tytuł: "KROSNO i okolice - Przewodnik" autor: STANISŁAW KŁOS 156 stron, 3 trasy po mieście, 4 trasy piesze i 5 samochodowych w okolice, ok. 130 obiektów, 50 miejscowości, 10 mapek i planów, 4 rzuty, 12 rysunków Zalqcznik - wielobarwny plan miasta ze spisem ulic "SPORT l TURYSTYKA" • WARSZAWA WYDAWNICTWO "SPORT I TURYSTYKA" WARSZAWA 1987 Wydanie I. SPIS TREŚCI Spis mapek, planów, rzutów i rysunków . 6 Wiadomości ogólne ........ 7 Ważniejsze daty z historii Krosna ... 14 Program zwiedzania . ... . . .28 Trasy zwiedzania miasta . . . . . . 30 1. Stare miasto: Rynek • - ul. Franciszkańska - ul. J. Szczepanika - ul. Kazimierza Wielkiego - Rynek - ul. W. Porcju-sza - ul. M. Nowotki - ul. J. Słowackiego - Rynek ........ 30 2. Śródmieście - Polanka: Rynek - ul. M. Nowotki - ul. W. Gomułki - ul. Krakowska - ul. XV-lecia PRL .... 49 3. Śródmieście - Zawodzie - Korona: Rynek - ul. H. Sienkiewicza - ul. Lwowska - Osiedle XXX-lecia PRL - ul. Bur-saki - ul. gen. K. Swierczewskiego - ul. Korczyńska - Korona ...... 56 Obiekty poza trasami zwiedzania .... 67 Wycieczki w okolice ....... 71 Trasy piesze .......... 71 'l. Krosno - Sporne - Kamieniec - rez. "Prządki" ......... 71 •,:> '2. Krosno - Sporne - Kamieniec - Góra Królewska - Węglówka . . . . 73 3. Krosno - Korczyna - (Sucha Góra), rez. "Prządki" ........ 75 4. Krosno - Żarnowiec - Bóbrka - . (Dukla) .......... 77 Trasy samochodowe ....... 79 I. Krosno - Potok - Jedlicze - Żarnowiec - Zręcin - Bóbrka - Rogi - Miejsce Piastowe - [Haczów] - Ja-błonica Polska - Kombornia - Korczyna - Krosno ....... 79 II. Krosno - Korczyna - Czarnorzeki - Węglówka - Krasna - Lutcza - Domaradz - Bliznę - Stara Wieś - Brzozów - Wzdów - Trześniów - Haczów - Iskrzynia - Krościenko Wyżnę - Krosno ...... 80 III. Krosno - Miejsce Piastowe - Iwonicz - Iwonicz-Zdrój - Klimkówka - Rymanów - Besko - Zarszyn - Sanok .......... 83 SPIS TREŚCI IV. Krosno - Miejsce Piastowe - Iwonicz - Klimkówka - Rymanów - Rymanów-Zdrój - Królik Polski - Daliowa - [Jaśliska] - Tylawa - Trzciana - Nowa Wieś - Dukla - Zboiska - Wietrzno - Bóbrka - Zręcin - Krosno ......84 V. Krosno - Potok - Jaszczew - Mo-derówka - Szebnie - Warzyce - Jasło - Trzcinica - Skołyszyn - Sie-pietnica - Biecz ......85 Opisy miejscowości i innych obiektów fizjograficznych .........86 Informator ......... 145 Literatura .......... 151 Skorowidz rzeczowo-topograficzny153 84 85 86 SPIS MAPEK, PLANÓW, RZUTÓW I RYSUNKÓW Krosno w granicach administracyjnych . 10-11 Objaśnienie znaków użytych na planach . 13 Skorowidz planów tras ....... 27 Trasa l Stare Miasto . \ ...... 31 Fraement Rynku ...... .33 Kościół Franciszkanów Nawiedzenia NPM - rzut ........... 39 Kaplica Oświęcimów ....... 40 Kościół parafialny - rzut ...... 43 Trasa 2 Śródmieście - Polanka .... 50 Trasa 3 Śródmieście - Zawodzie .... 57 Kościół Kapucynów ....... 59 Wycieczki piesze w okolice Krosna ... 72 Wycieczki samochodowe w okolice Krosna 80-81 Panorama Biecza ........ 88 Biecz - plan ......... 89 Wieża ratuszowa w Bieczu ..... 90 Muzeum Przemysłu Naftowego w Bóbrce - plan ........... 94 Kościół i klasztor Bernardynów w Dukli . 101 Pomnik na cmentarzu poległych w bitwie o Przełęcz Dukielską ....... 103 Kościół w Haczowie ....... 105 Willa "Bazar" w Iwoniczu-Zdroju . . . 108 Zamek w Odrzykoniu - rzut ..... 116 Ruiny zamku w Odrzykoniu ..... 117 Rezerwat "Prządki" . . . . . . . 125 Sanok - plan ......... 131 Dworek M. Konopnickiej w Żarnowcu . . 143 Dworek M. Konopnickiej w Żarnowcu - rzut ........... 144 Załącznik - plan Krosna WIADOMOŚCI OGÓLNE KKOSNO leży w Kotlinie Krośnieńskiej stanowiącej jedną z krain rozległego obniżenia Dołów Jasielsko-Sanoćkich, na wysokości 263-275 m n.p.m. Przez miasto przepływa rzeka Wisłok, do której wpada płynąca od pd. Lubatówka. Na pn. od miasta wznoszą się z daleka widoczne wzniesienia Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego z wyróżniającymi się wzgórzami Suchej Góry i Góry Królewskiej. Z drugiej strony, od pd. podnoszą się pasma wzniesień stanowiących przedgórze Beskidu Niskiego. Najstarsza część miasta, stanowiąca dziś jego śródmieście, ulokowała się na wyniosłości owalnego wzniesienia (275 m n.p.m.), w pobliżu ujścia Lubatówki do Wisłoka. Na okalających go równinach rozłożyły się dawne przedmieścia i nowe dzielnice mieszkaniowe oraz przyłączone doń niedawno osiedla. Na pn. od śródmieścia, po obu stronach Wisłoka położone są Białobrzegi, w kierunku pn.-zach. znajduje się Turaszówka, z którą od pd. sąsiaduje Polanka. Ku pd. wsch. leżą Krościenko Niżne i Suchodół. Na pd. wsch. od śródmieścia rozbudowuje się nowa część miasta, powstaje tu wielkie osiedle mieszkaniowe oraz nowe centrum. Przez cale miasto z pn. zach. na pd. wsch. przebiega droga nr 98 Nowy Sącz-Sanok zw. trasą podkarpacką, do której w Turaszówce dołącza droga od Rzeszowa. Ze śródmieścia rozchodzą się drogi: przez Węglówkę do Lutczy, przez Zręcin do Dukli i Kobylan oraz przez Krościenko Wyżnę do Brzozowa. Równolegle do trasy podkarpackiej biegnie linia kolejowa Stróże - Zagórz - Krościenko. W rejo- WIADOMOŚCI OGÓLNE nie miasta znajduje się stacja kolejowa Krosno oraz trzy przystanki: Krosno-Turaszówka, Krosno--Polanka i Krosno-Miasto. W pd. części miasta znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Podkarpackiego, które w przyszłości zamierza się przystosować do potrzeb komunikacyjnych. KROSNO będące od 1975 stolicą nowo utworzonego województwa krośnieńskiego stanowi od lat największy ośrodek miejski i przemysłowy rozległego regionu nazywanego powszechnie Podkarpaciem. Krosno zajmuje obszar 4348 ha i ma 44200 mieszkańców (1984). Jest to więc miasto średniej wielkości, które dopiero od niedawna jako stolica województwa nabiera rangi większego ośrodka miejskiego i centrum życia społeczno-gospodarczego regionu. KROSNO jest dużym ośrodkiem przemysłowym, największym w rejonie Podkarpacia, posiada 92 różnego rodzaju zakłady, które zatrudniają 17800 osób. Szczególnie rozwinięty jest tu przemysł szklarski. Krośnieńskie Huty Szkła obejmują aż pięć zakładów: Hutę Szkła Gospodarczego I, II i III, Hutę Szkła Technicznego ,,Polanka" i Zakład Włókna Szklanego. Ponadto z większych zakładów znajdują się tu: Zakłady Przemysłu Lniar-skiego "Krosnolen", Fabryka Amortyzatorów "Pol-mo", Fabryka Obuwia Sportowego "Poisport", Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego, Lotnicze Zakłady Naprawcze Aeroklubu PRL, Zakłady Przetwórstwa Owooowo-Warzywniczego oraz Zakłady Urządzeń Naftowych "Naftomet". KROSNO z racji swego położenia i tradycji uważane jest powszechnie za stolicę polskiej nafty. Na Podkarpaciu, a szczególnie w regionie krośnieńskim działał Ignacy Łukasiewicz, tu powstały pierwsze kopalnie i rafinerie ropy naftowej, tu WIADOMOŚCI OGÓLNE wreszcie zawiązały się różne instytucje związane z zarzaidzamiem i obsługą tego przemysłu W Krośnie znajdują się: oddział Instytutu Górnictwa Naftowego, Okręgowy Urząd Górniczy, Krośnieński Zakład Górnictwa Nafty i Gazu, Przedsiębiorstwo Budownictwa Naftowego "Naftomontaż", Zarząd Oddziału Stowarzyszenia Naukowo-Technicz-nego Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowego oraz Zakłady Urządzeń Naftowych "Naftomet". KROSNO stanowi poważny ośrodek życia kulturalnego. Działa tu Wojewódzki Dom Kultury, Zespół Miejskich Domów Kultury oraz kilka zakładowych obiektów kulturalnych. Od wielu lat rozwija się tu amatorski ruch artystyczny. Przy Fabryce Obuwia Sportowego istnieje kapela ludowa "Jacoki", przy WDK kapela "Swaty", a przy Krośnieńskich Hutach Szkła zespół ludowy "Stachy". Na terenie miasta odbywa się sporo imprez .kulturalnych, wśród których warto wymienić Krośnieńskie Spotkania Teatralne oraz organizowane we wrześniu "Dni Krosna". W Krośnie znajduje się redakcja poczytnego tygodnika "Podkarpacie", organu KW PZPR. Ma tu swoją siedzibę Muzeum Okręgowe. Ożywioną działalność prowadzi Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej. KROSNO stanowi znaczący w tym regionie ośrodek szkolnictwa. Znajduje się tu 11 szkół podstawowych, 2 licea ogólnokształcące, trzy szkoły artystyczne, 38 szkół zawodowych, w tym m.in. Zespół Szkól Górnictwa Naftowego, Zespół Szkół Elektrycznych i Zespół Szkół Mechanicznych, 3 szkoły pomaturalne, w tym Państwowe Studium Kulturalno--Oświatowe i Bibliotekarskie. Ogółem do krośnieńskich szkół uczęszcza 11700 dzieci i młodzieży. KROSNO stanowi ważny ośrodek ruchu turystycznego. Śródmieście posiada dobrze zachowany śred- WIADOMOŚCI OGÓLNE niowieczny układ urbanistyczny i sporo cennych zabytków. W rejonie samego starego miasta znajdują się 62 obiekty zabytkowe pochodzące przeważnie z XVI-XVIII w. Miasto położone jest w ciekawej okolicy, zasobnej w liczne zabytki i pamiątki historyczne, twory przyrody i piękne krajobrazy. Okolice Krosna mają duże walory turystyczno-krajoznawcze. Już w odległości 10-15 km od miasta znajdują się wzniesienia Pogórza i Beskidu Niskiego stanowiącego doskonałe tereny do górskich wędrówek, które ułatwiają wyznakowane szlaki turystyczne. "PARYA CBACOVIA" (Mały Kraków) - taką nazwą przed 3-4 wiekami obdarzano Krosno, miasto naówczas bogate i ludne, znane z rozwiniętego handlu i rzemiosła. W XVI w. Krosno przeżywało okres szczególnego rozwoju i zaliczane było do przednie jszych miast Rzeczypospolitej. Nic więc dziwnego, że jego wizerunek został zamieszczony w dziele J. Brauna i F. Hoghenberga "Miasta Świata" (Civi'tates orbis terrarum) wydanym w Kolonii na przełomie XVI i XVII w. Rycina przedstawia miasto otoczone dwoma pasmami murów z szeregiem 'baszt, wewnątrz których znajduje się duże skupisko domów i kilka okazałych budowli. Mimo upływu czasu, dziejowych zawieruch i przemian, miasto "zachowało wiele elementów dawnej świetności i mimo ciągłych jeszcze braków i niedostatków rozrasta się i pięknieje. KROSNO ma herb Piastów kujawskich, będący rodowym godłem ikróla Kazimierza Wielkiego. Na czerwonym polu tarczy jest z prawej strony półlew koloru złotego, zaś z lewej - półorzeł koloru srebrnego (białego) i złota trójlistna korona u góry. Taki wizerunek godła pojawia się na pieczęciach miejskich począwszy od XVI w., lecz zapewne miasto posługiwało się nim znacznie wcześniej. Jego pierwotne barwy nie są jednak znane. 12 WIADOMOŚCI OGÓLNE Oprócz podanego wyżej opisu spotyka się tarczę w kolorze biało^czerwonym, na której półlew ma barwę czerwoną, a półorzeł białą, korona zaś złotą. Warto .odntować, że podczas prowadzonych na terenie miasta prac archeologicznych, odkopano glinianą tabliczkę (kafel piecowy) z wizerunkiem herbu miasta i datą 1551. Nazwa miasta i jej pochodzenie jest do dziś kwestią sporną i nie wyjaśnioną. Według zachowanych dokumentów pisano Crosno (1358), Crosna, Krosen, Kroszna, Carosna, Crossen lub Oroszno. Niektórzy badacze wywodzą jej pochodzenie od krosna tkackiego, inni od chrustu lub krosty. Gdzie tu jest prawda nie wiadomo. Przypuszcza się również, że pierwotna nazwa miasta została po prostu przekręcona po jego lokacji i z czasem przybrała obecne brzmienie. OBJAŚNIENIE ZNAKÓW UŻYTYCH NA PLANACH D ^3 obiekty zabytkowe ZE muzea A pomniki 13T hotele M stacje benzynowe • ; początek trasy kierunek zwiedzania WAŻNIEJSZE DATY Z HISTORII KROSNA XI-XII w, 1282 poi. XIV w. 1358 14 Istnienie osady typu wiejskiego. W | trakcie badań archeologicznych stwier- | dzono, że w obrębie zach. partii wzgó- J rżą miejskiego istniała osada wczesne- j średniowieczna. Znalezione liczne za-bytki pozwalają datować jej powstanie na przełom X i XI w. Na terenie osady znajdował się prawdopodobnie o-biekt sakralny, którego resztki fundamentów odkryto w 1961 w obrębie obecnego kościoła parafialnego. Pierwsza wzmianka historyczna o Krośnie. Książę krakowski Leszek Czarny wydał dla biskupstwa lubelskiego immunitet, w którym wśród posiadłości tegoż biskupstwa w Małopolsce wymieniane jest również Krosno. Autentyczność tego dokumentu, znanego zresztą tylko z odpisów, budzi wśród badaczy spore wątpliwości. W świetle innych dowodów można jednak przyjąć, że w XIII w. Krosno będące wówczas małą osadą rolniczą, do tegoż biskupstwa jednak należało. Przypuszczalnie w tym okresie Krosno przeszło w ręce królewskie i otrzymało prawa miejskie. Jak wiadomo z późniejszych zapisów miasto uzyskało od Kazimierza Wielkiego lokację na tzw. prawie magdeburskim (niemieckim). Krosno wymienione w przywileju lokacyjnym wydanym przez Kazimierza Wielkiego dla wsi Rogi. WAŻNIEJSZE DATY Z HISTORII 1367 1399 1403 1413 1459 XV w. 1461 Kazimierz Wielki wydał .dokument potwierdzający sprzedaż przez Michała i Jateusza wójtostwa w Krośnie na rzecz niejakiego Peszki z Tarnowa. W dokumencie królewskim określającym prawa i obowiązki wójta oraz powinności osadników, Krosno jest wymieniane jako miasto wcześniej lokowane. Aby miasto "mogło być lepiej i do końca lokowane" król przyznał mu jednoroczną wolniznę. Jak można przypuszczać wkrótce po wydaniu owego aktu Krosno stało się znaczącym ośrodkiem gospodarczym, posiadało rozwijający się handel i rzemiosło. Za czasów tegoż króla zostało otoczone murem warownym. Władysław Jagiełło nadał miastu grunta pobliskiej wsi królewskiej Szczepań-cowa Wola. Krośnieński cech rzeźników uzyskał statut należący do najstarszych dokumentów cechowych w Polsce. Miasto posiadało już dwie szkoły. Poziom oświaty był tu widać wyjątkowo wysoki skoro w latach 1400-1600 na Akademię Krakowską zostały zapisane 173 osoby pochodzące z Krosna. Byli i tacy, którzy studiowali w Lipsku. Kilku krośnian było profesorami Akademii Krakowskiej, wśród których na wyróżnienie zasługuje poeta i humanista Paweł Procler z Krosna. Cech krawiecki powstały około połowy XV w. otrzymał statut. Krosno znaczącym ośrodkiem produkcji sukna i płótna oraz tzw. barchanów. Tutejsze wyroby znane były na rynkach Krakowa i innych miast kraju, a nawet daleko poza jego granicami. Kazimierz Jagiellończyk wydał miastu pozwolenie na budowę wodociągów. 15 WAŻNIEJSZE DATY Z HISTORII Woda była pobierana z' rzeki Luba-tówki, której koryto przegrodzono specjalną zaporą. Rowem doprowadzano ją do wzgórza miejskiego, tu za pomocą odpowiedniego urządzenia zw. rur-musem była tłoczona do góry. Dalej podziemnym kanałem płynęła do znajdującego się w rynku zbiornika zw. cystą, stąd była rozprowadzana w trzech kierunkach miasta. Rurociąg zbudowano z dębowych bali łączonych metalowymi obręczami, na ich pozostałości natrafiono w 1959. Wodcciąg ten istniał do początku XIX w. Najazd wojsk węgierskich Macieja Kor-wina pod wodzą Tomasza Tarczaya z Lipian na Podkarpacie. 17 i 18 I Węgrzy próbowali opanować Krosno, lecz nie mogąc zdobyć silnie bronionych murów spalili doszczętni" jego przedmieście, szpital ubogich i kościół Świętego Ducha. Ponoć wódz węgierski przejęty bardzo widokiem zniszczonego szpitala przekazał potem miastu na jego odbudowę 200 dukatów. Miasto nawiedziła zaraza. W ciągu jednego dnia ginęło 80 osób. Okres szczególnego rozkwitu Krosna. Miasto było wówczas znaczącym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. 0-toczone podwójnymi murami wzmocnionymi szeregiem baszt, zdobne w bogate kościoły i kamienice mieszczan liczyło pod koniec tego wieku około 3500 mieszkańców. Miasto położone na połączeniu ważnych szlaków handlowych posiadało komorę celną i prawo składowania towarów, odbywały się tu znane szeroko targi i jarmarki. Dokumenty z tego okresu mówią o istnieniu w mieście 9-10 cechów (szewców, krawców, sukienników, kuśnierzy, płó- WA2NIEJSZE DATY Z HISTORII cienników, rzeźników, piekarzy, bedna- ' rży .i tzw. cech wielki), wymieniają też około 40 specjalności. Pod koniec tego stulecia pracowało w Krośnie blisko 250 rzemieślników. Miasto posiadało cegielnie, młyn, folusz i kamieniołom, miało przywilej na poszukiwanie wapna. Już w tym czasie Krosno miało przywilej oświetlania olejem skalnym (tak dawniej nazywano ropę naftową), który czerpano w niedalekiej Węglów-ce i mieszano z olejem lnianym. Do Krosna należała wieś Szczepańco-wa, miasto sprawowało też jurysdykcjo nad sąsiednimi wioskami: Białobrzegi, Głowienka, Krościenko Niżne i Sucho-dół. 1523 Rada miejska wykupiła wójtostwo od Jana Bonera za sumę 2400 florenów. W Krośnie jako mieście królewskim Władzę z ramienia władcy sprawował wójt, który z tego tytułu czerpał określone korzyści. Funkcja ta drogą sprzedaży, dziedziczenia lub rodzinnych podziałów przechodziła często z rąk do rąk. Z chwilą wykupienia wójtostwa wszelkie uprawnienia z tego tytułu przyjęła na siebie rada miejska, o której wiemy, że istniała już w 1397. W XVI w. rada miejska jako instytucja sprawująca rządy w mieście składała się z 6 radnych zw. też rajcami, wybieranych na okres jednego roku w sposób dość skomplikowany. Via czele rady stał burmistrz. 1530 W Krośnie był zbór luterański, później pojawili się równie^^arianie. * W ^ połowie XVI w. fuQtE"Ć^(^^^te, zboru luterańskiego Sprawował "'Myyoży Almanus ŚlązakJ^ XVI w. w"; krośnie dochodziło aiteriuim, zamurowanej w 1912. Z prawej strony ołtarza zwraca uwagę okazały nagrobek Jana Skotnickiego (+1621) i jego żony STARE MIASTO Zofii z Ligęzów Skotnickiej, wczesnobarokowy, bogato rzeźbiony, wykonany z czarnego marmuru w l ćw. XVII w. Po obu stronach prezbiterium stalle drewniane, polichromowe z l pół. XVII w. Od pn. do prezbiterium przylega dobudówka mieszcząca zakrystię i stearbczyk, w których gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe, dwa późnorenesanso-we okna w obramieniach z piaskowca oraz kamienny portal z lat 1641-46. Na sklepieniu zakrystii polichromia renesansowa zapewne z 1541, odsłonięta i zakonserwowana w latach 1968-69 przez Elżbietę Kozakiewicz-Cozaś. W łuku między nawą a prezbiterium belka tęczowa z gotyckim krucyfiksem i rzeźbami z l ćw. XV w. Nawa szeroka, pięcioprzęsłowa, w której sklepienia kolebkowe z lunetami z bogatą wczesnobaro-kową dekoracją stiukową odnowioną w 1910 przez krośnieńskiego rzeźbiarza Andrzeja Lenika. Wnętrze nawy pokrywają malowidła wykonane również przez krośnieńskiego malarza Stanisława Berg-mana w 1910. Po obu stronach nawy, przy tęczy, dwa ołtarze boczne, wczesnobarokowe z l pół. XVII w. Przy drugiej parze filarów, w lewym ołtarzu bocznym, zwracająca uwagę późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem wykonana około 1520-25. Pod chórem interesujące ławki radnych. Wyróżnia się bogato rzeźbiona i polichromowana ława kolatorska należąca niegdyś do Wojciecha Porcjusza. Po lewej pn. stronie nawy, od prezbiterium, znajduje się kaplica św. Wojciecha, wymieniana w 1448, przebudowana w latach 1641-46, posiadająca sklepienia krzyżowo-kolebkowe pokryte dekoracją stiukową z lat 1641-46. Zwraca uwagę baroków, i chrzcielnica z 1634 fundacji Wojciecha Porcjusza oraz duży obraz "Wykupienie ciała św. Wojciecha", barokowy z pół. XVII w. również jego fundacji. Wśród osób przedstawionych -na obrazie postacie Władysława IV i fundatora. Z kaplicą św. Wojciecha łączy się od zach. kaplica św. Jana Nepomucena wybudowana w XVII w. jako kruchta, przebudowana w XVIII w. na 44 45 STARE MIASTO kaplicę. Sklepienie krzyżowo-kolebkowe ozdobione dekoracją stiukową z lat 1641-46. Wnętrze pokryte XVIII-wieczną polichromią w stylu regencji przedstawiającą sceny figuralne. Polichromia odsłonięta i konserwowana była w latach 1968-69 przez Elżbietę Kozakiewicz-Cozaś. Od zach. znajduje się duża trójprzęsłowa kaplica św. Anny istniejąca już w 1402, przebudowana w latach 1636-41 przez sprowadzonych z Bawarii muratorów: Anusza Kogusera i Jerzego Keffela. U wejścia od pn. portal kamienny z okresu jej przebudowy. Z pd. strony nawy znajdują się dwie kaplice przedzielone ikruchtą. Od wsch. kaplica św. św. Piotra i Pawła, zw. też kaplicą Porcju-szów, wzniesiona na przełomie XV i XVI w., przebudowana w latach 1638-46 z fundacji W. Porcju-sza, nakryta kopułą z latarnią ozdobioną dekoracją stiukową z około 1646, odnowioną przez A. Lenika w 1910. Kaplica została przebudowana prawdopodobnie przez włoskiego arch. Wincentego Petro-niego. W podziemiach krypta grobowa kryjąca szczątki Porcjuszów. W kaplicy ołtarz barokowy fundacji W. Porcjusza z około 1646 z bogatą dekoracją snycerską. Na ścianie zach. portrety rodziny Porcjuszów. Kruchta powstała równocześnie z kaplicą, nakryta jest podobną kopułą z latarnią. U wejścia portal kamienny z datą 1646 i kute żelazne drzwi gdańskiej roboty. Z lewej strony kruchty kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej, dawniej zw. Niemiecką, powstała w XV/XVI w., przebudowana w latach 1641--46. Sklepienie kolebkowo-krzyżowe ozdobione dekoracją stiukową. Na zach. ścianie kaplicy, którą stanowi mur dawnej wieży, dwa kamienne okna gotyckie z około 1367, odsłonięte w 1970. Wewnątrz stara polichromia, w części późnogotycka z datą 1541 i we fragmentach późnorenesansowa z około 1646, a na ścianie zach. - z pocz. XIX w. z pejzażami, malowana przez krośnianina F. K. Marynowskiego, odsłonięta i konserwowana w latach 1968-69 przez E. Kozakiewicz-Cozaś. Ołtarz z 1894. Wnętrze kościoła zdobią liczne rzeźby, obrazy i 46 STARE MIASTO epitafia nagrobne pochodzące z różnych okresów. Można tu wyróżnić barokowe epitafium Zofii Ka-nafolskiej wykonane z czarnego marmuru, owalne portrety Jana Kazimierza i Władysława IV pochodzące z XVIII w. oraz późriogotycki obraz "Koronacja Matki Boskiej" z około 1480. Warto wspomnieć też o .nowej tablicy poświęconej pamięci małoletnich oficerów, lotnictwa, wychowanków tutejszej ' lotniczej szkoły oraz ich dowódców poległych w latach ostatniej wojny. Wokół kościoła ogrodzony kamiennym murem te- . ren dawnego cmentarza. W jego obrębie' plebania 11 wybudowana w latach 1634-35, znacznie przebudowana w 1896. Od strony ul. M. Nowotki stoi okazała wieża-dzwonnica, zbudowana z kamienia i ce- 12 gly na rzucie kwadratu, wysoka na 38 m, zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Wzniesiona w latach 1637-51, remontowana w XVIII i XIX w., znacznie zniszczona, w 1984 podjęto jej restaura-' cję. W elewacji pn. portal kamienny i ozdobna tablica z napisem i datą 1637. Wewnątrz wieży cenne dzwony: "Urban" (największy z nich, waży 2500 kg), ..Jan" i "Marian" wykonane w 1639 na koszt W. Porcjusza przez ludwisarzy Szczepana Mautela i Jerzego Oliviera. U szczytu wieży zegar z fabryki Mięsowicza. -Od kościoła farnego w dół ul. M. Nowotki, do jej połączenia z ul. J. Słowackiego. Tu w narożu ulic M. Nowotki i J. Słowackiego, niegdyś noszących nazwy Szewskiej i Piekarskiej, znajdował się plac ratuszowy, tu stał ratusz z wysoką wieżą i właściwa kamienica wójtowska. Jak można wywnioskować z dokumentów ratusz ten zniszczał w XVI w. Warto dodać, że miasto miało swój hejnał i utrzymywało trębacza. Przy ul. M. Nowotki kilka ciekawych budynków. Pod nr. 14 dawna siedziba Towarzystwa "Zgoda", secesyjny dom wybudowany w 1909. Po przeciwnej stronie ulicy, nieco w głębi, parterowy dom 13 z zegarem (nr 17). Niegdyś mieściła się tu Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych założona w 1901 przez Michała Mięsowicza. Fabryka zatrudnia- . 47 STARE MIASTO kaplicę. Sklepienie krzyżowo-kolebkowe ozdobione dekoracją stiukową z lat 1641-46. Wnętrze pokryte XVIII-wieczną polichromią w stylu regencji przedstawiającą sceny figuralne. Polichromia odsłonięta i konserwowana była w latach 1968-69 przez Elżbietę Kozakiewicz-Cozaś. Od zach. znajduje się duża trójprzęsłowa kaplica św. Anny istniejąca już w 1402, przebudowana w latach 1636-41 przez sprowadzonych z Bawarii muratorów: Anusza Kogusera i Jerzego Keffela. U wejścia od pn. portal kamienny z okresu jej przebudowy. Z pd. strony nawy znajdują się dwie kaplice przedzielone ikruchtą. Od wsch. kaplica św. św. Piotra i Pawła, zw. też kaplicą Porcju-szów, wzniesiona na przełomie XV i XVI w., przebudowana w latach 1638-46 z fundacji W. Porcju-sza, nakryta kopułą z latarnią ozdobioną dekoracją stiukową z około 1646, odnowioną przez A. Lenika w 1910. Kaplica została przebudowana prawdopodobnie przez włoskiego arch. Wincentego Petro-niego. W podziemiach krypta grobowa kryjąca szczątki Porcjuszów. W kaplicy ołtarz barokowy fundacji W. Porcjusza z około 1646 z bogatą dekoracją snycerską. Na ścianie zach. portrety rodziny Porcjuszów. Kruchta powstała równocześnie z kaplicą, nakryta jest podobną kopułą z latarnią. U wejścia portal kamienny z datą 1646 i kute żelazne drzwi gdańskiej roboty. Z lewej strony kruchty kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej, dawniej zw. Niemiecką, powstała w XV/XVI w., przebudowana w latach 1641-46. Sklepienie kolebkowo-krzyżowe ozdobione dekoracją stiukową. Na zach. ścianie kaplicy, którą stanowi mur dawnej wieży, dwa kamienne okna gotyckie z około 1367, odsłonięte w 1970. Wewnątrz stara polichromia, w części późnogotycka z datą 1541 i we fragmentach późnorenesansowa z około 1646, a na ścianie zach. - z pocz. XIX w. z pejzażami, malowana przez krośnianina F. K. Marynowskiego, odsłonięta i konserwowana w latach 1968-69 przez E. Kozakiewicz-Cozaś. Ołtarz z 1894. Wnętrze kościoła zdobią liczne rzeźby, obrazy i 46 STARE MIASTO epitafia nagrobne pochodzące z różnych okresów. Można tu wyróżnić barokowe epitafium Zofii Ka-nafolskiej wykonane z czarnego marmuru, owalne portrety Jana Kazimierza i Władysława IV pochodzące z XVIII w. oraz późriogotycki obraz ,,Koronacja Matki Boskiej" z około 1480. Warto wspomnieć też o nowej tablicy poświęconej pamięci małoletnich oficerów, lotnictwa, wychowanków tutejszej' lotniczej szkoły oraz ich dowódców poległych w latach ostatniej wojny. Wokół kościoła ogrodzony kamiennym murem te- • ren dawnego cmentarza. W jego obrębie r plebania 11 wybudowana w latach 1634-35, znacanie przebudowana w 1896. Od strony ul. M. Nowotki stoi okazała wieża-dzwonnica, zbudowana z kamienia i ce- 12 gły na rzucie kwadratu, wysoka na 38 m, zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Wzniesiona w latach 1637-51, remontowana w XVIII i XIX w., znacznie zniszczona, w 1984 podjęto jej restaurację. W elewacji pn. portal kamienny i ozdobną tablica z napisem i datą 1637. Wewnątrz wieży cenne dzwony: "Urban" (największy z nich, waży 2500 kg), ..Jan" i "Marian" wykonane w 1639 na koszt W. Porcjusza przez ludwisarzy Szczepana Mautela i Jerzego Oliviera. U szczytu wieży zegar z fabryki Mięsowicza. Od kościoła farnego w dół ul. M. Nowotki, do jej połączenia z ul. J. Słowackiego. Tu w narożu ulic M. Nowotki i J. Słowackiego, niegdyś noszących nazwy Szewskiej i Piekarskiej, znajdował się plac ratuszowy, tu stał ratusz z wysoką wieżą i właściwa kamienica wójtowska. Jak można wywnioskować z dokumentów ratusz ten sniszczał w XVI w. Warto dodać, że miasto miało swój hejnał i utrzymywało trębacza. Przy ul. M. Nowotki kilka ciekawych budynków. Pod nr. 14 dawna siedziba Towarzystwa "Zgoda", secesyjny dom wybudowany w 1909. Po przeciwnej stronie ulicy, nieco w głębi, parterowy dom 13 z zegarem (nr 17). Niegdyś mieściła się tu Pierwsza Krajowa Fabryka Zegarów Wieżowych założona w 1901 przez Michała Mięsowicza. Fabryka zatrudnia- . 47 STARE MIASTO ła zaledwie 6 pracowników, a zrobiła dziesiątki zegarów zdobywając wielkie uznanie. W budynku tym powstanie wkrótce Muzeum Rzemiosła. Po przeciwnej stronie ul. M. Nowotki pod nr. 16 14 okazały budynek tzw. pałacu biskupiego, mieszczący obecnie Muzeum Okręgowe, biura Zarządu Oddziału PTTK i bibliotekę. Pierwsza wzmianka o dworze biskupim, zw. też niegdyś zamkiem, stanowiącym własność biskupów przemyskich, pochodzi z 1389. Pierwotnie był to budynek drewniany. Przebudowany w l poi. XV w. przez niejakiego Mleczkę, dziedzica pobliskiego Jedlicza, a następnie w 2 poi. XV w. przez biskupa Stanisława Tarło, nabrał cech pałacu. W 1630 kuria sprzedała pałac Zofii Skotnickiej z Borku, która wkrótce przekazała go dla Kolegium Bo-ratystów. Budynek spalony w 1638 został staraniem Skotnickiej odbudowany. Prace przy odbudowie zakończono w 1646. Do 1775 budynek służył celom kościelnym, potem przeznaczono go na koszary, magazyny, mieszkanie prywatne t warsztat, przez pewien czas mieściły się tu różne urzędy l szkoły. W 1873 budynek został zakupiony dla miasta. W 1882 adaptowany na koszary wg planów arch. Jana Lewińskie-go, następnie w 1884 - na cele sądowe wg projektu arch. Zygmunta Luksa. Staraniem władz miejskich w latach 1893-99 przeprowadzono generalny remont obiektu, a w 1900 wykonano nową elewację. Pałac jest murowany, piętrowy, podpiwniczony, ' trójskrzydłowy z głównym korpusem od ulicy, w zasadniczym zrębie ukształtowany w latach 1638- 46, późnorenesansowy. W pomieszczeniach sklepienia kolebkowe, w piwnicach kolebkowe z lunetami. W głównym budynku sklepiona sień przejazdowa na dziedziniec, z XVII-wiecznym portalem od frontu, przerobionym w XVIII w. Najstarszą część pałacu stanowi skrzydło pd. pochodzące z 2 pół. XVI w. Skrzydło pn. wybudowano w 2 pół. XIX w. Po licznych przebudowach pałac zatracił wiele cech stylowych. W najbliższym czasie przewidziana jest rewaloryzacja gmachu wg projektu arch. Teresy Piątek. Muzeum zostało otwarte w 1954 jako społeczne Muzeum Miasta Krosna, zorganizowane staraniem działaczy ówczesnego Zarządu Powiatowego PTTK. W 48 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA 2 1958 muzeum zostało upaństwowione, od 1975 Muzeum Okręgowe. Posiada wartościowe zbiory z dziedziny archeologii, historii miasta i regionu, historii oświetlenia (szczególnie bogata kolekcja lamp naftowych licząca ponad 300 sztuk), sztuki i rzemiosła artystycznego (obrazy malarzy krośnieńskich) oraz historii szkła i przemysłu szklarskiego. Muzeum prowadzi działalność naukową i wydawniczą z zakresu różnych dyscyplin, które reprezentuje, posiada bogatą bibliotekę i pracownię konserwatorską. Od pałacu biskupiego dalej ul. J. Słowackiego na pd. wsch. z powrotem w kierunku Rynku. Ul, J. Słowackiego zabudowana jest przeważnie piętrowymi kamienicami i domami z l pół. obecnego stulecia. Niektóre z'nich -posiadają interesujące secesyjne fasady. W narożu ulic Słowackiego i Blich Ciekawa secesyjna kamieniczka, ostatnio starannie 15 odrestaurowana, mieszcząca oddział PBP "Orbis". po przeciwnej stronie ul. Blich, na krawędzi miejskiego wzgórza stoi budynek dawnej hali targo- 16 wej, mieszczący po adaptacji zakończonej w 1982 sale wystawowe Biura Wystaw Artystycznych. 2. ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA Rynelc - ul. M. Nowotki - ul. W. Gomulki - ul. Krakowska - ul. .XXV-lecia PRL Z Rynku ul. M. Nowotki w dół na pn. zach. Poniżej miejskiego wzgórza węzeł dróg. Do ul. M. Nowotki, która tu skręca na zach., dołącza z prawej ul. Armii Ludowej (mała obwodnica z kierun- .ku Sanok - Jasło) oraz ul. S. Okrzei łącząca dzielnicę Zawodzie położoną po prawej stronie Wisłoka, zaś z lewej dołącza ul. Podwale (mała ob- -wcdnica z kierunku Jasło - Sanok). W pobliżu przy ul. Armii Ludowej stadion spór- 17 towy KKS "Karpaty" wybudowany w latach powojennych. ..Karpaty" powstały w 1961 kołitynu- 4 - Krosno i okolice 49 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA 2 ująć działalność wcześniej istniejących klubów "Krośnianka" (założony 1923-28) i "Legia" (1932). Klub posiada 7 sekcji, z których najwyższy poziom prezentują: szachy, piłka nożna i siatkówka, skupia około 500 zawodników. W obrębie stadionu pawilon socjalno-hotelowy ukończony w 1979. Po przeciwnej stronie Wisłoka leży część miasta zw. Zawodzie oraz dzielnica Białobrzegi, będąca niegdyś oddzielną osadą wzmiankowaną w 1491 i należącą do wójtostwa krośnieńskiego. Tę część miasta zajmuje głównie budownictwo indywidualne, przeważnie nowe piękne wille, wśród których tu i ówdzie ukrywają się jeszcze stare domostwa. Drewniane domy konstrukcji zrębowej w typie wiejskim utrzymały się jeszcze m. in. przy ul. M. Kopernika (dom nr 2 z 1851 i dom nr 52 z 1842) Przy końcu ul. S. Okrzei park miejski, a powyżej niego stary zapuszczony cmentarz żydowski. Za skrzyżowaniem ulica przekracza Lubatówkę która poniżej wpada do Wisłoka. Ul. M. Nowotki kończy ' się przy skrzyżowaniu z ul. Lewakowskiego. Dalej idziemy ul. W. Gomułki, którą to nazwę nadano w 1983 części ul. Krakowskiej. Nieco dalej po prawej stronie zarośnięty drzewami stary cmentarz.. : Cmentarz założony został w 1786, kiedy to z nakazu władz austriackich zakazano grzebania zmarłych na placu przy kościele farnym. Czynny był cio 1954. U wejścia żelazna kuta brama, w głębi wśród .starych drzew liczne pomniki i nagrobki, w dużej mierze jeszcze XIX-wieczne. Zapewne najstarszy jest kamienny nagrobek Karoliny i Antoniego Schaytterów z 1832. Pośrodku obelisk poświęcony uczestnikom powstania styczniowego wzniesiony w 1903 wg projektu arch. Napoleona Nawar-skiego. Na cmentarzu spoczywa wiele osób zasłużonych dla miasta i regionu, a m.in. artysta malarz Stanisław Bergmaa-i, wspomniany wyżej arch. Nawarski i dr Juliusz Kallay. W rejonie cmentarza odgałęzia się w lewo ul. Kolejowa prowadząca do stacji kolejowej, która w połączeniu z ulicami M. Buczka, F. Dzierżyńskie-go i K. Baczyńskiego tworzy drogę w kierunku 51 2 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA Jedlicza. Wzdłuż ul. znaki zielone szlaku Krosno - Żarnowiec - Dukla. ' 19 Przy ul. Kolejowej 3 Wojewódzki Dom Kultury, do niedawna był to Dom Kultury Górnika-Naftow-ca. Jego budowę rozpoczęto w latach międzywojennych z funduszy społecznych z przeznaczeniem na Dom Robotniczy PPS, a ukończono już w Polsce Ludowej. Niegdyś stał w tym miejscu dom zw. Klajnówką. Tu w dniu l maja 1937 zebrali się nafciarze, robotnicy "Lnianki", "Wudety" i huty szkła. Siad ruszyli w pierwszomajowym pochodzie, , który w pobliżu cmentarza został brutalnie zaatakowany przez sanacyjną policję. Nieco dalej gmach Zasadniczej Szkoły Górnictwa Naftowego wybudowany w latach 1&47-48. W 1945 • utworzono przy Instytucie Naftowym szkołę naftową, którą w 1950 przekształcono w Technikum Przemysłu Naftowego. Przy końcu ulicy dworzec kolejowy i autobusowy. Linia kolejowa Stróże - ^ Jasło - Zagórz została otwarta w 1884. Z tego też okresu pochodzi zapewne mały i zaniedbany budynek stacyjny. ^ W otoczeniu ul. Kolejowej zabudowa przeważnie z lat powojennych. Jedynie w narożu ul. Mielczar-skiego znajduje się starszy .secesyjny budynek zbudowany w 1907 wg projektu arch. Jana Sas-Zu-brzyckiego. W pobliżu dworca PKP, przy ul. Naftowej, Zakłady Urządzeń Naftowych "Naftomet". Już w 1893 istniał w Krośnie warsztat naprawy . maszyn i urządzeń wiertniczych. W latach 1917- i21 Towarzystwo Przedsiębiorstw Górniczych Wybudowało Fabrykę Maszyn i Narzędzi Wiertniczych, która dała zaczątek powstaniu obecnego zakładu. Po wojnie fabryka została upaństwowiona. Na jej bazie w 1951 powstały Krośnieńskie Warsztaty Remontowe Przemysłu Naftowego, w latach 1953- 60 znacznie rozbudowane. Wzniesiono wówczas m. in. halę remontu urządzeń wiertniczych i kuźnię, następnie powstała hala remontu silników, ha-mownia i budynek biurowy oraz Klub Technika. W 1975 rozpoczęto kolejny etap rozbudowy zakładu wznosząc dwie dalsze hale. "Naftomet" jest jedy- \ 52 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA 2 nym w kraju przedsiębiorstwem remontowym tej gałęzi przemysłu, ponadto wytwarza się tu nowe aparatury, urządzenia i konstrukcje jak np. zasuwy do gazociągów, urządzenia do osuszania oraz odsiarczania gazu, ciągi i odcintei pomiarowe, ogółem ponad 2000 różnych wyrobów. Wypada tu wspomnieć, że rozbudowujący się zakład wchłonął tereny dawnej rafinerii ropy naftowej założonej w 1905, zlikwidowanej podczas ostatniej wojny. Nieco dalej przy ul. F. Dzierżyńskiego znajduje się Fabryka Amortyzatorów "Polnao" istniejąca pod obecną nazwą od 1989. Niegdyś w tym miejscu znajdowała się fabrytka wyrobów gumowych "Wu-deta", która po zdemolowaniu i wywiezieniu u-rządzeń przez hitlerowców w 1939 nie została już uruchomiona. W 1945 zniszczone budynki przejęło nowo powstałe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych, potem przekształcone w Zakład Technicznej Obsługi Rolnictwa. Na. tej bazie powstały v/ 1958' Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego, które już w rok później podjęły produkcję amortyzatorów. W minionym okresie zakład został znacznie rozbudowany, otrzymując m. in. w 1968 wielką halę produkcyjną. Obecnie fabryka jest jedynym w kraju producentem amortyzatorów samochodowych i głównym ich dostawcą do krajów RWPG, ponadto produkuje się tu 200 innych detali dla potrzeb polskiego przemysłu motoryzacyjnego. Dalej ul. W. Gomułki na pn. zach. Po lewej stronie bloki nowego osiedla mieszkaniowego. Zabudowę terenów pomiędzy ul. Kolejową i Naftową rozpoczęto jeszcze w 1952. Osiedle budowane było w kilku etapach. Tu w latach pięćdziesiątych powstały pierwsze bloki nowego Krosna, tu też w 1977 rozpoczęto wznosić pierwszy na terenie miasta 11-kondygnacyjny wysokościowiec. W tym rejonie powstały też dwie bazy RDP i PKS oraz budynki Technikum Mechanicznego. Wśród bloków Szkoła Podstawowa nr 10, od 1.985 nosząca imię kpt. Stanisława Betleja. Na budynku pamiątkowa tablica. 53 2 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA Jedlicza. Wzdłuż ul. znaki zielone szlaku Krosno - Żarnowiec - Dukla. 19 Przy ul. Kolejowej 3 Wojewódzki Dom Kultury, do niedawna był to Dom Kultury Górnika-Naftow-ca. Jego budowę rozpoczęto w latach międzywojennych z funduszy społecznych z przeznaczeniem na Dom Robotniczy PPS, a ukończono już w Polsce Ludowej. Niegdyś stał w tym miejscu dom zw. Klajnówką. Tu w .dniu l maja 1937 zebrali się nafciarze, robotnicy "Lnianki", "Wudety" i huty szkła. Siad ruszyli w pierwszomajowym pochodzie, , który w pobliżu cmentarza został brutalnie zaatakowany przez sanacyjną policję. Nieco dalej gmach Zasadniczej Szkoły Górnictwa Naftowego wybudowany w latach 1947-48. W 1945 utworzono przy Instytucie Naftowym szkołę naftową, którą w 1950 przekształcono w Technikum Przemysłu Naftowego. Przy końcu ulicy dworzec kolejowy i autobusowy. Linia kolejowa Stróże - ^ Jasło - Zagórz została otwarta w 1884. Z tego też okresu pochodzi zapewne mały i zaniedbany budynek stacyjny. W otoczeniu ul. Kolejowej zabudowa przeważnie z lat powojennych. Jedynie w narożu ul. Mielczar-skiego znajduje się starszy .secesyjny budynek zbudowany w 1907 wg projektu arch. Jana Sas-Zu-brzyckiego. W pobliżu dworca PKP, przy ul. Naftowej, Zakłady Urządzeń Naftowych "Naftomet". Już w 18&3 istniał w Krośnie warsztat naprawy maszyn i urządzeń wiertniczych. W latach 1917- ^21 Towarzystwo Przedsiębiorstw Górniczych wybudowało Fabrykę Maszyn i Narzędzi Wiertniczych, która dała zaczątek powstaniu obecnego zakładu. Po wojnie fabryka została upaństwowiona. Na jej bazie w 1951 powstały Krośnieńskie Warsztaty Remontowe Przemysłu Naftowego, w latach 1953- 60 znacznie rozbudowane. Wzniesiono wówczas m. in. halę remontu urządzeń wiertniczych i kuźnię, następnie powstała hala remontu silników, ha-mownia i budynek biurowy oraz Klub Technika. W 1975 rozpoczęto kolejny etap rozbudowy zakładu wznosząc dwie dalsze hale. "Naftomet" jest jedy- \ ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA 2 nym w kraju przedsiębiorstwem remontowym tej gałęzi przemysłu, ponadto wytwarza się tu nowe aparatury, urządzenia i konstrukcje jak np. zasuwy do gazociągów, urządzenia do osuszania oraz odsiarczania gazu, ciągi i odcinki pomiarowe, ogółem ponad 2000 różnych wyrobów. Wypada tu wspomnieć, że rozbudowujący się zakład wchłonął tereny dawnej rafinerii ropy naftowej założonej w 1905, zlikwidowanej podczas ostatniej wojny. Nieco dalej przy ul. F. Dzierżyńskiego znajduje" Się Fabryka Amortyzatorów "Polmo" istniejąca pod obecną nazwą od 1989. Niegdyś w tym miejscu znajdowała się fabryka wyrobów gumowych "Wu-deta", która po zdemolowaniu i wywiezieniu u-rządzeń przez hitlerowców w 1939 nie została już uruchomiona. W 1945 zniszczone budynki przejęło nowo powstałe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych, potem przekształcone w Zakład Technicznej Obsługi Rolnictwa. Na- tej bazie powstały v/ 1958' Zakłady Sprzęty Motoryzacyjnego, które już w rok później podjęły produkcję amortyzatorów. W minionym okresie zakład został znacznie rozbudowany, otrzymując m. in. w 1968 wielką halę produkcyjną. Obecnie fabryka jest jedynym w kraju producentem amortyzatorów samochodowych i głównym ich dostawcą do krajów RWPG, ponadto produkuje się tu 200 innych detali dla potrzeb polskiego przemysłu motoryzacyjnego. Dalej ul. W. Gomułki na pn. zach. Po lewej stronie bloki nowego osiedla mieszkanie-. wego. Zabudowę terenów pomiędzy ul. Kolejową i Naftową rozpoczęto jeszcze w 1952. Osiedle budowane było w kilku etapach. Tu w latach pięćdziesiątych powstały pierwsze bloki nowego Krosna, tu też w 1977 rozpoczęto wznosić pierwszy na terenie miasta 11-kondygnacyjny wysokościowiec. W tym rejonie powstały też dwie bazy RDP i PKS oraz budynki Technikum Mechanicznego. Wśród bloków Szkoła Podstawowa nr 10, od i985 nosząca imię kpt. Stanisława Betleja. Na budynku pamiątkowa tablica. 52 53 2 ŚRÓDMIEŚCIE - POLANKA Nieco dalej odgałęzia się w prawo uliczka Mostowa prowadząca w kierunku Wisłoka, przy której 20 w domu pod nr. 5 Muzeum Władysława Gomulki (oddział Muzeum Okręgowego). Muzeum otwarte 6 II 1985 r. ma charakter biograficzny. Zgromadzono w nim dokumenty i pamiątki związane z życiem, pracą i działalnością tow. ,,Wiesława". Mieści się w d. domu rodziny Gomułków. Jest to mały drewniany budynek, szalowany deskami i kryty czerwoną dachówką, zbudowany w 1923. Dom ten stoi w miejscu starszego budynku, w którym urodził się W. Gomułka. Władysław Gomułka (1905-1982) urodził się 6 lutego 1905 w rodzinie chłopskiej. Tu spędził dziecięce l młodzieńcze lata późniejszy działacz polskiej klasy robotniczej, komunista i przywódca narodu polskiego, W Krośnie W. Gomułka uczęszczał do szkoły powszechnej (obecnie Szkoły Podstawowej nr l przy ul. Kazimierza Wielkiego), następnie uczył się zawodu w zakładzie ślusarskim Jana Zygmuntowicza, zdając w 1922 egzamin czeladniczy. Po ukończeniu nauki podjął pracę w rafinerii nafty. Od 1918 działał w tutejszych organizacjach młodzieżowych, był organizatorem Stowarzyszenia Młodzieży Robotniczej "Siła". Od 15 roku życia związany byt z działalnością PPS-Lewica, do której to partii wstąpił / w 1924. W, tym czasie rozpoczął działalność w lewicowym ruchu związkowym, w 1926 roku wstąpił do KPP i już jako znany działacz związkowy l komunistyczny przeniósł elę na Śląsk, a następnie do Warszawy. W Krośnie pojawił się ponownie podczas okupacji w 1S41, podejmując pod pseudonimem ,,Wiesław" działalność konspiracyjną. Z jego to inicjatywy powstała na Podkarpaciu organizacja PPR. Dalej ul. Krakowska. 'Po lewej stronie ulicy, w głębi terenu, widać rozległe zabudowania fabryczne, ku którym prowadzi ul. Hutnicza. Doprowadza ona do ul. Tysiąclecia, wzdłuż której rozlokowały się obiekty Krośnieńskich Hut Szkła. Początki hutnictwa szkła na terenie Krosna sięgają 1&23, kiedy to w mieście nad Wisłokiem wybudowano pierwszą hutę szkła gospodarczego. Jak na ówczesne czasy był to spory zakład przemysłowy, skoro w ostatnich latach okresu międzywojennego zatrudniał około 600 osób. Aktywna walka 54 ŚKÓDMIESCIE - POLANKA 2 robotników tej huty o lepszy byt, ich liczne strajki i wystąpienia zyskały jej miano "czerwonej huty". Zakład zniszczony przez okupanta został wnet odbudowany i już 20 I 1945 wznowił produkcję. W latach 1953-58 wybudowano nowy wielki zakład szklarski - Hutę Szkła Technicznego "Polanka" (produkcja szkła sodowego, ołowiowego i neutralnego dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego i elektrotechnicznego). Następnie w latach 1959-62 wzniesiono Hutę Szkła Gospodarczego "Krosno II", a w 1970 uruchomiono Hutę Szikła Gospodarczego "Krosno III". W latach 1969'-71 powstał jeszcze Zakład Włókna Szklanego produkujący tzw. roving, jedwab szklany i maty szklane. Krośnieńsikie huty stanowią jedno wielkie przedsiębiorstwo (powstałe w 195&), znane z produkcji szkła domowego, głównie szklanek i kieliszków. Poszczególne zakłady systematycznie modernizowane i rozbudowywane posiadają wysoki stopień automatyzacji produkcji. W 1979 KHS zostały odznaczone Orderem Sztandaru Pracy I klasy. Mijamy stojący przy drodze kamienny pomnik po- 21 święcony. pamięci mieszkańców Białobrzegów poległych w latach wojny 1914-21. Dalej ul. Krakowska doprowadza do nowocześnie rozwiązanego skrzyżowania. W lewo odgałęzia się nowo zbudowana ul. Podkarpacka stanowiąca tzw. obwodnicę, na wprost prowadzi al. l Maja stanowiąca trasę wylotową w kierunku Jasła i Rzeszowa, na pd. zach. w kierunku Polanki prowadzi ul. XXV--lecia PRL. Przy skrzyżowaniu nowa stacja ob-' sługi PP "Polmozbyt". Dalej ul. XXV-lecia PRL. W otoczeniu zabudowania dzielnicy Polanka, niegdyś oddzielnej osady wymienianej w 1399, w 1966 przyłączonej do Krosna. Obecnie Polanka rozwija się jako dzielnica mieszkaniowo-przemysłowa. Po lewej stronie ulicy resztki parku krajobrazowego, dawnego majątku Trzecieskich, założonego w l pół. XIX w. z okazami sędziwych dębów i lip. W otoczeniu drzew pałac neorenesansowy zbudowany 22 55 w 1808, gruntownie przebudowany w 2 pół. XIX w. staraniem Tytusa Trzecie skiego, jednego z uczestników Łukasiewiczowskiej spółki naftowej. W pałacu mieści się obecnie filia ZDK Krośnieńskich Hut Szkła. W sąsiedztwie nowe osiedle mieszkaniowe. Dalej do stacji kolejowej Krosno - Polanka. Po 23 przeciwnej stronie torów kościół NMP Królowej Polski. Świątynia zbudowana w latach 1&27-28 wg projektu arch. Mariana Osińskiego wyróżnia się oryginalną architekturą. Interesujące wnętrze urządzone w stylu polskiego formizmu z polichromią figuralną wykonaną przez W. Sawilskiego. Ołtarze projektu rzeźbiarki J. Reichertówny, ambona projektowana przez arch. M. Osińskiego. Witraże z 1935 wykonane przez firmę S. G. Żeleńskiego wg projektów J. Śliwińskiego i W. Jastrzęb- 24 skiego. Przed kościołem pomnik poległych w I wojnie światowej, zbudowany w formie kamiennego kopca z krzyżem i orłem zrywającym się do lotu. Na licach kamieni wyryte nazwiska poległych. Pomniki tego rodzaju są charakterystyczne dla okolic Krosna i często tutaj spotykane. W niedalekim sąsiedztwie stara cegielnia zw. Karol uruchomiona w 18i&7. Z Polanki powrót ulicami: W. Broniewskiego, K. Baczyńskiego i F. Dzierżyńskiego do dworca głównego W Krośnie lub autobusem MKS (linie G i H). 3. ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KOBONA Rynek - ul. H. Sienkiewicza - ul. S. Staszica - ul. Lwowska - Osiedle XXX-lecla PRL - ul. Wojska Polskiego - ul. Bohaterów Westerplatte - ul. A. Mickiewicza - ul. Bursaki - ul. gen. K. Swierczewskiego - ul. Korczyńsha - wzgórze Korona Trasa umożliwia zwiedzenie nowszej części miasta powstałej na przełomie XIX i XX w., nowych osiedli mieszkaniowych oraz dzielnic podmiejskich 56 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONĄ____3 położonych na wsch. i pn. od Śródmieścia. Z rynku starym traktem na pd. wsch. w dół ul. H, Sienkiewicza. W jej zabudowie wyróżnia się secesyjna 57 3 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA kamieniczka (nr 4) z około 1900 oraz dom nr 8 z przełomu XVIII i XIX w., później znacznie przebudowany. Ul. H. Sienkiewicza doprowadza do pl. Konstytucji 3 Maja stanowiącego ważny węzeł komunikacyjny w tej części miasta. Na wprost prowadzi ul. S. Staszica stanowiąca wraz z ul. Lwowską dalszą część traiktu. W kierunku pn. odgałęzia się ul. gen. K. Świerczewskiego, zaś ku pd. ul. F. Czajkow-skiego i ul. Wielkiego Proletariatu. W narożu (ul. 25 H. Sienkiewicza 12) okazały eklektyczny gmach sądowy zbudowany w 1913 wg projektu arch. Stanisława Bergmana, bratanka znanego krośnieńskiego malarza tego samego imienia. Po przeciwnej stronie ulicy nowoczesny dom towarowy. W jego sąsiedztwie (pl. Konstytucji 3 Maja l) 26 budynek dawnej poczty, mieszczący obecnie drukarnię założoną przez Wojciecha Lenika w 1892. Klasycystycżiny budynek pochodzi z l pół. XIX w. Zniszczony przez pożar w 1926, został w latach 1932-33 znacznie przebudowany. W pd. części pla- 27 cu pomnik Ignacego Łukasiewicza, twórcy polskiego przemysłu naftowego, wzniesiony w 1932, autorstwa rzeźbiarza Jana Kaszki. Jgnacy Łukasiewicz (1822-1882) urodził się W Zaduszni-kach koto Baranowa Sandomierskiego. Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie pracował w aptekach w Łańcucie i Rzeszowie, gdzie za udział w spisku przygotowującym wybuch powstania w Galicji w 1846 został uwięziony przez władze austriackie. Po odbyciu studiów far-/ maceutyeznych w Krakowie l Wiedniu osiadł we Lwowie, gdzie prowadził prace nad destylacją ropy naftowej. W 1853 uzyskał pierwszy na świecie' destylat nafty i przy pomocy blacharza Adama Bratkowskiego skonstruował prototyp lampy naftowej, 31 VII 1853 Łukasiewiczowskie lampy oświetliły sale lwowskiego szpitala. Na przełomie lat 1853 i 1854 Łukasiewicz przybył do Gorlic l od tego czasu resztę swego życia związał z Podkarpaciem, osiadając ostatecznie w 1865 w pobliskiej Chorkówce. W 18'i4 uruchomił pierwszą na świecie kopalnię rcipy naftowej w Bóbrce. Łukasiewicz był człowiekiem niezwykle pracowitym, gospodarnym i ofiarnym, aktywnie uczestniczył w życiu społecznym i gospodarczym regionu. Od w.sch. nad placem dominuje surowa, kamienna 28 bryła kościoła Kapucynów. Kościół został wybudo- ŚRÓDMIESCIE - ZAWODZIE ~ KORONA KoSciót Kapucynów wany w latach 1771-1811, wg projektu zakonnego architekta Innocentego Bartha, w stylu późnego baroku. Kościół jest jednonawowy z krótkim prezbiterium i kaplicą od strony pri.-zach., sklepiony. Fasada z ciosów kamiennych, dwukondygnacyjna, z trójkątnym przyczółkiem u szczytu, ukończona w 17&1 z nowszą kruchtą. Nad wejściem płycina z XIX-wiecznym obrazem ukrzyżowanego Chrystusa. Wewnątrz polichromia typu iluzjonistycznego z 1809 wykonana przez malarzy Antoniego Smugle-wicza i Andrzeja Kucharskiego, ostatni raz odnawiana w 1956 przez Wiktora Inglinga. Wyposażenie wnętrza XIX-wieczne. Ołtarz główny wykonany przez S. Janika i R. Łapczyńskiego w 1879, ołtarze boczne umieszczone w głębokich wnękach arkadowych wykonane przez S. Janika w latach 1896-99. Do kościoła przylega budynek klasztorny, piętrowy, podpiwniczony, trójprzęsłowy z prostokątnym wirydarzem. Kapucyni zostali sprowadzeni do Krosna w 1754 staraniem hetmana Jana Klemensa Branickiego, który też był jednym z fundatorów tutejszego klasztoru. W latach 1755-70 kapucyni wybudowali -w tym miejscu kaplicę oraz tymczasowe pomieszczenia. Budynek klasztorny powstał równocześnie 58 59 3 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA z kościołem, za wyjątkiem skrzydła pn.-zach., które zostało wybudowane w^ 1853 przez kapucyna Józefa Krzysika i budowniczego Tomasza Jaźwic-kiego. W skrzydle pd.-wsch. interesujący chór zakonny przebudowany ze wspomnianej wyżej kaplicy, sklepiony żaglasto, c zdobiony iluzjonistycz-ną polichromią barokową z 1809 wykonaną przez A. Smuglewicza i A. Kucharskiego. Wewnątrz o-hrazy z XVII-XIX w. Zabudowania klasztorne otacza ogród zamknięty murem,, założony w XVIII/XIX w., z altana z tego samego okresu. - w Na skwerku opodal kościoła pomnik Wdzięczności i cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w walkach o wyzwolenie miasta w 1944. Krosno zostało wyzwolone w początkowej fazie operacji dukielsko-preszowskiej prowadzonej przez wojska 38 armii . radzieckiej gen. Ki-rylia Moskaleaki. Czołowe oddziały wojsk radzieckich już 30 VII 1944 dotarły w pobliże Krosna, jednak nie były one w stanie podjąć boju o jego wyzwolenie. Na ponad miesiąc front zatrzymał się na pn. od Krosna. Walki o miasto rozpoczęły się dopiero 8 IX. Po przygotowaniu artyleryjskim wojska radzieckie przełamały główną linię obrony niemieckiej i jeszcze tego samego dnia posunęły się na głębokość 8-12 km. Oddziały atakujące na zach. od Krosna zajęły wsch. kraniec Mode-rówki, sforsowały Jasiołkę, zdobyły Potakówkę i Jedlicze. 183 dywizja piechoty opanowała Zręcin, a pod koniec dnia dotarła do Chorkówki i Machnówki. Bezpośrednio na Krosno nacierał 67 korpus piechoty. Walcząca w jego składzie 241 dywizja płk. T. Andrijenki opanowała Białobrzegi, a pod koniec dnia osiągnęła pd.-zach. skraj silnie bronionego przez Niemców miasta. Natomiast atakująca na jej lewej flance 14B dywizja piechoty nie odniosła żadnego powodzenia. W następnym dniu nieprzyjaciel znacznie wzmocnił obronę. Natarcie wznowione przez radzieckie dywizje piechoty, mimo ich wsparcia 25 korpusem pancernym i l korpusem kawalerii gwardii, nie osiągnęło większego powodzenia. Niemcy skapitulowali dopiero po kilku dniach zaciętych walk. Wczesnym rankiem 11 IX wojska radzieckie ruszyły do ostatecznego szturmu na miasto, do godziny 5.30 zlikwidowano ostatnie punkty oporu wroga. W pobliżu, przy ul. gen. K. Swierczewskiego 5 30 budynek NBP wzniesiony w 1894 wg projektu Ta- 60 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA 3 deusza Stapfa dla ówczesnego Towarzystwa Zaliczkowego założonego w 1874. Budynek zdobi sgraf-fitowy fryz przedstawiający sceny związane z kopalnictwem naftowym oraz portrety I. Łukasiewicza, T. Trzecieskiego i K. Klobassy, wykonamy przez malarza Franciszka Daniszewokiego, a odnawiany przez Stanisława Kochanka w 1952 oraz w 1982 przez pracownie PKZ. W niewielkiej odległości od placu, przy ul. Wielkiego Proletariatu 17 znajduje się dawny budynek Towarzystwa 31 Gimnastycznego "Sokół" (obecnie kino "Pionier"), eklektyczny, wybudowany w latach 1898-99 wg planów F. Daniszewskiego. W dalszej części ulicy, na wyniosłości terenu po jej lewej stronie, widoczne zabudowania i kominy starej huty szkła (obecnie KHS zakład "Krosno I") wzniesionej w latach 1&23-24 przez Towarzystwo Akcyjne "Polskie Huty Szkła", gruntownie zmodernizowanej w latach 1853-58. Opodal w otoczeniu drzew niewielkiego parku stoi dawny pałacyk Kaczkow- 32 skich (ul. Wiel'kiego Proletariatu 49) wzniesiony prawdopodobnie w 1904. Obecnie w pałacyku mieści się Zakładowy Dom Kultury Krośnieńskich Hut Szkła, a w podziemiach stylowo urządzony Klub ..Ruch" ze słynną szklaną grotą. Dalej .prosto ul. S. Staszica. • ,1 Z prawej strony (ul. S. Staszica 2) eklektyczny gmach dawnej Rady Powiatowej wybudowany w 33 1904 wg planów arch. Oskara Łozińskiego, obecnie zajmowany przez Urząd Wojewódzki. Na ścianie budynku tablica poświęcona pamięci M. Konopnic-kiej, wmurowana w 1960. Po przeciwnej stronie ulicy pod nr. l dom Stanisława 'Bergnaana (1862- 34 1930), znanego krośnieńskiego malarza, wybudowany w 1900 wg projektu arch. Jana Sas-Zubrzyc-kiego. Stanisław Bergman pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. Od najmłodszych lat wykazywał uzdolnienia malarskie. W 1879 podjął studia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, był uczniem Jana Matejki. W latach 1885-87 studiował w Monachium. Był jednym z pierwszych przedstawicieli modernizmu i koloryzmu w Polsce. Bergman malował głównie sceny rodzajowe, pejzaże, kwiaty i por- 61 3 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA trety, a jego obrazy charakteryzowały się niezwykłą barwnością i oryginalnym stylem. Sporo jego prac znajduje się w zbiorach krośnieńskiego muzeum. Ul. S. Staszica jest stosunkowo krótka, wnet kończy się przy pl. Zwycięstwa, z którego w lewo odchodzi ul. Powstańców Warszawskich, na wprost prowadzi ul. Wojska Polskiego nieco w prawo - ul. Lwowska, a ku zach. - ul. P. Skargi. 35 W centrum placu pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego wzniesiony w 1966. Za pomnikiem budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W narożu ul. S. Staszica i P. Skargi ginach liceum ogólnokształcącego wybudowany w 1905 dla ówczesnej szkoły realnej utworzonej za cesarską zgodą w 1900. W 1921 szkołę przekształcono w 8-letnie Państwowe Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika. Warto odnotować, że krośnieńskie gimnazjum działało również w czasie okupacji, tajne nauczanie rozpoczęto w 1942. Po reorganizacji szkolnictwa w 1948 utworzono istniejące do dziś liceum ogólno- 35 kształcące. Przed budynkiem pomnik M. Kopernika, patrona szkoły, wzniesiony w 1973 wg projek-. tu znanego 'krośnieńskiego artysty malarza Stanisława Kochanka. 37 Po przeciwnej stronie ulicy (P. Skargi 3) budynek dawnego seminarium nauczycielskiego wzniesiony w 1905, obecnie mieszczący zespół szkół: Szkołę Podstawową nr .9, Policealne Studium Administracyjne, Studium Nauczycielskie oraz Państwowe Studium Kulturalno-Oświatowe i Bibliotekarskie. Dalej ul. Lwowską na pd. wsch. do skrzyżowania z nowo zbudowaną ul. B. Bieruta. 3g Po prawej stronie dom (Lwowska 6) należący niegdyś do rzeźbiarza Andrzeja Lenika. Parterowy budynek wzniesiony w 1898, przebudowany w 1907 wg projektu arch. Jana Sas-Zubrzyckiego, zdobi śgraff iłowy fryz wykonany w 1899 przez Lenika i jego przyjaciela, krośnieńskiego malarza Seweryna Bieszczada (konserwowany w 1983). Tematem tej oryginalnej dekoracji są personifikacje sztuk pięknych. Wśród przedstawionych muz rzeźby i 62 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA 3 malarstwa widnieje napis "Ars longa vita brevic" (sztuka długa życie krótkie). Andrzej Lenik (1883-1929) urodził się w pobliskim Krościenku Wyżnym. W 1886 ukończył Szkołę Sztuk Pięknych w Krakowie uzyskując dyplom artysty rzeźbiarza. W 1887 przybył do Krosna i tu założył pracownię znaną pod firmą: Zakład Artystyczno-Rzeźbiarsko-Snycerski, specjalizujący się szczególnie w wyrobie wnętrz kościelnych. Był znakomitym rzeźbiarzem i cenionym społecznikiem. W głębi ulicy widoczny gmach hotelu "Krosno", 39 oddanego do użytku w 1977, posiadającego 120 miejsc noclegowych, ładną restaurację i kawiarnię. Po prawej stronie ulicy Lwowskiej zabudowania dużego Osiedla XXX-lecia PRL. Budowę osiedla rozpoczęto we wrześniu 1972, a już w styczniu 1974 sprowadzili się tu pierwsi lokatorzy. W rejonie tego osiedla zajmującego spory obszar pomiędzy ul. Lwowską, Wojska Polskiego, Powstańców Warszawskich i Bohaterów Westerplatte zamieszkuje ponad 15 000 osób. Na osiedlu znajduje się duży ośrodek zdrowia (1985), największy w mieście pawilon handlowy (1983) oraz wiele obiektów szkolnych i innych służących wygodzie jego mieszkańców. ' Osiedle zdobią rzeźby wykonane przez Stefana Borzędzkiego, Jerzego Nowakowskiego i Antoniego Porczatea, artystów rzeźbiarzy z Krakowskiej ASP. Mimo wielu jeszcze braków i niedoskonałości Osiedle XXX-lecia PRL stanowi niewątpliwie najładniejszy zespół mieszkaniowy nowego Krosna. Dalej .podążamy przez osiedle. Z ul. Lwowskiej w lewo, krótko ul. B. Bieruta do ul. Wojska Poi- i skiego, którą na pd. wsch. Tu wśród zabudowy wyróżnia się okazały gmach Szkoły Podstawowej 40 nr 14 im. Władysława Gomułki, otwartej w 1982. W szkole jest Izba Pamięci poświęcona życiu i działalności tow. ,,WiPsława". Warto odnotować, że "czternastka" jest największym o'biektem szkolnym na Podkarpaciu. Nieco dalej przy ul. Bohaterów Westerplatte zwraca uwagę następny duży obiekt szkolny - Zespół 41 63 3 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA Szkól Zawodowych Ministerstwa Górnictwa, oddany do użytku w 1967. Szkoła nosząca imię I. Łukasiewicza kształci młodzież (1200 uczniów) w kilku specjalnościach związanych z górnictwem nafty i gazu. Z ul. Wojska Polskiego w lewo na ul. Bohaterów Westerplatte, a następnie na pn. zach. ul. A. Mickiewicza aż do jej skrzyżowania z ul. Powstańców Warszawskich. Wśród bloków ul. A. Mickiewicza (po jej lewej stronie) wyróżnia się stylowa willa, tzw. pałacyk, 42 adaptowana na Osiedlowy Dom Kultury otwarty w 1980. W narożu ulic A. Mickiewicza i Powstańców War-43 szawskich pomnik ku czci poległych w latach I i II wojny światowej. 44 Ul. Prostą do ul. Bursaki, przy której zespól obiektów sportowych Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji. Tu 'znajduje się najstarszy obiekt sportowy Krosna, stadion sportowy otwarty 30 IX 1928, powstały staraniem Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego powołanego w 19'24. Oprócz stadionu jest pływalnia, wybudowana w 1963' w czynie społecznym, sztucznie zamrażane lodowisko i ostatnio zbudowane korty tenisowe. Dalej ul. Bursaki na zach. od ul. gen K. Swier-czewskiego, którą w prawo. Przez most na Wisłoku na drugą stronę rzeki, do podmiejskiej dzielnicy Krosna - Zawodzie. Ulica gen. K. Świerczew.skie-go kończy się na skrzyżowaniu z ulicami W. Si-cińskiego i Korczyńską, ta ostatnia stanowi drogę . wylotową z Krosna w kierunku Lutczy (Rzeszowa). Ulicą Korczyńską nieco w górę, do podnóża wysokiej .skarpy tworzącej brzeg doliny. Na jej wyniosłości, w otoczeniu stuletnich drzew, stoi drew-45 niany kościólek św. Wojciecha. Według legendy kościół został wzniesiony w miejscu związanym z pobytem bp. Wojciecha Sław.nikowica. .Ponoć późniejszy św. Wojciech podczas swej podróży z ' Panonii do Polski miał zatrzymać się w Krośnie i na tym wzgórzu wygłosić kazania oraz udzie- 64 ŚRÓDMIEŚCIE -- ZAWODZIE - KORONA 3 lać chrztu. W 1965 w pobliżu kościoła odkryto osadę wczesnośredniowieczną, znaleziono ślady jam mieszkalnych i fragmenty naczyń. Nieco na pn. od kościoła, na terenie gdzie w 1979 rozpoczęto budowę szpitala wojewódzkiego, natrafiono na osadę i cmentarzysko ciałopalne z okresu wpływów rzymskich (III-V w.). Przypuszcza się, że wzgórze kościelne było miejscem kultu jeszcze w czasach pogańskich. Kościół św. Wojciecha sięga początkami połowy XV w. Przebudowany na przestrzeni wieków, remontowany w latach 1855-56, gruntownie rekonstruowany w 1903 zatracił pierwotne cechy. Kościół zbudowany z grubych modrzewiowych bali na zrąb, szalowany deskami, kryty blachą, jednonawowy z prezbiterium. Wyposażenie z XVIII-XIX w. Kilka obrazów i rzeźb z XVII- XVIII w. Od kościoła ul. Willową na zach. do ul. 8 Września, którą w prawo w górę. Wśród stojących tu domów i will wyróżnia się okazały gmach szkoły podstawowej - pomnika tysiąclecia oddanej do użytku w 1966. Ulica 8 Września wyprowadza na wierzchowinę rozległego wzniesienia zw. Korona (337 m), którego główna kulminacja położona jest około l km na pn. od tego miejsca. Samą wierzchowinę pokrywają .przeważnie pola uprawne, ostatnio w części zamienione na ogródki działkowe, tu i ówdzie znajdują się ogrody i z rzadka rozrzucone zabudowania. Natomiast cała pd. strona wzgórza opadająca ku dolinie Wisłoka jest zabudowana pięknymi willami. Gęsta sieć dróżek i ścieżek umożli- , wia spacer wśród pól i wybranie najdogodniejszego miejsca do podziwiania rozległej panoramy. Ku pd. piękny widok na krośnieńską starówkę, zaś w kierunku pn. - na wzniesienia Pogórza z ruinami Kamieńca i Skałami Prządek oraz zalesione pasma Góry Królewskiej i Suchej Góry z wysoką wieżą stacji telewizyjnej. Wśród pól i zabudowań można spotkać jeszcze szyby i urządzenia starej kopalni ropy naftowej. Stoją zamarłe w bezruchu kopalniane pompy, tzw. kiwo- 5 - Krosno i okolice 65 3 ŚRÓDMIEŚCIE - ZAWODZIE - KORONA ny, rdzewieją nieużyteczne już liny pociągowe i milczące kieraty. Poszukiwania ropy zapoczątkowano tu w 1890. W 1932 założona została kopalnia "Karol". W trakcie robienia odwiertów natrafiono na bogate złoża wartościowych wód mineralnych. Już w 1936 podjęto zamiar urządzenia uzdrowiska, plany ożyły ponownie w latach sześćdziesiątych, ale do dziś nie doczekały się realizacji. Występujące tu wody należą do typu solanek wodorowęglanowo-jodowo-wapnio-wo-magnezowo-sodowych oraz jodowo-chlorowo--wapniowo-magnezowo-sodowych. Jest tu też źródło siarkowodorowe. Występują one w sumie w kilkunastu odwiertach, z których ważniejsze to źródła: "Korona", "Krośnianka", "Wojciech" i "Łukasiewicz". W 1963 krośnieńskie wody mineralne zostały uznane za wody lecznicze. Według badań Władysława Chajca, wody krośnieńskie pod względem zawartości składników mineralnych są znacznie bogatsze od wód Ciechocinka jak również Rymanowa i Iwonicza. Wielka szkoda, że nie są one wykorzystane. Kierując się' 'na zach. można dojść do sąsiedniej ul. Zielonej (urządzenia kopalniane), którą w dół do ul. W. Sicińskiego. Ul. A. Fredry, przez kładkę na Wisłoku, powrót do śródmieścia. OBIEKTY POZA TRASAMI ZWIEDZANIA Obiekty opisane są w kolejności alfabetycznej; umieszczony przy obiekcie numer odpowiada numerowi na planie (s. 10-11). Fabryka Obuwia Sportowego "Poisport", ul. L. Waryńskiego 12. Dojazd: z centrum autobusami MKS nr 6 i 8 oraz C i K. W 1940 Stefan Lisiecki założył warsztat szewski wyrabiający obuwie na drewnianych spodach - popularne w czasie okupacji drewniaki. Prywatny warsztat istniał do 1947 i wówczas został upaństwowiony. W 1950 rozpoczęto produkcję obuwia sportowego. Pod koniec lat pięćdziesiątych rozwijający się zakład stał się poważnym producentem obuwia i sprzętu sportowego (piłek). W 1962 fabryka przeniosła się do nowo zbudowanych obiektów przy ul. Waryńskiego, gdzie też w 1967 oddano do użytku obszerny biurowiec. ; Krośnieński "Poisport", zatrudniający obecnie ponad 1600 pracowników, jest największym produ-; centem obuwia sportowego w kraju. Wyrabia się • tu buty narciarskie, łyżwiarskie i turystyczne oraz ^specjalistyczne obawie sportowe i treningowe. Przy | fabryce działa znana kapela ludowa "Jacoki" założona w 1950. Kaplica Świętego Krzyża zw. Emaus, przedmieście 46 Kletówka. Wzniesiona przez jezuitów w XVIII w., rozbudowana w 1930 otrzymała prezbiterium z za- 5* 67 OBIEKTY POZA TRASAMI krystią i portyk, odnowiona w 1962. Ołtarz główny wykonany w 1930 przez A. Kędzierskiego. W ołtarzu bocznym XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem malowany na desce, pochodzący z nie istniejącego kościoła Świętego Ducha. Krośnieńskie Zakłady Przemysłu Lniarskiego "Kro-snolen", ul. Waryńskiego 47. Dojazd: z centrum autobusem MKS nr 6 i 8 oraz linie C i K. W 1918 podjęto w Krośnie budowę międlarni i przędzalni lnu, które funkcjonowały do 1924. Posiadająca je spółka zbankrutowała i zakład stanął. Dopiero w 1934 grupa łódzkich przemysłowców nabyła nieczynne obiekty i założyła nowy zakład, w którym 27 kwietnia uruchomiono produkcję. Tak powstał Zakład Przemysłu Lniarskiego "Krosno", popularnie zwany Lnianką. Zakład rozbudowany w latach 1936-37 otrzymał nową tkalnię i wykończamię tkanin. W 1938 fabrykę ogarnął wielki strajk okupacyjny zakończony zwycięstwem robotników. Po wyzwoleniu popularna "Lnianką" miała 160 krosien. Poczynając od 1955 zakład był kilkakrotnie rozbudowywany i modernizowany, m. in. w latach 1961- 65 wzniesiono nowe budynki tkalni i wykończalni oraz elektrociepłownię, rozbudowano roszarnię i przędzalnię. W 1977 oddano do użytku okazały budynek administracyjno-socjalny, zainstalowano nowoczesne krosna do kolorowego tkania. Zakład posiada pełny cykl przetwórczy, od słomy lnianej do gotowej tkaniny. Wyrabia się tu głównie tkaniny pościelowe, stołowe i dekoracyjne. W 1984 z okazji 50-lecia zakładu odsłonięte tablicę pamiątkową i otwarto Izbę Tradycji i Historii. Z tej też okazji KZPL odznaczone zostały Orderem Sztandaru Pracy I kl. 68 OBIEKTY POZA TRASAMI Klasztor Zgromadzenia ss. Misyjnych św. Piotra 47 Klawera, ul. Łukasiewicza 58. Dojazd: z centrum autobusami MKS nr 6, 15 i 19. Budynek klasztorny zbudowany w latach 1929-30 wg planów krośnieńskiego budowniczego Stanisława Bergmana. Za klauzurą płaskorzeźba św. Katarzyny wykonana w 1866 przez Andrzeja Lenika. Lotnisko Aeroklubu Podkarpackiego w pd. części miasta, przy drodze do Zręcina. Dojazd: z centrum autobusami MKS nr 6, 15, 19 i 24. Projekt budowy lotniska narodził się w 1928, roboty rozpoczęto w 'dwa lata potem i już w 1932 obiekt został ukończony. Wnet lotniskiem w Krośnie zainteresowały się władze lotnictwa wojskowego. W 1937 podjęto jego rozbudowę ukończoną na przełomie 1938 i 1939. W 1938 przeniesiono tu Szkołę Lotniczą z Bydgoszczy. Sport lotniczy w Krośnie sięga początkami 1931, kiedy to z inicjatywy Zdzisława Postępskiego (obecnie znanego rzeszowskiego artysty fotografika) zaczęto zbierać fundusze na budowę szybowców. W 1934 pierwszy szybowiec był gotowy i został zarejestrowany jako 44 w Polsce. W Krośnie powstało Koło Szybowcowe, a w 1938 nastąpiło oficjalne otwarcie Aeroklubu. Warto podać, że w chwili wybuchu wojny wszystkie szybowce zostały ukryte i szczęśliwie przetrwały całą okupację. Wkrótce po wyzwoleniu, bo już w październiku 1944 wznowiono sportowe loty, a 10 X 1945 reaktywowano pracę Aeroklubu. Przy Aeroklubie Podkarpackim, gdyż taka jest jego oficjalna nazwa, istnieje od 1866 Centrum Wyszkolenia Spadochronowego. Tu rozpoczynało swoją karierę wielu polskich pilotów, szybowników i spadochroniarzy. Warto przypomnieć nazwisko Jerzego Wojnara, znanego w latach pięćdziesiątych szybownika, zdobywcy wielu krajowych i międzynarodowych nagród. 69 OBIEKTY POZA TRASAMI Na terenie lotniska w 1985 odsłonięte tablicę pamiątkową w hołdzie lotnikom - wychowankom tutejszej Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich poległych w latach II wojny światowej. Zespół Szkól Rolniczych, Suchodół, ul. Dmochow-skiego 12. Jedna z najstarszych placówek oświatowych Podkarpacia, szkoła o wielkich tradycjach i dorobku w dziedzinie przygotowania kadr dla polskiego rolnictwa. W latach 1894-98 wybudowano w Sucho-dole, wówczas podkrośnieńskiej wsi, budynek szkolny wraz z internatem i zespołem obiektów gospodarczych. 15 VIII 1898 odbyło się oficjalne otwarcie Krajowej Niższej Szkoły Rolniczej. Wkrótce po wyzwoleniu szkoła wznowiła naukę, l X 1945 utworzono tu Państwowe Podkarpackie Liceum Rolnicze, potem przekształcone w Technikum Rolnicze. Budynki szkolne położone są w ładnie utrzymanym parku. WYCIECZKI W OKOLICE TRASY PIESZE l. Krosno - Sporne - Kamieniec - rez. "Prządki", znaki zielone i czarne. 9 km - 3 godz. Trasa prowadzi do ruin zamku Kamieniec w 0-drzykoniu oraz rezerwatu "Prządki" w Czamo-rzekach umożliwiając poznanie tych oryginalnych osobliwości regionu krośnieńskiego. Jest to wycieczka bardzo popularna i dla przebywających w Krośnie niemal obowiązkową. Od skrzyżowania dróg w centrum miasta na pn. za znakami zielonymi szlaku Strzyżów -• Krosno. Znaki wiodą przez most na Wisłoku wzdłuż ulicy S. Okrzei, która minąwszy Park Miejski prowadzi stromo na wzgórze Korona (337 m). Powyżej o-gródków działkowych kończy się ulica. Dalej polną dróżką. Na wierzchowinie resztki urządzeń starej kopalni ropy. Ładny widok na Krosno oraz ukazujące się na pn. wzniesienia Pogórza Dynow-skiego. W krajobrazie można łatwo odróżnić wyniosłe ruiny zamku oraz skały rezerwatu "Prządki". Szlak schodzi dróżką w szeroką dolinę potoku Marcinek. Dalej ścieżkami przez pola i łąki pocięte rowami melioracyjnymi (przejście z powodu rzadkości znaków dość kłopotliwe) i przez potok do osady Sporne. Krótko drogą asfaltową na wsch. i zaraz potem w lewo znowu przez pola do następnej drogi wiejskiej u krańca doliny. Szlak kieruje się ku pn. i wprowadza w parów wrzynający się głęboko w zbocze wzniesienia. U wylotu parowu gospodarstwa przysiółka Głębokie. Opodal szlaku rośnie okazały około 500-letni dąb-pomnik przyrody. Ścieżka podchodzi w górę zadrzewionego parowu osiągając wnet wierzchowinę wzniesienia 71 TRASY PIESZE i drogę-biegnącą jego grzbietem. Tu w lewo drogą ku widocznym na wzgórzu (452 m) ruinom zamku Kamieniec. Od Krosna 6,5 km - 2.15 godz. (2 godz.). U podnóża zamczyska zabudowania przysiółka Podzamcze, wśród których zachowały się oryginalne stare chałupy. W okolicy występują ciekawe skały--ostańce oraz ślady prastarego osadnictwa. Na pobliskim wzgórzu Sokolec odkryto grodzisko i osadę prasłowiańską, a opodal wielkie cmentarzysko kurhanowe z okresu wczesnego średniowiecza. Projektuje się 'utworzenie tu rezerwatu krajobrazowego. Od ruin zamku schodzimy na Podzamcze. Tu na załomie drogi - od skały z kapliczką - rozpoczyna się nowo wyznaczony szlak żółty, tu również kończy się szlak niebieski od Dębicy. Dalej za znakami żółtymi ku widocznym na przeciwległym wzgórzu skałom ,,Prządki". Szlak zbiega polną dróżką w dolinę potoku Marcinek, przekracza go i krótko prowadzi w dół jego biegu. Na skraju polanki zbacza na ścieżkę w lewo i wspina się na strome, zalesione zbocza wzgórza zw. Sokolec. Na lewo od szlaku, na grzbiecie wzgórza, oryginalne skały i ślady resztek grodziska. Ścieżka, a wyżej dróżka, podchodzi lasem w górę i wnet osiąga drogę Krosno - Lutcza, na wprost bramy do rezerwatu. Od drogi krótkie i strome podejście 'w górę do pierwszej skały rezerwatu "Prządki", zw. Prząd-ką-Matką. Od ruin zamku Kamieniec 2 km - 30 min. Do Krosna powrót autobusem PKS (przystanek w pobliżu przy szkole w Czarnorzekach). 2. Krosno - Sporne - Kamieniec - Góra Królewska - Węgtówha, znaki zielone, 11 km - 4 godz. Trasa umożliwia poznanie terenów Pogórza Dy-nowskiego, położonych na pn. od Krosna, krajoznawcze bardzo ciekawych. Od Krosna opisaną u-przednio drogą do ruin zamku Kamieniec, stąd dalej za znakami zielonymi szlaku Strzyżów - Krosno, któremu towarzyszą znaki niebieskie szlaku Dębica - Krosno. 73 TRASY PIESZE Od ruin szlak kieruje się ku pn. drogą w kierunku Czarnorzek, na jej załomie skręca na polną dróżkę w lewo i polami wśród nielicznych zabudowań podchodzi w górę, na widokowy wierzchołek. Na wprost piętrzy się zalesiony masyw Góry Królewskiej, ku pd. widać okazałe ruiny zamczyska. Nieco dalej dróżka wkracza w las, którym powoli podchodzi w górę (uwaga: miejscami słabe znakowanie) do znaczniejszego wypiętrzenia stoku. W miejscu gdzie wśród drzew ukazują się wielkie głazowiska szlak skręca w prawo i stromo wspina się na szczyt Góry Królewskiej (554 m). Od ruin Kamieńca 2,5 km - l godz. Góra Królewska stanowi drugie pod względem wysokości wzniesienie Pogórza Dynowskiego. Wyróżnia się długim poło-gim grzbietem wspartym na szerokiej podstawie, przez co tworzy dość rozległy masyw. W kilku miejscach na jej zboczach zalegają głazowiska i skały, od strony pn. jest .skalne urwisko z małą jaskinią. Cały masyw jest mocno zalesiony, oprócz dominujących w drzewostanie jodeł i buków występują rzadkie u nas daglezje. Na przelączce poniżej szczytu odgałęzia się w lewo szlak niebieski do Dębicy. Można nim dojść do Wiśniowej (17 km - 6 godz.). Nikła ścieżka ze znakami szlaku zielonego kieruje się nieco ku zach., przekracza dwa następne garby wzniesienia i wśród bukowego lasu zbiega stromo do drogi leśnej. Na tym odcinku szlak jest mało uczęszczany i niekiedy brak jest śladu ścieżki. Znaki wiodą krótko drogą, skręcają w prawo na boczny grzbiecik, który wnet opuszczają i schodzą stromo lasem na pn. Za polanką szlak dociera do polnej dróżki i z lasu wyprowadza na pola malowniczo położonej w&i Węglówika. Dalej dróżką przez teren kopalni ropy naftowej do drogi biegnącej przez wieś, którą w lewo do Węglówki. Od szczytu Góry Królewskiej 2 km - 45 min. Z Węglów-ki powrót do Krosna autobusem PKS. Można jeszcze dojść szlakiem zielonym do Strzy-żowa 14 km - 5 godz. 74 TRASY PIESZE 3. Krosno - Korczyna - (Sucha Góra), rez. "Prządki", bez znaków, 7 km - 3 godz. Trasa prowadzi od Krosna na pn. wsch. ku wzniesieniom Pogórza Dynowskiego zamykającym od pn. Kotlinę Krośnieńską. Umożliwia dojście do rezerwatu "Prządki" oraz na Suchą Górę (591 m) stanowiącą najwyższą wyniosłość w tej części Pogórza. Celem skrócenia uciążliwego przejścia drogą, do Korczyny dojeżdżamy autobusem MKS nr 7 i 12. Z Rynku dawnego miasteczka dróżką na pn. wsch., obok remizy OSP i starego cmentarza z resztkami XIX-wiecznych nagrobków. Dróżka kończy się między domami nad potokiem. Dalej krótko ścieżką w górę potoku, do szerszej betonowej kładki. Tu w prawo, przez potok i w górę między domami do drogi. Drogą wśród zabudowań, sadów i pól na wsch., a potem wprost na pn. Na pn. widoczne skały "Prządki" i pasmo Suchej Góry z wyniosłą wieżą stacji telewizyjnej. Za pętlą końcowego przystanku MKS na wzniesieniu (344 m) kończy się asfalt, dalej kamienistą, a potem gruntową drogą podnoszącą się stromo na widoczne przed nami wyniosłe wzgórze. Dróżka dociera wnet w pobliże grzbietu i szerokim łukiem skręca w prawo. Opodal oryginalnej malowanej w białe pasy chałupy odgałęzia się w lewo boczna dróżka, którą dalej w górę na kopiasty wierzchołek (492 m). Minąwszy grupę zabudowań (następna ciekawa chałupa), dróżka skręca w prawo, a potem w lewo i zbiegając nieco w dół wprowadza w las. Na jego skraju granicznik leśny nr 115. Z otwartej wierzchowiny grzbietu ładne widoki na pobliskie wzniesienia Pogórza, rozległa obniżenie Kotliny Krośnieńskiej z zabudowaniami Korczyny i Krosna oraz ku pd. dalekie pasma Beskidu Niskiego z wyniosłym grzbietem Cergowej. Dalej lasem, szeroką rozjeżdżoną drogą ku wsch. Z lewej strony pojawia się wyniosły pagór z fragmentami skalnych wychodni. Wnet dróżka osiąga 75 TRASY PIESZE pd. stok wzniesienia, wzdłuż którego biegnie dłuższy czas. W najwyższym miejscu (z lewej strony duży głaz) odchodzi w prawo mało widoczna ścieżka, którą można podejść do grzbietu. Pokryty lasem grzbiet wzgórza przedstawia się jako oryginalnie wykształcona grzęda skalna opadająca od pn. urwistą ścianą kilkanaście metrów w dół. Na jego krawędzi sterczy wysoka skała - ostaniec, a w pobliżu ukazują się również mniejsze kanneni-ska. Ze skalnego cypelka widok na wieś Czarno-rzeki i Suchą Górę. Dróżka prowadzi w dół na obniżenie grzbietu z ładną polanką (studnie) i rozgałęzieniem dróg: w prawo do pobliskich Czarnorzek, w lewo zejście do drogi Krosno - Lutcza. Od rynku w Korczynie 6 km - 2.30 godz. (ł 2 godz.). Zalesionym działem ciągnącym się ku wzniesieniu Prządek dalej na wsch. Dróżka wydostaje się na niewielki pagór (nie skręcać na jej odgałęzienia w prawo), z którego schodzi na uroczą polankę. Po lewej stronie wśród lasu widoczny pagór ze skałami. Stąd krótkie podejście na właściwe wzgórze Prządek. Dróżka trawersując pn. stok wydostaje się na jego kulminację poniżej skały zw. Hersztem. Znacznie ciekawsza jest jednak ścieżka grzbietem, wymagająca nieco wprawy w chodzeniu po skałach. Z polanki w lewo, stromą ścieżką na kamienistą kopę z oryginalnym skalnym grzybem. Dalej ostrym grzbietem, wśród głazów i skał, niejednokrotnie przechodząc .samą krawędzią jego grani. Ścieżka doprowadza do wznoszącej się na kulminacji wielkiej skały zw. Madej. Od pd. wsch. łatwe wejście na jej wierzchołek. Ścieżką przez las schodzimy na polanikę przy źródle. Dalej na garbach wzniesienia stoją potężne, fantastycznie ukształtowane skaty rezerwatu zw. Herszt, Prządka-Baba i Prządka-Matka. Od polanki ze studniami l km - 30 min. Od rezerwatu krótkie zejście do drogi Krosno - Lutcza, którą w prawo do przystanku PKS koło ' szkoły w Czarnorzekach. Na wprost szlak żół- 76 TRASY PIESZE ty do zamku Kamieniec (trasa l) 2 km - 30 min. Z Czarnorzek powrót do Krosna autobusami PKS. Wariant trasy - przez Czarnorzeki na Suchą Górę. Z polanki (przy rozgałęzieniu dróg) w prawo. Dróżka prowadzi w dół na pola wsi Czarnorzeki i wkrótce w pobliżu dawnej cerkwi łączy się z drogą wiejską. Z prawej strony zwraca uwagę strzelnica biathlonowa znajdującego się w tym rejonie ośrodka narciarskiego, a nieco dalej stary cmentarz. Z lewej strony zabudowania fermy hodowlanej. Obok kościoła dróżką prosto w górę na widoczny masyw Suchej Góry. Polami a wyżej lasem do grzbietu opadającego stromo ku pn. Napotkaną na wierzchowinie ścieżką w lewo .ł-"'za kierunkiem grzbietu na zach. Po niespełna kilometrowej wędrówce lasem osiągamy kulminację Suchej Góry (591 m) z punktem geodezyjnym. Opodal na nieco niższym terasie zabudowania stacji przekaźnikowej TV z dominującą nad całą okolicą potężną żelbetową wieżą antenową. Do tego miejsca dociera droga jezdna od Czarnorzek. Od polanki ze studniami 2,5 km - l godz. 4. Krosno - Żarnowiec - Zręcin - Bóbrka (Wietrzno - Dukla), znaki zielone, 25 km - 7 godz. Trasa umożliwia poznanie miejscowości i okolic na pd. od Krosna. Pod względem krajoznawczym jest bardzo ciekawa (liczne pamiątki historyczne) lecz uciążliwa do przejścia. Opisywany szlak, wyznako-wany przed kilku laty przez Oddział Krośnieński PTTK, prowadzi bowiem uczęszczanymi drogami. Początek szlaku od głównej stacji kolejowej. Znaki prowadzą w kierunku zach. ul. M. Buczka, F. Dzierżyńskiego i K. Baczyńskiego, a dalej drogą lokalną przez Polankę do Dobieszyna. Opodal budynku GOK w Dobieszynie szlak skręca w lewo między domy i pola, a następnie przez olszynę 77 TRASY PIESZE i żwirowiska zmierza do mostu na Jasiołce. Przekracza rzekę i dociera do skrzyżowania dróg w centrum wsi Żarnowiec. Od Krosna 7 km - 2 godz. Przy skrzyżowaniu przystanek MKS (nr 19) i PKS, opodal park z dworkiem-muzeum M. Konopnic-kiej. Z Żarnowca szlak kieruje się drogą na pd. wsch. Prowadząc cały czas terenem zabudowanym dociera do Zręcina, w centrum którego kościół i cmentarz z grobem, I. Łukasiewicza. Od Żarnowca 3 km - l godz. Dalej w tym samym kierunku drugorzędną drogą wiodącą do Dukli. Prowadzi ona skrajem Kotliny Krośnieńskiej wśród pól i zabudowań osiągając wmet skrzyżowanie z drogą do Bóbrbi. Przy skrzyżowaniu pomnik wzniesiony w 1974 dla upamiętnienia walk żołnierzy Czechosłowackiego Korpusu Armijnego, który w czasie ostatniej wojny stąd rozpoczął swój szlak bojowy. Jak głosi napis było to 9 IX 1944. Szlak skręca w prawo do Bóbr-ki i podąża drogą przez całą wieś, aż do jej górnego krańca. Dalej zagłębia się w las i starą kopalnianą drogą podchodzi w górę, do położonej na zboczu wzniesienia kopalni-muzeum przemysłu naftowego, założonej przez I. Łukasiewicza. Od Zręcina 7 km - 2 godz. Dla wytrwałych znaki prowadzą jeszcze dalej wzdłuż muzealnej ekspozycji, na przeciwległy kraniec kopalni (parking) i zbiegają do drogi Zrę-cin - Dukla, którą dalej na pd. Droga prowadzi lewą stroną doliny Jasiołki, u podnóża pierwszych wzniesień Beskidu Niskiego, teren w znacznej części zabudowany. Szlak minąwszy wieś Wietrzno, w której interesujący drewniany kościółek (XVIII w.) i Zboiska wkracza do Dukli. Od Bóbrki 9 km - 2 godz. Do Krosna powrót autobusem PKS. 78 TRASY SAMOCHODOWE TRASY SAMOCHODOWE I. Krosno - Potok (7 km) - Jedlicze (11 km) - Żarnowiec (14 km) - Zręcin (18 km) - Chorkówka (21 km) - Bobrka (26 km) - Rogi (32 km) - Miejsce Piastowe (35 km) - Targowiska (38 km) - Haczów (45 km) - Jablonica Polska (49 km) - Kombornia (52 km) - Korczyna (57 km) - Krosno (61 km). Trasa prowadzi przez równinne tereny Kotliny Krośnieńskiej, niemal dookoła Krosna, przez miejscowości o bogatych walorach krajoznawczych, pełne historycznych pamiątek związanych z życiem wielu wybitnych Polaków, m. in. M. Konopnickiej (Żarnowiec), I. Łukasiewicza (Bobrka, Chorkówka) i S. Pigonia (Kombornia). Od Krosna udajemy się na pin. zach. początkowo główną drogą podkarpacką, a potem drogami lokalnymi, przez Turaszów-kę i Potok do Je-dlicza. Za miasteczkiem przekraczamy Jasiołkę kierując się na pd. wsch. w górę doliny rzeki przez Żarnowiec do Zręcina, za którym skręcamy do Chorkówki, wracamy na opuszczoną 'drogę i podążamy w kierunku Dukli. Po prtwej stronie drogi uwidaczniają się pierwsze zalesione pasma -wzniesień Beskidu Niskiego nad którymi dominuje -wzgórze Grodzisko (426 m). Na jego zboczach leży słynna Łukasiewiczowska kopalnia ropy naftowej w Bóbrce, obecnie skansen - muzeum przemysłu naftowego. Nowo zbudowana droga doprowadza w pobliże kopalni (parking) i schodzi w dolinę Jasiołki w rejonie wsi Wietrzno. Dalej prosto przez skrzyżowanie dróg na drugą stronę rzeki, do biegnącego od Dukli starego traktu węgierskiego. W pobliżu wieś Równe. Opodal stara kopalnia ropy naftowej. Dalej głównym traktem na pn. wsch. Droga pokonuje pasmo tzw. Wzgórz Rogowsikich (Kocha-nówtka 427 m) i przez Rogi 'do Miejsca Piastowego. Dalej drogą w kierunku Domaradza. W pobliżu stacji kolejowej Targowiska, wsi położonej 1,5 km na pd., trasa przecina linię Stróże - Zagórz 79 TRASY SAMOCHODOWE ł dociera do Iskrzyni, tu w prawo do położonego nad Wisłokiem Haczowa. Następnie udajemy się na' pn. do Jabłonicy Polskiej. Z Jabłonicy na zach. i pn. krańcem Kotliny •Krośnieńskiej przez Kombornię i Korczynę wracamy do Krosna. II. Krosno - Korczyna (4 km) - Czarnorzeki (8 km) - Węglówka (10 km) - Krasna (15 km) - Lutcza (20 km) - Domaradz (25 km) - Bliznę 80 TRASY SAMOCHODOWE Rzeszów (32 km) - Stara Wieś (35 km) - Brzozów (37 km) - Turze Pole (42 km) - Wzdow (45 km) - Trze-śniów (52 km) - Haczów (58 km) - Iskrzynia (62 km) - Krościenko Wyżnę (64 km) - Krosno (69 km). Trasa umożliwia poznanie pd.-wsch. części Pogórza Dynowskiego, którego wzniesienia sięgają tu 350-650 m n^p-m. Tereny krajobrazowe bardzo urozmaicone i w znacznym stopniu zalesione. Od 6 - Krosno i olcollce 81 TRASY SAMOCHODOWE Krosna udajemy się na pn. drogą w kierunku Lut-czy. Na początku trasy ładne widoki na skały rezerwatu "Prządki" i ruiny zamku Kamieniec, a nieco dalej (panorama Góry Królewskiej (554 m) i Suchej Góry (5&1 m) z wysoką wieżą stacji telewizyjnej. W Czarnorzekach odgałęzia się w lewo lokalna droga .do przysiółka Podzamcze, położonego u stóp ruin Kamieńca. Za Czarnorzekami droga biegnie zalesionym wąwozem Czarnego Potoku, w dolinie wieś Węglówka, ponad którą od pn. wznosi się zal-esiony grzbiet Czarnego Działu - Kiczory Wyżnę (516 m). Wę-główkę. Krasną i kilika innych wisi w okolicy zamieszkiwała dawniej grupa , ludności pochodzenia ruskiego, tzw. zamieszańcy, stąd w okolicznym krajobrazie spotyka się cerkwie z charakterystycznymi baniastymi kopułami. W Lutczy droga od Krosna łączy się z drogą Rzeszów - Sanok, którą podążamy dalej na pd. wsch. Trasa wiedzie wzdłuż malowniczej doliny rzeczki Stobnicy, w górę jej biegu przez Domaradz, Bliznę i Starą Wieś, aż do położonego na wzgórzu Brzozowa. W leżących przy drodze wsiach zwracają uwagę oryginalne chałupy zbudowane z grubych bali, mal-i-wane na ciemnobrązowy kolor w\ białe lub niebieskie pasy, oryginalny zespół kościelny w Bli-znem, a w Starej Wsi barokowy zespół klasztorny jezuitów (d. paulinów) z połowy XVIII w. W Brzozowie skręcamy w kierunku Rymanowa. Droga prowadzi 'przez Kotlinę Jasionowską, a potem skręcając na zach. biegnie wzdłuż płaskiej doliny Wisłoka. W Jasionowie skręcamy w lewo, do pobliskiego Wzdowa, gdzie od lat istnieje znany Uniwersytet Ludowy. W Haczowie przekraczamy Wisłok i wzdłuż lewego brzegu rzeki, przez Krościenko Wyżnę wracamy do Krosna. 82 TRASY SAMOCHODOWE III. Krosno - Miejsce Piastowe (7 km) - Iwonicz (11 km) - Iwonicz-Zdrój (14 km) - Klimków-ka (19 km) - Rymanów (22 km) - Besko (29 km) - Zarszyn (34 km) - Nowosielce (29 km) - Sanok (49 km). Trasa .prowadzi od Krosna w kierunku pd.-wsch., południową krawędzią obniżenia Dołów Jasielsko- -Sanockich. Celem wycieczki jest Sanok, drugie co do wielkości miasto Podkarpacia, niegdyś stolica historycznej ziemi sanockiej. W Iwoniczu skręcamy z głównej trasy na pd., aby zwiedzić położone wśród lasów i gór uzdrowisko Iwonicz-Zdrój. Dalej na wzgórzu miasto Rymanów, znane z istniejącego opodal uzdrowiska. Za miastem, .po prawej stronie drogi pomnik i cmentarz żołnierzy radzieckich. Droga prowadzi wśród łąk obniżenia zw. Kotliną Rymanowską, po czym wznosi się na niewielkie wzgórza (w prawo odgałęzia się droga ,do Sieniawy - zapora wodna na W4sło-ku), dalej biegnie doliną Wisłoka. .Ze wzniesień widać ku pd. Wzgórza Rymanowskie i lesiste pasmo Bukowicy, a bliżej fragmenty głębokiego jaru Wisłoka. W miejscowości Besko droga przekracza rzekę. Od mostu widok na stromy brzeg kotliny przerwanej głębokim jarem. Od tego miejsca, kilka kilometrów w górę aż do Puław, rzeka Wisłok utworzyła wąską głęboką dolinę, urokliwy jar o-brzeżony ścianami skalnych urwisk porosłych bujną roślinnością. W odległości niespełna 3 km od Beska, w górę rzeki, na pograniczu z sąsiednią Sieniawą, wybudowano -w latach 1971-78 zaporę wodną (30 m wysokości), która utworzyła zbiornik o pow. 130 ha. Do zapory można dojść szlakiem zielonym Besko-Kanasiówka lub ścieżką wiodącą jarem Wisłoka. Droga prowadzi dalej skrajem szerokiej kotliny, wzdłuż pn. krawędzi Beskidu Niskiego. Z prawej widoczne wzgórza Caryńska (444 m) i Patria (474 m), dalej wzniesienie Pogórza Bukowskiego z Wiechą (471 m)> Droga mija dawne miasteczko Zarszyn oraz jeszcze kilka wiosek i wnet wkracza w granice Sanoka. 6» 83 TRASY SAMOCHODOWE IV. Krosno - Miejsce Piastowe (7 km) - Iwonicz (11 km) - Klimkówka (13 km) - Rymanów (16 km) - Rymanów-Zdrój (20 km) - Królik Polski (25 km) - Daliowa (33 km) ~ Jaśliska (35 km) - Tylawa (44 km) - (Barwinek] - [Zyndranowa] - Trzciana (48 km) - Nowa Wieś (50 km) - Lipowica (52 km) - Dukla (54 km) - Zboiska (56 km) - Wietrzno (59 km) - Bobrka (64 km) - Zręcin (68 km) - Krosno (75 km). Trasa umożliwia zwiedzenie części Beskidu Niskiego położonej na pd. od Krosna. Początkowo prowadzi główną drogą podkarpacką, obniżeniem Dołów Jasielsko-Sanoekich. W Rymanowie skręcamy na pd. na drugorzędną drogę biegnącą w górę doliny rzeczki Tabor. Przeciska się ona między wzniesieniami Wzgórz Rymanowskich, gdzie w uroczej dolinie leży znane rymanowskie uzdrowisko. Dalej droga prowadzi przez tereny zniszczone w czasie powojennej zawieruchy z bandami UPA i wioski zamieszkane dawniej przez ŁerrUków, a zakładane przez ludność wołoską. Do takich wsi należał m.in. Królik Wołowski (zabytkowa cerkiew). U wylotu doliny Taboru droga wznosi się na wzgórze, na którym PGR Szfelary, który .powstał w miejscu zniszczonej wsi. Po lewej stronie szczyt Bani Szklarskiej (695 m). Droga schodzi w dolinę Jasiołki do wsi Daliowa i ł'4'ezy się z tzw. drogą karpacką. Skręcamy na krótko na pd, wsch., aby zwiedzić położone na wzgórzu dawne miasteczko Jaśliska. Z Daliowej udajemy się na pn. zach. Droga prowadzi piękną zalesioną doliną Jasiołki w dół jej biegu. Niedaleko za Daliowa (po lewej stronie parking), w pobliżu leśniczówki Spalona, rzeka przeciskając się pomiędzy wzniesieniami Piotrusia (727 m) od pn. i Ostrej (637 m) od pd. tworzy piękny przełom. Ten odcinek rzeki uznany został w 1976 za rezerwat przyrody "Przełom Jasiołki" (pow< 123,41 ha). Droga karpacka dociera do wsi Tylawa, gdzie łączy się ze starym traktem węgierskim wiodącym od Przełęczy Dukielskiej w kierunku Krosna. Na 84 TRASY SAMOCHOnOWE pd. od Tylawy leży wieś Barwinek (przejście graniczne do Czechosłowacji) oraz zagubiona wśród gór lemkowska wieś Zyndranowa. Dalej traktem węgierskim zw. też dawniej cesarskim gościńcem kierujemy się na pn. Trasa prowadzi doliną Jasiołki, po obu jej stronach zalesione wały gór zw. tu Beskidem Dukielskim. Przy drodze pomnik ofiar hitleryzmu. W krajobrazie dominuje wyniosły grzbiet Cergowej (716 m - najdogodniejsze dojście z Nowej Wsi szlakiem czerwonym ok. 2 godz.). Po prawej stronie w bocznej dolinie Potoku Terściańskiego leży-wieś Zawadka Rymanowska (zachowane stare budownictwo łemkowskie). Droga mija Trzcianę (pustelnia bł. Jana), Lipownicę (duży kamieniołom) i dociera do sławnej niegdyś Dukli, odbudowanej po zniszczeniach ostatniej wojny. Za Duklą, w Zboi-skach, skręcamy na drogę boczną, którą przez Wietrzno, Bóbrkę i Zręcin wracamy do Krosna. V. Krosno - Potok (7 km) - Jaszczów (1C km) - Moderówka (12 km) - Szebnie (15 km) - Warzy-ce (19 km) - Jasło (25 km) - Trzcinica (31 km) - Skolyszyn (37 hm) - Siepietnica (40 km) --Biecz (45 km). Trasa prowadzi przez zach. część obniżenia Dołów Jasielsiko-Sanockich, główną drogą podkarpacką, wiodącą śladem prastarego szlaku handlowego w kierunku Grybowa. Wzdłuż drogi leżą miasta i liczne osiedla powstałe głównie w XII-XIV w., i jeszcze wcześniej, np. wczesnośredniowieczne grodzisko w Trzcinicy, średniowieczny Biecz. Na okolicznych terenach zachowało się również wiele smutnych pamiątek z tragicznych lat ostatniej wojny, np. Szebnie, gdzie istniał największy w tych stronach hitlerowski obóz zagłady, zaś w lesie koło Warzyć znajduje się miejsce straceń tysięcy ofiar hitlerowskiego barbarzyństwa. W połowie trasy leży Jasło. Za Jasłem droga prowadzi w górę szerokiej doliny rzeki Ropy otoczonej pasmami niewysokich wzniesień. 85 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI I INNYCH OBIEKTÓW FIZJOGRAFICZNYCH Poniżej zostały zamieszczone w porządku alfabetycznym opisy miejscowości i ważniejszych obiektów fizjograficznych, położonych przy opisywanych trasach pieszych i samochodowych lub w ich pobliżu. W nawiasach podano numery tras (trasy piesze - cyframi arabskimi, trasy samochodowe - cyframi rzymskimi) i kilometraż tras samochodowych, a poza nawiasami odległości od Krosna. BARWINEK (IV) - 32 km na pd. od Krosna, PKS. Wieś położona w dolinie potoku Ostrzesz, u stóp Przełęczy Dukielskiej w Beskidzie Niskim. Wymieniana w XVI w., mocno zniszczona w czasie walk o Przełęcz Dukielską w 1944, później częściowo opuszczona, obecnie odbudowana. Na terenie wioski pomnik wzniesiony w miejscu rozstrzelania przez hitlerowców 13 VIII 1942 około 500 Żydów. W pobliżu rezerwat przyrody "Mo-drzyna", utworzony w 1953, o pow. 17,69 ha, obejmujący fragment lasu z jedynym w Karpatach stanowiskiem modrzewia polskiego. Poczta, drogowe przejście graniczne do Czechosłowacji, delegatura graniczna PZMot, schronisko PTSM, pole biwakowe, bar "Szarotka", kawiarnia. BESKO (III, 29 km) - 23 km na pd. wsch. od Krosna. PKP, PKS. Wieś położona nad Wisłokiem w Kotlinie Rymanowskiej. 86 Wieś wspomniana po raz pierwszy w 1419 powstała niewątpliwie znacznie wcześniej jako osada założona na prawie ruskim. Począwszy od XV w. należała do znaczniejszych i większych osad w okolicy. Wieś posiada ' bogate tradycje ruchu ludowego sięgające końca XIX stulecia. Wkraczające do Beska 11 IX 1939 wojska niemieckie dokonały pacyfikacji wsi, podczas której "rozstrzelały 21 jej mieszkańców i spaliły ponad 40 zabudowań. W środku wioski drewniany kościół z 1755, rozbudowany w 1893, otoczony XIX-wiecznym kamiennym murem i starymi drzewami. Wewnątrz polichromia neogotycka z 2 pół. XIX w. Przy kościele murowana dzwonnica z 1841, XVIII-wieczna plebania i lamus z XIX w. Zniszczony park krajobrazowy z XIX w. i resztki zabudowań podworskich z tego samego okresu. Przy drodze dawny zajazd z XVIII/XIX w. Wśród nowej zabudowy zwracają uwagę stare chałupy budowane na zrąb, ? których najstarsze sięgają końca XIX w. Restauracja-zajazd "U Kowala", warsztat usługo-wo-naprawczy POM, tel. l, poczta, ośrodek zdrowia. Na pd. od wsi przepiękna dolina Wisłoka, zw. popularnie jarem Wisłoka, sięgająca kilkanaście kilometrów w górę rzeki. Na początku jaru oryginalny tartak wodny zbudowany w 1938, a 2 km dalej, już na terenie pobliskiej wioski Sleniawa, duża zapora wodna wzniesiona w latach 1971-78 wg projektu inż. W. Martyniaka. Zapora betonowa (długość 174 m, wysokość 30 m) przegrodziła koryto jaru tworząc zbiornik wodny o pow. 130 ha, długości 4 km l pojemności 16 min m' wody. Zapora została wybudowana w celu zgromadzenia wody dla miast Podkarpacia. Koroną zapory przebiega nowo zbudowana droga do puław. Na terenie pobliskiej wioski Mymoń, położonej około l km w górę rzeki, nad urwistym brzegiem jaru, na tzw. Zamczysku, znajdują się resztki wałów grodziska z X-XIII w., powstałego w miejscu starszego osadnictwa sięgającego IV-V w. BIECZ (V, 45 km) - 45 km na zach. od Krosna. PKP, PKS. Miasto (4500 mieszkańców) malowniczo położone na wyniosłym wzgórzu nad rzeką Ropą, w przeszłości gród kasztelański i stolica rozległej ziemi bieckiej. 87 OPISY MIEJSCOWOŚCI Panorama Biecza Biecz należy do najstarszych osad Polski pd.-wsch. Z badań archeologicznych wiadomo, że już w IX-X w. na wzgórzu zw. Górą Zamkową istniał warowny gród, który według niezbyt wiarygodnych zapisów wymieniany był Już na początku XI w. Pierwsza autorytatywna wzmianka o Bieczu pochodzi z 1184. W XIII w. Biecz był stolicą ziemi bieckiej, ważnym ośrodkiem władzy administracyj-no-wojskowej (kasztelania) i ośrodkiem gospodarczym. Przypuszczalnie w drugiej połowie tego stulecia otrzymał prawa miejskie. Za czasów panowania Kazimierza Wielkiego Biecz przeżywał okres znacznego rozwoju. W 1363 tenże król potwierdził nadanie miastu prawa magdeburskie oira'z przyznał mu wiele istotnych przywilejów. W XIV-XVI w. Biecz należał do głównych miast Polski, posiadał rozwinięte rzemiosło (17 cechów) i handel, prawo składowania towarów, odbywania targów i jarmarków. Miasto było bogate i zasobne, otaczały je warowne mury, zdobiły okazałe budowle z zamkiem królewskim na czele. W 2 pół. XVII w. skończyły się czasy świetności Biecza, miasto straciło na znaczeniu, następował powolny jego upadek, który z niewielkimi zmianami na lepsze trwał aż do początków lat pięćdziesiątych obecnego stulecia. W 1959 uruchomiono w Bieczu pierwszy większy zakład przemysłowy - fabrykę pieczywa cukierniczego ,,Kasztelanka", później znacznie rozbudowamą. W następnych latach powstał Zakład Metalowy Spółdzielni Pracy ,,Ogniwo" i kilka Innych zakładów, które stworzyły ekonomiczne podstawy bytu i rozwoju współczesnego Biecza. Rozwinęło się budownictwo mieszkaniowe, wybudowane zostały nowe szkoły, ośrodek zdrowia, dom kultury, dom wycieczkowy i wiele innych obiektów. Począwszy od 1950 prowadzone są prace związane z renowacją zabytkowych budowli. Stary Biecz, posiadający dobrze zachowany średniowieczny układ urbanistyczny i kilkadziesiąt zabytków, tworzy niewątpliwie jeden z cenniejszych zespołów staromiejskich w Polsce. 88 OPISY MIEJSCOWOŚCI l. Cmentarz z I wojny światowej, 2. Klasztor Reformatów, 3. Budynek d. szpitala, 4. Budynek bramy niżnej, 5. Budynek sądu grodzkiego, 6. Dom Sieniawsklch, 7. Kamieniczki renesansowe, 8. Ratusz, 9. Dom Ołpińskich, 10. Dom Beczą, 11. Dom Kromera-ob. muzeum, 12. Dom Barianów-Rokickich - ob. muaeum, 13. Kościół parafialny, 14. Stara plebania, 15. Kościółek św. Barbary, 18. Dzwonnica - d. baszta obronna, 17. Barbakan bramy górnej Pośrodku rynku zwraca uwagę ratusz (XV-XIX w.) z dominującą 40-metrowej wysokości wieżą wzniesioną w XVI w. W otoczeniu rynku oraz sąsiednich uliczkach stare domy i kamieniczki mieszczańskie, wśród których godne uwagi: dom 89 OPISY MIEJSCOWOŚCI j'^/1"^.! » .'•^iy-ł Wieża ratuszowa w Bieczu Barianów-Rokickich z 2 pół. XVI w. ze stojącą przy nim Basztą Radziecką, kamieniczka zw. domem Beczą z XV-XVI w. oraz tzw. dom Krome-ra z XVI-XVII w. W zach. części miasta stoi kościół parafialny. Jest to obszerna gotycka budowla typu halowego, trzynawowa z ośmioma kaplicami po bokach, powstała w XV-XVI w. Wewnątrz kościoła wyposażenie z okresu gotyku, renesansu i baroku, wśród którego wyróżnia się bogato zdobiony późnorenesansowy ołtarz główny (XVI w.) z cennym obrazem "Zdjęcie z krzyża" pochodzenia włoskiego, gotyckie i renesansowe stalle, XVI-wieczne nagrobki P. Sułowskiego i M. Ligę-zy, późnogotycka chrzcielnica z 1459. Po przeciw- 90 OPISY MIEJSCOWOŚCI nej wsch. stronie miejskiego wzgórza znajduje się gotycki budynek dawnego szpitala (XV w.), budynek sądu grodzkiego z XVI-XVII w., a nieco dalej otoczony obronnymi murami XVII-wieczny klasztor Reformatów. W jego podziemiach został pochowany Wacław Potocki (1621-96), podsta-rości biecki, znakomity poeta i pisarz polityczny. W otoczeniu miasta pozostałości murów obronnych i baszt pochodzących z przełomu XIII i XIV w., w XVI i XVII w. rozbudowanych i unowocześnionych, z resztkami barbakanu bramy górnej. Na zach. od miasta wzgórze zw. Górą Zamkową, na którym prawdopodobnie już w IX-X w. znajdował się gród, a później zamek królewski. W obrębie miasta kilka 'cmentarzy z czasów I wojny światowej, a na tzw. Załawiu pozostałości dawnego folwarku wójtowskiego z XVI w. Przy Liceum Ogólnokształcącym pomnik Stanisława Wyspiańskiego (proj, J. Sękowski) odsłonięty w 1985. Zarząd Oddziału PTTK, ul. Swierczewskiego 7, tel. 240; OSiR, ul. Swierczewskiego 7. Noclegi: DW "Arianka", ul. Swierczewskiego 16; schronisko PTSM, ul. Parkowa l, tel. 14. Restauracje: "Arianka", ul. Swierczewskiego 16, "Smakosz", Rynek 18. Kawiarnia "U Beczą", Rynek 2. Stacja benzynowa CPN, ul. Swierczewskiego. -Muzeum Regionalne, ul. Kromera 5 i Węgierska. BLIZNĘ (II, 32 km) - 31 km na pn. wsch. od Krosna. PKS. Wieś położona w dolinie rzeki Stob-nicy na Pogórzu Dynowskim. Wieś została założona w 1386 w lesie zw. Bliznę na prawie niemieckim. W 1406 za zgodą króla Władysława Jagiełły powstała druga część wsi. Obie części wsi, początkowo stanowiące własność królewską, przeszły z czasem w posiadanie biskupów przemyskich. Pośrodku wsi, na wzgórzu z natury obronnie położonym (ponoć na miejscu dawnego gródka) w otoczeniu stuletnich drzew, wznosi się okazały drewniany kościół. Pochodzi on z XV-XVI w., 91 OPISY MIEJSCOWOŚCI chociaż wg miejscowej tradycji ma sięgać początkami czasów Kazimierza Wielkiego. Kościół zbudowany w stylu gotyckim z modrzewiowych bali, szalowany gontem, jest budowlą jednonawową z prezbiterium i wieżą od frontu,'dobudowaną w 1646. Otacza go drewniane ogrodzenie z kilkoma murowanymi kapliczkami. Wewnątrz ściany kościoła zdobi oryginalna polichromia z XVI-XVII w., której najstarsze fragmenty (tzw. Biblia Ubogich w prezbiterium) pochodzą z 1549. Malowidła odkrył przypadkowo nieżyjący już proboszcz ks. S. Siuta, którego staraniem w latach 1967-70 przeprowadzono gruntowną restaurację świątyni i budynków plebańskich. Cenna polichromia została odsłonięta i zakonserwowana w latach 1969-70 pod kierunkiem T. Zurkowskiej. Oprócz malowideł zwraca uwagę XV-wieczna gotycka figura Madonny Zwiastowania. Na miesiąc przed wyjazdem na konklawe do Rzymu odwiedził kościół ówczesny .kardynał Karol Wojtyła. W najbliższym sąsiedztwie kościoła znajduje się interesujący zespół zabudowań plebańskich (wikarówka, d. szkoła parafialna, dom ubogich i spichlerz), drewnianych, pochodzących z XVIII-XIX w. W budynku wikarówki małe muzeum parafialne. We wsi zachowała się interesująca zabudowa (domy mieszkalne i gospodarcze) z XIX w. BÓBRKA (4; I, 26 km, IV, 64 km) - 12 km na pd. zach. od Krosna. PKS. Wieś położona nad potokiem Bagnisko U podnóża wzniesień Beskidu Niskiego. Bóbrka lokowana była w 1397. Należała niegdyś do posiadłości cystersów z Koprzywnicy. Na jej terenie od dawna znane były wycieki ropy naftowej, zw. wówczas olejeni skalnym, używanej przez okoliczną ludność do celów gospodarczych i leczniczych. Tutejszą ropą zainteresował się Ignacy Łukasiewicz, który w 1854 podjął jej eksploatację zapoczątkowując tym powstanie pierwszej na świecie kopalni. Pod koniec XIX w. była to Jedna z większych l wydajniejszych kopalń ropy naftowej w. ówczesnej Galicji. 92 OPISY MIEJSCOWOŚCI W 1961 stara kopalnia została przeznaczona na muzeum przemysłu naftowego. Na jej terenie zachowało się sporo urządzeń i obiektów pamiętających czasy Łukasiewicza, m. in. szyb tzw. kopanka "Franek" z 1860, szyto ,,Janina" z 1878, wiertnica ręczna z 1862, wiertnica typu kanadyjskiego z 1882, jest też warsztat mechaniczny z 1864, kuźnia z 1854, kotłownia z 1867 oraz budynek mieszczący dawniej administrację zarządu i mieszkanie Łukasiewicza z 1865, w którym w 1984 otwarto muzeum biograficzne I. Łukasiewicza. Na terenie skansenu zgromadzono urządzenia wiertnicze i eksploatacyjne, prezentujące rozwój . kopalnictwa naftowego i gazowego. Są tu więc, o-prócz wymienionych wyżej, windy, kieraty, kiwa-ki pompowe i oryginalne maszyny wiertnicze zebrane z różnych kopalni Podkarpacia. Skansen zajmuje teren o pow. około 16 ha i jest ciągle wzbogacany o nowe urządzenia. Stara kopalnia-muzeum jest w dalszym ciągu czynna, rocznie wydobywa się tu jeszcze około 400 ton ropy. Pośrodku kopalni stoi kamienny obelisk ustawiony przez I. Łukasiewicza w 1872 na pamiątkę jej założenia. W 1982 odsłonięte tu popiersie twórcy polskiego przemysłu naftowego. We wsi neogotycki kościół wybudowany w 1905 wg planów arch. Teodora Talowskiego z witrażami wykonanymi w latach 1907-08 wg projektów Stefana Matejki i Józefa Ostrowskiego. Wewnątrz polichromia malowana przez Juliana Krupskiego w 1915. Istnieje tu Zespół Pieśni i Tańca ."Bobrzanie" założony w 1976, kultywujący tradycje działalności teatralnej zapoczątkowanej w 1923. Schronisko PTSM, tel. 130-97, skansen - Muzeum Przemysłu Naftowego im. I. Łukasiewicza (czynne codziennie od 9-17 z wyjątkiem poniedziałków), kawiarnia, restauracja "Szyb". BRZOZÓW (II, 37 km) - 26 km na wsch. od Krosna, PKS. Miasto (7100 mieszkańców), położone nad rzeką Stobnicą pośrodku Pogórza Dynow- 93 OPISY MIEJSCOWOŚCI MUZEUM PRZEMYSŁU NAFTOWEGO W BOBRCE - plan I. Parking, 2. Mogiła żołnierza czechosłowackiego z 1944 r. 3. Samochody techniczne kopalnictwa naftowego, 4 Taran hydrauliczny z 1958 r., 5. wiertnica "Trauzi" RE-30 6. Wiertnica OP-1200 z 1957 r., 7. Magazyn narzędzi" 8. Wiertnica samojezdna AWB z 1954 r., 9. Ekspozycja narzędzi wiertniczych, 10. Wiertnica SM-4 z 1949 r 11. Wiertnica SM-3, 12. Żuraw wiertniczy z 1925 r." 94 skiego, znane z gospodarności i wielu cennych inicjatyw, odznaczone Orderem Sztandaru Pracy I kl. (1979). Brzozów jako osada wiejska został założony w 1359. Prawa miejskie otrzymał dopiero na początku XV w. l wówczas też został przeniesiony na obecne miejsce. Pierwotnie wieś Brzozów leżała w dolinie Stobnicy w miejscu dzisiejszej Starej Wsi. Od 1384 Brzozów wraz z innymi osadami w okolicy stanowił własność biskupstwa przemyskiego. Na XV-XVI w. przypada okres szczególnego rozkwitu miasta, które stanowiąc ośrodek włości biskupich znane byto z handlu i rzemiosła. Brzozów zniszczony przez Tatarów w 1624, a potem przez wojska Rakoczego w 1657 znacznie podupadł i dopiero na przełomie XIX i XX wieku życie miasteczka zaczęło się nieco ożywiać. W tym czasie był jednym z wielu ubogich, brudnych i zacofanych miasteczek ówczesnej Galicji i mimo pewnych zmian na lepsze po odzyskaniu niepodległości, pozostał takim do czasów ostatniej wojny. Miasto położone z dala od głównych arterii komunikacyjnych nie miało możliwości rozwoju. Podejmowane dwukrotnie zamiary budowy linii kolejowej nie zostały zrealizowane. Z tego czasu pozostałe tylko anegdota o mieście, które ma dworzec a nie ma kolei. Dopiero w kilka lat po wyzwoleniu Brzozów zaczął się powoli rozwijać stając się wkrótce znaczącym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym w tej części Pogórza. Powstały pierwsze 'w dziejach miasta zakłady przemysłowe: zakład koronkarski (1972 - filia Fabryki Firanek - w 13. Budynek gospodarczy - recepcja muzeum, H. Kuźnia z 1854 r., 15. Warsztat mechaniczny z 1864 r., 16. Makieta szybiku kopanego, 17. Kopanka ,,Franek" z 1860 r., 18. Zbiornik ziemny na ropę, 19. Kopanka ,,Janina" z 1878 r., 20. Wiertnica ręczna z 1862 r., 21. Wiertnica kanadyjska 1884 r., 22. Wieża wiertnicza typu amerykańskiego, 23. Model kanadyjskiego urządzenia wiertniczego t 1865 r. z lokomobilą parową, 24. Obelisk wzniesiony przez 'I. Łukasiewicza w 1872 r. na pamiątkę założenia kopalni W 1854 ir., 25. Obelisk I. Łukasiewicza, 26. Dom mieszkalny I. Łukasiewicza, ob. muzeum, 27. Zniszczony zawór bezpieczeństwa (prewenter) z Daszewa I, 28. Kiwaki pompowe, 29. Kierat pompowy z 1890 r., 30. Urządzenia do eksploatacji szybów gazowych, 31. Kierat pompowy z 1923 r.. 32. Kotłownia z kotłem z 1867 r.. 33. Windy wyciągowe, 34. Destylacja koksowa .z rafinerii .nafty - Jasło z 1933 r., 33. Pompy. 36. Dystrybutory, 37. Samochody cysterny, 38. Eksponaty z MZRiP w Płocku 95 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI Skopaniu) i Zakład Tworzyw Sztucznych "Erg" (1951), od 1977 mieszczący się w nowych obiektach. Dopiero po wyzwoleniu miasto otrzymało urządzenia . komunalne, tj. elektryczność, wodociągi, gaz i kanaliza- : cję. Rozwinęło się budownictwo mieszkaniowe, wzniesiono wiele obiektów tew. użyteczności publicznej, m. in. j hotel, dom handlowy, szpital, kąpielisko, ośrodek zciro- ; wla i kilka szkól. Brzozów znany jest dziś jako miasto zadbane i gospodarne. W konkursie "Mistrz gospodar- ] ności" Brzozów zdobyt w 1968 tytui wicemistrza, a w 1970 - tytuł mistrza. • " , • > . . W centrum miasta znajduje się dawny rynek zw. obecnie pl. 600-lecia, o czym przypomina pamiątkowy obelisk. Pośrodku rynku zabytkowy ratusz zbu-", dowany pod koniec XIX w. (podobno XVII-wiecz-| ny), obecnie muzeum, a w jego otoczeniu kilka | .starych kamieniczek. Obok ratusza pamiątkowy j • głaz ku czci funkcjonariuszy MO i SB poległych w latach 1944-47. Przy ul. A. Mickiewicza późno-barokowa kolegiata (do 1976 kościół famy) wzniesiona około 1686, rozbudowana w XVIII w. Wewnątrz wyposażenie z końca XVII i pocz.XVIIIw. Opodal dzwonnica z XVIII w. i dawne kolegium klasztorne jezuitów, popularnie zw. pałacem biskupim, z tego samego okresu, połączone są ze świątynią krytym krużgankiem. Opodal parku pomnik Wdzięczności. Przy drodze do Krosna obelisk i mogiła 1400 brzozowskich Żydów rozstrzelanych przez hitlerowców 10 VIII 1942. W pd. części miaiSta, w dolince otoczonej zalesionymi wzgórzami, znajdowało się niegdyś małe u-zdrowisko znane jako Brzozów-Zdrój. Uzdrowisko powstało w latach 1925-26 w oparciu o wcześniej odkryte złoża wód mineralnych, posiadało dom zdrojowy, łazienki i baseny kąpielowe. Po wojnie opuszczone obiekty uległy zniszczeniu, a uzdrowisko zostało zapomniane. Zainteresowano się nim dopiero w latach siedemdziesiątych, zrobiono nowe | odwierty wód, doprowadzono drogę, a na leśnej H polanie urządzono pole biwakowe. Występują tu 'J silne solanki zelaziste jodo^bromowe alkaliczne i złoża borowiny. W okolicy ciekawe urządzenia starej kopalni ropy naftowej. Jest tu też osobliwa "bełkotka". W sadzawce, powstałej w zagłębieniu dawnego szybu, wypełnionej mieszaniną wody i ropy, wydobywa się gaz. Oddział PTTK, ul. 600-lecia 2, tel. 418-69; MOSiR, ul. Armii Czerwonej 3. Noclegi: hotel "Zdrój", ul. l Maja 2, tel. 411-16; dom wycieczkowy MOSiR, ul. Schodowa 2, tel. 411-17; schronisko PTSM, ul. Waryńskiego 40; pole biwakowe - stadion sportowy, ul. Armii Czerwonej; pole biwakowe Brzozów--Podlesie; pokoje gościnne - informacja MOSiR, ul. Armii Czerwonej. Restauracje: "Zdrój", ul. l Maja 2, "Jutrzenka", pl. 600-lecia, bar "Turystyczny". Kawiarnie: "Przy Basenie", ul. Słoneczna, "Ratuszowa", pl. 600-lecia. Stacja benzynowa CPN, ul. Rzeszowska, Stacja Obsługi PP "Polmozbyt", ul. Kościuszki. Muzeum PTTK, pl. 600-lecia 2. Kąpielisko, ul. Słoneczna. j CERGOWA (patrz Dukla) - 22 km ,na pd. od Krosna. Długi i zalesiony grzbiet górski (716 m) w tzw. Beskidzie Dukielskim wzniesiony blisko 400 m ponad dolinę Jasiołki, znany z bogatego środowiska przyrodniczego i tajemniczych jaskiń, owiany czarami ludowych legend. Masyw Cergowej zbudowany z twardych piaskowców cergowskich, wyróżnia się oryginalną garbatą sylwetką i niezwykłą stromością pn. zboczy. Wśród urwisk i rozpadlin znajduje się kilka bliżej nie zbadanych jaskiń typu szczelinowego sięgających 8-20 m w głąb góry. Wedle podania słynne wiatry dukielskie powstają właśnie na skutek owych dziur przechodzących przez całą szerokość góry, w których rodzą się silne przeciągi. Cały masyw Cergowej pokryty jest zwartym kompleksem lasów jodłowo-bukowych z domieszką wiązów, grabów, jaworów, dębów i innych drzew, w tym również cisów. Występuje tu niezwykle bogate środowisko przyrodnicze. Najbardziej wartościowe ostępy leśne Cergowej podlegają ochronie. W szczytowej partii góry znajduje się krajobrazowy rezerwat "Tysiąclecia" o pow. 63,5 ha, utwo-^ rzony w 1963, a na zach. zboczu rezerwat "Cisy 7 - Krosno i okolice OPISY MIEJSCOWOŚCI w Nowej Wsi", o pow. 2,18 ha, utworzony w 1957. W obu rezerwatach rosną m. in. cisy. Szczyt Cergowej pozbawiony jest widoków. Tylko ' z polan pd, ramienia roztacza się panorama na masyw Piotrusia i graniczny grzbiet Karpat. Poniżej grzbietu Cergowej przebiega czerwono znakowany główny szlak beskidzki. Dojścia na szczyt: od Nowej Wsi 2 grodź., od Iwonicza-Zdroju 3.30 godz., od Dukli 2 godz. CHORKÓWKA (I, 21 km) - 9 km na pd. zach. od Krosna. PKS. Wieś położona na krańcu Kotliny Krośnieńskiej u podnóża pierwszych wzniesień Beskidu Niskiego. Siedziba gminy. Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1441, bardziej znana dopiero od 2 pot. XIX w. W 1865 Ignacy Łuka-siewiecz nabył od nr. Napoleona Bobrowskiego tutejszy majątek - 714 morgów gruntu. Jeszcze w tym samym roku krakowski architekt A. Gabauer wybudował dla Łukasiewicza stylowy dworek. W tym też roku powstała tu spora jak na owe czasy rafineria ropy, wówczas nazywana destylarnią, przerabiająca rocznie ponad 30 000 cetnarów (1500 ton) skalnego oleju. Za czasów Łukasiewicza wieś stata się znaczącym ośrodkiem gospodarczy m, i a .jego dworek stanowił centrum życia towarzyskiego regionu. Żona Łukasiewicza Honorata założyła tu w 1876 szkołę koronkarską dla dziewcząt. Z czasem wieś stała się znana z ludowego koronkarstwa, które niestety dziś już zanikło. Wkrótce po śmierci Łukasiewicza majątek w Chorkówce wraz z rafinerią został sprzedany S. Sta-wiarskiemu. W 1904 spłonęła tutejsza rafineria, a rok potem jej resztki zostały rozebrane i przewiezione do Kroana. Dworek Łuka^iewiczów przetrwał w nienaruszonym stanie niemal do czasów ostatniej wojny. Zrujnowany i ograbiony zniszczał ostatecznie już w latach powojennych. Rozebrano go do fundamentów i dziś tylko nierówności terenu wskazują miejsce gdzie stał. Przetrwały tylko resztki parku. Przy , wjeździe do wsi zwraca uwagę oryginalny pomnik I. Łukasiewicza, wykonany z olbrzymiego łomu piaskowca w 1979. Na terenie wsi zachowały się nieliczne XIX-wieczne chałupy budowane na zrąb. Poczta, restauracja-kawiarnia "Biesiada", apteka, ośrodek zdrowia. 98 OPISY MIEJSCOWOŚCI CZARNORZEKI (3; II, 8 km) - 8' km na pn. od Krosna. PKS. Malowniczo położona wieś w dolinie; Czarnego Potoku na Pogórzu Dynowskim. Nad wsią od pn. wznosi się zalesiony masyw Suchej Góry (591 m), zaś od pd. wzgórze (522 m) ze skałami rezerwatu "Prządki". Zimą w rejonie wsi występują dobre warunki śniegowe. Wieś wzmiankowana w 1544, pierwotnie nazywała się Wola Czarna, potem Czarny Potok, a później / Czarnorzeka. W rejonie wsi stwierdzono ślady o-sadnictwa z okresu kultury łużyckiej. Przed laty wieś znana była jako ośrodek ludowego kamieniarstwa. Z miejscowego twardego piaskowca wyrabiano kamień budowlany, kamienie młyńskie l żarnowe oraz osełki. Wieś zamieszkana była dawniej przez ludność ruską, tzw. zamieszańców, którą po wyzwoleniu przesiedlono. Pozostała po niej greckokatolicka cerkiew z 1918 została zamieniona na kościół. Ośrodek sportów zimowych MOSiR Krosno. Schronisko PTSM, tel. 110-79; pole biwakowe. DOMARADZ (II, 25 km) - 23 km na pn. wsch. od Krosna. PKS. Wieś położona w dolinie Stobni-cy na Pogórzu Dynowskim, siedziba gminy. Osada sięgająca początkami XIV w. była podobno lokowana przez Kazimierza Wielkiego w 1359. Od 1384 należała do posiadłości biskupów przemyskich. W XIX w. przez pewien okres Domaradz posiadał prawa miejskie, które utracił w 1890, ale charakter miasteczka utrzymał jeszcze przez dłuższy czas. Odbywały się tu ruchliwe targi i jarmarki, była karczma zajezdna (pocztowa) i browar. Dziś jeszcze część wsi nosi nazwę miasteczka. W centrum zachowany w części budynek dawnego zajazdu, zw. niegdyś "austerią", pochodzący z XVIII w.. We wsi diewniany kościół sięgający początkami XIV w., wielokrotnie przebudowywany, znacznie powiększony w XIX w. Opodal drewnianego kościoła dzwonnica z 1936, w której dzwon "Stanisław" wykonany w 1528. W otoczeniu stuletnie drzewa. OPISY MIEJSCOWOfiCT (Poczta, ośrodek zdrowia, apteka, restauracja "Kalinka", stacja benzynowa przy drodze do Rzeszowa. DUKLA (IV, 54 km) - 18 km na pd. od Krosna. PKS. Miasto (1700 mieszkańców) położone w obniżeniu doliny Jasiołki w otoczeniu wzniesień Beskidu Niskiego zw. tu Beskidem Dukielskim lub Górami Dukielskimi. Na pd. wsch. od miasta wznosi się charakterystyczny garbaty grzbiet Cergowej (716 m). Dukla jako osada wzmiankowana była po raz pierwszy w 1358, a w 1402 była już miastem. Według zachowanych dokumentów przyjmuje śle, że lokacja miasta została zapoczątkowana około 1380. Dzięki położeniu na ważnym trakcie handlowym wiodącym przez Przełęcz Dukielską na Węgry miasto stało się w XVI w. znaczącym ośrodkiem gospodarczym, znanym z rozwlnięteg^ handlu, szczególnie winem węgierskim. W 1588 Dukla otrzymała prawo składowania wina. Dukla była miastem prywatnym. W 1710 przeszła w posiadanie znanej rodziny Mniszchów l stała się ich rezydencją. Wiek XVIII był okresem szczególnego rozwoju miasta, a dwór Mniszchów stal się w tym czasie ośrodkiem życia towarzyskiego i kulturalnego. W maju 1772 wkroczyły do miasta wojska austriackie wypierając z okolicy resztki konfederackich oddziałów. Władze austriackie ustanowiły w Dukli siedzibę tzw. dystryktu, a potem cyrkułu - jednostki administracyjne, które istniały tu kolejno w latach 1773-90. W XIX w. na skutek zaniku handlu przez Przełęcz Dukielską miasto straciło na znaczeniu, a działania wojenne 1914/15 powodujące znaczne zniszczenia pogłębiały jego upadek. Podczas ostatniej wojny, jesienią 1944 w rejonie Dukli miała miejsce jedna z najkrwawszych bitew na terenach Polski. W ramach tzw. operacji dukielsko-preszowskiej wojska radzieckie 38 armii gen. K. Moskalenki oraz czechosłowackiego korpusu armijnego gen. L. Svobody po wielu dniach zaciętych bojów przełamały obronę niemiecką l przez Przełęcz Dukielską przeszły na drugą stronę Karpat. 20 IX 1944 Dukla została wyzwolona. ' W kompletnie zrujnowanym mieście pozostało niewiele ponad 400 mieszkańców (przed wojną 3500). Miasto powoli l z trudem dźwigało się z upadku. Odbudowane w latach 1956-65, obecnie stanowi znaczący ośrodek gospodarczy, jest siedzibą władz miasta i gminy. Znajduje się tu PGR, tartak, nadleśnictwo, Przedsiębiorstwo Usług Technicznych PGR i Zakład Drzewny. W 1977 Dukla została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy. 100 OPISY MIEJSCOWOŚCI W centrum miasteczka znajduje się rynek z ratuszem z XVII-XIX w., a w otoczeniu kamieniczki z tego samego okresu odbudowane po zniszczeniach ostatniej wojmy. W pobliżu ruiny XVIII^wiecznych budynków dawnej komory celnej i synagogi. Opodal rynku kościół parafialny, późnobarokowy z wnętrzem rokokowym, murowany, z prezbiterium i dwiema kaplicami oraz oddzielnie stojącą dzwonnicą. Kościół został wzniesiony staraniem Józefa i Jerzego Wandalina Mniszchów w dwóch etapach, w latach 1742-47 (nawa) i 1764-65, z wykorzystaniem murów XV-wiecznego prezbiterium. Budowę prowadził Leonar'd Andrys, nadworny architekt Mniszchów. Wewnątrz wystrój rokokowy z lat 1764-W oraz polichromia rokokowo--telasycystyczna wykonana około 1788 przypuszczalnie przez Antoniego Stromskiego, konserwowana i częściowo zrekonstruowana w latach 1963-67 przez malarza Konstantego Tiunina. Kościół poważnie zniszczony w czasie walk 1944, został w KoSciót i klasztor Bernardynów w Dukli 101 OPISY MIEJSCOWOŚCI latach 1945-48 odbudowany, a w 1964 odnowiony. Wyposażenie wnętrza rokokowe z lat 1772-73. Liczne epitafia i obrazy. W kaplicy pd. (św. Józefa) godny uwagi nagrobek Amalii z Briihiów Mniszchowej wykonany z czarnego marmuru w 1773 zapewne przez rzeźbiarza lwowskiego Jana Obrockiego. Po przeciwnej stronie ulicy dawny zespól pałacowy (obecnie Muzeum Braterstwa Broni) powstały staraniem Mniszchów w XVII-XVIII w. z wykorzystaniem murów starszego zamku Męcińskich. Zespół obejmuje pałac, którego odbudowę ukończono w 1984, dwie oficyny oraz rozległy park krajobrazowy ze stawami i pięknymi alejami. W pn. części miasta wznosi się zespól klasztorny Bernardynów, otoczony kamiennym murem z bramą od frontu. Kościół późnobarokowy z elementami klasycyzmu, murowany, trójnawowy w typie bazylikowym, z prezbiterium i dwiema wieżami w fasadzie. Wnętrze neorenesansowe. Kościół został wzniesiony w latach 1761-64, rozbudowany staraniem Jerzego Wandalina Mniszcha w latach 1770- 73 (wieże i fasada). Wnętrze przebudowane w latach 1899-1902 przez budowniczego Karola Knau-> są. Na przedłużeniu nawy wsch. kaplica bł. Jana z Dukli, dobudowana w latach 1899-1902, w której srebrna trumna z relikwiami bł. Jana, przeniesiona tu z Rzeszowa w 1974. W prezbiterium polichromia ze scenami z życia bł. Jana wykonana około 1900 przez malarza Antoniego Popielą. Wewnątrz liczne obrazy z XVIII-XIX w. i epitafia. W nawach bocznych ołtarze rokokowe z XVIII w. Do kościoła przylega budynek klasztorny, późnobarokowy, czteroskrzydłowy z prostokątnym wi-rydarzem pośrodku otoczonym krużgankami, zbudowany w latach 1742-50. Czasy ostatniej wojny przypomina stojący przy drodze pomnik - działo pancerne oraz położony za klasztorem wielki cmentarz poległych w bitwie o Przełęcz Dukielską (w 51 zbiorowych mogiłach spoczywa 9300 żołnierzy radzieckich i czechosłowackich), z' kwaterą żołnierzy polskich poległych pomnik na cmentarzu poległych w bitwie o Przetocz DufctelsfcĄ we wrześniu 1939. Pośrodku cmentarza pomnik ku czci poległych projektu inż. Stanisława Pąprowi-cza. Na pn. zach. od miasta wzgórze Franków (533 m) znane z krwawych walk żołnierzy l czechosłowackiego korpusu armijnego, na którym pomnik. Ze wzgórza wspaniała panorama gór Beskidu Niskiego. Punkt "it", tel. 46. Noclegi: DW PTTK, Rynek 25, zajazd turystyczny "Rzeszowianka" (Lipowica); schroniska PTSM: SP, ul. Kościuszki 28 i w LO, ul. l Maja 9; kwatery prywatne - informacja DW PTTK, Rynek 25. Restauracje; "Graniczna", ul. Kościuszki 4, "Basztowa", Rynek l. Kawiarnia "Złoty Gil", Rynek 25. Stacja benzynowa CPN, ul. Trakt Węgierski, Stacja Obsługi Technicznej GS, ul. Żwirki i Wigury. Muzeum Braterstwa Broni, ul. l Maja. Na zach. od Dukli w rejonie miejscowości lwia, Glojsce, Chyrowa znajduje się słynna Dolina Śmierci pamiętna ze szczególnie zaciętych bojów o Przełęcz Dukielską w końcu lata 1944. Wycieczka z Dukli na Cergową, bez znaków, 4 km - 2 godz. Od centrum miasteczka drogą na wsch. w kierunku wsi Jasionka. Droga przekracza Jasiolkę, po przeciwnej stronie której leży wieś Cergową, miejsce urodzenia gen. Jana Zygmunta Skrzyneckłego (1787-1860), jednego z wodzów powstania listopadowego. Z Cergowej 102 103 OPISY MIEJSCOWOŚCI latach 1945-18 odbudowany, a w 1964 odnowiony. Wyposażenie wnętrza rokokowe z lat 1772-73. Liczne epitafia i obrazy. W kaplicy pd. (św. Józefa) godny uwagi nagrobek Amalii z Bruhlów Mniszchowej wykonany z czarnego marmuru w 1773 zapewne przez rzeźbiarza lwowskiego Jana Obrockiego. Po przeciwnej stronie ulicy dawny zespół pałacowy (obecnie Muzeum Braterstwa Broni) powstały staraniem Mniszchów w XVII-XVIII w. z wykorzystaniem murów starszego zamku Męcińskich. Zespół obejmuje pałac, którego odbudowę ukończono w 1984, dwie oficyny oraz rozległy park krajobrazowy ze stawami i pięknymi alejami. W pn. części miasta wznosi się zespół klasztorny Bernardynów, otoczony kamiennym murem z bramą od frontu. Kościół późnobarokowy z elementami klasycyzmu, murowany, trójnawowy w typie bazylikowym, z prezbiterium i dwiema wieżami w fasadzie. Wnętrze neorenesansowe. Kościół został wzniesiony w latach 1761-64, rozbudowany staraniem Jerzego Wandalina Mniszcha w latach 1770- 73 (wieże i fasada). Wnętrze przebudowane w latach 1899-1902 przez budowniczego Karola Knau-, są. Na przedłużeniu nawy wsch. kaplica bł. Jana z Dukli, dobudowana w latach 1899-1902, w której srebrna trumna z relikwiami bł. Jana, przeniesiona tu z Rzeszowa w 1974. W prezbiterium polichromia ze scenami z życia bł. Jana wykonana około 1900 przez malarza Antoniego Popielą. Wewnątrz liczne obrazy z XVIII-XIX w. i epitafia. W nawach bocznych ołtarze rokokowe z XVIII w. Do kościoła przylega budynek klasztorny, późnobarokowy, czteroskrzydłowy z prostokątnym wi-rydarzem pośrodku otoczonym krużgankami, zbudowany w latach 1742-50. Czasy ostatniej wojny przypomina stojący przy drodze pomnik - działo pancerne oraz położony za klasztorem wielki cmentarz poległych w bitwie o Przełęcz Dukielską (w 51 zbiorowych mogiłach spoczywa 9300 żołnierzy radzieckich i czechosłowackich), z kwaterą żołnierzy polskich poległych 102 OPISY MIEJSCOWOŚCI Pomntfc na cmentarzu poległych w bitwie o Przelicz Dukielską • we wrześniu 1839. Pośrodku cmentarza pomnik ku czci poległych projektu inż. Stanisława Pąprowi-cza. Na pn. zach. od miasta wzgórze Franków (533 m) znane z krwawych walk żołnierzy l czechosłowackiego korpusu armijnego, na którym pomnik. Ze wzgórza wspaniała panorama gór Beskidu Niskiego. Punkt "it", tel. 46. Noclegi: DW PTTK, Rynek 25, zajazd turystyczny "Rzeszowianka" (Lipowica); schroniska PTSM: SP, ul. Kościuszki 28 i w LO, ul. l Maja 9; kwatery prywatne - informacja DW PTTK, Rynek 25. Restauracje: "Graniczna", ul. Kościuszki 4, "Basztowa", Rynek l. Kawiarnia "Złoty Gil", Rynek 25. Stacja benzynowa CPN, ul. Trakt Węgierski, Stacja Obsługi Technicznej GS, ul. Żwirki i Wigury. Muzeum Braterstwa Broni, ul. l Maja. Na zach. od Dukli w rejonie miejscowości lwia, Giojsce, Chyrowa znajduje się słynna Dolina Śmierci pamiętna ze szczególnie zaciętych bojów o Przełęcz Dukielską w końcu lata 1944. Wycieczka z Dukli na Cergową, bez znaków, 4 km - 2 godz. Od centrum miasteczka drogą na wsch. w kierunku wsi Jasionka. Droga przekracza Jasiolkę, po przeciwnej stronie której leży wieś Cergową, miejsce urodzenia gen. Jana Zygmunta Skrzyneckiego (1787-1860), lednego z wodzów powstania listopadowego. Z Cergowej 103 OPISY MIEJSCOWOŚCI kierujemy się w górę Jasiotki, drogą wzdłuż rzeki ao przysiółka Zakluczyina. Na skraju przysiółka skręcamy w lewo na polną dróżkę, którą stromo na wzniesienie bocznego ramienia masywu Cergowej. Wśród przylaskon, i pól wydostajemy się na jego kulminację (punkt geodezyjny) z ładnymi widokami na Duklę i grzbiet Cergowej. Dalej dróżką biegnącą wierzchowiną przez las na pd. wsch., nieco w do! na piękną polanę. Dróżka przechodzi jej skrajem, skręcając ku pd. i znowu lasem (tablica "Rezerwat przyrody") doprowadza do drewnianej kapliczlri bi. Jana z Dukli. Kapliczka stoi nad źródłem z dos.ko.nala, ponoć cudowną wodą. Wewnątrz figura bł. Jana. Według miejscowego podania tu pierwotnie przebywał Jan (później osiadł w swej pustelni koło Trzciany). Ludzie wierząc w cudowną 'moc źródła skła-dają w kapliczce kartki z prośbami. W pobliżu porozrzucane głazy i ślady osuwisk. Okoliczne lasy wchodzą w skład rezerwatu "Tysiąclecia" utworzonego w 1963. Od kapliczki ścieżką w górę bardzo stromo do głównego grzbietu, którym w lewo na szczyt ze zwaloną wieżą. Droga powrotna. Ze szczytu krótko ścieżką na pd. do szlaku czerwonego, którym dalej w dół do Nowej Wsi (3 km - 1.30 godz.), skąd powrót autobusem PK. Bieleckiego, założona przez jego syna Stanisława, mieszcząca się w drewnianym domu tej rodziny (ul. Bieleckiego 9) z 1885. Kawiarnia, restauracja, M-GOSiR, ul. Bieleckiego, j apteka, przychodnia rejonowa, stacja benzynowa, j ul. Kościuszki. | RYMANÓW-ZDRÓJ (IV, 20 km) - 20 km na pd. wsch. od Krosna. PKS. Uzdrowisko położone w malowniczej dolinie rzeki Tabor w otoczeniu tzw. Wzgórz Rymanowskich. Od strony zach. wznosi się Sucha Góra (608 m) i Mogiła (606 m), od wsch. Zamczyska (561 m) i Kopiec (626 m), a od pd. wsch. Dział (668 m). Otoczenie uzdrowiska jest w dużym stopniu zalesione, a okolica posiada swoisty mikroklimat o dużych właściwościach leczniczych. Początki uzdrowiska sięgają końca XIX w. Wkrótce po odkryciu źródeł, co nastąpiło w 1876, Potoccy podjęli urządzanie zakładu zdrojowego, którego oficjalne otwarcie nastąpiło w 1879. Już w 1885 otwarto pierwszą kolonię leczniczą dla dzieci, a w 1887 zbudowano pijalnię wód mineralnych. Do 1890 powstało tu 10 willi i pensjonatów, z których kilka zachowało się do naszych czasów. Znaczniejszy rozwój uzdrowiska nastąpił w latach międzywojennych. Rocznie leczyło się tu 5000 osób. Podczas wojny uzdrowisko zostało zniszczone. Uruchomiono je ponownie dopiero w 1948. Od początków swego istnienia uzdrowisko ukierunkowane 127 OPISY MIEJSCOWOŚCI RYMANÓW (III, 22 km; IV, 16 km) - 16 km na pd. wsch. od Krosna. PKS. Miasto (4300 mieszkańców) położone na wzniesieniu na krawędzi Kotliny Rymanowskiej nad rzeką Tabor. Rymanów został założony w 1376 przez księcia Władyi-la-wa Opolczyka na prawie magdeburskim. Przywilej lokacyjny otrzymal niejaki Mikołaj syn Rejmana, a miasto miało się nazywać Ladislayia (Władysławów), jednak już w 1415 występuje jako Rymanów. Miasto było prężnym ośrodkiem gospodarczym, miało prawo odbywania targów, już na początku XV w. otrzymało przywilej na dwa jarmarki, a dalsze uzyskało w następnym stuleciu, posiadało obronny zamek i dwa przedmieścia (Posaaa Dolna i Posada Górna) oraz rozwinięte rzemiosło skupione w kilku cechach. Miasto słynęło niegdyś z handlu winem. W 2 pół. XVI w. Rymanów był silnym ośrodkiem reformacji. 9 IX 1939 doszło pod Rymanowem do poważnej bitwy z Niemcami, w czasie której miasto ostrzeliwane przez ciężką artylerię wroga zostało w poważnym stopniu zniszczone. W latach 1941-43 był tu hitlerowski obóz dla jeńców radzieckich, z których prawie 10000 zginęło. W miejscu obozu znajduje się dziś cmentarz jeńców i pomnik ku Ich czci. Rymanów wyzwoliły wojska radzieckie 20 IX 1944, Podczas wojny miasto zostało bardzo poważnie zniszczone. Od niemieckich pocisków spłonęły domy w rynku, o czym świadczy istniejąca do dziś ruina XVIH-wiecznej synagogi. Obecnie jest to poważny ośrodek przemysłu spółdzielczego zatrudniającego prawie 2000 osób. Znajduje się tu Spółdzielnia Pracy Przemysłu Skórzanego "Asko" posiadająca dużą garbarnię (założoną w 1947) i zakłady galanterii skórzanej, Spółdzielnia Pracy Stolarzy (1951), Odzieżowa Spółdzielnia Pracy "Orias" (1951) oraz jedyny w tej części kraju Zakład Bryndzarski Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej. \ Centrum miasteczka ulokowało się na wysuniętym cyplu wzgórza (352 m), jego środek zajmuje obszerny rynek w części zabudowany starymi pię-- trowymi kamieniczkami, a w części nowymi blokami. W pd. stronie rynku kościół zbudowany w latach 1779-81 przez Antoniego Stroińskiego, póź-' nobarokowy, jednonawowy z wieżą i kaplicami. 126 OPISY MIEJSCOWOŚCI W kaplicy po prawej stronie renesansowy nagro- . bek Jama i Zofii Siemieńskich wykonany z marmuru i alabastru ok. 1580 przez Hermana Hutte-na-Czapkę. W podziemiach krypta grobowa z sarkofagiem fundatora kościoła Józefa Ossolińskiego. Przy kościele plebania z tego samego okresu. Po wsch. stronie miasteczka dawny dwór Potockich wzniesiony w l pół. XIX w., odbudowany po zniszczeniach wojennych w 1945, a w jego otoczeniu park krajobrazowy z XIX w. Oprócz wspomnianej już synagogi zachował się tu cmentarz żydowski (kirkut) z oryginalnymi kamiennymi nagrobkami zw. macebami. W miasteczku Izba Pamiątek im. dr. Ignacego Bieleckiego, założona przez jego syna Stanisława, mieszcząca się w drewnianym domu tej rodziny (ul. Bieleckiego 9) z 1885. Kawiarnia, restauracja, M-GOSiR, ul. Bieleckieg->, apteka, przychodnia rejonowa, stacja benzynowa, ul. Kościuszki. RYMANÓW-ZDRÓJ (IV, 20 km) - 20 km na pd. wsch. od Krosna. PKS. Uzdrowisko położone w malowniczej dolinie rzeki Tabor w otoczeniu tzw. Wzgórz Rymanowskich. Od strony zach. wznosi się Sucha Góra (608 m) i Mogiła (606 m), od wsch. Zamczyska (561 m) i Kopiec (626 m), a od pd. wsch. Dział (668 m). Otoczenie uzdrowiska jest w dużym stopniu zalesione, a okolica posiada swoisty mikroklimat o dużych właściwościach leczniczych; Początki uzdrowiska sięgają końca XIX w. Wkrótce po odkryciu źródeł, co nastąpiło w 1876, Potoccy podjęli urządzanie zakładu zdrojowego, którego oficjalne otwarcie nastąpiło w 1879. Już w 1885 otwarto pierwszą kolonię leczniczą dla dzieci, a w 1887 zbudowano pijalnię wód mineralnych. Do 1890 powstało tu 10 willi i pensjonatów, z których kilka zachowało się do naszych czasów. Znaczniejszy rozwój uzdrowiska nastąpił w latach międzywojennych. Bocznie leczyło się tu 5000 osób. Podczas wojny uzdrowisko zostało zniszczone. Uruchomiono je ponownie dopiero w 1948, Od początków swego istnienia uzdrowisko ukierunkowane 127 OPISY MIEJSCOWOŚCI było głównie na leczenie dzieci i młodzieży, dopiero w 1965 podjęto również leczenie osób dorosłych. W ostatnich kilkunastu latach uzdrowisko znacznie się rozbudowało, otwarto sanatorium zakładowe "Stomil" (1973) i duży szpital uzdrowiskowy (300 łóżek) dla dzieci (1984), wzniesiono ładne osiedle mieszkaniowe "Zdrowie" (1972), urządzono park zdrojowy i kąpielisko, wybudowano pawilon handlowo-gastronomiczny. Rymanów ma trzy źródła mineralne "Tytus", "Klaudia" i "Celestyna" należące do lekkich szczaw słono-alkalicznych i jodkowo-brcmkowych oraz złoża borowiny. Leczy się tu choroby układu pokarmowego, układu krążenia, dróg oddechowych, narządów ruchu i przemiany materii, a głównie choroby wieku dziecięcego i mł:dzież3-wego. Uzdrowisko dysponuje kilkoma sanatoriami i prewentoriami mającymi łącznie 1300 miejsc. Rocznie leczy się tu blisko 15 000 osób, przeważnie i dzieci. Na terenie uzdrowiska znajdują się stylowe, zabytkowe wille: "Gołąbek", "Opatrzność", "Zofia", "Pod Matką Boską", "Leliwa" oraz ,,Pogoń" wzniesione pod koniec XIX w. W parku Pomnik Tysiąclecia oraz obelisk upamiętniający pobyt S. Wyspiańskiego w 1901. Apteka, ośrodek zdrowia, poczta, PP "Uzdrowisko Rymanów-Zdrój", ośrodek informacji uzdrowiskowej willa "Biały Orzeł", Biuro Usług Sanatorium "Eskulap" i OSiR - kąpielisko, restauracja "Zdrojowa", kawiarnia, biuro zakwaterowań WPT "Bieszczady" (pokoje gościnne), tel. 142. ROGI (I, 32 km) - 10 km na pd. od Krosna. PKS. Wieś położona na krańcu Kotliny Krośnieńskiej. Rogi wymienione są w dokumencie Kazimierza Wielkiego z 1358 lecz niewątpliwie wieś powstała znacznie wcześniej. Na pograniczu wsi Rogi i Równe, w rejonie tzw. Wzgórz Rogowskich (Kochanówka 427 m), znajduje się duża kopalnia ropy naftowej, której wy- 128 OPISY MIEJSCOWOŚCI dobycie zapoczątkowano tu w 1900. W kopalni tej w 1904 odiwiercono otwór dający 600 ton ropy na dobę, najbardziej wydajny jaki dotychczas wykonano w naszych Karpatach. We wsi drewniany kościół wzniesiony w 1600, remontowany i przebudowywany w XVIII i XIX w., restaurowany w latach 1966-67. Wewnątrz interesujące wyposażenie głównie z XVIII w. W nawie polichromia z 18»8i malowana przez M. Hornial-'kiewicza, w prezbiterium z 1931 wykonana przez W. Lisowskiego. We wsi zachowane stare budownictwo - drewniane domy z 2 pół. XIX w. SANOK (III, 49 km) - 43 km na wsch. od Krosna. PKP, PKS, MKS. Miasto (34800 mieszkańców) położone na krawędzi Dołów Jasielsko-Sanockich, na wysokości 283-S17 m n.p.m., nad rzeką San, u podnóża zalesionych wzniesień Gór Siennych i Pogórza Bukowskiego. Duży ośrodek przemysłowy: Fabryka Autobusów "Autosan", Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil", Przedsiębiorstwo Górnictwa Nafty i Gazu, Fabryka Domów i inne. Pierwsza wzmianka historyczna o Sanoku pochodzi z 1150 i dotyczy zajęcia tego grodu przez Węgrów. Z badań archeologicznych wiadomo, że osadnictwo na terenie Sanoka sięga czasów neolitu. W okresie wczesnego średniowiecza Sanok był już sporym ośrodkiem osadniczym. Około X w. powstał tu warowny gród. Przypuszczalnie w czasach poprzedzających powstanie państwa polskiego Sanok był ośrodkiem bliżej nieznanego związku plemiennego. Również w okresie przynależności do książąt ruskich stanowił prawdopodobnie centrum włości, a od XV w. aż do 1772 był stolicą ziemi sanockiej. W 1339 książę halicki Bolesław Jerzy II Trojdenowicz nadał Sanokowi prawa miejskie. Za panowania Kazimierza Wielkiego w 1340 Sanok został przyłączony do Polski. Dzięki otrzymaniu od tegoż króla licznych przywilejów miasto zyskało dobre warunki bytu i dalszego rozwoju. Okres XV i XVI w. to czasy świetności Sanoka. Miasto było znacznym ośrodkiem rzemieślniczym i handlowym. Fakt, że w 1417 w tutejszym kościele parafialnym król Władysław Jagiełło zawarł związek małżeński z Elżbietą Granowską świadczy niewątpliwie o wysokiej jego randze. Poczynając od polowy XVII w. następuje stopniowy 9 - Krosno i okolice 129 OPISY MIEJSCOWOŚCI upadek gospodarczy miasta, a po przyłączeniu w 1772 te) części kraju do monarchii austriackiej, zanika również jego funkcja administracyjna. Budowa cesarskiego gościńca, a potem linii kolejowej spowodowały, że w 2 pół. XIX w. nastąpiło znaczne ożywienie gospodarcze Sanoka. W 1832 Walenty Upiński i Mateusz Beksiński założyli tu warsztat kotlarski, który pod koniec XIX w. przekształcił się w dużą fabrykę maszyn i wagonów kolejowych. W 1867 Sanok został stolicą powiatu. W latach międzywojennych Sanok stał się znaczącym ośrodkiem przemysłowym. Rozbudowano fabrykę wagonów, powstały fabryki: akumulatorów, wyrobów gumowych oraz broni i obrabiarek. Miasto przestrzennie znacznie się rozrosło i rozbudowało. Uprzemysłowiony Sanok był ośrodkiem ruchów robotniczych i partii lewicowych (PPS i KPP). 6 marca 1930 miała tu miejsce wielka demonstracja robotnicza zw. marszem głodnych. W 1939 miasto zajmowało obszar 1592 ha l Uczyło 16 398 mieszkańców. Podczas ostatniej wojny Sanok doznał znacznych strat ludnościowych i materialnych, zniszczony został cały przemysł. Miasto było dwukrotnie wyzwalane, ostatecznie zdobyte zostało po zaciętych walkach 3 VIII 1944. Współczesny, rozwój miasta rozpoczął się dopiero na początku lat pięćdziesiątych. Wówczas to zaczęto wznosić pierwsze domy mieszkalne oraz rozbudowywać zakłady przemysłowe i urządzenia komunalne. Z czasem miasto otrzymało kilka osie-^dli mieszkaniowych, m. in. Osiedle im. R. Traugutta (1965-79) oraz L. Waryńskiego. Dawna fabryka wagonów została przekształcona w Sanoc-ką Fabrykę Autobusów znaną z produkcji przyczep i "Autosanów". W 1960 uruchomiono Fabrykę Gumy, którą w latach 1974-77 znacznie rozbudowano. Na terenie miasta powstały nowe placówki kulturalne, oświatowe i ochrony zdrowia oraz obiekty sportowe i turystyczne. Centrum miasta ulokowane na wyniosłym wzgórzu posiada dobrze zachowany układ staromiejski. Pośrodku znajduje się dawny rynek w części zabudowany domami z XVIII-XIX w. W jego pd.--wsch. stronie znajduje się zabytkowy, barokowy kościół i klasztor Franciszkanów, zbudowany w l pół. XVII w., rozbudowany w XVIII i XIX w. Na pn. od rynku, na krawędzi miejskiego wzgó- : rżą, pozostałości zaniku wzniesionego w latach ; 130 1. Park Etnograficzny Muzeum Budownictwa Ludowego 2. Cerkiew, 3. Zamek - Muzeum Historyczne, 4 D za-' 6 p^-^"^"? Hislo^c^M• •>• D"" Mansjonarski, 8 Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, 7 Kopiec Adama Mickiewicza, 8. Pomnik Tadeusza Kościuszki, 9. Kościół parafialny, 10. Kościól i klasztor Franciszkanów, 11, Stary ratusz, 12. Sztuczny tor lodowy 1523-48 na murach wcześniejszej warowni sięga-Jące] początkami czasów Kazimierza Wielkiego w znacznej części rozebranego przez Austriaków. Zachowany budynek zamkowy mieścił od 1934 Muzeum Ziemi Sanockiej a obecnie Muzeum Historyczne. Opodal zamku dawny zajazd z końca XVIII w. gruntownie restaurowany w latach 1972-76, obecnie również użytkowany przez muzeum. W sąsiedztwie murowana cerkiew z 1784. a* 131 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI Pośrodku miasta wznosi się Góra Parkowa (362 m), j na zboczach której rozległy park założony w la- | tach 1896-li&lO. Na szczycie góry kopiec usypany | w latach 1898-1908 ku czci A. Mickiewicza. Na ! skraju parku okazały pomnik Wdzięczności Armii | Radzieckiej odsłonięty w 1977. W pobliżu stoi rów- ; nież pomnik T. Kościuszki wzniesiony w 1962. Na pn. od śródmieścia w rejonie Białej Góry znajduje się od 1966 Park Etnograficzny (skansen) Muzeum Budownictwa Ludowego utworzonego w 1958 staraniem A. Rybickiego. W parku zebrano obiekty drewnianego budownictwa ludowego z terenu Podkarpacia i Beskidów głównie z obszarów zamieszkanych przez grupy etnograficzne Pogórzan i Dolinian oraz dawnej Łemkowszczyzny i Bojkow-szczyzny. Na terenie o powierzchni około 38 ha zgromadzono chałupy, budynki gospodarskie i przemysłowe, wiejskie kościółki i cerkiewki, w sumie stoi tu obecnie .ponad 60 różnych budowli i sporo drobniejszych o.bie'któw. Park jest niezwykle starannie urządzony i zagospodarowany. PBP "Orbis", tel. 321-71; ul. Grzegorza 2, tel. 328-59; BORT PTTK, ul. 22 Lipca 18; "it" ZOT PTTK, ul. Mickiewicza 19, tei. 314-39; "it", WPT "Bieszczady", ul. Swierczewskiego 16, tel. 321-02; MOSiR, ul. Żwirki i Wigury. Noclegi: Dom Turysty PTTK, ul. Mickiewicza 19, tel. 314-39; DW WPT "Bieszczady", ul. Swierczewskiego 16, tel. 321-02; domki campingowe ZOT PTTK, Biała Góra, tel. 314-39; schronisko PTSM, SP nr 5, ul. Dąbrowskiego, tel. 305-38. Restauracje: "Karpacka", ul. Swierczewskiego; "Dom Turysty", ul. Mickiewicza 19; "Parkowa", ul. Kościuszki 34; "Adna", ul. Lipińskiego; ,,Sylwia", ul. Traugutta 6; "Jubileuszowa", ul. 22 Lipca 15; "Szarotka", ul. Rymanowska; "Zasanie", Olchowce, ul. Przemyska; jadłodajnia ,,Smakosz", ul. Swierczewskiego 15. Bary: "Tempo", ul. Traugutta 6; "Dworcowy", ul. Dworcowa; "Ekspresso", ul. Sienkiewicza 7; "Flisak", ul. Kolejowa 9; ,,Turysta", ul. Bema 2; "Pod Studzienką", Biała Góra. Kawiarnie: "Karpacka", ul. Swierczewskiego; "Dom Turysty", ul. Mickiewicza 19; ..Ewa", ul. Swierczewskiego 10; "Parkowa", ul. Kościuszki 34; "Sylwia", ul. Traugutta 6. Stacje benzynowe: ul. Lipińskiego, ul. Krakowska, stacja obsługi PP "Polmozbyt", ul. Krakowska. Muzeum Historyczne, ul. Zamkowa 2 i l; Muzeum Budownictwa Ludowego - dyrekcja, ul. Traugutta 3; park etnograficzny - Biała Góra. SUCHA GÓRA (3) - 10 km na .pn. od Krosna, 'szczyt górski (591 m) stanowiący najwyższą wyniosłość Pogórza Dynowskiego. Suchą Górę tworzy długi, niemal górski grzbiet ciągnący się na pd. krawędzi Pogórza, prawie w całości zalesiony i 'przez to pozbawiony widoków. Na niezwykle stromych pn. zboczach góry rośnie stara buczyna przypominająca pierwotną puszczę. Na szczycie góry znajduje się radiowo-telewizyjne centrum nadawcze popularnie zw. przekaźnikiem TV. Obiekt ukończony w 1962 składa się z budynku mieszczącego urządzenia techniczne oraz górującej nad okolicą wieży antenowej. Wieża zbudowana z betonu ze stalowym masztem antenowym (27 m) ma wysokość 97 m i podstawę o średnicy 9 m. Obiekt wyróżniający się ciekawą nowoczesną architekturą został zaprojektowany przez zespół inżynierów pod kierunkiem R. Dzwonika. Dojście na szczyt od wsi Czarnorzeki, drogą zbudowaną do przekaźnika, około 30 min. Szczyt góry z punktem geodezyjnym położony jest nieco na wsch. od stacji przekaźnikowej. SZEBNIE (V, 15 km) - 15 km na pn. zach. od Krosna. PKP, PKS. Wieś położona w obniżeniu Dołów JasielskOnSanockich. ' Wieś wymieniana w latach 1123-25 Jako własność opactwa benedyktynów tynieckich. Podczas okupacji w latach 1941-14 na terenie wsi istniał największy na Podkarpaciu obóz hitlerowski. Początkowo był to obóz jeńców radzieckich, których pierwsze transporty (5000-6000 osób) przybyły tu jesienią 1941. Następnie urządzono karny obóz pracy przymusowej (praktycznie był to obóz koncentracyjny) dla Polaków, Żydów i Cyganów (łącznie 7000 osób). Wiosną 1944 znowu sprowadzono tu -jeńców radzieckich (3000). Przez cały czas istnienia obozu wię- 132 133 OPISY MIEJSCOWOŚCI ziono około 14 000 ludzi, z których śmierć poniosło ponad U 000 osób. Więźniów obozu likwidowano m. in. w pobliskich Warzycach lub Dobruoowej. Opodal drogi do Jasła, w miejscu gdzie istniał obóz, stoi dziś piękna szkoła - pomnik Tysiąclecia im. Stefanii Sempołowskiej oddana do użytku w 1964, a obok niej obelisk ku czci ofiar hitleryzmu, j odsłonięty w 1968. W pobliżu na tzw. Dołach Bie-rowskich znajduje się wielki cmentarz jeńców radzieckich (około 6000) i pomnik wzniesiony w 1964. Na terenie wsi zachował się dawny paląc Goray-skich, klasycyistyczny, pochodzący z XIX w. (obecnie Dom Dziecka) otoczony .parkiem krajobrazowym z XVIII/XIX w. Godny uwagi jest drewniany kościół z 1605, przebudowany i rozbudowany w XVIII i XIX w., otoczony murem i starymi drzewami. TARGOWISKA (I, 38 km) - 10 km na pd. wsch. od Krosna. PKP, PKS. Duża i ładnie zagospodarowana wieś położona na krawędzi Kotliny Krośnieńskiej od zach. i pd. okolona pasmem falistych wzniesień z wyniosłościami Wapniska (318 m) i Kapanina (342 m). Osada, wymieniona w dokumencie Kazimierza Wielkiego z 1365 jako miasteczko, posiadała charakter targowy, lecz znaczenie to wnet utraciła. Na pn. krańcu wioski dawny dwór Gołaszewskich, drewniany, postawiony w XVIII w. na zrębach starszej XVI-XVII-wiecznej budowli. Zabytek zdewastowany przez poprzednich użytkowników znajduje się od 1979 w .posiadaniu E. Czerwieńca, który przywraca mu dawną świetność. W otoczeniu dworu .pozostałości ziemnych obwarowań z XVII w. oraz resztki parku z XVIII-XIX w. z okazami dębów i lip oraz stawami. Pośrodku wioski drewniany kościółek wzniesiony w latach 1736-40 o intrygującym wprost wyglądzie. Sędziwa budowla została w 1982 podniesiona o 2 m ponad teren i podmurowana. W ten sposób powstała dolna kon- OPISY MIEJSCOWOŚCI dygnacja świątyni harmonijnie połączona z poprzednią w jedną całość. Ta niezwykła przebudowa została dokonana bez naruszania zabytkowej budowli wg projektu opracowanego przez inżynierów R. Gorczycę i S. Janowskiego. Wnętrze starego' kościoła zdobi polichromia malowana w 1897 przez S. Tabińskiego, późnobarokowe XVIII-wieczne ołtarze, ambona i liczne obrazy. TRZCIANA (IV, 48 km) - 24 ,km na pd. od Krosna. PKS. Wieś położona w dolinie Jasiołki wśród wzniesień Beskidu Dukielskiego. Pierwsza wzmianka o Trzcianie pochodzi z 1504. Jak wiadomo z dokumentu była to wieś wołoska ale rządząca Się prawem niemieckim. Podczas walk o Przełęcz Du- ' klelską wieś została bardzo zniszczona. Dawniej była zamieszkana przez ludność lemkowską, która po wojnie została przesiedlona. We wsi zachowała się dawna cerkiew (obecnie kościół) barokowa, murowana, wzniesiona w XVII w., później rozbudowana. Wewnątrz neobarokowy ikonostas z XIX w. Na pn. zach. od Trzciany, w paśmie górskim ciągnącym się po lewej stronie doliny Jasiołki, wznosi się szczyt Korodół (601 m). Nieco poniżej jego kulminacji, wśród starego lasu zw. niekiedy puszczą bł. Jana, znajduje się tzw. pustelnia M. Jana z Dukli (1414-1484). Tu w odosobnieniu przebywał przez pewien czas sławny bernardyn. Na polance, gdzie podobno znajdowała się jego pustelnia, stoi neogotyoka kaplica zbudowana w 1906 przez bernardyna Kamila Żarnowskiego. Wewnątrz polichromia malowana przez Władysława Lisowskiego przedstawiająca sceny z życia bł. Jana. Opodal tzw. domek pustelnika będący mieszkaniem zakonnika i schroniskiem dla pielgrzymów, a poniżej kaplicy ,,cudowne źródło" wody. Dojście do pustelni drogą od Trzciany lub czerwonym szlakiem turystycznym od Nowej Wsi około 30 min. Pole biwakowe - Dziurcz. | TRZCINICA (V, 31 km) - 31 tan na zach. od Krosna. PKS, MKS. Wieś położona nad rzeką Ropą 134 135 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI i potokiem Młynówka, w obniżeniu Dołów Ja-"; sielsko-Sanockich. ' Trzcinica znana była w XIV w. Na wsch. krańcu wioski, na pagórku wzniesionym ponad dawne koryto Ropy, znajdują się dobrze zachowane umocnienia wczesnośredniowiecznego grodziska zw. "Wały" należącego do tzw. grodzisk wiślańskich. Warownia posiadała owalny kształt i poczwórne wały, które jeszcze dziś mają 5-7 m wysokości. Archeolodzy datują jej istnienie na VII-XII/XIII w. W pobliżu grodu znaleziono też osadę wczesnośredniowieczną, z czego można wnioskować istnienie tu większego zespołu osadniczego. Na terenie grodziska odkryto również ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej. We wsi drewniany kościół z XVI w.,, a przy nim ponad 600-letni dąb - pomnik przyrody. W pd. części wsi zespół zabudowań podworskich z XVIII-XIX w. z resztkami parku, użytkowanych obecnie przez Zespół Szkół Rolniczych. TRZEŚNIÓW (II, 52 km) - 17 km na wsch. od Krosna. PKS. • , Wieś położona w obniżeniu Dołów Jasielsko-Sanoc-kich. Od pn. nad wsią pasmo zalesionych wzniesień zw. Bukowiskie Góry (431 m). Wieś powstała zapewne w XIV w. W czasie długotrwałych walk frontowych w 1944 dolna część wsi została niemal całkowicie zniszczona. Na terenie wsi znajduje się stara kopalnia ropy naftowej oraz Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej. We wsi zabytkowy kościół wzniesiony w latach 1893- 98 wg projektu arch. Jana Sas-Zubrzyckiego z polichromią malowaną w 1927 przez Włodzimierza Lisowskiego. W otoczeniu parku drewniany dworek z XIX w. Na skrzyżowaniu dróg do Haczowa i Ry-manowa pomnik poległych w czasie I wojny światowej. | Poczta. 136 TUKASZÓWKA (I, V; w granicach administracyjnych Krosna) - 5 km na pn. zach. od centrum miasta, duże przedmiejskie osiedle Krosna, położone na równinie Kotliny Krośnieńskiej w rejonie skrzyżowania drogi od Rzeszowa z trasą podkarpacką. Turaszówka wzmiankowana była po raz pierwszy w 1428. W 1972 została przyłączona do Krosna. W centrum wioski dom kultury wybudowany w latach 1948-51, szkoła podstawowa (1957) i Zesoół Szkół Elektrycznych (1951, później rozbudowane). Na terenie wioski stara kopalnia dająca jeszcze około 1000 ton ropy rocznie. Tutejsze źródła ropy i gazu znane były już na początku XVIII w. Wiercenia w poszukiwaniu ropy rozpoczęto około 1890. W rejonie kopalni godne uwagi stare urządzenia. W obrębie wsi znajduje się pagórek zw. Malinową Górką. Ludowe podanie 'mówi, że wewnątrz śpią zakuci w stal rycerze, którzy zbudzą się na bardzo wielką bitwę. TYLAWA (IV, 44 km) - 28 km na pd. od Krosna. PKS. Wieś położona wśród wzniesień Beskidu Dukielskiego u ujścia rzeczki Panny i potoku Mszan-ka do Jasiołki. Na pn. wsch. cd wsi wznosi się interesująca góra Piotruś (727 m), od pn. Dziurcz (585 m), od wsch. również Dziurcz (610 m) i od pd. zach. Błudna (565 m) i Kanasówka (513 m). Tylawa to stara wieś woloska powstała w 2 poi. XV w., dawniej była zamieszkana przez Łemków, których po wojnie przesiedioino. Wieś rozwija się jako miejscowość turysty czno-wypoczynkowa. We wsi dawna barokowa cerkiew (obecnie kościół), murowana z cegły i kamienia, zbudowana w 1787, około 1879 rozbudowana, restaurowana w latach 1968-72. Wewnątrz zachowany ikonostas z końca XVIII w. W lipcu 1544 w rejonie góry Dziurcz oddział partyzancki mjr. Aleksandra Burdowa stoczył zwycięską walkę z hitlerowcami. W boju tym poległ 137 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI niestety dowódca oddziału, radziecki oficer zbie-, gły z niewoli niemieckiej. W kilka dni potem, w odwet za poniesioną porażkę, Niemcy rozstrzelali w pobliżu miejsca walki 10 patriotów przywiezionych z więzienia w Jaśle. W miejscu ich śmierci (przy drodze do Dukli) znajduje się mogiła i 'pomnik ku czci poległych. Zajazd .turystyczny "Bartnik", bar "Przełęcz", poczta. Przy drodze do Jaślisk pole biwakowe. WARZYCE (V, 19 km) - 19 km na pn. zach. od Krosna. PKS. Wieś położona w Kotlinie Jasielskiej. Od pn. zalesione pasmo tzw. Wzgórz nad Warzycami (inaczej zw. Pogorzały) ze znaczniejszą Babią Górą (387 m). Warzyce pierwotnie zw. Krotowice istniały już na pocz. XII w. jako własność benedyktynów tynieckich. W 1386 otrzymały prawo niemieckie. Obecnie . duża wieś ze szkołą i domem ludowym. Pośrodku wioski kościół zbudowany w 1905 w stylu neoro- • mańsktm. Na pn. od wsi, w tzw. lesie warzyckim (opodal drogi do Lubli) wielki cmentarz ofiar hitleryzmu. W latach 1941- 44 było to miejsce masowych straceń patriotów i bojowników ruchu oooru, żołnierzy WP, więźniów pobliskiego obozu karnego w Szebniach, 9 także Rosjan i Żydów. W 32 masowych grobach spoczywa 3500-<500 ofiar hitlerowskiego barbarzyństwa. Wśród mogił pomnik ku czci poległych. WĘGLOWKA (2; II, 10 km) - 10 km na pn. od Krosna. PKS. Wieś malowniczo położona w dolinie Czarnego Potoku w otoczeniu najwyższych wzniesień Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Na ipn. Czarny Dział (479-518 m), na pd. zach. Góra Królewska (554 m) i od pd. wsch. Sucha Góra (591 m). Przez wieś przechodzi zielony szlak turystyczny Strzy-żów-Krosno, który w pobliżu szczytu Góry Królewskiej łączy się ze szlakiem'niebieskim Dębica- Krosno. Węglówka wzmiankowana w 1418-już od XVI w. znana była ze źródeł ropy naftowej. W 1888 odkryto tu zasobne złoża ropy i wnet na polach wsi wyrosły liczne szyby naftowe. Prace poszukiwawcze były prowadzone przez grupę Anglików pod kierunkiem admirała Nelsona Keitha (1843-1&98), którego nagrobek znajduje się na starym cmentarzu przycerkiewnym. Kopalnia w Węglówce czynna jest do dziś i mimo upływu lat daje jeszcze sporo ropy. W środku wsi dawna cerkiew grecko-katolicka (o-becnie kościół), zbudowana z cegły w 1898. Warto wspomnieć, że Węglówkę, podobnie jak kilika innych pobliskich wsi (Krasną, Czarnorzeki, Bona-rówkę i Rzepnik) zamieszkiwała w części ludność pochodzenia ruskiego, która po ostatniej wojnie została przesiedlona. W .pobliżu cerkwi rośnie olbrzymi, ponoć tysiącletni dąb "Poganin". Poczta. WIETRZNO (IV, 59 km) - 16 km na pd. od Krosna. PKS. Wieś położona w dolinie Jasiołki w Beskidzie Niskim. Pierwsza wz;miamka o wsi pochodzi z 1277. Wiadomo, że była ona wówczas w posiadaniu opactwa cystersów z Koprzywnicy, które otrzymało ją z nadania Mikołaja Bogorii. W 1378 przeniesiona na prawo niemieckie. Na terenie wsi' ślady osadnictwa sięgające odległych wieków. W czasie prowadzonych badań archeologicznych odkryto tu cmentarzysko popielnicowe i osadę z epoki brązu, pozostałości osady wczesnośredniowiecznej, a w przysiółku Bania osadę z okresu wpływów rzymskich. W środku wsi drewniany kościół wzniesiony w 1752, później częściowo przebudowany oraz resztki parku podworskiego z początku XIX w. Niegdyś stał tu dwór Chłędowskich, z których najbardziej znany jest Kazimierz Chłędowski (1843-1920), c. k. minister do spraw Galicji, historyk i pisarz, autor cenionych "Pamiętników". 138 139 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI We wsi stara kopalnia ropy naftowej, które] złoża odkryto w 1886. W latach 18&3-96 była tu szkoła górnicza. Od pn. nad wsią wznosi się zalesione wzgórze zw. Grodzisko (426 m), na którym zachowały się resztki umocnień (watów i los) potężnego ongiś grodu. Stara legenda powiada, ze niegdyś było tu miasto. Gród zwany przypuszczalnie Wletrznów istnial w IX-XIII w. l powstał w miejscu wcześniejsze] osady obronnej z okresu kultury łużyckiej. Powstanie grodu określane na IX-X w. wiąże się z państwem Wiślan. Wedle legendy wewnątrz góry śpią zakuci w stal rycerze. WZDÓW (II, 45 km) - 22 km na wsch: od Krosna. PKS. Wieś położona w Kotlinie Jasionowa. Wzdów wzmiankowany był po raz pierwszy w 1402, lecz niewątpliwie wieś Istniała znacznie wcześniej. Przez ostatnie stulecia Wzdów należał do Ostaszewskich, rodziny znanej z patriotyzmu i działalności społecznej. Teofil Wojciech Ostaszewski z chwilą objęcia majątku po ojcu w 1829 zniósł pańszczyznę we Wzdowle oraz Innych wsiach. W tym też roku wybudował tu szkolę ludową, a za posyłanie dzieci do sizkoły dawał nagrody. Szczególnie sławny stał się jego syn Adam Ostoja Ostaszewski (1860-1934), człowiek wszechstronnie wykształcony, naukowiec i społecznik, poeta konstruktor i wynalazca, i wielki dziwak, oryginał uważający siebie za największego człowieka świata. Ostaszewski był autorem pioniersidch konstrukcji lotniczych, wynalazł silnik ,.wybuchowy" (odrzutowy), zbudował pionowzlot zw. "Stlbor" (patent 1909) oraz w 1909 samolot dwupłat "Ost-1", który wypróbowywal na pobliskich łąkach. Był to pierwszy samolot skonstruowany przez Polaka. Pośrodku wsi w rozległym parku krajobrazowym stoi okazały paląc Ostaszewskich z pół. XVIII w., przebudowany w 1880 wg projektu A. O. Osta-szewskiego, gruntownie restaurowany w 1971. W parku znajduje się pagórek zw. cyrklem, na którym stało niegdyś obserwatorium astronomiczne Ostaszewskiego. W 1959 pałac został przejęty przez ZMW. Urządzono tu istniejący do dziś Uniwersytet Ludowy. W pałacu znajduje się Izba Pamiątek otwarta w 1966 z inicjatywy ówczesnego dyrektora UL Macieja Skowrońskiego. Wieś posiada bogate tradycje kulturalne sięgające XIX w. Tu w 1911 odbyło się pierwsze na wsi polskiej przedstawienie "Wesela" Wyspiańskiego. ZARSZYN (III, 34 km) - 28 km na pd. wsch. od Krosna. PKP, PKS. Wieś będąca siedzibą gminy położona nad rzeczką Pielnicą w obniżeniu Dołów Jasielsko-Sanockich. Początki powstania osady nieznane. Wiadomo, że już W 1395 Zarszyn miał prawa miejskie, osada mogła więc powstać w XIV lub XIII w. Miasteczko o charakterze rolniczo-handlowym nigdy nie miało większego znaczenia. Jeszcze w XVII w. był tu obronny zamek, który po spaleniu miasteczka przez Tatarów w 1624 nie został już odbudowany. W czasie tego najazdu Tatarzy obozowali na polach pod Zarszynem, skąd zapuszczali w głąb kraju iupieskle zagony. Podczas walk frontowych w 1915, a po-,tem w 1944 Zarszyn został niemal całkowicie zniszczony. Po wyzwoleniu przez wojska radzieckie 9 VIII 1944 odbudową Zarszyna i przyległej Posady Zarszyńskiej kierował specjalny komitet. .Obecnie Zarszyn jest dużą wsią. Znajduje się tu tartak, cegielnia, zakład bieżnikowania, opon ZPG "Stomil" w Sanoku uruchomiony w 1979 w budynkach starego browaru oraz zakład remontowo--anontażowy WZG.S. W pd. części wsi duże stawy należące do Ośrodka Zarybieniowego PZW. Zachował się tu charakterystyczny, wydłużony rynek świadczący o miejskim charakterze Zarszyna. Przy rynku szkoła otwarta w 1957. Jest tu zabytkowy kościół zbudowany w 1882 oraz pomnik ofiar faszyzmu odsłonięty w 1977. Apteka, ośrodek zdrowia, poczta, restauracja "Ju- | bilatka", bar, schronisko PTSM. | ZRĘCIN (I, 10 km; IV, 68 km) - 7 km na pd. zach. od Krosna. PKS, MKS. Wieś położona w Kotlinie Krośnieńskiej nad rzeką Jasiołką. 140 141 OPISY MIEJSCOWOŚCI OPISY MIEJSCOWOŚCI Wieś wymieniana już w 1277 jako własność klasztoru Cystersów w BoprzywinŁcy, w 1353 lokowana na prawie magdeburskim. W centrum wioski kościół z 1878, fundacji Karola Klobassy i Ignacego Łukasiewicza, wzniesiony wg projektu inż. Aleksandra Gebauera, o ciekawej neoromańsko-gotyckiej architekturze. Wewnątrz barokowy ołtarz główny z około 1700 oraz epitafium Ignacego Łukasiewicza, ufundowane przez jego żonę Honoratę w 1882. Opodal kościoła cmentarz, na którym marmurowy nagrobek w miejscu wiecznego spoczynku twórcy polskiego przemysłu naftowego oraz jego żony Honoraty. We wsi szkoła - pomnik Tysiąclecia im. PKWN oddana do użytku w 1964. ZYNDRANOWA (IV) - 31 km na pd. od Krosna. PKS. Wieś położona w dolinie rzecziki Panny w Beskidzie Niskim, u podnóża granicznego grzbietu Karpat. Według podania wieś została założono na pocz. XV w. przez słynnego rycerza Zyndrama z Maszkowic, który ponoć osadził tu jeńców wziętych do niewoli w bitwie pod Grunwaldem. Wieś mocno zniszczona podczas walk o Przełęcz Dukielska w czasie ostatniej wojny. Liczy około 30 gospodarstw i zamieszkana jest głównie przez ludność lemkowską. Za pomoc udzielaną wówczas żołnierzom radzieckim zastała odznaczona Orderem Czerwonej Gwiazdy. We wsi oryginalna Izba Pamiątek powstała w 1968 staraniem Teodora Gocza. Izba mieści się w zabytkowej zagrodzie łemkowskiej pochodzącej z 1860 i posiada eksponaty związane z kulturą materialną Łemków (m. in. dawne stroje ludowe) oraz pamiątki z okresu bitwy o Przełęcz Dukielską. W dawnym domu ludowym znajduje się obecnie cerkiew prawosławna posiadająca w części zabytkowe wyposażenie (m. in. część ikonostasu) pochodzące z XIX-wieczinej cerkwi rozebranej w 1962. ŻARNOWIEC (4; I, 14 km) - 11 km na zach. od Krosna. PKS, MKS. Wieś położona nad rzeką Ja-siołką w Kotlinie Krośnieńskiej. Wieś wymieniana w 1340, szerzej znana dopiero od XIX w. W Żarnowcu urodził się Jędrzej Ro-goystei (1815-1862), autor pamiętnika ("Pamiętniki moje") obrazującego życie szlachty podkarpackiej v/ pół. XIX w. Dworek Marii Konopnicktej m Żarnowcu We wsi zabytkowy dworek z XVIII-XIX w. mieszczący obecnie muzeum biograficzne Marii Ko-nopnickiej (1842-1910). W otoczeniu dworku XIX--wieczny park. W 1903 dworek wraz z parkiem został wykupiony od Jadwigi z Czeczelów Bie-chońskiej i jako dar społeczeństwa przekazany Marii Konopnickiej. Poetka mieszkała tu z przerwami przez 7 lat do 1910, kiedy to nie powróciła ze swojej ostatniej podróży do Lwowa gdzie zmarła. Do 1956 dworek pozostawał w posiadaniu rodziny Konopnickiej. W tymże roku córka poetki Zofia Mickiewiczowa przekazała dworek państwu. W jego wnętrzach urządzono muzeum poświęcone pamięci poetki, otwarte 15 IX 1960. Muzeum zajmuje cztery pokoje i sień parterowej części dworku. Od frontu znajduje się gabinet poetki oraz jadalnia, urządzone jak w czasach gdy mieszkała 142 143 OPISY MIEJSCOWOŚCI DWOREK MAKII KONOPNICKIEJ W ŻARNOWCU - rzut l. Weranda, 2. Taras, 3. D. kuchnia, 4. D. spiżarnia, ob. wystawa literacka, 5. Pokój Ciemny, tzw. Izba Brono-. wieka, 6. D. gabinet, tzw. Izba Zakopiańska, 7. D. pokój | Kredensowy, ob. recepcja Muzeum, 8. Jadalnia, 9. Sień, 10. D. salon - gabinet poetki, 11. Ganek tu Konopnicka. W pozostałych pomieszczeniach zgromadzono zachowane pamiątki, utwory oraz liczne adresy ofiarowane poetce z okazji jubileu-j szu 25-lecia jej pracy literackie]. INFORMATOR Ważniejsze adresy i telefony Informacja miejscowa, tel. 913. Informacja PKS, tel. 208-10. Informacja PKP, tel. 205-32. Pogotowie Ratunkowe, ul. Lotników, tel. 999. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych, ul. Lwowska 40, tel. 237-11. Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych, ul. Lwowska 40, teł. 219-16. Pogotowie MO, ul. Lwowska 40, tel. 997. Straż pożarna, ul. B. Bieruta 6, tel. 219-08, alarmowy 998. Wojewódzki Ośrodek Informacji Usługowej, ul. Franciszkańska 13, tel. 238-47. Komunikacja PKP - Dworzec Główny, ul. Kolejowa 29, tel. 205-32. Stacja Krosno-Miasto, ul. Lwowska 31a, tel. 235-83. Stacja Krosno-Polanka, ul. XXV-lecia PRL 89. Stacja Krosno-Turaśzówka, ul. S. Wyspiańskiego 88. PKS - Dworzec Autobusowy, ul. M. Buczka, tel. 208-10. Oddział Towarowo-Osobowy, ul. Tysiąclecia 20, tel. 238-11. MKS - Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, ul. A. Fredry 3, tel. 209-20. Zarząd Ruchu Lotniczego, lotnisko, tel. 208-83. 10 - Krosno i okolice 145 INFORMATOR Obsługa ruchu turystycznego Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne "Bieszczady" w Lesku, Oddział' Krosno, ul. S. Staszica 20, tel. 219-60. Zarząd Wojewódzki PTTK, ul. Krakowska" 9, tel. 233-87. Zarząd Oddziału PTTK, ul. M. Nowotki 16, teL 212-58 i 211-75. Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego PTTK, ul. M. Nowotki 16, tel, 211-75. , < Polskie Biuro Podróży "Orbis", ul. Blich l, tel. 230-94, 230-80. Biuro Zagranicznej Turystyki Młodzieży "Juwen- tur", przedstawicielstwo wojewódzkie, ul. Rynek 22, tel. 206-14. Ogólnopolska Spółdzielnia Turystyczna "Gromada", Oddział Wojewódzki, ul. S. Staszica 20, tel. 206-87. Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, Zarząd Oddziału Wojewódzkiego, ul. L. Waryńskiego 47, tel. 236-98. Biuro Usług Turystycznych "Harctur", Oddział, ul. M. Nowotki 33, tel. 221-74. Punkty wymiany walut Narodowy Bank Polski, Oddział Wojewódzki, ul. Wolności 3, tel. 212-41. PBP "Orbis", ul. Blich l, tel. 230-94, -BTM ZSMP "Juventur", Rynek 22, tel. 206-14. BORT PTTK, ul. Nowotki 16, tel. 212-58. Noclegi Hotel "Krosno", ul. Lwowska 21, tel. 220-11. Hotel "Polonia", ul. M. Nowotki 18, tel. 203-79. Dom Wycieczkowy "Bliźniak", ul. Czajkowskiego 43, tel. 218-79 (sezonowy). Schroniska Młodzieżowe PTSM, czynne VII-VIII': - SP nr 3, ul. M. Konopnickiej, tel. 210-09, - LO, ul. P. Skargi 2, tel. 200-72. 146 INFORMATOR Wyżywienie: Restauracje "Carpatia", ul. I. Łukasiewicza l; "Stylowa", ul. Lwowska 21; "Centralna", Rynek 29; "Prządki", ul. S. Staszica 7; "Polanka", ul. XXV-lecia PRL 71. Bary "Dworcowy", dworzec PKP, ul. Kolejowa 29; "Turystyczny", ul. Kolejowa 12; "Wiarus", ul. B. Traugutta; "Rotar", ul. J. Bema; "Relax", ul. Bursaki, ośrodek sportów rekreacyjnych MOSiR; "Pod Kominkiem", Rynek 22; "Pod Dębami", Polanka, ul. XXV-lecia PRL; kawowy "Maleńki", ul. W. Gomułki l; Mleczny, ul. Franciszkańska 10; "Wójtowski" (piwnica), Rynek 7. Kawiarnie: "Stylowa", ul. Lwowska 21; "Carpatia", ul. I. Łukasiewicza l; "Pszczółka", ul. H. Sienkiewicza 13; Winiarnia "Portius", ul. Franciszkańska. -. i Usługi motoryzacyjne: < Stacje benzynowe: ul. 22 Lipca, tel. 224-16, czynna całą dobę, ul. Bieszczadzka, tel. 217-03, czynna w dni powszechne 6-22, w niedziele i święta 7-19. Pogotowie techniczne PP "Polmozbyt", ul. Krakowska 189, tel. 954. Pomoc drogowa PZM, ul. K. Marksa, tel. 981. Stacja obsługi PZM, ul. K. Marksa 47, tel. 205-74. Stacja Obsługowo-Handlowa PP "Polmozbyt", ul. Krakowska 189, tel. 233-71, 231-72. Parkingi: Parking strzeżony, ul. Armii Ludowej, tel. 216-54. Postoje taksówek: ul. Kolejowa, tel. 919 ul. Podwale, tel. 210-54 id* 147 INFORMATOR Ważniejsze sklepy: Antykwariat, ul. Kazimierza Wielkiego l; "Cepelia", ul. P. Szczepanika l; "Foto-Optyka", ul. H. Sienkiewicza 6; "Jubiler", Rynek 7; Filatelistyczny, ul. S. Staszica 4; "Pewex", ul. 3. Krasickiego 436; PP "Polmozbyt" (motoryzacyjne), ul. W. Gomułki 13, ul. Lwowska 3; ul. Krakowska 187; Rowerowy, ul. W. Gomułki 5; Sportowy, ul. Lwowska 2; ul. Krakowska (pawilon). Urzędy pocztowo-telekomunikacyjne Krosno l, ul. Podwale; Krosno 2, ul. F. Mielczarskiego l; Krosno 5, ul. Bohaterów Westerplatte 17; Krosno 3, ul. Rewolucji Październikowej 10; Krosno 4, ul. J. Bema 46. Krosno 6, ul. Wojska Polskiego. Kultura Prasa Oddział Redakcji "Nowiny", ul. Blich l, tel. 217-78. Redakcja Tygodnika Społeczno-Politycznego "Podkarpacie", ul. Wielkiego Proletariatu 17, tel. 217-51. Polska Agencja Prasowa, Oddział, ul. W. POECJU-sza 4, tel. 235-58. Domy kultury i kluby: Wojewódzki Dom Kultury, ul. Kolejowa l, łel. 218-98, 209-97. Dom Kultury Zakładów Górnictwa Nafty i Gazu, Turaszówka, ul. Rzeszowska l, tel. 120-78. Dom Kultury Krośnieńskich Hut Szkła, ul. XXV-lecia PRL, tel. 237-54. Klub Stażysty FA "Polmo", ul. F. Czajkowskiego 32, tel. 202-35. Klub Studenta SN, ul. P. Skargi l, tel. 212-07. Biuro Wystaw Artystycznych, ul. Blich 2. INFORMATOR Kina: "Pionier", ul. Wielkiego Proletariatu 6; "Barbórka", ul. Rzeszowska l (Turaszówka). Muzea: Muzeum Okręgowe, ul. M. Nowotki 16. Muzeum W. Gomułki, oddział Muzeum Okręgowego, ul. Mostowa 5. Biblioteki; Wojewódzka Biblioteka Publiczna, ul. Wielkiego Proletariatu 6. Biblioteka Pedagogiczna, ul. M. Nowotki 16. Placówki służby zdrowia: Szpital Wojewódzki, ul. W. Wasilewskiej 9, tel. 236-11. Przychodnie rejonowe: ul. K. Marksa 6, tel. 219-46, ul. Naftowa 4, tel. 206-03. Polanka, ul. Rewolucji Październikowej 12, tel, 238-92. Turaszówka, ul. Rzeszowska l, tel. 120-94. Apteki: Pl. Konstytucji 3 Maja 3, tel. 200-55; ul. K. Marksa 6, tel. 270-39; ul. Kolejowa 2, tel. 208-03; Rynek 19, tel. 203-77; ul. Rzeszowska (Turaszówka), tel. 120-88. Instytucje, obiekty sportowe: Urząd Miejski, Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki, Rynek 2, tel. 221-45. Urząd Wojewódzki, Wydział Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki, ul. Wielkiego Proletariatu 17, tel. 213-39, 230-36, 238-74. Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji (stadion sportowy, korty tenisowe, lodowisko sztucznie zamrażane, pływalnia, strzelnica sportowa), ul. Bursaki 41, tel. 204-80; 204-85. 148 149 INFORMATOR Wojewódzkie Zrzeszenie LZS, Rynek 29, tel. 208-56. Zarząd Wojewódzki TKKF, Rynek 29, tel. 230-97. Aeroklub Podkarpacki, Lotnisko, tel. 223-53. Automobilklub Krośnieński, ul. Lwowska 14, tel. 217-29. Krośnieński Klub Sportowy "Karpaty" (stadion sportowy), ul. Armii Ludowej 2, tel. 203-89. Krośnieński Okręgowy Związek Żeglarski, ul. Lwowska. Zarząd Wojewódzki Polskiego Związku Łowieckiego, ul. S. Okrzei 35. Zarząd Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego, ul. A. Mickiewicza 28. Polski Związek Motorowy, ośrodek szkolenia motorowego, ul. K. Marksa 47. Spółdzielczy Klub Sportowy "Orlew", ul. M. No-wotki 12. Wojewódzka Federacja Sportu, ul. Wielkiego Proletariatu 49. Hala sportowa KKS "Karpaty", ul. Armii Ludowej 2. Rada Wojewódzka Zrzeszenia Sportowego "Start", ul. K. Marksa 46. Szkolny Związek Sportowy, Zarząd Wojewódzki, Rynek 29. Wypożyczalnie sprzętu sportowo-turystycznego: MOSiK, ul. Bursaki 41. Ognisko TKKF "Trzadki", ul; Naftowa 9a. BTM ZSMP "Juventur", Rynek 22. Usługi różne: Łaźnia miejska, ul. Armii Ludowej 10. LITERATUKA Bata Artur, Żarnowiec i okolice. KAW, Rzeszów 1982. Bogdańska Barbara, Brzozów i okolice. Wyd. "Sport i Turystyka", Warszawa 1964. Brzozowski Stanisław, Ignacy Łukasiewicz. Wyd. Initerpress, Warszawa 1974. Paszkiewicz Andrzej, Ruch oporu w rejonie Beskidu Niskiego 1939-1944. Wyd. MON, Warszawa 1975. Grzywacz-Switalski Łukasz, Z walk na Podkarpaciu. Instytut Wydawniczy "PAX", Warszawa 1971. Iwonicz Zdrój 1578-1978, monografia wydana nakładem Wojewódzkiego Społecznego Komitetu Obchodów Czterystulecia Iwonicza Zdroju. Jasło oskarża. Wyd. "Książka i Wiedza", Warszawa 1973. Katalog zabytków sztuki - Krosno, Dukla i okolice. PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1977. Katalog zabytków sztuki - Powiat brzozowski. PAN Instytut Sztuki, Warszawa 1974. Kłos Stanisław, Województwo krośnieńskie zaprasza. WOIT WPT "Bieszczady", KAW, Rzeszów 1979. Kłos Stanisław, Województwo rzeszowskie - przewodnik, Wydawnictwo "Sport i Turystyka", Warszawa 1973. Kowalski Tadeusz, Obozy hitlerowskie w Polsce poludniowo-wschodniej 1939-1945. Wyd. "Książka i Wiedza", Warszawa 1973. Krosno - studia z dziejów miasta i regionu Tom I Kraków 1972 Tom II Kraków 1973 Krukierek Jóizef, Przewodnik turystyczny po Krośnie i okolicy. Krosno 1936. Krygowski Władysław, Beskid Niski i Pogórze. Wyd. "Sport i Turystyka", Warszawa 1977. Michalak Janusz, Iwonicz Zdrój i okolice. KAW, Rzeszów 1979. Michalak Janusz, Rymanów Zdrój i okolice. KAW, Rzeszów 1979. 151 LITERATURA Przemyśl maszynowy województwa rzeszowskiego. Praca zbiorowa pod redakcją K. Oczosia. SIMP Rzeszów 1967. Przewodnik po miejscach męczeństwa i walki. K.W PZPR Rzeszów 1969. Rąb Jan, Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój i ofcoUce. Wyd. "Sport i Turystyka", Warszawa 1978. Rezerwaty przyrody w Polsce. PAN Zakład Ochrony Przyrody, PWN, Warszawa-Kraków 1977. Sarna Władysław, Opis powiatu krośnieAskiego pod względem historyczno-geograficznym. Przemyśl 1898. Slawski Tadeusz, Biecz ź okolice. Wyd. "Sport i Turystyka", Warszawa 1968. Stefański Stefan, Sanok i okolice. Wyd. "Sport i Turystyka", Warszawa 1974. Studia i materiały Muzeum Okręgowego w Krośnie. Tom I Krosno 1981 Tom II Krosno 1982 Tom III Krosno 1985 Wieliczko Mieczysław, Jasio i okolice, Wyd. "Sport ł Turystyka", Warszawa 1966. Wieliczko Mieczysław, Jasielskie w latach drugiej wojny Światowej. Wyd. MON, Warszawa 1974. Zabierowski Stanisław, Rzeszowskie pod okupacja hitlerowska. Wyd. "Książika i Wiedza", Warszawa 1975. Ziemia krosiMenska. WKFiT Rzeszów, WAG Kraków 1964. Ziemia krosTOienska - ilustrowana monografia powiatu krośnieńskiego. PTTK Krosno 1957. Ziobro Marian, Dukla i okolice. KAW Rzeszów 1982. SKOROWIDZ RZECZOWO-TOPOGRAFICZNY Skorowidz obejmuje nazwy położonych w obrębie Krosna godnych poznania obiektów zabytkowych i współczesnych, najciekawszych obiektów krajoznawczych oraz miejscowości znajdujących się na trasach wycieczek w okolice. Barwmek, w. - 86 Bosko, w. - 86 Białobrzegi (część miasta) - 51 Biecz, m. - 87 Bliznę, w. - 91 Biuro Wystaw Artystycznych - 49 Bóbrka, w. - 92 Brzozów, m. - 93 Brzozów-Zdrój (d. zakład zdrojowy) - 96 budynki: , d. poczty - 58 d. Rady Powiatowej - M d. Seminarium Nauczycielskiego - 62 ' d. Towarzystwa Gimna-rtycznego "Sokół" - 61 Cergowa, g. - 97, 103 Cergowa, w. - 103 Chonkówka, w. - 98 cme.n.taTze: stary - 51 żołnierzy radzieckich CO żydowski - 51 Czarnorzekl, w. - 98 Domaradz, w. - 99 domy: Bergma-na S. - 61 .Lenika A. - 62 Rynek 12 - 37 Rynek 14-37 Szczepanika 2-41 z zegarem (Nowotki 17) - 47 Dukla, m. - 100 dworce: PKP Krosno - 52 autobusowy PKS - 52 P Fabryka Amortyzatorów "Polmo" - 53 Fabryka Obuwia Sportowego "Poisport" - 25, 67 Franków, wzgórze - 103 G Góra Królewska, g. - 74 gmach sądu - 59 Haczów, w. - 104 hotel "Krosno" - 63 Huta Szkła Gospodarczego - 25, 61 Huta Szkła Technicznego "Polanka" - 25 153 SKOROWIDZ RZECZOWO-TOPOGRAFICZNY SKOROWIDZ RZECZOWO-TOPOGRAFICZNY Instytut Naftowy - 25 Iwonicz, w. - 106 Iwonicz-Zdrój, m. - 106 J Jasio, m. - 110 Jabloniea Polska, w. - 109 Jedlicze, m. - 118 K kamieniczki: Rynek l (Urząd Miejski) - 34 Rynek 5-35 Rynek 6-35 Rynek 7 (zw. Wójtowską) - 35 Rynek 8-36 Rynek 16 - 37 Rynek 27 d. dom Porcju-SBÓW - 37 Rynek 28-37 Kaimlemlec, ruiny zamku - 73, 115 kaplice: Matki Boskiej Szkaplerznej - 46 Oświęcimów - 39 św. Ąrmy - 46 św. Jana Nepomucena - 45 św. Krzyża zw. Emaus - 67 św. Piotra i Pawia - 4t św. Wojciecha - 45 klasztory: Franciszkanów - 38, 41 Kapucynów - 59 Zgromadzenia ss. Misyjnych św. Piotra Klawe-ra - 69 Klimkówka, w. - 117 Klub Sportowy "Karpaty" - 25, 49 Kombomla, w. - 118 Kolegium Jezuitów (dawne) - 42 kopalnia ropy naftowej "Karol" - 66 Korona (wzgórze) - 65, 71 Korczyna, w. - 75, 118 kościoły: Kapucynów - 58 154 NMP Królowej Polski ; (Polanka) - 56 . Nawiedzenia NPM (Franciszkanów) - 38 parafialny - 43 św. Wojciecha - 64 Krościenko Wyżnę, w. - 120 Krośnieńskie Huty Szklą - 54 Krośnieńskie Zakłady Przemysłu Lniarsktego "Krosnolen" - 68 Królik Polski, w. - 121 Królik Wołoski, w. - 122 L lotnisko - 22, 26, 69 L-utcza, w. - 123 M MarynowBika Góra, g. - 12.0 Moderówka, w. - 123 mury miejskie (obwarowania) - 32 muzea: Gomiulkl W. - 26, 54 Okręgowe - 25, 48 O Obelisk powstańców z 1863 - 91' Od'rzykoń, w. - 124 osiedla: Traugutta - 26 XXX-le«aia PRL - 25, 63 Ośrodek sportowo-rekrea- cyjny MOSiR - 64 Osiedlowy Dom Kultury - 64 P pałace: biskupi - 48 Trzecleaklch (Polanka) - 56 pałacyk Kaczkowskich - 61 plac Konstytucji 3 Maja plac Zwycięstwa Plebania - 47 Podzamcze, w. - Polanka (część miasta) - 55 pomniki: Kopernika M. - 62 Łukasiewicza I- - 58 mieszkańców Białobrzegów poległych w l wojnie światowej - 55 mieszkańców Krościenka poległych w I l II wojnie światowej - 64 mieszkańców Polanki poległych w I wojnie światowej - 56 Tysiąclecia - 62 Wdzięczności - 60 Potok, w. - 124 pustelnia bi. Jana z Dukli - 135 rezerwaty przyrody: Cisy w Malinówce - 109 Cisy w Nowej Wsi - 97 Kretowki - 109 , Prządki - 73, 76, 124 Przełom Jasiołki - 84 Tysiąclecia - 97, 104 Rogi, w. - 128 Rymanów, m. - 126 Rymanów-Zdrój, uzdrowisko - 127 Rynek - 33 S Sanok, m. - 129 Sporne, w. - 71 stadion KKS "Karpaty" - 49 Stare miasto - 30 Sucha Góra, g. - 77, 133 Szebnie, w. - 133 szkoły: Liceum Ogólnokształcące - 62 podstawowa im. W. Go- mułki - 26, 63 podstawowa im. kpt. S. Betleja - 26, 53 podstawowa Im. Komisji Edukacji Narodowej - 42 podstawowa Tysiąclecia - 65 73 Zasadnicza Szkoła Górnictwa Naftowego - 52 Zespól Szkół Rolniczych (Suchodól) - 70 Zespół Szkół Zawodowych (d. Szkoła Tkacka) - 42 Zespół Szkól Zawodowych Ministerstwa Górnictwa - 64 tablice pamiątkowe: Betleja J. - 53. Gomulki W. - 26 Komisji Edukacji Narodowej - 42 Konopnłokiej M. - 61 Pik-MIrandoli F. - 36 Szczepantka J. - 41 Targowiska, w. - 134 Technikum Przemysłu Naftowego - 24-25 Trzciana, w. - 135 Trzeinica, w. - 135 Trześniów, w. - 136 Turaszówka, część miasta - 137 Tylawa, w. - 137 U ulice: Bleruta - 63 Bohaterów Westerplatte - 63 Bursakl - 64 Gomułki - 51 Kolejowa - 52 Kopernika - 51 Krakowska - 54 Lwowska - 62 l Maja - 55 Mickiewicza - 64 Mostowa - 54 Nowotki - 47, 49 Podkarpacka - 55 Podwale - 49 Porcjusza - 43 XXV-lecla PRL - 55 Sienkiewicza - 57 Skargi - 62 Słowackiego - 49 Staszica - 61 SwierczewBklego - 64 155 SKOROWIDZ RZECZOWO-TOPOGRAFICZN li Tysiąclecia - 54 Wielkiego Proletariatu - 61 Wojska Polskiego - 62, 64 8 Września - 65 W Wały, Brodzisko - 136 Warzyce, w. - 138 Węglówka, w. - 74, 82, 138 Wietrzno, w. - 78, 139 wieza-dzwonnica (przy kościele paratialnym) - 47 Wojewódzki Dom Kultury - 52 Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL - 25 Wadów, w, - 140 Z zakład Urządzeń Naftowych "Naltomet" - 52 Zakładowy Dom Kultury KHS - 61 Zakłady Przemyślu Lniar- sklego "Krosno" - 23, 24 Zarszyn, w. - 141 i Zawodzie (część miasta) - j 31, 51, 64, 49 Zboiska, w. - 78 Zręcin, w. - 78, 141 Zyndranowa, w. - 142 t • ' źródła mineralne - 66 S, Żarnowiec, w. - 71, 143