wreszcie 
        najstarsza Atropos przecinała. 
        Niepochybna - nieunikniona.
          *#/26 O "synach bogów" por. 
        objaśnienie #/13 do tej księgi.
          *#/27 Sen i Śmierć - według 
        wyobrażeń greckich bóstwa usypiające 
        człowieka czasowo lub na zawsze; Sen - 
        Hypnos i Śmierć - Tanatos.
          *#/28 Trazymed - nie znany bliżej 
        towarzysz Sarpedona, zapewne również 
        Likijczyk.
          *#/29 Bez duchu - bez życia, martwy.
          *#/30 Żelazo omylne - pocisk 
        chybiający celu.
          *#/31 Glauk - Glaukos, syn króla 
        Lików Hippolachosa, najwybitniejszy 
        bohater koalicji Priama. Dzieje swego 
        rodu opowiedział Glaukos (w ks. VI) 
        Diomedesowi na polu bitwy, z czego się 






        okazało, iż łączą ich i nawzajem 
        zobowiązują dawne prawa gościnności.
          *#/32 Teukr - Teukros, znakomity 
        łucznik, brat Ajasa Telamończyka.
          *#/33 Bóg łuku - Apollo.
          *#/34 Polidam - Polydamas, syn 
        wieszcza Pantoosa, członek znakomitej 
        rodziny trojańskiej, słynny z męstwa i 
        rozumu.
          *#/35 Agenor - syn trojańskiego 
        arystokraty Antenora, szwagra Priama.
          *#/36 Paiża - mała metalowa tarcza 
        (z węgierskiego paizs).
          *#/37 Ostatki - szczątki, zwłoki.
          *#/38 Groty - dawna forma narzędnika 
        l. mn.: grotami.
          *#/39 Wagę przechylił szali - 
        przechylił szalę wagi; Zeus waży 
        ludzkie losy na szalach przeznaczenia 
        i stosownie do wyniku postępuje.
          *#/40 Trofej - trofeum, zdobycz.
          *#/41 Charakterystyczne dla Homera 
        powtórzenie (z pewnymi zmianami) w.      
        185_#191 tej księgi; podobnie w. 
        279_#80 ks. V i w. 352_#353  ks. XVI 
        tego wyboru.
          *#/42 Posoka - krew.
          *#/43 W momencie - natychmiast.
          *#/44 Homer uprzedza fakt śmierci 
        Patrokla najpierw w rozważaniach Zeusa 
        i tłumaczy powody, dla których Zeus 
        pozwala przyjacielowi Achillesa 
        odnosić chwilowe zwycięstwa.
          *#/45 Pierwsze lepsze imiona rycerzy 
        trojańskich wymienione dla nadania 
        wagi zwycięstwu Patrokla.
          *#/46 Apollo zapowiada, że i 
        Achillesowi nie uda się zdobyć Troi.
          *#/47 Azjos - wuj Hektora, panujący 
        we Frygii (na wschód od Troady), nad 
        rzeką Sangarios.
          *#/48 Kebrion - Kebriones, woźnica 
        Hektora.
          *#/49 Ostry kamień ciska - w 
        wyjątkowych sytuacjach, wobec braku 
        dodatkowej broni, bohaterowie Homera 
        walczą jak ludzie pierwotni: ciskają 
        kamieniami.
          *#/50 Patrokl urąga - dodatkowy rys 
        charakteryzujący bohaterów Homerowych: 
        natrząsanie się z pokonanych 
        nieprzyjaciół idzie w parze z dużą 
        wrażliwością na uczucia tkliwej 
        przyjaźni i bynajmniej nie wyklucza 
        zrozumienia cudzych cierpień i 






        umiejętności współczucia.
          *#/51 O łanią - dawna forma biernika 
        rzeczowników żeńskich o temacie na 
        spółgłoskę miękką: o łanię.
          *#/52 Wiatry - północny Boreasz, 
        południowy Notos; w oryginale właśc. 
        Euros i Notos, wiatry zachodni i 
        południowy.
          *#/53 Górne sklepy - sklepienie 
        niebieskie, niebo.
          *#/54 Wiersz ten ma charakter 
        bezpośredniej wypowiedzi poety 
        zwróconej do bohatera poematu. 
        Przedmiotowy tok opowieści epickiej 
        poeta czasami narusza tego rodzaju 
        zwrotami, wprowadzając w momentach 
        szczególnego napięcia dodatkowy 
        element zaostrzenia uwagi słuchacza i 
        niejako tym mocniejszego 
        zelektryzowania go. Tego rodzaju 
        wtrącenia wywołują szczególny efekt 
        przy głośnej recytacji poematu.
          *#/55 Euforb - Euforbos, syn 
        Pantoosa (zob. objaśnienie #/35 do tej 
        pieśni); poległ on niebawem z ręki 
        Menelaosa.
          *#/56 Hektor... natrząsa się - 
        bardzo ciekawa cecha postawy Homera: 
        ten, który przed chwilą urągał 
        zabitemu przeciwnikowi, sam teraz 
        śmiertelnie ugodzony - jest 
        przedmiotem szyderstwa.
          *#/57 Umierający Patroklos ma, 
        zgodnie z wierzeniami ówczesnymi, 
        zdolność widzenia przyszłości; 
        równocześnie w ten sposób Homer 
        zapowiada przebieg wypadków (por. na 
        ten temat uwagi we Wstępie).
        
          Księga XVIII
        
          Gdy tam na kształt pożaru Ares boje 
        zwodzi,@ Antyloch *#/1 przed oblicze 
        Achilla przychodzi.@ Rycerz stał przed 
        nawami, na pole pozierał,@ a serce 
        najsmutniejszym przeczuciom otwierał:@ 
        "Skąd to jest - słowy tymi sam w sobie          
        narzeka -@ że Grek rozpierzchnion w 
        polu ku nawom ucieka?@ Ach! by mię nie 
        strapiła ma Dola zaciekła!@ Ach! by 
        się nie ziściło, co mi Tetys 
        rzekła...@ *#/2 Pewnie los 
        nieszczęsnego Patrokla dni skrócił!@ 
        Zleciłem, aby ognie zgasiwszy, 
        powrócił@ i nie śmiał bronią z mężnym 






        Hektorem się ścierać".@
          Gdy nie przestawał myśli tak 
        smutnych rozbierać,@ Nestora syn 
        przychodzi, łza mu gęsto ciecze,@ i 
        żałosną donosząc nowinę, tak rzecze:@ 
        "Achillu, głos ode mnie usłyszysz zbyt 
        srogi:@ za co nas tak okropnie 
        utrapiły bogi!@ Leży Patrokl! o nagie 
        zwłoki Grek się bije,@ bo już zbroja 
        Hektora pyszne piersi kryje".@ 
          Rzekł; jemu boleść czarną mgłą oczy 
        zasłoni.@ Wraz gorący w obojej garnąc 
        popiół dłoni,@ sypie na głowę, 
        wściekły z tak bolesnej straty,@ 
        szpecąc nim boskie czoło i prześliczne 
        szaty.@ Wyniosłym ciałem ziemię 
        szeroko zakrywa,@ w pisaku się tacza, 
        z głowy piękny włos wyrywa...@ *#/3 
        Antyloch łączył rzewne łzy do jego 
        jęku,@ lecz ręce Achillesa w swoich 
        trzymał ręku,@ bojąc się, by tak 
        srogim utrapiony razem,@ w rozpaczy 
        sam zabójczym nie pchnął się żelazem.@
          Achilles stęka, żalem ściśniony 
        gwałtownym.@ Na dnie morza siedząca 
        przy ojcu *#/4 szanownym,@ Tetys 
        jęknęła, smutne słysząc jęki syna.@ 
        Nereid *#/5 grono do niej kupić się 
        zaczyna...@ Jęczą, razy gęstymi 
        śnieżne bijąc łona,@ gdy między nimi 
        rzecze Tetys rozkwilona:@ "Słuchajcie 
        mię, o siostry! wam powiedzieć muszę,@ 
        jak okrutne boleści moją cisną duszę:@ 
        ach! jakżem nieszczęśliwa jest matka! 
        Niestety!@ Wydałam na świat syna, 
        wszystkie ma zalety:@ największy z 
        bohaterów, zaszczyt swej ojczyzny,@ 
        wyrósł mi na kształt krzewu ssącego 
        grunt żyzny.@ Posłałam go na wojnę dla 
        Troi pogromu,@ lecz go więcej w Peleja 
        nie obaczę domu.@ Dręczy się, póki 
        słońce ogląda na niebie,@ a z matki 
        nie ma żadnej pomocy dla siebie.@ 
        Śpieszę zaraz obaczyć i spytać się 
        syna,@ skąd ta, gdy walczyć przestał, 
        boleści przyczyna".@ To wyrzekłszy, 
        głębokie opuszcza jaskinie,@ za nią 
        płaczące tłumem cisną się boginie;@ 
        przed nimi srebrne wały morze na pół 
        dwoi.@ Gdy przybyły do krain 
        żyznorodnych *#/6 Troi,@ porządkiem na 
        brzeg wyszły, który był zajęty@ 
        Achilla i Ftyjotów licznymi okręty.@ 
        Rycerz wzdychał, wtem nagle twarz 
        matki zabłyśnie:@ chwyta za głowę 






        syna, z czułym jękiem ściśnie.@ "Synu! 
        - mówi - dlaczego łzami skrapiasz 
        lice?@ Odkryj matce twojego serca 
        tajemnice!@ Jużeś skutek zupełny 
        twoich próśb oglądał,@ gdyś, obie do 
        Zeusa wzniósłszy ręce, żądał,@ by 
        Grek, do naw odparty, w hańbie i 
        rozpaczy@ poznał, ile dla niego broń 
        Achilla znaczy".@
          A syn z ciężkim westchnieniem: 
        "Prawda, matko miła,@ że prośby moje 
        wola Zeusowa spełniła.@ Lecz jak 
        pociechę w ciężki żal wyrok zamienił,@ 
        gdy ten, com go najwięcej z 
        towarzyszów cenił@ i któregom ukochał 
        jako duszę moję,@ Patrokl zginął! Już 
        Hektor pyszną dzierży zbroję,@ 
        wtenczas dan Pelejowi upominek drogi,@ 
        gdy cię w łoże śmiertelne wprowadzały 
        bogi.@ *#/7 Obyś była została w bogiń 
        morskich gronie,@ a Pelej był w 
        śmiertelnej pokochał się żonie!@ Dziś 
        cię smutnie z człowiekiem połączyły 
        śluby,@ żebyś rzewnie płakała twego 
        syna zguby.@ Nie uściskasz go więcej 
        po wojennym trudzie!@ Ja żyć nie chcę 
        i pierwej nie ujrzą mnie ludzie,@ póki 
        mą dzidą Hektor żywota nie straci@ i 
        swą śmiercią Patrokla śmierci nie 
        opłaaci".@
          A Tetys wylewając hojne łez potoki:@ 
        "Ach, synu! sam przyśpieszasz twej 
        śmierci wyroki.@ Jeżeli Hektor zginie, 
        twój zgon się nie zwlecze".@ "Niech 
        zginę zaraz - rycerz zapalony rzecze -
        @ gdy od tego nieszczęścia los mię nie 
        uchronił,@ by umarł mój przyjaciel, a 
        jam go nie bronił...@ choć moja krzywda 
        ciężka, potrzebie ulegnę,@ wraz na 
        zabójcę mego przyjaciela biegnę;@ potem 
        niechaj śmierć na mnie spełni wyrok 
        srogi,@ jak wielki Kronid zechce i 
        Olimpu bogi...@ Nie odradzaj mi, 
        matko! twe łzy, twe zaklęcia,@ 
        niezdolne mię od tego cofnąć 
        przedsięwzięcia".@
          Na to mówi królowa srebrnopłynnych 
        toni:@ "Czynu tak chwalebnego matka ci 
        nie broni.@ Z niebezpieczeństwa, które 
        wkoło ich ścisnęło,@ wyrwać swych 
        towarzyszów rycerskie jest dzieło...@ 
        Ale póty się hamuj w bojowym 
        zapędzie,@ dopóki tu do ciebie matka 
        nie przybędzie.@ Jutro z pierwszym 
        promieniem zobaczysz mię rano,@ z 






        piękną zbroją, przez władcę Hefajsta 
        kowaną".@
          Wraz tym słowem ostrzega sióstr 
        Nereid grono:@ "Wy powróćcie się w 
        morza niezgłębnego łono,@ gdzie 
        podeszły nasz ojciec ma pałac 
        wspaniały,@ i powiedzcie mu wszystko, 
        coście tu słyszały.@ Ja śpieszę do 
        Hefajsta, czy na prośbę moję@ nie 
        skłoni się dla syna nową ukuć 
        zbroję".@
          Rzekła; Nimfy się skryły w Ocean 
        głęboki.@ Sama dąży szybkimi do Olimpu 
        kroki,@ by przyniosła dla ciebie 
        zbroję, Achillesie...@ 
          Tetys tymczasem *#/8 w domu 
        Hefajstowym staje.@ Dom ten wśród 
        mieszkań bogów świetnie się wydaje:@ 
        nieśmiertelny gmach z miedzi gwiazdami 
        ozdobił@ i własną go prawicą kulawy 
        bóg *#/9 zrobił.@ W kuźni był, wpośród 
        miechów, z ciężkim w ręku młotem,@ 
        cały pracą zajęty, słonym płynął 
        potem.@ Razem dwadzieścia pysznych 
        ukształcał trójnogów,@ *#/10 mających 
        przyozdabiać pałac ojca bogów...@ 
        Zoczy Tetydę Charys *#/11 pięknie 
        ustrojona,@ krasnych liców bogini, 
        Hefajstowa żona.@ Bieży, mówiąc: "Cóż 
        naszej radości wyrówna!@ Dawnoś u nas 
        nie była, bogini szanowna;@ jakież 
        przecież znagliły twe przyjście 
        zamiary?@ Lecz wnijdź i przyjmij 
        wdzięczne gościnności dary".@
          To wyrzekłszy, boginię do domu 
        wprowadza@ i na cudnie zrobionym 
        tronie ją posadza -@ na podnóżku 
        ozdobnym noga jej spoczywa.@ Sama 
        wychodzi zaraz i męża przyzywa:@ 
        "Pójdź, bo Tetyda mówić chce z tobą, o 
        panie!"@ "Jakiegoż gościa moje 
        przyjmuje mieszkanie!@ Rzekł 
        Hefajst. 
        Jak ją kochać, jak ją czcić należy!@ 
        Gdy, wstydząc się kalectwa mego, z 
        górnej wieży@ strąciła mię na ziemię 
        srogiej matki wola,@ doznałem, co to 
        nędza, czułem, co niedola.@ Wtenczas 
        Tetys, biednego litując się stanu,@ i 
        Eurynome *#/12 skryły w łonie 
        Oceanu...@ Gdy Tetys do mnie przyszła, 
        uściskam ją mile,@ muszę się jej 
        wypłacić za dobrodziejstw tyle.@ Ty 
        idź! niech zastawiony stół gościnny 
        będzie,@ a ja miechy poskładam i całe 






        narzędzie".@
          To rzekłszy, od kowadła powstał bóg 
        wysoki,@ i z wolna nierównymi ruszając 
        się kroki,@ oddala miechy z ognia, w 
        kuźnicy ład czyni@ i swoich prac 
        narzędzia składa w srebrnej skrzyni.@ 
        Gąbką ociera z dymu swe czoło 
        wyniosłe@ i ręce, i kark silny, i 
        piersi obrosłe.@ Wdział szatę, a do 
        ręki wziął berło złocone,@ dwa zaś 
        posągi, w kształcie dwóch dziewic 
        zrobione,@ *#/13 krok niepewny swym 
        pewnym krokiem podpierały:@ i ruch, i 
        głos, i rozum bogi im nadały,@ i 
        przemysł, najcudniejsze dzieła robić 
        zdolny.@ Idą, pilnie zważając na pana 
        krok wolny.@ Stanąwszy, gdzie 
        siedziała srebrnych wód królowa,@ 
        uścisnął ją za rękę i rzekł w takie 
        słowa:@ "Bogini, której tyle doznałem 
        przysługi,@ czego chcesz? dom nasz 
        ciebie nie widział czas długi.@ 
        Powiedz, ja się do twoich żądań chcę 
        sposobić -@ wszystko zrobię, co mogę i 
        co da się zrobić".@
          A Tetys rozpłakana: "Ach! Hefajście 
        drogi!@ Któraż z bogiń, dzierżących 
        olimpijskie progi,@ tyle doznała 
        smutków, nędzy i niedoli,@ ile ich na 
        mnie spadło z bogów ojca woli...@ 
        Wydałam na świat syna, zaszczyt swej 
        ojczyzny,@ wyrósł mi na kształt 
        krzewu, ssącego grunt żyzny;@ posłałam 
        go na wojnę dla Trojan pogromu,@ lecz 
        go więcej w Peleja nie obaczę domu,@ a 
        chociaż krótko słońce ogląda na 
        niebie,@ dręczy się, nie ma z matki 
        pomocy dla siebie...@ Więc niech matki 
        nieszczęsnej prośba cię nakłoni:@ daj 
        dla syna, któremu krótki wiek 
        wytknięty,@ tarczę, przyłbicę, 
        pancerz, obuw *#/14 kształtnie 
        spięty.@ Zbroję, którą miał, w ręku 
        Patrokla postradał,@ zgon przyjaciela 
        jemu najstroższy cios zadał".@ "Porzuć 
        troski, szanowna i miła bogini!@ I 
        czegóż dla Tetydy Hefajst nie uczyni?@ 
        Obym tak mógł zatrzymać srogą śmierć w 
        zapędzie,@ kiedy go niezbłagany wyrok 
        ścigać będzie,@ jak mu zbroję wyrobię, 
        która na kształt cudu@ błyszczeć się 
        będzie w oczach zdziwionego ludu!"@
          Idzie do kuźni, zwraca wprost ku 
        ogniu miechy:@ w dwudziestu piecach 
        gęste ich szumią oddechy,@ na 






        przemiany swe piersi wzdymają i 
        płaszczą,@ i różny wiatr posłuszną 
        wyziewając paszczą,@ do roboty, do 
        chęci sztukmistrza stosowne,@ raz 
        wolne niecą żary, drugi raz 
        gwałtowne.@ *#/15 Potem w piec 
        rozpalony grube kładzie szyny@ z 
        miedzi, z drogiego złota, ze srebra i 
        cyny,@ a stawiąc pod kowadło wielkie 
        pniak niezłomny,@ jedną ręką wziął 
        kleszcze, drugą młot ogromny.@
          Wielki i tęgi puklerz boski 
        sztukmistrz robi:@ złoty obwód okręgi 
        troistymi zdobi,@ *#/16 srebrzysty 
        wiąże rzemień. Pięć blach w kupę 
        bije,@ a na powierzchni cuda swojej 
        sztuki ryje.@ Wydana ziemia, niebo, 
        ocean głęboki,@ słońce, nieustannymi 
        biegające kroki,@ księżyc i nieba w 
        gwiazdach ozdobna korona,@ Plejady i 
        Hyjady, *#/17 i moc Oryjona,@ *#/18 i 
        Arktos, *#/19 wozem zwany, bo jak wóz 
        się toczy,@ na Oryjona ciągle 
        obracając oczy;@ w tej części nieba 
        krąży wiecznymi obwody,@ *#/20 a nigdy 
        się nie spuszcza w Oceanu wody.@ *#/21
          Ryje także dwa miasta dłuto 
        nieśmiertelne.@ Jedno wyraża śluby i 
        gody weselne:@ prowadzą przy 
        pochodniaach z domu nowożeńców,@ 
        "Hymen! Hymen!" *#/22 wołają, a grono 
        młodzieńców@ skocznymi tany lekkie 
        zawiązuje koła;@ brzmi fletni i oboi 
        kapela wesoła.@ W progach domów 
        niewiasty chciwym patrzą okiem,@ nie 
        mogąc się tak miłym nasycić widokiem.@ 
          W tymże mieście na rynku liczny lud 
        się toczy,@ między dwoma mężami żwawy 
        spór się toczy@ o zabójstwa 
        zapłatę. *#/23 Ten lud zabezpiecza@ 
        pod przysięgą, że oddał, a tamten 
        zaprzecza.@ Stawią świadki, by prędszy 
        sprawy koniec mieli;@ na dwie strony 
        krzykliwa gromada się dzieli.@ 
        Woźni *#/24 lud uciszają; we środku 
        zaś rada@ sędziwych na świecących 
        kamieniach zasiada.@ Biorąc z rąk 
        woźnych berło, z nim każdy 
        powstaje,@ i gdy nań przyjdzie 
        kolej, wyrok w sprawie daje.@ *#/25 We 
        środku dwa talenta *#/26 dla tego 
        nagrody,@ kto słuszność najlepszymi 
        wykaże dowody.@
          Pod murami drugiego miasta wojska 
        stoją,@ straszny blask oręż ciska, 






        lecz w chęciach się dwoją:@ jedni je 
        na łup dzikim skazują zapałem,@ drudzy 
        bogactwa jego chcą wziąć równym 
        działem.@ *#/27 Lecz niestrwożeni 
        knują zasadzki mieszkańce:@ niewiasty, 
        dzieci, starce osiadają szańce,@ do 
        skrytej zaś wyprawy gotują się 
        młodzi;@ Ares srogi i można Pallada 
        przywodzi,@ oboje złoci, odzież złota, 
        w złotej zbroi,@ wzrostem, kształtem 
        celują, jak bogom przystoi.@ 
        Przyszedłszy tam, gdzie zrobić 
        zasadzkę wypada,@ gdzie się 
        nieprzyjacielskie napawały *#/28 
        stada,@ skrycie pochyłe rzeki 
        zasiadają brzegi;@ dwa zaś, wybrane od 
        nich, na pagórku szpiegi@ czekają, aż 
        się zbliżą i owce, i woły,@ nie myśląc 
        o nieszczęściu, trzody stróż wesoły@ 
        idzie, na fletni nucąc pieśni 
        rozmaite.@ Za danym znakiem męże 
        wypadły ukryte,@ krzyk ostry naokoło i 
        postrach się szerzy;@ biorąc trzody, 
        krew leją niewinnych pasterzy.@ Głos 
        boju gdy rycerze radzący usłyszą,@ 
        wsiadają na swe wozy, piersi zemstą 
        dyszą.@ Lecą na bystrych koniach, aż w 
        niedługiej chwili@ nieprzyjaciół, 
        pędzących zdobycz, dogonili.@ Wszczyna 
        się bój nad rzeką: tamci walczą 
        stale,@ obie rażą się strony w 
        okrutnym zapale...@ Ta strona ciągnie 
        trupy, tamta ją odpycha.@ Wszystko pod 
        boskim dłutem żyje i oddycha.@
          Tamże wydał przemyślny bóg obszerne 
        pole:@ liczni rolnicy tłuste 
        przewracają role;@ dopiero w nie po 
        trzykroć zapuścili pługi.@ A ile razy 
        zakrój dokończają długi,@ dziedzic ich 
        tam obchodzi, gdzie się kończy staje,@ 
        i pełny wina puchar każdemu z nich 
        daje,@ *#/29 ci, zagrzani nagrodą 
        słodkiego napoju,@ nowe rysują bruzdy 
        i nie szczędzą znoju. -@ W złocie 
        czystą wydała ziemię boga sztuka:@ 
        czerni się i zdziwiony wzrok łatwo 
        oszuka.@ 
          Druga niwa okryta dojrzałymi kłosy,@ 
        żeńce tną zboże, ostre mając w ręku 
        kosy.@ Gęste spadają garści; tuż za 
        nimi dążą@ trzej wiązacze, co zboże w 
        grube snopy wiążą.@ I mnóstwo drobnych 
        dzieci w pracy nie ustaje,@ zbiera 
        garści i pierwszym do wiązania daje.@ 
        W milczeniu król wzniósł berło, 






        którego ta niwa,@ ciesząc się 
        nieskończenie z obfitego żniwa.@ Pod 
        cieniem dębu, wiejską zajęci 
        biesiadą,@ woźni, wołu zabiwszy, mięso 
        w ogień kładą:@ i żeńce znajdą pokarm 
        z pola wracające,@ dla nich dłonie 
        niewiasty w miękkiej grzebią mące.@ 
          Tuż winnica, obfitym płodem 
        obciążona:@ wśród złota, którym 
        błyszczy, wiszą czarne grona.@ Tyki ze 
        srebra rzeźbiarz porządkiem zasadza,@ 
        rowem ze stali, płotem z cyny ją 
        ogradza,@ a jedna tylko do niej 
        wiedzie ścieżka kręta.@ Tędy wesołe 
        chłopcy i raźne dziewczęta,@ gdy czas 
        zbierania przyjdzie, z głośnymi 
        okrzyki@ niosą ładowne słodkim owocem 
        koszyki.@ W środku młodzieniec, ruszać 
        formingę uczony,@ gra, sam sobie 
        zgodnymi przynucając *#/30 tony;@ 
        młodzież idzie i takiej wesołości 
        rada,@ w takt i nogą, i wdzięcznym 
        głosem odpowiada.@
          Dalej głowy i silne podnoszących 
        szyję,@ ze złota, z cyny, wołów pyszne 
        stado ryje:@ biegną rycząc, na paszę, 
        tam gdzie rzeka płynie,@ nurty głośno 
        szumiące w gęstej pędząc trzcinie.@ Ze 
        złota czterech idzie pasterzy za 
        trzodą,@ a dziewięciu za sobą śmiałych 
        kundli wiodą.@ Wtem nagle dwóch 
        straszliwych lwów *#/31 z kniei 
        wypada.@ Porywają buhaja wśród 
        drżącego stada:@ on, biedny, gdy go 
        ciągną, przeraźliwie ryczy;@ śpieszą 
        psy i pasterze, lecz wziętej zdobyczy@ 
        wydrzeć lwom nie potrafią: już skórę 
        odarli,@ już wypili krew czarną i 
        wnętrze pożarli.@ Próżno kundlów 
        pasterze do natarcia grzeją.@ 
        Szczekają one z bliska, lecz ugryźć 
        nie śmieją. -@ 
          Ryje także dolinę: tej miłe manowce@ 
        śnieżnym okryte runem napełniają 
        owce;@ widać chaty i stajnie, gdzie 
        kryją się trzody,@ i wkoło otoczone 
        drzewami zagrody.@
          Ryje i cudny taniec, który 
        Dedal *#/32 w Krecie@ wymyślił 
        Aryjadnie, *#/33 prześlicznej 
        kobiecie:@ skaczą chłopcy i dziewki, 
        wziąwszy się za ręce.@ Lekka zasłona 
        wdzięki pokrywa dziewczęce,@ na 
        chłopcach zaś bogatsza zawieszona 
        odzież;@ obojej płci z urody 






        najdobrańsza młodzież.@ Dziewczęta 
        głowy w piękne ustroiły wieńce,@ na 
        srebrze złote mają mieczyki 
        młodzieńce.@ Raz jak koło (ruch jego 
        ledwie wzrok dostrzegnie,@ gdy go 
        doświadcza *#/34 garncarz, czyli 
        bystro biegnie)@ uczone stopy w 
        szybkie kręcą kołowroty;@ to znowu się 
        mieszając wśród wdzięcznej ochoty,@ w 
        tysiącznych kształtach pląsy lekkim 
        robią skokiem.@ Liczny lud stoi, miłym 
        zachwycony widokiem:@ w pośrodku zaś 
        dwa skoczki z wszystkich zadziwieniem@ 
        pokazują swe sztuki i słodkim brzmią 
        pieniem.@
          Nareszcie świetny puklerz 
        sztukmistrz doskonały@ szumiącymi 
        obwodzi Oceanu wały.@ *#/35 Takie 
        zrobiwszy dzieło cudnym wynalazkiem,@ 
        kuje pancerz, płomienie swym gaszący 
        blaskiem;@ ukuta i przyłbica, w różne 
        dziwy ryta,@ ciężka, mocna - na hełmie 
        złota pływa kita;@ z cyny obuw 
        ukształcon. Więc zbroję tak rzadką@ 
        ukończywszy, bóg złożył przed Achilla 
        matką.@ Tak, jak jastrząb, z Olimpu 
        pośpiesza na ziemię,@ niosąc zbroję 
        Hefajsta, przemisterne brzemię.@
        
          (Otrzymawszy zbroję Achilles 
        oświadcza na radzie, że powraca do 
        walki. Agamemnon jedna się z nim i 
        zwraca Bryzejdę. Rozpoczyna się 
        czwarta (i ostatnia) bitwa "Iliady". 
        Achilles na czele zastępów greckich 
        spycha Trojan ku miastu siejąc dokoła 
        śmierć i zniszczenie. Pała jedną 
        żądzą: starcia się z Hektorem i 
        pomszczenia śmierci Patrokla. Apollo 
        opóźnia to spotkanie osłaniając 
        Hektora, a wreszcie przybierając 
        postać Agenora, którego Achilles na 
        próżno ściga.)
        
          Objaśnienia 
        
          *#/1 Antyloch - Antilochos, syn 
        Nestora, obok Patrokla drugi 
        najbliższy przyjaciel Achillesa; 
        prochy jego złożono w jednej urnie z 
        prochami Achillesa.
          *#/2 Na temat przepowiedni Tetydy o 
        śmierci Patroklosa nie ma w "Iliadzie" 
        wcześniej żadnej wzmianki.
          *#/3 Jak zaznaczono we Wstępie, 






        poeta nieustannie rozbudowuje 
        charakterystykę swych postaci, 
        uplastycznia ich cechy jako żywych 
        ludzi i wydobywa coraz to nowe ich 
        rysy: bohaterowie Homera nie hamują 
        swych uczuć: żalu, rozpaczy, radości i 
        nienawiści, przez co niejednokrotnie 
        wydają się bardzo pierwotni (np. w 
        naigrawaniu się z rannych i 
        poległych), a równocześnie bardzo - 
        ludzcy (np. żal Achillesa po śmierci 
        ukochanego przyjaciela).
          *#/4 Przy ojcu - ojcem Tetydy był 
        Okeanos podległy Posejdonowi, bóg 
        olbrzymiej "rzeki" opływającej ziemię; 
        wedle wyobrażeń starożytnych Greków 
        ziemia miała być wyspą, dokoła której 
        przepływała ogromna rzeka, ocean. 
        Tetyda była jedną z trzech tysięcy 
        córek Okeanosa. Według innej wersji 
        Tetyda była córką Nereusa; tak sprawa 
        przedstawiona jest u Homera (por, 
        objaśnienie #/71 ks. I).
          *#/5 Nereidy - córki Nereusa (syna 
        Okeanosa), starca morskiego, wesołe i 
        rozśpiewane boginki morskie; było ich 
        pięćdziesiąt.
          *#/6 Żyznorodnych - urodzajnych. 
          *#/7 Kilku bogów ubiegało się o rękę 
        Tetydy, nawet sam Zeus, jednak w końcu 
        wydano ją za człowieka, gdyż 
        przepowiednia głosiła, że syn z niej 
        zrodzony będzie potężniejszy od swego 
        ojca, bogowie obawiali się tej 
        ewentualności.
          *#/8 Tymczasem - ponieważ w 
        oryginale Homer na chwilę zwraca się 
        ku innemu wątkowi opowiadania i 
        przedstawia naradę wśród Trojan, 
        którzy przerażeni nagłym pojawieniem 
        się Achillesa na wałach i jego 
        potężnym okrzykiem musieli się 
        wycofać. Polydamas radził powrócić do 
        miasta, lecz Hektor się temu 
        sprzeciwił. W namiocie Achillesa myją 
        ciało Patrokla i przyodziewają je.
          *#/9 Kulawy bóg - Hefajstos; por. 
        objaśnienie #/92 do ks. I.
          *#/10 Dwadzieścia trójnogów - 
        ozdobnych krzeseł na trzech nogach.
          *#/11 Charys - u Homera żoną 
        Hefajstosa jest Charyta (Wdzięk).
          *#/12 Eurynome - jedna z córek 
        Okeanosa, matka Charyt.
          *#/13 Hefajstos, kowal artysta, 






        znany był z umiejętności konstruowania 
        "robotów" (maszyn wykonujących pewne 
        czynności tak jak ludzie); takimi 
        "robotami" były jego sporządzone ze 
        złota służebne.
          *#/14 Obuw - sandały.
          *#/15 Ponieważ nie ma wzmianki o 
        pomocnikach Hefajstosaa, zapewne i 
        miechy działały "samoczynnie".
          *#/16 Tarcza Achillesa składała się 
        z mocnego podkładu o metalowym 
        obwodzie, na który nałożone było 
        opancerzenie z pięciu kręgów grubej 
        blachy o regularnie mniejszych 
        średnicach. Na wystających pasach 
        blach dolnych znajdowały się biegnące 
        dokoła tarczy zdobienia inkrustowane 
        względnie rzeźbione.
          *#/17 Nazwy konstelacji gwiezdnych; 
        wzejście Plejad oznaczało początek 
        pory żeglugi, Hyjady zapowiadały 
        nadchodzącą jesień.
          *#/18 Orion - konstelacja w pobliżu 
        Plejad; wedle legendy Orion bbył za 
        życia znakomitym myśliwym, ulubieńcem 
        Artemidy.
          *#/19 Arktos - Wielka Niedźwiedzica.
          *#/20 Krąg środkowy dzielił się na 
        dwa półkola; w górnym wyobrażone było 
        niebo ze słońcem, gwiazdami i 
        księżycem, w dolnym zaś ziemia i 
        morze.
          *#/21 Starożytni Grecy sądzili, że 
        gwiazdy "zachodząc" zanurzają się w 
        oceanie; jedynie Wielkiej 
        Niedźwiedzicy nie wolno ochłodzić się 
        w morzu.
          *#/22 Hymen - bóstwo małżeństwa; 
        odprowadzający nowożeńców do ich domu 
        śpiewali pieśń weselną, w której 
        powtarzał się okrzyk "Hymen"! 
        wzywający bóstwo do udzielenia 
        małżonkom szczęścia.
          *#/23 Zapłata zabójstwa - w okresie 
        przedpaństwowym (i jeszcze długo 
        potem) obowiązek ścigania zabójcy 
        spoczywał na członkach rodu lub 
        rodziny zabitego; zabójca mógł się 
        "okupić" przez wypłacenie 
        odpowiedniego odszkodowania.
          *#/24 Woźni - heroldowie 
        ("k~erykes") z laskami, jako oznakami 
        swej funkcji; w czasie pełnienia jej 
        byli nietykalni.
          *#/25 Scena sądowa; sędziami byli 






        starsi z ludu.
          *#/26 Talent - jednostka wagi metalu 
        odpowiadająca w tych nie znających 
        monety czasach pewnej określonej 
        wartości. Nie wiemy, ile wart był 
        Homerowy złoty talent, ale na 
        podstawie różnych miejsc poematu 
        wnioskujemy, że miał wartość ok. 
        połowy wołu.
          *#/27 Scena przedstawia dwa wojska 
        pod miastem; wojska spierają się o to, 
        czy po zdobyciu miasta złupić je 
        bezładnie, każdy oddział "na własny 
        rachunek", czy też zdobycz podzielić 
        na dwie równe części.
          *#/28 Napawały - piły wodę z rzeki.
          *#/29 Puchar wina daje - wino 
        zmieszane z wodą było napojem 
        orzeźwiającym i nie odurzało pijących 
        oraczy.
          *#/30 Przynucając - w oryginale mówi 
        Homer o pieśni "o Linosie" (pieśni o 
        chłopcu Linosie rozszarpanym przez psy 
        - symbolu wiosny spalonej upałami 
        lata).
          *#/31 Dwóch lwów - dawniej używana 
        forma osobowa; lwy żyły w Grecji 
        jeszcze w czasach historycznych (w 
        Macedonii).
          *#/32 Dedal - legendarny budowniczy 
        pałacu Minosa na Krecie (labiryntu 
        składającego się z wielkiej liczby 
        komnat o skomplikowanych 
        połączeniach). Dedal miał ułożyć 
        taniec, którego ruchy naśladowały 
        fantastyczne zakręty labiryntu.
          *#/33 Ariadna - córka Minosa; 
        bohaterowi ateńskiemu Tezeuszowi, 
        który wszedł do labiryntu, by zabić 
        ukrytego tam potwora Minotaura 
        (człowiek o głowie byka), wręczyła ona 
        kłębek nici wskazującej śmiałkowi 
        drogę powrotną.
          *#/34 Doświadcza - wypróbowuje.
          *#/35 Poszczególne kręgi na tarczy 
        Achillesa przedstawiały: koło środkowe 
        - obraz nieba i ziemi; krąg pierwszy 
        od środka - zaślubiny, sąd, walkę o 
        miasto; drugi - sceny z życia 
        rolniczego: orkę, żniwa i winobranie; 
        trzeci - sceny z życia pasterskiego; 
        czwarty - korowód taneczny; piąty - 
        ocean.
        
          Księga XXII






        
          Tak w ucieczce strwożeni jak 
        pierzchliwe łanie@ nareszcie oddychają 
        w swych murach Trojanie;@ piją, gaszą 
        pragnienie i z potu się chłodzą.@ 
        Grecy z tarczą schyloną pod szańce 
        podchodzą.@ Sam Hektor, jakby zgubnym 
        okuty wyrokiem,@ stanął przy Skajskiej 
        bramie niewzruszonym krokiem.@ Wtedy 
        się Feb zwróciwszy do Achilla rzecze:@ 
        "Jak ty śmiesz boga ścigać, śmiertelny 
        człowiecze?@ Co stąd zyskasz, żeś 
        moich kroków się uczepił?@ Nie znasz 
        mię, bo cię zapał szalony zaślepił.@ 
        Lecz kiedy próżno latasz, tam 
        tymczasem starci@ Trojanie weszli w 
        miasto, w murach są zawarci"...@ "O 
        najzgubniejszy z bogów! - Achilles 
        wykrzyknie -@ zbłąkałeś mię, *#/1 
        zwycięstwo z rąk mi się wyślizło.@ 
        Iluż by jeszcze Trojan zębem piasek 
        gryzło,@ nimby uszli do miasta! Mnieś 
        pozbawił chwały,@ ich łatwo ocaliłeś. 
        O, tryumf wspaniały,@ gdy twe bóstwo 
        człowieka zemsty się nie lęka!@ 
        Gdybymci mógł, poznałbyś, jaka moja 
        ręka!"@ 
          To wyrzekłszy, ku miastu dąży 
        zapalony.@ A jako zwycięskimi sławny 
        koń przegony@ *#/2 z wozem do kresu 
        wartkim bieg przyśpiesza skokiem,@ 
        takim dążył pod mury dumny Pelid 
        krokiem.@
          Pierwszy rycerza Pryjam zoczył na 
        przestrzeni@ świecił się jako gwiazda, 
        wschodząca w jesieni;@ jasność jej w 
        ciemnej nocy bije przeraźliwa,@ a psem 
        ją Oryjona *#/3 pospólstwo nazywa;@ 
        inne przechodzi gwiazdy błyszczącymi 
        strzały,@ ale szkodliwe ludziom 
        zwiastuje upały:@ taka to jasność biła 
        od zbroi rycerza.@ Jęczy starzec, 
        rękoma w głowę się uderza,@ 
        najczulszym wzywa głosem kochanego 
        syna.@ On stoi, w mężnym sercu srodze 
        się zacina,@ z Achillesem koniecznie 
        chcąc się mierzyć bronią.@ Biedny 
        ojciec go prosi z wyciągniętą dłonią:@ 
        "Hektorze mój! nie czekaj sam, od 
        twych z daleka!@ Pójdź synu! byś nie 
        zginął od tego człowieka!@ Siła mu 
        wiele daje nad tobą korzyści.@ By on 
        bogom był w takiej, jak mnie 
        nienawiści,@ okrutnik! psom i sępom 
        ległby pastwą w polu,@ a ja bym ulgę 






        uczuł w moim ciężkim bolu!@ Iluż mi 
        wydarł synów mężnych, w boju 
        biegłych!@ Tych zabił, drugich w 
        wyspach zaprzedał odległych!...@ 
        Wnijdź do miasta, bądź jeszcze obroną 
        twych ziomków,@ zbaw Trojan, zbaw 
        Trojanki, zbaw drobnych potomków,@ nie 
        wystawiaj się śmierci, powróć do nas 
        cały,@ nie dawaj sam największej 
        Achillowi chwały!@ Nareszcie miej nad 
        nędznym ojcem zmiłowanie!...@ Mnie bóg 
        w starości zgubi najsroższym 
        wypadkiem,@ gdy wszystkich domu mego 
        nieszczęść będę świadkiem,@ ujrzę syny 
        wyrznięte, córy me porwane...@  A 
        synowe w kajdany niewolnic związane;@ 
        a sam (bo jakąż starość może dać 
        obronę?),@ pchnięty żelazem, ducha 
        ostatni wyzionę"...@ *#/4
          Jęczał i rwał włos  siwy ręką 
        nielitosną,@ ale Hektor stał, ojca 
        prośbą nie wzruszony.@ 
          Matka płacząca z drugiej zaklina go 
        strony,@ obnaża macierzyńskie łono, 
        pierś odkrywa,@ i zlana obfitymi 
        łzami, tak go wzywa:@ "Hektorze, na to 
        łono miej względy powinne!@ Jeżelim 
        nim koiła twe płacze dziecinne,@ 
        pomnij na to! zlituj się, wniść w 
        miasto nie zwlekaj!@ Z murów mu się 
        zastawiaj, lecz sam go nie czekaj!@ Bo 
        jeśli cię zabije, ni ja, z której 
        łona@ wyszedłeś, drogie dziecię, ni 
        posażna żona,@ nie opłaczemy ciebie na 
        łożu pogrzebnym:@ u naw greckich psom 
        będziesz pokarmem haniebnym!"@ 
          Tak prosili go z płaczem, ale ich 
        zaklęcia@ niezdolne go od jego cofnąć 
        przedsięwzięcia.@ Choć zbliża się 
        Achilles, niewzruszony stoi.@ Jak wąż, 
        gdy się trucizny ze złych ziół napoi,@ 
        pełen jadu przy swojej jaskini się 
        toczy,@ a wszędzie obracając zapalone 
        oczy,@ niecierpliwy złość wywrzeć, 
        czuwa na człowieka:@ tak Hektor, pełen 
        ognia, na miejscu swym czeka.@ Świetny 
        puklerz o wieżę wysunioną wspiera,@ i 
        w szlachetnym swym sercu te myśli 
        rozbiera:@ "Jeśli do miasta wnidę, cóż 
        więc z tego będzie?...@ Trojany i 
        Trojanki będą wyrzekały,@ najmniej 
        odważny powie: "Hektor, nadto śmiały,@ 
        swym zuchwalstwem *#/5 o takie nas 
        przyprawił szkody".@ Ach! niźli mam to 
        słyszeć, nie wrócę, aż wprzódy@ 






        zwyciężę Achillesa i zgładzę mą winę@ 
        lub chwalebnie pod mury ojczystymi 
        zginę!..."@ 
          Tak myślał, gdy się zbliżył Pelid 
        groźnie zbrojny:@ straszną wstrząsał 
        przyłbicą, jak srogi bóg wojny,@ 
        pelijońskim jesionem *#/6 prawą ręką 
        ciskał;@ puklerz blaskiem rażącym 
        piorunu połyskał,@ świecąc się jako 
        promień wschodzącego słońca.@ Ujrzał 
        go Hektor, zadrżał, nie wytrwał do 
        końca;@ więc porzuciwszy bramę, 
        uciekać zaczyna,@ szybkim ścigany 
        biegiem przez Peleja syna.@ Jak 
        jastrząb, wszystkie ptaki celujący 
        lotem,@ prędko  leci za krzywym 
        gołębicy zwrotem,@ wzmaga swój wartki 
        impet, przeraźliwie krzyczy,@ chciwy, 
        aby czym prędzej dostał swej 
        zdobyczy:@ tak Pelid za Hektorem pędem 
        biegł ognistym,@ który przed nim 
        uciekał pod murem ojczystym.@ Dążą 
        drogą publiczną bystrymi wyścigi:@ już 
        pagórek, już wiatrem kołysane figi,@ 
        już wreszcie omijają wdzięczne 
        okolice,@ gdzie tryskają Skamandru 
        dwoiste krynice...@ Tędy przebiegli, 
        żaden z nich kroków nie szczędził,@ 
        mężny ten, co uciekał, mężniejszy, co 
        pędził,@ bo nie szło tam o puklerz lub 
        inne nagrody,@ uwieńczające w biegu 
        zwycięskie zawody:@ o wielkiego 
        Hektora walka była życie.@ Jako, chcąc 
        pogrzeb męża uczcić należycie,@ krewni 
        przy zwłokach piękne sprawują 
        igrzyska,@ pędzą bystre rumaki, piana 
        na pierś pryska,@ warczą koła i 
        zręcznie obiegają metę,@ zwycięzca 
        weźmie trójnóg lub ładną kobietę:@ tak 
        ci miasto potrójnym okrążyli skokiem.@ 
        Bogowie ciągle bacznym szli za 
        nimi okiem...@ Gdy czwarty raz do 
        źródeł przybiegli rycerze,@ natenczas 
        złotą szalę bogów ojciec bierze,@ 
        Achilla i Hektora dwa kładzie 
        wyroki,@ *#/7 oba oznaczające śmierci 
        sen głęboki.@ Zważył. Już los Hektora 
        dobiegł swego kresu:@ schylił się 
        wyrok jego i padł do Hadesu.@ Opuścił 
        go Feb, jako skazanego losem.@ Pallada 
        mówi takim do Achilla głosem:@ 
        "Achillu, miły bogom! Oto przyszła 
        pora,@ gdy rzezi niesytego zwaliwszy 
        Hektora,@ przyniesiemy Achajom 
        nieśmiertelną sławę,@ bo już dziś nie 






        ucieknie, mając z nami sprawę.@ Niech 
        z płaczem Feb kolana Zeusa uściska,@ 
        niech żebrze - dla Hektora już nic nie 
        pozyska.@ Ty, trzeba, żebyś wytchnął i 
        chwilę zaczekał,@ a ja pójdę go 
        skłonić, by walki nie zwlekał".@
          Rzekła, cieszy się rycerz. Jakby 
        długim gonem@ *#/8 zmordowany, 
        wstrzymał się, oparty jesionem.@ *#/9 
        Tego rzuciwszy, Pallas przy Hektorze 
        staje,@ bierze twarz Deifoba, *#/10 
        jego głos udaje:@ "Ach! bracie mój 
        kochany! pókiż w bystrym pędzie@ koło 
        Troi Achilles ścigać ciebie będzie?@ 
        Stań! złączmy nasze siły. Deifob z 
        Hektorem@ niełatwym do złamania mogą 
        być odporem".@ 
          Ten mu tak odpowiada: "Miły 
        Deifobie!@ I przedtem lgnąłem sercem 
        najwięcej ku tobie,@ przenosząc cię 
        nad wszystkich z matki naszej braci,@ 
        lecz za to jak ci równie Hektor się 
        wypłaci?@ Żaden się wyjrzeć z murów 
        nie może ośmielić,@ tyś sam 
        niebezpieczeństwo moje przyszedł 
        dzielić".@ 
          A bogini: "I ojciec, i matka 
        kochana,@ i towarzysze czule ściskali 
        kolana,@ prosząc, bym w mieście 
        został: w takiej są bojaźni.@ 
        Silniejszy był głos mojej dla ciebie 
        przyjaźni.@ Walczmy, razów nie 
        
        szczędźmy, w nich nasza nadzieja,@ 
        obaczymy niedługo, czyli syn Peleja,@ 
        zwaliwszy obu, krwawym zaszczyci się 
        łupem,@ czyli też sam od włóczni 
        twojej padnie trupem".@ 
          To wyrzekłszy, poprzedza, w 
        kształcie Deifoba.@ Kiedy już były 
        blisko bohatery oba,@ "Achillu! - mówi 
        Hektor - dość bojum się wzdrygał!@ Już 
        nie będę uciekał, ni ty będziesz 
        ścigał.@ Przejęty trwogą, trzykroć te 
        mury obiegłem,@ i dawniej się 
        chroniłem, gdy ciebie postrzegłem.@ 
        Inne w sobie natchnienie czuję w tę 
        godzinę:@ będę się bił walecznie - 
        umrzesz *#/11 lub ja zginę.@ Ale 
        wprzódy umowę zróbmy w świętej 
        wierze,@ niech bogi, świadki, nasze 
        zaręczą przymierze:@ jeśli mnie da bóg 
        ciebie na placu położyć,@ przysięgam, 
        że nie będę nad trupem się srożyć,@ 
        boską twą zbroję wezmę. Grekom oddam 






        ciało;@ żądam tylko, by ze mną 
        podobnie się stało".@ "Co - zawoła 
        Achilles - a wzrok wściekły toczy,@ 
        mnież i ciebie wzajemna umowa 
        zjednoczy?@ Jak nie masz między ludźmi 
        i lwami przymierza,@ jako nigdy 
        wilkowi baran nie dowierza,@ lecz w 
        wiecznej żyją wojnie: tak nie masz 
        sposobu,@ by jaki węzeł zgody połączył 
        nas obu.@ Prędzej jeden, przyjąwszy w 
        pierś ranę głęboką,@ Aresa wytrwałego 
        nasyci posoką.@ Dziś natęż twoje siły, 
        zbierz twe męstwo całe@ i dzielnie 
        bronią władaj, i piersi miej śmiałe.@ 
        Nie masz tutaj ucieczki, nic cię nie 
        zachowa,@ niedługo od Pallady twoja 
        spadnie głowa.@ Dziś zapłacisz za 
        Greków, którycheś obalał,@ kiedy oręż 
        zwycięski w twojej ręce szalał".@
          Zważył jesion ogromny, na Hektora 
        cisnął,@ lecz baczny Hektor, skoro w 
        biegu pocisk błysnął,@ schylił się; 
        grot przeleciał i drga w ziemię 
        wbity.@ Bieży Pallas, wyrywa krwi 
        pocisk niesyty,@ i niesie Achillowi 
        przed Hektorem skrycie.@ "Achillu! - 
        rzekł wódz Trojan - miałeś mi wziąć 
        życie,@ lecz widzę, że mój wyrok tobie 
        był tajemny:@ zmyliłeś się i zamach 
        twej ręki daremny.@ Chytrymi słowy 
        chciałeś ułatwić zwycięstwo@ i dumną 
        groźbą zachwiać w moich piersiach 
        męstwo.@ Nie pchniesz z tyłu Hektora, 
        który prosto wpada;@ w pierś pchnij, 
        jeśli tę chwałę który bóg ci nada.@ 
        Broń się mej dzidy, chcącej twoją 
        krwią się skropić!@ Obym ci ją mógł 
        całą w twych piersiach utopić!@ 
        Lżejsze by się Trojanom stały walki 
        znoje,@ bo największym pogromem dla 
        nich ręce twoje".@ 
          Skończył; wraz długa z ręku 
        wyleciała dzida@ i prosto w środek 
        tarczy trafiła Pelida,@ ale na bok 
        odbita, Hektor się zasmucił,@ że, choć 
        dobrze wymierzył, bezskutecznie 
        rzucił.@ Zmieszał się: nie miał grotu 
        innego przy sobie -@ głośno zatem na 
        ciebie zawołał, Dejfobie,@ lecz męża z 
        białą tarczą nie widzi przy boku.@ 
        "Ach! - rzecze - już boskiego nie ujdę 
        wyroku!@ Mniemałem że mi z brata jest 
        pomoc niepodła:@ on za murami siedzi, 
        mnie Pallada zwiodła.@ Nie masz żadnej 
        ucieczki, już mi umrzeć trzeba,@ musi 






        spełnić się wola Zeusa i Feba.@ Nieraz 
        mię jednak dawniej zbawiły te bogi,@ 
        dziś chcą, by się uiścił na mnie wyrok 
        srogi.@ Lecz nie dokaże wyrok, bym 
        nikczemnie zginął;@ spełnię czyn, 
        którym będę w późne wieki słynął".@
          Tak się rycerz w szlachetnym czuciu 
        ubezpiecza.@ Wraz dobywszy ciężkiego i 
        ostrego miecza,@ leci śmiało wielkimi 
        na Achilla kroki.@ Jak orzeł, 
        wyniesiony nad górne obłoki,@ z chmury 
        spada na pole, a gorąco pragnie@ 
        drżącego wziąć zająca albo młode 
        jagnię:@ tak Hektor z mieczem w ręku 
        na Achilla wpada.@ Ten nawzajem, a 
        strasznie w sercu się rozjada.@ Cały 
        Hefajsta cudnym puklerzem okryty,@ na 
        głowie blask się świeci czworoczubnej 
        kity,@ groźnie ją wstrząsa; włosy na 
        kształt błyskawicy@ jaśnieją, 
        pływające na wierzchu przyłbicy.@ A 
        jak gdy ziemię w czarnych cieniach noc 
        zagrzebie,@ Hesper *#/12 swym blaskiem 
        gwiazdy przygasza na niebie:@ tak od 
        ostrza Achilla dzidy blask przerażał.@ 
        Wstrząsał on długi pocisk, a pilnie 
        uważał,@ którędy by Hektora dosiągł 
        dzidą swoją.@ Hektor cały Patrokla 
        okryty był zbroją,@ mała tylko część 
        gardła jego odsłoniona,@ gdzie kość 
        połącza miękką szyję i ramiona,@ lecz 
        tędy duch żywotny najłatwiej 
        wychodzi.@ W to miejsce grotem Pelid 
        zapalony godzi.@ Przebita na pół szyja 
        od srogiego ciosu,@ jednak 
        nienaruszony został otwór głosu;@ 
        jeszcze mógł coś do swego wyrzec 
        przeciwnika.@ Padł Hektor, nad nim 
        Achill chełpliwie wykrzyka:@ 
        "Hektorze! przyjaciela mego gdyś 
        obalił,@ jakżeś mógł sobie tuszyć, 
        abyś się ocalił?@ Nie dała ci pomyśleć 
        duma zaślepiona,@ że Patrokl miał 
        mściciela, który cię pokona.@ Psy i 
        sępy haniebnie pożrą cię pod niebem,@ 
        jego Achaje uczczą wspaniałym 
        pogrzebem".@ 
          Hektor na niego zwrócił gasnące 
        źrenice.@ "Zaklinam cię przez ciebie, 
        przez twoje rodzice,@ nie chciej 
        nieszczęśliwego psom oddawać łupem!@ 
        Ojciec i matka z drogim pośpieszą 
        okupem.@ Przyjmij miedź, przyjmij 
        złoto, ciało powróć Troi:@ niechaj mi 
        stos zapalą spółziomkowie moi".@ "Psie 






        plemię! - krzyknął Pelid - prosisz 
        mię daremnie,@ i przez miłych 
        rodziców moich, i przeze mnie.@ W 
        zapale dzikim, rad bym wnętrze wyrwać 
        w tobie@ i jeść je, gdyś mię w takiej 
        pogrążył żałobie.@ Psom będziesz 
        brzydką pastwą, ta cię hańba czeka.@ 
        Niech niesie dary Troja, niech inne 
        przyrzeka,@ nie zmieni, by się z tobą, 
        co mówię, nie stało.@ Choćby chciał 
        złotem Pryjam odważyć twe ciało,@ nie 
        opłacze cię matka na łożu pogrzebnym,@ 
        lecz psom i sępom będziesz pokarmem 
        haniebnym".@
          Hektor mdlejącym głosem, który w 
        ustach kona:@ "Wiedziałem, że twa 
        dusza niczym niezmiękczona,@ żelazne w 
        tobie serce. Chroń się gniewu nieba!@ 
        Zemszczą się za mnie bogi i za 
        wsparciem Feba@ Parys, brat mój, przy 
        Skajskiej obali cię *#/13 bramie;@ 
        choć moc twoja tak wielka, jednak ją 
        bóg złamie".@
          Skończył, a śmierć czarnymi skrzydły 
        go powlecze,@ dusza z członków 
        prześlicznych do Hadu uciecze,@ 
        młodości miłe rzuca siedlisko na 
        świecie. -@ Już nie mógł Hektor 
        słyszeć, a on mówił przecie:@ 
        "Umieraj! mnie twój wyrok nie nabawia 
        trwogi:@ umrę, gdy Zeus każe i Olimpu 
        bogi".@ 
          To rzekł i z zabitego wyrwał dzidę 
        swoję,@ utkwił na boku, z ramionm 
        krwawą odarł zbroję...@
        
          (Achilles uwozi zwłoki Hektora do 
        obozu greckiego, urządza pogrzeb 
        Patroklosa i czci pamięć poległego 
        przyjaciela wyprawieniem wspaniałych 
        igrzysk. W tym czasie Priam 
        przygotowuje bogate dary i nocą, 
        prowadzony przez Hermesa, poprzez 
        obozowisko achajskie udaje się do 
        namiotu Achillesa, by wykupić zwłoki 
        bohaterskiego syna.)
        
          Objaśnienia 
        
          *#/1 Zbłąkałeś mię - wyprowadziłeś 
        mnie w pole, oszukałeś.
          *#/2 Przegony - wyścigi.
          *#/3 Pies Oriona - Kanikuła (Psia 
        Gwiazda).
          *#/4 Ciekawy i wysoce artystyczny 






        zabieg kompozycyjny: Priam zgodnie z 
        sytuacją zaklina Hektora na wszystkie 
        klęski rodu, a równocześnie zapowiada 
        dalszy przebieg wypadków nie 
        przedstawionych w poemacie, przez co 
        epos ulega harmonijnemu dopełnieniu.
          *#/5 Zuchwalstwo - winą Hektora było 
        to, że po zabiciu Patrokla nie poszedł  
        za radą Polydamasa i nie cofnął się na 
        noc do Troi, przez co naraził Trojan 
        na klęskę i wielkie straty.
          *#/6 Pelijońskim jesionem - dzidą z 
        drzewa jesionowego wyrosłego na 
        Pelionie; Pelion - lesisty łańcuch 
        górski na wschodnim wybrzeżu Tesalii, 
        z najwyższym szczytem 1618 m. 
          *#/7 Obrazowe przedstawienie, jak 
        wedle wyobrażeń greckich nawet wola 
        bogów liczyć się musi z 
        przeznaczeniem.
          *#/8 Gon - bieg, gonitwa.
          *#/9 Oparty jesionem - wsparty o 
        jesionową dzidę.
          *#/10 Dejfob - brat Hektora. (W 
        tekście zachowano pisownię "Deifob" 
        dla utrzymania w wierszach jednakowej 
        liczby sylab.) - Dreszczem przejmująca 
        obłuda bogini korzystającej ze swych 
        nadludzkich możliwości mogła znaleźć 
        usprawiedliwienie u starożytnych 
        czytelników i słuchaczy jedynie chyba 
        z tej racji, iż Pallada w ten sposób 
        pomagała - przeznaczeniu.
          *#/11 Umrzesz - Hektor potyka się z 
        Achillesem jak zwykły człowiek z 
        człowiekiem; z tego i z innych miejsc 
        "Iliady" wynika, że legenda, jakoby 
        Achilles mógł być raniony jedynie w 
        piętę, powstała w czasach 
        późniejszych. 
          *#/12 Hesper - gwiazda Wenus.
          *#/13 Parys obali cię - podobnie jak 
        Patroklos przepowiedział zabójcy 
        swemu, Hektorowi, śmierć z ręki 
        Achillesa, tak Hektor obecnie 
        przepowiada Achillesowi śmierć z ręki 
        Parysa; zapowiedź ta się spełni: 
        Achilles padnie od strzały Parysa. W 
        ostatecznym rozrachunku zwycięża prawo 
        moralne: szlachetny Hektor ginie w 
        pojedynku z najmężniejszym z wrogów, 
        oszalały żądzą zemsty bez granic 
        Achilles polegnie z ręki lekkoducha..nv
          Księga XXIV
        






          Pryjam wysiadł na ziemię, został 
        Idaj *#/1 czuły,@ aby pilnował z wozem 
        rumaki *#/2 i muły.@ Do mieszkania 
        Achilla starzec prosto zmierza,@ 
        zastaje towarzyszy z dala od rycerza;@ 
        sam tylko Automedon wierny, Alkim 
        drugi,@ szczep Aresa, gotowi stali dla 
        usługi.@ Tylko co się napojem i jadłem 
        nasycił.@  Wszedł Pryjam cicho, 
        ukląkł, za nogi uchwycił@ i rękom 
        srogim, które w podziemne otchłanie@ 
        tylu wtrąciły synów, dał 
        pocałowanie.@ *#/3 Jako gdy kto zabije 
        gwałtownie człowieka,@ przed zemstą 
        prawa w obce krainy ucieka,@ 
        wszystkich zdumi, w dom wszedłszy, 
        gdzie schronienia żąda,@ tak Pelid na 
        Pryjama zdumiony pogląda.@ Zdziwieni 
        towarzysze patrzają po sobie,@ gdy 
        starzec zaczął, w ciężkiej pogrążon 
        żałobie:@ "Pomnij na ojca swego, boski 
        Achillesie!@ W równym on ze mną wieku, 
        w ostatnich lat kresie!@ Może 
        niesprawiedliwi cisną go sąsiedzi,@ 
        nie ma, kto by złe odparł, pod którym 
        się biedzi:@ jednak słysząc, że 
        żyjesz, wolny od rozpaczy@ krzepi się 
        tą nadzieją, że syna obaczy,@ gdy z 
        Troi do ojczystej powrócisz krainy;@ 
        lecz ja, najnieszczęśliwszy, miałem 
        dzielne syny,@ z którycch podobno 
        żaden żywy nie zostaje,@ odkąd wojnę 
        przynieśli przed nasz gród 
        Danaje...@ *#/4 Większą liczbę Ares 
        ich w polu poobalał;@ ostatni, co ich 
        bronił i miasto ocalał,@ Hektor, 
        zginął od ciebie, walcząc za 
        ojczyznę.@ Po niego tu przychodzę. 
        Uczcij mą siwiznę!@ Masz okup wielkiej 
        ceny, masz drogie ofiary:@ szanuj 
        bogi, Achillu, nie gardź mymi dary!@ 
        Przypomnij ojca, obu nas ciężar lat 
        gniecie.@ Możeż być kto ode mnie 
        biedniejszy na świecie?@ Jam usta - 
        tegom wreszcie nieszczęśliwy dożył -@ 
        na ręce synów moich zabójcy położył".@
          Rzekł. Na wspomnienie ojca rycerz 
        czule wzdycha@ *#/5 i z wolna rękę 
        starca od siebie odpycha.@ Ten, Hektora 
        wspomniawszy, w nim państwa nadzieje,@ 
        leżąc u nóg Achilla, rzęsiste łzy 
        leje;@ tamten na dwie osoby swą 
        czułość rozdziela:@ już płacze ojca, 
        znowu płacze przyjaciela.@ Spólne ich 
        narzekania i płacz pomieszany@ smutnym 






        echem namiotu powtarzały ściany.@ 
        Pofolgowawszy sercu łzami obfitemi,@ 
        wstał i podając rękę podniósł 
        starca z 
        ziemi;@ wzruszyła go poważna głowa, 
        broda siwa,@ na koniec się do niego w 
        tych słowach odzywa:@ "O nieszczęśliwy 
        starcze! coś ty nędzy zażył!@ Jakżeś 
        się sam przez obóz grecki przejść 
        odważył,@ ażebyś przed obliczem 
        rycerza się stawił,@ który cię tylu 
        synów walecznych pozbawił?@ Gdyś to 
        zrobił, z żelaza kute serce *#/6 w 
        tobie.@ Lecz siądź, uspokójmy się 
        obydwa w żałobie!@ na co się mamy 
        dręczyć? próżne nasze smutki,@ żadne z 
        nich dobre dla nas nie wynikną 
        skutki.@ Smutek dostali ludzie od 
        bogów podziałem -@ oni się tylko 
        cieszą szczęściem doskonałem.@ Dwoiste 
        pod Zeusowym tronem jest naczynie,@ z 
        jednego złe, z drugiego dobre dla nas 
        płynie.@ *#/7 Czyje losy z obydwu 
        naczyń Zeus miesza,@ tego na przemian 
        smuci, na przemian pociesza.@ Komu ze 
        złego czerpa, ten skazan na nędzę,@ w 
        ohydzie, wzgardzie, smutną ciągnie 
        życia przędzę:@ błąka się, pod 
        ciężarem zgryzoty się trudzi,@ równie 
        znienawidzony od bogów i ludzi.@ Dla 
        Peleja bogowie szczodrzy od początku,@ 
        zdziwiał wszystkich skarbami, 
        wielkością majątku,@ i nad Ftyjoty 
        berłem przemożnym się chlubił;@ choć 
        śmiertelny, boginię za żonę 
        poślubił.@ 
        Ale mu niebo w innym uskąpiło 
        względzie,@ tronu jego potomstwo po 
        nim nie osiędzie:@ jednego spłodził 
        syna i ten prędko zginie.@ Oto pędzę 
        dni smutne w dalekiej krainie,@ żadnym 
        nie będąc wsparciem dla starego ojca,@ 
        tu siedzę, twój niszczyciel, twych 
        synów zabójca.@ I na ciebie bogowie 
        wylali swe dary:@ co tylko dzierży 
        Lesbos, *#/8 gdzie rządził 
        Makary,@ *#/9 Frygija i 
        Hellespont, *#/10 toś wszystko 
        posiadał,@ nadto świetne i liczne 
        potomstwo bóg nadał.@ Lecz twoje 
        szczęście w jednej nie trzyma się 
        mierze:@ wre bój przy murach miasta, 
        giną wam rycerze.@ Znoś więc! żaden od 
        nędzy nie wyjęty człowiek,@ przytłum w 
        sercu boleści i otrzyj łzy z powiek,@ 






        bo nie odzyskasz syna, który już w 
        Erebie,@ nie wskrzesisz go, a płaczem 
        gubisz jeszcze sibie".@ "Nie 
        zapraszaj, bym siedział - rzekł mąż 
        równy bogu -@ póki Hektor niegrzebny 
        przy twym leży progu.@ Oddaj ciało 
        niezwłocznie, o tę łaskę proszę.@ 
        Chciej przyjąć liczne dary, które ci 
        przynoszę.@ Obyś ich użył, miłą 
        obaczył ojczyznę,@ gdyś mi życie 
        zachował, uczcił mą siwiznę.@ Przez 
        ciebie jeszcze słońca cieszę się 
        widokiem".@
          Pelid, na niego patrząc zapalonym 
        okiem:@ "Nie chciej mnie gniewać, 
        starcze, nie bądź mi natrętny!@ *#/11 
        Nimeś przyszedł, Hektora oddać byłem 
        chętny...@ Nie wzbudzaj we mnie 
        gniewu, przestań mi się kwilić,@ żebym 
        cię stąd nie wypchnął; tak, winny dwa 
        razy,@ zgwałciłbym ludzkość, złamał 
        Zeusa rozkazy".@ *#/12 Drżący król 
        woli jego poddać się nie zwłoczył.@ Z 
        prędkością lwa z namiotu Achilles 
        wyskoczył,@ lecz nie sam: Automedon, 
        Alkim za nim śpieszy:@ ich przyjaźnią 
        po stracie Patrokla się cieszy.@ Konie 
        i muły z jarzma wyprzągłszy, prowadzą@ 
        woźnego *#/13 do namiotu i na krześle 
        sadzą:@ a z wozu ładownego biorą 
        sprzęt bogaty,@ przeznaczony dla ciała 
        Hektora opłaty...@ Brankom ciało myć 
        kazał i maścić na boku,@ chcąc ojcu 
        bolesnego oszczędzić widoku...@ Miękka 
        dłoń dziewic myje ciało i namaszcza,@  
        okrywa piękną szatą i obwodem 
        płaszcza,@ Pelid je na pogrzebne łoże 
        dźwignął z ziemi@ i na wozie położył z 
        towarzyszmi swemi,@ a wzywając 
        Patrokla wpośród jęków wielu:@ "Nie 
        miej mi - rzecze - za złe, miły 
        przyjacielu,@ jeśli się w Hadzie 
        dowiesz o moim uczynku,@ żem wziął 
        okup za ciało w drogim upominku"...@ 
        Powróciwszy, naprzeciw Pryjama 
        usiada,@ i co uczynił, tymi słowy 
        opowiada:@ "Masz syna! byłem twemu 
        powolny życzeniu;@ rano go przy 
        Jutrzenki *#/14 obaczysz promieniu.@ 
        Teraz przyjmij posiłek, uśmierz serca 
        mękę.@ I Niobe *#/15 ściągnęła do 
        pokarmu rękę,@ chociaż dwunastu dzieci 
        żałowała straty.@ Sześć miała cór, 
        sześć synów, jakby świeże kwiaty:@ 
        synów jej brzmiąca Feba zabiła 






        cięciwa,@ córy strzałą Artemis obaliła 
        mściwa,@ za to, że matka śmiała równać 
        się Latonie...@ Przez dziewięć dni 
        leżały wśród własnej posoki,@ nie 
        grzebane, Zeus w twarde lud zmienił 
        opoki@ *#/16 dziesiątego dnia bogi 
        złożyły ich w grobie.@ Po łzach matka 
        pokarmu nie przeczyła sobie...@ *#/17 
        My, zacny starcze, ból nasz zwyciężmy 
        nareście:@ napłaczesz się dość syna, 
        gdy już będziesz w mieście,@ tam niech 
        nic nie tamuje biegu łzom rzęsistym".@
          Wstaje prędko i owce rżnie z runem 
        srebrzystym:@ odarli towarzysze, na 
        sztuki posiekli,@ i przyprawiwszy 
        mięso, na rożnach upiekli.@ Kładą na 
        stół, a chleby, które w koszach 
        mieli,@ Automedon rozdaje, Pelid mięso 
        dzieli.@ Przygotowana uczta do smaku 
        przypadła,@ a kiedy już dość mieli 
        napoju i jadła,@ stary Pryjam nie 
        spuszczał z Achillesa oka:@ dziwi go 
        kształt nadludzki i postać wysoka.@ 
        Żądza poznania starca w Achillu taż 
        sama:@ zadziwia go powaga i mądrość 
        Pryjama.@ W zadumieniu wzajemnym 
        przepędzili chwilę.@ "Pozwól - 
        pierwszy rzekł Pryjam - niech się snem 
        zasilę.@ Odtąd, jak zginął Hektor z 
        tobą w pojedynku,@ nie tylko nie 
        użyłem żadnego spoczynku,@ alem, na 
        ziemi leżąc, w popiele się taczał,@ 
        łzy lał bez przerwy, jęczał, wzdychał 
        i rozpaczał.@ U ciebie wziąłem Bakcha 
        i Demetry dary -@ *#/18 dotąd nie 
        jadłem, do ust nie przytknąłem 
        czary".@
          Rycerz młodzi i brankom daje 
        rozkazanie,@ by miękkie pod 
        przysionkiem zrobili posłanie@ ze skór 
        i sztuk szkarłatnych i z przecudnym 
        wzorem@ kobierców i nakrycia z 
        wełnianym kędziorem.@ Wyszli 
        natychmiast w ręku trzymając 
        pochodnie,@ ścielą łoża, gdzie 
        starcy *#/19 będą spać wygodnie.@ 
        Żartując, że w namiocie mieścić ich 
        nie może,@ tak mówi: "Pod przysionkiem 
        gotowe jest łoże.@ Mógłby tu przyjść 
        kto z Greków: i w noc wiele razy@ 
        przychodzą szukać rady albo brać 
        rozkazy.@ Gdyby się twoja bytność do 
        króla *#/20 doniosła,@ nowa by do 
        okupu zawada urosła.@ Ale mi powiedz, 
        jak ci potrzebny czas długi@ do 






        oddania synowi ostatniej usługi,@ abym 
        lud wstrzymał i sam nie myślał o 
        wojnie".@ "Gdy mi pozwolisz pogrzeb 
        odprawić spokojnie,@ rzekł Pryjam, i 
        powściągniesz Greki przez tę porę,@ 
        nową od ciebie łaskę, Achillu, 
        odbiorę...@ Dziewięć dni w domach 
        naszych płakać go zasiędziem,@ 
        dziesiątego pogrzebną biesiadę jeść 
        będziem;@ potem dźwigniem grobowiec, a 
        gdy trzeba, zbroje@ na nowo wdziejem, 
        nowe rozpoczniemy boje".@ "Będziesz 
        miał czas żądany do pogrzebnej 
        cześci.@ *#/21 Wszystko daję, 
        Pryjamie, dla twojej boleści".@
          To rycerz powiedziawszy, rękę starca 
        bierze,@ aby zaufał jego szczerości i 
        wierze.@ Zaraz Pryjam i herold pod 
        przysionek wyśli,@ kładą się, oba 
        pełni niespokojnych myśli...@ 
          Tak spoczywał ród bogów i ród ludzi 
        ziemny.@ Hermesa *#/22 nie pochwycił 
        powiek sen przyjemny@ i cały w różnych 
        myślach nie przestawał radzić,@ jak 
        straż podejść, Pryjama skrycie 
        wyprowadzić.@ Więc, stanąwszy nad 
        głową, *#/23 mówi poseł boski:@ "Toż 
        cię, starcze, już żadne nie zajmują 
        troski?@ Że Pelid cię oszczędził, 
        uczcił wiek dostojny,@ możesz wśród 
        nieprzyjaciół bawić się spokojny?@ 
        Drogąś opłatą syna lubego odkupił,@ 
        ale się lękaaj, by cię więcej Grek nie 
        złupił:@ *#/24 niech się o tobie 
        Atryd, *#/25 niech się obóz dowie,@ 
        trzykroć tyle za ciebie muszą dać 
        synowie".@ 
          Zląkł się, zbudził herolda, a Hermes 
        do wozu@ zaprzągł konie i muły i 
        ruszył z obozu.@ Śpieszą się, ich 
        wyjazdu nie poczuły Greki.@ Gdy do 
        krętej Skamandru zbliżyli się rzeki,@ 
        która z nieśmiertelnego Zeusa się 
        rodzi,@ tam Hermes bystrym lotem na 
        Olimp odchodzi.@
          Już Jutrzenka szkarłatna ukazała 
        skronie:@ oni ku miastu z jękiem 
        popędzają konie,@ na przodzie z 
        martwym ciałem postępują muły.@ Nikt 
        nie był z mężów, z niewiast, tak 
        ranny, *#/26 tak czuły,@ jak 
        Kassandra. *#/27 Ta pierwsza na zamek 
        pobiegła,@ ta herolda i ojca lubego 
        postrzegła,@ i na wozie złożone ciało 
        wojownika;@ jęczy, na wszystkie strony 






        żałobnie wykrzyka:@ "Trojanie i 
        Trojanki! nuż więc, teraz śpieszcie!@ 
        Jak zwycięzcę Hektora witaliście w 
        mieście,@ gdy z triumfem powracał z 
        wojennego trudu:@ "Idźcie! on był 
        zaszczytem ojczyzny i ludu!"@
          Wszystkich żal przejął, całe miasto 
        się wyrusza,@ męże, niewiasty, żadna 
        nie została dusza.@ Pod bramą na trup 
        żona i matka opada,@ rwą włosy, a 
        płacząca ciśnie się gromada.@ Tak nad 
        wielkim Hektorem byliby zapewne@ aż do 
        zachodu słońca ronili łzy rzewne,@ gdy 
        Pryjam rzecze z wozu: "Ustąpcie, 
        Trojanie,@ dajcie mi wolne przejście! 
        KIedy w domu stanie,@ tam będziecie 
        nad ciałem do woli płakali".@ 
          Rozstąpili się, mułom z wozem 
        miejsce dali.@ W domu złożono ciało na 
        łoże ozdobne:@ wtedy śpiewaki pieśni 
        zaczęli żałobne@ *#/28 dla ostatniej 
        zmarłego bohatera cześci;@ ich 
        głosom 
        towarzyszy w kolej jęk niewieści.@ 
        Andromacha Hektora głowę w rękach 
        trzyma,@ zaczyna żal z pełnymi łez 
        rzewnych oczyma:@ "Giniesz, kochany 
        mężu, w samym wieku kwiecie!@ Mnie 
        wdową zostawujesz! Nasz syn, jeszcze 
        dziecię,@ któreśmy nieszczęśliwi 
        rodzice wydali,@ nie dorośnie lat, 
        prędzej to miasto się zwali.@ Nie ma w 
        tobie, Hektorze, największej obrony:@ 
        tyś sam ocalał dzieci i cnotliwe 
        żony;@ wszystkie teraz zwycięzca 
        weźmie na swe statki!@ Ty, synu, lub 
        popłyniesz w towarzystwie matki,@ 
        gdzie (takiż widok moje zasmuci 
        oblicze!)@ Twardy cię pan na prace 
        skaże niewolnicze;@ albo tu któryś z 
        wodzów achajskich zajadły,@ że ich 
        liczne, Hektora ręką, męże padły,@ na 
        tobie brata, ojca, syna mszcząc się 
        zgonu,@ zepchnie na zatracenie z wieży 
        Ilijonu!@ A mnie nędzną skazałeś na 
        dozgonne jęki!@ Konając nie ściągnąłeś 
        z łoża do mnie ręki,@ aniś wyrzekł 
        jakiego roztropnego słowa,@ które by, 
        jak ostatnią pamiątkę, twa wdowa@ 
        rozmyślała, łzy lejąc i we dnie, i w 
        nocy!"@ Tak biedna narzekała na swój 
        stan sierocy,@ a niewiasty łączyły 
        głębokie wzdychania.@
          Hekaby żal gwałtowne przerywają 
        łkania:@ "Najukochańszy z synów, mój 






        Hektorze drogi!@ Póki byłeś przy 
        życiu, kochały cię bogi,@ i po śmierci 
        doznałeś względnej ich opieki:@ innych 
        synów przedawał Pelid w kraj daleki,@ 
        słał do Imbru lub Samu, *#/29 lub na 
        wyspę twardą@ Lemnu, *#/30 gdzie żyli 
        w więzach i okryci wzgardą;@ tyś padł 
        w szlachetnym boju. Prawda, iż się 
        srożył,@ żeś mu Patrokla trupem twą 
        włócznią położył,@ włóczył cię koło 
        grodu!... O! zemsta zaciekła!@ Jednak 
        go tą srogością nie przywołał z 
        piekła.@ Ciebie oglądam świeżym, masz 
        twą piękność całą,@ jakbyś 
        najłagodniejszą poległ Feba 
        strzałą".@ *#/31 We wszystkich ciężkie 
        jęki wzbudza płacz królowy.@ Trzecia 
        Helena tymi żal zaczyna słowy:@ 
        "Hektorze, z braci męża najwięcej mi 
        luby!@ (Z pięknym bowiem Parysem 
        związały mię śluby)@ Ach! czemum nie 
        zginęła pierwej nieszczęśliwa!@ 
        Dwudziesty rok pobytu mego tu 
        upływa@ *#/32 odtąd, gdym się ważyła 
        ojczyznę porzucić;@ nigdy mię przykrym 
        słowem nie chciałeś zasmucić!@ Owszem, 
        kiedy bratowe moje albo siostry,@ albo 
        świekra *#/33 - czyniły jaki wyrzut 
        ostry@ (bo świekr był zawsze ojcem), 
        tyś biedną zasłaniał,@ tyś do 
        ludzkości twoją łagodnością 
        skłaniał.@ *#/34 Płacząc nad tobą, 
        siebie, nieszczęśliwa, płaczę,@ już 
        takiego obrońcy w Troi nie obaczę.@ 
        Dzisiaj bez przyjaciela, wzgardzona, 
        obrzydła,@ będę u wszystkich na 
        kształt jakiego straszydła".@
          Tak narzeka, a z oczu jej strumień 
        łez ciecze;@ wzdycha z nią cała 
        Troja, gdy Pryjam tak rzecze:@ "Pośpieszcie się, 
        Trojanie! zwieźcie drzewo z lasu,@ nie 
        bójcie się zasadzek w tym przeciągu 
        czasu.@ Przyrzekł Pelid nie pierwej 
        zwrócić broń do miasta,@ aż na niebie 
        zaświeci Jutrzenka dwunasta".@ *#/35
          Zaraz lud woły, muły do wozów 
        zakłada,@ z murów nieprzeliczona 
        wychodzi gromada;@ dziewięć dni jęczy 
        Ida *#/36 pod toporów ciosem.@ Gdy 
        dziesiąta Jutrzenka z pięknym wstała 
        włosem,@ wynieśli ciało z płaczem 
        spółziomkowie mili,@ i złożywszy na 
        stosie, ogień podniecili.@ Ale gdy 
        pierwsza zorza płomieniami błyśnie,@ 
        wielkie mnóstwo do stosu Hektora się 






        ciśnie;@ zgasili go, czarnego wina 
        lejąc wiele.@ Potem bracia i wierni 
        jego przyjaciele@ zebrali białe kości, 
        łzy lejąc potokiem,@ w głębi serca tak 
        smutnym wzruszeni widokiem.@ Składają 
        w złotą puszkę ostatki żałobne,@ którą 
        kryją z purpury zasłony ozdobne;@ 
        wreszcie w rowie głębokim umieszczają 
        zwłoki,@ toczą głazy i wznoszą 
        grobowiec wysoki,@ a na Achajów 
        szpiegi uważają wszędzie,@ by nie 
        wpadli, gdy w świętym zabawni *#/37 
        obrzędzie.@
          Tak kiedy rycerzowi grobowiec 
        wynieśli,@ do królewskiego domu 
        gromadnie się ześli;@ świetną ucztę 
        ludowi dał Pryjam w swym dworze:@ ten 
        był obchód pogrzebny po wielkim 
        Hektorze.@
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Idaj - Idajos, herold Priama.
          *#/2 Z wozem rumaki - Priam 
        przyjechał na rydwanie zaprzężonym w 
        konie; muły ciągnęły wóz z okupem za 
        ciało Hektora.
          *#/3 Scena, w której złamany starzec 
        całuje rękę zabójcy jego synów, należy 
        do najbardziej wstrząsających w 
        "Iliadzie" i ma niewiele  chyba 
        równych sobie w literaturze światowej.
          *#/4 Danaje - Danaowie, Achajowie, 
        Grecy.
          *#/5 Nędza i rozpacz ojca łamią i 
        zwyciężają zawziętość Achillesa; po 
        silnych akcentach nienawiści i zemsty 
        w pieśniach poprzednich zakończenie 
        poematu wybrzmiewa szlachetnym, 
        ludzkim tonem. W całym blasku jaśnieć 
        zaczyna głęboki Homerowy humanitaryzm.
          *#/6 Z żelaza kute serce - 
        nieustraszone serce.
          *#/7 Stara legenda o "glinianej 
        beczce" zawierającej dobro i zło w 
        różnych proporcjach przydzielane 
        ludziom.
          *#/8 Lesbos - wielka wyspa u 
        zachodnich wybrzeży Małej Azji z 
        głównym miastem Mytilene.
          *#/9 Makary - nie znany bliżej syn 
        Ajolosa (Ajolos, syn legendarnego 
        Hellena, praojca Greków, stąd - 
        Hellenowie); echo skolonizowania 
        północnej części Małej Azji przez 






        Eolów.
          *#/10 Hellespont - cieśnina między 
        północno_zachodnim wybrzeżem Małej 
        Azji i Półwyspem Chersoneskim. Zasięg 
        wpływów Troi wspomniany przez 
        Achillesa mówi o potędze Troi.
          *#/11 Achilles popadł w 
        zniecierpliwienie, gdyż ponowne 
        błaganie Priama przypomniało mu śmierć 
        Patrokla.
          *#/12 Zeusa rozkazy - pod opieką 
        Zeusa znajdowali się ludzie błagający 
        pomocy i opieki.
          *#/13 Woźnego - herolda Idajosa, 
        który pozostał przy wozach.
          *#/14 Jutrzenka - bogini poranka, 
        Eos, od koloru promieni porannych zwana przez 
        Homera "różanopalca".
          *#/15 Niobe - żona tebańskiego króla 
        Amfiona chełpiła się swym licznym 
        potomstwem wobec Latony, matki dwojga 
        dzieci - Artemidy i Apollina; poniosła 
        straszliwą karę: straciła sześciu 
        synów i sześć córek - wszystkie swe 
        dzieci. Z żalu i rozpaczy 
        nieszczęśliwa matka zamieniła się w 
        kamień.
          *#/16 Zeus w twarde lud zmienił 
        opoki - sprawił, że ludzkie serca 
        stały się twarde jak kamień; ludzie 
        obojętni na to, co się stało, zwłok 
        tych nie pogrzebali.
          *#/17 Nie przeczyła sobie - nie 
        odmówiła sobie.
          *#/18 Bakcha i Demetry dary - wino i 
        chleb (Bakchus - bożek winnej 
        latorośli, Demeter - bogini płodów 
        rolnych).
          *#/19 Starcy - Priam i jego herold 
        Idajos.
          *#/20 Do króla - Agamemnona.
          *#/21 Cześci - czci.
          *#/22 Sen nie pochwycił powiek 
        Hermesa - posłańca bogów, który 
        przeprowadził Priama i Idajosa do 
        namiotu Achillesa przez obóz grecki.
          *#/23 Stanąwszy nad głową - 
        stanąwszy w głowach posłania, na 
        którym spoczywał uśpiony Priam.
          *#/24 By cię Grek nie złupił - by 
        cię Achajowie nie złupili.
          *#/25 Atryd - Agamemnon.
          *#/26 Ranny - wcześnie (rano) 
        wstający.
          *#/27 Kassandra - córka Priama, 






        występująca w późniejszych legendach 
        jako tragiczna wieszczka, której 
        przepowiedniom o smutnych losach Troi 
        i zagładzie rodu Priama nikt nie dawał 
        wiary. Tak przedstawiona jest 
        Kassandra w "Odprawie posłów greckich" 
        Kochanowskiego.
          *#/28 Śpiewaki pieśni zaczęli 
        żałobne - mowa o zawodowych płaczkach.
          *#/29 Słał do Imbru lub Samu - 
        Imbros i Samos (Samotrake), wyspy 
        niedaleko wybrzeża trackiego.
          *#/30 Na wyspę Lemnu - na wyspę 
        Lemnos.
          *#/31 Jakbyś poległ Feba strzałą - 
        jakbyś zmarł, a nie, jak jest w 
        rzeczywistości, jakbyś został przez 
        kogoś zabity.
          *#/32 Dwudziesty rok pobytu mego tu 
        - skoro wojna trwała lat dziesięć, 
        znaczy, że od porwania Heleny do 
        przybycia wojsk greckich pod Troję 
        upłynęło również 10 lat; nie wiadomo, 
        czym ten długi okres  tłumaczyć.
          *#/33 Świekr - teść, król Priam.
          *#/34 "Swą łagodnością i w innych 
        budziłeś ludzkie uczucia".
          *#/35 Aż zaświeci Jutrzenka dwunasta 
        - aż po upływie dwunastu dni.
          *#/36 Ida - pasmo gór w pobliżu Troi 
        (obecnie Kas_dagh, 1750 m).
          *#/37 Zabawni - zajęci, zatrudnieni.
        
          Dodatek: Próby różnych przekładów 
        "Iliady"
        
          Nota bibliograficzna
        
          Celem pokazania czytelnikowi różnych 
        prób tłumaczeń "Iliady" na język 
        polski, przytaczamy pięć fragmentów 
        przekładów dokonanych wedle odmiennych 
        założeń poetyckich i swoistych 
        poglądów na charakter  poematu 
        epickiego. Fragmenty układamy w 
        porządku chronologicznym, modernizując 
        pisownię przy zachowaniu wszystkich 
        właściwości językowych tekstu.
          Na wstępie przytaczamy pierwszy 
        polski przekład fragmentu "Iliady", 
        mianowicie "Monomachię Parysową z 
        Menelausem" Jana Kochanowskiego (ks. 
        III, w całości; J. Kochanowski, 
        "Dziełaa polskie" wyd. J. 
        Krzyżanowski, t. II, Warszawa 1952, s. 






        213_#230). 
          Z kolei drukujemy urywek trudno w 
        pierwodruku czytelnego tłumaczenia 
        Stanisława Staszica. Na uwagę 
        zasługuje archaizacja języka oraz 
        charakterystyczna (w naszym wydaniu 
        unowocześniona) pisownia, w której 
        "i", o ile nie jest znakiem 
        zmiękczenia poprzedzającej spółgłoski, 
        czytać należy jako "j" (np. więcei = 
        więcej, woiny = wojny), zaś "j" 
        występuje w funkcji zgłoskotwórczej 
        (np. na Troj = na Troi, zbrojł = 
        zbroił), z graficznym oznaczeniem 
        zatraty nosowości samogłosek (np. 
        tencza, krzyknoł, z tamtond) i in. 
        Zacytowany fragment jest urywkiem 
        "pieśni jedenastej", tłum. w. 
        1_#79 (S. 
        Staszic. "Dzieła", t. VI, Warszawa 1816: 
        "Iliada", t. II, s. 215_#218).
          Trzecim fragmentem jest wybrana 
        partia przekładu dokonanego przez 
        Juliusza Słowackiego: 66 wierszy 
        księgi XXI (J. Słowacki, "Dzieła", pod 
        red. J. Krzyżanowskiego, wyd. 2, 
        Wrocław 1952, t. IV, s. 194_#196).
          Czwartą pozycją jest urywek 
        heksametrycznego tłumaczenia 
        Stanisława Mleczki: 74 początkowe 
        wiersze księgi XX (Homer, "Iliada", 
        tłumaczył S. Mleczko, Warszawa 1894, 
        s. 394_#396). Fragment ten, obok 
        wyjaśnień podaanych we Wstępie, 
        dokładniej pokaże czytelnikowi rytmikę 
        wiersza polskiego rozczłonkowanego 
        sześcioakcentowo "na wzór" heksametru 
        antycznego.
          Fragment piąty to początek pieśni I 
        w nowoczesnym przekładzie 
        heksametrycznym Kazimiery Jeżewskiej 
        (Homer, "Iliada", wyd. 13, Bn, S. II, 
        nr 17, Wrocław 1982, s. 3_#10).
        
          Jan Kochanowski
          Monomachija Parysowa z Menelausem
        
          Ale kiedy się z obu stron 
        uszykowali,@ Trojanie z wielkim hukiem 
        w pole pochadzali,@ jako żorawie, 
        kiedy bliską zimę czują,@ z krzykiem 
        przeciw wielkiemu morzu polatują,@ 
        Pigmeom *#/1 drobnym niosąc śmierć i 
        zarażenie;@ krzyk idzie pod obłoki i 
        społeczne pienie.@ *#/2 A Grekowie zaś 






        cicho z miesca się ruszali@ myśląc, 
        jakoby sobie społem pomagali.@ A jako 
        więc wierzch góry szara mgła odzieje,@ 
        na pasterze niedobra, ale na 
        złodzieje@ lepsza niż noc, bo człowiek 
        okiem nie doniesie@ nic dalej, jedno 
        jako kamień z ręki niesie:@ *#/3 taką 
        wtenczas kurzawę idąc poruszyli@ i 
        niewymownie prędko pole przemierzyli.@
          A kiedy się już wojska prawie *#/4 
        zetknąć miały,@ przed Trojany uciekał 
        Aleksander śmiały,@ *#/5 mając lampart 
        na sobie *#/6 i łuk nałożony,@ i 
        miecz, a kręcąc w ręku oszczep 
        ustalony@ *#/7 wyzywał co mężniejszych 
        z wojska przeciwnego, aby z nim, 
        ktokolwiek śmie, skusił szczęścia 
        swego.@
          Skoro go tedy ujźrzał Menelaus 
        zbrojny,@ a on bezpiecznie szuka przed 
        inszymi wojny,@ jako lew rad, kiedy na 
        zwierz z głodu napadnie,@ *#/8 bądź 
        sarnę, bądź jelenia, już go łupi 
        snadnie,@ nie dbając na ogromne 
        prędkich psów szczekanie@ ani w kupę 
        zebranych myśliwców wołanie:@ tak był 
        rad Menelaus widząc zdrajcę swego,@ bo 
        myślił mścić się nad nim zelżenia 
        dawnego.@ Tamże prosto na ziemię z 
        bronią z woza skoczył.@ Ale skoro go 
        gładki *#/9 Aleksander zoczył,@ a on z 
        inszymi naprzód, uląkł się okrutnie@ i 
        schronił się przed śmiercią między 
        swoje chutnie.@ *#/10 Jako kiedy kto 
        ujźrzy straszliwego smoku@ *#/11 
        między pustymi lasy, *#/12 wnet uchybi 
        kroku,@ wszytek zadrży, a w stronę co 
        nadalej godzi,@ *#/13 krew do serca 
        przed strachem z oblicza uchodzi:@ 
        równie tak Aleksander z placu się 
        pospieszał@ przed Atreowym synem 
        i w wojsko się wmieszał.@ Hektor widząc 
        gromił go: "Parysie zelżony,@ bodaj 
        się był nie rodził ani pojął żony!@ To 
        bych był wolał *#/14 i to z lepszym 
        było zyskiem,@ niźli tak być u 
        wszystkich ludzi pośmiewiskiem.@ Jaki, 
        mniemasz, u Greków teraz głos o 
        tobie?@ Nie zeszło nic wodzowi temu na 
        osobie,@ *#/15 ale serca i siły nie 
        masz; takim się ty@ czując płynąłeś 
        przedsię przez morskie zakręty,@ 
        zebrawszy towarzystwo, a w daleką 
        stronę@ zajachawszy uniosłeś zacnych 
        ludzi żonę@ ojcu na wieczną szkodę i 






        nam, braciej twojej,@ *#/16 
        nieprzyjacielom na śmiech, a ku hańbie 
        swojej.@ Nie śmiałeś placu 
        dostać *#/17 Menelausowi:@ poznałbyś 
        był, jakiemuś żonę wziął mężowi.@ Nie 
        pomogąć w potrzebie słodko brzmiące 
        strony@ *#/18 ani ten włos, ani ta 
        gładkość od Dijony,@ *#/19 ale rychlej 
        Trojanie ubodzy - lecz za ty@ twe 
        postępki *#/20 godzien by ostatniej 
        zapłaty".@
          Na to rzekł Aleksander: "Słusznie 
        mię winujesz,@ a nad przystojność, 
        bracie, nic nie występujesz;@ mężne u 
        ciebie  serce, jako topór, który@ 
        przez drzewo snadnie idzie przypadając 
        z góry,@ i tram ciesze a wolą mistrza 
        swego kona:@ *#/21 taka równie u 
        ciebie myśl niezwyciężona.@ Niech ci 
        dary od pięknej Dijony nie wadzą;@ 
        niezarzutne *#/22 są rzeczy, które z 
        nieba dadzą,@ a tego nikt swą pracą 
        nie pozyszcze *#/23 sobie.@ Lecz teraz 
        mamli się bić i tak się zda tobie,@ 
        niech się wojska rozstąpią, każde na 
        swą stronę,@ a ja z Menelausem w 
        pośrzodku o żonę@ i o klenoty zaraz 
        niech czynię! *#/24 A komu@ Bóg 
        pomoże, niech wszytko odniesie do 
        domu,@ a już i wieczny pokój z sobą 
        uczyniwszy,@ i na potomne czasy 
        przyjaźń utwierdziwszy,@ przebywajcie 
        w trojańskiej szczęśliwej krainie,@ a 
        Greczyn także do swych Argów *#/25 
        niechaj płynie!"@ To rzekł, a Hektor, 
        słysząc, dziwnie się radował,@ a 
        śrzodkiem idąc ufy trojańskie 
        hamował,@ *#/26 jąwszy wpół oszczep, a 
        ci wnet się uskromili,@ ale Grekowie z 
        łuków i z proc przedsię bili.@ Którym 
        król Agamemnon głosem rozkazuje:@ 
        "Stójcie, bo coś powiedzieć Hektor 
        obiecuje!"@ To rzekł, a ci zarazem 
        dali się hamować,@ potem tak między 
        nimi Hektor jął rokować:@ *#/27
          "Słuchajcie, Trojanie, i ty, Greku 
        zbrojny,@ słów Parysowych, który 
        początkiem tej wojny:@ wszystkim 
        Trojanom każe i Grekom na 
        stronę,@ *#/28 a sam z Menelausem w 
        pośrzodku o żonę@ i o klejnoty zaraz 
        chce czynić, a komu@ Bóg pomoże, ten 
        wszytko ma odnieść do domu,@ a my 
        przyjaźń i pokój z sobą będziem 
        mieli".@ To rzekł, a wszyscy inszy z 






        obu stron milczeli.@
          Potem sam Menelaus wystąpiwszy 
        rzecze.@ "Posłuchajcie też i mnie, bo 
        mię żałość piecze@ i chcę, aby 
        Trojanie i Grecy w pokoju@ rozeszli 
        się, ponieważ siła cierpią *#/29 w 
        boju@ prze mą zwadę i zaszcie *#/30 a 
        prze nieprawego@ Aleksandra początek. 
        A zatem którego@ śmierć sobie z nas 
        naznaczy, niechaj umrze, a wy@ 
        rozjedźcie się w pokoju krom wszelkiej 
        zabawy!@ *#/31 Czarną owcę i 
        białą *#/32 miejcie pogotowi,@ tę 
        Ziemi, owę Słońcu, a my Jowiszowi@ 
        trzecią przyniesiem; niechże Pryjama 
        przywiodą,@ aby sam zatarł, *#/33 co 
        się zmówi za ugodą,@ bo hardzi i 
        przewrotni jego synaczkowie,@ by potem 
        nie wystąpił który przeciw 
        zmowie.@ *#/34 Bo ludzi młodych 
        myśli dziwnie się wahają,@ lecz gdy 
        kogo przy sobie statecznego mają,@ ten 
        na tę i na owę stronę się ogląda,@ 
        ażeby co najlepiej postanowił, żąda".@
          To rzekł, a z tego wszyscy byli więc 
        weseli,@ tusząc sobie, *#/35 że dalej 
        walczyć już nie mieli.@ Konie tedy i 
        wozy rzędem postawili,@ a sami w pole 
        wyszli, tamże też złożyli@ zbroje z 
        siebie i składli porządkiem na ziemi,@ 
        tuż od siebie, i plac był mały miedzy 
        niemi.@ A Hektor dwu sług posłał, aby 
        owiec dwoje@ przygnano, a Pryjama 
        zawołano z Troje.@ Tamże i Agamemnon 
        kazał Taltybiemu@ *#/36 do naw dla 
        owiec, a ten był posłuszen *#/37 
        jemu.@ A Tęcza zaś przyniosła wieść 
        pięknej Helenie@ *#/38 twarz 
        Helikaonowej mając równą żenie,@ *#/39 
        Laodycy, która miedzy Pryjamowymi@ 
        najpiękniejsza (więc) była dziewkami 
        wszytkimi.@ Tę w jej domu nalazła, a 
        ona wiązała@ oponę, *#/40 w której 
        bitwy spolne *#/41 wyrażała@ 
        trojańskiego rycerstwa z Greki 
        walecznymi,@ co prze nię pod rękami 
        nieśli Marsowymi.@ *#/42 Stanąwszy 
        tedy blisko, Iris nieleniwa@ tak 
        przerzekła: *#/43 "Wstań, a pódź, 
        nimfo urodziwa,@ że ujźrzysz dziwne 
        sprawy ludu trojańskiego@ i 
        niezwyciężonego zastępu greckiego,@ co 
        z tobą przedtem bitwy płaczliwe 
        zwodzili,@ a dusze miedzy sobą 
        wzajemnie gładzili;@ *#/44 teraz 






        siedzą z pokojem, walki 
        zabaczywszy,@ *#/45 oszczepy i okrągłe 
        tarcze położywszy.@ A Parys z Menelaem 
        bić się o cię mają,@ a kto wygra, temu 
        cię za żonę przyznają".@
          Tych słów Iris do pięknej Heleny 
        użyła,@ którymi jej tesknicę w sercu 
        uczyniła@ po pierwszym mężu *#/46 i po 
        rodzicach zostałych,@ i po miłej 
        ojczyźnie, i dziateczkach małych.@ 
        Zatem wziąwszy płaszcz na się, z domu 
        się puściła@ z silnym płaczem, z nią 
        Etra i Klimena była.@ I przyszły na to 
        miesce, gdzie Scea brama,@ *#/47 a 
        tam siedzieli, radząc, około Pryjama:@ 
        Pantus, Tymetes, Lampus, Iketaon 
        siwy,@ Klitijus, Ukalegon, Antenor 
        szedziwy,@ *#/48 już prze lata swe 
        zeszłe z wojny wypuszczeni,@ *#/49 ale 
        na drugą stronę mowce doświadczeni -@ 
        podobni polnym świerczom, *#/50 które 
        więc, siedzący@ na wysokiej olszynie, 
        puszczają głos brzmiący.@ Tacy prosto 
        na wieży starcowie tam byli,@  
        a ujźrzawszy Helenę tak cicho mówili:@ 
        "Prózno to! Patrząc na twarz i taką 
        urodę,@ nie masz się przecz 
        dziwować, *#/51 że tak wielką szkodę@ 
        dla niej Trojanie cierpią i mężni 
        Grekowie:@ dosyć by być boginią takiej 
        białejgłowie,@ *#/52 ale jaka jest 
        kolwiek, niech na morze wsiędzie,@ a 
        nam złego przyczyną i dzieciom nie 
        będzie!"@
          Ci tedy tak gadali między sobą 
        skromnie,@ a Pryjamus Heleny zawołał: 
        "Sam do mnie.@ *#/53 Dziewko moja, 
        chodź siedzieć, że męża oglądasz@ 
        pierwszego i swe krewne, czego ty 
        snadź żądasz.@ Tyś mnie nic nie jest 
        winna, bóg to wszytko sprawił,@ który 
        mię nieprzyjaciół tak ciężkich 
        nabawił.@ Powiedzże mi, jako mam zwać 
        Greczyna tego,@ co to plecu szerokich 
        a wzrostu wielkiego?@ Drudzy, widzę, 
        są co go głową przerównają,@ ale tak 
        podobnego oczy nic nie znają@ ani tak 
        poważnego; tuszę, iż król jaki".@
          Na te słowa Helena głos wyrzekła 
        taki:@ "Ważne jest u mnie, ojcze, 
        twoje rozkazanie,@ ale bodajbych *#/54 
        była miała złe skonanie,@ kiedym ja z 
        twoim synem na morze wsiadała,@ a męża 
        i ojczyznę miłą zostawiała.@ Lecz to 
        już prózno, a ja muszę płakać 






        wiecznie.@ Na to tak ci powiedam, 
        ocz *#/55 pytasz statecznie:@ to jest 
        on Agamemnon nieprzezwyciężony,@ 
        oboje, *#/56 i król dobry, i mąż 
        doświadczony,@ dziewierz *#/57 mój, 
        któregom ja za niewstydliwymi@ nigdy 
        godna nie była postępki swoimi".@
          To rzekła, a Pryjamus wielce się 
        dziwował@ mówiąc: "Szczęsny Atryda, 
        siłaś opanował@ greckich synów! Jam 
        też był za swojego wieka@ w Frygijej 
        winorodnej, *#/58 gdziem siła 
        człowieka@ zbrojnego widział, z 
        państwa dwu braciej rodzonych,@ Otrea 
        i Migdona, którzy czasów onych@ nad 
        Sangarem leżeli. *#/59 Ja, będąc z ich 
        strony,@ byłem w tenże szyk liczon, 
        kiedy Amazony@ niezwyciężone przyszły, 
        ale jednak i ci@ nie byli jako grecki 
        zastęp tak obfici".@
          Potem, widząc Ulissa, *#/60 pytał 
        miana jego:@ "Nuż dalej, moja dziewko, 
        niechaj znam i tego,@ co to wzrostem 
        pomniejszy od Agamemnona,@ ale zaś w 
        piersiach szerszy, także i w ramiona;@ 
        na ziemi wielożywnej *#/61 leży jego 
        zbroja,@ sam, jako baran, ludzi 
        sprawuje do boja;@ baranowi go równam 
        ja kędzierzawemu,@ który pięknemu 
        stadu wodzem jest owczemu".@
          Na to odpowiedziała Helena w 
        przemiany:@ *#/62 "To jest zasię 
        Ulisses, w rozum nieprzebrany,@ co się 
        rodził w Itace, acz nieprawie 
        płodnej,@ *#/63 ale fortelów pełen i 
        porady godnej".@ *#/64
          K'temu *#/65 tak rzekł Antenor: 
        "Pani miłościwa,@ to, co słyszę od 
        ciebie, prawda niewątpliwa:@ bo tu był 
        przyjechał Ulisses do Troje@ z 
        Menelaem rokować o wydanie twoje,@ 
        którem ja w dom swój przyjął i z 
        chucią czestował,@ *#/66 a tamem się 
        obiema dobrze przypatrował,@ *#/67 
        kiedy pospołu byli z pany 
        trojańskimi.@ Jeśli przyszło stać, 
        zawżdy ramiony wielkimi@ 
        przerównał *#/68 Menelaus, a gdy zaś 
        siadali,@ poważniejszym Ulissa wszyscy 
        wyznawali.@ *#/69 Ale gdy przyszło 
        mówić obiema więc w radzie,@ Menelaus 
        okrągło słowa swoje kładzie,@ mało, 
        lecz raźno mówiąc, bo niewielomowny@ 
        ni odrzeczny, *#/70 choć młodszy i w 
        leciech nierowny.@ A kiedy zaś miał 






        mówić Ulisses ćwiczony,@ powstawszy, 
        ku ziemi wzrok trzymał nakłoniony,@ 
        laski ani w przód, ani w zad nie 
        nachylając,@ ale ją w jednej mierze 
        ustawicznie mając,@ podobien 
        prostakowi; drugi by rozumiał,@ żeby 
        się miał zapomnieć albo nic nie 
        umiał.@ Ale kiedy otworzył swe usta 
        osobne,@ *#/71 a słowa puścił, śniegu 
        nagłego podobne,@ już natenczas Ulissa 
        żaden nie celował@ anim się ja tak 
        jego urodzie dziwował".@
          Potem widząc Ajaksa, Pryjamus 
        szedziwy@ pytał, co zacz ten drugi 
        Greczyn urodziwy,@ co głowę i ramiona 
        niesie nad inszymi?@ Helena zaś 
        odpowiedź dała słowy tymi:@
          "To jest Ajaks, Grecyjej mur 
        nieprzełomiony,@ a to zaś Idomeneus 
        stoi z drugiej strony,@ właśnie jako 
        bóg jaki miedzy Kreteńczyki,@ *#/72 
        których około niego stoją gęste 
        szyki.@ Często go Menelaus w domu 
        podejmował,@ kiedy umyślnie z Krety do 
        nas więc żeglował.@ Ale wszytki tu 
        insze widzę, którem znała@ i które 
        bych ja i dziś mianować *#/73 umiała;@ 
        Kastora z Polidewkiem, *#/74 mężów 
        niezganionych,@ ani mogę upatrzyć 
        swych braciej rodzonych:@ albo 
        nie wyjechali pospołu z 
        drugimi,@ albo tu 
        przypłynąwszy nawami długimi,@ nie 
        chcą się ukazować i wojny 
        znikają@ *#/75 dla wstydu i przymówek, 
        które dla mnie mają".@
          To rzekła, a oni już legli byli w 
        ziemi@ tamże w Lacedemonie, miedzy 
        ojcy swemi.@ A posłowie przysiędze 
        rzeczy należące,@ dwoje owiec i wino 
        serce weselące,@ prowadzili przez 
        miasto; niósł kusz *#/76 pozłocony@ i 
        kubki zaraz *#/77 poseł Ideus 
        rzeczony,@ *#/78 a królowi powiedział 
        to, co się dziać miało:@
          "Wstań, królu! Tak Trojanom i Grekom 
        się zdało,@ abyś w pole wyjechał, a 
        tam przysiężecie@ trzymać jeden 
        drugiemu, co sobie rzeczecie,@ *#/79 a 
        Parys z Menelaem czynić z sobą 
        mają;@ *#/80 kto wygra, temu panią z 
        klenoty przyznają,@ a my zaś, wieczny 
        pokój z sobą uczyniwszy@ i na potomne 
        czasy przyjaźń utwierdziwszy,@ będziem 
        mieszkać w trojańskiej szczęśliwej 






        krainie;@ a Greczyn także w nawach do 
        Argów popłynie".@
          To rzekł, a starzec słysząc ulękł 
        się okrutnie@ i kazał wnet zaprzęgać, 
        co sprawiono chutnie.@ Wsiadł zatem i 
        wziął za lec, *#/81 wsiadł też z nim 
        dojrzały@ *#/82 Antenor i przebyli 
        przez trojańskie wały.@ A kiedy 
        miedzy 
        wojska oboje wjachali,@ zastanowiwszy 
        konie, z woza wysiadali.@ Potem król 
        Agamemnon nieprzezwyciężony@ powstał, 
        a z nim Ulisses, w radzie 
        doświadczony,@ a posłowie tymczasem 
        wina w kusz nalali,@ potem królom na 
        ręce czystą wodę dali.@ A król grecki 
        dobywszy tasaka *#/83 ostrego,@ który 
        zawżdy przy poszwach nosił miecza 
        swego,@ owcom po garści wełny urzynał 
        przy głowie@ co Grekom i Trojanom 
        przedniejszym posłowie@ koleją 
        rozdawali, *#/84 a król miedzy nimi,@ 
        ręce wzniósszy, uczynił modłę *#/85 
        słowy tymi:@
          "Boże, który początku nie masz ani 
        końca,@ i ty, ogniu wysoko lecącego 
        słońca,@ który widzisz i słyszysz 
        wszytko dostatecznie,@ i wy, rzeki, i 
        ziemio, niewzruszona wiecznie,@ i wy, 
        niscy bogowie, co na drugim świecie@ 
        srogo krzywoprzysiężce bezecne 
        karzecie -@ *#/86 bądźcie świadki, a 
        miejcie na dobrym baczeniu,@ cokolwiek 
        się mianuje przy tym 
        stanowieniu.@ *#/87 Jeśli Menelausa 
        Parys zgładzi z świata,@ niech Helenę 
        i skarby ma po wszytkie lata,@ a my 
        zachowywając pokój namówiony,@ obrócim 
        rozpuszczone żagle w greckie strony.@ 
        A jeśli Menelaus Parysa 
        pożywie,@ *#/88 Helena z skarby ma być 
        nasza niewątpliwie;@ nadto Grekom 
        nagrodę przystojną Trojanie@ uczynią, 
        która potem nigdy nie ustanie.@ *#/89 
        A gdzie by za przegraną Parysa 
        butnego@ znikał mi król nagrody *#/90 
        i synowie jego,@ ja jednak będę swego 
        chciał dochodzić zbrojnie,@ leżąc tu, 
        aż uczynię przedsię koniec wojnie".@ 
        To rzekłszy gardła owcom rzezał, a 
        zarżnione@ kładł na ziemi, a potem 
        wino postawione,@ kubkami z wielkiej 
        czasze biorąc, rozlewali,@ a prośby 
        jednym sercem do boga działali@ *#/91 
        Grek i Trojanin, mówiąc: "Boże 






        niepojęty,@ która by kolwiek strona 
        ten związek tak święty@ naprzód 
        stargała, bodaj tę pomstę poznali,@ 
        aby za ostrym mieczem *#/92 swój mózg 
        tak przelali,@ jako to wino płynie, a 
        nie tylko sami,@ lecz i dzieci, a obcy 
        legli z ich żonami!"@
          Tak mówili - ale to nie był wyrok 
        pański.@ *#/93 Potem te słowa wyrzekł 
        zacny król trojański:@
          "Słuchaj mię, Trojaninie, i ty, 
        Greku sławny!@ Ja stąd muszę 
        odjachać 
        na swój zamek dawny,@ bo nie będę mógł 
        patrzać na syna miłego@ z Menelaem w 
        tym polu zbrojno czyniącego;@ Bóg tę 
        wiadomość sobie samemu zachował,@ komu 
        z tych dwu żywota koniec 
        nagotował".@ *#/94
          To rzekł, a owce na wóz włożył mąż 
        uczciwy,@ sam potem wsiadł i wziął 
        lec; z nim Antenor siwy@ na tymże 
        wozie usiadł i tak ku wielkiemu@ 
        pospołu odjachali zamku trojańskiemu.@ 
        Hektor zaś i Ulisses plac w tym 
        rozmierzali,@ a losy rozpisawszy w 
        przełbicy *#/95 mieszali,@ kto by 
        naprzód miał rzucić oszczep 
        wyostrzony.@ A lud do boga wzdychał z 
        tej i owej strony,@ mówiąc: "Boże 
        wszechmocny, kto teraźniejszego@ 
        zamieszania przyczyną, ten z rozsądku 
        twego@ bodaj dziś marnie zginął, a my 
        na czas wieczny@ miłość z sobą chowali 
        i pokój stateczny".@ Tak mówili, a 
        Hektor losy sam szafował@ patrząc za 
        się, *#/96 ale wnet Parysów 
        przodkował.@ *#/97 Owi tedy w swych 
        rzędziech siedli, gdzie burzliwe@ ich 
        konie z wozy stały i zbroje 
        cierpliwe.@ A Parys ku przyszłemu boju 
        się gotował:@ naprzód nakolankami nogi 
        obwarował@ *#/98 pięknymi złocistymi; 
        więc na się nie swoję,@ ale Likaonową, 
        bracką włożył zbroję,@ *#/99 a potem 
        miecz przypasał śrebrem obleczony,@ a 
        tarcz wielką, *#/100 na głowę wdział 
        szyszak złocony;@ koniowłosy na 
        wierzchu trząsł się czub 
        ogromny;@ *#/101 po tym wszytkim wziął 
        w rękę oszczep nieułomny.@ Toż czynił 
        Menelaus. A gdy ku bojowi@ zdali się 
        sobie już być obadwa gotowi,@ szli 
        prosto miedzy wojska, srogo 
        poglądając,@ a ludzi strach zejmował, 






        na obu patrzając.@ *#/102 Już w 
        rozmierzonym placu przeciw sobie 
        stoją@ gniewając się i bronią 
        potrząsając swoją.@ Naprzód Parys 
        wystrzelił oszczep i uderzył@ Atrydę 
        prawie na tarcz, *#/103 jako był 
        umierzył,@ lecz żelaza nie przebił, bo 
        grot nie hartował@ w pawęzę 
        niedobytą. *#/104 Potem się gotował@ 
        Menelaus, tę modłę czyniąc bogu 
        swemu:@
          "Boże, pomóż mi przeciw Parysowi 
        złemu,@ od któregom ukrzywdzon nie 
        dawszy przyczyny;@ tego ty skarz mą 
        ręką, aby i kto iny@ *#/105 na potem 
        wiedział, jako ludzi ma szanować,@ od 
        których dobrodziejstwo zwykł kiedy 
        przymować".@
          To wyrzekłszy wystrzelił oszczep i 
        uderzył@ Parysa prawie na tarcz, kędy 
        był umierzył,@ i przepędził ji przez 
        tarcz i przez blach kowany,@ *#/106 a 
        ten *#/107 się nazad cofnął i został 
        bez rany.@ A Menelaus, miecza dobywszy 
        srogiego,@ uderzył z wierzchu w 
        szyszak; a od razu tego@ rozpierzchnął 
        się miecz w kęsy. *#/108 Westchnął 
        nieszczęśliwy@ Menelaus: "Ach, boże, 
        toś mi nieżyczliwy!@ Jam się dziś 
        myślił pomścić zelżywości swojej@ nad 
        bezecnym Parysem, po dziś w ręce 
        mojej@ tylko jedlca *#/109 
        zostały, a 
        miecz sam skruszony@ i oszczep darmo 
        poszedł, a ten nie raniony".@ To 
        mówiąc dopadł końskich włosów u 
        szyszaka@ i ciągnął go wracając do 
        swego orszaka.@ A tego węzeł dusił 
        upstrzonej tkanice,@ *#/110 która pod 
        brodą strzegła czubatej przełbice;@ i 
        wciągnąłby był, i dank *#/111 wielki 
        miał, by była@ Wenus, krew 
        Jowiszowa, *#/112 nie wnet obaczyła,@ 
        która mu pas bitego wołu rozerwała,@ a 
        temu *#/113 prózna w ręku przełbica 
        została.@
          Tę tedy Menelaus przed swoje *#/114 
        porzucił,@ a ci ją wnet porwali; sam 
        się znowu rzucił@ chcąc ji oszczepem 
        zabić - Wenus obroniła@ snadnie, jako 
        bogini, a mgłą ji zaćmiła@ i 
        posadowiła go w łożnicy osobnej.@ A 
        sama szła chcąc przyzwać Heleny 
        podobnej.@ *#/115 Tę miedzy Trojankami 
        na wieży zastała,@ a pociągnąwszy za 






        płaszcz, z nią się umawiała -@ w 
        rzeczy jej prządka stara, która przy 
        niej była@ jeszcze w Lacedemonie, a ta 
        ją ważyła.@ *#/116
          Tej sobie piękna Wenus postawę 
        zmyśliwszy:@ "Pódź - prawi - twój cię 
        woła Parys nażyczliwszy@ w marmurowej 
        łożnicy pod pięknym namiotem@ *#/117 
        jedwabnym, połyskując gładkością i 
        złotem.@ Nie rzeczesz, aby się ten na 
        wojnę gotował,@ rychlej do tańca albo 
        dopiero tańcował".@ To rzekła, a tej 
        umysł w sercu zamieszała,@ lecz skoro 
        piękną szyję i piersi poznała@ i wzrok 
        wdzięczny boginiej, *#/118 naprzód się 
        zdziwiła@ niewymownie, a potem do niej 
        tak mówiła:@ "Coć po tym, o bogini, 
        że mię chcesz w błąd wprawić,@ czy mię 
        myślisz gdzie dalej z pięknych miast 
        wyprawić@ albo z Frygijej, albo z 
        meońskiego kraju,@ *#/119 jeśli i tam 
        kto k'myśli z ludzkiego rodzaju?@ Iż 
        to, już zwyciężywszy Parysa 
        prędkiego,@ chce mię wziąć Menelaus do 
        domu swojego.@ Dlategoś ty tu przyszła 
        łowiąc mię, niebogę?@ Już tam sama 
        siedź przy nim, a do nieba 
        drogę@ puść imo 
         *#/120 się, ani chciej nóg swych tam 
        mordować.@ Ale o tym czuj, ani 
        przestawaj pracować,@ aż albo żoną 
        będziesz, albo sługą jego.@ Ja tam nie 
        pójdę, bobych *#/121 hańbę niosła z 
        tego,@ bych mu łoże słać miała, i 
        trojańskie panie@ będą mię kląć, a ja 
        mam wieczne frasowanie".@
          Na to jej z gniewem Wenus tak 
        odpowiedziała:@ "Nie frasuj 
        mię, *#/122 żebych cię zaś nie 
        zaniedbała,@ a ty byś mi tak 
        wzmierzła, *#/123 jakoś dziś jest 
        miła,@ bo wiedz wiedząc, żebych ja o 
        tym tak radziła,@ jakoby miedzy Greki 
        i Trojany trwała@ wieczna niechęć, a ty 
        by źle zginąć musiała".@
          To słysząc ulękła się Helena 
        nieboga@ i wyszła potajemnie, mając 
        wodzem boga.@ *#/124 A gdy do domu 
        przyszły Parysa gładkiego,@ sługi się 
        wnet rzucili do czynu swojego,@ a pani 
        do łożnice prosto się udała;@ tej  
        Wenus miesce przeciw Parysowi dała,@ 
        gdzie ona, odwróciwszy oczy, 
        ledwe *#/125 siadła,@ a męża 
        niemężnego tym słowem popadła:@ *#/126 






        "Już u ciebie po wojnie, człowiecze 
        zelżony!@ Bodaj tam był źle zginął, 
        mieczem uskromiony@ rycerza 
        walecznego, któregom ja żona,@ pókim, 
        głupia, nie była przez cię 
        oszalona.@ *#/127 Pomnisz, jakoś 
        niedawno powiadał o sobie,@ że i siłą, 
        i mieczem nie miał zdołać tobie@ 
        waleczny Menelaus; ba, wierę, *#/128 
        co wadzi@ znowu się z nim 
        skosztować? *#/129 Czy ten lepiej 
        radzi,@ co doma zostać każe? Jakoż i 
        ja tobie@ toż radzę, abyś śmierci nie 
        przyspieszył sobie".@
          Na to jej odpowiedział Parys tymi 
        słowy:@ "Nie używaj przeciw mnie 
        uszczepliwej *#/130 mowy!@ Mnie teraz 
        Menelaus z Minerwą pochodził,@ *#/131 
        ja go potem, bom sie też nie bez boga 
        rodził.@ Ale pódźmy oto spać w spólnej 
        życzliwości,@ bom jeszcze w sercu nie 
        czuł takowej miłości,@ ani kiedym cię 
        naprzód w nawach wodopławnych@ z 
        lacedemońskich uniósł onych krajów 
        sławnych@ i nocował nna wyspie, morzem 
        otoczonym,@ jako teraz ku tobie jestem 
        zapalonym".@ To rzekł i położył się, 
        żona wedle niego,@ oni tedy tak 
        wczasu *#/132 używali swego.@
          A Menelaus to tam, to sam, *#/133 by 
        lew *#/134 srogi,@ biegał patrząc, 
        gdzie przepadł Parys prędkonogi.@ Ale 
        w trojańskim wojszcze *#/135 nie był 
        człowiek żywy,@ co by go był mógł 
        tobie, Menelae chciwy,@ ukazać, a 
        pewnie go z miłości nie kryli,@ bo mu 
        nieprzyjacielmi wszyscy równo byli.@
          Do tych król Agamemnon mówił słowy 
        tymi:@ "Słuchajcie mię, Trojanie, z 
        pomocniki swymi!@ Zwycięstwo Menelaus 
        odniósł, jako sami@ widzicie, 
        wydajcież nam Helenę z rzeczami@ i 
        nagrodę uczyńcie słusznym obyczajem,@ 
        czego wiecznie strzec będzie rodzaj za 
        rodzajem".@ *#/136 To mówił 
        Agamemnon, a inszy Grekowie@ przestawali na jego 
        wyrzeczonym słowie.@ 
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Pigmeom - Pigmejom, legendarnym 
        karłom mieszkającym rzekomo w górnym 
        Egipcie; nazwa od greckiego słowa 
        "pygm~e" - "pięść".
          *#/2 Społeczne pienie - wspólny 






        śpiew (klangor).
          *#/3 Jedno jako kamień z ręki niesie 
        - tylko na rzut kamienia; dawna 
        prymitywna miara odległości.
          *#/4 Prawie - prawdziwie, naprawdę.
          *#/5 "Przed Trojanami biegł śmiały 
        Aleksander (Parys)".
          *#/6 Mając lampart na sobie - dawna 
        forma biernika l. poj.: mając na sobie 
        lamparta (właśc. skórę lamparcią).
          *#/7 Oszczep ustalony - oszczep 
        zakończony stalowym ostrzem; 
        określenie pochodzące od tłumacza, 
        ponieważ Grecy epoki Homera nie umieli 
        wytapiać stali.
          *#/8 Na zwierz napadnie - dawna 
        forma biernika l. poj.: napadnie na 
        zwierza (podobnie jak w zachowanej do 
        dziś formie "wsiąść na koń").
          *#/9 Gładki - piękny.
          *#/10 Schronił się między swoje 
        chutnie - ochoczo (żwawo) ukrył się 
        między swoimi.
          *#/11 Kiedy kto ujźrzy smoka - kiedy 
        kto ujrzy smoka (węża).
          *#/12 Między pustymi lasy - w 
        odludnych lasach.
          *#/13 W stronę co nadalej godzi - 
        ucieka w bok jak najdalej.
          *#/14 To bych był wolał - wolałbym 
        to.
          *#/15 "Wodzowi temu postać twoja 
        wróżyła co innego".
          *#/16 Braciej twojej - braci twojej, 
        dawna forma celownika od "bracia 
        twoja", dziś "Braciom twoim".
          *#/17 Dostać placu - wytrwać.
          *#/18 Słodko brzmiące strony - 
        struny wydające słodkie dźwięki.
          *#/19 Od Dijony - od Afrodyty.
          *#/20 Za ty postępki - za te 
        postępki (czyny).
          *#/21 "I pień tnie, i spełnia wolę 
        swego mistrza". (tram - pień, belka.) 
        Ciesze - ciosa. (Wolą - dawna forma 
        biernika: wolę.) Kona - wykonuje.
          *#/22 Niezarzutne - nienaganne, nie 
        podlegające zarzutom.
          *#/23 Nie pozyszcze - nie pozyska.
          *#/24 I o klenoty zaraz niech czynię 
        - i o klejnoty niech zaraz walczę 
        (chodzi o skarby zabrane przez Parysa 
        ze Sparty wraz z Heleną).
          *#/25 Do Argów - do Argos.
          *#/26 Ufy trojańskie hamował - 






        hamował (powstrzymywał) od walki hufce 
        trojańskie.
          *#/27 Rokować - przemawiać.
          *#/28 Wszytkim każe na stronę - 
        wszystkim każe odejść na bok.
          *#/29 Siła cierpią - bardzo cierpią.
          *#/30 Prze mą zwadę i zaszcie - 
        przez mą zwadę i zajście.
          *#/31 Krom wszelkiej zabawy - bez 
        żadnej zwłoki, niezwłocznie.
          *#/32 Czarną owcę i białą - celem 
        złożenia na ofiarę czarnej owcy bóstwu 
        Ziemi (Gaja), białej zaś bóstwu Słońca 
        (Helios). Pogotowi - w pogotowiu.
          *#/33 Aby sam zatarł - aby sam 
        zatwierdził; zawarł umowę.
          *#/34 Przeciw zmowie - przeciw 
        układowi.
          *#/35 Tusząc sobie - obiecując 
        sobie, mając nadzieję.
          *#/36 Kazał Taltybiemu - kazał 
        Taltybiosowi, swemu woźnemu 
        (heroldowi). 
          *#/37 Posłuszen - posłuszny 
        (podobnie jak i dziś jeszcze w formach 
        "winien", "godzien").
          *#/38 Wiersze te zostały już podane 
        w tekście głównym w przekładzie 
        Dmochowskiego. Obecnie powtarzamy je w 
        tłumaczeniu Kochanowskiego, aby 
        czytelnik mógł obie wersje porównać. 
        Ponieważ wszelkie dane rzeczowe 
        objaśniono już uprzednio, komentarz 
        ogranicza się wyłącznie do objaśnień 
        językowych.
          *#/39 Żenie - żonie.
          *#/40 Wiązała oponę - tkała 
        wzorzystą zasłonę (w przekładzie 
        Dmochowskiego: tkała śnieżne płótno).
          *#/41 Spolne - wspólne.
          *#/42 "Które przez nią (z jej winy) 
        prowadzili pod znakiem Marsa". Mars - 
        łacińska nazwa boga wojny, Aresa.
          *#/43 Przerzekła - powiedziała.
          *#/44 Dusze gładzili - zabijali 
        ludzi.
          *#/45 Walki zabaczywszy - 
        zapomniawszy walki.
          *#/46 Po pierwszym mężu - po 
        Menelaosie.
          *#/47 Scea brama - Skajska brama.
          *#/48 Szedziwy - sędziwy.
          *#/49 "Zwolnieni z obowiązku brania 
        udziału w wojnie z powodu swego 
        wieku".






          *#/50 Świerczom - świerszczom.
          *#/51 Nie masz się przecz dziwować - 
        nie ma się co dziwić!
          *#/52 "Taka kobieta powinna by być 
        boginią".
          *#/53 Sam do mnie - chodź tu do 
        mnie.
          *#/54 Bodajbych - bodajbym.
          *#/55 Ocz - o co.
          *#/56 Oboje - jedno i drugie 
        równocześnie.
          *#/57 Dziewierz - szwagier.
          *#/58 W Frigijej winorodnej - w 
        Frygii rodzącej winną latorośl.
          *#/59 Nad Sangarem leżeli - 
        mieszkali nad rzeką Sangarios.
          *#/60 Widząc Ulissa - widząc 
        Ulissesa, czyli Odyseusza.
          *#/61 Na ziemi wielożywnej - na 
        ziemi żywiącej wiele stworzeń.
          *#/62 W przemiany - z kolei.
          *#/63 Acz nieprawie płodnej - choć 
        nie bardzo urodzajnej.
          *#/64 "Ale pełen podstępów i zdolny 
        do udzielenia dobrej rady".
          *#/65 K'temu - na to.
          *#/66 Którem ja przyjął - których 
        przyjąłem; z chucią czestował - 
        ochotnie gościł.
          *#/67 "A tam obu dobrze się 
        przypatrywałem".
          *#/68 Przerównał - przewyższał.
          *#/69 Poważniejszym wyznawali - 
        uznawali za poważniejszego.
          *#/70 Odrzeczny - wymowny.
          *#/71 Osobne usta - niezwykłe usta.
          *#/72 Miedzy Kreteńczyki - między 
        Kreteńczykami, dawna forma narzędnika.
          *#/73 Mianować - nazwać.
          *#/74 Z Polidewkiem - z 
        Polideukesem.
          *#/75 Wojny znikają - unikają walki.
          *#/76 Kusz - puchar, kielich.
          *#/77 Zaraz - równocześnie.
          *#/78 Rzeczony - wymieniony, 
        nazwany.
          *#/79 "Jeden drugiemu dotrzyma tego, 
        co sobie przyrzeczecie".
          *#/80 Czynić z sobą mają - mają ze 
        sobą walczyć.
          *#/81 Wziął za lec - ujął lejce.
          *#/82 Dojrzały - stary.
          *#/83 Tasak - topór.
          *#/84 Obie strony brały do ręki 
        wełnę (sierść) zwierzęcia ofiarnego na 






        znak, że biorą na siebie przekleństwo w 
        razie złamania przysięgi.
          *#/85 Uczynił modłę - odmówił 
        modlitwę (od słowa "modła" - 
        modlitwa).
          *#/86 Magiczne zaklęcia na bogów 
        górnych (Słońce), ziemskich i 
        podziemnych ("niscy bogowie").
          *#/87 "Bądźcie świadkami i pilnie 
        zważajcie na wszystko, co się 
        przyrzeka przy tym układzie".
          *#/88 Pożywie - pokona.
          *#/89 W wypadku zwycięstwa Menelaosa 
        Grekom przypadnie nie tylko Helena 
        wraz ze skarbami zabranymi ze Sparty 
        przez Parysa, ale i danina, którą 
        Trojanie będą odtąd płacili jako 
        odszkodowanie za straty poniesione 
        przez Achajów.
          *#/90 Znikał mi król nagrody - 
        odmawiał mi król nagrody.
          *#/91 Prośby działali - zanosili 
        prośby (działać - czynić).
          *#/92 Za ostrym mieczem - za sprawą 
        ostrego miecza.
          *#/93 Wyrok pański - wyrok boski.
          *#/94 Nagotował - przygotował, 
        przeznaczył.
          *#/95 W przełbicy - w szyszaku.
          *#/96 Hektor, nie patrząc do 
        szyszaka, wybierał losy.
          *#/97 Przodkował - wyszedł jako 
        pierwszy.
          *#/98 Nadkolankami nogi obwarował - 
        osłonił nogi nagolenicami.
          *#/99 Bracką włożył zbroję - włożył 
        zbroję braterską (brata Likaona). 
        Likaon - syn Priama i Laotoi.
          *#/100 A tarcz wielką - i wielką 
        tarczę.
          *#/101 Koniowłosy czub - czub z 
        końskiego włosia.
          *#/102 "A ludzi, patrzących na obu, 
        strach zdejmował".
          *#/103 Uderzył Atrydę prawie na 
        tarcz - uderzył Atrydę wprost w 
        tarczę.
          *#/104 Bo grot nie hartował w pawęzę 
        niedobytą - bo ostrze nie utkwiło w 
        nie dającej się przebić tarczy; pawęż 
        lub pawęza - tarcza.
          *#/105 Iny - inny.
          *#/106 "I przeniknął nim przez 
        tarczę i przez blaszane okucie"; 
        przepędził ji - przepędził go.






          *#/107 A ten - a Parys. 
          *#/108 Rozpierzchnął się miecz w 
        kęsy - miecz rozprysnął się w kawałki. 
          *#/109 Jedlca - rękojeść.
          *#/110 "A tego (Parysa) dusił węzeł 
        zdobionej podpinki (szyszaka)"; 
        tkanice - dawna forma dopełniacza: 
        tkanicy.
          *#/111 Dank - tu: sława.
          *#/112 Wenus, krew Jowiszowa - 
        Afrodyta, córka Zeusa, ponieważ Zeusa 
        nazywano "ojcem bogów i ludzi".
          *#/113 A temu - a Menelaosowi.
          *#/114 Przed swoje - przed swoich, 
        przed Greków.
          *#/115 Chcąc przyzwać Heleny 
        podobnej - chcąc wezwać piękną Helenę.
          *#/116 A ta ją ważyła - a ta 
        (Helena) ją szanowała. 
          *#/117 Pod pięknym namiotem - pod 
        pięknym baldachimem.
          *#/118 Boginiej - dawna forma 
        dopełniacza: bogini.
          *#/119 Z meońskiego kraju - z krainy 
        niedalekiej od Troady, później zwanej 
        Lidią.
          *#/120 Imo - mimo.
          *#/121 Bobych - bobym.
          *#/122 Nie frasuj mię - nie martw 
        mnie.
          *#/123 Wzmierzła - obmierzła.
          *#/124 Mając wodzem boga - mając 
        boginię za przewodniczkę.
          *#/125 Ledwe - ledwie.
          *#/126 "I na tchórzliwego męża tym 
        słowem natarła (napadła)".
          *#/127 Oszalona - doprowadzona do 
        szaleństwa.
          *#/128 Wiere - zaiste, zaprawdę.
          *#/129 Znowu się z nim skosztować - 
        znowu spróbować walki z nim.
          *#/130 Uszczepliwej - uszczypliwej.
          *#/131 "Mnie teraz Menelaos 
        zwyciężył". Minerwa - Pallada, bogini 
        wojny, ogólnie: wojna, walka.
          *#/132 Wczasu - wypoczynku.
          *#/133 To tam, to sam - to tu, to 
        tam. 
          *#/134 By lew - jak lew.
          *#/135 W trojańskim wojszcze - w 
        wojsku trojańskim.
          *#/136 "Czego wiecznie przestrzegać 
        będzie pokolenie za pokoleniem".
        
          Stanisław Staszic






          Pieśń jedenasta
        
          Piękna zorza *#/1 ruciwszy *#/2 
        Tytona *#/3 łożysko@ *#/4 już wznosiła 
        dla ludzi i dla niebian światło;@ gdy 
        z woli Boga Bogów *#/5 szybem *#/6 z 
        twierdz niebiosow@ na świat zleciało 
        niezgod bezecne straszydło.@ *#/7 W 
        garściach obu imało *#/8 wojen, 
        zbojstw *#/9 znamisko.@ *#/10
          Na okręcie najwyższym Ulissesa 
        siadło,@ stamtąd słychać je było, w 
        Ajaksa namiotach,@ i w niezgromionych 
        hufców Achillesa leżach:@ *#/11 
        albowiem bohaterów tych dwoch wielkich 
        męstwo@ jak ostatni wojsk zastęp, na 
        krańcach stanęło.@ Nigdzie, w całym 
        obozie, nic widać nie było:@ przecież 
        już się w Greczynach nagłe dzieją 
        zmiany;@ już krwawe boje głownem u 
        wszystkich pożądłem.@ *#/12 Wojna, 
        rzeź, mordy więcej stawiają 
        powabu@ *#/13 niż do Grecyi, do żon, 
        dzieci, chęć powrotu.@
          "Do broni", gromno sam król 
        Agamemnon krzyknął.@ Srebrnymi sprzęgi 
        łyścian do swych nog przypiął;@ *#/14 
        wdziewa kirys, niezabud *#/15 przyjaźni 
        Cynira:@ *#/16 gdy wieść odgłos 
        wyprawy do Cypru zaniosła,@ Cynir dał 
        mu tę zbroję w znak życzeń powodow.@ 
        Widać na niej dwadzieścia z białej 
        cyny prętow;@ *#/17 dziesięć koł z 
        hartownego w czarną łuszcz *#/18 
        żelaza;@ a dziesięć z najczystszego 
        lanych kręgow złota.@ Nadto po każdym 
        brzegu modrawe trzy węże@ zwijają się 
        od dołu aż ku samej gorze;@ połysk prąg 
        ich szczezuj podobien do tęczy,@ *#/19 
        co na znak ludziom wyrył w obłokach 
        Wszechmocny.@ Przez ramiona przewiesił 
        krol pałasz okrutny:@ Łsną się *#/20 
        po nim sadzone gęsto złote gwiazdy:@ 
        srebrne u niego pochwy, złotem bite 
        pasy.@ Najsilniejszą wybiera dalej z 
        wszystkich tarczę;@ ta okryła rycerza 
        od głowy po ziemię.@ Dziesięć 
        kręgow 
        spiżowych paiż *#/21 obwodziło;@ a 
        dwadzieścia wypukłych w obłąk 
        łękow *#/22 stało;@ z tych wynosił się 
        środka, wydęty jak gora,@ kłąb czarny: 
        na nim siedzi szkaradna poczwara,@ ta 
        sama, co zabija swoim ślepiem, 
        Gorgon!...@ *#/23 Obok przy niej dwie 






        jędze: Pierzchota i Pogoń.@ *#/24 Spod 
        paiża szeroki wlokł się powęz *#/25 
        srebrny:@ tam się zwijał, rozwijał 
        smok wielki modrawy;@ *#/26 trzy z 
        jednego kadłuba głowy mu sterczą;@ 
        krzywiąc się na wsze strony krwawym 
        żądłem syczą.@ Dopiero krol na skronie 
        włożył hełm warowny:@ nad nim, jak 
        błyskawice, cztery skrzele 
        mgnęły;@ *#/27 wyżej z czterech 
        buńczuków *#/28 chwiało kitło *#/29 
        groźne.@ Na koniec rohatyny *#/30 dwie 
        porywa silne@ z stalonego bulatu *#/31 
        u nich grotow światło,@ aż po sam 
        najwyższy niebiosów sklep *#/32 biło@ 
        na tę zbroj uśmiecha się Minerwa i 
        Juno:@ *#/33 razem w powietrzu dając 
        krolowi swo błoho,@ *#/34 gdyby wojsk 
        stu tysięcy oręże chrosnęło.@ *#/35
          Kiedy się tak krol zbroił i inni 
        wodzowie@ z skwapliwością się rowną 
        gotują do boju.@ Każdy z nich nakazuje 
        swojemu powoźbie,@ *#/36 by kolassy 
        nad fossą czekały w porządku,@ wkrotce 
        rusza się z zbroi, z męstwa, świetne 
        wojsko;@ a straszne wojny 
        wrzecho *#/37 aż tam rozlegało,@ skąd 
        pierwsze zorza światło *#/38 na świat 
        wschodzić zwykło.@ 
          Najprzód w pewne się szyki rozciąga 
        piechota;@ wnet za nią się z daleka 
        rzęduje *#/39 konnica.@ Wtem nagle 
        strasznie błysnęło!... zagrzmiało!... 
        trzaska grom,@ drżą twierdze niebios, 
        leje krew na Troi poziom!...@ 
        Nieszczesne potężnego Jowisza 
        zjawidło,@ *#/40 że na pochłoń *#/41 
        rycerzy otwarło się piekło!@
          Z drugiej strony Trojanie, na 
        wzniosłym pogorku,@ podobnież, 
        urządzają swe połki do boju:@ na 
        czole *#/42 wielki Hektor; cnotliwy 
        Polidam;@ Enea szanowany jak saam Bog 
        u Trojan!@ Antenora synowie Polib, 
        Agnor, Akam;@ ostatni mogł z urody 
        równać się do niebian.@
          Jak kiedy owo groźne z świateł *#/43 
        na niebiosach,@ ktore, raz po obłokow 
        przechodząc się wzgorzu,@ rozruca 
        ogień wszystko niszczący po ziemiach,@ 
        a drugi raz się kryjąc w ciemnych 
        chmur rozstrzeniu,@ *#/44 z czarnym 
        cieniem przewłoczy *#/45 okropne 
        przestrachy.@ Tak Hektor, już z 
        ogromną tarczą naprzod kroczy;@ już 






        porządkować leci ostatnie w tył 
        rzędy;@ a wszędzie, wraz z rozkazem w 
        żołnierza tchnąć męstwo,@ gdyby grom z 
        rąk Jowisza z broni mu łyskało...@  
         
          Objaśnienia
        
          *#/1 Piękna zorza - Jutrzenka, Eos.
          *#/2 Ruciwszy - rzuciwszy.
          *#/3 Tyton - małżonek Jutrzenki, syn 
        króla trojańskiego Laomedonta; 
        obdarzony przez Zeusa 
        nieśmiertelnością bez wiecznej 
        młodości, starzejąc się nieustannie 
        się kurczył, aż wreszcie zamieniony 
        został w świerszcza.
          *#/4 Łożysko - łoże.
          *#/5 Z woli Boga Bogów - z woli 
        Zeusa. 
          *#/6 Szybem - szybkim lotem.
          *#/7 Niezgod straszydło - bogini 
        niezgody, Eris.
          *#/8 Imało - trzymało.
          *#/9 Zbojstw - zabójstw, mordów.
          *#/10 Znamisko - znak, znamię.
          *#/11 W leżach - na stanowiskach.
          *#/12 Głownem pożądłem - głównym 
        pragnieniem.
          *#/13 Więcej stawiają powabu - mają 
        więcej uroku.
          *#/14 "Srebrnymi sprzączkami do nóg 
        swych przypiął nagolenniki".
          *#/15 Niezabud - dowód pamięci.
          *#/16 Cynir - Kinyras, kapłan 
        Afrodyty i król Cypru, pragnąc 
        pozostawać w przyjaznych stosunkach z 
        Achajami ofiarował Agamemnonowi piękną 
        zbroję.
          *#/17 Dwadzieścia prętów - 
        dwadzieścia pasów.
          *#/18 W czarną łuszcz - w czarną 
        łuskę.
          *#/19 "Układający się w pręgi połysk 
        ich grzbietów podobny jest do tęczy".
          *#/20 Łsną się - lśnią.
          *#/21 Paiż - paiża, tarcza.
          *#/22 Dwadzieścia wypukłych w obłąk 
        łękow - dwadzieścia wypukłości okrągło 
        wygiętych.
          *#/23 Gorgon - Gorgona.
          *#/24 Dwie jędze: Pierzchota i Pogoń 
        - demony bitewne: Popłoch i Trwoga.
          *#/25 Powęz - taśma, rzemień.
          *#/26 Modrawy - modry, błękitny.
          *#/27 Cztery skrzele mgnęły - cztery 






        skrzydła lśniły.
          *#/28 Buńczuk - tu: ogon koński.
          *#/29 Kitło - kita.
          *#/30 Rohatyna - oszczep.
          *#/31 Z stalonego bulatu - ze 
        stalowego okucia.
          *#/32 Sklep - sklepienie.
          *#/33 Minerwa i Juno - Pallada i 
        Hera.
          *#/34 Błoho - błogosławieństwo.
          *#/35 "Zagrzmiało, jakby dźwięknął 
        oręż stu tysięcy żołnierzy".
          *#/36 Powoźbie - woźnicy.
          *#/37 Wrzecho - wrzawa, zgiełk.
          *#/38 Pierwsze zorza światło - 
        pierwsze światło zorzy; zorza - 
        dopełniacz l. p. od używanej dawniej 
        formy: to zorze.
          *#/39 Rzęduje się - ustawia się w 
        rzędy.
          *#/40 Zjawidło - znak, zapowiedź 
        nieszczęścia.
          *#/41 Na pochłoń - na pochłonięcie. 
        Wedle legend greckich Zeus na znak 
        nadchodzącego nieszczęścia miał zsyłać 
        krwawy deszcz.
          *#/42 Na czole - na czele.
          *#/43 Owo groźne z świateł - 
        Syriusz, czyli Kanikuła (Psia 
        Gwiazda).
          *#/44 W ciemnych chmur rozstrzeniu - 
        w zwałach ciemnych chmur.
          *#/45 Przewłoczy - rozsuwa.
        
          Juliusz Słowacki
          Księga XXI
        
          Zaraz ją wysłuchawszy duch 
        elementarny@ *#/1 błysnął złotym 
        płomieniem, dym wyrzucił czarny,@ 
        biegnie, zapala trupy, zwiędniałe 
        wywędza,@ wodę w wrątek zamienia, w 
        koryto odpędza;@ a jako pod jesiennym 
        Boreasza tchnieniem@ srebrzą się pola 
        letnim spalone płomieniem,@ podobnie 
        grunt się szary i kościami biały@ 
        świecił w ogniu, już cały żałośnie 
        zwiędniały.@ Prędko po trzcianach 
        płomień chwyta się, przelata@ 
        rzekę jakoby w pierścień ognisty 
        oplata;@ drzewa 
        się popalone węglem, prochem walą,@ 
        lilije więdną, czarne tamarynty *#/2 
        palą,@ cyprys w piramidalne zamienia 
        się zgliszcze,@ *#/3 ogniem dotknięta 






        woda burzy się, wre, świszcze,@ 
        zajmuje się płomieniem... w 
        roztworzone płuca@ ryba chwyta 
        powietrze, z wody się wyrzuca,@ znów 
        nurtuje i zimna szuka w ciemnej 
        skale,@ i wywrócona, brzuchem wychodzi 
        na fale.@ Aż nareszcie duch rzeki 
        sitowianą głowę@ podniósł, spojrzał 
        ogniowi w oczy, schwycił mowę@ razem z 
        krótkim oddechem i rzekł: "Ognia, 
        Boże!@ Któż twoim płomienistym 
        skrzydłom dotrwać może?@ Słabszy 
        - mdleje. Niech będzie los, niech Troja 
        kona!@ A ty zdejm ze mnie twoje 
        ogniste ramiona".@
          Rzekł; i znowu ogniowi będący 
        zdobyczą@ zajęczał; wrą ukropy, fale 
        kipią, syczą.@ Tak ogień, gdy miechami 
        ofiarnymi wzmagan@ otoczy pełny wody i 
        tłustości sagan,@ obwija go tysiącem 
        jasnych, złotych węży,@ jęczy sagan, 
        wytryska para - w dymach cięży,@ 
        podobnie woda ogniem Wulkana *#/4 
        dotknięta@ huczy, wytryska, staaje, 
        zdębia się cofnięta,@ aż nie widząc 
        ratunku sobie z żadnej strony,@ ozwała 
        się do boskiej powietrznej Junony:@
          "O Saturnina żono *#/5 - ze łzami 
        powiada -@ dlaczego twój syn na mnie 
        taki wściekły wpada?@ Przeciwko innym 
        bogom niech używa siły!@ Jeśli chce, 
        niech ma w Troi gruzy i mogiły!@ Ja 
        się poddam pod twoje rozkazy 
        książęce,@ lecz każ, niech zdejmie ze 
        mnie te ogniste ręce!@ Jeśli nie 
        wierzysz, słuchaj duchowej przysięgi:@ 
        niech Ilijon otoczą te pożarne kręgi,@ 
        niechaj wieżom porobią warkocze i 
        włosy!@ *#/6 Ja się temu nie oprę, 
        choć Bóg - uczczę losy".@ *#/7
          Ta prośba tak Junony poruszyła 
        serce,@ że zaraz ognistego wstrzymała 
        mordercę.@ "Stój - rzekła - za 
        śmiertelnych ty nie walcz, archanioł@ 
        przeciwko archaniołom!" Ogień zaraz 
        stanął,@ a fale w spokojniejsze 
        powróciły życie@ i znów słodko zagrały 
        w mruczącym korycie.@
          Gdy tak Junony wola uśmierza 
        rozłogi,@ większym gniewem na 
        siebie szły duchowe bogi,@ 
        wściekłością zapalone na siebie 
        wzajemno.@ Wichrzą się - na 
        eterze od wzburzonych ciemno,@ 
        pod ciemnością posępnym chmury 






        biją grzmotem,@ dalej ziemia 
        grobowym odtętnia łoskotem,@ 
        walka pełna zawichru, huku i 
        płomieni -@ Jowisz pogląda z 
        góry i twarzy nie mieni,@ 
        puszcza los, a tymczasem drzewce 
        piorunowe@ podniósł straszny bóg 
        bitew *#/8 - na wojny królowę.@
          "Coć - rzekł - szalona wiedźmo, do 
        tego powiodło,@ żeś między bogi 
        nawet 
        wniosła twoje godło?@ Jestże to dziw, 
        że twoim odurzony szałem@ człowiek na 
        Boga godził mieczem i postrzałem?@ O 
        Tydeuszu mówię, który mi za wroga@ 
        stanął i zaczerwienił dzidę we krwi 
        Boga..."@ *#/9
        
          Objaśnienia 
        
          *#/1 Achilles w pogoni za Trojanami 
        uciekającymi do miasta wpada w nurty 
        Skamandru i lekceważy sobie boga 
        rzeki, który wzywa go do uszanowania 
        jego spokoju. Rzeka powstaje więc 
        przeciwko bohaterowi i grozi mu 
        zatopieniem. Wówczas Hera wysyła 
        Hefajstosa, boga ognia, by opanował 
        żywioł wody i ratował Achillesa.
          *#/2 Tamarynty - tamaryndowce, 
        drzewa południowe.
          *#/3 Piramidalne zgliszcze - 
        zgliszcze w kształcie piramidy.
          *#/4 Wulkan - łacińska nazwa 
        Hefajstosa.
          *#/5 O Saturnina żono - żono Zeusa, 
        syna Saturna (Kronosa); rzymskiego 
        Saturna mieszano i utożsamiaano z 
        greckim Kronosem, tak też jest u 
        Słowackiego.
          *#/6 "Niech wieże Troi mają włosy i 
        warkocze z płomienia".
          *#/7 Uczczę losy - poddam się 
        przeznaczeniu.
          *#/8 Ares powstał przeciwko 
        Palladzie.
          *#/9 Mowa o zwycięskim starciu 
        Diomedesa, wspieranego przez Palladę, 
        z Aresem (księga V).
        
          Stanisław Mleczko
          Księga XX
        
          Tam więc w krzyworufiastych okrętach 
        Achejczykowie@ zbroją się *#/1 z tobą, 






        Achillu odważny, walki łaknący,@ ze 
        swej strony Trojanie się zbroją na 
        wzgórzu *#/2 polowym.@
          Zeus zaś z wądoliskiego Olimpu kazał 
        Temidzie@ *#/3 wszystkich bogów na 
        radę powołać: w różne się strony@ 
        zwraca bogini i wzywa niebiany do 
        Zeusa w domostwo,@ tak, aby żadnej i z 
        rzek nie zabrakło krom Oceana,@ żadnej 
        z nimf, które w górach mieszkają i w 
        gajach uroczych,@ w nurtach szumiących 
        potoków i wpośród ługów *#/4 
        zielonych.@
          Skoro się zeszli bogowie u Zeusa, 
        Piorunowładcy,@ tam na słonecznym 
        siadają przedsionku, który dla ojca@ 
        Hefest *#/5 był wybudował z 
        nieporównanym pomysłem.@ Tak się 
        bogowie zebrali na wiec: a i 
        bóg_Ziemiotrzęsca@ *#/6 głosu bogini 
        usłuchał i z morza wyruszył z innymi.@ 
        Usiadł w środku zebrania i pierwszy do 
        Zeusa przemówił:@
          "Po cóż, Błyskawiczniku, na radę 
        niebiany wezwałeś?@ Chceszli względem 
        Achejan i Trojan coś ustanowić?@ 
        Patrz, wyruszyli na bój; zagotuje się 
        straszna utarczka".@ 
          Na to, głos zabierając, odezwał się 
        Zeus, Chmurozbiorca:@ "Tak, 
        Posejdonie, odgadłeś serca mojego 
        zamysły.@ Po toż właśnie wezwałem: o 
        tych, co polegną, się troszczę.@ Tutaj 
        zostanę się sam *#/7 i usiadłszy na 
        szczycie Olimpu,@ patrząc, w duszy 
        radować się będę; wy zaś bogowie@ 
        idźcie do walki, stawając po stronie 
        Achejan lub Trojan,@ tamtym lub tym 
        dopomagać, stosownie do woli każdego;@ 
        jeśli_bo syn Peleusza na Trojan 
        pójdzie samopas:@ nie wytrzymają 
        zaiste potęgi szybkiego Achilla.@ 
        Wszak już wczoraj samego widoku się 
        jego przelękli;@ dziś więc, gdy 
        rozżalone ma serce po swym 
        towarzyszu,@ *#/8 to mi strach, aby 
        wbrew przeznaczeniu i Troi nie 
        zburzył".@ *#/9 
          Wyrzekł Zeus_Olimpijczyk i popchnął 
        bogów do walki.@ Śpieszą bogowie na 
        bój ożywieni dwojakim zapałem:@ Hera 
        pobiegła pomiędzy okręty: z nią i 
        Atena,@ z nią też bóg_Ziemiotrzęsca 
        Posejdon i szczodry łaskawca,@ Hermes, 
        przenikliwością rozumu słynący 






        najbardziej.@ Szedł też z nimi i 
        Hefest w niezłomnej swojej potędze:@ 
        szedł utykając; golenie co krok 
        uchylały się pod nim.@ Ares, lśniący 
        się hełmem, do Trojan się zwrócił, a 
        za nim@ Długokędziorny Apollo, 
        Artemis, strzał miłośniczka,@ z nim 
        Afrodyta z powabnym uśmiechem, Latona 
        i Ksantos.@ *#/10
          Póki bogowie trzymali się z dala od 
        mężów walczących,@ sławą się cieszą 
        Danaje, bo przy nich boski Achilles@ 
        walczył, on, co tak długo nie chadzał 
        na boje okrutne.@ Postrach zdjął 
        Trojańczyków: zadrżały nogi pod 
        każdym,@ kiedy ujrzeli na przodzie 
        drużyny żwawego Pelejdę,@ błyskającego 
        puklerzem jak Ares, mężów zabójca;@ 
        gdy zaś Olimpijczycy wmieszali się 
        między gromady:@ zaraz Waśń *#/11 
        zahuczała nagląca; Atena zawrzasła,@ 
        bądź poza muru obrębem nad rowem 
        stając głębokim,@ bądź nad morza 
        szumiącym wybrzeżem, krzyczała 
        donośnie.@ Ze swej strony i Ares 
        zahuczał jak burza, gdy huczy,@ już to 
        z muru wzbudzając Trojanów z baszty 
        najwyższej;@ już też biegnąc Simojsa 
        pobrzeżem po Kalikolonie.@ *#/12
          Tak nieśmiertelni bogowie, rzuciwszy 
        się jedni na drugich,@ bój rozpoczęli: 
        Niezgoda powstała zapalna, okropna:@ 
        zagrzmiał ojciec i ludzi, i bogów 
        piorunem ognistym,@ w górze z 
        niebiosów, a mocny Posejdon od dołu 
        zatrząsnął@ całą ziemią ogromną i 
        niebotycznymi górami:@ wszystkie 
        posady zadrżały pod Idą w zdroje 
        obfitą,@ wszystkie wierzchołki; i gród 
        Pryjamowy, i nawy achejskie:@ zląkł 
        się Hades w otchłaniach, podziemian 
        władca okrutny:@ w trwodze z tronu 
        zeskoczył i krzyknął groźnie, by nad 
        nim@ ziemi na wskroś nie zawalił 
        Posejdon szerokodzierżawny,@ aby 
        niebianom i ludziom na jaw nie 
        odsłonił domostwa@ zapleśniałego, 
        ciemnego, którego i bogi się boją.@
          Taka to groza powstała, gdy zwarły 
        się  bogów zastępy.@ Jakoż Posejdonowi 
        mocnemu do boju przed oczy@ jasny 
        wychodzi Apollo, trzymając strzały 
        pierzaste;@ Płomiennooka Atena z 
        Aresem pójdzie się mierzyć;@ Herze 
        dostojnej hałaśna Łowczyni *#/13 






        wystąpi naprzeciw,@ siostra 
        Srebrnołukiego, Artemis 
        złotostrzelista;@ Hermes, szczodry 
        łaskawca, naprzeciw Latony się 
        pomknął;@ zaś na Hefesta rozszumi się 
        potok szeroko płynący:@ Ksantem 
        bogowie go zwą, a u ludzi się zowie 
        Skamandrem...@ ...@
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Zbroją się - przygotowują się 
        do czwartej, ostatniej bitwy 
        przedstawionej w "Iliadzie".
          *#/2 Na wzgórzu - położonym między 
        obozem trojańskim a Skamandrem.
          *#/3 Temida - Temis, bogini 
        sprawiedliwości.
          *#/4 Wpośród ługów - wśród łąk.
          *#/5 Hefest - Hefajstos.
          *#/6 Bóg Ziemiotrzęsca - Posejdon, 
        bóg morza, brat Zeusa.
          *#/7 Tutaj zostanę się sam - sam nie 
        będę brał udziału w bitwie.
          *#/8 Rozżalone ma serce po swym 
        towarzyszu - po poległym przyjacielu 
        Patroklu.
          *#/9 Aby wbrew przeznaczeniu i Troi 
        nie zburzył - wedle przeznaczenia 
        Achilles miał zginąć pod Troją, miasto 
        zaś mieli zdobyć Achajowie.
          *#/10 Ksantos - bóstwo Skamandru. 
        Hefajstos przeciw Ksantowi - bóstwo 
        ognia przeciw bóstwu wody; walka ognia 
        z wodą.
          *#/11 Waśń - bogini Niezgoda.
          *#/12 Po Kalikolonie  - po pagórkach 
        nad brzegiem rzeki Simois.
          *#/13 Hałaśna Łowczyni - Artemida, 
        siostra Apollina, bogini łowów.
        
          Kazimiera Jeżewska
          Pieśń pierwsza
        
          Zaraza. Gniew
          Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna 
        Peleusa,@ zgubę niosący i klęski 
        nieprzeliczone Achajom,@ co do Hadesu 
        tak wiele dusz bohaterów potężnych@ 
        strącił, a ciała ich wydał na pastwę 
        sępom drapieżnym@ oraz psom głodnym. 
        Tak Dzeusa dokonywała się wola.@ 
        Zwłaszcza od dnia, gdy w niezgodzie 
        przeciwko sobie stanęli@ władca 
        narodów Atryda i bogom równy 






        Achilles.@
          Który to z bogów do waśni wzajemnej 
        obu podburzył?@ Dzeusa i Leto syn, 
        bowiem na króla ten rozgniewany@ 
        zesłał zarazę na wojsko, ginęły całe 
        narody.@ Mścił się za swego kapłana, 
        Chryzesa, któremu Atryda@ czci nie 
        okazał. Pod lotne ów przybył okręty 
        Achajów,@ aby swą córkę uwolnić, i 
        okup niósł niezmierzony,@ w rękach na 
        berle złocistym trzymając błagalny 
        wieniec@ w dal godzącego Apolla, i 
        prosił wszystkich Achajów,@ a 
        najżarliwiej Atrydów, którzy przewodzą 
        narodom:@ 
          "Możni Atrydzi i w pięknych 
        nagolenicach Achaje,@ niechże wam 
        dadzą bogowie, mieszkańcy pałaców 
        Olimpu,@ zburzyć Pryjama gród oraz w 
        zdrowiu do domów powrócić.@ Ale 
        oddajcie mi dziecko kochane i okup 
        przyjmijcie,@ czcząc syna Dzeusa, 
        Apolla, co z dala godzi niechybnie".@ 
          Wszyscy Achaje z radością tym słowom 
        wnet przyklasnęli,@ by kapłanowi 
        okazać cześć i wziąć okup wspaniały,@ 
        lecz nie po myśli to było Agamemnona 
        Atrydy -@ starca ze złością odprawił, 
        twardymi łając słowami:@ 
          "Obym cię, starcze, nie zdybał przy 
        wydrążonych okrętach@ błąkającego się 
        teraz, czy później, gdybyś powrócił,@ 
        wtedy cię berło i wieniec boga nie 
        zdoła ocalić.@ Córki ci twej nie 
        uwolnię, starość ją raczej doścignie@ 
        w Argos, w mym domu rodzinnym, daleko 
        od jej ojczyzny.@ Tam przy warsztacie 
        stać będzie tkackim i łoże me 
        dzielić.@ Precz więc, nie drażnij mnie 
        dłużej, jeżeli zdrowy chcesz 
        wrócić!"@ 
          Tak powiedział. Zatrwożył się 
        starzec i słów tych usłuchał,@ szedł 
        wzdłuż wybrzeża i milczał w poszumie 
        morza huczącym.@ Potem już idąc 
        samotnie upraszać zaczął żarliwie@ 
        władcę Apolla, co synem Latony jest 
        pięknowłosej:@ 
          "Usłysz mnie dziś, Srebrnołuki, 
        który nad Chryzą panujesz,@ Killę 
        najświętszą i Tened potężną dłonią 
        osłaniasz!@ Panie Smintejski, jeżeli 
        świątynię kiedy ci wzniosłem@ miłą, 
        jeżelim ci spalał w ofierze udźce 
        tuczonych@ cielców i kozłów - ty mego 






        błagania teraz wysłuchaj,@ pomścij się 
        swymi strzałami za moje łzy na 
        Danajach".@
          Tak powiedział błagając. Wysłuchał 
        go Fojbos Apollon.@ Zstąpił ze 
        szczytów Olimpu z sercem od gniewu 
        wzburzonym,@ łuk przewiesiwszy przez 
        ramię i kołczan z dwóch stron 
        zamknięty.@ Strzały dźwięknęły na 
        barkach rozgniewanego okrutnie,@ gdy 
        się poruszył. Do nocy był nadchodzącej 
        podobny.@ Siadł od okrętów daleko i 
        pierwszą wypuścił strzałę.@ Ozwał się 
        dźwiękiem straszliwym srebrzysty łuk 
        Apollona.@ Najpierw skierował swe 
        groty na rącze psy i na muły,@ potem 
        jął ostre pociski miotać na ludzi 
        śmiertelnych,@ stosy bez przerwy 
        płonęły żałobne nieprzeliczone.@
          Dziewięć dni strzały miotane przez 
        boga na obóz padały,@ dnia dziesiątego 
        Achilles zawezwał wojsko na radę.@ 
        Hera tę myśl mu poddała, białoramienna 
        bogini,@ troską przejęta na widok 
        umierających Danajów.@ Kiedy nadeszli 
        już wszyscy i tłumnie się 
        zgromadzili,@ powstał wśród nich i 
        głos zabrał o szybkich nogach 
        Achilles.@
          "Myślę, Atrydo, że teraz stąd cofnąć 
        się już należy@ oraz do domów 
        powrócić, jeżeli umkniemy śmierci,@ 
        wojna pospołu z zarazą wyniszcza 
        bowiem Achajów.@ Ale spytajmy wpierw 
        jeszcze kapłana albo wróżbitę,@ albo 
        tłumacza snów - bywa, że Dzeus sam 
        wieszczy sen zsyła.@ Niechże nam 
        powie, dlaczego dręczy nas Fojbos 
        Apollon.@ Czyżby za ślub niespełniony 
        czy brak hekatomby się gniewał?@ Może 
        uczczony ofiarą z owiec wybranych i 
        kozłów,@ zechce łaskawie zagładę 
        straszliwą od nas odwrócić".@
          Tak powiedział i usiadł, a wtedy z 
        miejsca się podniósł@ Kalchas, Testora 
        syn; spośród wróżbitów był 
        najprzedniejszy.@ Wiedział on 
        wszystko, co było, co jest i co kiedyś 
        się stanie.@ Przecież to on do Ilionu 
        okręty przywiódł Achajów@ 
        jasnowidzenia potęgą. Dał mu ją Fojbos 
        Apollon.@ Pełen rozwagi głos zabrał i 
        teraz - i tak powiedział:@
          "Miły Dzeusowi Achillu, kazałeś mi 
        wytłumaczyć@ gniew potężnego Apolla, 






        co z dala trafia niechybnie.@ Powiem 
        ci to, a ty rozważ i daj mi swe 
        przyrzeczenie,@ że mi pomocy udzielisz 
        słowami i ręką w potrzebie.@ Mniemam 
        ja bowiem, że wzbudzę gniew męża, co 
        groźnie przewodzi@ wszystkim Argiwom i 
        skłania do posłuszeństwa Achajów.@ 
        Zawsze król bowiem góruje nad niższym 
        od siebie człowiekiem,@ nawet 
        chociażby na razie swój gniew 
        powściągnąć potrafił,@ w złości trwać 
        będzie i nadal, aż wreszcie zemsty 
        dokona@ w piersi ukrytej. Przyrzeknij, 
        że wtedy będziesz mnie bronił".@ Na to 
        mu tak odpowiedział o szybkich nogach 
        Achilles:@ 
          "Śmiało o boskich wyrokach opowiedz, 
        gdy są ci wiadome,@ klnę się albowiem, 
        Kalchasie, na Dzeusa, potomka Apolla,@ 
        wszakże go czcisz objawiając boskie 
        wyroki Danajom.@ Że za żywota mojego, 
        dopóki ziemię oglądam -@ przy 
        wydrążonych okrętach gwałtownej nie 
        wzniesie dłoni@ nikt wśród Danajów na 
        ciebie - sam nawet wódz Agamemnon,@ 
        ten, co się teraz przechwala, że 
        pośród nas jest najpierwszy".@ 
          Nabrał odwagi wróżbita bez skazy i 
        tak powiedział:@
          "Bóg nie za ślub nie spełniony i 
        brak hekatomby się gniewa,@ ale za 
        swego kapłana; nie uczcił go 
        Agamemnon,@ córki mu nie chciał 
        uwolnić i okup za nią odrzucił.@ Za to 
        Z_daleka_godzący nas dręczy i będzie 
        udręczał,@ i od haniebnej zagłady 
        Danajów wpierw nie wyzwoli,@ aż 
        bystrooką dziewczynę jej ojcu drogiemu 
        oddamy@ darmo, nie biorąc okupu, i 
        hekatombę poślemy@ świętą do Chryzy. 
        Tym może zjednując go - przebłagamy".@ 
          To powiedziawszy znów usiadł. A 
        wtedy z miejsca się podniósł@ Heros 
        Atryda, szeroko władnący król 
        Agamemnon.@ Wstał zasępiony, krwią 
        czarną w krąg opłynęło mu serce@ 
        gniewne straszliwe, a oczy zda się 
        rzucały płomienie.@ Spojrzał wpierw na 
        Kalchasa złym okiem i tak powiedział:@ 
          "Nieszczęść wróżbito, dobrego nie 
        obwieściłeś mi nigdy,@ miłe to sercu 
        twojemu, że tylko zło przepowiadasz,@ 
        ale pomyślnycch słów dla mnie nie 
        powiesz ani nie spełnisz.@ Także i 
        dziś, gdy tłumaczysz wyroki boskie 






        Danajom.@ Mówisz, że Z_dala_godzący 
        bóg za to zsyła naam klęski,@ że 
        ja za 
        córkę Chryzesa okupu, choć był 
        wspaniały,@ przyjąć nie chciałem. To 
        prawda, bo milej mi ją u siebie@ w 
        domu mieć, bowiem ją nawet nad 
        Klytajmestrę przenoszę -@ prawą 
        małżonkę. Bo nie jest przy porównaniu 
        z nią gorsza@ wzrostem, pięknością i 
        sercem ani rąk swoich pracami.@ Ale 
        wbrew temu wszystkiemu ją oddam, gdy 
        każe konieczność.@ Wolę przy życiu 
        zachować me wojsko niżeli wytracić.@ 
        Jednak mi zaraz szykujcie dar inny, 
        bym pośród Argiwów@ nie nagrodzony nie 
        został sam tylko, bo to nie przystoi!@ 
        Wszyscy widzicie, że moja nagroda 
        odchodzi gdzie indziej".@
          Na to mu tak szybkonogi i boski 
        powiedział Achilles:@ 
          "Możny Atrydo, ze wszystkich 
        najbardziej zdobyczy chciwy,@ jakiż to 
        dar wielkoduszni dziś mogą ci wręczyć 
        Achaje?@ Łupów leżących w zapasie, nam 
        wspólnych nie posiadamy,@ wzięte z 
        miast niegdyś zdobytych zostały 
        porozdzielane,@ wszakże nie godzi się 
        działów od wojska zażądać powtórnie.@ 
        Oddaj więc Apollonowi Chryzejdę, a 
        potem Achaje@ za to ci trzykroć, 
        czterykroć odpłacą, gdy Dzeus nam 
        pozwoli@ zdobyć i zburzyć doszczętnie 
        gród Trojan o murach wyniosłych".@
          Na to mu tak odpowiedział potężny 
        wódz Agamemnon:@
          Mimo że jesteś tak dzielny, do bogów 
        podobny Achillu,@ pomysł mnie twój nie 
        oszuka, nie ugnie i nie nakłoni.@ 
        Chciałbyś zachować nagrodę, gdy ja z 
        pustymi rękami@ nędznie mam w tyle 
        pozostać! Każesz Chryzejdę mi 
        zwrócić!@ Muszą nagrodę mi zaraz dać 
        wielkoduszni Achaje,@ miłą dla serca 
        mojego i tyleż wartą, co tamta,@ jeśli 
        zaś jej nie dostanę - sam uprowadzić 
        potrafię@ z twojej zdobyczy lub 
        z łuku 
        Ajasa czy Odyseusza@ godną nagrodę. 
        Poruszy się żółć w tym, którego 
        odwiedzę.@ Ale o wszystkich tych 
        sprawach możemy rozprawiać w 
        przyszłości,@ teraz zepchnijmy już 
        czarny okręt na boskie odmęty,@ ilu 
        potrzeba żeglarzy zwołajmy i 






        hekatombę@ świętą umieśćmy, a wreszcie 
        Chryzejdę o twarzy uroczej@ tam 
        zaprowadźmy: Mąż w radzie najpierwszy 
        dowódcą zostanie, Ajas czy wódz 
        Idomeneus, a może boski Odysej,@ 
        albo, Pelido, ty z wszystkich 
        śmiertelnych najokrutniejszy,@ abyś 
        nam tego, co z dala godzi, ofiarą 
        przejednał".@
          Spojrzał na niego złym okiem i rzekł 
        szybkonogi Achilles:@
          "Ach, ty, bezwstydny, myślący 
        jedynie o własnej korzyści!@ Który z 
        Achajów rozkazów twych dobrowolnie 
        usłucha,@ w drogę wyruszy lub zechce w 
        bitwie na wroga uderzyć!@ Przecież i 
        ja nie dla Trojan dzielnie walczących 
        włóczniami@ tutaj przybyłem wojować. 
        Oni mi nie są nic winni.@ Nigdy mi 
        bowiem stad bydła nie zagrabili czy 
        koni,@ ani we Ftyi bogatej w mężów 
        walecznych i w plony@ nie poniszczyli 
        zasiewów - bo w moim kraju są liczne@ 
        góry cieniste i morza spienione falą 
        huczące -@ ale wraz z tobą, 
        zuchwalcze, dla twojej uciechy 
        idziemy@ za Menelaja cześć walczyć i 
        twoją cześć, psie bezwstydny,@ przeciw 
        Trojanom. Lecz o to ani dbasz, ani się 
        troszczysz.@ Grozisz mi dziś, że 
        nagrodę moją dla siebie zabierzesz@ w 
        trudach tak licznych zdobytą i przez 
        Achajów przyznaną.@ Przecież nie 
        miałem zdobyczy takiej jak ty, gdy 
        Achaje@ ludny gród jakiś trojański 
        zdobywszy doszczętnie burzyli,@ 
        chociaż w gwałtownych zmaganiach 
        bitewnych najwięcej zdziałały@ czyny 
        rąk moich; ty później, podczas 
        podziału zdobyczy@ brałeś największą 
        nagrodę, a ja z niewielką, lecz miłą,@ 
        szedłem do swoich okrętów, nadmiernie 
        bitwą strudzony.@ Teraz powracam do 
        Ftyi, bo dla mnie to korzystniejsze@ 
        wraz z okrętami o rufach wygiętych do 
        domu powrócić,@ niźli tu piętrzyć dla 
        ciebie bogactwa - a być pohańbionym".@





        
        
        
        
                    Homer
        
        
                   Iliada
                 
                   Wybór
        
                   Tom  
        
            Całość w tomach
        
        
        
        
        
        
          Polski Związek Niewidomych
          Zakład Wydawnictw i Nagrań
             Warszawa 1990






          Przełożył 
        Franciszek Ksawery Dmochowski
          Wybór, wstęp i komentarz 
        Jan Trzynadlowski 
        
        
        
        
        
        
          Tłoczono w nakładzie 20 egz. 
        pismem punktowym dla niewidomych 
        w Drukarni PZN, 
        Warszawa, ul. Konwiktorska 9
        Pap. kart. 140 g kl. III_Bą1 
          Całość nakładu 100 egz.
          Przedruk z wydawnictwa 
        "Zakład Narodowy im. 
        Ossolińskich", Wrocław 1989.
        
          Pisała J. Szopa
          Korekty dokonali
        St. Makowski
        i D. Jagiełło
        
          Wstęp
        
          Każda kultura narodowa, 
        dorobek wielu pokoleń, 
        odzwierciedlając dążenia i 
        potrzeby narodu, którego jest 
        wytworem, korzysta z osiągnięć 
        przeszłości. Wszelkie zdobycze 
        ludzkiego geniuszu, nauka i 
        sztuka, stają się własnością 
        ogólną, należą do całej 
        ludzkości. Kultura narodowa 
        rozwija się tym potężniej i 
        wszechstronniej, im bardziej 
        związana jest z potrzebami 
        narodu oraz im w wyższym stopniu 
        korzysta z postępowych tradycji 
        własnych i cudzych.
          Z tradycji tych korzysta w 
        coraz szerszym zakresie i naród 
        polski. Dynamika rozwoju 
        literatury polskiej i jej 
        ogólnoludzkie znaczenie stają 
        się bardziej zrozumiałe nie 
        tylko na tle skomplikowanych 
        procesów historycznych, jakie 
        przechodził naród polski, lecz 
        również w skonfrontowaniu  z 
        wielką tradycją innych narodów 
        dostarczających nam podniet, 






        wzorów i przykładów. Stąd nasze 
        zainteresowanie dla kultury 
        innych narodów, stąd nasze 
        sięgaanie do odległej, lecz 
        równocześnie w wielu wypadkach 
        jakże bliskiej literatury i sztuki 
        starożytnej Grecji. Dzieła 
        literatury i sztuki starożytnej 
        Grecji, podziwiane przez wieki, 
        stają i przed nami w całej swej 
        przedziwnej urodzie, służą i 
        naszym czasom, choć powstały w 
        najzupełniej innych warunkach 
        historycznych. Zapoznając się z 
        nimi i podziwiając je, należy 
        dokładniej zdać sobie sprawę, 
        dzięki czemu są często tak dla 
        nas bliskie, dlaczego są mimo 
        "długich wieków przedział" - 
        trwałe i żywe.
        
              I 
           Homer
        
          Do najwspanialszych dzieł 
        literatury świaatowej należą dwa 
        starogreckie poematy, "Iliada" i 
        "Odyseja", przypisywane 
        Homerowi. Historia nie 
        przekazała nam żadnych 
        wiadomości o autorze tych 
        eposów, do tego stopnia, że 
        nawet imię jego budzi 
        wątpliwości, a w XVIII w. 
        zwłaszcza podawano nawet w 
        wątpliwość istnienie Homera. W 
        starożytnej Grecji Homerowe 
        eposy uchodziły za największe 
        dzieła literatury narodowej, na 
        których uczono się 
        najdawniejszych dziejów 
        greckich; z nich też czerpano 
        wiadomości o bohaterach, 
        założycielach rodów. Początkowo 
        starożytni przypisywali Homerowi 
        autorstwo wszystkich eposów o 
        wojnie trojańskiej, od czasów 
        Herodota zaś (V wiek przed naszą 
        erą), nieufnie usposobionego do 
        tych przekonań, za dzieła Homera 
        uważać zaczęto "Iliadę" i 
        "Odyseję". * Ten stosunek 
        krytyczny do Homera pogłębił się 
        w w. IV; wykazywano w Homerowych 
        eposach wiele sprzeczności 






        mających być dowodem, że autorem 
        tych utworów nie mógł być jeden 
        poeta. *
          Homerowi przypisywano również 
        autorstwo hymnów na cześć bogów 
        oraz poematów heroikomicznych: 
        "Wojna żab z myszami" 
        ("Batrachomyomachia") i 
        "Margites". Ten pierwszy poemat 
        stał się źródłem pomysłów dla 
        podobnych utworów literatury 
        europejskiej. Na naszym terenie 
        wskazać tu należy "Myszeidę" I. 
        Krasickiego.
          Jako niezwykle surowy i 
        napastliwy krytyk Homera 
        zasłynął w IV w. p.n.e. sofista 
        Zoil (stąd i dziś zoilem 
        nazywamy krytyka zarozumiałego i 
        napastliwego). Uczeni 
        aleksandryjscy poświęcili 
        badaniom utworów Homera wiele 
        wnikliwych studiów. Wśród tych 
        uczonych ugruntowała się teoria 
        przypisującca "Iliadę" i 
        "Odyseję" różnym poetom.
          Tak więc już w starożytności 
        powstało tzw. "zagadnienie 
        homerowskie". Odżyło ono w nowej 
        postaci w XVIII w., w 
        racjonalistycznym wieku 
        Oświecenia, kiedy to krytycznie 
        nastrojona myśl ludzka poddała 
        gruntownej rewizji dawne 
        twierdzenia i autorytety. * 
        Uczony niemiecki Fryderyk August 
        Wolf w dziele pt. "Wstęp do 
        Homera" próbował wykazać, że 
        "Iliada" i "Odyseja" nie są 
        dziełem jednego poety, lecz 
        powstały jako wytwór zbiorowy 
        wielu poetów; poszczególne 
        pieśni o czynach bohaterów 
        greckich pod Troją i ich 
        przygodach po zdobyciu i 
        zburzeniu tego miasta 
        przekazywane były najpierw 
        ustnie z pokolenia na pokolenie, 
        aż wreszcie uzyskały swą 
        ostateczną formę artystyczną w 
        VI w. za ateńskiego tyrana 
        Pizystrata (560_#527 p.n.e.), 
        który polecił poszczególne pieśni 
        jednolicie zredagować i spisać. 
        Tak miały powstać arcydzieła 






        literatury greckiej i światowej 
        - "Iliada" i "Odyseja".
          Nowy okres krytyki Homera 
        zapoczątkował F. H~edelin 
        d'Aubignac dziełem "Conjectures 
        acad~emiques", 1715 (napisanym 
        50 lat przed rokiem wydania). 
        Krytykę tę podjął również włoski 
        historyk i socjolog Gianbattista 
        Vico (1668_#1744). Na wnioskach 
        wysuniętych przez tych badaczy 
        oparł swą teorię F. A. Wolf 
        (1759_#1824) i sformułował ją w 
        książce "Prolegomena ad Homerum" 
        ("Wstęp do Homera"), 1795.
          Odkrycie dzieł epiki 
        staroangielskiej, 
        staroniemieckiej i 
        starofrancuskiej dokonane w 
        pierwszej połowie XIX w., a 
        dalej prace nad zbieraniem ludowej 
        epiki serbskiej, rosyjskiej i fińskiej 
        wywarły poważny wpływ na 
        pojmowanie Homera. Fakty te 
        przyczyniły się wydatnie do 
        ugruntowania panująccej w 
        pierwszej połowie XIX w. teorii 
        o powstaniu epiki ze zbiorowej, 
        anonimowej twórczości ludowej.
          Oparta na pomysłach Wolfa, 
        powstała "teoria pieśni" 
        (Liedertheorie) K. Lachmanna; 
        głosiła ona, iż "Iliada" i 
        "Odyseja" powstały z połączenia 
        poszczególnych krótszych pieśni, 
        produktu ustnej twórczości 
        ludowej. Wewnętrzne sprzeczności 
        dające się wykryć w tych 
        dziełach wynikają z faktu 
        wstawienia w tekst poematu 
        fragmentów w sposób luźny z nim 
        związanych.
          Obok dość popularnej w swoim 
        czasie teorii Lachmanna wymienić 
        należy inną, mniej więcej 
        współczesną "teorię 
        rozszerzania" 
        (Erweiterungstheorie) G. 
        Hermanna. Uczony ten twierdził, 
        że "Iliada" i "Odyseja" uzyskały 
        swą ostateczną postać w ciągu 
        długiego czasu przez stałe 
        zwiększanie i "rozszerzanie" 
        pierwotnej krótkiej  pieśni 
        epickiej za pomocą wstawiania 






        nowych wątków i rozwijania 
        istniejących.
          Wymienione teorie zaatakowane 
        zostały przez badaczy widzących 
        w artystycznej jednolitości 
        "Iliady" i "Odysei" niezbity 
        dowód istnienia jednego ich 
        autora, Homera. W nauce 
        rosyjskiej pogląd ten 
        reprezentowali M. Kutorga i F. 
        Sokołow, w polskiej m.in. T. 
        Sinko (później "przechylał się" 
        na rzecz dwu autorów).
          Nauka współczesna stoi na 
        stanowisku, że zagadnienia 
        Homerowego nie da się jeszcze 
        rozwiązać w sposób ostateczny. W 
        obecnym stanie nauki wiele spraw 
        związanych z Homerem jest 
        niejasnych i nie rozwiązanych. 
        Zdaje się nie ulegać 
        wątpliwości, iż epos wyrósł z 
        ludowych pieśni i podań, czerpał 
        obficie z mitologii i dawnych 
        wydarzeń historycznych 
        przetwarzając je, łącząc i 
        nasycając elementami bogatej 
        wyobraźni ludowej. Pieśni te, 
        dłuższe lub krótsze, trwały w 
        kulturalnej świadomości Greków 
        przekazywane przez pieśniarzy - 
        opowiadaczy, czyli aojdów, lub 
        recytatorów zwanych rapsodami. 
        Na przełomie IX_VIII w. dawnej 
        ery pieśni związane z 
        najgłośniejszym wydarzeniem 
        archaicznej Grecji, z wojną 
        trojańską, przybrały postać 
        zwartej całości, epopei. Źródło 
        ich tkwi niewątpliwie w ustnej 
        twórczości ludowej.
          Kiedy eposy Homera zostały 
        spisane, dokładnie trudno 
        powiedzieć. Wypowiadane czasem 
        przypuszczenie, że nastąpiło to 
        za rządów tyrana Pizystrata, w 
        VI wieku p.n.e., nie da się 
        chyba utrzymać wobec faktu, że 
        najstarsze świadectwa antyczne 
        (np. Herodot) nic o tym nie 
        mówią. Wedle dość dobrze 
        uzasadnionych przypuszczeń 
        "Iliadę" i "Odyseję" spisano 
        jeszcze w VIII wieku p.n.e.
          Spisanie tych utworów było 






        końcowym, "technicznym" etapem 
        pracy nad poematami; 
        podstawowego skomponowania 
        całości w jej ustnym stadium 
        mógł dokonać bez wątpienia 
        wielkim talentem poetyckim 
        obdarzony rapsod, którego 
        potomność będzie na wieki 
        nazywała Homerem. *
          Jest rzeczą wielce 
        prawdopodobną, że ostateczny 
        kształt artystyczny otrzymała 
        "Iliada" i "Odyseja" w Małej 
        Azji, w środowisku achajskiej 
        arystokracji. (Zagadnienie to 
        zostanie rozwinięte w dalszych 
        rozdziałach Wstępu.) Ciekawy 
        jest wiersz antyczny mówiący o 
        sporze siedmiu miast o to, które 
        z nich było ojczyzną Homera. 
        Inne źródła wymieniają takich 
        miejscowości aż 20. Nie bez 
        poważniejszej przyczyny bardziej 
        powszechna opinia przekazana 
        przez tradycję wysuwa wyspę 
        Chios (u wybrzeży Małej Azji) 
        oraz miasto Smyrnę leżące na 
        zachodnim wybrzeżu Małej Azji.
          Aby należycie zrozumieć 
        "Iliadę", trzeba wpierw zapoznać 
        się choćby w najogólniejszych 
        zarysach z najdawniejszymi 
        dziejami greckimi na tle 
        historii krajów 
        wschodniośródziemnomorskich. 
        Dlatego też zwrócimy pokrótce 
        uwagę na kulturę Krety i Myken. 
        Greckie Mykeny podbiły Kretę, 
        same zaś z kolei padły ofiarą 
        najazdu nowej fali greckiej.
        
                II 
           Kreta
        
          Na wstępie należy zaznaczyć, 
        że dotychczasowe badania nad 
        najstarszą kulturą grecką 
        wsparte zostały odkryciem 
        pierwszorzędnej wagi naukowej. 
        Odkryciem tym było odnalezienie 
        i odcyfrowanie tekstów 
        zapisanych na tabliczkach tzw. 
        pismem linearnym B i ustalenie, 
        że były to zapisy w języku 
        starogreckim (achajskim). W 






        świetle tego odkrycia wyniki 
        dotychczasowych badań muszą być 
        poddane gruntownej rewizji, 
        twierdzić przeto trzeba, że w 
        tych ważnych sprawach nauka nie 
        wypowiedziała ostatniego słowa.
          Zasługa odcyfrowania pisma 
        linearnego B przypada dwu 
        uczonym angielskim, M. 
        Ventrisowi i J. Chadwickowi.
          Trzeba wyjaśnić, że nazwa 
        owego pisma pochodzi stąd, iż 
        poszczególne znaki zestawione są 
        w liniach poziomych i biegną od 
        strony lewej ku prawej. Ponieważ 
        pismo to występuje w dwu 
        odmianach, jedną nazywano pismem 
        linearnym A, drugie zaś pismem 
        linearnym B. Jest to pismo 
        sylabiczne (zgłoskowe, np. słowo: 
        pat~er (ojciec) zapisane jest za 
        pomocą dwu znaków: pa_te[r]). 
        Pismem tym zapisane były 
        tabliczki, których ponad 4000 
        znaleziono w Knossos, Pylos i 
        Mykenach.
          Ze względu na to, że liczne te 
        teksty wymagają gruntownnego 
        zbadania i że kryć mogą wiele 
        nie znanych dotychczas faktów, 
        uwagi o kulturze najdawniejszej 
        Grecji są w wielu szczegółach 
        hipotetyczne. Na wyspach i w 
        krajach nadbrzeżnych Morza 
        Egejskiego (a więc na Krecie, na 
        Cykladach, stanowiących jak 
        gdyby pomost między lądem 
        greckim a Małą Azją, oraz w 
        południowej Grecji) zachowały 
        się liczne zabytki kultury 
        pochodzące z okresu kamiennego 
        (młodszego) i z okresu, w którym 
        ludność wykonywała narzędzia 
        metalowe najpierw z miedzi, 
        później zaś z brązu (stopu 
        miedzi i cyny). Na tym terenie w 
        III tysiącleciu przed nową erą 
        żyły ludy śródziemnomorskie 
        posiadające organizację 
        rodowo_plemienną. Wielkie 
        znaczenie w życiu 
        społeczno_gospodarczym posiadała 
        kobieta; ustrój ten oparty był 
        na matriarchacie. * Kulturę tych 
        krajów nazywano kulturą egejską. 






        Szczególną rolę w tym świecie 
        odegrała wyspa Kreta leżąca we 
        wschodniej części Morza 
        Śródziemnego. * O Krecie 
        znajdujemy wzmianki w poemaatach 
        Homera, u starożytnych 
        historyków, Herodota i 
        Tukydidesa (ok. 460 - ok. 400 
        p.n.e.), z Kretą związane są 
        liczne mity greckie mające 
        niewątpliwy związek z dawnymi 
        dziejami (np. mity o królu Krety 
        Minosie, labiryncie, o Tezeuszu, 
        Ariadnie i Minotaurze, o 
        Dedalu). Wyniki wykopalisk w 
        Knossos i Fajstos, Mallia i 
        Gurnia na Krecie związano z 
        panowaniem mitycznego króla 
        Krety, Minosa, i kulturę tego 
        okresu nazwano kulturą 
        minojską. Okres kultury 
        minojskiej zaczął się w III 
        tysiącleciu p.n.e.
          Matriarchat - (słowo 
        łacińsko_greckiego pochodzenia) 
        u wielu ludów pierwotnych i na 
        prymitywnym szczeblu kultury 
        władza matki w rodzinie.
          Na południe od archipelagu 
        wysp Cyklad.
          Na Krecie szybciej niż w 
        krainach sąsiednich nastąpił 
        rozkład ustroju plemiennego, 
        dalej coraz wyraźniejsze 
        społeczne i gospodarcze 
        zróżnicowanie organizacji 
        społeczeństwa, pojawiają się 
        niewolnicy, następuje 
        zróżnicowanie klasowe, powstaje 
        pierwsze państwo.
          Monarchia kreteńska (ze 
        stolicą w Knossos) przetrwała do 
        ok. 1450 r. p.n.e.; najwyższy 
        rozkwit kultury kreteńskiej 
        przypadał na XVI i XV wiek 
        p.n.e.
          Rozwijały się wielkie ośrodki 
        miejskie typu Knossos i Fajstos, 
        w tych też ośrodkach na początku 
        drugiego tysiąclecia powstały 
        pierwsze pałace będące centrami 
        życia kulturalnego.
          Odkopany pałac w Knossos 
        składa się z dużej liczby komnat 
        mieszkalnych, uroczystych 






        pomieszczeń, pracowni i 
        magazynów. Pałac ten uchodzi za 
        znany z mitologii labirynt 
        Minosa.
          Z licznie zachowanych 
        fragmentów malowideł na ścianach 
        pałaców możemy wyrobić sobie 
        pogląd na sposób życia 
        Kreteńczyków. Znano rolnictwo i 
        chów bydła, urządzano polowania, 
        uprawiano liczne rzemiosła 
        osiągające niejednokrotnie 
        wysoki stopień doskonałości: 
        kowalstwo, tkactwo, kuśnierstwo, 
        wytwórstwo broni, znano się na 
        budownictwie, przemyśle 
        artystycznym i zdobnictwie.
          "Pałac Minosa" wzniesiono na 
        ruinach dawnego pałacu zburzonego 
        w nieznanych okolicznościach ok. 
        połowy XVIII w p.n.e. Niektórzy 
        badacze przypuszczają, że ok. 
        połowy XVIII wieku w wyniku 
        antagonizmu między książętami 
        plemiennymi a władcą Knossos 
        wybuchła wojna wodzów 
        kreteńskich z tym władcą. 
        Zwycięstwo odniósł monarcha 
        knossyjski, zagarnął całą władzę 
        nad Kretą i zapoczątkował 
        monarchię despotyczną. W wojnie 
        tej zniszczeniu uległy liczne 
        pałace na Krecie, m.in. pałac w 
        Knossos, później odbudowany w 
        znacznie wspanialszej postaci. 
        Mieszkający w tym drugim pałacu 
        legendarny Minos stał na czele 
        państwa przypominającego swą 
        strukturą starożytne monarchie 
        wschodnie.
          Nie jest wykluczone, że ustrój 
        społeczny tego państwa posiadał 
        charakter formacji niewolniczej 
        typu wschodniego, wcześniejszego 
        od niewolnictwa typu 
        klasycznego, jednakże pogląd ten 
        należy uważać za hipotetyczny 
        tylko. Jak bowiem już 
        wspomniano, pismo linearne A, a 
        więc zasadnicze źródło do 
        dziejów Krety, nie zostało 
        dotychczas odczytane. Z 
        odczytanych tekstów mykeńskich 
        nie można z całą pewnością 
        wyjaśnić i ustalić kwestii 






        niewolnictwa, jego istnienia i 
        charakteru na terenie Grecji 
        XIV_XIII wieku. Zagadnienie to 
        oczekuje dopiero na 
        rozstrzygnięcie i coś pewnego na 
        ten temat będzie można 
        powiedzieć dopiero na podstawie 
        dalszych, nowych źródeł.
          W XV wieku p.n.e. daje się 
        zaobserwować upadek politycznego 
        znaczenia Krety. Wyraźnie 
        wskazuje na to mit grecki o 
        uwolnieniu Aten spod hegemonii 
        państwa kreteńskiego. 
        Ostatecznie Kreta stała się 
        łupem wojowniczych plemion 
        przybyłych z północy kontynentu 
        greckiego. Były to plemiona 
        helleńskie: Jonowie i Achajowie 
        (ok. r. 1700 plemiona 
        wyodrębnione zdaje się dopiero w 
        Grecji, jak wskazują badania 
        językowe) oraz, znacznie później 
        Dorowie (ok. 1200 p.n.e.). 
        Właśnie Achajowie, posiadający 
        dużą flotę wojenną, dokonywali 
        prawdopodobnie łupieskich 
        najazdów na Kretę, niszczyli 
        tamtejsze wspaniałe pałace i 
        uwozili ogromną zdobycz wojenną. 
        Na Krecie zetknęli się oni z 
        wysoką kulturą i stamtąd 
        przynieśli wzory pałacowego 
        budownictwa. Bliższe szczegóły 
        tych ważnych faktów 
        historycznych zaszłych na Krecie 
        nie są nam znane.
        
               III 
           Mykeny
        
          Jak widzieliśmy, Kreta 
        posiadała znaczenie polityczne w 
        całym świecie egejskim. 
        Wywierała ona również rozległy 
        wpływ kulturalny na sąsiednie 
        kraje. W promieniach jej kultury 
        rozwinęła się i rozkwitła w XVII 
        wieku p.n.e. kultura 
        argolidzkiego grodu Myken (w 
        północno_wschodniej części 
        Peloponezu), nazwana kulturą 
        mykeńską. Podobnie jak na 
        Krecie, pierwotna ludność Myken 
        była pochodzenia niegreckiego. 






        Wiadomości o kulturze mykeńskiej 
        zawdzięczamy wykopaliskom 
        przeprowadzonym przez archeologa 
        niemieckiego Henryka Schliemanna 
        (od r. 1876), badaniom 
        późniejszym dokonywanym w 
        początkach XX w., a przede 
        wszystkim najnowszym: Blegena w 
        Pylos (na wschodnim wybrzeżu 
        Peloponezu) i Wace'a w Mykenach.
          Kultura mykeńska zawdzięcza 
        swój szczytowy rozwój i dalsze 
        rozprzestrzenienie nowym 
        plemionom. Plemieniem tym byli 
        greccy Achajowie, którzy 
        koczując od północy wtargnęli do 
        południowej Grecji; opanowali 
        leżące tam grody, m.in. 
        istniejące jeszcze od epoki 
        kamiennej Mykeny, i przyjęli 
        tamtejszą kulturę. Ludność 
        tubylcza częściowo wyemigrowała, 
        częściowo zaś zmieszała się z 
        przybyszami.
          Można przypuszczać, że wzory 
        budownictwa grodowego 
        przeszczepione zostały do Myken 
        przede wszystkim od Hetytów, 
        których warownie przypominają 
        styl budownictwa na Peloponezie. 
        Wzory budownictwa "pałacowego" w 
        Mykenach mogły być natomiast 
        przeniesione z Krety. Na 
        szczególną uwagę zasługuje Pylos 
        (odkopany po ostatniej wojnie 
        przez Blegena, ale odkryty 
        wcześniej), siedziba Homerowego 
        Nestora, z najwspanialszym 
        pałacem Grecji kontynentalnej. 
        Zapożyczenia mykeńskie z Krety 
        miały naturalnie miejsce, 
        jednakże ograniczały się one 
        prawdopodobnie do arystokracji. 
        Obok tego z naciskiem należy 
        podkreślić pierwiastki rodzime w 
        rozwoju kultury mykeńskiej. 
        Dowodzą tego liczne odrębności w 
        zjawiskach kultury materialnej 
        Krety i Myken.
          Mykeny pod panowaniem Achajów 
        doszły do wspaniałego rozkwitu w 
        następstwie kontaktów również z 
        wysoką kulturą kreteńską. Nie 
        były to tylko kontakty wojenne. 
        Achajowie, jak pisze K. 






        Majewski, "zaczęli naśladować 
        swych możnych sąsiadów. 
        Pobudowali okazałe zamki w 
        Mykenach, Tirynsie, w Tebach, 
        Orchomenos i w wielu innych 
        miejscowościach. Może 
        sprowadzali sobie z Krety 
        sławnych artystów, którzy 
        ozdabiali  ich komnaty 
        malowidłami ściennymi, 
        wykonywali broń artystycznie 
        inkrustowaną, wspaniałe złote 
        naczynia misternie rzeźbione i 
        zachwycającą biżuterię".
          Nowi panowie Myken 
        przedsiębrali niejednokrotnie 
        dalekie wyprawy wojenne (np. 
        wyprawę trojańską). Kres ich 
        panowaniu w Mykenach i 
        mykeńskiej kulturze położyli 
        ostatni z greckicch koczowników, 
        Dorowie, w w. XI p.n.e.
          Kultura mykeńska przeszła 
        różne fazy. Z dawniejszej epoki 
        pochodzą tzw. groby szybowe o 
        kształcie prostokątnym, wycięte 
        w skale. Z okresów późniejszych - 
        groby kopułowe (np. tzw. 
        Grobowiec Agamemnona, czyli 
        inaczej "Skarbiec Atreusa", ojca 
        Agamemnona), drugi pałac 
        mykeński, mury cyklopie 
        (zbudowane z nie ociosanych 
        wielkich głazów) i in.
          Jednym z poważniejszych zajęć 
        królów mykeńskich były wyprawy 
        wojenne, podobnie jak i w innych 
        społecznościach starożytnych, 
        gdzie wojna bywała 
        niejednokrotnie stanem 
        "normalnym". Wyprawy wojenne 
        przedsiębrano dla zdobyczy, 
        wśród której szczególne 
        znaczenie miało bydło i jeńcy 
        wojenni zamieniani w niewolnych. 
        Jeśli chodzi o Mykeny, zaznaczyć 
        należy, że prawdopodobnie nie 
        wyprawy łupieskie były głównym 
        źródłem bogactwa tego 
        społeczeństwa. Z wyników 
        nowszych badań archeologicznych 
        i zachowanych tekstów 
        wyprowadzić można 
        charakterystyczne wnioski: w 
        Mykenach istniała wysoko 






        rozwinięta specjalizacja 
        rzemieślnicza, istniały osady 
        (np. w Berbati) zajmujące się 
        produkcją wyłącznie jednego 
        rodzaju wytworów, prowadzono 
        warsztaty nastawione na 
        produkowanie prawie wyłącznie na 
        eksport (np. w Mykenach 
        produkowano w tych celach wino i 
        oliwę). Świadczą o tym wielkie 
        ilości naczyń mykeńskich 
        odnalezionych na wybrzeżach 
        Morza Śródziemnego, przede 
        wszystkim w Egipcie i w Syrii. 
        Fakty te dowodzą ogromnego 
        znaczenia rzemiosła i handlu w 
        Grecji mykeńskiej, pokazują, w 
        czym tkwiło podstawowe źródło 
        zamożności tego kraju w drugiej 
        połowie XII wieku p.n.e.
          Potrzeba zabezpieczenia się 
        przed wrogiem zewnętrznym 
        zmuszała władców kraju do 
        wznoszenia silnych obwarowań 
        zamków w Mykenach, Orchomenos i 
        Tirynsie. Zaznaczyć należy, iż w 
        zamkach tych mieszkali królowie 
        i ich drużyny; reszta ludności 
        żyła w chatach i szałasach, co 
        wprawdzie może dowodzić 
        przeciwieństwa między zamkiem a 
        wsią, choć z drugiej strony 
        wiadomo, że na Południu 
        wznoszono domy z nietrwałych 
        materiałów budowlanych. Zarówno 
        grobowce kopułowe, jak i zamki 
        mykeńskie zbudowane były z 
        wielkich bloków kamiennych. O 
        monumentalności tych budowli 
        świadczą najlepiej rozmiary 
        poszczególnych  głazów i murów: 
        blok kamienny nad wejściem do 
        "Skarbca Atreusa" waży ok. 120 
        ton, głazy, z których wzniesiono 
        mury zamkowe, posiadają 
        niejednokrotnie 3 m długości i 1 
        m szerokości, szerokość 
        (grubość) murów stanowiących 
        obwarowanie wynosi 8 m, 
        pierwotna wysokość zaś ok. 15 m.
          Uzbrojenie wojowników 
        mykeńskich składało się z tarcz 
        sporządzonych z metalu i skóry, 
        długich dzid, mieczy z brązu, 
        łuków i sztyletów. W walce 






        posługiwano się również wozami 
        wojennymi i procami. Na głowach 
        nosili wojownicy ostro 
        zakończone szyszaki ozdobione 
        kitami z końskiego włosia.
          Większe znaczenie w Mykenach 
        niż na Krecie posiadały rody 
        arystokratyczne. Jak wynika ze 
        źródeł starożytnych, szczególną 
        potęgę osiągnął ród Atrydów. Do 
        tego rodu należał Agamemnon 
        opiewany w "Iliadzie" jako wódz 
        naczelny wojsk greckich pod 
        Troją. Atrydom mieli podlegać 
        inni królowie greccy, a wpływ 
        ich sięgał podobno do Małej Azji 
        i obejmował Cyklady.
          W XII wieku p.n.e. zbrojna 
        ręka Achajów sięgnęła po Troję. 
        Wchodzimy w zespół zagadnień 
        bezpośrednio związanych z 
        "Iliadą" Homera.
        
               IV 
           Troja
        
          Troada, z głównym miastem 
        Troją, leżała na 
        północno_zachodnim krańcu Małej 
        Azji. W skład jej wchodził 
        szeroki pas nadbrzeżny, przez 
        który przepływają dwie rzeki: 
        Skamander i Simois. Położenie 
        tego kraju sprzyjało napływowi i 
        osadnictwu ludności już od 
        czwartego tysiąclecia dawnej 
        ery. Troja, odrębny region 
        kulturalny o dalekim zasięgu, w 
        niewielkim stopniu ulegała 
        wpływom kultury kreteńskiej.
          Badania archeologiczne 
        rozpoczęte przez Schliemanna na 
        pagórku (noszącym dziś turecką 
        nazwę Hissarlik) położonym tam, 
        gdzie niegdyś rzeka Simois 
        wpadała do Skamandra, wykazały 
        istnienie dziewięciu warstw 
        osadniczych. Badania późniejsze 
        pozwoliły na stwierdzenie, iż 
        warstw tych było prawdopodobnie 
        dwanaście, z których najstarsza 
        sięgała okresu kamiennego. 
        Warstwa siódma (wedle zaś zdania 
        innych badaczy - szósta) to 
        Troja Homerowa.






          Twórcą poglądu, że w tym 
        właśnie miejscu leżała Troja i 
        że tu właśnie rozegrały się 
        wypadki przedstawione w 
        "Iliadzie" Homera, był archeolog 
        niemiecki W. Doerpfeld. Inni 
        badacze (jak np. Seyk i Vellay) 
        utrzymują, że właściwa Troja 
        leżała ok. 2 km na wschód od 
        wzgórza Hissarlik, które było 
        nie warownią, lecz wielkim 
        grobowcem wojowników poległych w 
        wojnie trojańskiej. Prace 
        wykopaliskowe na tym nowym 
        miejscu (dziś zwanym Kara_Jur) 
        nie dały ciekawszych wyników; 
        identyczność Hissarliku z Troją 
        Homera nie jest zupełnie pewna, 
        lecz tylko dość prawdopodobna.
          Nic nie wiemy o pochodzeniu 
        ludności Troi. Troadę 
        zamieszkiwały różne plemiona, 
        wśród których najważniejszymi 
        byli Frygowie i Teukrowie. Homer 
        wspomina jeszcze Dardanów.
          Troja była miastem (a 
        właściwie grodem warownym) jak 
        na owe czasy dużym, ludnym i 
        bogatym. Stanowiła ona poważny 
        ośrodek handlowy świata 
        egejskiego. Jest rzeczą wielce 
        prawdopodobną, że właśnie to 
        położenie oraz ekonomiczne 
        znaczenie Troi były powodem 
        greckiego najazdu. Wydaje się, 
        że nie żądza zdobycia terenu 
        kierowała Grekami w ich akcji 
        wojennej, skoro Troi po jej 
        zdobyciu nie zatrzymali. Można 
        przeto twierdzić, że Grekom 
        chodziło o przełamanie tej 
        silnej zapory na ich handlowych 
        szlakach komunikacyjnych oraz o 
        zdobycie dostępu do bogatych 
        zasobów surowcowych tych i 
        przyległych obszarów.
          Wedle "Iliady" i "Odysei" oraz 
        świadectw historyków 
        starożytnych król Myken 
        Agamemnon pozyskawszy dla swych 
        celów wszystkich królów 
        greckich zgromadził wielką armię 
        i przy jej użyciu rozpoczął 
        ostateczną walkę z Troją. 
        Oblężenie miasta miało trwać 






        dziesięć lat, gdyż przeciwko 
        najezdnikom król Troi (zwany u 
        Homera Priamem) stworzył własną 
        koalicję. Ostatecznie jednak 
        miasto zostało przez Greków 
        zdobyte i zburzone. Zwyczajem 
        starożytnym trojańskie mienie 
        stało się łupem zwycięzców; 
        część ludności legła od 
        greckiego miecza, reszta zaś, 
        która nie zdołała ratować się 
        ucieczką, poszła w niewolę.
        
            V 
        Grecja Homerowa
        
          "Iliada", o której wspomniano 
        ogólnie w pierwszym rozdziale 
        Wstępu, przedstawia  wyprawę 
        Greków przeciw Troi w jej 
        stadium końcowym, w dziesiątym 
        roku oblężenia miasta. Fakty te 
        miały miejsce najprawdopodobniej 
        w początkach XII w. p.n.e. 
        Zachodzi pytanie, jaką epokę 
        politycznych i społecznych 
        dziejów greckich przedstawił 
        Homer na kanwie wypadków 
        trojańskich: czy współczesny 
        sobie wiek VIII, czy też 
        możliwie wiernie na podstawie 
        istniejących tradycji wiek XII. 
        Co do tej sprawy zdania są 
        podzielone. Historyk radziecki 
        W. Siergiejew pisze: "(...) 
        "Iliada" i "Odyseja" są przede 
        wszystkim utworami poetyckimi, w 
        których wiele stuleci zespolono 
        na jednej płaszczyźnie, a prawda 
        i fantazja splatają się w 
        jednolitą epopeję pod względem 
        artystycznym. Narracja  tych 
        poematów nie zachowuje 
        kolejności historycznej, lecz 
        artystyczną. Ze względów 
        artystyczno_estetycznych 
        niektóre fakty są wyolbrzymione 
        i uwspółcześnione, inne z tych 
        samych powodów pomniejszone i 
        przesunięte w przeszłość". Nowsze 
        badania wykazują niezbicie, iż 
        Homer kierował się tendencjami 
        "modernizatorskimi", tzn. 
        przenosił stosunki sobie 
        współczesne (X_Viii w.) w epokę 






        mykeńską, np. wspomina o 
        żelazie, podczas gdy Mykeny 
        znają w zasadzie jego wartości 
        jako źródła historycznego. 
        Poematy Homera uzupełnione 
        innymi świadectwami obrazują 
        ważną epokę rozwoju stosunków 
        społecznych Grecji, okres 
        przejścia od ustroju wspólnoty 
        plemiennej do ustroju 
        niewolniczego miasta_państwa 
        (polis).
          Jest rzeczą charakterystyczną, 
        że w epoce mykeńskiej - w 
        świetle najnowszych badań - 
        istniało państwo klasowe, pod 
        wielu względami górujące 
        stopniem swego rozwoju i 
        dynamizmem nad późniejszą 
        Grecją. Czynnikiem cofającym 
        rozwój społeczny do form 
        prymitywnych byli Dorowie. Obraz 
        stosunków społecznych nakreślony 
        w poematach Homera to formy 
        prymitywniejsze od tych, które 
        panowały w okresie mykeńskim.
          Przyjrzyjmy się bliżej temu 
        ciekawemu okresowi 
        polityczno_społecznemu  
        dziejów Grecji.
          Społeczność grecka 
        przedstawiona w "Iliadzie" nie 
        ma jeszcze charakteru 
        jednolitego. Dzieli się ona 
        wyraźnie na poszczególne 
        plemiona. Plemiona składają się 
        z rodów (genos), rody łączą się 
        w większe zespoły, czyli 
        "bractwa" (fratria, "fretre"); 
        zespół fratrii to plemię (fyle). 
        O wspólności i łączności rodowej 
        decydowały:
          1. Prawo wzajemnego 
        dziedziczenia, 2. wojenny 
        obowiązek pomocy i obrony, 3. 
        posiadanie (w niektórych 
        przypadkach) wspólnego majątku, 
        4. pochodzenie, 5. zakaz 
        zawierania małżeństw wewnątrz 
        rodu, 6. prawo adoptacji do rodu, 
        7. prawo wybierania naczelników 
        rodu i ich odwoływania, 8. 
        wspólne uroczystości religijne, 
        9. wspólne miejsce grzebania 
        zmarłych.






          Władza spoczywała w rękach 
        rady (bul~e) składającej się z 
        naczelników rodów, ewentualnie 
        niektórych spośród nich. Miała 
        ona charakter uprzywilejowany, 
        gdyż jej członkowie z racji 
        swego stanowiska w rodzie 
        posiadali więcej bogactwa i 
        znaczenia. Z tego właśnie 
        elementu wytworzyła się później 
        arystokracja. Dla omówienia 
        spraw natury ogólniejszej 
        zwoływano powszechne 
        zgromadzenie ludowe (agora) 
        stanowiące pierwotnie jakby 
        ostatnią instancję władzy; 
        zgromadzenie ludowe z biegiem 
        czasu traciło swe znaczenie: w 
        "Iliadzie" lud posiada jedynie 
        głos doradczy i opinię swą 
        wyraża okrzykami, z którymi 
        szlachta nie zawsze się liczy, a 
        zbyt opornych krzykaczy po 
        prostu okłada kijem. Radę i 
        zgromadzenie ludowe zwoływał 
        "król" (basileus), którego 
        władza przy greckim prawie 
        ojcowskim mogła być dziedziczna, 
        choć Homer w swych eposach 
        nigdzie o tym wyraźnie nie mówi. 
        Basileus nie był królem w 
        dzisiejszym tego słowa 
        znaczeniu; był on dowódcą 
        wojskowym, a przy tym sędzią i 
        kapłanem. Homerowe królestwo 
        przy tym podziale ról miało 
        charakter demokracji wojskowej.
          Uprzywilejowane stanowisko 
        "królów" plemiennych i 
        naczelników rodów zaznaczało się 
        przede wszystkim w warunkach 
        sprzyjających ich szybkiemu 
        bogaceniu się. "Królowie" i 
        naczelnicy otrzymywali specjalne 
        nadziały ziemi; większą i lepszą 
        część łupów wojennych, 
        szczególnie zaś jeńców 
        zamienianych w niewolników. W 
        rezultacie prowadziło to do 
        powstania arystokracji 
        wojskowo_rolniczej. Pogłębiające 
        się bardzo szybko różnice 
        majątkowe, podział na 
        posiadających i nieposiadających 
        coraz wyraźniej zaznaczający się 






        podział pracy, niewolnictwo jako 
        zjawisko powszechnie przyjęte i 
        uznane, a wreszcie rozkład 
        organizacji rodowej na rzecz 
        wyodrębniającej się 
        indywidualnej rodziny, oto 
        znamiona wielkiego historycznego 
        przełomu: przejścia od 
        społeczeństwa bezklasowego do 
        klasowego, naturalnie z tym 
        zastrzeżeniem natury 
        historycznej, że bierzemy pod 
        uwagę "modernizacyjne" tendencje 
        zaznaczające się u Homera.
          Fakty te w syntetycznym, 
        genialnym skrócie artystycznym 
        prezentuje nam "Iliada".
          Ważną rolę w życiu plemion 
        greckich, podobnie jak i u 
        innych ludów świata 
        starożytnego, odgrywała wojna 
        mająca na celu wzięcie zdobyczy, 
        jako też posiadająca charakter 
        akcji obronnej. Tu też ma źródło 
        wysoki stopień rozwoju sztuki 
        wojennej. Wojownicy greccy 
        posługiwali się okrągłymi 
        tarczami, przywdziewali 
        pancerze, hełmy i nagolennice, 
        ciskali dzidami, posiadali 
        miecze. Rzadziej były w użyciu 
        łuki, topory, proce i maczugi. 
        Ciężkozbrojni wodzowie i ich 
        drużynnicy podjeżdżali na plac 
        boju na rydwanach, a później 
        walczyli pieszo. Główny trzon 
        armii stanowiła lekkozbrojna 
        piechota.Grecy uprawiali na 
        szeroką stosunkowo skalę 
        rolnictwo, zajmowali się uprawą 
        winnej latorośli, a wreszcie 
        hodowlą bydła i trzody.
          Do pługa zaprzęgano woły. Na 
        pastwiskach wypasano konie, 
        woły, owce, świnie i kozy. 
        Grunty właścicieli ziemskich 
        składały się zasadniczo z trzech 
        części: z ziemi ornej, winnicy i 
        pastwiska. Słaby rozwój 
        sił wytwórczych szedł w parze ze 
        słabym nasileniem niewolnictwa, 
        gdyż produkcja epoki Homera 
        obliczona na zaspokojenie 
        własnych potrzeb, a nie na zbyt, 
        nie wymagała większej liczby 






        tanich rąk do pracy. Pracują 
        więc "królowie" i członkowie ich 
        rodzin, a praca nie znajduje się 
        jeszcze w pogardzie. Później 
        dopiero, w miarę rozwoju sił 
        wytwórczych, powstanie potrzeba 
        użycia większej liczby 
        niewolników. Z biegiem czasu 
        wystąpi pogarda do pracy 
        fizycznej u arystokracji - 
        podobnie jak u nas u szlachty.
          U Homera, przedstawiającego w 
        swych poematach początkowe 
        stadium tego procesu, pracują 
        jeszcze nawet "królowie" oraz 
        reszta ludności wolnej. Obok 
        nich jednak pojawiają się już 
        niewolnicy.
          Dwory "królów" i naczelników 
        rodów wzorowane były na 
        pałacach mykeńskich: główna sala 
        (megaron) z ogniskiem, 
        pomieszczenie dla kobiet, składy 
        i magazyny, obwarowanie (choć 
        nie tak potężne). W obrębie 
        dworu wykonywano też wszelkie 
        potrzebne prace rzemieślnicze. W 
        epoce homerowskiej obserwujemy 
        wstępne stadium podziału pracy, 
        który z biegiem czasu będzie 
        coraz wyraźniejszy. Na razie 
        wyodrębnia się w pierwszym 
        rzędzie kowalstwo; inne 
        rzemiosła wykonywane są 
        niejednokrotnie przez tych 
        samych ludzi.
          Odzież składa się z dwu 
        części: krótkiego chitonu 
        lnianego (rodzaj koszuli) oraz 
        wełnianej chlajny (płaszcza) u 
        mężczyzn i długiego peplosu u 
        kobiet. "Królowie" nosili szaty 
        bardziej strojne.
          Bohaterowie Homera żywią się 
        przeważnie pieczonym mięsem i 
        chlebem, chętnie piją wino, 
        jednakże zawsze mieszają je z 
        wodą.
           Charakterystyczne są 
        religijne wyobrażenia Greków. 
        Nad ludźmi i bogami panuje 
        nieodwołalne Przeznaczenie. * 
        Bogowie posiadają często ludzkie 
        poruszenia i namiętności, 
        odznaczają się przy tym wielką 






        potęgą i wieczną młodością, nie 
        są jednak wszechwiedzący. Za 
        dobre czyny nie wynagradzają 
        człowieka, karzą natomiast za 
        złe czyny, do których go 
        niejednokrotnie sami popychają. 
        Od człowieka wymagają czci, za 
        udzielenie pomocy żądają ofiar 
        ze zwierząt, wina i kadzidła.
          Po grecku Ananke.
          Pomimo uznawania wielkiej 
        potęgi bogów stosunek Homera do 
        nich nacechowany jest pewnego 
        rodzaju poufałością i swobodą 
        wyrażającą się przede wszystkim 
        w sposobie przedstawiania ich 
        zachowania się i życia. Bogowie 
        jedzą i piją, posiadają swe 
        sympatie, żywią niechęć, zawiść i 
        nienawiść, cieszą się, gniewają, 
        a nawet cierpią. Homer posługuje 
        się w swych utworach bóstwem jak 
        sprężyną poruszającą akcję, 
        czyni zeń element kompozycyjny. 
        W swej swobodnej postawie epika 
        nie waha się nawet użyć tonu 
        lekkiego, żartobliwego, jak na 
        przykład w przedstawieniu sceny, 
        w której rozgniewany mąż_Zeus 
        grozi swej żonie, Herze - 
        obiciem!
          Znamienne dla ludzi dawnych 
        epok tłumaczenie istoty sił 
        przyrody i ważniejszych wydarzeń 
        w życiu człowieka interwencją 
        bóstwa znajduje wyraz w 
        wyobrażeniach religijnych 
        odzwierciedlonych w "Iliadzie" i 
        "Odysei".
          Grecy wierzyli w istnienie 
        duszy, która po śmierci ciała 
        miała wędrować w mroczną krainę 
        podziemną. Uczczenie zmarłego 
        pogrzebem było warunkiem 
        dostania się duszy do podziemia. 
        Grecy nie chowali w grobach ciał 
        zmarłych, jak to czynili 
        Mykeńczycy, lecz palili je na 
        stosach. Popioły zbierali do urn 
        i przysypywali ziemią.
          Jest rzeczą wielce 
        prawdopodobną, że zwyczaj 
        palenia zwłok wytworzył się w 
        okresie zamorskich wypraw 
        plemion greckich, gdy 






        przywożenie do ojczyzny ciał 
        poległych wojowników, zwłaszcza 
        wobec długotrwałości wyprawy, 
        absolutnie nie było możliwe.
          Stosunki polityczno_społeczne 
        przedstawione w "Iliadzie", mimo 
        wyraźnego nawarstwienia różnych 
        epok - dawnej i współczesnej 
        Homerowi - pozwalają na 
        odcyfrowanie procesów związanych 
        z rozwojem stosunków 
        społecznych, faktów związanych z 
        okresem przejścia od ustroju 
        plemiennego do państwowego, od 
        barbarzyństwa do niewolnictwa. 
        Pęka zwarta dotąd struktura 
        rodowa i ustępuje miejsca 
        rodzinie, zarysowują się coraz 
        wyraźniej różnice ekonomiczne 
        między bogatymi a ubogimi w 
        miarę krzepnięcia zasad 
        własności prywatnej, wyłaniają 
        się pierwsze przeciwieństwa 
        klasowe między nową, 
        wojskowo_rolniczą arystokracją a 
        masą wolnego, ubogiego rycerstwa 
        ("ludu"), coraz bardziej 
        ustabilizowane formy przybiera 
        niewolnictwo. Niewolnictwo 
        według poematów Homera posiadając 
        w zasadzie jeszcze charakter 
        patriarchalny zapowiada 
        nadejście nowej formacji, 
        niewolnictwa klasycznego; obok 
        niewolników_służących domowych i 
        rzemieślników oraz rolników 
        pracujących na roli pospołu z 
        ich panami wystąpić muszą 
        niewolnicy w nowym tego słowa 
        znaczeniu, którzy zmuszeni 
        zostaną do wzięcia na swe barki 
        pełnego trudu pracy w dobrach 
        świeżo powstałej arystokracji.
        
          VI 
           Mit o wojnie trojańskiej
        
          Legenda grecka opowiada, że 
        król Troi Priam kazał swego nowo 
        narodzonego syna Parysa 
        (Aleksandra) porzucić w górach 
        Ida, * gdyż matka dziecięcia 
        Hekabe (Hekuba) miała 
        złowróżbny sen: urodziła 
        pochodnię, od której spłonęło 






        miasto. Sen ów tłumaczono w ten 
        sposób, że pochodnia niszcząca 
        miasto oznacza Parysa, który 
        stanie się przyczyną zguby Troi. 
        Dziecko ocalił jednak i wychował 
        pasterz. Gdy Parys dorósł, 
        powołany został na rozjemcę w 
        sporze trzech bogiń: Hery, Ateny 
        i Afrodyty, o to, która z nich 
        jest najpiękniejsza. Spór 
        rozstrzygnął Parys na korzyść 
        Afrodyty przyrzekającej dać mu 
        za żonę najpiękniejszą kobietę 
        na ziemi, Helenę, podówczas żonę 
        króla Sparty, Menelaosa. O 
        strasznej wróżbie zapomniano, 
        gdy piękny Parys odniósł 
        zwycięstwo w igrzyskach. 
        Przyjęty na dwór ojca niebawem 
        wybrał się do Sparty, skąd 
        porwał piękną Helenę podczas 
        nieobecności jej męża.
          Łańcuch górski w Myzji (Mała 
        Azja) na wschód od Troi.
          Grecy postanowili pomścić tę 
        zniewagę i pogwałcenie prawa 
        gościnności; z całej Grecji 
        przybyli królowie i wodzowie 
        wraz z zastępami swych 
        wojowników. Na czele wyprawy 
        stanął brat Menelaosa, król 
        Argos i Myken, Agamemnon. Na 
        wyprawę wzięto Achillesa, syna 
        króla Tesalii, Peleusa, i bogini 
        morskiej Tetydy. Gdy Achilles 
        był jeszcze niemowlęciem, matka 
        chcąc uodpornić syna na wszelkie 
        pociski zanurzyła go w wodzie 
        podziemnej rzeki Styks. Jedynie 
        pięta, której nie obmyła woda 
        styksowa, wrażliwa była na 
        ciosy; Achilles miał polec 
        wskutek postrzału w piętę. Gdy 
        zaczęto organizować wyprawę 
        przeciw Troi, Tetyda w obawie o 
        młodziutkiego syna przebrała go 
        w szaty dziewczęce i ukryła 
        wśród córek króla wyspy Skyros, 
        Lykomedesa. Ponieważ Achajowie 
        wiedzieli na podstawie wyroczni, 
        że bez Achillesa nie zdobędą 
        Troi, wysłali najsprytniejszego 
        bohatera, Odyseusza, by odnalazł 
        ukrytego Achilla. Odyseusz 
        znakomicie wywiązał się ze swego 






        zadania, rozpoznał ukrytego 
        młodzieńca i roztoczywszy przed 
        nim obrazy przyszłej chwały wojennej 
        zabrał go na wyprawę.
          Wojska greckie stanęły pod 
        Troją i rozpoczęły oblężenie 
        miasta, gdyż Trojanie odmówili 
        wydania Heleny. Walki 
        przeciągały się długo; wojna 
        trwała lat dziesięć i obfitowała  
        w mnóstwo starć całych zastępów 
        wojowników i pojedynczych 
        zapasów najdzielniejszych 
        bohaterów. Po stronie greckiej 
        nadzwyczajnym męstwem odznaczył 
        się przede wszystkim 
        niezwyciężony Achilles, postrach 
        Trojan. Po nim szli: olbrzymi 
        Ajas (Ajaks), syn Telamona (wódz 
        zastępów z Megary i Salaminy), 
        odważny Diomedes, Idomeneus, 
        wódz wojowników z Krety; odwagą 
        i chytrością górował nad innymi 
        Odyseusz z Itaki, rozumem 
        przewyższał wszystkich stary 
        Nestor z Pylos. Po stronie 
        trojańskiej zasłynął przede 
        wszystkim szlachetny i 
        bohaterski obrońca ojczyzny 
        Hektor, brat Parysa. Pogrom Troi 
        był równocześnie pogromem 
        bohaterów: poległ przyjaciel 
        Achilla Patroklos z ręki 
        Hektora, padł Hektor pod ciosem 
        Achillesowej włóczni, zginął 
        Achilles od strzały Parysa, a 
        Parys od strzały Filokteta.
          Ostatecznie wzięto miasto 
        podstępem obmyślonym i 
        przeprowadzonym przez chytrego 
        Odyseusza. Grecy wybudowali 
        olbrzymiego konia z drzewa, 
        ukryli w nim oddział wojowników, 
        a sami pozornie odpłynęli; 
        Trojanie wprowadzili tego konia 
        do miasta celem ofiarowania go 
        Atenie. Ukryci we wnętrzu 
        żołnierze opuścili nocą swą 
        kryjówkę, otwarli bramy miasta i 
        wzniecili pożar w Troi. 
        Tymczasem nadbiegły oddziały 
        greckie i wpadły do miasta. 
        Ogień i miecz dokonały dzieła 
        zagłady grodu Priama.
        






          VII 
           Obraz rzeczywistości
           w "Iliadzie"
        
          "Iliada" nie opowiada o tych 
        wszystkich faktach. 
        Przedstawione w niej wydarzenia 
        odnoszą się do dziesiątego roku 
        wojny i obejmują kilkadziesiąt 
        dni od zatargu Achillesa z 
        Agamemnonem do śmierci i 
        pogrzebu Hektora. W ramach tak 
        stosunkowo ciasnych poemat 
        skoncentrował niezwykłe bogactwo 
        treści: przedstawił w ogólnych 
        zarysach legendarne przyczyny 
        wojny trojańskiej, dał przegląd 
        bohaterów biorących udział w 
        wojnie, pokazał szeroki obraz 
        walk, starć i walnych bitew, 
        zaprezentował bez mała całe 
        życie polityczno_społeczne 
        plemion greckich, ich życie 
        publiczne i prywatne, 
        ekonomiczną strukturę 
        społeczności greckich, prace i 
        rozrywki, system wierzeń i pojęć 
        moralnych. Ciekawa legenda o 
        walkach narodów z powodu 
        porwania jednej kobiety oparta 
        jest na przebogatym podłożu 
        faktów rzeczywistych, których 
        należyte odczytanie uprawnia nas 
        do wypowiedzenia opinii, że 
        Homerowa epopeja "mitologiczna" 
        jest w gruncie rzeczy epopeją 
        historyczną. Wydarzenia 
        legendarne posiadają tu mocną 
        podbudowę realną, poprzez czyny 
        bohaterów mitycznych przemawiają 
        dzieje formacji 
        ekonomiczno_społecznej Grecji 
        okresu bohaterskiego, baśń i 
        poetycka fantazja w konkretny 
        sposób odzwierciedlają życie 
        plemion greckich.
          W rozdziale V Wstępu, 
        poświęconym Grecji Homerowej, 
        zapoznaliśmy się z kręgiem 
        podstawowych zagadnień 
        politycznych, ustrojowych i 
        ekonomiczno_społecznych 
        odzwierciedlonych w "Iliadzie". 
        Obecnie przypatrzmy się 
        dokładniej, jak artystyczne 






        uzasadnienie faktów 
        przedstawionych w "Iliadzie" 
        układa się zgodnie ze zjawiskami 
        natury społecznej, jak prawda 
        artystyczna odpowiada prawdzie 
        życia realnego.
          Mitologia grecka, podobnie jak 
        mitologia innych narodów, w 
        formie opowiadań o dawnych 
        ludziach i bogach zawiera 
        wyobrażenia pierwotnego 
        człowieka o świecie, jego 
        budowie i prawach nim rządzących. 
        Nie umiejąc znaleźć odpowiedzi 
        na mnóstwo dręczących go pytań, 
        nie znając praw rządzących 
        przyrodą, człowiek pierwotny 
        tłumaczył zachodzące dokoła 
        niego zjawiska działaniem sił 
        nadzmysłowych. Zanim człowiek 
        poznał przyrodę, wierzył w 
        istnienie duchów, demonów i 
        bóstw oraz w ich interwencję w 
        dziedzinie życia materialnego. Z 
        biegiem czasu wiarę tę odrzucał 
        wszędzie tam, gdzie zdołał 
        dotrzeć do prawdy. W podobny 
        sposób tłumaczono dawne, ważne 
        wydarzenia, komponowano historię 
        przeszłości według własnych 
        pojęć i przeświadczeń. 
        Interwencja siły wyższej w 
        sposób niezwykły i cudowny 
        wypełniała zgodnie z pierwotnymi 
        wyobrażeniami brakujące ogniwa w 
        łańcuchu przyczyn i skutków.
          Jeżeli zestawimy podanie o 
        wojnie trojańskiej z innymi 
        starogreckimi podaniami, uderzy 
        nas zapewne fakt dość 
        charakterystyczny: prawie 
        wszystkie wydarzenia dadzą się 
        pomyśleć jako możliwe bez 
        interwencji sił "wyższych". 
        Młody książę poznaje w czasie 
        swej podróży żonę 
        cudzoziemskiego króla i porywa 
        ją. Znieważony mąż zbiera przy 
        pomocy zaprzyjaźnionych władców 
        wielką armię i wyprawia się 
        przeciw państwu, które dało 
        poparcie zdradzieckiemu 
        gościowi. Toczy się wojna, giną 
        słabsi, zwyciężają mężniejsi i 
        silniejsi. Poetycka fantazja 






        szuka przyczyn poszczególnych 
        faktów, pyta, dlaczego właśnie 
        tak się to stało, a nie inaczej, 
        nie zadowala się realnym 
        tłumaczeniem wydarzeń; jako 
        jeden z najważniejszych motorów 
        tych wydarzeń wysuwa interwencję 
        bóstwa. W "Iliadzie" 
        poszczególni bogowie mają ściśle 
        wyznaczone role: opiekują się 
        jednymi bohaterami, a występują 
        przeciw innym, aby zaś w tym 
        zasadniczym działaniu bóstw 
        przeciw sobie zachowana została 
        pewna ogólna linia obliczona na 
        sensowne, nie burzące porządku 
        rzeczy zakończenie, o wszystkim w 
        ostatecznej instancji decyduje 
        przeznaczenie, któremu i bogowie 
        muszą być posłuszni. Tak więc w 
        "Iliadzie" stwierdzić możemy jak 
        gdyby dwa zespoły faktów: 
        realny, ludzki, sam dla siebie 
        wystarczający i w zasadzie nie 
        wymagający żadnych uzupełnień 
        dodatkowych natury 
        "ponadludzkiej" oraz drugi - 
        "wyższy", nadzmysłowy, 
        dokomponowany sztucznie, 
        działający jako siła napędowa 
        zespołu pierwszego. Jakkolwiek z 
        natury rzeczy w każdym micie czy 
        podaniu bohaterskim istnieją 
        tego rodzaju "dwa światy", to 
        jednak w mitach typu 
        historycznego, jakim jest 
        właśnie podanie o wojnie 
        trojańskiej, fakty realne 
        posiadają pełną samodzielność. 
        Siła ponadludzka oddziaływa na 
        przebieg wypadków, ale właściwie 
        pośrednio. U Homera wygląda to 
        tak, że bóstwo każe człowiekowi 
        coś czynić i pomaga mu w tym, 
        rzadziej interweniując osobiście. 
        Na planie pierwszym działa 
        zasadniczo człowiek: bóstwo 
        działa poprzez człowieka.
          Ten charakterystyczny, 
        właściwy dla epoki Homerowej 
        realizm "Iliady" przeprowadzony 
        jest logicznie i konsekwentnie.
          Jak widzieliśmy uprzednio, u 
        podłoża faktów przedstawionych w 
        "Iliadzie" leżą zgoła inne 






        wydarzenia historyczne, 
        jakkolwiek o tych samych 
        następstwach: zdobycie Troi 
        przez Achajów. Powód wojny 
        trojańskiej w wersji podania 
        wydawać się może co najmniej 
        niewystarczający. Zjednoczenie 
        wielu plemion greckich do 
        wspólnej, wielkiej wyprawy 
        wojennej było do pomyślenia na 
        tle innego celu niż pomszczenie 
        zdradzonego męża. Ten cel 
        istniał i cel ten nawet przy 
        całym nawarstwieniu legendowym 
        jest w "Iliadzie" widoczny: 
        wyprawa wojenna po zdobycz. Cel 
        taki nie wymagał w tych czasach 
        innego pretekstu. Pretekst ten 
        przewija się wprawdzie przez 
        różne pieśni "Iliady", jednak 
        zaprząta on tylko niektórych 
        bohaterów. Inni, podobnie jak 
        cała masa wojska, zachowują się 
        jak na każdej innej wojnie. 
        Trudno wszakże byłoby przypuścić 
        możliwość zorganizowania tak 
        wielkiej wyprawy wojennej w 
        okresie nieustabilizowania 
        stosunków 
        polityczno_społecznych, w epoce 
        przedpaństwowej. Rzecz wystąpi w 
        zupełnie innym świetle, gdy się 
        zważy, czym były Mykeny. Jako 
        potężne państwo posiadało ono 
        warunki, by dokonywać podbojów i 
        prowadzić zamorską kolonizację. 
        Tak więc ta podstawowa sprawa 
        znajduje swe historyczne 
        uzasadnienie. Sumując te fakty 
        stwierdzić możemy, że "Iliada" 
        przedstawiając końcowy etap 
        wyprawy Achajów przeciwko Troi 
        narzuca całej sprawie ogólne 
        ujęcie legendowe, lecz zarówno w 
        rozdziale ról ludzkich i boskich 
        w obrębie tego ujęcia, jak i w 
        przestrzeganiu historycznej 
        wierności przebiegu wojny 
        zachowuje w całej pełni znamiona 
        eposu historycznego. Na tym 
        właśnie polega Homerowa 
        genialność w wiązaniu 
        przekazanych przez tradycję 
        danych realnych z wytworami 
        poetyckiej wyobraźni, w tym leży 






        sens artystycznego ujęccia i 
        odbicia rzeczywistości.
          (Mówiąc nawiasem, niejako na 
        marginesie "Iliady", nie można 
        wykluczyć przypuszczenia, że 
        Troję zdobyły wędrujące do Azji 
        Mniejsszej plemiona 
        indoeuropejskie [Frygowie?], 
        które zniszczyły gród leżący na 
        szlaku ich pochodu.)
          Akcja "Iliady" składa się z 
        konsekwentnego przedstawienia 
        wydarzeń niekorzystnych dla 
        wojsk greckich wskutek wycofania 
        się z walki Achillesa, 
        zagniewanego na naczelnego wodza 
        Agamemnona, który zabrał mu 
        brankę Bryzejdę. Odebranie 
        branki Achillesowi było karą 
        wymierzoną mu za nielegalne 
        zwołanie narady wojskowej, co 
        przecież należało do uprawnień 
        naczelnego wodza.
          Równocześnie Agamemnon 
        korzysta z przywilejów 
        posiadanych z racji swego 
        stanowiska: wódz otrzymuje 
        najlepszą część łupów wojennych 
        pochodzących nawet z wyprawy, w 
        której nie brał bezpośredniego 
        udziału. Skoro dla przebłagania 
        zagniewanego bóstwa musi oddać 
        swą brankę Chryzejdę, uważa, że 
        należy mu się za to 
        rekompensata. Odbiera więc 
        Achillesowi jego brankę, właśnie 
        Achillesowi wyłamującemu się z 
        karbów dyscypliny wojennej, 
        mającemu odwagę sprzeciwiać się 
        naczelnemu wodzowi. Z kolei 
        pozbawienie Achillesa jego 
        zdobyczy godzi bezpośrednio w 
        jego cześć, stawia go bowiem 
        niejako w rzędzie "pospólstwa".
          Uderzają tu dwa fakty: znowu w 
        grę wchodzi kobieta (jakkolwiek 
        w innym układzie stosunków) i 
        pozornie zbyt poważne następstwa 
        zatargu o nią oraz zasadniczy 
        spór o zakres uprawnień.
          Fakt pierwszy wymaga choćby 
        krótkiego komentarza. Jakkolwiek 
        zatarg o brankę jest w gruncie 
        rzeczy sporem o łup wojenny, z 
        czym wiąże się ściśle sprawa 






        osobistej czci bohatera, nie bez 
        poważnego znaczenia jest to, że 
        spośród wszelkiego rodzaju łupów 
        wojennych, i to niepośledniej 
        wartości, Homer jako na 
        przedmiot waśni wskazuje właśnie 
        na kobietę.
          Rozważmy dokładniej oba 
        zagadnienia.
          Sprawa pierwsza: Agamemnon 
        jest wodzem wyprawy mającej na 
        celu pomszczenie pokrzywdzonego 
        i znieważonego męża - Menelaosa, 
        któremu porwano żonę. Zdawałoby 
        się, że jest to akcja w obronie 
        małżeństwa, w istocie zaś w grę 
        wchodzą jedynie przywileje 
        mężczyzny. Agamemnon pozostawił 
        w Mykenach żonę Klytajmestrę, 
        pod Troją zaś miał brankę 
        Chryzejdę; gdy musiał z niej 
        zrezygnować, sięgnął po inną. 
        Jesteśmy więc świadkami 
        istnienia tego typu rodziny 
        monogamicznej powstałej na 
        pograniczu średniego i wyższego 
        barbarzyństwa, w której władza 
        mężczyzny jest bezsporna i w 
        której stroną uprzywilejowaną 
        jest tylko mężczyzna. Mężczyzna 
        nie tylko korzysta ze swych 
        wyjątkowych praw, ale teeż 
        jawnie i bezwzględnie ich broni. 
        Konsekwencje tego stanu rzeczy 
        wychodzą nieraz daleko poza 
        prywatne ramy małżeństwa, czego 
        wyraźne odbicie mamy właśnie w 
        "Iliadzie". "Nowa forma rodziny 
        występuje w całej surowości u 
        Greków - pisze Engels. - Podczas 
        gdy w mitologii... stanowisko 
        bogiń jest odbiciem 
        wcześniejszego okresu, kiedy 
        kobiety cieszyły się jeszcze 
        większą swobodą i szacunkiem, to 
        w okresie bohaterskim widzimy 
        kobietę poniżoną przez panowanie 
        mężczyzn... U Homera zdobyte na 
        wojnie młode kobiety stają się 
        ofiarą... mężczyzn... Dowódcy po 
        kolei według rangi wybierają 
        sobie najpiękniejsze z nich. 
        Cała "Iliada"... obraca się 
        wokół sporu między Achillesem a 
        Agamemnonem o taką brankę..."






          Sprawa druga: Achilles wbrew 
        obowiązującemu prawu wchodzi w 
        uprawnienia naczelnego wodza i 
        zwołuje naradę wojskową. Ciekawe 
        jest, że Achilles to czyni i że 
        wezwanie jego znajduje posłuch. 
        Powstanie tego faktu w 
        następstwie niezwykłych warunków 
        wobec panującej w obozie zarazy, 
        a więc i wielce prawdopodobnego 
        rozluźnienia dyscypliny w armii, 
        nie jest wystarczającym 
        tłumaczeniem. W tym nacechowanym 
        sprzecznościami wydarzeniu 
        zaznacza się wyraźnie pewne 
        stadium przejściowe; system 
        rodowy istnieje, ale już zaczyna 
        się chwiać, demokracja wojskowa 
        w zależności od warunków gotuje 
        różne niespodzianki, a wzrost 
        znaczenia wybitniejszych 
        jednostek zapowiada powstanie 
        nowego typu arystokracji (wszak 
        w omawianym wypadku idzie 
        konkretnie o wielkość zdobyczy 
        pewnych określonych jednostek).
          Tak więc punkt wyjścia 
        "Iliady", wydarzenia 
        kształtujące dalszy przebieg 
        wypadków, to nie zwykły wymysł 
        autora epopei, lecz splot 
        realnych, ważnych przemian 
        natury społecznej. Wtopienie ich 
        w artystyczną całość dzieła jest 
        wynikiem dobrze przemyślanej 
        kompozycji.
          Splatając przeszłe  z 
        współczesnym "Iliada" maluje 
        okres powolnego, lecz stałego 
        przechodzenia od społeczeństwa 
        przedklasowego do klasowego. W 
        "Iliadzie" to zróżnicowanie już 
        się zaznacza; wyrosło ono na 
        gruncie faktów przedstawionych w 
        rozdziałach poprzednich, w 
        związku ze wzrostem i 
        rozszerzeniem własności 
        prywatnej w tym stopniu, że 
        własność skoncentrowana w rękach 
        jednostek posiadających duże 
        znaczenie polityczne dawała im 
        zdecydowaną przewagę nad masą 
        biedoty. Proces ten 
        przedstawiliśmy uprzednio. Ten 
        właśnie klasowy już stosunek mas 






        ludowych do bogatych i 
        wpływowych przedstawicieli nowej 
        arystokracji wyraża się w 
        wystąpieniu Tersytesa przeciw 
        Agamemnonowi na radzie wojennej 
        (ks. II):
        
           ...Czego twoje serce 
        łaknie?@  Skąd ta żałość, 
        Atrydo? Na czym tobie braknie?@  
        Pełno  w twoim namiocie znajduje 
        się miedzi,@  pełno tam 
        ślicznych kobiet, branek naszych 
        siedzi,@  które ci dajem, 
        miasta jakiego dobywszy:@  Czy 
        mało masz dostatków, o królu 
        najchciwszy!@  Chcesz, by kto 
        z Trojan przyszedł po dzieci z 
        okupem,@  którem ja lub Grek 
        inny wziął na wojnie łupem...@  
        Jesteś ty dla greckiego wódz 
        srogi plemienia!@
        
          Tersytes nie jest, jak sądzili 
        ci badacze, którzy nie 
        dostrzegali przeciwieństw 
        klasowych, "reprezentantem 
        najgorszych nastrojów i usposobień 
        w wojsku". Nie wydaje się 
        wystarczające twierdzenie, że      
        "w jego mowie wydobywa się na 
        wierzch wszystko złe, w wojsku 
        nurtujące. Jeśli się jego 
        unieszkodliwi, wojsko będzie 
        uleczone". Ostateczne 
        artystyczne zredagowanie 
        "Iliady" - jak wspomnieliśmy - 
        dokonało się w kręgach 
        arystokracji w epoce jej 
        panowania, stąd też w poemacie 
        ów pozytywny stosunek do niej; 
        przedstawiciel nastrojów 
        ludowych zostaje w brutalny 
        sposób poskromiony i ośmieszony. 
        Niemniej przeciwieństwa klasowe 
        są zaznaczone, istnieją w tej 
        "dworskiej" epopei świadcząc o 
        prawdzie historycznej dzieła.
          Ta prawda historyczna przewija 
        się poprzez cały utwór i da się 
        wyraźnie odczytać z 
        artystycznego ukształtowania 
        wydarzeń.
        
          VIII 






           Tło społeczne "Iliady"
        
          Wskazane uprzednio fakty 
        pozwalają na dość wyraźne 
        odsłonięcie społecznego oblicza 
        poematu Homera. Autor stoi 
        wyraźnie na stanowisku 
        arystokratycznym, reprezentuje 
        punkt widzenia tej właśnie grupy 
        społecznej, zajmuje pozycję 
        niechętną w stosunku do ludu. *
          Jak zaznaczono w pierwszym 
        rozdziale Wstępu, "Iliada" 
        wyrosła z ludowych pieśni i 
        podań, jednakże zredagowana 
        ostatecznie w okresie tworzenia 
        się arystokracji 
        (prawdopodobnie przez jej 
        przedstawiciela), nasycona 
        została pierwiastkami niechęci 
        wobec ludu, stała się odbiciem 
        nastrojów arystokratycznych. 
        Przy tym wszystkim nie można 
        wszakże zapominać o 
        nawarstwieniu poglądów 
        dawniejszego, patriarchalnego 
        okresu - i o całości poddanej 
        rygorom wysoce artystycznej 
        kompozycji. Czytając "Iliadę" 
        trzeba pamiętać, że niezależnie 
        od jej wartości jako 
        niepośledniej wagi źródła 
        historycznego poemat ten jest 
        przede wszystkim wspaniałym 
        dziełem sztuki literackiej.
          Przyjrzyjmy się dokładniej 
        temu zagadnieniu.
          W rozdziałach poprzednich 
        zwróciliśmy uwagę na fakt 
        przedstawienia rozpoczynającego 
        się zróżnicowania klasowego 
        Grecji, na wytwarzanie się 
        poważnej, uprzywilejowanej grupy 
        możnych, posiadających, 
        panujących - arystokracji, oraz 
        warstwy ulegającej stale 
        postępującemu upośledzeniu 
        społecznemu - ludu pracującego.
          Gospodarka naturalna jest 
        formą panującą (mniej więcej do 
        połowy wieku VII). Handel, jako 
        określona i zorganizowana forma 
        wymiany, jeszcze nie istnieje; 
        ma on charakter przedsięwzięcia 
        doraźnego, obliczonego na 






        zdobycie przedmiotów nie 
        wytwarzanych we własnym 
        gospodarstwie. Środkiem 
        płatniczym jest bydło. * Możni 
        bogacący się na wojnach 
        posiadają trwałą bazę 
        ekonomiczną w postaci stale 
        powiększających się posiadłości 
        ziemskich. Na roli pracują 
        początkowo właściciele wespół z 
        osobiście wolnymi najemnikami, 
        którzy popadać będą w stale 
        pogłębiającą się zależność 
        ekonomiczną od posiadaczy. 
        Znacznie później, bo dopiero w 
        IV wieku p.n.e., w niektórych 
        krainach greckich (np. w 
        Focydzie) pojawią się pracujący 
        na roli niewolnicy, i to w 
        wielkich majątkach ziemskich.
          Ślady podobnego stanu rzeczy w 
        starożytnej Italii zachowały się 
        w słownictwie łacińskim: słowo 
        "pecunia" - pieniądz pochodzi od 
        słowa "pecus" - trzoda, bydło. 
        Również i na naszym terenie mamy 
        w słownictwie wyraźne ślady 
        identyfikowania bydła z 
        majątkiem: "bydło" najpierw to 
        samo co "byt", "stan", później 
        "posiadanie", "majątek", a 
        wreszcie w dzisiejszym znaczeniu 
        "bydło".
          Obok wielkich posiadaczy 
        ziemskich (arystokracji) 
        występują właściciele drobnej 
        własności oraz posiadacze małych 
        gospodarstw rolnych, a wreszcie 
        dzierżawcy opłacający czynsze. W 
        znacznie gorszej sytuacji 
        materialnej znajdowali się 
        najemnicy zdani w pełni na wolę 
        właścicieli ziemskich, którzy w 
        miarę wzrostu własnego znaczenia 
        gospodarczego i politycznego 
        zwiększali ucisk pracujących.
          Początkowy brak podziału pracy 
        przejawiał się w połączeniu 
        rzemiosła z gospodarką rolną. 
        Jednakże już u Homera możemy 
        zauważyć przejawy powolnej 
        specjalizacji w zakresie 
        rękodzieła. Szczególnie w 
        "Odysei" wspomina poeta o 
        wyrobnikach zajmujących się 






        wykonywaniem pewnych przedmiotów 
        codziennego użytku (demiurgowie, 
        "demiurgoj").
          Coraz wyraźniej zaznaczać się 
        poczęła klasowa linia podziału: 
        z jednej strony pełnoprawni, w 
        miarę wzrostu swego społecznego 
        znaczenia nie pracujący 
        posiadacze (arystokracja), z 
        drugiej zaś powoli pozbawiani 
        uprawnień pracujący, nie 
        posiadający lub posiadający 
        niewiele (lud). Na planie 
        dalszym pojawia się grupa nowa 
        jako klasa - niewolnicy. 
        Niewolnictwo ze stadium 
        patriarchalnego przejdzie w 
        stadium klasyczne.
          To zjawisko częściowego lub 
        pełnego zdeklasowania pewnych 
        warstw ludności wolnej było 
        następstwem uprzednio 
        przedstawionego procesu 
        bogacenia się naczelników 
        rodowych, idącego w parze z 
        wyodrębnianiem się rodziny 
        indywidualnej. Niewolników 
        dostarczały przede wszystkim 
        wojny. Niewolnicy zwani przez 
        Homera "domownikami" ("dmos", 
        "dmoes"; rodz. żeński "dmoe", 
        "dmoaj") 
        pełnili obowiązki służby 
        domowej, byli pasterzami, 
        winiarzami itp.
          Uprzednio zwróciliśmy już 
        uwagę na fakt uwsteczniającej 
        roli Dorów w kształtowaniu 
        stosunków społecznych w Grecji, 
        w porównaniu z epoką 
        wcześniejszą. Zjawisko to 
        występuje wyraźnie w "Iliadzie", 
        w obrazie przedstawionych tam 
        stosunków społecznych, 
        szczególnie gdy się zważy, że 
        już w II tysiącleciu p.n.e. 
        istniało w Grecji społeczeństwo 
        zróżnicowane  klasowo. To 
        rzutowanie układu sił 
        społecznych w przeszłość 
        mykeńską, artystycznie 
        uzasadnione, jest równocześnie 
        ważne jako świadectwo 
        historyczne procesów 
        zachodzących w kształtowaniu się 






        zróżnicowań społecznych.
          Wprawdzie Homer nie dał w 
        pełni rozbudowanego obrazu 
        ekonomiczno_społecznych 
        stosunków szczególnie na odcinku 
        nawarstwienia ludnościowego, 
        jednakże obraz ten da się 
        odtworzyć z analizy akcji poematu oraz 
        z wyraźnych choć nielicznych 
        wzmianek i wypowiedzi zawartych 
        w "Iliadzie" i "Odysei".
          Homer stoi wyraźnie po stronie 
        bogatych: o bogactwie wyraża się 
        z widocznym upodobaniem, a nawet 
        dumą; bogaci są według niego 
        potomkami bogów i cieszą się 
        opieką bóstwa, przybierającą 
        niejednokrotnie postać bezpośredniej 
        interwencji sił "wyższych". 
        Bogatych określa on mianem 
        najlepszych i doskonałych, ich 
        sprawy opiewa, ich życie czyni 
        ośrodkiem zainteresowania. W 
        odróżnieniu od możnych ubodzy to 
        "ludzie podłego stanu", "ludzie 
        z gminu", "pospólstwo" niezdolne 
        do rządzenia. Masą tą wedle 
        Homera kierować powinni 
        "królowie" i arystokracja. 
        Życiem ludu poeta się nie 
        zajmuje, traktując je w pewnym 
        stopniu jako tło epopei. 
        Omówione w poprzednim rozdziale 
        wystąpienie w radzie wojennej 
        Tersytesa, przedstawiciela 
        nastrojów ludowych, znakomicie 
        charakteryzuje stosunek poety do 
        ludu. Przedstawienie Tersytesa 
        w świetle zdecydowanie ujemnym 
        (już dobór imienia tej postaci 
        świadczy o nastawieniu autora: 
        Tersytes od "tharsos", "thersos" - 
        "bezczelny"), skarykaturowanie 
        jego wyglądu zewnętrznego, a 
        wreszcie milcząco zaaprobowane 
        znieważenie go przez Odyseusza - 
        oto fakty odsłaniające 
        nastawienie Homera. Jeśli z 
        podobnego punktu widzenia 
        spojrzymy na postacie "królów", 
        wodzów i bohaterów spośród 
        arystokracji, nie dostrzeżemy 
        tych cech ujemnych: w tych 
        sytuacjach roztoczy Homer całą 
        skalę zalet - będzie to siła, 






        męstwo, mądrość, sprawność, 
        chytrość. Królewskie wady 
        charakteru wynagrodzi poeta 
        innymi zaletami, zrównoważy je i 
        osłabi walorami znaczenia 
        społecznego i politycznego, 
        ewentualnie szczególnymi 
        zaletami fizycznymi (np. w 
        postaci chciwego Agamemnona lub 
        lekkomyślnego Parysa).
          "Iliada" rozpatrywana z tego 
        stanowiska nabiera pełnych 
        rumieńców życia i odkrywa swe 
        historyczne znaczenie. 
        Zestawienie poematu z obrazem 
        życia społecznego i 
        ekonomicznego Grecji Homerowej, 
        okresu rozkładu ustroju 
        patriarchalno_rodowego i 
        przejścia od społeczeństwa 
        bezklasowego do klasowego 
        pozwala na trafne odczytanie i 
        właściwe zrozumienie poematu. 
        Prześledzenie treści "Iliady" 
        wskazuje niedwuznacznie, że 
        autor reprezentuje stanowisko 
        arystokracji, co wyraźnie 
        rozszerza i pogłębia to 
        rozumienie pozwalając 
        równocześnie patrzeć na ten 
        poemat jako na epopeję dworską.
        
          IX 
           Budowa, układ i artyzm
        
          "Iliada" opowiada o końcowym 
        etapie oblężenia Troi. Achilles 
        rozgniewany na Agamemnona za 
        odebranie branki Bryzejdy 
        wycofuje się z walki i przyrzeka 
        powrócić do niej nie wcześniej, 
        aż Trojanie zwyciężając Greków 
        podejdą pod ich okręty. Tak się 
        istotnie dzieje. Mimo męstwa 
        innych bohaterów greckich 
        Trojanie pod wodzą Hektora 
        zwyciężają. Przyjaciel 
        Achillesa, Patroklos, chcąc 
        odwrócić niebezpieczeństwo, za 
        zgodą Achillesa przywdziewa jego 
        zbroję, wyrusza do walki, 
        jednakże ginie z ręki Hektora. 
        Hektor zdobywa zbroję Achillesa. 
        Na prośbę matki bohatera 
        Hefajstos, bóg_kowal, wykuwa 






        nową wspaniałą zbroję; po 
        pogrzebie Patrokla Achilles 
        przywdziewa ją i rusza do boju. 
        Szala zwycięstwa przechyla się 
        na stronę Greków; Achilles 
        stacza pojedynek z Hektorem i 
        przeszywa go włócznią. Ojciec 
        zabitego, król Troi Priam, 
        wykupuje zwłoki syna. Pogrzeb 
        Hektora kończy "Iliadę". Wobec 
        śmierci głównego obrońcy los 
        miasta jest przesądzony.
          Epopeja zbudowana jest bardzo 
        harmonijnie: posiada wstęp i 
        epilog, treść główną koncentruje 
        dokoła czterech wielkich bitew, 
        bogacąc tok opowiadania 
        przedstawieniem narad wojskowych 
        Greków i Trojan oraz zebrań 
        bogów, opisem igrzysk na cześć 
        poległego Patroklosa, sławnym 
        opisem tarczy Achillesa, a 
        wreszcie uroczystości 
        pogrzebowych związanych ze 
        śmiercią Hektora.
          Opisy Homera cechuje niezwykła 
        plastyka i realizm. Gesty, 
        zachowanie się i wygląd postaci, 
        szczegóły uzbrojenia, zwyczaje 
        związane z życiem publicznym i 
        prywatnym, narady, uczty, 
        zajęcia rycerskie i rolnicze, 
        igrzyska, pogrzeby, a nade 
        wszystko sposób walki ukazany z 
        perspektywy pojedynków bitewnych 
        - wszystko to przedstawione jest 
        z wielką wyrazistością i 
        urzekającą siłą.
          Poszczególne fakty przedstawia 
        Homer jedne po drugich bez 
        liczenia się z tym, że niektóre 
        z nich zaszły wcześniej, inne 
        zaś później. Zasadniczo opis 
        pewnych wydarzeń następuje po 
        zakońceniu przez poetę opisu 
        wydarzenia poprzedniego. Ten 
        prymitywny sposób odtwarzania 
        wydarzeń nie nuży czytelnika. 
        Jeśli weźmiemy pod uwagę, że 
        "Iliada" została ułożona nie do 
        czytania, lecz recytowania, to 
        stwierdzimy, że prymitywizm ten 
        odznacza się dużą celowością.
          Napięcie wynikłe z 
        przedstawienia wypadków 






        nasyconych swą własną, niejako 
        naturalną dramatycznością (np. 
        bohaterstwo człowieka, który 
        walczy za ojczyznę do końca, 
        choć wie, że zginie) osłabia 
        Homer z góry przez odkrycie 
        rozwiązania. W ten sposób osiąga 
        cel podwójny: wspaniałą 
        równowagę i jakby spokój epicki, 
        a równocześnie jednokierunkowe 
        nastawienie emocjonalne 
        czytelnika lub słuchacza.
          Niezrównany geniusz Homera 
        jaśnieje pełnym blaskiem 
        wszędzie tam, gdzie poeta 
        przedstawia człowieka. 
        Bohaterowie "Iliady", jakkolwiek 
        ze względu na mechanizm poematu 
        epickiego poddani określonym 
        rygorom postępowania narzuconym 
        przez kompozycję dzieła, 
        przedstawieni są niezwykle 
        plastycznie, wyposażeni w całe 
        bogactwo cech indywidualnych 
        występują nie jako sztywne 
        kreacje artystyczne, lecz jako 
        ludzie żywi. Gra w nich rozległa 
        skala ludzkich porywów, uczuć i 
        namiętności, szlachetnych i 
        niskich, wzniosłych, 
        porywających, małych i naiwnych. 
        Umieją kochać i nienawidzić, 
        odczuwać zawiść i zazdrość, 
        umieją się poświęcać i żywić 
        najtkliwszą przyjaźń, knuć 
        podstępy i zdrady, bezlitośnie 
        zabijać uśpionych nieprzyjaciół 
        i bohatersko oddawać życie za 
        ojczyznę. Obok postaci 
        Homerowych nie można przejść 
        obojętnie; przykuwają one naszą 
        uwagę, porywają nas, budzą 
        nieraz gwałtowny sprzeciw i 
        jakże często wywołują głębokie 
        wzruszenie. Wszystko to sprawia, 
        że mimo zdecydowanej odmienności 
        czasów i stosunków bohaterowie 
        Homera są nam przy całej swej 
        egzotyczności dziwnie bliscy, 
        ponieważ uderza nas w nich nie 
        "literacki" schemat, lecz prawda 
        trudnego życia.
          I jeszcze jedno. "Iliada" to 
        poemat o wojnie, napisany w 
        okresie, w którym wyprawa 






        wojenna była jak gdyby 
        "naturalną funkcją" państwa. A 
        jednak dziwna rzecz: cechy, 
        jakimi poeta wyposażył swych 
        bohaterów, każą nam 
        niejednokrotnie podziwiać 
        napastników, przede wszystkim 
        "boskiego" Achillesa, lecz 
        jednocześnie czuć prawdziwą 
        sympatię, prawie miłość do 
        napadniętych i broniących swej 
        wolności. Właśnie Hektor, 
        obrońca ojczyzny, przedstawiony 
        jest w poemacie jako "rycerz bez 
        skazy". W tym mistrzowskim, 
        subtelnym rozmieszczeniu świateł 
        i cieni zawarta jest głęboko 
        moralna postawa Homera i jego 
        prawdziwie szlachetny 
        humanitaryzm.
          Wspaniałe są sławne i przejęte 
        przez późniejszą epikę światową 
        plastyczne, wymowne, szeroko 
        rozbudowane Homerowe porównania. 
        Są one znakomitym  środkiem 
        urealniania i pogłębiania 
        przedstawionych faktów. 
        Porównania rozwijają się w 
        samodzielne obrazy, żyją niejako 
        własnym życiem, a równocześnie 
        wtapiając się znakomicie w tok 
        spraw, uplastyczniają je i 
        dokładnie malują. Szczególnie 
        charakterystyczne są właściwe 
        Homerowi porównania oparte na 
        obrazach przyrody. O niezwykłym 
        bogactwie Homerowych porównań 
        świadczy ich liczba: jest ich w 
        "Iliadzie" około dwustu.
          Wydarzenia przedstawione w 
        "Iliadzie", jakkolwiek dotyczą 
        spraw jednej wyprawy wojennej, 
        zachowały w ujęciu tej epopei 
        wyraźne ślady ich historycznego 
        wielkiego zasięgu. Wyraża się to 
        w niezwykle rozbudowanym tle 
        polityczno_społecznym i 
        ekonomicznym. Historyczność 
        poematu potęguje w znakomitym 
        stopniu właśnie owo bogactwo 
        szczegółów zaczerpniętych z 
        życia; nadaje ono poetyckiemu 
        dziełu Homera uderzające cechy 
        prawdy. Treść "Iliady" żyje w 
        najlepszym tego słowa znaczeniu.






          Na szczególną uwagę zasługuje 
        poetyckie uzasadnienie spraw 
        opiewanych w "Iliadzie". 
        Zagadnienie to staraliśmy się 
        naświetlić od strony przyczyn 
        wprowadzenia wpływu bóstwa na 
        sprawy bohaterów "Iliady". 
        Obecnie podkreślić należy fakt 
        dalszy: sposób i zakres tej 
        "boskiej" interwencji. Bogowie 
        Homera przedstawieni są na 
        sposób ludzki, posiadają ludzkie 
        wady i zalety, jednakże w 
        stopniu spotęgowanym, ponadto 
        zaś znacznie większą siłę i 
        "cudowne" możliwości działania. 
        Bogowie są sprężyną postępowania 
        głównych bohaterów poematu; 
        zależnie od swego stosunku do 
        określonych ludzi pomagają im 
        lub szkodzą. Biorą czynny udział 
        w postępowaniu człowieka, 
        zasadniczo jednak działają 
        poprzez ludzi i tylko w 
        wyjątkowych wypadkach, niejako w 
        momentach "najgorętszych", 
        interweniują bezpośrednio (np. 
        Apollo obalający Patroklosa).
          Wyznaczywszy taką rolę bogom 
        Homer równocześnie niejako i od 
        strony moralnej zbliża ich do 
        świata ludzi, a sam przyjmuje 
        postawę spokojnego, spoufalonego 
        z tak niezwykłą tematyką 
        poety_rapsoda. Nie korzy się 
        przed bogami, może dlatego, że 
        wedle ukazanego w poemacie 
        poglądu w ostatecznym 
        rozrachunku los człowieka jest 
        bóstwu obojętny. Przeciwnie, 
        poeta potrafi w odniesieniu do 
        świata bogów nawet ironizować. W 
        rezultacie pod tym względem 
        "Iliada" wykazuje jak gdyby 
        nawarstwienie dwu stanowisk: 
        bardziej pierwotnego tłumaczenia 
        zjawisk interwencją bóstwa oraz 
        "oświeconego" przyglądania się 
        tej interwencji. Wobec przyjęcia 
        tego rodzaju postawy zachowuje 
        Homer wewnętrzną równowagę 
        przedstawionego przez siebie 
        świata, nadając zaś temu światu 
        odpowiednią głębię, rezerwuje 
        dość miejsca dla samodzielnych 






        czynów człowieka.
        
          X 
           Wiersz i przekład "Iliady"
        
          "Iliada" jest poematem 
        składającym się z dwudziestu 
        czterech pieśni oznaczonych w 
        oryginale kolejnymi dużymi 
        literami alfabetu greckiego. 
        Podział ten i oznaczenie 
        poszczególnych pieśni dokonane 
        zostały w czasach późniejszych.
          Oryginał grecki napisany jest 
        wierszem, którego każda fraza 
        ("linijka") ma postać tzw. 
        heksametru, czzyli 
        sześciostopowca. Poszczególny 
        element takiego wiersza (czyli 
        tzw. stopa) może być daktylem 
        ("daktylos") lub spondejem 
        ("spondejos"), ostatnia stopa 
        wiersza jest zawsze krótsza. 
        Daktyl to stopa składająca się z 
        trzech sylab, z których pierwsza 
        jest "długa" (wymawiano ją 
        dłużej i zapewne wyżej niż inne, 
        np. pierwsze słowo "Iliady": 
        "menin" [gniew, biernik l.p.] 
        wymawiano: "meenin"), a dwie 
        następne "krótkie" (wymawiano je 
        krócej); spondej to stopa o dwu 
        sylabach długich. Pierwszy 
        element stopy wymawiany był 
        mocniej. Wiadomości nasze na ten 
        temat opierają się na danych 
        zaczerpniętych z pism 
        starożytnych gramatyków 
        (uczonych zajmujących się 
        badaniami literatury i języka) 
        oraz ze studiów nad innymi 
        językami posiadającymi 
        samogłoski krótkie i długie. O 
        tym, jak starożytni naprawdę 
        wymawiali swe wiersze, 
        dokładniej nie wiemy. U pewnego 
        pisarza starożytnego czytamy, że 
        recytacja wiersza podobna była 
        do śpiewu.
          Heksametr bywa niekiedy 
        stosowany w poezji polskiej, 
        jednakże na naszym gruncie ma on 
        inną postać, zależną od 
        właściwości języka polskiego. 
        Heksametrem posłużył się A. 






        Mickiewicz w "Pieśni Wajdeloty" 
        ("Konrad Wallenrod"). Oto jak 
        Mickiewicz objaśnia polski 
        heksametr podając równocześnie 
        trzywierszową ilustrację swych 
        uwag:
          "Lubo rodzaj wiersza użyty w 
        Powieści Wajdeloty mało jest 
        znany, nie chcemy wykładać 
        powodów, które nas do tej 
        nowości skłoniły, aby nie 
        uprzedzać zdania czytelników. Za 
        miarę zgłosek uważaliśmy akcent, 
        zachowujący się w wymawianiu; 
        radziliśmy się też uwag 
        zawartych w ważnym dziele 
        Królikowskiego. * Wprawdzie w 
        kilku miejscach odstąpiliśmy od 
        podanych przezeń prawideł, 
        tłumaczyć się tu jednak z tego 
        względu nie poczytujemy za rzecz 
        stosowną i potrzebną".
          Józef Franciszek Królikowski, 
        autor rozprawy pt. "Prozodia 
        polska, czyli o śpiewności i 
        miarach języka polskiego z 
        przykładem o notach muzycznych", 
        Poznań 1821.
          W budowie wiersza naśladowano 
        heksametr grecki z tą różnicą, 
        że w miejscu spondejów (dwie 
        sylaby długie akcentowane) 
        używano najczęściej trochejów 
        (pierwsza sylaba długa - 
        akcentowana, druga krótka - 
        nieakcentowana) albo (dwie 
        sylaby długie, druga - 
        nieakcentowana).
          Wiersz polski zbudowany jest 
        na innych zasadach z tego 
        powodu, że język polski nie 
        posiada iloczasu (sylab długich 
        i krótkich). Dlatego też polskie 
        przekłady heksametru posługują 
        się formą zgodną z zasadami 
        wiersza polskiego, a przy tym 
        rozpiętością i powagą toku 
        odpowiadającą starożytnemu 
        heksametrowi. Wierszem takim w 
        pewnym sensie najbliższym 
        heksametrowi jest polski 
        13_zgłoskowiec, posiadający w 
        dawnej literaturze polskiej 
        poważną tradycję (B. Zimorowic, 
        W. Potocki, S. Twardowski, XVII 






        w.). Wiersz ten, zwany ongiś 
        bohaterskim, znalazł 
        zastosowanie w poezji epickiej.
          W tym miejscu warto zaznaczyć, 
        że pierwsza polska próba 
        tłumaczenia "Iliady", a 
        mianowicie "Monomachia * Parysowa 
        z Menelausem" pióra Jana 
        Kochanowskiego dokonana jest 
        właśnie 13_zgłoskowcem. Niestety 
        "Monomachia" to tylko mały 
        fragment epopei. A szkoda! Mocna 
        i piękna polszczyzna 
        Kochanowskiego dałaby 
        niewątpliwie wspaniałą polską 
        "Iliadę", jeden z klejnotów 
        naszej literatury przekładowej.
          "monomachia" - (z grec.) 
        pojedynek.
          13_zgłoskowcem dokonany jest 
        najlepszy polski przekład 
        "Iliady"; tłumacz, pisarz epoki 
        stanisławowskiej, Franciszek 
        Ksawery Dmochowski (1762_#1808) w 
        r. 1791 wydał osiem ksiąg 
        "Iliady" a w roku 1801 pełny 
        przekład tego arcydzieła. *
          Zgodnie z ówczesnną manierą 
        imiona bóstw występujących w 
        "Iliadzie" posiadają w 
        przekładzie Dmochowskiego 
        brzmienie łacińskie: Zeus - 
        Jowisz, Hera - Junona, Ares - 
        Mars itd. Wydawca "Iliady" w 
        Bibliotece Narodowej, T. Sinko, 
        wprowadził imiona greckie, w 
        czym wprawdzie odbiegł od 
        przekładu, lecz za to zbliżył 
        się do oryginału. W naszym 
        wydaniu poszliśmy za ujęciem T. 
        Sinki.
          Piękne tłumaczenie 
        Dmochowskiego było ważnym etapem 
        w tradycji 13_zgłoskowca jako 
        polskiego wiersza epickiego. 
        Ostateczne utrwalenie tradycji 
        dokonało się pod wpływem "Pana 
        Tadeusza".
          Współczesną propozycję 
        przekładową "Iliady" stanowi 
        tłumaczenie dokonane polskim 
        heksametrem przez Kazimierę 
        Jeżewską (Bibl. Nar. S. II, nr 
        17, 1982) ze wstępem i 
        komentarzem Jerzego Łanowskiego 






        uwzględniającymi najnowsze 
        osiągnięcia nauki.
          Fragmenty "Iliady" 
        zamieszczone w tej książce 
        pochodzą z tłumaczenia 
        Dmochowskiego.
          Zamieszczone w Dodatku 
        fragmenty innych przekładów, od 
        Kochanowskiego do Jeżewskiej, 
        mają na celu zorientować 
        czytelnika w dokonywanych na tym 
        terenie próbach, zilustrować 
        różne metody tłumaczenia i 
        pokazać drogi (jakże często 
        omylne!), którymi usiłowano 
        dojść do możliwie doskonałej, 
        polskiej "Iliady".
        
          Nota bibliograficzna
        
          Zamieszczone w tej książce 
        fragmenty "Iliady" przedrukowano 
        z wydania tego dzieła w 
        Bibliotece Narodowej (Seria II, 
        nr 17) w opracowaniu Tadeusza Sinki.
          Fragmenty zestawiono w ten 
        sposób, aby zorientować 
        czytelnika w zakresie treści 
        "Iliady", w charakterze 
        najważniejszych faktów ukazanych 
        w poemacie oraz w szczególnej  
        wagi zjawiskach 
        polityczno_społecznych i 
        kulturalnych. Ten punkt widzenia 
        wpłynął na wybór początku 
        "Iliady" jako wprowadzenia w 
        całość problematyki epopei            
        (z obrazem narady wojennej, 
        podczas której zarysował się 
        główny konflikt poematu: spór 
        między Achillesem i Agamemnonem, 
        wreszcie ze sceną na Olimpie, 
        dającą wyobrażenie o świecie 
        bogów i o specyficznym humorze 
        Homera). Dalej wprowadzono 
        fragment księgi II: epizod 
        rozmów Odyseusza z możnymi i 
        ludem wraz ze sceną z 
        Tersytesem, z księgi III zaś, 
        celem pokazania "przyczyny" 
        wojny trojańskiej, Heleny, scenę 
        "oglądania z muru" i wrażenia, 
        jakie Helena robi na starcach 
        trojańskich. Z kolei roztoczono 
        obraz bitwy, w której miejsce 






        Achillesa zajmuje niejako 
        Diomedes (sceny batalistyczne, 
        ks. V, pożegnania Hektora z 
        Andromachą (ks. VI), walki i 
        śmierci Patroklosa jako momentu 
        decydującego o powrocie 
        Achillesa na teren działań 
        wojennych (ks. XVI). 
        Uwzględniona została księga 
        XVIII zawierająca sławny opis 
        tarczy Achillesa z plastycznymi 
        obrazami życia greckiego. Wybór 
        zamyka opis pojedynku Achillesa 
        z Hektorem i śmierci obrońcy 
        Troi (ks. XXII), a wreszcie 
        wstrząsająca scena w namiocie 
        Achillesa: wykupienie zwłok 
        Hektora przez zbolałego ojca, 
        Priama, i końcowa partia poematu 
        - opis uroczystości 
        pogrzebowych, spalenie na stosie 
        zwłok "wielkiego Hektora" (ks. 
        XXIV).
          Wydawca, poza pracami 
        specjalnymi, korzystał z cennych 
        uwag prof. Józefa Wolskiego i 
        prof. Jerzego Łanowskiego, za co 
        Im na tym miejscu uprzejmie 
        dziękuje.
          Pragnący zasięgnąć 
        dokładniejszych informacji o 
        Homerze i jego dziełach oraz o 
        zagadnieniach 
        polityczno_społecznych owych 
        czasów i epok wcześniejszych 
        znajdą je w następujących 
        pracach:
          Z. Abramowiczówna, "Najnowsze 
        kierunki w badaniach 
        homeryckich", "Eos", LV, 1967, s. 
        192_#201.
          J. Danielewicz, Wstęp do 
        "Liryki starożytnej Grecji" w 
        wydaniu Bibl. Nar., S. II, nr 92 
        Wrocław 1984, s. III_XII.
          F. Engels, "Pochodzenie 
        rodziny, własności prywatnej i 
        państwa", [w:] K. Marks, F. 
        Engels, "Dzieła wybrane", Warszawa 
        1949, t. II, s. 179_#248.
          R. Ganszyniec, "Homer", Lwów 
        1924 (przy przekładzie "Odysei" 
        przez J. Wittlina.
          S. J. Kołodziejczyk, 
        "Społeczeństwo homeryckie", 






        "Meander", VIII, nr. 2, s. 
        81_#110; nr 3, s. 129_#143.
          K. Kumaniecki, "Gatunki 
        literackie poezji greckiej", 
        "Meander", I, 1946, s. 12_#24.
          J. Łanowski, "Literatura 
        starogrecka", w: "Dzieje 
        literatur europejskich", pod red. 
        W. Floryana, t. I, Warszawa 
        1987, s. 13_#134.
          J. Łanowski, Wstęp i komentarz 
        do "Iliady" w przekładzie K. 
        Jeżewskiej w wydaniu Bibl. Nar., 
        S. II, nr 17, Wrocław 1982.
          K. Majewski, "Knossos i 
        Mykeny. U kolebki cywilizacji 
        europejskiej", Wrocław_Warszawa 
        1948.
          T. Milewski, "Epika 
        małoazjatycka przed Homerem", 
        "Meander", 1951, s. 321.
          J. Parandowski, "Mitologia. 
        Wierzenia i podania Greków i 
        Rzymian", wyd. 6, Warszawa 1953, 
        s. 225_#296.
          W. S. Siergiejew, "Historia 
        starożytnej Grecji", Warszawa 
        1952, s. 113_#135.
          T. Sinko, "Literatura grecka", 
        t. I, cz. I, Kraków 1931, 
        bibliografia (do r. 1930), s. 
        17_#162.
          T. Sinko, Wstęp do "Iliady" w 
        wydaniu Bibl. Nar., S. II, nr 17 
        (po zgonie autora, 1966, 
        uzupełnił J. Łanowski)..nv
          Iliada
          Księga I
        
          Gniew *#/1 Achilla, *#/2 
        bogini, *#/3 głoś, obfity w 
        szkody,@ który ściągnął klęsk 
        tyle na greckie narody,@ *#/4 
        mnóstwo dusz mężnych wcześnie 
        wtrącił do Erebu,@ *#/5 a na 
        pastwę dał sępom i psom bez 
        pogrzebu@ *#/6 walające się trupy 
        rycerskie wśród pola:@ tak 
        Zeusa *#/7 wielkiego spełniała się 
        wola@ odtąd, gdy się zjątrzyli 
        sporem niebezpiecznym@ 
        Agamemnon, *#/8 król mężów, z 
        Achillem walecznym.@
          Od kogóż tej niezgody pożar 
        zapalony? -@ Od Feba, *#/9 co go 






        Kronid *#/10 z pięknej miał 
        Latony.@ Gniewny na króla, *#/11 
        wojsku straszną klęskę zadał,@ 
        rozszerzył mór w obozie, 
        codziennie lud padał;@ mścił 
        się, że był zelżony jego 
        kapłan *#/12 święty.@ Przyszedł 
        Chryzes, *#/13 gdzie stały Achajów 
        okręty,@ *#/14 świetną na okup 
        córki *#/15 przynosząc ofiarę,@ a w 
        ręku mając berło i Feba 
        tyjarę;@ *#/16 prosił Greki o 
        litość na ojcowskie bóle,@ 
        najbardziej zaś Atrydy, *#/17 dwa 
        narodów króle:@ "Atrydowie i 
        Grecy! niech wam dadzą bogi@ 
        dobyć miasta Pryjama, *#/18 w swoje 
        wrócić progi!@ Lecz pomni na 
        łuk Feba, strzelający z góry,@ 
        weźcie okup, nie przeczcie ojcu 
        jego córy!"@
          Rzekł. W Grekach szmer 
        przyjazny *#/19 oznaczał ich 
        zgodę,@ aby uczcić kapłana i 
        przyjąć nagrodę;@ nie przypadła 
        królowi do serca ta mowa,@ więc 
        go puścił z obelgą, *#/20 przydał 
        groźne słowa:@ "Znidź, 
        naprzykrzony starcze, z oczu 
        moich pręcej,@ *#/21 nie waż bawić 
        się *#/22 dłużej ani wracać 
        więcej!@ W tyjarze, w berle 
        słaba dla ciebie zasłona.@ 
        Chyba mi starość córkę twoją 
        wydrze z łona;@ od swych 
        daleko, w Argos *#/23 na zawsze 
        osiędzie,@ tam wełnę tkać i 
        łoże moje dzielić będzie.@ 
        Pójdź precz! ani mię gniewaj, 
        żebyś został cały!"@ Rzekł 
        król; zaląkł się starzec i 
        odszedł struchlały.@
          Szedł cicho ponad morzem, 
        gdzie huczały fale,@ a gdy już 
        był daleko, wynurzył swe żale@ 
        i syna pięknowłosej tak prosił 
        Latony:@ *#/24 "Boże! którego 
        Chryza doznaje obrony,@ 
        Smintejczyku! *#/25 co strzałę 
        wypuszczasz daleką,@ co masz 
        Tened i Kyllę *#/26 pod możną 
        opieką:@ jeśli wieńcami twoje 
        zdobiłem kościoły,@ *#/27 jeślim ci 
        na ofiarę bił kozły i woły,@ *#/28 
        niech prośba ta od ciebie będzie 






        wysłuchana:@ zemścij się łukiem 
        twoim obelgi kapłana".@
          Ledwie skończył, modlitwa 
        doszła ucha Feba,@ wysłuchał go 
        łaskawie, zstąpił gniewny z 
        nieba@ *#/29 z łukiem swoim, z 
        kołczanem; na ramionach 
        strzały@ w bystrym biegu 
        strasznymi szczęki przerażały.@ 
        Idzie jak noc posępny; siadł z 
        dala, łuk spina:@ leci strzała 
        i świszcząc powietrze rozcina.@ 
        Okropnym brzmiąc łuk jękiem, psy 
        strzela i muły;@ wnet zgubne 
        jego razy *#/30 Achaje poczuły:@ 
        palą się bezprzestannie smutne 
        trupów stosy.@ *#/31
          Przez dziewięć dni na wojsko 
        śmiertelne szły ciosy,@ 
        dziesiątego Achilles cały lud 
        zwoływa,@ *#/32 bo tę myśl w piersi 
        Hera *#/33 wlała mu życzliwa,@ 
        bolesna, widząc swoich Achajów 
        zagładę.@ Zatem, gdy się na 
        walną zgromadzili radę,@ możny 
        Achilles tymi zaczął mówić 
        słowy:@ "Teraz bardzo się 
        lękam, synu Atrejowy,@ abyśmy 
        obłąkani wpośród morskich 
        brodów@ nie musieli powracać do 
        ojczystych grodów,@ jeżeli tu 
        na zawsze nie zamkniem 
        powieki,@ bo i wojna okrutna, i 
        mór niszczy Greki.@ Niech 
        wieszcz *#/34 lub kapłan powie, skąd 
        ta chłosta sroga,@ albo snów 
        tłumacz wierny, wszakże sny *#/35 
        od boga?@ Niechaj powie, 
        dlaczego Feb naszej chce 
        zguby:@ czy go niedopełnione 
        obrażają śluby?@ Czyli stąd, że 
        świętego stugłowu *#/36 nie 
        bierze?@ Bijmy owce i kozy dla 
        niego w ofierze,@ aby, ubłagan, 
        wstrzymał ten mór 
        niebezpieczny".@ To 
        powiedziawszy, usiadł Achilles 
        waleczny.@ 
          Wstał Testora syn, 
        Kalchas, *#/37 pierwszy w swym 
        urzędzie:@ zna, co jest, zna, co 
        było, zna nawet, co będzie;@ 
        mądry i duchem wieszczym od Feba 
        natchnięty,@ on do Troi 
        achajskie prowadził okręty.@ 






        Więc tak na radzie głosem 
        roztropnym opiewa:@ "Chcesz, bym 
        wyrzekł, dlaczego na nas Feb się 
        gniewa,@ Feb, którego łuk 
        srebrny zgubne strzały niesie?@ 
        Ja powiem, lecz przysięgą 
        zaręcz, Achillesie,@ że mi słowy 
        i ręką dasz potrzebne wsparcie,@ 
        bo widzę, jak się na mnie 
        rozgniewa zażarcie@ mąż, *#/38 
        któremu nad sobą władzę Grecy 
        dali:@ a gdy król na słabego 
        gniewem się zapali,@ chociaż się 
        na czas wstrzyma, w razie *#/39 nie 
        zaszkodzi,@ znajdzie potem 
        sposobność i zemście dogodzi.@ 
        Uważ więc, czyliś zdolny ocalić 
        mą głowę".@ Achilles 
        odpowiedział na tę wieszczka 
        mowę:@ "Co tylko wiesz, mów 
        śmiało! Bo na Apollina@ 
        przysięgam, Zeusowi najmilszego 
        syna,@ którego ty świętości 
        trzymając na pieczy,@ z daru 
        jego zwiastujesz przyszłe Grekom 
        rzeczy;@ przysięgam, póki widzę 
        to światło na niebie:@ żaden się 
        z Greków skrzywdzić nie odważy 
        ciebie,@ ani sam Agamemnon. Nic 
        to nie przeszkadza@ prawdę 
        wyrzec, że jego najwyższa dziś 
        władza".@
          Ośmielił się tym wieszczek. - 
        "Ani dla ofiary,@ ani dla 
        ślubów, rzecze, zesłane są 
        kary;@ wzgarda świętego sługi 
        ściągnęła tę stratę.@ Nie 
        chciał wydać król córki, 
        odrzucił zapłatę,@ dlatego 
        między nami zaraza się szerzy,@ 
        i nie wprzódy się w swoim 
        gniewie Feb uśmierzy,@ aż król 
        powróci zdobycz, którą dotąd 
        trzyma,@ i darmo odda brankę z 
        czarnymi oczyma.@ Gdy do 
        Chryzy poślemy jeszcze stugłów 
        święty,@ może się da złagodzić 
        dla nas bóg zawzięty".@ 
          Skończywszy, usiadł Kalchas. 
        Natychmiast powstanie@ 
        trzymający szerokie Atryd 
        panowanie:@ straszliwie 
        pomieszany, *#/40 gniew mu wnętrze 
        ściska,@ a oko rozpalone żywym 
        ogniem błyska;@ i rzekł, 






        krzywym rzucając na Kalchasa 
        wzrokiem:@ "Zawsze ty, *#/41 widzę, 
        jesteś nieszczęścia prorokiem@ 
        i nic nie umiesz dla mnie 
        zwiastować przyjemnie;@ każdy 
        twój czyn i wyraz serce rani we 
        mnie.@ Teraz nawet rozgłaszasz 
        pomiędzy Achiwy,@ *#/42 iż dlatego 
        zarazą Feb ich trapi mściwy,@ 
        żem zatrzymał dziewicę, okupem 
        wzgardziłem.@ Posiadanie tej 
        branki bardzo mi jest miłem,@ 
        byłaby moją w domu pociechą 
        jedyną,@ niększą niż 
        Klitajmestra, którąm wziął 
        dziewczyną.@ *#/43 Wyrówna jej 
        rozumem moja niewolnica@ i 
        sercem, i przemysłem, i 
        pięknością lica.@ Ale, gdy 
        trzeba, ojcu wracam ją do 
        ręki,@ bo wolę całość ludu nad 
        jej wszystkie wdzięki.@
          Tylko mi tę osłodźcie stratę, 
        przyjaciele:@ godziż się, bym 
        szkodował sam jeden tak wiele?@ 
        Wszakże wszyscy widzicie, co mi 
        z rąk wypada".@ Na to Pelid *#/44 
        waleczny tak mu odpowiada:@ 
        "Atrydo, jakżeś razem i dumny, i 
        chciwy!@ Tobież łupu szlachetne 
        odstąpią Achiwy?@ ja nie wiem, 
        jeśli jakie łupy *#/45 gdzie 
        złożono:@ co z miast było 
        wziętego, to już podzielono;@ 
        wracać nazad i znowu dzielić nie 
        przystoi.@ Ale kiedy przemożnej 
        dobędziemy Troi,@ wróć tylko 
        brankę bogu, za dzisiejszą 
        stratę@ potrójną i poczwórną 
        odbierzesz zapłatę".@ "Luboś 
        mądry, nie zdołasz tego wmówić 
        we mnie",@ rzekł król, "i 
        chcesz mię słowy podchodzić 
        daremnie.@ Oddawszy moją 
        brankę, będęż smutny siedzieć,@ 
        gdy ty cieszysz się twoją? 
        Oddam, lecz chcę wiedzieć,@ 
        czyli tę stratę Grecy nagrodzą 
        mi równie;@ jeśli nie chcą 
        nagrodzić, sam wezmę 
        gwałtownie...@ *#/46 Ale się w 
        innej o tym naradzimy porze.@ 
        Teraz okręt na wielkie 
        wyprowadźmy morze@ i zbierzmy 
        zdolne majtki *#/47 do takiej 






        wyprawy,@ brankę wsadźmy z 
        ofiarą stugłowną do nawy.@ *#/48 
        Pierwsi z wodzów tę podróż na 
        siebie weźmiecie:@ Ajas, 
        Odyseusz lub król panujący 
        Krecie,@ *#/49 lub, jeśli tak 
        rozkażę, najstraszniejszy z 
        ludzi,@ Pelid się tą usługą dla 
        Greków potrudzi.@ Pewnie bóg 
        zagniewany, który mściwie 
        strzela,@ tą ofiarą się zmieni 
        dla nas w przyjaciela".@
          Na to, strasznie zapalon, 
        Achilles zawoła:@ "O łakomco! o 
        człeku bezwstydnego czoła!@ 
        Któż z Greków chętnie twoje 
        spełni rozkazanie?@ kto pójdzie 
        na wyprawę? na czele wojsk 
        stanie?@ Nie z mojej ja 
        przyszedłem pod Troję 
        przyczyny,@ ród ten przeciw 
        mnie żadnej nie popełnił winy:@ 
        do owoców mej ziemi nie 
        ściągnęli dłoni,@ nie tknęli 
        się trzód moich, nie zabrali 
        koni,@ najmniejszej w żyznej 
        Ftyi *#/50 nie zrobili szkody;@ 
        dzielą mnie od nich wielkie i 
        góry, i wody.@ Ale z tobąśmy 
        przyszli z odległych stron 
        świata,@ czci twojej 
        nasługiwać, mścić się krzywdy 
        brata.@ *#/51 Bezczelniku! z psim 
        okiem, nie znasz tej usługi!@ 
        Jeszcze mi to chcesz wydrzeć, 
        com wziął za znój długi@ i co 
        mi zgodnie greckie przyznały 
        narody!@ Dotąd ja równej z tobą 
        nie miałem nagrody:@ gdy po 
        dobyciu miasta wojsko łup 
        rozbiera,@ na moich barkach 
        ciężar wojny się opiera,@ lecz 
        kiedy podział przyjdzie, lepsza 
        część dla ciebie,@ *#/52 a ja, 
        upracowany, zemdlony w 
        potrzebie,@ z małą cząstką na 
        okręt idę z bojowiska.@ Do 
        Ftyi, do mojego powracam 
        siedliska,@ gdy nie znasz moich 
        zasług, śmiesz zdobycz 
        wydzierać;@ a nie wiem, czy 
        beze mnie będziesz łupy 
        zbierać".@ 
          Jemu król Agamemnon, równym 
        gniewem zdjęty:@ "Jedź, gdy ci 






        się podoba, spychaj twe 
        okręty!@ Czyż to na tobie 
        jednym los Grecyji stoi?@ Mam 
        drugich, co się zemszczą mej 
        krzywdy na Troi,@ a 
        najskuteczniej Kronid, panujący 
        w niebie.@ Z wszystkich królów 
        najbardziej nienawidzę 
        ciebie...@ Idź, rządź 
        Myrmidonami, *#/53 nie mną, człeku 
        hardy:@ Gniewy twoje niczego 
        nie warte prócz wzgardy.@ Lecz 
        wiedz: gdy Feb ode mnie 
        Chryzeidę bierze,@ dam rozkaz, 
        niech ją moi odwiozą 
        żołnierze,@ a za to się do 
        twojej posunę nagrody:@ 
        Bryzeidę *#/54 ci wezmę z pięknymi 
        jagody,@ byś znał, żem jest 
        mocniejszy. Drugich strach 
        ogarnie,@ widząc, że mi się 
        równać nie można bezkarnie".@
          Na te słowa okrutnie Pelid 
        rozjątrzony,@ niepewny, na 
        obiedwie nachyla się *#/55 strony:@ 
        Czy, usunąwszy drugich, w Atryda 
        uderzyć,@ czy lepiej gniew 
        powściągnąć i zapał uśmierzyć.@ 
        Gdy się na obie strony chwieje 
        myśl wątpliwa,@ w zapale z 
        pochew miecza strasznego 
        dobywa:@ Wtem z nieba z Hery 
        przyszła Pallada *#/56 przysługi,@ 
        bo równie jej był miły, jak 
        jeden, tak drugi.@ Z tyłu lekko 
        za włosy pociąga rycerza,@ 
        niczyim, jego tylko oczom się 
        powierza.@ *#/57 Zląkł się Pelid, 
        gdy spojrzał za siebie 
        zdumiały,@ widzi Palladę: oczy 
        jej groźnie iskrzały;@ i rzecze: 
        "Wielka córo pana 
        błyskawicy,@ *#/58 po cóżeś tu z 
        niebieskiej nadeszła stolicy?@ 
        Czy widzieć, jaką Atryd obelgę 
        mi czyni?@ Oświadczam ci, bo 
        tego dokażę, bogini,@ że dłoń 
        ta wnet za dumę duszę mu 
        wywlecze".@ A na to 
        modrooka *#/59 Pallada tak 
        rzecze:@ "Przyszłam gniew twój 
        uśmierzyć z woli Zeusa żony:@ 
        Jej Achilles, jej Atryd równie 
        ulubiony.@ Nie ruszaj miecza, do 
        krwi nie chciej się zapędzać;@ 






        ale słów obelżywych możesz nie 
        oszczędzać.@ Wierz mi, bo to być 
        musi, że dla tej ofiary@ 
        trzykroć będziesz drogimi 
        nagrodzony dary;@ tylko bądź nam 
        posłuszny, gniew uhamuj srogi".@ 
        A Palladzie Achilles mówi 
        prędkonogi:@ "Choć cały gniewem 
        pałam, lecz rozum ostrzega,@ iż 
        ten błądzić nie może, kto bogom 
        ulega;@ kto na rozkazy bogów nie 
        zatyka ucha,@ tego wzajem 
        łaskawe niebo chętniej słucha".@ 
        To wyrzekłszy, przestaje na 
        Pallady radzie,@ powściąga silną 
        rękę i miecz w pochwy kładzie;@ 
        a bogini, poselstwo odprawiwszy 
        swoje,@ do bogów śpieszy, w 
        górne Zeusa pokoje.@
          Lecz Pelid jeszcze gniewy 
        straszne w sercu warzy@ i 
        rzecze, dla Atryda nie szczędząc 
        potwarzy:@ "Z psim okiem, z 
        łani sercem, bezecny 
        opoju,@ *#/60 wziąłżeś broń, 
        prowadziłeś lud śmiało do boju?@ 
        Poszedłżeś na zasadzki, gdy szły 
        inne wodze?@ Nigdy! Drżałeś ze 
        śmiercią spotkać się na drodze.@ 
        Lepiej dumną w obozie władzę 
        rozpościerać,@ a kto ci się 
        sprzeciwi, temu łup wydzierać.@ 
        Nad podłymi panujesz, 
        ludożerco, *#/61 tłumy;@ 
        inaczej, już byś zgonem 
        przypłacił twej dumy.@ Ale ja ci 
        przysięgam teraz uroczyście,@ 
        przez to berło, *#/62 co więcej 
        nie odrośnie w liście,@ bo kiedy 
        je raz na pniu ostry topór 
        przytnie,@ żywne straciwszy 
        soki, więcej nie zakwitnie,@ a 
        dziś je w ręku greccy 
        monarchowie noszą,@ którzy 
        święte wyroki prawa ludom 
        głoszą;@ przysięgam ci 
        największą przysięgą na 
        świecie:@ Wzywać Achilla, Grecy, 
        lecz próżno, będziecie!@ A ty 
        się dręcząc w sobie, nie dasz im 
        pomocy,@ *#/63 gdy ich do 
        wiecznej Hektor zacznie wtrącać 
        nocy.@ Zgryzą cię trojańskiego 
        postępy oręża,@ że 
        najwaleczniejszego nie uczciłeś 






        męża".@
          To powiedziawszy, przodków 
        berło znakomite,@ berło świetne 
        złotymi gwoździami nabite,@ 
        rzuca gniewny na ziemię i na 
        miejscu siada.@ Równie się 
        Agamemnon na niego rozjada.@ 
        Wtem władca pylijskiego powstaje 
        narodu:@ *#/64 z ust jego słodsze 
        płyną wyrazy od miodu.@ Dwa 
        pokolenia *#/65 Pylów zamieszkały 
        ziemię,@ jak żył, a teraz 
        trzecie ludzi rządził plemię.@ W 
        te rzekł słowa, rozumu wielkiego 
        tłumacze:@ "O, jak Achajów 
        ziemia gorzko dziś zapłacze!@ 
        Jak się z tej uradują Trojanie 
        nowiny,@ jak ucieszy się Pryjam 
        i Pryjama syny,@ gdy usłyszą, że 
        zgubną ci zjątrzeni zwadą,@ 
        którzy innym przodują i męstwem, 
        i radą!@ Lecz starca głos niech 
        w młodszych winną baczność 
        wzbudzi,@ bom ja większych przed 
        laty widział od was ludzi,@ a 
        lekce mojej rady nie ważyli 
        przecie.@ Nigdym takich nie 
        widział, ni ujrzę na świecie,@ 
        jakim był silny Dryjant, Kajnej 
        nieśmiertelny,@ Pejrytoj i 
        Eksadios, i Polifem 
        dzielny...@ *#/66 Mężni sami, z 
        mężnymi chodzili za barki,@ 
        Centaurom, gór mieszkańcom, 
        dumne starli karki.@ Z nimi od 
        młodu moje bywały zabawy.@ Gdy 
        mię z Pylos do spólnej wezwali 
        wyprawy,@ i jam walczył, jak 
        siły pozwalały moje;@ z 
        dzisiejszych nikt by z nimi nie 
        wyszedł na boje.@ Tak wielcy, a 
        młodego przyjmowali rady:@ I dla 
        was będzie lepiej wstępować w 
        ich ślady.@ Ty, choć możny, 
        nadobną zostaw mu dziewicę,@ 
        niech ma dar, którym uczcił Grek 
        jego prawicę;@ a ty, Achillu, z 
        królem nie bądź tak gwałtowny,@ 
        bo mu żaden ze wszystkich królów 
        nie jest równy.@ Jeżeliś ty 
        dzielniejszy, żeś synem bogini,@ 
        jego możniejszym władza 
        obszerniejsza czyni.@ *#/67 
        Atrydo, głos pokoju między was 
        przynoszę:@ Złóż gniew na 






        Achillesa, ja cię o to proszę;@ 
        w nim jest obrona floty, w nim 
        wojska podpora".@ Agamemnon w te 
        słowa rzecze do Nestora:@ "Zacny 
        starcze! szanuję mądrą twoją 
        mowę,@ lecz nad wszystkich ten 
        człowiek chce wynosić głowę;@ on 
        by rad sobie władzę najwyższą 
        przywłaszczył,@ a któż będzie 
        tak niski, by się przed nim 
        płaszczył?@ Jeżeli mu zaś 
        dzielność nadał bóg odwieczny,@ 
        czyż przeto mu pozwala, by tak 
        był złorzeczny?"@ *#/68 Przerwał 
        mu Pelid mowę i obelg nie 
        skąpił:@ "Ostatni byłbym z 
        ludzi, gdybym ci ustąpił...@ Co 
        ci powiem, to w żywej zachowaj 
        pamięci:@ Dla branki walczyć 
        bronią wcale nie mam chęci@ ni z 
        tobą, ni z innymi Greków 
        rycerzami,@ choć bierzecie dar, 
        który przyznaliście sami;@ ale 
        co na okręcie moim jest w 
        ładunku,@ nic do twego nie 
        możesz podciągnąć 
        szafunku.@ *#/69 Odważ się tylko 
        na to: Całe wojsko zoczy,@ że ta 
        włócznia wnet czarną krew z 
        ciebie wytoczy".@ 
          Tak w szkodliwej obadwa 
        rozjątrzeni zwadzie@ powstali, 
        czyniąc koniec narodowej 
        radzie...@ ...@
          (Wysłani przez Agamemnona 
        heroldowie Eurybat i Taltyb 
        zabierają brankę Bryzejdę z 
        namiotu Achillesa, bohater zaś 
        płacząc z żalu i smutku siada na 
        brzegu morza i błaga matkę Tetydę 
        o przybycie i pomoc. Bogini 
        wynurza się z morskiej głębiny i 
        pociesza syna. Achilles prosi, 
        by matka wyjednała u Zeusa pomoc 
        dla Trojan. Chwilowe klęski 
        Greków upokorzą Agamemnona, 
        który pozna, że bez Achillesa, 
        najmężniejszego z wojowników, 
        zwycięstwo nie będzie możliwe. 
        Zgodnie z zapowiedzią Achilles 
        zamyka się w swym namiocie i nie 
        bierze udziału ani w walkach, 
        ani w naradach. Uproszona przez 
        syna Tetyda spieszy na Olimp, by 
        błagać Zeusa o pomoc dla Trojan, 






        a więc o klęskę dla Greków. W 
        ten sposób Achilles pragnie 
        nasycić swą zemstę; Agamemnon 
        będzie go musiał prosić o powrót 
        na pole walki.)
          Gdy przeszło dni dwanaście, 
        nieśmiertelne bogi@ w 
        niedostępne Olimpu wracają się 
        progi,@ Kronid przodkuje *#/70 
        wszystkim do górnej stolicy.@ 
        Tetys, pomna synowi danej 
        obietnicy,@ zostawia ojca, *#/71 
        rzuca niezgłębione morze,@ i do 
        nieba o rannej dostaje się 
        porze.@ Kronida, który grzmiące 
        pioruny zapala,@ na wierzchołku 
        Olimpu był od bogów z 
        dala.@ *#/72 Siada przed nim *#/73 
        bogini z pokorną postawą@ ręką lewą 
        kolana, brodę ściska prawą@ i 
        rzecze: "Bogów ojcze, jeślim 
        kiedy ciebie@ lub uczynkiem, lub 
        słowem ratowała w niebie,@ skłoń 
        ucho na me prośby, pamiętny 
        przysługi:@ Daj cześć synowi 
        memu, gdyś wiek dał 
        niedługi!@ *#/74 Widzisz, jako 
        nad ciężką obelgą łzy roni:@ 
        Wydarł mu gwałtem Atryd owoc 
        dzielnej dłoni;@ *#/75 ale ty go 
        przynajmniej uczcij, mądry 
        boże,@ niech ręka twoja w 
        bitwach Trojany wspomoże,@ niech 
        górują nad Greki, odnoszą 
        zwycięstwa,@ aż póki ci *#/76 nie 
        uczczą mego syna męstwa".@
          Nic na to chmurowładca Kronid 
        nie odpowie,@ milcząc, całą tę 
        sprawę waży w swojej głowie;@ 
        Tetys, jak go ujęła, tak się 
        kolan trzyma,@ i tak z 
        rozrzewnionymi powtarza 
        oczyma:@ "Odmów mi albo 
        przyzwól i zaręcz wyraźnie!@ 
        Czyż jakie na Zeusa padają 
        bojaźnie?@ Niech wiem, czym 
        sama z bogiń okryta pogardą".@ 
        Kronid, ciężko westchnąwszy: - 
        "Prosisz o rzecz twardą.@ Jakie 
        troski dla mojej stąd wynikną 
        głowy!@ Na niepokój mię, córko, 
        narażasz domowy:@ Znowu się 
        będzie trzeba z małżonką 
        ucierać,@ a i tak mi wyrzuca, 
        żem Troję rad wspierać.@ Idź, 






        by cię nie postrzegło zazdrosne 
        jej oko!@ *#/77 Prośbę twoją mam w 
        sercu wyrytą głęboko.@ Skłonię 
        głową, byś pewna była mojej 
        chęci;@ tej, na stwierdzenie 
        słowa, używam pieczęci,@ przed 
        bogi i przed ludźmi znak ten 
        jest konieczny".@ To wyrzekł i 
        brwi zmarszczył niebios pan 
        odwieczny.@ Podniosły się na 
        głowie nieśmiertelnej włosy,@ 
        wstrząsł się Olimp i całe 
        zadrżały niebiosy.@ *#/78 
          Gdy takie zaręczenie od Zeusa 
        zyska,@ Tetys idzie do swego w 
        głębi wód siedliska,@ on do 
        swego pałacu. *#/79 Wstają wszystkie 
        bogi@ i zabiegają ojcu swemu na 
        pół drogi;@ nikt na miejscu nie 
        został, cała niebian rzesza@ na 
        powitanie władcy piorunu 
        pośpiesza.@ 
          Skoro tylko pan bogów na swym 
        zasiadł tronie,@ zdało się 
        podejrzliwej dokuczyć mu 
        żonie;@ *#/80 postrzegła, że z nim 
        Tetys ciche miała rady,@ takie 
        zatem z Kronidą rozpoczyna 
        zwady:@ "Z kimżeś to, 
        obłudniku, rozmawiał dziś w 
        niebie?@ Beze mnie radzić 
        skrycie rozkoszą dla ciebie.@ 
        Zawsze lubisz przed żoną chować 
        sekret ścisły@ i nigdy nie 
        powiadasz, jakie twe zamysły".@ 
        "O wszystkich - rzekł bóg - 
        rzeczach być uświadomioną@ 
        zbytni ciężar dla ciebie, choć 
        mi jesteś żoną;@ jednakże, co 
        ciekawość twoją słusznie 
        budzi,@ to pierwsza wiesz ode 
        mnie i z bogów, i z ludzi;@ 
        lecz, co sam radzę, bogom nie 
        myśląc powiadać,@ o to próżno 
        nie pytaj, tego nie chciej 
        badać".@
          Na to Hera, wielkimi oczyma 
        wspaniała:@ "Twardy Kronosa 
        synu, cóżem usłyszała?@ Nigdym 
        ci nie jest przykra, słusznie 
        się tym szczycę,@ że nie chcę 
        wglądać w żadną twoją tajemnicę,@ ta 
        zaś troskliwość moja z tego 
        idzie źródła,@ czy cię córka 
        morskiego starca nie uwiodła.@ 






        Bo dziś przyszła do ciebie, 
        ściskała kolana,@ i podobno 
        już w prośbach swoich 
        wysłuchana:@ Jej syna czci, a 
        Greków klęski nic nie 
        zwlecze".@ *#/81 Na to 
        piorunowładca do Hery tak 
        rzecze:@ "Płoche twe podejrzenia 
        są dla mnie zwyczajne,@ jednak 
        ci niedostępne moje myśli 
        tajne.@ Nienawiść tylko męża 
        odnosisz w korzyści.@ *#/82 Choćbyś 
        zgadła *#/83 mój wyrok? Co chcę, to 
        się ziści.@ Siedź i skromnie 
        się moim powoduj *#/84 rozkazem,@ 
        bo cię tu nie zasłonią wszystkie 
        bogi razem@ od strasznego tej 
        ręki ogromnej zamachu".@ Tak 
        rzekł; umilkła Hera i drżała ze 
        strachu;@ musi ulec mężowi 
        niezgięta jej dusza,@ *#/85 lecz 
        wszystkich bogów czułość jej 
        zmartwienie wzrusza.@ *#/86 Zatem 
        Hefajst, *#/87 Olimpu sławny 
        budowniczy,@ miłą matkę 
        pociesza w tak ciężkiej 
        goryczy.@ "Jak to nas 
        wszystkich smuci, jak dotkliwie 
        boli,@ że niebo się poróżnia 
        dla śmiertelnych doli,@ gdy się 
        przykra niezgoda samych bogów 
        ima,@ *#/88 znikną uczty, rozkosze, 
        złe górę otrzyma.@ *#/89 Matce 
        radzę, choć sama sobie radzić 
        zdolną,@ by na Zeusa była 
        rozkazy powolną;@ bo kiedy w 
        gniew nasz ojciec rozjątrzony 
        wpada,@ cała się dla niebianów 
        zepsuje biesiada.@ Gdyby 
        chciał, jak jest mocny, ten 
        wielki pan gromu,@ wszystkich 
        by nas wytrącił z niebieskiego 
        domu.@ *#/90 Matko! ujmij go 
        wdzięcznie, a spojrzy wesoło@ i 
        okaże pogodne Olimpowi czoło".@
          To powiedziawszy, Hefajst z 
        miejsca swego wstaje,@ bierze 
        okrągłą czarę, matce ją podaje@ 
        i rzecze: "Znoś to, matko, lubo 
        ci niemiło,@ żebyć się co 
        gorszego jeszcze nie zdarzyło;@ 
        gniewy jego złagodzi twa 
        powolność wczesna.@ *#/91 Jak by 
        dla syna twego była rzecz 
        bolesna,@ nie mogąc ci dać 






        wsparcia, patrzeć na twe jęki:@ 
        Trudno wytrzymać siłę Zeusowej 
        ręki.@ Nigdy mi ten przypadek 
        nie wyjdzie z pamięci:@ Gdym 
        cię raz przeciw jego chciał 
        wesprzeć niechęci,@ porwał za 
        nogę, rzucił z niebieskiego 
        gmachu,@ zaledwie ze mnie 
        dusza nie wyszła z 
        przestrachu;@ leciałem przez 
        dzień, w wieczór upadłem na 
        Lemnie,@ *#/92 tam Syntyjowie ducha 
        obudzili we mnie".@
          Tę Hefajst o przypadku swoim 
        powieść czyni,@ a na to z białą 
        dłonią śmieje się bogini@ i z 
        uśmiechem odbiera czarę z ręki 
        syna.@ On zaś od prawej strony 
        obdzielać zaczyna@ słodkim 
        nektarem *#/93 nieba wysokiego 
        panów,@ który czerpa *#/94 obficie 
        z poświęconych dzbanów.@ Śmiały 
        się, pijąc nektar, do rozpuku 
        bogi,@ że im służył tak 
        grzecznie Hefajst 
        krzywonogi.@ *#/95 Stół do zachodu 
        słońca zasiadają wkoło,@ jedzą 
        smacznie i piją, bawią się 
        wesoło:@ Apollo na formindze *#/96 
        gra, Muz *#/97 chór dobrany@ 
        słodkimi wyśpiewuje głosy na 
        przemiany.@
          Gdy słońce *#/98 świetną głowę 
        skryło w Oceanie,@ każdego boga 
        własne przyjmuje mieszkanie:@ 
        Bo w Olimpie ma każdy z bogów 
        pałac złoty,@ cudownej 
        przemyślnego Hefajsta roboty.@ 
        Kronid także tam idzie, gdzie 
        swój umysł boski@ snem zasila, 
        wielkimi zmordowany troski.@
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Gniew - wymieniony na 
        początku epopei stanowi ośrodek, 
        dokoła którego rozwija się akcja 
        Iliady pomyślana jako fragment 
        dziesiątego roku walk pod Troją.
          *#/2 Achill - Achilleus, 
        Achilles, najwaleczniejszy z 
        Greków, główny bohater poematu.
          *#/3 Bogini - muza, wedle 
        wyobrażeń greckich obdarzająca 
        poetów natchnieniem; boginią 






        pieśni bohaterskiej była 
        Kalliope (Pięknogłosa) 
        przedstawiana z tabliczką i 
        rylcem w ręku. (Mitologia grecka 
        zna dziewięć muz.)
          *#/4 Greckie narody - nazwy tej 
        Homer nie używa, nazywając 
        Greków Achajami lub Argiwami 
        zgodnie z historycznym stanem 
        rzeczy (o czym dokładniej we 
        Wstępie). Nazwa "Grecy" powstała 
        znacznie później i urobiona 
        została od nazwy jednego z 
        plemion helleńskich "Graików" 
        (Graikoj). Do nas przyszła ta 
        nazwa w formie zlatynizowanej: 
        Grecy - Graeci.
          Uwaga: Grecką literę "jota" 
        oddawać będziemy przez "j" 
        wszędzie tam, gdzie czytać ją 
        należy raczej jak "j" niż "i"; 
        dlatego piszemy: demiurgoj 
        (demiurgoi), Grajkoj (Graikoi) 
        itd. Czynimy to dla ułatwienia 
        lektury czytelnikom nie 
        obeznanym z językiem greckim.
          *#/5 Ereb - mroczne podziemie, w 
        którym wedle wierzeń greckich 
        przebywały dusze zmarłych, 
        pań-
        stwo boga hadesa =aides = 
        = niewidzialny=; hadesem na-
        zywano 
        również krainę podziemną.
          *#/6 Bez pogrzebu - starożytni 
        Grecy wierzyli, że od 
        pogrzebania ciała (spalenia na 
        stosie) zależą losy duszy. Dusze 
        nie pogrzebanych miały się 
        błąkać i szkodzić żywym. 
        Sprawienie przepisanego pogrzebu 
        należało do ważnych obowiązków 
        religijnych.
          *#/7 Zeus - najwyższe bóstwo 
        greckie panujące nad niebem i 
        ziemią, którego woli 
        przypisywali Grecy powstawanie 
        zjawisk atmosferycznych: 
        grzmoty, błyskawice, pioruny, 
        deszcze; pałac Zeusa miał się 
        znajdować na szczycie Olimpu, w 
        Tesalii.
          *#/8 Agamemnon - król Myken, 
        głównodowodzący wojsk greckich 
        pod Troją. Przedmiot sporu 






        Achillesa z Agamemnonem opisany 
        jest w dalszych wierszach pieśni 
        I, a wynikające stąd tragiczne 
        następstwa dla Greków - 
        wycofanie się Achillesa z walki 
        i zwycięstwa Trojan - w 
        następnych pieśniach. Wszystko 
        to zgodne było z wolą Zeusa 
        pokrywającą się z 
        przeznaczeniem.
          *#/9 Feb - Febus (Fojbos), 
        przydomek Apollina, boga światła 
        (Świecący), syn Zeusa i Latony; 
        tych, którzy postępowali wbrew 
        woli bożej, raził on niechybnymi 
        strzałami, stąd określenie 
        znajdujące się w greckim 
        oryginale Iliady: srebrnołuki 
        (argyrotoksos).
          *#/10 Kronid - Zeus, syn 
        Kronosa (Chronosa = Czasu).
          *#/11 Gniewny na króla - na 
        Agamemnona.
          *#/12 Kapłan - u Greków funkcje 
        kapłańskie spełniali królowie, 
        wodzowie i ojcowie rodzin; 
        niezależnie od nich istnieli 
        kapłani związani ze specjalnymi kultami 
        różnych bóstw, oddający się 
        wyłącznie tym kultom.
          *#/13 Chryzes - kapłan z 
        Chryzy, leżącej na zachodnim 
        wybrzeżu Troady.
          *#/14 Achajów okręty - okręty 
        greckie wyciągnięte były na 
        brzeg, przed nimi zaś znajdował 
        się obwarowany obóz wojsk 
        greckich.
          *#/15 Córki - Chryzejdy, córki 
        kapłana Chryzesa, pojmanej przez 
        Greków i znajdującej się w 
        namiocie Agamemnona.
          *#/16 Berło - laska kapłańska; 
        Chryzes, który przyszedł błagać 
        Agamemnona o wydanie córki, na 
        swej lasce kapłańskiej zawiesił 
        przepaskę używaną przez kapłanów 
        do przepasywania głowy; 
        przepaskę tę nazywa tłumacz 
        tiarą, tu więc jakby 
        arcykapłańskim nakryciem głowy. 
        Słowo "tiara" wymawiano w czasach 
        Dmochowskiego jako "ti_ara", 
        więc w powszechnych wówczas 
        formacjach "rozszerzonych" jako 






        "tyjara". Podobnie ma się sprawa z 
        imieniem Priam (czytaj 
        dwuzgłoskowo: Pri_am) wymawianym  
        i pisanym jako Pryjam.
          *#/17 Atrydy - synowie Atreusa, 
        Agamemnon i Menelaos, król 
        Sparty, mąż Heleny porwanej 
        przez Parysa, syna Priama. 
        Greki, Atrydy - dawna forma 
        biernika, dziś: Greków, Atrydów.
          *#/18 Miasto Pryjama - Troja, 
        której królem był Priam, syn 
        Laomedonta (wedle podań 
        greckich).
          *#/19 Szmer przyjazny - lud 
        zgromadzony na radzie nie miał 
        prawa zabierania głosu podczas 
        obrad, gdyż zagarnęli je 
        wodzowie i naczelnicy rodów, a 
        wreszcie przedstawiciele 
        tworzącej się arystokracji 
        ("szlachty"). Lud wyrażał swą 
        opinię za pomocą okrzyków, z 
        czym możni nie zawsze się 
        liczyli.
          *#/20 Puścił z obelgą - 
        zelżonego odprawił z niczym.
          *#/21 Znidź - odejdź! zejdź! 
        pręcej - prędzej (forma 
        staropolska).
          *#/22 Bawić się - zabawić, 
        pozostać.
          *#/23 Argos - kraina i miasto 
        leżące we wschodniej części 
        Półwyspu Peloponeskiego: tam 
        też leżały Mykeny i Tiryns, nad 
        którymi panował Agamemnon.
          *#/24 Syna Latony - Apollina, 
        którego był kapłanem.
          *#/25 Smintejczyk - przydomek 
        Apollina czczonego jako bóstwo 
        rolnicze: "tępiący myszy polne" 
        (smintoftoros).
          *#/26 Tened - Tenedos, wysepka 
        u wybrzeży trojańskich. Killa - 
        miasto leżące obok Chryzy.
          *#/27 Kościoły - świątynie, 
        nazwa nadawana dawniej wszelkim 
        świątyniom.
          *#/28 W wierszach tych 
        odzwierciedla się stosunek 
        człowieka do bóstwa w tym 
        okresie, gdy po przełamaniu 
        pierwotnego lęku przed 
        potężnymi, nieznanymi siłami 






        przyrody utożsamianymi z bóstwem 
        człowiek zawierał niejako umowę 
        z siłami "wyższymi", na mocy 
        której składał bóstwu ofiary, 
        ale też w zamian żądał 
        określonych świadczeń w postaci 
        konkretnej pomocy.
          *#/29 Z nieba - w oryginale: "z 
        Olimpu", na którym mieszkali 
        bogowie.
          *#/30 Zgubne razy - w wielkich 
        skupiskach ludzkich, zwłaszcza 
        podczas wojny, w bardzo 
        prymitywnych warunkach 
        niejednokrotnie wybuchały zarazy 
        (o zarazach w czasach 
        późniejszych piszą historycy 
        starożytni); w "Iliadzie" zgodnie 
        z wierzeniami greckimi i budową 
        akcji zaraza w obozie greckim 
        przedstawiona jest jako skutek 
        gniewu Apollina, boga_łucznika.
          *#/31 Trupów stosy - zwłoki 
        palili Grecy na stosach.
          *#/32 Lud zwoływa - zwołanie 
        ludu na radę leżało w 
        kompetencjach naczelnego wodza; 
        samowolny czyn Achillesa 
        świadczy z jednej strony o 
        zakresie uprawnień wodzów 
        plemiennych, z którego 
        korzystali i na szerszej arenie 
        polityczno_społecznej, z drugiej 
        zaś o szybkim wzroście znaczenia 
        tych wodzów w związku z 
        rozkładem organizacji rodowej i 
        wyłanianiem się możnych rodzin 
        indywidualnych. Rzecz jasna, że 
        wodzowie w tym procesie 
        wybijania się przez wzbogacenie 
        znajdowali się w szczególnie 
        korzystnych warunkach: oni 
        przede wszystkim zabierali 
        znaczną część zdobyczy wojennej 
        dystansując i spychając w dół 
        szybko ubożejące masy ludowe. W 
        wymienionym czynie Achillesa 
        odzwierciedla się wyraźnie 
        moment przełomu w stosunkach 
        ustrojowych Grecji epoki 
        Homerowej. W poemacie Homer 
        uzasadnia ten czyn bohatera 
        zgodnie ze swymi założeniami 
        kompozycyjnymi i 
        przeświadczeniami o przyczynie 






        ludzkiego postępowania: Achilles 
        postąpił tak za radą bogini 
        Hery.
          *#/33 Hera - siostra i żona 
        Zeusa, bogini sprzyjająca 
        Grekom. W "Iliadzie" jedni 
        bogowie pomagają Grekom, inni 
        Trojanom; oni są bardzo często 
        motorem czynów ludzkich.
          *#/34 Wieszcz - u Greków 
        istnieli wróżbici tłumaczący 
        wolę bóstw z lotu ptaków, z 
        wnętrzności zwierząt lub z 
        pewnych wydarzeń, jak tu np. z 
        zarazy.
          *#/35 Sny - powszechne u wielu 
        ludów wierzenie, że sny pochodzą 
        od sił "wyższych" i mają 
        wróżebne znaczenie.
          *#/36 Stugłów - u Greków wielka 
        ofiara ze stu zwierząt ofiarnych, 
        hekatomba ("ofiara ze stu 
        wołów") z gr. "hekaton" = sto, 
        "bus" = wół.
          *#/37 Kalchas - główny wróżbita 
        (wieszczek) wojsk achajskich.
          *#/38 Mąż - Agamemnon.
          *#/39 W razie - na razie, 
        tymczasem. Tak poważna obawa 
        Kalchasa jest wymownym 
        świadectwem, jaką potęgę mieli 
        wówczas "królowie", wodzowie 
        plemienni.
          *#/40 Pomieszany - wyprowadzony 
        z równowagi.
          *#/41 Zawsze ty - Kalchas nie 
        po raz pierwszy jest 
        "nieszczęścia prorokiem" dla 
        Agamemnona. On to właśnie, gdy 
        na początku wyprawy cisza morska 
        nie pozwalała flocie greckiej 
        dopłynąć do wybrzeży Troady, 
        poradził złożyć w ofierze 
        Ifigenię, córkę Agamemnona, i w 
        ten sposób wybłagać u bogów 
        zesłanie pomyślnych wiatrów.
          *#/42 Pomiędzy Achiwy - dawna 
        forma narzędnika: pomiędzy 
        Achiwami. Achiwowie = Achajowie.
          *#/43 W epoce ustabilizowania 
        się małżeństwa monogamicznego 
        (jednożeństwa) pozycja żony 
        stała się znacznie gorsza, gdyż 
        pełnia praw i władzy zaczęła 
        należeć wyłącznie do męża. 






        Wierność małżeńska z zasady 
        obowiązywała tylko żonę. 
        Klitajmestra - żona Agamemnona, 
        siostra Heleny.
          *#/44 Pelid - Pelida, syn 
        Peleusa, Achilles.
          *#/45 Łupy - zdobywanie łupów 
        było głównym celem wypraw 
        wojennych; Grecy walczący pod 
        Troją przedsiębrali bliższe i 
        dalsze wyprawy łupieskie, i w 
        tym spoza nawarstwień legendy 
        trojańskiej odzwierciedla się 
        historyczny sens ówczesnej 
        wojny. Uprzywilejowanie wodzów w 
        podziale zdobyczy wojennych 
        pokazuje, w jaki sposób 
        wytwarzała się nowa warstwa 
        posiadaczy.
          *#/46 Trzy kropki po wierszu 
        oznaczają, iż w tym miejscu 
        opuszczono część tekstu mniej 
        ważną do zrozumienia treści.
          *#/47 Zdolne majtki - zdolnych 
        majtków, dawna  forma biernika; 
        marynarzy mogących podołać 
        takiej wyprawie morskiej.
          *#/48 Nawa - okręt (z łac. 
        navis).
          *#/49 Ajas (lub Ajaks) - pod 
        Troją walczyło dwu Ajasów: syn 
        Ojleusa z Lokris (słynny z 
        szybkiego biegu) i syn Telamona 
        z Salaminy (głośny wśród Greków 
        z męstwa i siły); o którego 
        Ajasa tu idzie, nie wiadomo. 
        Odyseusz - król Itaki, syn 
        Laertesa, najbardziej przebiegły 
        wojownik grecki. Król panujący 
        Krecie - Idomeneus, syn 
        Deukaliona, wnuk Minosa (o 
        Minosie mowa we Wstępie).
          *#/50 Ftyja - kraina w 
        południowej Tesalii leżącej w 
        północno_wschodniej części 
        Grecji, władztwo Achillesa.
          *#/51 Krzywdy brata - 
        Menelaosa, brata Agamemnona.
          *#/52 Lepsza część dla ciebie - 
        por. obj. *#/45.
          *#/53 Myrmidonowie - lud 
        mieszkający w tesalskiej 
        (eolskiej) Ftyi, pod władzą ojca 
        Achillesa, Peleusa.
          *#/54 Bryzejda - branka 






        Achillesa, którą Agamemnon 
        pragnie zabrać w zamian za 
        Chryzejdę zwróconą ojcu. Jagody 
        - lica, policzki, twarz.
          *#/55 Nachyla się - waha się, 
        rozważa.
          *#/56 Pallada - przydomek Ateny 
        (Pallas = potrząsająca dzidą), 
        córki Zeusa, bogini mądrości, 
        surowej i wojowniczej. U Homera 
        wspiera Greków.
          *#/57 Jego tylko oczom się 
        powierza - staje się widzialna 
        tylko dla niego.
          *#/58 Córa pana błyskawicy - 
        Atena, córka Zeusa, bóstwa 
        gromów i błyskawic.
          *#/59 Modrooka - Homer chętnie 
        posługuje się epitetami 
        (określeniami) przy wprowadzeniu 
        postaci, zawierając w nich jakąś 
        charakterystyczną cechę danej 
        postaci, np. pięknowłosa 
        Latona, białoramienna Hera, 
        srebrnołuki Apollo, szybkonogi 
        (w przekładzie Dmochowskiego 
        prędkonogi) Achilles, sowiooka 
        Pallada (u Dmochowskiego 
        modrooka). Epitet "sowiooka" 
        jest pozostałością dawniejszych 
        czasów, gdy Atenę czczono pod 
        postacią sowy; w czasach 
        późniejszych sowa była ptakiem 
        poświęconym Atenie.
          *#/60 Opoju - Homer nie 
        przedstawia ludzi pijanych; 
        Grecy pili wino zmieszane z 
        wodą, stąd też epitet "opój" 
        musiał być wielką obelgą.
          *#/61 Ludożerco - w 
        określeniu tym tkwi zapewne 
        historyczna aluzja do opinii 
        jaką w masach ludowych posiadali 
        królowie żyjący i bogacący się 
        ich kosztem.
          *#/62 Berło - oznaką godności 
        ówczesnych królów (zob. o nich 
        we Wstępie) była drewniana laska 
        ozdobna okuciem.
          *#/63 Obrażony i zagniewany 
        Achilles zapowiada, że odtąd nie 
        będzie brał udziału w walce, 
        przez co spadną na Greków liczne 
        klęski.
          *#/64 Władca pylijskiego narodu 






        - Nestor, syn Neleusa, władca 
        Pylos w Mesenii (w 
        południowo_wschodnim 
        Peloponezie).
          *#/65 Dwa pokolenia - u Greków 
        pokolenie = 30 lat.
          *#/66 Dryjant i in. - 
        legendarni, olbrzymi mieszkańcy 
        Tesalii, bohaterowie podań 
        ludowych o walkach z centaurami. 
        Mitologia przedstawia centaurów 
        w postaci półludzi, półkoni.
          *#/67 W wypowiedzi Nestora 
        mieści się aluzja do 
        zwierzchniej władzy Agamemnona 
        nad połączonymi wojskami 
        greckimi, władzy naruszonej 
        przez wystąpienie Achillesa. 
        Równocześnie kryć się w tym może 
        ślad greckiej tradycji o 
        wielkiej potędze dawnego rodu 
        mykeńskich Atrydów, władców 
        państwa wywierającego poważny 
        wpływ na krainy sąsiednie 
        (obszerniej o tym we Wstępie).
          *#/68 Złorzeczny - złorzeczący, 
        miotający przekleństwa i obelgi.
          *#/69 Szafunek - rzecz, którą 
        można szafować, rozdzielać; łup.
          *#/70 Przodkuje - przewodzi, 
        postępuje na przodzie.
          *#/71 Zostawia ojca - bożka 
        morskiego, Nereusa.
          *#/72 Kronida... był od bogów z 
        dala - pałac Zeusa mieścił się 
        na szczycie Olimpu, niżej zaś 
        wznosiły się siedziby innych 
        bogów.
          *#/73 Siada przed nim - 
        właściwie siada u jego stóp.
          *#/74 Wiek niedługi - 
        młodzieńczy Achilles miał zginąć 
        pod Troją.
          *#/75 Owoc dzielnej dłoni - 
        brankę Bryzejdę wziętą przez 
        Achillesa jako łup wojenny.
          *#/76 Ci - Grecy.
          *#/77 Potężny "ojciec bogów i 
        ludzi" nie na żarty boi się swej 
        małżonki Hery, skłonnej do 
        wszczynania swarów domowych i 
        urządzania scen zazdrości (w jej 
        sytuacji bardzo uzasadnionych). 
        Ten fragment "Iliady" w doskonały 
        sposób obrazuje wyobrażenie 






        Homera o bogach i dość 
        bezceromonialny jego do nich 
        stosunek. W partii tej zawarty 
        jest równnież specyficzny humor 
        poety.
          *#/78 Grzmot i piorun to znak, 
        że Zeus wysłuchał czyjejś 
        prośby.
          *#/79 Do swego pałacu - do 
        gmachu, w którym odbywały się 
        zebrania bogów olimpijskich.
          *#/80 Zdało się dokuczyć mu 
        żonie - żona (Hera) zapragnęła 
        mu dokuczyć.
          *#/81 "Nic nie zagrozi czci jej 
        syna, ani nie odwlecze klęski 
        Greków".
          *#/82 "Zyskujesz tylko 
        nienawiść męża".
          *#/83 Choćbyś zgadła - a gdybyś 
        nawet zgadła?
          *#/84 Powoduj się - kieruj się.
          *#/85 Niezgięta dusza - harda, 
        nieugięta dusza.
          *#/86 Czułość... wzrusza - budzi 
        współczucie.
          *#/87 Hefajst - (Hefajstos, u 
        Rzymian Wulkan) syn Zeusa i 
        Hery, bóg ognia, zawołany kowal 
        artysta, budowniczy pałaców na 
        Olimpie.
          *#/88 Ima - chwyta się.
          *#/89 Złe górę otrzyma - 
        nastaną same przykrości (wziąć 
        górę - zwyciężyć).
          *#/90 "Wszystkich by nas 
        wyrzucił z olimpijskiego 
        pałacu".
          *#/91 Powolność wczesna - 
        rychła uległość.
          *#/92 Na Lemnie - na wyspie 
        Lemnos, leżącej na Morzu 
        Egejskim; wyspę tę zamieszkiwali 
        Syntiowie trudniący się rozbojem 
        i piractwem. Wyspę Lemnos 
        związano z losami Hefajstosa, 
        boga ognia, ze względu na 
        znajdujące się na tej wyspie 
        wulkany. Na wschodnim wybrzeżu 
        wyspy, miejscu domniemanego 
        upadku Hefajstosa, leżało potem 
        miasto Hefajstia.
          *#/93 Nektar - napój bogów.
          *#/94 Czerpa - czerpie.
          *#/95 Hefajst krzywonogi - 






        gniew i porywczość swego ojca 
        Zeusa przypłacił Hefajstos 
        kalectwem, a mianowicie 
        ochromiał.
          *#/96 Forminga - strunowy 
        instrument muzyczny w kształcie 
        dwuramiennej lutni.
          *#/97 Muzy - córki Zeusa, 
        stanowiły jak gdyby chór 
        olimpijski, któremu przewodził 
        Apollo zwany dlatego Musagetes 
        (Kierujący Muzami).
          *#/98 Słońce - promienne bóstwo 
        Helios, na rydwanie objeżdżające 
        sklepienie niebieskie.
        
          Księga II
        
          (W obozie greckim w 
        następstwie ujawnienia win 
        Agamemnona powstaje wzburzenie i 
        budzi się chęć powrotu do 
        ojczyzny. Naczelny wódz pod 
        wrażeniem snu, że upadek Troi 
        jest nieunikniony, postanawia 
        zwołać ogólną naradę wojskową i 
        przemówić za powrotem do domów 
        po to, aby wtajemniczeni w jego 
        intencję wodzowie wystąpili ze 
        zdaniem przeciwnym i porwali 
        wojsko do walki. W wojsku szerzy 
        się tymczasem zamieszanie. Hera 
        wysyła Palladę zlecając jej: 
        "Wstrzymaj powrót, zniszcz 
        zamiar płocho przedsięwzięty i 
        nie daj, by na morze spychali 
        okręty".)
        
          Usłuchała wnet Hery Pallas 
        modrooka@ i natychmiast na 
        ziemię spuszcza się z wysoka;@ 
        szybkim pośpiesza lotem do 
        Achajów łodzi,@ zaraz do 
        Odyseusza mądrego przychodzi.@ 
        Ten stoi zasępiony, okrętów nie 
        tyka,@ bo go smutek ogarnia i 
        boleść przenika.@ Do niego się 
        przybliża i w te rzecze słowa:@ 
        "Odyseusie, którego w 
        przemysł *#/1 płodna głowa,@ 
        tak_że więc bez odwłoki *#/2 
        rozpuszczacie żagle,@ i do 
        miłej ojczyzny powracacie 
        nagle?...@ Wstrzymaj powrót, 
        zniszcz zamiar płocho 






        przedsięwzięty,@ i nie daj, by 
        na morze spychali okręty!"@ 
          Tak rzekła, wraz bohatyr z 
        żalu się ocuca,@ poznaje głos 
        bogini, śpieszy i płaszcz 
        rzuca.@ Podnosi go Eurybat. *#/3 A 
        gdy Atrydowi@ zabiegł drogę, 
        możnemu narodów królowi,@ 
        bierze od niego w ręce berło *#/4 
        znakomite,@ obiega z nim 
        Achaje, pancerzem okryte;@
          A czy wodza, czy kogo z 
        przedniejszych potyka,@ *#/5 
        ujmuje go wymową słodkiego 
        języka:@ "Zacny mężu, nie 
        stąpaj ludzi podłych śladem,@ 
        wstrzymaj się, drugich twoich 
        zatrzymaj przykładem,@ bo 
        jeszcze nie wiesz dobrze o króla 
        zamiarze;@ teraz wojska 
        doświadcza, potem je ukarze.@ 
        Nie wszystkim pozwolono wiedzieć 
        jego myśli:@ Żeby do jakich 
        nieszczęść Achaje nie przyśli!@ 
        Bo wielki gniew na ludzi od 
        monarchy spada,@ który z łaski 
        Zeusa narodami włada".@ 
          Gdy z ludu kogo postrzegł, że 
        upornie staje,@ tego berłem 
        okłada *#/6 i słowami łaje:@ 
        "Niebaczny! siedź spokojnie, ta 
        dłoń ciebie skarci,@ słuchaj 
        drugich, co więcej niźli ty są 
        warci!@ Bojaźń i gnuśność w 
        rzędzie najniższym cię 
        kładzie,@ niś ty w boju 
        ceniony, ni poważny w radzie,@ 
        czy każdy w wojsku greckim za 
        wodza się sądzi?@ *#/7 Niedobry 
        jest rząd wielu, niech więc 
        jeden rządzi@ król, którego sam 
        Zeus powagą przyodział,@ i nam 
        dał posłuszeństwo, jemu władzę w 
        podział".@ *#/8
          Tak on wojsko sprawować, *#/9 jak 
        biiegły wódz, umie.@ Wnet i z 
        naw, i z namiotów ruszają się w 
        tłumie,@ wrzask ludu grzmi jak 
        morza szumnego bałwany,@ kiedy 
        tłucze mokrymi o skałę tarany.@ 
        Całe wojsko ucicha i miejsca 
        zasiada:@ Tersyt *#/10 burzy, 
        złośliwie Tersyt jeszcze gada.@ 
        Człek wielomownej gęby, z 
        niesfornym językiem,@ samym się 






        królom stawił hardym 
        przeciwnikiem,@ *#/11 bo, co mu do 
        ust padnie, wszystko płocho 
        bredzi;@ celem jego gryźć 
        wyższych, śmiech budzić w 
        gawiedzi.@ Zezowaty, kulawy, 
        potwór w świecie rzadki,@ garb 
        mu spycha skręcone na piersi 
        łopatki,@ głowa długa, 
        śpiczasta, rzadkim kryta 
        włosem.@ Najbardziej on 
        złośliwym śmiał przegryzać 
        głosem@ Odysa i Achilla, 
        potwarca ich wieczny.@ Teraz 
        na króla język obrócił 
        złorzeczny,@ szpetne miotając 
        słowa skrzypiącymi usty;@ 
        sarkali z gniewu Grecy na tyle 
        rozpusty,@ on krzyczał i lżył: 
        - "Czego twoje serce łaknie?@ 
        Skąd ta żałość, Atrydo? na czym 
        tobie braknie?@ Pełno w twoim 
        namiocie znajduje się miedzi,@ 
        pełno tam ślicznych kobiet, 
        branek naszych, siedzi,@ które 
        ci dajem, miasta jakiego 
        dobywszy:@ Czy mało masz 
        dostatków, o królu 
        najchciwszy!@ Chcesz, by kto z 
        Trojan przyszedł po dzieci z 
        okupem,@ którem ja lub Grek 
        inny wziął na wojnie łupem...@ 
        Jesteś ty dla greckiego wódz 
        srogi plemienia!@ Jakżeśmy 
        podli, mężów niegodni imienia!@ 
        Kobiety z nas trwożliwe! Puśćmy 
        się na wody,@ niech on pod 
        Troją nasze pożywa nagrody,@ 
        niech zna, czy bez naszego może 
        co oręża...@ Skrzywdził 
        Achilla, nadeń dzielniejszego 
        męża,@ daną od nas nagrodę, 
        gwałtem wydarł z nawy.@ Gnuśny 
        Pelid nie mści się tak niegodnej 
        sprawy.@ Gdyby cię, jak na męża 
        przystało, był zażył,@ *#/12 
        ostatni raz, Atrydo, byłbyś go 
        znieważył".@
          Tak lżył Tersyt wielkiego 
        narodów pasterza.@ Wtem 
        Odyseusz do niego szybkim 
        krokiem zmierza@ i ostro nań 
        spojrzawszy, groźnym tonem 
        rzecze:@ "Lekkomyślny Tersycie, 
        krzykliwy człowiecze,@ 






        wstrzymaj język zuchwały, ty, 
        hańbo natury,@ bo ze 
        wszystkich, co przyszli pod 
        trojańskie mury,@ i królom 
        towarzyszą w rycerskiej 
        potrzebie,@ żaden człowiek nie 
        przyszedł podlejszy nad ciebie.@ 
        Nie waż się królów śmiałym 
        pomiatać językiem@ ani być do 
        powrotu płochym buntownikiem.@ 
        Jak los padnie, przewidzieć nie 
        dano nikomu,@ czy my z chwałą, 
        czy z hańbą powrócim do domu.@ 
        Jeśli króla narodów szarpiesz z 
        tej przyczyny,@ że go hojnie 
        darują łupem greckie syny,@ *#/13 
        skąd się ta złość nikczemna w 
        podłym sercu warzy?@ *#/14 Zyskałże 
        co od ciebie, prócz samej 
        potwarzy?@ Ale ja ci 
        oświadczam, co i w skutku 
        będzie,@ jeśli, jak dziś, 
        rozpuścisz to złości 
        narzędzie,@ *#/15 niechaj mi głowę 
        zdejmie okrutny zabójca,@ niech 
        słodkie stracę imię 
        Telemacha *#/16 ojca,@ jeśli cię 
        nie uchwycę, z szaty nie obnażę@ 
        i zdarłszy, co wstyd kryje, 
        ochłostać nie każę;@ wreszcie, 
        rozkwilonego na razy bolące,@ 
        wypchnę ze zgromadzenia i w głąb 
        nawy wtrącę".@
          To wyrzekłszy, do grzbietu 
        berło mu przykłada.@ On się 
        zwija i płacze, i drżący 
        usiada;@ od twardego mu razu w 
        tyle guz wyskoczy,@ patrzy szpetnie 
        wokoło i ociera oczy.@ Choć 
        smutni, Grecy jednak rozśmiać 
        się musieli;@ każdy tak 
        sąsiadowi swoje myśli dzieli:@ 
        "Słusznie lud Odyseusza wśród 
        najpierwszych kładzie.@ *#/17 
        Męstwem w boju wsławiony, 
        roztropnością w radzie.@ Dziś 
        najlepszą rzecz zrobił, że 
        Tersyta zgromił@ i zuchwałość 
        brzydkiego potwarcy uskromił.@ 
        Odtąd będzie ostrożny, nauczą go 
        bóle,@ jak niebezpieczna miotać 
        obelgi na króle"...@ 
        
          (Burzliwa narada daje wynik 
        zamierzony przez wodzów pomimo 






        rozgoryczenia przeciwko 
        starszyźnie garnącej dla siebie 
        jak najwięcej zdobyczy wojennej. 
        Część wojowników przejmuje 
        strach przed możnymi, inni zaś 
        dają się porwać pocieszającym 
        wróżbom. Zastępy greckie 
        przygotowują się do walki, która 
        ma pokazać, że i bez Achillesa 
        Agamemnon potrafi poprowadzić 
        wojsko do zwycięstwa. Do bitwy 
        sposobią się również oddziały 
        trojańskie. Parys strofowany 
        przez Hektora, że stroni od 
        walki, zgłasza gotowość 
        stoczenia z Menelaosem 
        pojedynku; zwycięzca otrzyma 
        Helenę i jej skarby, obie zaś 
        walczące strony "na wieki trwałe 
        uczynią przymierze". Grecy 
        wyrażają zgodę na tę 
        propozycję.)
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Przemysł - przemyślność, 
        chytrość.
          *#/2 Bez odwłoki - bez 
        zwlekania.
          *#/3 Eurybat - herold (poseł, 
        woźny) Agamemnona.
          *#/4 Bierze od niego berło - 
        Odyseusz bierze do ręki berło 
        Agamemnona, znak władzy 
        naczelnego wodza, niewątpliwie 
        dla dodania sobie powagi w 
        czasie nakłaniania wojowników do 
        pozostania na miejscu.
          *#/5 Potyka - spotyka.
          *#/6 Berłem okłada - jak z tego 
        określenia wynika, wodzowie 
        poczynali sobie ze zwykłymi 
        wojownikami dość 
        bezceremonialnie.
          *#/7 Za wodza się sądzi? - 
        uważa się za wodza?
          *#/8 "Nam przydzielił obowiązek 
        posłuszeństwa, im zaś prawo do 
        władzy".
          *#/9 Wojsko sprawować - 
        kierować wojskiem.
          *#/10 Tersyt - o postaci 
        Tersytesa i charakterze jego 
        wystąpienia porównaj odpowiednie 
        uwagi we Wstępie.






          *#/11 Stawił się hardym 
        przeciwnikiem - przeciwstawił się 
        jako hardy przeciwnik.
          *#/12 Gdyby cię był zażył - 
        gdyby z tobą postąpił (tak jak 
        na męża przystało).
          *#/13 Greckie syny - greccy 
        synowie (forma staropolska).
          *#/14 Złość się warzy - złość 
        się gotuje.
          *#/15 Złości narzędzie - język 
        złośliwy.
          *#/16 Telemach - syn Odyseusza 
        (i Penelopy).
          *#/17 Wśród najpierwszych kładzie - 
        zalicza do najpierwszych.
        
        
        
        
          Księga III
        
          W kształcie Helikaona *#/1 żony, 
        Laodyki,@ co najpiękniejsza była 
        Pryjamowa córa,@ przychodzi do Heleny 
        Irys *#/2 złotopióra.@ W domu siedzi 
        niewiasta przecudnego wdzięku,@ 
        tkająca śnieżne płótno *#/3 w 
        delikatnych ręku,@ gdzie i Greków, i 
        Trojan sztuką niedościgłą@ Aresowe 
        zapasy wyszywała igłą.@ Do niej się 
        prędka Irys odzywa tą mową:@ "Wstań, 
        śliczna nimfo, obacz rzeczy postać 
        nową!@ Ci, którzy bój dopiero 
        zaczynali wściekli,@ nagle się 
        wojennego szaleństwa wyrzekli;@ dzidy 
        tkwią w ziemi, wojsko na tarczach się 
        wspiera,@ wcale się widok inny w tej 
        chwili otwiera.@ Parys twój i Menelaj, 
        uzbrojeni dzidą,@ pojedynkiem o twoje 
        wdzięki walczyć idą:@ Zwycięstwo cię 
        jednego z nich żoną uczyni".@
          Tym słowem czułą pamięć 
        wzbudza w niej bogini@ na męża, 
        na ojczyznę, na miłe 
        rodzice;@ *#/4 zatem łzami 
        prześliczne oblewając lice@ i 
        boską twarz śnieżnymi okrywszy 
        zasłony,@ idzie, a z nią dwie, 
        Ajtra *#/5 z Klimeną, matrony.@ 
        Niezadługo przychodzą, gdzie 
        Skajska jest brama;@ *#/6 
        siedzącego wysoko znajdują 
        Pryjama,@ przy nim Lamp, 
        Ukalegon, Hiketaon, Klity,@ *#/7 






        Tymojt, Pant i Antenor, *#/8 radca 
        znakomity;@ lata pochyłe bronią 
        działać im nie dadzą,@ lecz 
        mądre między sobą rozmowy prowadzą.@ 
        Jak na drzewie koników grono 
        słodko gwarzy,@ tak na 
        wierzchołku bramy poszeptują 
        starzy.@ Ci postrzegłszy 
        Helenę, że na wieżę wchodzi,@ 
        rzekli cicho do siebie: - 
        "Dziwić się nie godzi,@ że Grek 
        i Troja bronią przez tyle lat 
        czyni@ *#/9 o takową niewiastę: 
        istna z niej bogini!@ Ale 
        chociaż jest taka, niech do domu 
        płynie,@ niech przez nią miasto 
        nasze z potomstwem nie ginie".@ 
        Tak ci mówili, gdy się Helena 
        zbliżyła,@ a Pryjam w głos - 
        "Chodź do mnie, siądź tu, córko 
        miła:@ Obacz męża, przyjaciół, 
        obacz krewne twoje!@ *#/10 Nie 
        ciebie ja, lecz bogi o te winię 
        boje;@ *#/11 oni na mnie zesłali 
        ten pogrom straszliwy.@ Wymień 
        mi tego męża pomiędzy Achiwy,@ 
        w którym wielkość, wspaniałość 
        sama postać głosi.@ Niejeden 
        wysokością wzrostu go 
        przenosi,@ lecz ten kształt, ta 
        powaga, znaczą oczywiste@ nad 
        wszystkimi pierwszeństwo: on 
        królem zaiste".@
          Jemu Helena, z wdziękiem równą 
        łącząc skromność:@ "Cześć i 
        bojaźń mi wraża twa, ojcze, 
        przytomność.@ Bym była śmierć 
        obrała niźli twego syna!@ Dziś 
        mąż opuszczon, bracia i 
        córka *#/12 jedyna,@ i kochane 
        młodości miłej rówiennice.@ Nie 
        chciał los i dlatego łzami 
        zlewam lice!@ Lecz ci zaraz 
        odpowiem na twoje pytanie:@ To 
        jest król Agamemnon: jego 
        panowanie@ szeroko się 
        rozciąga; z dwóch miar mąż 
        wsławiony,@ bo razem i król 
        wielki, i wódz niezwalczony.@ 
        Szwagrem go nazywałam *#/13 przed 
        moim zhańbieniem,@ jeżelim 
        godna była zwać go tym 
        imieniem".@
          Wtedy rzecze w te słowa 
        starzec zadumany:@ "O 






        szczęśliwy Atrydo, od bogów 
        kochany!@ Wielkie twe berło 
        ileż narodów uznaje!@ Niegdyś i 
        ja frygijskie odwiedziłem 
        kraje,@ *#/14 widziałem ludzi 
        mnóstwo hamujących konie,@ *#/15 
        twoje, Otreju, wojska i boski 
        Migdonie,@ *#/16 które brzegi 
        Sangaru *#/17 obozem okryły.@ I ja 
        z nimi złączyłem sprzymierzone 
        siły,@ gdyśmy bój z 
        Amazonki *#/18 zwiedli uporczywy:@ 
        Lecz jak daleko nad nich 
        liczniejsze Achiwy!"@
          Postrzegłszy Odyseusza, znowu 
        starzec powie:@ "Naucz mię, 
        córko miła, jak się ten mąż 
        zowie,@ co głową całą niższy od 
        Agamemnona,@ ale piersi ma 
        większe i szersze ramiona.@ 
        Jego zbroja na ziemi 
        wszystkorodnej leży,@ on, jak 
        baran, obiega zastępy 
        młodzieży.@ Równam go z wodzem 
        trzody, bo w takiej postawie@ z 
        świetnym runem obchodzi owce na 
        murawie".@
          Na to piękna Helena ojcu 
        odpowiada:@ "To jest mądry 
        Odyseusz, co w Itace *#/19 włada:@ 
        Grunt jego ziemi dla skał wcale 
        nieużyty,@ lecz on sam w mądre 
        rady i sztuki obfity".
          Wtedy Antenor zdanie swoje tak 
        otwiera:@ "Pani, z twoich ust 
        prawda odzywa się szczera.@ *#/20 
        Już od czasu dawnego Odyseusz mi 
        znany,@ gdy tu był z Menelajem 
        o ciebie przysłany;@ tych ja w 
        domu przyjąłem, dałem im 
        biesiadę,@ gdzie obydwu 
        poznałem i serce, i radę.@ Gdy 
        stojących otaczał Trojan lud 
        skupiony,@ Menelaj wysokimi 
        celował ramiony;@ Odyseusz 
        poważniejszą siedząc miał 
        postawę.@ Ale kiedy obadwa 
        zaczęli rozprawę,@ krótko, lecz 
        mocno Atryd swoją rzecz 
        prowadził@ i choć młody, na 
        słowa niewiele się sadził;@ 
        wszystkie jego wyrazy ściśle 
        rzeczy strzegły.@ *#/21 Kiedy zaś 
        mówić zaczął Odyseusz 
        przebiegły,@ spuścił oczy i 






        berło trzymał niewzruszony,@ do 
        jednej ni do drugiej nie chyląc 
        go strony.@ Zdawało się, że 
        obca mówienia mu sztuka,@ 
        niejeden za prostego sądził go 
        nieuka,@ ale gdy głos wypuścił 
        z piersi mocno brzmiących@ i 
        słowa na kształt śniegów w zimie 
        spadających,@ nikt by 
        Odyseuszowi dotrzymać nie 
        umiał@ i każdy się nad jego 
        wymową zadumiał".@ *#/22
          Obaczywszy Ajasa, znowu 
        starzec pyta:@ "Jakaż to jest 
        osoba owa znakomita,@ 
        przenosząca Achaje barkami i 
        głową?"@
          Na to Helena słodką odpowiada 
        mową:@ "To jest Ajas, Achajów 
        podpora warowna;@ ów drugi - 
        Idomenej, co się bogom 
        równa...@ *#/23 tyle tu królów 
        poznać mogę i wymienić,@ lecz 
        próżno dwóch rycerzy chcę ujrzeć 
        w tym gronie;@ Kastora, co 
        ujeżdżał niehamowne *#/24 konie,@ i 
        Polydeuka, w pięści nikt go nie 
        pokona,@ braci moich, z jednego 
        wyszłych ze mną łona.@ Czy 
        opuścić nie chcieli ojczystej 
        krainy,@ luby przenosząc pokój 
        nad wojny wawrzyny?@ Może też 
        przyszli, może przybili swe 
        nawy,@ *#/25 lecz wstydzą się iść w 
        pole dla mojej niesławy".@ Tak 
        mówiła, a oni już w 
        Lacedemonie@ *#/26 pochowani, w 
        rodzinnej ziemi słodkim 
        łonie.@ *#/27
          (Parys i Menelaos staczają 
        pojedynek. Zwycięstwo chyli się 
        wyraźnie na stronę Menelaosa; 
        znajdującego się w poważnym 
        niebezpieczeństwie Parysa ocala 
        bogini Afrodyta, a wódz 
        Myzyjczyków Pandar zdradziecko 
        rani Menelaosa. Wobec naruszenia 
        przez Trojan warunków układu 
        Grecy ruszają do walki. Głównym 
        bohaterem jej jest Diomedes).
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Helikaon - syn Antenora, 
        możnego i roztropnego 






        Trojańczyka, nigdzie poza tym w 
        "Iliadzie" nie wymieniony.
          *#/2 Irys - (Iris) posłanka 
        bogów, przede wszystkim zaś 
        Zeusa, córka Taumasa, bóstwo 
        skrzydlate, dlatego też u Homera 
        złotopióra (lub też 
        złotoskrzydła, wiatronoga).
          *#/3 Tkająca śnieżne płótno - 
        tkanie przedstawione jest jako 
        główne zajęcie domowe żon 
        rycerzy; inne prace wykonują 
        służebnice (niewolnice). W 
        delikatnych ręku - w delikatnych 
        rękach; w ręku - miejscownik 
        używanej dawniej liczby 
        podwójnej.
          *#/4 Rodzice - Helena była 
        córką Zeusa i Ledy; mężem Ledy, a 
        więc "nominalnym" ojcem Heleny 
        był Tyndareus, król Lakonii.
          *#/5 Ajtra - matka słynnego 
        legendarnego bohatera ateńskiego 
        Tezeusza, córka króla Troizeny, 
        Pitteusa; porwana przez braci 
        Heleny, Kastora i Polideukesa 
        (Dioskurów, czyli synów Zeusa), 
        była niewolnicą Heleny. Klimena 
        - niewolnica Heleny przywieziona 
        przez nią ze Sparty.
          *#/6 Skajska brama - Lewa brama 
        (w innym miejscu zwana bramą 
        Dardańską); Homer nie wymienia 
        nazw innych bram.
          *#/7 Lamp i inni - Lampos, 
        Klytios, Hiketaon: synowie 
        Laomedonta, bracia Priama.
          *#/8 Tymojtes - brat Priama, 
        nigdzie poza tym w "Iliadzie" nie 
        wymieniony. Pantoos - dostojny 
        starzec trojański, ojciec 
        znakomitych wojowników: 
        Polydamasa, Euforbosa i 
        Hyperenora. Antenor - możny 
        Trojańczyk, syn Ajzyetesa, 
        ożeniony z siostrą Hekaby, 
        Teano, szwagier Priama; człowiek 
        rozważny i nastrojony pokojowo, 
        był zwolennikiem wydania Heleny 
        Grekom i w ten sposób 
        zakończenia niszczącej wojny. (W 
        takiej właśnie roli występuje 
        Antenor w "Odprawie posłów 
        greckich" J. Kochanowskiego.)
          *#/9 Bronią czyni - walczy.






          *#/10 Krewne twoje - krewnych 
        twoich (dawna forma biernika).
          *#/11 Nie ciebie ja, lecz bogi 
        o te winię boje - wedle założeń 
        poematu Helena nie ponosi winy 
        za tę wojnę, ponieważ Afrodyta 
        oddała ją Parysowi.
          *#/12 Córka - Hermione.
          *#/13 Szwagrem go nazywałam - 
        ponieważ Agamemnon jest bratem 
        jej męża Menelaosa.
          *#/14 Frygijskie kraje - 
        Frygia, kraina położona w środku 
        zachodniej części Małej Azji.
          *#/15 Ludzi hamujących konie - 
        wojowników kierujących końmi w 
        bitwie.
          *#/16 Otreus, Migdon - królowie 
        frygijscy; Otreus był szwagrem 
        Priama.
          *#/17 Sangarios - (obecnie 
        Sakaria) rzeka w Azji Mniejszej.
          *#/18 Amazonki - legendarne 
        plemię wojowniczych kobiet 
        mieszkających w Kappadocji nad 
        rzeką Termodontem; Amazonki, z 
        którymi Priam niegdyś walczył, 
        przybyły mu z pomocą podczas 
        najazdu Achajów.
          *#/19 Itaka - królestwo 
        Odyseusza, wyspa (dzisiejsza 
        nazwa: Teaki) na Morzu Jońskim 
        na wschód od Kefalonii.
          *#/20 O tych sprawach również 
        jest mowa w "Odprawie posłów 
        greckich".
          *#/21 Jego wyrazy ściśle rzeczy 
        strzegły - mówił bardzo 
        rzeczowo; nie odbiegał od 
        rzeczy. To, co Antenor mówi o 
        Menelaosie i Odyseuszu, 
        pokazuje, w jak znakomity sposób 
        Homer umie charakteryzować swych 
        bohaterów, zaznaczając ich cechy 
        indywidualne.
          *#/22 Zadumiał - zdumiał; wpadł 
        w zdumienie.
          *#/23 Ajas, Idomeneus - o nich 
        mowa we Wstępie.
          *#/24 Niehamowny - rozhukany, 
        trudny do okiełznania.
          *#/25 Przybili swe nawy - z 
        okrętami przybili do brzegu; 
        okręty przycumowali do brzegu.
          *#/26 W Lacedemonie - w 






        Sparcie.
          *#/27 Bracia Heleny, Kastor i 
        Polideukes (Polluks), "polegli w 
        walce z Idasem i Lynkeusem o 
        porwane dziewczęta (Leukippidy 
        (córki Leukippa)). Według 
        późniejszego podania miał zginąć 
        tylko śmiertelny Kastor. Wtedy 
        nieśmiertelny Polideukes 
        wyprosił u ojca, Zeusa, by mu 
        wolno było co drugą dobę 
        zstępować za brata do podziemia, 
        by ów mógł tymczasem być w 
        niebie" (T. Sinko). Według innej 
        legendy, "gdy Kastor w pewnej 
        bitwie padł martwy, Polideukes 
        nie chciał pozostać sam na 
        świecie i Dzeus (Zeus) obydwu 
        przeniósł między gwiazdy, gdzie 
        błyszczą jako Bliźnięta" (J. 
        Parandowski).
        
        
          Księga V
        
          Pallada nowym ogniem 
        Tydejdę *#/1 zagrzewa,@ swoje mu 
        w piersi męstwo i swój zapał 
        wlewa,@ *#/2 by wszystkich 
        bohaterów przeszedł rycerz 
        śmiały,@ a przez to 
        nieśmiertelnej zyskał wieniec 
        chwały,@ puklerz i szyszak 
        blaskiem otacza promiennym;@ jak 
        się wydaje gwiazda, co w czasie 
        jesiennym,@ *#/3 w oceanie skąpana, 
        światłość żywą ciska:@ Taki mu 
        ogień z czoła i z ramion 
        połyska.@ Uzbroiwszy, tam 
        pchnęła swojego rycerza,@ gdzie 
        się najbardziej pożar wojenny 
        rozszerza.@
          Żył w Troi Dares, *#/4 człowiek 
        cnotliwy i możny,@ ojciec dwu 
        synów, kapłan Hefajsta 
        pobożny,@ a w bohaterskiej 
        sprawie oba wiele znaczą.@ Więc 
        skoro Dyjomeda mężnego obaczą,@ 
        lecą nań, od trojańskiej 
        odbiegnąwszy rzeszy;@ ci z wozu 
        nacierają, a on walczy 
        pieszy.@ Pierwszy uderzył 
        Fegiej, ale raz był mylny,@ bo 
        nad ramię bez szwanku przeleciał 
        grot silny.@ Co zaś Dyjomed *#/5 






        próżno oszczepu nie ciska,@ 
        trafia go w piersi, zwala 
        wpośród bojowiska.@ Brat 
        skoczył z wozu, jednak nie śmiał 
        trupa bronić;@ i ten przed 
        czarną śmiercią nie mógłby się 
        schronić,@ lecz go Hefajst, 
        obłokiem pokrywszy, ocalił,@ 
        żeby do reszty ojca smutek nie 
        przywalił.@ Zatem zwycięzca 
        pyszne ich rumaki bierze,@ i do 
        nawy przez swoje odsyła 
        żołnierze.@
          Obaczywszy, że jeden syn 
        Daresa bieży,@ *#/6 drugi smutnie 
        na piasku rozciągniony leży,@ 
        zmieszali się Trojanie, trwoga w 
        serca pada.@ Wtenczas do boga 
        wojny *#/7 tak rzecze Pallada:@ 
        "Ares, Ares okrutny! co gubisz 
        narody,@ przelewasz krew, a w 
        gruzy świetne mienisz *#/8 grody!@ 
        Czyliż nam do tych bojów mieszać 
        się przystoi?@ Niech pan nieba 
        zwycięstwo da Grekom lub Troi,@ 
        my ustąpmy: inaczej obrazimy 
        ojca".@
          Tak mówiła; usłuchał Ares, 
        ludzi zbojca.@ Więc go daleko z 
        pola bitwy uprowadza,@ i na 
        brzegach Skamandru *#/9 kwiecistego 
        sadza.@ Uciekają Trojanie, 
        strach piersi osłabił,@ a każdy 
        z wodzów greckich rycerza ich 
        zabił...@
          Tak męże w bohaterskiej 
        pracowały sprawie@ lecz w tym 
        zajadłym boju nie rozeznać 
        prawie,@ czyli Dyjomed z 
        greckiej, czy z trojańskiej 
        strony:@ wszędzie się bowiem 
        miota rycerz zapalony.@ Jak 
        wezbrana szumnymi potokami 
        rzeka,@ wyparłszy brzegi, z 
        łoża na pola ucieka,@ wszystkie 
        wywraca tamy, a w biegu 
        gwałtownym@ niesie groblom 
        zwalisko i mostom warownym,@ i 
        wzdęta od Zeusa nagłymi ulewy,@ 
        porywa pracowite rolników 
        zasiewy:@ tak Tydejd gromi 
        Trojan, pędzi roty drżące -@ 
        jednemu nie wystarczą rycerzów 
        tysiące.@
          Postrzegłszy, że bohater całe 






        szyki miesza,@ że trwożna 
        Trojan przed nim ustępuje 
        rzesza,@ przeciw Dyjomedowi 
        Pandar *#/10 łuk natęża:@ strzała 
        rani na siebie lecącego 
        męża;@ *#/11 pancerz nią nad 
        ramieniem zostaje przeszyty,@ 
        doszła ciała, wypłynął krwi 
        strumień obfity.@ Natychmiast 
        Pandar głosem radosnym zawoła:@ 
        "Trojanie! wróćcie nazad, 
        stawcie mężnie czoła!@ Ranny 
        najwaleczniejszy mąż między 
        Achiwy@ i niedługo przeżyje 
        postrzał z tej cięciwy,@ jeżeli 
        sam bóg łuku z Likiji mię 
        zwabił".@ Tak tryumfował 
        Pandar, ale go nie zabił.@ Cofa 
        się za wóz Tydejd i wzywa 
        Stenela,@ *#/12 najwierniejszego 
        sobie w życiu przyjaciela.@ 
        "Chodź, kochany Stenelu, daj 
        starunek wczesny@ i wyrwij mi 
        czym prędzej z barku grot 
        bolesny".@ To rzekł, Stenel do 
        niego szybkim przybiegł 
        krokiem,@ grot wyrwał, a krew 
        czarnym lunęła potokiem.@ 
        Wtenczas Tydejd ślub czyni w 
        takowej modlitwie:@ "Wielka 
        córo Zeusa, jeśliś kiedy w 
        bitwie@ mnie albo ojca wsparła 
        twą prawicą silną,@ dziś usłysz 
        prośbę moją, dziś mi bądź 
        przychylną!@ Daj mi tego 
        położyć na pobojowisku@ i staw 
        go sama pod sztych mojego 
        pocisku,@ który mię pierwszy 
        ranił, teraz się nadyma,@ że 
        słońce wiecznie zgasło przed 
        mymi oczyma".@
          Łatwo do jego prośby skłania 
        się Pallada,@ wraz pierwszą 
        nogom szybkość, rękom dzielność 
        nada,@ i zbliżywszy się, 
        rzecze: "Mężny Dyjomedzie,@ 
        niechaj cię pewna ufność na 
        Trojany wiedzie,@ bom cię dziś 
        równym ojcu zrobiła rycerzem,@ 
        jakim był, groźnym z wozu 
        wstrząsając puklerzem.@ Już ci 
        więcej mgła ciemna oczu nie 
        powleka;@ zdarłam ją, byś 
        rozeznał boga od człowieka.@ *#/13 
        Gdyby więc który z bogów twej 






        doświadczył dłoni,@ ty przeciw 
        nieśmiertelnym nie bierz się do 
        broni;@ lecz gdyby się 
        Kiprydzie *#/14 bój odwiedzić 
        zdało,@ na mdłą *#/15 boginię 
        możesz użyć ręki śmiało".@
          To rzekłszy, znikła Pallas; 
        bohater pospiesza@ i wnet się 
        między pierwsze wojowniki 
        miesza.@ Jeśli przedtem 
        trojańskie  roty dzielnie 
        walił,@ teraz się trzykroć 
        większą śmiałością zapalił.@ 
        Jak lew, kiedy go pasterz 
        pilnujący trzody@ rani, 
        wpadającego do owiec zagrody,@ 
        tym bardziej się rozjada, grzywa 
        mu się jeży;@ nie odpiera go 
        pasterz, lecz do chaty bieży,@ 
        a owce przelęknione cisną się 
        gromadą,@ potrącają się, jedne 
        na drugich się kładą;@ niosąc 
        zdobycz, wysokie lew przesadza 
        płoty:@ tak Dyjomed się rzuca 
        na trojańskie roty...@
          Widząc Ajnejasz, *#/16 jako rycerz 
        gromi roty,@ spieszy przez 
        krwawe pole, przez świszczące 
        groty,@ i szukając Pandara, 
        zastępy obiega,@ aż wreszcie 
        męża bogom równego postrzega@ i 
        zbliżywszy się, rzecze: "Gdzież 
        się więc podziały@ i twój łuk, 
        i niechybne, cny Pandarze, 
        strzały?@ Gdzie sława od nikogo 
        tu nie zaprzeczona@ i w kraju, 
        że nad syna nie masz Likaona?@ 
        Wznieś do Zeusa ręce, a na tego 
        męża@ puść ostrą z łuku 
        strzałę, który nas zwycięża.@ 
        Ktokolwiek jest, okrutną rzeź w 
        zastępach zrobił,@ tylu 
        wsławionych Troi bohaterów 
        pobił.@ Może to i bóg jaki 
        gniewny o ofiary:@ gniewne bogi 
        ciężkimi zwykły chłostać 
        kary".@ "Ajnejaszu! - rzekł 
        Pandar - ty, wojska nadzieja!@ 
        Wcale ten mąż podobny  do syna 
        Tydeja:@ *#/17 tak z koni, tak z 
        przyłbicy, tak sądzę z 
        puklerza;@ lecz może i bóg 
        postać wziął tego rycerza.@ A 
        jeśli jest Dyjomed, od bogów ma 
        wsparcie,@ bez nich by się nie 






        miotał w boju tak zażarcie.@ 
        Pewnie kto z nieśmiertelnych, 
        ukryty w obłoku,@ zwraca 
        strzały do jego wymierzone 
        boku.@ Jużem grot nań wypuścił, 
        kirys na nim przeszył,@ jużem 
        ramię mu zranił, jużem się 
        ucieszył,@ że odwiedzi Hadesa, 
        lecz nie mogłem zwalić:@ jakiś 
        mi bóg niechętny musiał go 
        ocalić...@ Już grot mój 
        Dyjomeda i Atrydę ruszył,@ 
        dobył z nich krwi, lecz tylko 
        bardziej ich rozjuszył.@ Złym 
        ja wyrokiem zdjąłem te łuki ze 
        ściany,@ kiedy od szlachetnego 
        Hektora wezwany,@ powolny jego 
        chęci, przyszedłem pod 
        Troję.@ *#/18 Lecz jeżeli ojczyznę 
        jeszcze ujrzę moję@ *#/19 i dom 
        luby, i żonę kochaną 
        uprzejmie,@ niechaj mi 
        nieprzyjciel głowę z karku 
        zdejmie,@ jeśli ich nie dam 
        ogniom, potrzaskanych w sztuki,@ 
        bo widzę, że mi próżnym ciężarem 
        te łuki".@
          "Przestań - Ajnejasz rzecze - 
        tak podle je cenić!@ Inaczej 
        się los wojny nie może 
        odmienić,@ aż my się z tym 
        zajadłym spotkamy rycerzem.@ 
        Siadaj na wóz, obadwa na niego 
        uderzem.@ *#/20 Doświadczysz koni 
        Trosa, *#/21 jak zręcznie koleją@ i 
        nacierać, i bystro uciekać 
        umieją;@ te nas ocalą, jeśli 
        mimo nasze męstwo@ Zeus 
        Dyjomedowi zechce dać 
        zwycięstwo.@ Ja się bić będę, w 
        twojej bicz i lejce dłoni,@ lub 
        ty walcz, a ja wezmę kierowanie 
        koni".@ 
          Na to Ajnejaszowi Pandar 
        odpowiada:@ "Niechaj raczej 
        wędzidłem ręka twoja włada:@ 
        pod znaną ręką więcej będzie wóz 
        bezpieczny.@ Jeżeliby nas 
        przemógł Dyjomed waleczny,@ 
        zbiegłszy się i nie czując swego 
        pana głosu,@  nie mogłyby nas 
        wyrwać od zgubnego ciosu;@ 
        nieprzyjaciel zaś, nieład 
        obaczywszy taki,@ i nas by 
        samych zabił, i zabrał rumaki.@ 






        Pod twoją zatem ręką niech do 
        boju idą,@ ja Tydejdy natarcie 
        silną przyjmę dzidą".@ 
          Tak wszystkie rzeczy bacznym 
        ogarnąwszy względem,@ *#/22 
        siadają, bystrym lecą na Tydejdę 
        pędem.@  Nie uszli oni wzroku 
        mężnego Stenela,@ który zaraz 
        w te słowa rzekł do 
        przyjaciela:@ "najmilszy z młodu 
        sercu memu Dyjomedzie,@ dwóch 
        mężów zapalonych przeciw tobie 
        jedzie,@ zręczni oba i silni: 
        jeden strzelec sprawny,@ 
        Pandar, syn likijskiego Likaona 
        sławny;@ drugi mężny Ajnejasz, 
        co z ojca pochodzi@ wielkiego, 
        Anchizesa, a Kipris go 
        rodzi.@ Cofnijmy się, niech 
        ślepy zapęd cię nie miota,@ 
        żebyś wreszcie drogiego nie 
        stracił żywota".@
          A Tydejd gniewny: "Nie chciej 
        mego serca kusić,@ bo nikt mię 
        do ucieczki nie zdoła 
        przymusić.@ Nie nawykły drżeć 
        albo cofać się nikczemnie,@ 
        jeszcze nienaruszone siły czuję 
        we mnie.@ Na wóz wsiadać nie 
        myślę, tak zajdę im drogę,@ nie 
        pozwala mi Pallas w piersi 
        przyjąć trwogę;@ pewnie ich 
        konie obu nie wrócą ojczyźnie,@ 
        jeżeli się z tej bitwy choć 
        jeden wyśliźnie.@ Ty pamiętaj, 
        Stenelu, dopełnić mej woli!@ 
        Gdy mi obu ich Pallas obalić 
        pozwoli,@ moje przywiąż do 
        wozu, a natychmiast konie@ 
        Ajnejasza uprowadź ku Achajów 
        stronie.@ Z tych idą, które 
        Kronid dał za Ganimeda:@ *#/23 pod 
        słońcem żadnym koniom nikt 
        pierwszeństwa nie da"...@ *#/24
          Ci mówią, tu rumaki wartkim 
        grzmią kopytem,@ lecą 
        nieprzyjaciele; wraz silnym 
        dzirytem@ zbrojny tak mówi 
        Pandar: "Tydejdzie zuchwały,@ 
        jeszcze ziemi od mojej nie 
        zaległeś strzały?@ Niedawno 
        próżno łuku na ciebie używszy,@ 
        włóczni doświadczę, jeśli nie 
        będę szczęśliwszy".@ *#/25 
          To rzekł i długi oszczep 






        natychmiast wymierza:@ zręcznie 
        rzucony pocisk trafił wśród 
        puklerza,@ przebił go, lecz 
        kirysa *#/26 przewiercić nie 
        zdołał.@ Zaraz Pandar wyrazy 
        chełpliwymi wołał:@ "Zginąłeś, 
        aż do wnętrza grot cię sięgnął 
        krwawy,@ ty umrzesz, a ja 
        wiecznej dostąpiłem sławy".@ 
        "Mylisz się - niezmieszany 
        Dyjomed odpowie. -@ Nie są 
        przyjaźni twojej prawicy 
        bogowie;@ lecz ta sroga 
        zajadłość nie wprzód was 
        odbiegnie,@ póki choć jeden 
        trupem na placu nie legnie@ i 
        krwią strasznego wojny boga nie 
        nasyci".@ 
          To skoro wyrzekł, zaraz silny 
        oszczep chwyci@ i rzuca na 
        Pandara. Ten *#/27 celu nie 
        zboczy:@ ręka samej Pallady *#/28 
        niesie go pod oczy,@ utrafia w 
        nos, tnie język i zęby wybija,@ 
        tam wychodzi, gdzie z brodą 
        złączona jest szyja.@ Padł, a 
        oręż i świetna zbroja na nim 
        szczękły;@ tym jękiem się 
        ogniste rumaki przelękły@ i 
        skacząc, w tył się nagłym 
        usunęły zwrotem,@ a on z lubym 
        na zawsze rozstał się żywotem.@
          By Grecy nie porwali trupa *#/29 
        do obozu,@ z długą dzidą 
        Ajnejasz wyskakuje z wozu,@ jak 
        lew, w moc zaufany, staje nad 
        rycerzem,@ obchodzi go i 
        wielkim zasłania puklerzem;@ a 
        ktokolwiek się zbliża dla 
        wzięcia zdobyczy,@ temu zagraża 
        śmiercią i straszliwie 
        krzyczy.@ Jednak mężny Dyjomed 
        placu nie odbieżał,@ chwycił 
        ogromny kamień, co na ziemi 
        leżał@ (który dzisiaj dwóch 
        ludzi, choć z największą mocą,@ 
        niżeli z miejsca ruszą, dobrze 
        się zapocą,@ *#/30 lecz Dyjomed 
        podźwignął z małym bardzo 
        trudem),@ uderzył w miejsce 
        między biodrami i udem.@ Łamie 
        kość, rwie głaz żyły i skórę 
        rozdziera:@ on pada na kolana, 
        ręką się podpiera,@ a cień mu 
        czarny zaraz się w oczach 






        rozwinął.@ Już by był Ajnejasza 
        zły wyrok nie minął,@ już by 
        się jego dusza była nie 
        wybiegła,@ gdyby w 
        niebezpieczeństwie syna nie 
        postrzegła@ Kipris, *#/31 co go 
        powiła ojcu, gdy pasł woły.@ Ta 
        go pieszczoną dłonią uchwyciwszy 
        wpoły,@ i śnieżnymi dokoła 
        okrywszy zasłony,@ aby od kogo z 
        Greków nie został raniony@ i 
        duszy nie wyzionął, unosiła z 
        pola.@
          Stenelowi pamiętna Dyjomeda 
        wola;@ więc daleko od wrzawy 
        Aresa, na stronie,@ swoje 
        lejcem do wozu przywiązuje 
        konie,@ a Ajnejasza z grzywą 
        przepyszną rumaki@ czym prędzej 
        między greckie prowadzi 
        orszaki.@ Miłego Deipila *#/32 tą 
        pracą obciążył,@ ażeby z nimi z 
        pola do okrętów dążył;@ w nim 
        sobie mężny Stenel najwięcej 
        podoba,@ w jednym są wieku, 
        jedne mają myśli oba.@ To 
        zrobiwszy, lejc bierze, na wóz 
        pyszny wsiada@ i wkrótce 
        przyjaciela swojego dopada.@ 
        Tydeid spiżem lśniącą uzbrojony 
        dzidą,@ widząc, że mdła bogini, 
        ścigał za Kiprydą...@ Wreszcie 
        ją długim goniąc śmiały rycerz 
        biegiem,@ dopędził między 
        Trojan walecznych szeregiem.@ 
        Natychmiast oszczep rzucił i 
        dosięgnął ręki,@ przebił boską 
        zasłonę, którą tkały 
        Wdzięki,@ *#/33 i zdarł jej trochę 
        skóry żeleźcem pociska:@ *#/34 
        zaraz z niej krew, a raczej sok 
        czysty *#/35 wytryska.@ Inny jest 
        pokarm ludzi, inny władców 
        nieba,@ nie znają oni wina, sił 
        nie ciągną z chleba,@ więc, 
        krwi nie mając, żywot 
        nieśmiertelny wiodą.@ Raniona 
        Kipris, z bogiń najpierwsza 
        urodą,@ krzyczy i rzuca syna. 
        Apollo go bierze,@ i, by mu 
        życia greccy nie wzięli 
        rycerze,@ nieprzejrzanym dokoła 
        cieniem go oblecze.@ Do Kiprydy 
        zaś Tydejd groźnym tonem 
        rzecze:@ "Idź stąd, córo Zeusa, 






        nie tu twe zalety:@ *#/36 alboż nie 
        dość, że słabe uwodzisz 
        kobiety?@ Jeśli ci jeszcze 
        wojny pożądać się zdarzy,@ sama 
        jej wzmianka róże z twojej 
        spędzi twarzy".@ 
          Tak mówił, ona wolną stopą 
        rzuca pole,@ pomieszana i ostre 
        z rany cierpiąc bole...@ A 
        tymczasem Dyjomed Ajnejasza 
        ściga,@ wie, że go w swoich 
        ręku sam Apollo dźwiga,@ lecz 
        się nawet i boga wielkiego nie 
        boi,@ pragnie zabić rycerza i 
        odrzeć ze zbroi.@ Po trzykroć 
        nań zabójczym dzirytem 
        naciera,@ po trzykroć go Feb 
        silną swą tarczą odpiera,@ lecz 
        gdy, jak bóg, czwarty raz groził 
        zgubnym ciosem,@ Apollo tak do 
        niego rzekł straszliwym 
        głosem:@ "Umiarkuj się, 
        Tydejdo, w szalonym zapędzie@ i 
        nie chciej się z bogami w jednym 
        stawiać rzędzie!@ Inny ród 
        bogów, górne dzierżących 
        siedlisko,@ inny ludzi, po 
        ziemi wlekących się nisko".@ 
          Uchodzi, ani dalej ścigać się 
        ośmiela,@ chroniąc się gniewu 
        boga, który śmiercią 
        strzela.@ *#/37 Apollo do 
        Pergamu *#/38 
        zaniósł Ajnejasza,@ do 
        świątyni, gdzie Troja moc jego 
        ogłasza:@ tam Leto i Artemis *#/39 
        mają o nim pieczą@ i w 
        przysionku wspaniałym bohatera 
        leczą.@ Łudząc Greki, gdzie 
        ranny Ajnejasz się podział,@ 
        Feb marę w jego postać i zbroję 
        przyodział.@ Przy niej równie 
        trojańscy jak greccy rycerze@ 
        długimi dzirytami ogromne 
        puklerze@ i lekkie tłuką 
        tarcze: trwała walka sroga,@ 
        gdy bóg srebrnego łuku rzekł do 
        wojny boga:@ "Ares, Ares 
        okrutny! co gubisz narody,@ 
        przelewasz krew i w gruzy 
        mienisz pyszne grody!@ *#/40 Nie 
        pójdzieszże usunąć z boju tego 
        męża,@ co by się na Zeusa 
        porwał do oręża?@ NaprzÓd 
        Kiprydę zranił zuchwalec, a 






        potem@ mnie, równając się z 
        bogi, krwawym ścigał grotem".@ 
          To rzekłszy, na wyniosłym 
        Pergamie usiada.@ Ares, którego 
        sercem zapalczywość włada,@ nie 
        mógł dłużej spokojnie na miejscu 
        pozostać;@ wziąwszy więc 
        Akamasa, wodza Traków, *#/41 
        postać,@ zapala bohatery 
        trojańskiej krainy,@ i 
        szlachetne Pryjama tak zachęca 
        syny:@ "Wielkiego króla plemię, 
        możnego w dostatki,@ pókiż z 
        rot waszych Grecy czynić będą 
        jatki?@ Czekacieli, aż przyprą 
        bój pod same bramy?@ Mąż, co go 
        jak Hektora czcimy i kochamy,@ 
        Ajnejasz, syn Anchiza, 
        rozciągnion na piasku:@ 
        wyrwijmy towarzysza spośród krwi 
        i wrzasku!"@
          Tak to Ares im wszystkim 
        śmiałości dodaje...@ Więc 
        Hektor *#/42 z wozu skacze, oszczepy 
        wykręca,@ liczne obiega szyki, 
        do boju zachęca.@ Idą mężni 
        Trojanie; Grecy roty zwarli@ i 
        murem nieprzełomnym 
        nieprzyjaciół sparli.@ Jak, gdy 
        wieją rolnicy, czyste ziarnka 
        ciska@ Demeter, *#/43 a plewami 
        bielą się klepiska:@ tak lud 
        achajski cały kurzem był 
        okryty,@ który konie twardymi 
        wzruszały kopyty.@ Wracają 
        wozy, jeźdźcy nową walczą 
        mocą...@ A Ares okrył pole 
        nieprzejrzaną nocą...@ Feb 
        Ajnejasza w swoim krytego 
        kościele,@ tchnąwszy mu ogień w 
        piersi, postawia na czele;@ 
        niezmiernie towarzysze jego się 
        cieszyły,@ że im wrócił wódz 
        pełen zdrowia, męstwa, siły,@ 
        ale nikt go nie pyta: bitwa nie 
        pozwala,@ którą Feb, Ares, 
        krwawa Niezgoda *#/44 zapala.@ 
          Achajom niezwalczeni dowodzą 
        mężowie,@ Odyseusz i Dyjomed, i dwaj 
        Ajasowie;@ nic ich siły trojańskie, 
        nic nie trwożą krzyki,@ stoją na ich 
        wstrzymanie mężne Greków szyki,@ jak 
        się wydają chmury wśród cichych 
        błękitów,@ zawieszone przez Zeusa u 
        urwistych szczytów,@ kiedy 






        Boreasz *#/45 z wiatry innymi 
        uśpiony,@ bo mgły najgrubsze w różne 
        wnet rozpędzi strony:@ tak stale 
        Trojan greckie oczekują roty.@ 
        Agamemnon obiega, dodaje ochoty:@ 
        "Walczcie śmiało, mężami chciejcie się 
        pokazać,@ a nade wszystko hańbą 
        lękajcie się zmazać!@ Ludzi, cześć 
        kochających, więcej się ochroni -@ dla 
        tchórza i czci nie masz, i śmierć go 
        dogoni"...@ 
          Postrzegł ich wśród zastępów 
        Hektor zapalony,@ leci, pole 
        głośnymi napełniając krzyki,@ 
        za nim tłumem trojańskie śpieszą 
        wojowniki.@ Wnet Ares na ich 
        czele i Enijo *#/46 stanie:@ ta 
        zgiełk szerzy i smutne bojów 
        zamieszanie;@ Ares, dzidą 
        wstrząsając, by się we krwi 
        skąpał,@ już przed, już za 
        Hektorem wielkim krokiem 
        stąpał.@
          Ujrzawszy go Dyjomed uczuł w 
        sercu drżenie.@ Jak człek 
        wędrowny, długie obiegłszy 
        przestrzenie,@ nad 
        niezgłębionej rzeki wstrzymuje 
        się brzegiem,@ która nurty do morza 
        bystrym pędzi biegiem,@ i w tył uchodzi, 
        groźnym przerażony szumem:@ tak 
        się cofnął Dyjomed i rzekł 
        między tłumem:@ "Widzicie, jaki 
        Hektor, mężni przyjaciele,@ jak 
        śmiało dzidą robi, jak zastępy 
        ściele:@ nieustannie go boska 
        zasłania opieka;@ teraz Ares 
        jest przy nim w postaci 
        człowieka.@ Cofnijcie się, do 
        Trojan obróciwszy czoła,@ nic 
        przeciw bogom wasza prawica nie 
        zdoła!"...@ Gdy został bój 
        straszliwy przez Aresa 
        wszczęty,@ ni z podłą Grecy 
        trwogą biegną na okręty,@ ni 
        nadchodzą, lecz kroku cofają 
        niewiele,@ słysząc, że Ares 
        Troi przywodził na czele...@ 
          Widziała z nieba Hera Achajów 
        tysiące,@ pod Hektora, Aresa 
        żelazem ginące,@ i zaraz do 
        Pallady tymi rzecze słowy:@ 
        "Można córo, z Zeusa urodzona 
        głowy!@ *#/47 Jakże więc obietnica 
        nasza się ostoi,@ że Menelaj 






        powróci po zburzeniu Troi,@ 
        jeżeli dłużej Ares tyle broić 
        będzie?@ Śpieszmy prędzej w 
        szalonym wstrzymać go 
        zapędzie".@
          Słucha Pallas, co niebios 
        królowa jej radzi:@ zaraz Hera 
        pod złoty szor *#/48 konie 
        prowadzi,@ śliczna zaś Hebe *#/49 
        koła do wozu wynosi,@ wartkim 
        biegiem krążące na żelaznej 
        osi.@ Ośm sprych niezłomnych 
        sztuczna dała im robota,@ 
        spiżowa wzmacnia blacha obwody ze 
        złota;@ z czystego srebra piasty, *#/50 a 
        świetne rzemienie@ utrzymują na 
        sobie wspaniałe siedzenie;@ do 
        przywiązania lejców było dwie 
        obwódek,@ nareszcie dyszel 
        srebrny wybiegał na przodek.@ 
        Do niego piękna Hebe złote 
        jarzmo wiąże,@ a gdy równie 
        bogate cugle mocno sprząże,@ 
        chciwa czym prędzej zbrojne 
        odwiedzić orszaki,@ sama Hera 
        pod jarzmo prowadzi rumaki.@ 
          Idzie do ojcowskiego 
        mieszkania Pallada,@ tam przy 
        nogach fałdzista z niej 
        okrywka *#/51 spada,@ dzieło 
        cudowne, wyszłe z jej 
        przemyślnej ręki,@ *#/52 sama 
        śpiesząc na walkę płodną w płacz 
        i jęki,@ gromów boga *#/53 kirysem 
        piersi swoje kryje:@ mnóstwo 
        wężów na groźnej egidzie *#/54 się 
        wije,@ strach ją wkoło otacza 
        i, co na krew dyszy,@ zwada, 
        Przemoc i Napaść tam jej 
        towarzyszy;@ na środku znak 
        gniewnego Zeusa skrwawiony:@ 
        okrutnego potworu, srogiej łeb 
        Gorgony.@ *#/55 Czterokitny na 
        głowę mocny szyszak bierze,@ 
        którego nie przełamią ze stu 
        miast rycerze.@ Siada na wóz 
        bogini tak groźnie okryta:@ 
        długą, ciężką, ogromną dzidę w 
        rękę chwyta;@ tą, kiedy gniew 
        lub zemsta serce jej zapala,@ 
        największych bohaterów zastępy 
        obala.@
          Hera biczem ostrzegła bystre 
        konie swoje;@ same się, 
        skrzypiąc, niebios otwarły 






        podwoje,@ których Hory *#/56 
        pilnują czuwającym okiem:@ te 
        niebo i otworzą, i zamkną 
        obłokiem.@ Tedy boginie bystre 
        poganiają konie;@ znajdują 
        siedzącego Zeusa na stronie,@ 
        na wyniosłym Olimpie. Tam 
        niebios królowa@ wstrzymuje wóz 
        i rzecze do męża w te słowa:@ 
        "Czy to cię nie obraża, wielki 
        bogów ojcze,@ gdy na Aresa 
        czyny poglądasz zabójcze?@ Ile 
        ludzi ten srogi zgubił 
        poniewierca!@ Mnie przejmują 
        boleści aż do gruntu serca,@ a 
        Kipris i Apollo już się 
        naigrawa,@ pobudziwszy 
        szaleńca, który nie zna prawa.@ 
        Ojcze, albo tym gniewu twego nie 
        obruszę,@ gdy go, zraniwszy, z 
        boju ustąpić przymuszę?"@ 
        "Wzbudź na niego Palladę *#/57 - 
        Zeus odpowiada. -@ Nieraz mu 
        ból zadała i teraz go zada".@
          Radosna Hera, wyraz 
        usłyszawszy taki,@ zaraz biczem 
        ogniste zacina rumaki.@ Te lecą 
        i szybkimi suwając kopyty,@ 
        szlak wśród ziemi i nieba mierzą 
        gwiazdolity.@ A jak niezmierną 
        przestrzeń ogarnie mąż, który@ 
        w Ocean się wpatruje z 
        wyniesionej góry,@ kiedy 
        bystrym pociągnie po powietrzu 
        wzrokiem:@ tyle boskie ulecą konie 
        jednym skokiem.@ Gdy je przyniósł na 
        pola trojańskie bieg rączy,@ 
        tam, gdzie Symois *#/58 wody ze 
        Skamandrem łączy.@ Hera konie 
        wyprzęga, zamyka w obłoku,@ 
        Symois im słodkiego dostarcza 
        obroku.@
          Niosąc Grekom na wsparcie 
        życzliwe prawice,@ cichym 
        krokiem jak trwożne idą 
        gołębice;@ lecz gdy się tam 
        zbliżyły, gdzie rycerzy wiele@ 
        było przy Dyjomedzie, stojącym 
        na czele,@ bo jak lwy, ścierwo 
        żrące, albo silne dziki@ 
        otaczają wielkiego męża 
        wojowniki:@ Hera w kształcie 
        Stentora *#/59 męstwo w Grekach 
        budzi,@ co miedzianym grzmiał 
        głosem *#/60 jak pięćdziesiąt 






        ludzi:@ "O hańbo! Grecy, tylko 
        macie postać męską!@ Póki 
        Achilles gromił prawicą 
        zwycięską,@ nie śmiały 
        Trojańczyki z bram wyruszyć 
        nogą,@ tak wielką oręż jego 
        nabawiał ich trwogą;@ teraz się 
        ocierają o nawy zuchwali".@ 
        Tymi słowy wojenny w piersiach 
        ogień pali.@
          Pallas zaś do mężnego Tydeja 
        przychodzi.@ Stojąc przy wozie, 
        rycerz ranę swoją chłodzi,@ 
        którą mu Pandar zadał. Pod 
        twardym rzemieniem@ ogromnego 
        puklerza pot ciecze 
        strumieniem;@ stracił moc w 
        ręce, długą pracą zmordowany,@ 
        uniósłszy puklerz, czarną krew 
        ocierał z rany.@ Dotknąwszy 
        jarzma, Pallas w tym rzecze 
        sposobie:@ "Możnaż wierzyć, że 
        płynie krew Tydeja w tobie?@ 
        Ojciec miał umysł wielki, 
        chociaż w ciele małem,@ z 
        jednakim na plac boju wychodził 
        zapałem;@ a gdym go chciała 
        czasem w zapędzie utrzymać,@ 
        nie przestawał się rycerz w 
        mężnym sercu zżymać.@ Przybył 
        do Teb *#/61 za posła z wspólnej 
        Greków rady;@ jam kazała 
        spokojnie używać biesiady,@ 
        lecz nie dało się jego uhamować 
        męstwo:@ wyzwał wszystkich 
        Kadmejów *#/62 i odniósł 
        zwycięstwo.@ Takie wsparcie ode 
        mnie w każdej miał potrzebie.@ 
        Równie ci towarzyszę, równie 
        grzeję *#/63 ciebie,@ abyś z 
        trojańskim śmiało potykał się 
        ludem;@ lecz albo długim jesteś 
        wysilony trudem,@ albo ci 
        strach nikczemny w piersiach 
        serce ścina:@ jakże od siebie 
        Tydej różnego ma syna!"@ 
          A Dyjomed: "Bogini! ciebie ja 
        poznaję,@ przeto ci wszystko 
        powiem i nic nie zataję.@ Ani 
        mię strach osłabia, ani gnuśność 
        ima,@ *#/64 lecz mię z twoich ust 
        własnych wyszły rozkaz trzyma:@ 
        zakazując podnosić przeciw bogom 
        dłoni,@ wtedyś mi tylko użyć 
        pozwoliła broni,@ gdyby Kipris 






        odwiedzić śmiała krwawe boje.@ 
        I sam się cofam, pomny na 
        rozkazy twoje,@ i tu każę 
        achajskiej zgromadzić się 
        młodzi:@ bo widzę, że Trojanom 
        Ares tam przywodzi".@ 
          A na to modrooka Pallada tak 
        rzecze:@ "Tydejdo, sercu memu 
        najmilszy człowiecze!@ Ani się 
        bój Aresa, choć bije zażarcie,@ 
        ani innego boga; masz ode mnie 
        wsparcie,@ już przeciw Aresowi 
        dzielne zwróć rumaki@ i boga, 
        co się miota jak szaleniec 
        jaki,@ a w niczym statku nie 
        zna, *#/65 twoją rań prawicą.@ 
        Uwiązał się on Herze i mnie 
        obietnicą,@ że będzie wspierać 
        Greki; dzisiaj, wiarołomca,@ 
        Trojanom jest pomocnik, a Greków 
        pogromca".@
          To rzekłszy, ściąga z wozu 
        Kapaneja plemię:@ *#/66 mężny 
        Stenel natychmiast wyskoczył na 
        ziemię;@ zaraz na wóz bogini 
        siada nieprzelękła@ przy 
        wielkim Dyjomedzie: oś 
        straszliwie jękła@ pod Pallady 
        i męża dzielnego ciężarem;@ 
        bierze lejce do ręki, a gniewu 
        pożarem@ tchnąca ku Aresowi, 
        rumaki zacina.@ Ten dopiero co 
        zwalił Ochezjosa syna,@ Etola 
        Peryfanta, *#/67 olbrzymiej 
        postawy;@ z zabitego rycerza 
        zdarł Ares łup krwawy.@ Pędzi 
        ku niemu Pallas, a na głowę 
        wdziała@ niewidkę Aidową, *#/68 bo 
        się ukryć chciała.@
          Postrzegł Ares idących przeciw 
        sobie śmiało,@ porzuca zabitego 
        Peryfanta ciało,@ a sam na nich 
        pośpiesza. Gdy już byli z 
        bliska,@ pierwszy on oszczep 
        silny silną ręką ciska,@ pewny, 
        że jego grotem Dyjomed 
        polegnie.@ Ponad jarzmem i lejcem 
        środkiem pocisk biegnie,@ lecz 
        go chwyta siedząca na wozie 
        bogini,@ na bok zwraca i próżny 
        boga zamach czyni.@ Znowu z 
        kolei pocisk Dyjomed 
        wymierzył:@ od Pallady 
        niesiony, tam oszczep uderzył,@ 
        gdzie nad stanem rycerski pas 






        się rozpościera;@ tam trafia 
        grot *#/69 i boską ostrzem skórę 
        zdziera.@ Wyciągnęła go Pallas; 
        z poniesionej rany@ tak 
        donośnie zaryczał bóg Ares 
        miedziany,@ *#/70 jako dziewięć lub 
        dziesięć tysięcy by razem@ 
        krzyknęło ludzi, krwawym 
        walczących żelazem.@ Równie 
        Greków jak Trojan zimny strach 
        przeniknął:@ tak straszliwie 
        niesyty boju Ares ryknął.@ A 
        jak oczom obłoki wydają się 
        mgliste,@ przypędzone z 
        południa przez wiatry ogniste:@ 
        tak się Dyjomedowi zda Ares 
        ponury,@ gdy wstępował do 
        nieba, uniesiony chmury...@ *#/71 
          Odegnawszy Aresa, od mężów 
        pogromu@ Hera i Pallas wraca do 
        Zeusa domu.@
        
          Objaśnienia
        
          *#/1 Tydejda - Diomedes, król 
        Argos, syn Tydeusza.
          *#/2 Atena sprzyjająca Grekom 
        obdarza Diomedesa niezwykłym 
        męstwem i dzielnością; w ten 
        sposób przedstawia Homer źródło 
        wszelkich czynów swych 
        bohaterów.
          *#/3 Gwiazda w czasie jesiennym - 
        Syriusz (Psia Gwiazda).
          *#/4 Dares - tylko tu wspomniany, 
        uchodził u późniejszych za 
        autora trojańskiej "Iliady" 
        pisanej na liściach palmowych. 
        Pod jego też imieniem zachował 
        się łaciński, tłumaczony z 
        greckiego, fantastyczny romans o 
        zburzeniu Troi: "De excidio 
        Troiae", ulubiony w wiekach 
        średnich (T. Sinko). Synami 
        Daresa byli - Fegeus i Idajos.
          *#/5 Co zaś Dyjomed - co się zaś 
        tyczy Dyjomeda.
          *#/6 Bieży - biegnie, ucieka.
          *#/7 Bóg wojny - Ares, syn Zeusa i 
        Hery; wedle mitologii nauczył on 
        ludzi rzemiosła wojennego. Ares 
        był pierwotnie bóstwem trackim, 
        a kult jego dopiero później 
        przyjął się w Grecji. W Tracji 
        składano mu ofiary z ludzi.






          *#/8 Mienisz - zamieniasz.
          *#/9 Skamander - rzeka 
        przepływająca pod Troją.
          *#/10 Pandar - znakomicie strzela z 
        łuku wspaniale wyrobionego z 
        rogu koziorożca; o łuku tym 
        opowiada Homer w IV pieśni 
        "Iliady" w momencie, gdy Pandar 
        przygotowuje się do podstępnego 
        strzału do Menelaosa. Jako 
        świetny łucznik oddawał Pandar 
        szczególną cześć "likijskiemu 
        bogu", Apollinowi_łucznikowi.
          *#/11 "Strzała rani męża lecącego 
        wprost na nią".
          *#/12 Stenel - Stenelos, syn 
        Kapaneusa, bohater legendy 
        greckiej o wypraiwe "siedmiu 
        przeciw Tebom" (Polinejkesa 
        przeciw bratu Eteoklesowi 
        panującemu w Tebach.)
          *#/13 Wobec czynnego udziału bogów 
        po obu walczących stronach 
        zachodziło niebezpieczeństwo, że 
        Diomedes zetrze się z bóstwem 
        sprzyjającym Trojanom i zginie.
          *#/14 Kipryda - Afrodyta, bogini 
        miłości, opiekunka Parysa; 
        urodziła się ona wedle legendy z 
        piany morskiej u wybrzeży Cypru 
        i na tej wyspie odbierała 
        szczególną cześć. Wojownicza 
        Pallada z lekceważeniem odnosi 
        się do bogini miłości.
          *#/15 Mdła - słaba, delikatna.
          *#/16 Ajnejasz - Eneasz, Trojańczyk, 
        syn Anchizesa i Afrodyty, 
        bohater rzymskiej epopei 
        narodowej Wergiliusza pt. 
        "Eneida". Ocalony przez matkę z 
        pogromu Troi odpłynął wraz z 
        orszakiem towarzyszy na zachód i 
        po wielu przygodach dotarł do 
        Italii. Wedle legendy założyciel 
        miasta Alba Longa, macierzystego 
        grodu innych miast latyńskich. 
        Miasto to miało powstać ok. 300 
        lat przed założeniem Rzymu, a 
        zburzone zostało w VIII wieku 
        p.n.e. Eneasz uchodził za 
        "praojca" Rzymian.
          *#/17 Syn Tydeja - syn Tydeusa, 
        Diomedes.
          *#/18 Pandar pochodził z Zelei u 
        stóp góry Ida (na południowy 






        wschód od Troi); stał on na 
        czele Myzyjczyków i należał do 
        koalicji Priama przeciw Grekom.
          *#/19 Moję - dawna forma biernika 
        (podobnie jak tę).
          *#/20 Uderzem - uderzymy.
          *#/21 Konie Trosa - por. objaśnienie 
        #/24 tej pieśni
          *#/22 Bacznym ogarnąwszy względem - 
        bacznie wziąwszy pod uwagę.
          *#/23 Ganimedes - piękny syn króla 
        Trosa i nimfy Kalliroe porwany 
        przez Zeusowego orła na Olimp; 
        ten ulubieniec Zeusa pełnił w 
        siedzibie bogów funkcje 
        podczaszego.
          *#/24 "Wobec tych koni żadnym innym 
        koniom nikt pod słońcem nie 
        przyzna pierwszeństwa".
          *#/25 Jeśli nie będę szczęśliwszy - 
        (zobaczymy) czy (wtedy) nie będę 
        szczęśliwszy.
          *#/26 Kirys - (z franc. cuirasse) 
        dwupłatowa część zbroi 
        okrywająca piersi i plecy.
          *#/27 Ten - oszczep.
          *#/28 Ręka samej Pallady - znowu 
        wedle założeń Homera zaznacza 
        się interwencja "siły wyższej".
          *#/29 By nie porwali trupa - by 
        wziąć zań okup. Starożytni 
        przywiązywali wielką wagę do 
        pogrzebania ciała; dlatego też 
        za zwłoki można było otrzymać 
        okup od rodziny poległego (Por. 
        obj. #/6 Księga I. 
          *#/30 Homer zazwyczaj przedstawia 
        dawne czasy jako epokę ludzi 
        większych i potężniejszych niż 
        współcześni.
          *#/31 Kipris - Kipryda, Afrodyta. 
        Pasł woły - wspomnienia 
        stosunków pierwotnych (gminy 
        pierwotnej i okresu niewolnictwa 
        patriarchalnego), kiedy synowie 
        rodów niezależnie od ich pozycji 
        w społeczności pełnili jednakowe 
        funkcje. Bogacenie się 
        poszczególnych rodów, wreszcie 
        rodzin, oraz postępujący rozwój 
        niewolnictwa wraz ze 
        zróżnicowaniem społecznym 
        wprowadzi określony podział 
        pracy.
           *#/32 Deipilos - bliżej nie znany 






        Grek z otoczenia Diomedesa.
          *#/33 Wdzięki - Charyty (Ch~arites, 
        u Rzymian Gracje, Gratiae), 
        boginki wdzięków, stanowiące 
        orszak Afrodyty.
          *#/34 Pociska - pocisku (oszczepu).
          *#/35 Sok czysty - wedle wyobrażeń 
        greckich w żyłach 
        nieśmiertelnych bogów karmiących 
        się nektarem i ambrozją (cudowny 
        napój i potrawa bóstw) płynie 
        nie krew, lecz jakiś boski 
        "sok".
          *#/36 Nie tu twe zalety - nic tu po 
        twoich zaletach; nie tu twoje 
        miejsce.
          *#/37 Który śmiercią strzela - 
        ludzie ginący śmiercią nagłą 
        mieli wedle wierzeń greckich 
        padać od strzał 
        Apollina_łucznika. W podobny 
        sposób przedstawiona jest w 
        księdze I zaraza w obozie 
        greckim.
          *#/38 Pergamon - zamek w Troi ze 
        świątyniami bogów.
          *#/39 Leto - Latona, matka Apollina. 
        Artemis - Artemida, siostra 
        Apollina, dziewicza bogini 
        łowów.
          *#/40 Charakterystyczne dla 
        epickiego stylu Homera 
        powtórzenie formułki (por. w. 
        31_#32 tej księgi).
          *#/41 Trakowie - dzicy i 
        barbarzyńscy mieszkańcy Tracji 
        (kraina między Macedonią a 
        Morzem Czarnym, opierająca się o 
        wybrzeża Morza Egejskiego i 
        Marmara); wojowniczy Ares był 
        bóstwem trackim.
          *#/42 Hektor - syn Priama i Hekabe, 
        najmężniejszy z Trojan, wzór 
        szlachetnego bohaterskiego 
        obrońcy ojczyzny.
          *#/43 Demeter - bogini rolnictwa i 
        płodów rolnych, urodzaju.
          *#/44 Niezgoda - Eris, swarliwa i 
        nielubiana na Olimpie bogini 
        wzniecająca swary wśród bogów i 
        ludzi. Ona to przez podrzucenie 
        złotego jabłka z napisem "dla 
        najpiękniejszej" wywołała znany 
        spór między Herą, Ateną i 
        Afrodytą; konsekwencją tego 






        sporu był sąd Parysa i wojna 
        trojańska. Wraz z Aresem 
        szczególnie ruchliwa była 
        podczas wojny.
          *#/45 Boreasz - bóg wiatru 
        północnego oraz w ogóle: wiatr 
        północny.
          *#/46 Enijo - Popłoch, żeńskie 
        bóstwo wojenne.
          *#/47 Z Zeusa urodzona głowy - 
        Pallas Atena jako bogini 
        mądrości miała wedle mitologii 
        urodzić się z głowy Zeusa.
          *#/48 Szor - uprząż (słowo używane 
        częściej w l. mn.: szory).
          *#/49 Hebe - bogini młodości; wraz z 
        Ganimedesem usługiwała bogom na 
        Olimpie.
          *#/50 Piasta - głowica koła, przez 
        którą przeprowadzona jest oś.
          *#/51 Okrywka - wierzchnia szata, 
        peplos.
          *#/52 Dzieło jej przemyślnej ręki - 
        Atena umiała przecudnie tkać i 
        była opiekunką tkactwa; 
        starożytni Grecy przypisywali 
        Palladzie posiadanie tej 
        umiejętności właściwej żonom 
        bohaterów Homerowych.
          *#/53 Gromów boga - Zeusa, swego 
        ojca.
          *#/54 Egida - (z grec. aigis) tu: 
        tarcza Zeusa z legendarnymi 
        potworami budzącymi popłoch i 
        przerażenie.
          *#/55 Gorgona - legendarny potwór 
        zmieniający swym spojrzeniem 
        wszystko w kamień.
          *#/56 Hory - boginie pór roku.
          *#/57 Wzbudź na niego Palladę - 
        wyślij Palladę przeciwko niemu.
          *#/58 Symois - Simois, rzeka płynąca 
        pod Troją.
          *#/59 Stentor - bohater grecki 
        odznaczający się niezwykle 
        silnym głosem; stąd pochodzi 
        określenie "głos stentorowy".
          *#/60 Miedzianym głosem - głosem 
        dźwięcznym, donośnym.
          *#/61 Do Teb - ojciec Diomedesa, 
        Tydeus, brał udział w wyprawie 
        Polinejkesa przeciw Tebom i 
        panującemu w tym mieście bratu 
        Polinika, Eteoklesowi (tragiczna 
        walka o dziedzictwo po ojcu obu, 






        Edypie, zakończona śmiercią obu 
        braci poległych w pojedynku).
          *#/62 Kadmejowie - Tebańczycy; 
        założycielem Teb miał być 
        legendarny bohater Kadmos.
          *#/63 Grzeję - zagrzewam (do walki), 
        pomagam w walce.
          *#/64 Ani mię... gnuśność ima - ani 
        mnie gnuśność nie opanowuje.
          *#/65 Statku nie zna - Ares uchodził 
        za najbardziej niepohamowanego 
        boga, kochającego się w 
        nieustannych wojnach; jako 
        dzikus i nieokrzesaniec był 
        nielubiany na Olimpie, na którym 
        zresztą rzadko przebywał.
          *#/66 Kapaneja plemię - Stenelosa, 
        syna Kapaneusa; Stenelos 
        prowadził rydwan bojowy 
        Diomedesa.
          *#/67 Peryfant - Perifas, syn 
        Ochezjosa, bliżej nie znany 
        wojownik grecki z Etolii (krainy 
        leżącej w południowej części 
        Półwyspu Bałkańskiego).
          *#/68 Niewidka Aidowa - szyszak boga 
        podziemia Hadesa (boga śmierci - 
        niewidzialnego) czyniący 
        niewidzialnym.
          *#/69 Grot - ostrze włóczni.
          *#/70 Ares miedziany - nazwany tak 
        od miedzianych części 
        uzbrojenia.
          *#/71 Uniesiony chmury - dawna forma 
        narzędnika l. mn.: chmurami, 
        przez chmury.