Kazimierz 

  
  Na krokodylim szlaku
  
  Wydawnictwo J. Mortkiewicza
  Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie
  
  
  
  W Andach Peruwiańskich
  
  San Ramon, mała mieścina we Wschodnich Andach Peruwjańskich, na szlaku, 
wiodącym ze stolicy w kierunku Ucayali, potężnego dopływu Amazonki, spowita 
była w gęste mgły. Zabłoconą, kamienistą drogą spływały płytkie potoki - 
wody w kierunku bystrej górskiej rzeki Chanchamayo. Osada rozciągała się 
prawie na pół kilometra wzdłuż drogi, kończąc się przy moście, zawieszonym 
na stalowych linach, który ją łączył z brzegiem przeciwległym. Dwa szeregi 
domków z palmowych listew, obrzuconych tynkiem, tworzyły ulicę; bliżej 
mostu, na placu, stał kościółek z kamienia, kryty falistą blachą; obok 
spory dom zabudowany po hiszpańsku w kwadrat, z nieodzownem patio i 
fontanną w środku, zamieszkały przez trzech zakonników, którzy sprawowali 
obowiązki kapłańskie w miasteczku i okolicy, zapuszczając się od czasu do 
czasu wgłąb lasów i górskich dolin dla nawracania dzikich indjan - 
infieles, niewiernych, jak ich tam nazywano.
  Plac ten, Plaza de la Matriz, coś jakby u nas plac Farny, miał zarysy 
rozplanowanego ogródka z fontanną pośrodku. Największym budynkiem był tu 
hotel; dlatego też zapewne nosił szumną nazwę: Grand Hotel de los Andes. 
Był to piętrowy budynek z balkonem na ulicę. Parter zajmowała izba gościnna 
ze zniszczonym bilardem i niewielką ladą, za którą piętrzyły się półki, 
zastawione butelkami z winem, wódką, jakimiś podejrzanych marek likierami, 
piwem i lemoniadą. Ze stojącego obok kosza wyglądały złocące się pięknie 
pomarańcze i banany. Pozatem izba zastawiona była kilku stolikami i 
wyplatanemi słomą krzesłami miejscowej roboty.
  Pięterko mieściło pokoje gościnne, wychodzące na balkon, otaczający dom. 
W szopie na podwórzu była kuchnia; cały jej sprzęt stanowiły ognisko, 
okolone kilku płaskimi głazami, wspierającymi ruszt, mały piecyk żelazny, 
stół, stępa drewniana i trochę naczyń kuchennych.
  Hotel gościł przeważnie podróżujących kupców, którzy zrzadka zapuszczali 
się w te strony, niekiedy przedstawicieli władzy, wreszcie przejezdnych, 
dążących ze stolicy do jedynego większego ośrodka, które posiada Peru nad 
Amazonką - Iquitos. W San Ramon bowiem zaczyna się szlak linji powietrznej, 
łączącej cywilizowane okolice Peru z tamtą, odległą stolicą Montanji, czyli 
całego zalesionego podgórza andyjskiego i peruwjańskiej części niziny 
amazońskiej.
  Właścicielem hotelu był stary Hiszpan wdowiec, któremu pomagała córka; 
prócz tego personel składał się z kucharza, pomywaczki i służącego. 
Godniejszych gości, w razie natłoku, zjawiało się ich bowiem 10 lub i 
więcej naraz obsługiwał sam gospodarz. Prócz właścicieli i płatnego 
personelu kręcił się tam jeszcze młody chłopak, blondyn o jasnych oczach, 
odbijający na tle zadymionego wnętrza "hotelu" i jego kolorowego personelu. 
Zwano go "Lau", skracając w ten sposób przydługie trochę imię- Stanislau. 
Używano go do posyłek, obsługiwania, a nawet bawienia gości; bo chłopak był 
inteligentny i lubiany powszechnie. Był synem polskiego emigranta, który 
tam przybył przed dwoma laty niespełna jako technik drogowy i umarł po roku 
na zapalenie płuc. Most na rzece był właśnie jego dziełem. Inżynier 
peruwjański, który miał za zadanie budowę tego mostu, mieszkał z rodziną w 
Tarmie, o 2000 mtr. wyżej w górach, gdzie klimat był wspaniały i nie było 
malarji, i dojeżdżał zaledwie raz na tydzień do San Ramon, ażeby zobaczyć 
postępy robót i podpisać listę płacy; reszta mało go obchodziła, bo rzekomy 
technik drogowy, za jakiego podawał się nasz polski emigrant, okazał się 
pierwszorzędnym inżynierem, którego jakieś przeciwne losy zapędziły do tej 
dziury. Inżynier zaś peruwjański był uczniem Habicha, wybitnego uczonego 
polskiego, znanego w całym Peru założyciela szkoły inżynierskiej w Limie, 
której był dyrektorem przez 20 lat i gdzie, jak wiadomo, wykładali inni 
nasi uczeni, jak Folkierski, Wakulski, Malinowski; to też peruwjańczyk miał 
niekłamany sentyment dla Polaków i po koleżeńsku opiekował się p. Irskim, a 
Stasia zabierał nieraz ze sobą do Tarmy, gdzie cała rodzina polubiła go 
serdecznie. Niestety, na krótko przed ukończeniem mostu i przed chorobą 
Irskiego, delegowano go do Europy jako inspektora z ramienia ministerstwa 
przy wykonaniu dużego zamówienia mostów i Staś został bez opieki. 
Przygarnął go w końcu hotelarz, u którego stołowali się z ojcem przez 
szereg miesięcy. Rozpisano listy do Europy w nadziei, że ktoś z rodziny się 
zgłosi, ale czy adresy były niedokładne, czy przestarzałe, dość że 
odpowiedzi nie nadchodziły i Staś został rezydentem w hotelu, gdzie mu 
wyznaczono na mieszkanie stryszek. Stary hotelarz obchodził się z nim po 
ojcowsku, ale że sam z córką musiał harować od świtu do nocy, więc i Staś 
nie mógł próżnować.
  W Poznaniu, skąd pochodził i gdzie był w szkołach, należał oczywiście do 
harcerzy, miał więc sporo wyrobienia życiowego, pogłębionego podróżami i 
dłuższym przebywaniem na robotach, których dozorował ojciec. Umiał prać, 
gotować, strzelać, wiosłować, łowić ryby, znał nawet pomiarowe roboty, 
których się przy ojcu nauczył; busola, ekier, nie miały dla niego tajemnic; 
wreszcie był niezłym śpiewakiem. Usłużny, grzeczny i przemyślny, był 
nieocenionym pomocnikiem w hotelu, to też nie działo się tam nic bez niego. 
Co chwila ktoś go potrzebował.
  - Lau! Lau! - rozlegało się po domostwie i ogrodzie. To klucz ktoś zgubił 
i należało znaleźć lub dopasować nowy, to rozkleiła się walizka, drzazgę 
ktoś sobie zapędził w palec, trzeba było znaleźć szofera, który zawieruszył 
się w miasteczku, pompa przestała działać, przepalił się bezpiecznik, 
należało wyszukać dla klijenta jakiegoś trunku, którego nie trzymano w 
hotelu, lub innego jakiego artykułu, którego zabrakło - na wszystko dawał 
radę Staś. A że lubiano go wszędzie, więc też załatwiano szybko i chętnie. 
Od chłopaków góralskich nauczył się gwizdać tak przeraźliwie, że konie 
siadały na zadach. Wreszcie umiał obchodzić się z bronią, z lubością ją 
czyścił i smarował, naśladując w tym ojca, który karabin swój i rewolwer 
otaczał zawsze troskliwą opieką. Stary służył w legjonach i uważał opiekę 
nad bronią za jedno z pierwszych zadań żołnierza.
  Przyjezdni w hotelu zawsze mieli broń ze sobą; przeważnie wyglądała, że 
pożal się Boże. Staś chętnie zabierał ją na swój stryszek i tam starannie 
dokonywał szczegółowej rewizji, tym bardziej, że po ojcu pozostał mu 
pokaźny zbiór rozmaitych narzędzi. Oczywiście, dostał mu się w spadku i ów 
karabin i wielki bębenkowy Smith i Wesson; strzegł ich jak oka w głowie, 
były zawsze grubo wysmarowane, owinięte w krajkę i schowane w kuferku. 
Przechowywał tam prócz tego album z fotografjami matki, którą dawniej był 
stracił, ojca, i widoków jakiegoś dworu w ogrodzie - miejsca urodzenia 
matki, gdzieś na Ukrainie.
  Syn poznańczyka i Polki kresowej z Kijowszczyzny, łączył w sobie zadatki 
na dobrego Polaka i wzorowego obywatela. Brakowało mu wykształcenia, bo 
gimnazjum musiał opuścić w IV klasie, ale było ono celem marzeń chłopaka. 
To też nietylko schował resztę należności za pracę ojca, którą mu biuro 
budowy najlojalniej wypłaciło, ale od czasu jak został sam, gromadził na 
dnie kuferka wszystkie zarobki, jakie mu doraźnie wpadały w ręce. 
Postanowił bowiem, o ile rodzina nie zgłosi się po niego, zgromadzić tyle 
oszczędności, aby móc udać się do Limy i zapisać się do szkoły. Przez czas 
pobytu w San Ramon poznał język hiszpański dostatecznie, wieczorami zaś 
studjował gramatykę i kilka podręczników szkolnych, których użyczył mu 
jeden z lotników wojskowych miejscowej bazy. Marzeniem chłopaka było zostać 
lotnikiem. Od pierwszych dni pobytu tutaj zawarł przyjaźń z całym 
personelem lotniczym, w hangarze był jak u siebie w domu, w wolnych 
chwilach pomagał przy czyszczeniu i wmontowywaniu motorów, opatrywaniu i 
smarowaniu broni, wreszcie grywał w szachy z jednym z oficerów, kawalerem, 
który mieszkał przy samej bazie; dwaj drudzy jego koledzy, żonaci, mieli 
wynajęte domki o 2 kilometry, wybudowane kiedyś dla kierowników nieczynnej 
obecnie cukrowni. Personel bazy pozatem składał się z dwóch sierżantów 
mechaników, 2 praktykantów i ośmiu żołnierzy. W hangarze mieściły się dwa 
płatowce obserwacyjne i jeden aeroplan pasażerski na 4 osoby. Baza, po za 
celami wojskowymi, miała za zadanie obsługiwać władze administracyjne i w 
miarę możności prywatny ruch pasażerski. Miano na uwadze szkolenie 
personelu, jak również pokrywanie w pewnym stopniu budżetu bazy. To też 
ceny przejazdów skalkulowane były niesłychanie wysoko i tak np. za przelot 
do Massisei, pierwszego portu lotniczego na Ucayali, - trwający niespełna 3 
godziny, płaciło się około 120 dolarów, to znaczy przeszło 20 razy więcej 
niż za podobny przelot w Polsce. Pomimo wysokiej ceny, znajdowali się na to 
amatorzy ze względu na ogromną oszczędność czasu w porównaniu z komunikacją 
lądową, która w kierunku Ucayali zabierała osiem dni karkołomnej jazdy na 
mule, nie licząc dalszej drogi rzeką. Podczas pory deszczowej przejazd 
przez góry zaciągał się niejednokrotnie na 2 tygodnie i więcej, pomijając 
już to, że przedstawiał znaczne niebezpieczeństwa.
  Dla zwykłych pasażerów rezerwowano jeden dzień w tygodniu, zwykle środy, 
o ile warunki atmosferyczne na to pozwalały; to też kandydaci na przelot 
nieraz przesiadywali w San Ramon po tygodniu i więcej, w oczekiwaniu na 
pogodę, bo miasteczko leżało w kotlinie, otoczonej wysokiemi górami, 
których przebycie przy zachmurzonej pogodzie nie było możliwe. Taki wypadek 
zdarzył się obecnie. Gran Hotel de los Andes gościł już od przeszło 
tygodnia lady Violettę N., dziennikarkę i podróżniczkę angielską, która 
zdążała z Limy nad Ucayali, skąd miała odbyć niebezpieczną podróż w górę 
rzeki, aby przez Urubambę, Sepahuę i tak zwane Isthmo Fitzkarald dostać się 
przez rzekę Manu do Madre de Dios, dopływu Beni, skąd przez Mamore 
zamierzała osiągnąć Madeirę, największy dopływ Amazonki.
  Podróżnik angielski Fitzkarald odkrycie tej drogi przypłacił życiem; był 
to jedyny biały człowiek, który tędy do Manu się dostał, pozostawiając po 
sobie zapiski, mało jednak dokładne. Droga ta owiana była legendą 
niebezpieczeństwa i tajemniczości, co właśnie rozpalało wyobraźnię 
Angielki. Nie brakło wprawdzie ludzi w San Ramon, do których należał i 
personel lotniska, którzy twierdzili, że urocza lady ma pewno inne cele na 
względzie. Nie chciano absolutnie wierzyć, żeby ktoś wyłącznie tylko dla 
sportu narażał się na podobnie ryzykowną wyprawę. Posądzano ją poprostu o 
należenie do angielskiego Intelligence Service, słynnego biura 
wywiadowczego przy ministerstwie wojny w Londynie, ale Angielka miała listy 
polecające szeregu władz z Limy, nie wyłączając ministrów wojny i marynarki 
i oczywiście domysły oficerów mogły mieć tylko znaczenie platoniczne. W 
pojęciu lotników właśnie to niezwykłe poparcie i obfitość tych listów 
budzić musiały czujność i wątpliwości. Ale rozkaz był rozkazem i trzeba 
było się do niego stosować. Wreszcie nie brakło polityków, którzy podróż 
Angielki przypisywali załamaniu się fantastycznego przedsięwzięcia, z 
udziałem kapitałów angielskich, mającego na celu usprawnienie komunikacji 
między Amazonką i dorzeczem Beni w Boliwji, mianowicie, wybudowanej tam 
niedawno linji kolejowej, tak zwanej: Madeira - Mamore, dla obejścia 
słynnych katarakt, stanowiących przeszkodę w komunikacji wodnej między temi 
rzekami. Kolej ta, długości trzystu kilometrów, wybudowana w zupełnie 
dziewiczej puszczy kosztem nisłychanych wysiłków i olbrzymich kapitałów, 
była zawsze zagadką dla laików, którzy celu jej nie umieli odgadnąć. Jedni 
przypisywali jej budowę spóźnionemu pomysłowi eksploatacji olbrzymich lasów 
kauczukowych, które zarastają tę strefę, inni chcieli w niej widzieć 
politykę potężnej kompanji angielskiej Royal Duch przeciwko amerykańskiemu 
Standard Oil w ich walce o tereny naftowe; napróżno jednak gubiono się w 
domysłach. Tajemnice tych potęg strzeżone są bodaj bardziej zazdrośnie od 
tajemnic państwowych, a budżety ich, jak wiadomo, przenoszą budżety wielu 
państw.
  Dość, że nasza lady nie budziła entuzjazmu polityków San Ramon. 
Potęgowało ich niechęć ekscentryczne zachowanie się Angielki i, powiedzmy 
prawdę, jej świetny ekwipunek, a nawet niektóre stroje. Po za kostjumem 
męskim, który jej służył zrana na wycieczki, nieodrodnym zwyczajem 
angielskim wkładała wieczorami do obiadu powiewne toalety, pochodzące 
widocznie z najlepszych magazynów mód, czego jej nie mogły wybaczyć 
królujące tu doniedawna małżonki oficerów. Damy te nawet zaprzestały z tego 
powodu odwiedzać hotel wieczorami, jak to miały w zwyczaju, dla wypicia 
szklaneczki koktailu w towarzystwie swych mężów i notabli miasteczka. 
Gorzej dla Angielki było, że mężowie, chociaż zupełnie podzieleni ujemną 
opinją o niej swych dam, miewali jednak stale jakieś interesy w miasteczku, 
które załatwiać można było oczywiście tylko w sali restauracyjnej hotelu.
  Wyglądano tylko słońca, ażeby czymprędzej wytransportować przebiegłą córę 
Albionu nad Ucayali, gdzie niechby ją już pożarły krokodyle lub ludy 
niewierne, byle zaprzestała mącić spokój sumienia wiernych obrońców 
ojczyzny i budzić niepokoje wśród ich małżonek.
  Stronnictwo lady Violetty było, należy przyznać, niewielkie; składało się 
z hotelarza, który był przecie tylko Hiszpanem i małego Lau, co ma się 
rozumieć, nie wystarczało do ustalenia opinji. Platonicznym wyznawcą lady 
był i porucznik z bazy, ale ten hipochondryk nie brał udziału w seansach 
koktailowych, był bowiem absolutnym abstynentem, w czym sekundował mu 
oczywiście Staś, pomny na przysięgę harcerską. Hiszpan hotelarz wprawdzie 
nie należał do abstynentów, ale wobec wzmożonego ruchu w interesie nie mógł 
pozostać obojętnym i modlił się w skrytości do wszystkich duchów Peruwji o 
największe nawałnice i najgęstszą, bodaj londyńską mgłę, ażeby mu klientka 
nie uleciała; tymczasem zaś wysilał się na wszelkie możliwe kombinacje 
alkoholowe, byle handel szedł.
  Angielka wstawała rano i po skromnej kawie ruszała zwykle w towarzystwie 
Stasia na wycieczki. Hiszpan, który zauważył odrazu, że umie on lepiej od 
innych zabawić i obsłużyć Angielkę, nie sprzeciwiał się temu. Z początku 
mieli pewną trudność w porozumiewaniu się, bo Staś nie mówił po angielsku, 
Angielka zaś znała zaledwie kilka słów hiszpańskich, ale okazało się, że 
włada trochę francuskim, który Staś znał wcale nieźle i odtąd stosunek ich 
się zacieśnił, Angielka wzięła go sobie na wyłączny użytek i kroku bez 
niego nie stąpiła. Stasiowi podobała się jej odwaga i rezolutność, 
szczególnie gdy okazało się, że ma wspaniałą broń i umie posługiwać się nią 
bez pudła. Lady Violetta posiadała aż dwa aparaty fotograficzne, z których 
jeden zaopatrzony w lunetę, i mały aparat do zdjęć kinowych; prócz tego 
pierwszorzędny sekstans i kompas, ostatnie słowo techniki, z zawieszonym w 
jakimś patentowanym płynie igłą magnesową. To też Staś był w swoim żywiole; 
czyścił i polerował jej wspaniały sztucer angielski i elegancką dubeltówkę, 
pomagał przy fotografowaniu i wywoływaniu zdjęć, jak i przy klasyfikowaniu 
i naklejaniu fotografij. Po tygodniu Angielka gotowa była na serjo zupełnie 
zaangażować Stasia na dalszą podróż; trudność była tylko z przelotem. Lady 
Violetta miała zamówione dwa miejsca na samolocie, ażeby móc zabrać dość 
obfity swój bagaż, o wiele przewyższający dopuszczalną wagę normalną. 
Ponieważ była jedyną pasażerką, miano ją przewieźć aparatem obserwacyjnym, 
pasażerski bowiem uruchamiano, gdy kandydatów na przelot zebrało się co 
najmniej czterech. Byłby to już wydatek za duży nawet na naszą lady, która, 
pomimo znacznych środków, jakimi rozporządzała, bynajmniej nie była 
rozrzutna, to też projekt zabrania Stasia w końcu upadł. Wprawdzie 
aeroplany obserwacyjne miały dosyć znaczny zapas nadwagi, którą w razie 
konieczności mogły zabrać, ale rezerwy tej wolno było używać tylko w celach 
wojskowych; regulamin pasażerski nie pozwalał na przeciążanie aparatu.
  Staś z początku zapalił się do tego projektu; interesująca ta ekspedycja, 
pomimo niebezpieczeństwa, dawała pole do użytecznego zastosowania licznych 
jego wiadomości, wreszcie możność zarobienia uczciwie znaczniejszej sumy, 
co pozwoliłoby mu niezwłocznie wstąpić do szkoły. To też prosił Boga 
gorąco, ażeby jakiś los szczęśliwy zesłał choć jednego pasażera do 
Massisei. Niestety nikt nie nadjeżdżał i Staś musiał wyrzec się wszelkiej 
nadziei.
  Angielka w końcu zaczęła tracić cierpliwość i niedwuznacznie pomawiała 
lotników peruwiańskich o tchórzostwo, co tamci przyjmowali z oburzeniem. 
Wreszcie hipochondryk z bazy, którego nasza para codziennie odwiedzała w 
hangarze, rozgniewany zapowiedział, że niech mgły rozstąpią się choć na 
chwilę, aby miał tyle pola widzenia, żeby móc zrobić jeden wiraż w 
powietrzu, zaryzykuje przelot w chmurach przez kordyljerę.
  - Jak się rozpłaszczymy o skały, to już nie będzie pani miała do mnie 
pretensji - oświadczył z ukłonem.
  - W każdym razie nie na tym świecie - odpowiedziała Angielka.
  Stanęło na tym, że aparat będzie załadowany i gotów każdej chwili do 
wylotu, pasażerka będzie siedzieć w hangarze, bo telefonu do hotelu nie 
było, a niewiadomo kiedy i jak na długo się uniosą. Zresztą wylot mógł 
nastąpić najpóźniej o godzinie drugiej, ponieważ lądowanie w Massisei musi 
nastąpić jeszcze za dnia. Wreszcie nad niziną Ucayali w tych miesiącach 
pospolite są deszcze wieczorem, co uniemożliwia orjentację ze względu na 
ich charakter gwałtowny. Na domiar złego w całej tej strefie po za Massiseą 
i nieukończonem lotniskiem w Bermudes nie znalazłoby się jednego hektara 
wolnej przestrzeni do lądowania i katastrofa byłaby nieunikniona.
  Trzy dni już zeszło naszym przyjaciołom na oczekiwaniu na lotnisku. 
Naładowany aparat wyciągano na zwykłe miejsce startu. Lotnik i Angielka 
spacerowali lub siedzieli w hangarze, trzech żołnierzy i mechanik ciągle 
byli w pogotowiu w pobliżu. Czekano tylko na silniejszy podmuch wiatru. 
Staś oczywiście dotrzymywał im towarzystwa. O drugiej wszyscy się 
rozchodzili; lotnik szedł do swego domku, żołnierze do malutkich koszar 
obok, Angielka i Staś maszerowali do hotelu na spóźnione cokolwiek drugie 
śniadanie.
  Na czwarty dzień wiatr zaczął zrywać się częściej i wszyscy gotowali się 
do startu. Brakło jedynie Stasia, który gdzieś się zawieruszył. Angielka, 
pomimo pozornej obojętności, z jaką przyjmowała rozmaite objawy życiowe, 
zaniepokoiła się tem na serjo. Polubiła serdecznie dzielnego chłopca i 
chciała się z nim pożegnać, wreszcie, wiedząc o jego sytuacji, zamierzała 
wręczyć mu w ostatniej chwili większą sumę pieniędzy. Nie zrobiła tego 
zawczasu, ponieważ obawiała się, że uniesie się ambicją i nie przyjmie, a 
chciała mu oszczędzić niezręcznej sytuacji spotykania się i obcowania z nią 
po wręczeniu mu pieniędzy, - które bądź co bądź miałyby charakter napiwka, 
wolała więc moment ten odciągnąć do ostatka; a tu odlot może nastąpić lada 
chwila, a Stasia jak niema, tak niema. Angielka biegała niespokojnie w 
około hangaru, wołając:
  - Stasiu! Stasiu! - niecierpiała bowiem mówić Lau, twierdząc, że na ludzi 
tak się nie woła.
  Ale Stasia nie było.
  Wreszcie rozległ się gwizdek komendy. Żołnierze kopnęli się do stojącego 
o dwieście kroków od hangaru aeroplanu; lotnik zrobił szarmancki ukłon w 
stronę Angielki, wskazując aparat i zabrawszy jej neseser, który zwykle był 
pod opieką Stasia, podążył z nią razem na start.
  - Stasiu! Stasiu! - rozlegało się już prawie płaczliwie. Ale bez skutku. 
Nikt się nie odzywał.
  Tymczasem mgła uniosła się na jakie czterysta metrów. Nie było czasu do 
stracenia. Lotnik skoczył na swoje miejsce; żołnierze pomogli Angielce 
dostać się na przednie siedzenie i zapięli na niej pas ochronny. 
Zapuszczono motor. Po kilkunastu minutach lotnik dał znak ręką: - Puszczać!
  
  
  Katastrofa.
  Aparat ruszył gładko z miejsca, poderwał się i zaczął opisywać koło nad 
lotniskiem pod największym możliwie kątem do góry. Za chwilę był już w 
mgle, ale wysokość pozwoliła mu na drugi bezpieczny wiraż na ślepo. 
Chodziło o wzniesienie się na trzy tysiące pięćset metrów, co w normalnych 
warunkach pozwalało na bezpieczny przelot ponad wschodnią kordyljerą Andów. 
Lecąc na ślepo, należało wznieść się wyżej, ażeby móc manewrować swobodnie. 
Lotnik jednak, dostawszy się na znaczną wysokość i widząc skłębione groźnie 
chmury na wschodzie, grożące nawałnicą, postanowił uciec od niej i puścił 
się na południe doliną rzeki Perene, gdzie świeciła jakby wyrwa w chmurach. 
Nakładał w ten sposób drogi, ale zabezpieczał się od rozpłaszczenia o 
skały, leciał bowiem całkowicie poomacku.
  Lot trwał już dobre pół godziny. Chmury na wschodzie nie tylko nie 
ustępowały, ale przeciwnie, robiły się coraz gęstsze i ciemniejsze. Z 
drugiej strony sytuacja w dolinie, którą dążyli, zaczęła się pogarszać. 
Wprawdzie na południu świeciło się w dalszym ciągu, ale jednocześnie chmury 
opuściły się nad aparatem, zacieśniając pole widzenia coraz bardziej. 
Wreszcie lunął deszcz. Obciążało to niesłychanie płatowiec i lotnik musiał 
co chwila korygować wysokość.
  O zawróceniu na wschód nie było mowy. Trzeba było bezwzględnie wydostać 
się z kłębowiska chmur i uciec od deszczu.
  Przeszedł jeszcze kwadrans; aż wreszcie deszcz ustał i lotnik zaryzykował 
zmianę kierunku.
  - Ciemno było wokoło. Kłęby gęstej, prawie brunatnej mgły jakby nacierały 
ze wszystkich stron; było parno i oddech stawał się utrudniony. Aparat pod 
działaniem sterów szedł silnie w górę. Na wysokości czterech tysięcy 
pięciuset metrów lotnik wyrównał płatowiec. Po pół godzinie takiego lotu 
zaryzykował zniżyć się znowu. Przebili się w ten sposób przez dwie warstwy 
chmur, oddzielające się wyraźnie. W końcu na wysokości tysiąca dwustu 
metrów wynurzyli się z chmur. Owiał ich chłodny wiatr, ale jednocześnie 
lunęły potoki wody; zrobiło się jaśniej. Na wschodzie najwyraźniej musiała 
być wyrwa w chmurach, bo w tym kierunku lecące strugi wody jakby 
opalizowały, mimo to nie było nic widać i lotnik opuszczał się coraz 
bardziej. Na trzystu metrach dopiero ujrzeli jak przez mgłę ziemię. Już 
byli nad lasami niziny amazońskiej, to było niewątpliwe, ale o 
zorjentowaniu się bliższym nie mogło być mowy.
  Otwarty płatowiec zalewała woda, deszcz nie pozwalał nawet na dokładną 
obserwację instrumentów, wreszcie lot niski był bardziej niebezpieczny, niż 
wysoki, a ze względu na lecące potoki wody o wiele za powolny. Lotnik znów 
wzbił się w górę, próbując wybrnąć poza chmury. Udało mu się szybko tym 
razem. Już na wysokości dwóch tysięcy metrów zaczęło się rozwidniać; trochę 
wyżej zabłysło słońce.
  Odetchnęli nareszcie. Zegarek wskazywał pół do piątej.
  Lecieli nad morzem chmur.
  Jak okiem sięgnąć, rozpościerały się białe, skłębione, jakby wyrównane 
strychulcem, srebrząc się miejscami pod słońce, mieniąc się urywanymi 
kolorami tęczy od wschodu.
  Ale gdzie byli?
  Zaczynało to na dobre niepokoić lotnika. Dwukrotnie dawał nura w chmury i 
dwukrotnie, stwierdziwszy, że są nad zwartą linją lasów, wydobywał się na 
nowo na słońce.
  Tak przeszło pół godziny. Tarcza słoneczna już dobrze zniżyła się nad 
horyzontem. Mieli światła jeszcze na godzinę. Za mało, by dolecieć do 
Massiseii; powrót do San Ramon zupełnie niemożliwy; gorzej, bo benzyna była 
na wyczerpaniu. Można było szukać lotniska posiłkowego w Puerto Bermudes, 
ale przeszkadzał deszcz. Pozostało zdać się na przypadek, wypatrując rzeki, 
a na niej plaży lub mielizny. Deszcz niestety ograniczał niesłychanie pole 
widzenia i łatwo było prześlepić najdogodniejsze miejsca. Lotnik spuścił 
się znowu pod chmury; deszcz ustawał, ale wzamian z lasu zaczęły podnosić 
się mgły; snuły się urywanemi pasmami i zasłaniały ziemię. Lotnik zwrócił 
się na północ, z myślą odnalezienia Pachitei lub, którego z jej dopływów. W 
ostateczność lepiej było lądować na płytkiej rzece, niż w wysokopienny las; 
w pierwszym wypadku powstawała choć cząstka nadziei na ratunek, w drugim 
śmierć była nieunikniona. Najgorzej, że nie było wiadomo, czy znajdują się 
jeszcze na prawym brzegu Pachitei, czy już na lewym; jeśli na lewym, 
wysiłek był stracony, lecieli całkowicie w nieznane. Kilka kół zatoczonych 
przez lotnika jeszcze bardziej utrudniło orjentację. Lecili ostatnim litrem 
benzyny. Wreszcie z lewej strony mignęło coś jak przestrzeń wolna; lotnik 
zatoczył koło; była to cocha (jezioro w lasach dorzecza Ucayali), mogła 
mieć kilometr długości, za to była niezwykle wąska i zarośnięta lasem po 
samą wodę; w jednym końcu widniały trzcinowe zarośla. Nie było wyboru. 
Lotnik poderwał się w górę, ażeby mieć dość przestrzeni do splanowania i 
wymierzył na trzciny, licząc, że ich opór powstrzyma pęd aparatu i nie 
pozwoli na rozbicie się o drzewa. Obliczenie było słuszne. Koła uderzyły w 
wodę tuż przed trzcinami; oba płaty na całej swej rozciągłości spotkały 
zwartą ich gęstwę, która, uginając się pod naporem płatowca, tworzyła 
rodzaj sprężyny, znacznie łagodzącej uderzenie i wstrzymującej pęd aparatu. 
Niestety gąszcz kończył się bardzo prędko; za nim było trochę wolnej 
przestrzeni, zapewne z powodu głębi, i stało duże rosochate drzewo. Samolot 
przedarł się zwolnionem tempem przez trzciny, uderzył o wydłużone pod wodą 
korzenie drzewa i stanął raptownie; byłby jeszcze skapotował, gdyby nie 
nawisające gałęzie, o które oparły się ogonowe stery.
  Nie mogło być szczęśliwszego wypadku; ale w tej chwili stała się rzecz 
straszna. Lotnik od dłuższego już czasu miał odpięty pas przy siedzeniu, bo 
gotował się wyskoczyć rzucony siłą bezwładu naprzód, jakby wysadzony z 
siodła, przeleciał ponad przednim siedzeniem, boleśnie uderzając w głowę 
Angielkę, która straciła przytomność, i dostał się w obręb śmigi, wirującej 
jeszcze własnym rozpędem. Ukośna przez chwilę pozycja aparatu spowodowała 
przypływ ostatnich kropli benzyny do motoru, którego lotnik nie wyłączył, 
cały pochłonięty sterowaniem, śmiga ruszyła na sekundę szybciej i 
nieszczęśliwy zwalił się pod motor z roztrzaskaną głową.
  Śmigło obróciło się jeszcze kilka razy, jedno ramię od uderzenia 
rozleciało się w kawałki, drugie spotkało opór rosnących obok trzcin. Motor 
stanął.
  Śmiertelna cisza zaległa powietrze.
  Zapadała noc. Natura zapuszczała kurtynę nad pierwszym aktem dramatu.
  
  
  W sercu dziewiczych lasów
  Była głęboka noc. Po niedawnej nawałnicy powietrze oziębiło się. Niebo 
oczyściło się z chmur, gwiazdy iskrzyły się na ciemnem tle firmamentu, 
przeglądając się w tafli jeziora, zasnutej cieniem wysokiego boru. Po 
długotrwałym deszczu las wydawał się jakby wymarły, żaden odgłos życia nie 
rozlegał się w powietrzu; słychać było jedynie przeciągły nieprzerywany 
dźwięk, podobny do tego, jaki wydają druty telegraficzne, tylko cichszy i 
jakby zgłuszony. To chmary komarów kłębiły się nad ciemnemi wodami, wciąż 
wznosząc się i opadając, w jakimś niezrozumiałym dla ludzkiego oka celu.
  W jednym węższym końcu jeziora tkwił bezwładny teraz i bezsilny samolot, 
łyskając matowym blaskiem swych aluminjowych skrzydeł. Trzciny, przez które 
przedarł się pod konary olbrzymiego drzewa, gdzie utkwił z podniesionym 
trochę do góry ogonem, leżały jak skoszone; część ich przygniótł swoimi 
dolnymi płatami; wyglądały jak żywe stworzenia, rzucone przez jakiegoś 
mocarza na kolana w kornym przed nim pokłonie.
  Kłębowisko komarów było tu większe. Przyciągała je kobieta w głębokiem 
omdleniu, na pół zawieszona na pasie, oparta głową o stojącą przed nią 
płaską walizką. Znęcały się one nad omdlałą od dłuższego czasu. Twarz i 
ręce nieszczęśliwej pokryte były krwią i rojem tych nieznośnych owadów. Ale 
bodaj że im zawdzięczała swe przebudzenie.
  Chwilę patrzyła błędnie przed siebie, nie mogąc zdać sobie sprawy, gdzie 
się znajduje i skąd znalazła się w tym niezwykłem położeniu. Ból ukąszeń 
oprzytomnił ją. Potrząsnęła głową i starła rękoma szczelną warstwę owadów z 
twarzy. Opędzając się od natrętnych stworzeń, zaczęła sobie przypominać, co 
się stało. Pamiętała chwilę, gdy płatowiec zatoczył ostatni raz koło i 
uderzył w wodę tuż przy trzcinach; zamroczyło ją to. Jak przez sen 
pamiętała przesunięcie się nad nią lotnika i bolesne uderzenie jego ciała w 
głowę.
  Teraz świadomość wróciła jej całkowicie. Bohaterska decyzja porucznika na 
odlot w warunkach niezwykle ryzykownych, perypetje siadania do samolotu i 
ten niezwykły lot w chmurach i deszczu; wysiłki lotnika, aby się 
zorjentować i uciec od nawałnicy; niepokój, który zaczął ją nurtować, gdy 
lecieli w chmurach, pewność już prawie katastrofy, gdy wydostali się nad 
morze białych chmur i gdy widziała, jak słońce zniża się coraz bardziej nad 
horyzontem. Wszystko to stanęło jej przed oczyma.
  I raptem jakby się tylko co ocknęła. Z jasnością przeraźliwą widzi swoją 
sytuację obecną, strzaskany samolot, tkwiący w gąszczu trzcin na skraju 
olbrzymiego lasu w płytkiej wodzie czarnego jeziora...
  Teraz dopiero instynkt samozachowawczy wywołuje okrzyk, teraz dopiero 
staje przed nią jasna świadomość, że jest w tej przerażającej głuszy i 
ciszy.
  - Poruczniku!
  Głos jakoś niesamowicie dźwięczy; echo, jakiego nigdy nie słyszała, 
odsyła słowo jej okrzyku, gdzieś jakby z góry, ochrypłe, głuche jak w 
studni; przeraża ją więcej, niż cisza.
  Pas gniecie straszliwie ciało, nienaturalna pozycja zwiększa udrękę, 
komary nie dają spokoju, pełno ich ma w ustach, uszach, oczach. Jednem 
pociągnięciem rozpina sprzączkę i osuwa się bezwładnie na walizkę. Ale w 
tejże chwili przytomnieje ostatecznie; zrywa się, szukając rękoma oparcia o 
brzegi samolotu, skropione obfitą rosą, osiadłą na metalowem oblamowaniu. 
Machinalnie, mokremi od dotknięcia rękami, ściera sobie obsiadające komary 
z twarzy; orzeźwia ją to i łagodzi piekący ból ukąszeń.
  Sama.
  Sama. Świadomość ta przewierca jej mózg i odbiera odwagę.
  Wolałaby niebezpieczeństwo, przeciwnika. Ale ta samotność, w tym głuchym 
borze, w tej niesamowitej ciszy.
  Co się stało z porucznikiem? Dlaczego nie odpowiada?
  Przejmuje ją odkrycie strasznej prawdy.
  Zginął. Tak, zginął; ofiara ambicji i obowiązku, ale przedewszystim 
ambicji. Z jej winy. Jej niecierpliwość i kpiny wpłynęły na jego decyzję. 
Ma go na sumieniu. Kara Boska dosięga ją na miejscu przewinienia.
  Sprawiedliwie.
  Tak, sprawiedliwie.
  - Ale jakże okrutna jest kara. Wolałaby już nie żyć.
  Ta walka o życie, jaką musi stoczyć sama, przeraża ją.
  Miała przecie siebie za odważną, mówili jej to wszyscy.
  Co innego było buszować między ludźmi, przebywać z niewielkim pocztem 
pustynie Sahary, zapuszczać się w stepy Mongolji lub zwiedzać spelunki 
apaszów paryskich, chińskie podziemia San Francisko lub palarnie opjum w 
Szanghaju. Tam ustępowano przed magnatką, przed kobietą, przed czarem jej 
oczu i postaci.
  Tu ma naturę przeciw sobie, nieubłaganą, groźną, nieustępliwą.
  I niema galerji.
  Bohaterstwo w takich warunkach jest szczytne, piękne, ale pociąga tylko 
wybranych.
  Miała siebie za wyjątkową istotę. Teraz widzi, jak jest mała i słaba, i 
to ją upokarza i gnębi.
  Ale co będzie jutro?
  Zejść z tego samolotu i ruszyć lasem?
  Na samą myśl o tem drętwieje. Każdy krok będzie w niej budził 
przerażenie, nie przed rzeczywistym niebezpieczeństwem, ale przed 
niewiadomym.
  I dlaczego się tak śpieszyła?
  Ostatecznie San Ramon było rozkoszne w porównaniu z tą studnią w wysokim 
borze. Oficerowie byli wcale niegłupi: Stary Hiszpan nie był filozofem, ale 
miał dużo zdrowego rozumu. Księża franciszkanie, których czasami 
odwiedzała, mieli ten spokój, jaki daje częste obcowanie ze śmiercią i z 
zagadnieniami, nie z tego świata.
  A wreszcie Staś. Nigdy jeszcze nie spotkała takiego chłopca. U niej, w 
Anglji, chłopak w tym wieku, to dziecko, nie żyje duchowo, umysłowe jego 
horyzonty nie przekraczają podręcznika szkolnego. Ten mały Polak miał 
szeroką skalę zainteresowań ludzkich; była to już indywidualność, jeśli nie 
skończona zupełnie, to o silnym zrębie i nieprzeciętnym polocie. Można z 
nim było mówić o wszystkim, można było ręczyć za jego charakter i 
uczciwość.
  Pierwszy raz spotkała się z takim stosunkiem do kobiety. Głęboka, 
wszczepiona przez starą kulturę - cześć. Mały Staś, przez te dwa tygodnie 
zdołał wywołać w niej zainteresowanie polską kobietą i podziw dla kultury 
swego narodu.
  Dlaczego go nie zabrała?
  Przez oszczędność. Naturalnie. Czyż teraz nie dałaby miljona, ażeby 
wybrnąć z tej strasznej sytuacji, w jakiej się znalazła? A tam zastanawiała 
się nad wydaniem głupich kilkuset dolarów. Dużo jej to pomoże.
  Był to dzieciak prawie, ale miała większe do niego zaufanie, niż do 
niejednego dorosłego mężczyzny. O, ten by ją wybawił, a przedewszystkiem - 
- nie stchórzyłby napewno.
  W trakcie rozmyślań, lady Violetta zrobiła z jedwabnego szalika, jaki 
miała na sobie, zasłonę na twarz i szyję; włożyła grube rękawiczki łosiowe, 
których używała do polowania i jako tako zabezpieczyła się przed natrętnymi 
komarami.
  Spać nie mogła. Wsłuchiwała się tylko we wszystkie szelesty i dźwięki, 
jakie przynosiły podmuchy wiatru z głębi lasu.
  W pewnej chwili wydało się jej, że słyszy jakby lekkie sapanie; odzywało 
się miarowo, chwilami cichnąc, chwilami wzmagając się.
  Mogło to być jakieś zwierzę w pobliżu. Przez zaimprowizowaną woalkę nie 
mogła nic widzieć, zresztą w nocy i bez woalki niewieleby zobaczyła. 
Najbardziej obawiała się drzewa. Nasłuchała się o jaguarach i ocelotach, 
które chętnie przesiadują w rozwidleniach potężnych konarów, wreszcie o 
wężach, które prowadzą życie na drzewach i których jeszcze bardziej się 
bała. Czyżby węże wydawały takie odgłosy? Studjowała niegdyś Brema i 
angielskie historje naturalne, ale nigdy dawniej nie zdawała sobie sprawy, 
jak są one dalekie od zobrazowania rzeczywistości, jak mało dają 
praktycznych wiadomości. Zła była na siebie, że z własnej winy wpadła w 
takie tarapaty; zła była na tych przyrodników, których wiedza nie mogła jej 
nic pomóc w sytuacji.
  Zaczęło robić się widniej. Odsłoniła na chwilę oczy, ażeby upewnić się, 
czy nie świta. Ale nie; był to księżyc, którego światło zaczęło przenikać 
do tego ciemnego zakątka, nim jeszcze wypłynął nad linją lasu.
  Uspokoiło ją to. Bała się nocy, ale w obecnej chwili jeszcze bardziej 
dnia, bo dzień wymagał decyzji, co robić, dokąd iść.
  W pewnej chwili przyszło jej do głowy sprawdzić, która godzina; uchyliła 
więc znowu zasłony, ażeby spojrzeć na zegarek. Dochodziła pierwsza. Ze 
zdziwieniem spostrzegła; że komary przestały się kłębić i gdzieś się 
wyniosły. Z uczuciem ulgi odrzuciła zasłonę i rękawiczki. Mogła teraz 
chłonąć całą piersią czyste, nocne powietrze. Orzeźwiło ją to. Nie słyszała 
o takich zwyczajach komarów; skłonna była przypuszczać, że plaga ta nie 
ustępuje tu ani na chwilę w dzień ani w nocy, co samo już było 
przerażające. Odetchnęła. Ale jednocześnie, gdzieś w kąciku serca, rość 
zaczęła obawa, że musi się przygotować na szereg niespodzianek, które nie 
wszystkie mogą być pomyślne. To uczucie gryzące i upokarzające utrwalało 
się coraz bardziej i odbierało jej zimną krew, jaką zwykle się odznaczała.
  Księżyc wysunął się z za lasu. Silne jego światło objęło płatowiec i całe 
miejsce wypadku. Z tą chwilą atramentowa toń jeziora zaczęła nabierać 
przejrzystości i barwy. Drobne fale, któremi lekki wiaterek marszczył 
gładką do niedawna powierzchnię, zasrebrzyły się w świetle księżyca. Ściany 
odwiecznego boru, mroczne przed chwilą, zaczęły ożywać. Całun zbitej 
zieleni pnączy, którymi wszystkie drzewa były pokryte, nadawał im jakieś 
niesamowite formy. Tam, gdzie konary wystawały dalej nad jezioro, gąszcz 
ten spadał w fantastycznych splotach do samej wody. Metalowe skrzydła i 
kadłub płatowca lśniły w świetle księżyca: Cisza i spokój panowały dokoła.
  Po chwili, z głębi jeziora zaczęły dochodzić odgłosy jakichś orgji czy 
walk. Coraz to jakaś ryba o ostrym grzebieniastym grzbiecie przecinała 
spokojną toń zygzakowatym ruchem. Raz po raz, inne, lśniące srebrną łuską, 
rzucały się, spadając na płask na wodę, co rozlegało się jak klaśnięcie. 
Ruch zaczynał się w przyrodzie.
  Gdyby nie śmiertelna udręka, co jakby kleszczami ściskała serce młodej 
kobiety, wtulonej we wnękę samolotu, mogłaby się ona napawać tym 
niezwykłym, cudownym widokiem. Piękno chwili i tego obrazu mącił niepokój o 
ten dzień, który zbliżał się nieubłaganie.
  Czuła jedno, że za nic w świecie nie zdolna będzie opuścić samolotu i 
zanurzyć się w ten gąszcz, gdzie ze wszystkich stron czyhało 
niebezpieczeństwo. Tu miała jakieś oparcie, pole widzenia przed sobą, była 
jak w minjaturowej fortecy. W lesie każdy krok prowadził w niewiadome. 
Jeśli ma umrzeć, to już lepiej w tej wnęce samolotu lub na którym z jego 
płatów, gdzie chociaż mogła się wyciągnąć. Za żadne skarby nie położyłaby 
się na ziemi.
  Dlaczego nie zabrała Stasia? Potrzebne jej te walizki teraz; połowa 
zawierała bieliznę i miłe jej sercu kobiecemu szmatki. Instrumenty? Dużo 
jej z nich przyjdzie. A sztucer i dubeltówka; nie mogła to się obejść 
jednem. Żeby choć miała psa. W podróży nieraz myślała o swoim wilku, 
którego zostawiła w Londynie; cóżby to był za wspaniały obrońca, wierny, a 
czujny.
  Gryzący żal wyciskał jej łzy z pod powiek; spadały gorące od czasu do 
czasu na splecione na kolanach ręce. Była teraz tylko biedną, opuszczoną 
kobietą.
  Przez chwilę pomyślała o Bogu. Gdybyż umiała się modlić, jak to robili ci 
franciszkanie, których odwiedzała w San Ramon, z wiarą i zaufaniem.
  Biblja, którą czytywano w domu rodzicielskim, nudziła ją; psalmy, które 
śpiewała czasem w swoim kościele, nie dawały czasu na kontemplację; 
wnikanie w treść i ducha wiary; obrządki uproszczone do najwyższego 
stopnia, nie dawały pola do ekstazy; wychodziła z kościoła zimna, obojętna.
  Teraz ujrzała poraz pierwszy w życiu Boga w niebiosach, uczuła potrzebę 
pożalenia się i prośby.
  Splotła ręce do modlitwy i osunęła się na kolana.
  - Boże, Boże, Boże, - szeptała zbielałemi wargami. - Bądź miłościw, bądź 
miłościw.
  - Ojcze nasz, któryś jest w niebie..... - powtarzała słowa jedynej 
modlitwy, którą znała.
  Gorące łzy znów płynąć zaczęły po policzkach i spadać kropla po kropli, 
jakby na wewnątrz jej jestestwa, grzejąc wyziębłą duszę.
  Trwała tak dłuższy czas, aż gryząca troska opuszczać zaczęła struchlałe 
serce, spokój i zapomnienie powoli spływały na zbolały mózg i wyczerpane 
nerwy.
  Zmęczenie brało górę. Głowa opadła na splecione ręce. Zasnęła.
  
  Gwałtowne kołatanie w kadłub samolotu i krzyk zbudziły ją.
  Zerwała się oszołomiona. Przetarła zaspane i piekące jeszcze od łez oczy.
  Coś łomotało w kadłubie. Wyraźnie słyszała wołanie:
  - Teniente! Teniente! - Bliskie, ale jakby wychodzące ze studni.
  Głos był ludzki; opanowała ją radość, która za chwilę przeszła w 
przerażenie.
  Porucznik przecie zniknął, gdyby to był on, nie wołałby samego siebie; 
skądże by się tu wziął drugi człowiek?
  Teraz dopiero oprzytomniała zupełnie i zdała sobie sprawę 
przedewszystkim, że dnieje.
  Niebo różowiło się nad jeziorem. Na wodę zaczęły padać smugi jasnego 
światła. Las wokoło jeszcze był szary, ale w górze kontury drzew stawały 
się wciąż wyraźniejsze. Wreszcie, pierwszy promień słońca strzelił w 
powietrze, za nim drugi, trzeci... Przez chwilę trwała walka światła z 
ciemnością, którą wypłaszało wschodzące gdzieś za borem słońce. Zajaśniało 
wszystko wokoło, barwy ożyły i nabrały wyrazistości.
  Stukot i wołanie najwyraźniej szły z wnętrza samolotu. Była tego pewna; 
ani na wodzie, ani w częściowo skoszonych, częściowo nachylonych trzcinach, 
nie było śladu człowieka.
  Musiała się odezwać.
  - Teniente! - krzyknęła, bezwiednie powtarzając wołanie.
  W kadłubie ucichło.
  - Teniente! - powtórzyła.
  - Lady Violetta! Lady Violetta! - rozległ się w odpowiedzi przygłuszony 
okrzyk. Głos wydał się jej znajomy, ale nie mogła się zorjentować, czyj.
  - Kto pan jesteś. Skąd wołasz? - prawie krzycząc, pytała lady.
  - Ależ to ja, Staś; gdzie porucznik?
  - Porucznik zginął, jestem sama. Gdzież ty jesteś?
  - W zapasowym przedziale na pocztę, nie mogę się wydostać, bo jest 
zaryglowany z zewnątrz. Niech pani spróbuje tam się dostać; rygiel jest tuż 
za siedzeniem pilota, trochę poniżej.
  Angielka z trudem przelazła górą przez ochraniacz od wiatru, który ją 
dzielił od pilota i znalazła się na jego siedzeniu. Wychylając się, szukała 
rygla; ujrzała go po chwili, ale tak nisko, że nie mogła dosięgnąć ręką, 
prawie dotykał wody, która tu była pełna połamanej trzciny. Nie namyślając 
się, przerzuciła nogi przez krawędź kadłuba samolotu i skoczyła w wodę, 
dochodzącą jej zaledwie do kolan; w mgnieniu oka odsunęła rygiel i 
podniosła klapę.
  Chłopak ledwo mógł się ruszać, członki miał zdrętwiałe, leżał przecie w 
pozycji skurczonej przeszło szesnaście godzin. Próbował teraz wydostać się 
głową naprzód, ale groziło mu to wpadnięciem do wody. Nie miał siły zrobić 
odpowiedniego ruchu nogami, aby je wydobyć najpierw; był jak bezwładny. 
Mocowali się przez czas jakiś, aż wreszcie Angielka uklękła przy otworze, 
odwracając się plecami tak, że dotykała niemi prawie aparatu. Staś otoczył 
jej szyję rękami, które ona przytrzymywała, by jej nie tamował oddechu; 
wtedy nachyliła się całym korpusem, wyciągając częściowo chłopaka poza 
otwór; gdy się był już wysunął dalej, straciła równowagę i oboje zwalili 
się do wody.
  Angielka zerwała się pierwsza. Uniosła Stasia za ramiona, utrzymując go w 
postaci siedzącej, ażeby się nie zalał wodą. Odpocząwszy dłuższą chwilę, 
pomogła mu stanąć na nogi. Zatoczył się i musiał się oprzeć o samolot, 
ażeby nie upaść.
  Wyglądali oboje strasznie. Staś miał włosy pozlepiane spiczastą krwią i 
smugi krwi na twarzy. Przy uderzeniu aparatu o ziemię uderzył się głową o 
jego żebrowanie; szczęściem, gruby filcowy kapelusz osłabił uderzenie; 
stracił jednak przytomność. Odzyskał ją wcześniej od Angielki; usiłował 
wydostać się z potrzasku, lecz daremnie. Próby podziurawienia blachy nożem 
myśliwskim, pozostały bez skutku, mógł manewrować tylko jedną ręką; nóż był 
długi i to utrudniało wszelkie operacje, przeszkadzały mu zresztą 
napotykane co chwila żebrowania. Próbował bić w blachę i krzyczeć - bez 
skutku oczywiście. Po paru godzinach zmagania się, zmęczył się i zasnął. 
Jego to lekkie chrapanie słyszała Angielka w nocy, przypisując je jakiemuś 
nieznanemu zwierzęciu. Obudził się ze wschodem słońca i wszczął na nowo 
alarm, który obudził Angielkę.
  - Ale skąd - się wziąłeś w samolocie?
  - Bardzo prosto. Zauważyłem, że żołnierze przestają pilnować płatowca, 
przekonawszy się, że nie może odlecieć; godzinami stał on na starcie bez 
dozoru; od strony hangaru zasłaniała go wysoka trawa i można było 
manewrować koło niego bez zwrócenia uwagi. Pomagając przy ładowaniu, 
wiedziałem, że w przednim przedziale bagażowym było jeszcze trochę miejsca, 
mimo to całą pocztę włożono do tylnego przedziału dla równowagi. 
Zdecydowałem się lecieć ostatniego dnia; idąc zrana na lotnisko, wziąłem 
rewolwer, nóż, neseser z narzędziami, lasso i paczkę wędek.
  - A karabin, przecie nie zostawiłeś go w San Ramon?
  - Musiałem. Gdybym brał karabin, musiałbym brać i ze 200 naboi; inaczej 
cóżby nam pomógł, a bałem się, że razem zaciąży to zbytnio na aparacie.
  Jak zobaczyłem po południu, że ludzie poszli na obiad, obszedłem lotnisko 
dookoła trawami i podszedłem do samolotu od strony przeciwnej tak, że od 
hangaru nikt nie mógł mnie widzieć, bo zasłaniał płatowiec. Pocztę wyjąłem 
i wsadziłem do przodu, a sam wlazłem nogami naprzód do przedziału. Był za 
krótki, nie mogłem się wyciągnąć, musiałem albo klęczeć, opierając twarz na 
rękach; albo leżeć na boku zgięty we troje. Liczyłem, że trzy godziny tak 
wytrzymam. Drzwiczki przymknąłem i miałem przytrzymywać je od środka. Przy 
lądowaniu, nimby nadbiegli ludzie, otworzyłbym je i wydobył się sam 
nazewnątrz. Tymczasem, gdy już motor był w ruchu, jeden z żołnierzy 
zauważył, że rygiel nie był zasunięty, przyskoczył więc do aparatu i rygiel 
zatrzasnął. Gdyby nie pani, byłbym tam zdechł w tej pułapce.
  - Pokaż, chłopcze, głowę - zwróciła się do Stasia Angielka, - musimy 
opatrzeć ranę.
  - Et, głupstwo, już zaschła. Ale co się stało z porucznikiem?
  - Z porucznikiem? Pamiętam tylko, że przy opadaniu aparatu coś mnie 
silnie uderzyło w głowę; miałam najwyraźniej wrażenie spadającego na mnie 
ciała ludzkiego. Była to sekunda; w tejże chwili straciłam przytomność, gdy 
ją odzyskałam, wołałam porucznika, bez skutku. Niewątpliwie wypadł; dowodem 
silne zgięcie ochraniacza.
  Staś skoczył na siedzenie pilota. Sprawdził ochraniacz. Był naderwany i 
zgięty nazewnątrz; pas przy siedzeniu odpięty, w nogach stała mała walizka 
pilota, z boku na prawo zawieszony był rewolwer w pochwie, na ziemi leżała 
siekiera. Wszystko skłaniało do przypuszczenia, że lotnik został wyrzucony 
z samolotu, ale czyżby już po przedarciu się przez trzciny i zatrzymaniu? 
Musiałby gdzieś leżeć w pobliżu. Staś przelazł przez przednie siedzenie i 
dostał się do śmigi. Jak już wiemy, jedno jej ramię było strzaskane; 
obejrzał je dokładnie; na dłuższej pozostałej drzazdze widać było zaschłą 
krew. Nie było wątpliwości - porucznika zabiło śmigło. Ciało było odrzucone 
na głębię i tam utonęło.
  Staś po dolnym płacie dostał się do stojących z boku trzcin; uciął nożem 
jedną i zaczął sondować wodę wzdłuż płatów; tuż przy nich głębokość nie 
przenosiła metra, dalej było głębiej. Angielka przyłączyła się do smutnych 
poszukiwań.
  Sondowali wodę cal po calu, ale nic nie wskazywało, by ciało było w 
pobliżu. Chłopakowi odrazu przyszło na myśl, że mogło być porwane przez 
krokodyle, byli przecież w ich strefie. Nie chciał tego mówić Angielce.
  Myśl o śmierci porucznika doprowadzała ją do rozpaczy. Powtarzała bez 
ustanku:
  - To z mojej winy - z mojej winy.
  Staś uspokajał ją, twierdząc, że lotnik nie mógł powziąć decyzji bez 
zgody komendanta bazy, którym był kapitan, mieszkający przy cukrowni, że 
wreszcie w chwili odlotu pogoda zapowiadała się nie gorzej, niż przy innych 
odlotach, przy których był obecny. Ale to mało uspokajało lady. W końcu 
Staś zawyrokował, że porucznik musiał wypaść jeszcze przed pierwszem 
uderzeniem aparatu w wodę, ją zaś zamroczyło drugie uderzenie, które 
przecież i jego pozbawiło przytomności.
  Po dłuższych bezskutecznych sondowaniach, lady Violetta przypomniała 
sobie ranę Stasia.
  - Zaraz przyniosę neseser, musimy z tem zrobić porządek.
  Angielka wdrapała się zgrabnie na swoje siedzenie w samolocie, skąd 
wydobyła neseser, zniosła go na dolny płat aparatu i po chwili oboje, jedno 
z jednej strony kadłuba, drugie z drugiej, przystąpili do generalnej 
toalety, czyszczenia i suszenia ubrania i bielizny. Z Angielką nie było 
kłopotu, wszystko miała, czego potrzebowała, w walizkach, ze Stasiem było 
gorzej, bo nic nie miał. Lady zaproponowała mu tymczasem jeden ze swoich 
strojów, co Staś z oburzeniem odrzucił.
  - Niech ci się zdaje, że jesteśmy na maskaradzie, cóż znowu w tym tak 
obraźliwego?
  Ale Staś nie dał się przekonać.
  Po długich korowodach, zgodził się wreszcie włożyć piżamę Angielki, w 
której wyglądał jak dziewczyna.
  Rzeczy rozwieszono na drutach, buty wysmarowano i ustawiono w cieniu.
  Angielka opatrzyła Stasiowi ranę, widać było, że miała w tem wprawę i 
doświadczenie.
  Gdy już wyglądali na ludzi, pierwsza Angielka zaopiniowała:
  - Myślę, że należy nam się śniadanie, co sądzisz, Stasiu?
  - Spróbuję złowić jakąś rybę.
  - To na potem, mamy przecież pudło konserwów, trzeba je tylko wydobyć z 
pod bagaży.
  Ruszono więc razem na piętro, jak nazwał Staś siedzenia w samolocie; 
parterem zostały ochrzczone dolne płaty.
  Wydobyto skrzynię z konserwami, a przy tej sposobności karabin i 
dubeltówkę lady.
  Skrzynkę otworzono i zrobiono przegląd zapasów. Było tego na parę tygodni 
życia; nie brakło nawet dżemów angielskich i sosów.
  Stanęło na tem, że zagotuje się mleko z kaszą owsianą i otworzy się 
puszkę łososia.
  Oboje zabierali się do śniadania, jakby na wycieczce sportowej. Kto inny 
byłby rozpaczał, sytuacja bowiem nie była wcale do pozazdroszczenia. Dla 
Angielki fakt, że zostali przy życiu, że odnalazł się Staś, że ma coś w 
rodzaju dachu nad głową, broń i zapasy, był zupełnie realnym wyrazem 
możliwości wyjścia z sytuacji, którą oceniała, zgodnie ze swą psychiką 
anglosaską, nie miarą niebezpieczeństwa, które dopiero mogło grozić, a w 
danej chwili nie istniało, ale swym prawem do życia, zdolnością do walki, 
możnością przetrwania. Zimna krew rasy, to nietylko spokój, równowaga, ale 
i cierpliwość. Powodzenie w każdej imprezie, a więc i wyjście z sytuacji 
obecnej, którą ktoś inny oceniałby jako tragiczną, w dużej mierze polega na 
umiejętności czekania; trzeba tylko w odpowiednim momencie umieć zużyć 
skupioną energię, mieć wolę i odwagę do działania.
  Młodego naszego harcerza bawiła ta przygoda, był nią poniekąd zachwycony. 
W cichości ducha marzył nieraz o takiej okazji.
  Bohaterska przeszłość ojca, lektura podróżnicza, za którą przepadał, 
znaczne przygotowanie życiowe, które mu dały harcerstwo i dotychczasowe 
przejścia, wytworzyły w nim tęsknotę do niezwykłych sytuacyj, pragnienie 
czynów bohaterskich, o wiele przewyższające strach przed śmiercią.
  Kochał życie; gotów był brać z niego wszystko, co uważał za piękne, mądre 
i szczytne, ale gotów był każdej chwili poświęcić je dla obrony ojczyzny, 
honoru, swego, a nawet czyjegokolwiek, deptanego prawa. Takim był ojciec, 
takimi jego wszyscy ulubieni bohaterowie, i takim też postanowił zostać 
sam. Obecna przygoda, nie stawiała go wprawdzie przed spełnieniem jakichś 
szczytnych zadań lub obowiązków, dawała jednak pole do zastosowania swych 
sił i wartości, zaspokajała nieskrystalizowane jeszcze porywy wyobraźni, 
wreszcie pasowała go na opiekuna i obrońcę kobiety, bądź co bądź 
niezwykłej, w dodatku cudzoziemki, co napawało go dobrze zrozumiałą dumą 
narodową. Czy piękno pani Violetty miało jaki dodatkowy wpływ na 
kształtowanie się zdecydowanej woli młodego chłopca, oddania bodaj życia w 
jej obronie, trudno sądzić. Kobiety mało jeszcze interesowały Stasia; 
wydawały mu się zawsze piękniejszemi od mężczyzn, ale walorów ich piękna 
jeszcze nie rozpoznawał. Kobieta mądra, dobra i koleżeńska interesowała go 
tak, jakby go interesował mężczyzna; ale instynktem uznawał ją za słabszą 
istotę, potrzebującą pomocy i opieki, co bezwiednie włączał do swoich 
obowiązków.
  Przyrządzanie śniadania tak zaabsorbowało naszych rozbitków, że nie mieli 
czasu zwracać uwagi na otoczenie. Dopiero gdy zaspokoili pierwszy głód, 
Angielka zaczęła przyglądać się ścianom boru, który okalał wąskie wody 
jeziora; perspektywie, którą te ściany tworzyły, niezwykłym splotom pnączy, 
które w festonach spadały prawie do samej wody, okryte niekiedy barwną 
szatą kwiatów. Staś, uważniejszy i praktyczniejszy, oddawna już między 
jednym a drugim łykiem mleka lub kąskiem łososia, lustrował najbliższe 
zarośla, pogmatwane i zgniecione przez aparat trzciny i najbliższe, wolne 
od zarośli fragmenty jeziora.
  W pewnej chwili wzdrygnął się instynktownie. Pohamował się jednak 
natychmiast, nie chcąc psuć śniadania swej towarzyszce, która dała się 
pociągnąć jego beztroskim nastrojom i zachowywała się jak na pikniku.
  Staś nigdy jeszcze nie spotykał krokodyli, prócz tych, które oglądał w 
ogrodach zoologicznych; wiedział z zoologji i ze swych książek, że płazy te 
w wodzie umieją się utrzymywać przy samej powierzchni, tak że widać im 
tylko oczy i nozdrza. W ten sposób godzinami wyczekują łupu. Na wodach 
stojących, przy brzegach, gdzie zwykle padają opadłe gałązki, liście, 
kawałki kory, trzeba bardzo ostrego wzroku, aby wypatrzyć te trzy 
charakterystyczne punkty, wskazujące obecność potwora; gubią się one bowiem 
pomiędzy śmieciem. Ale tu woda była prawie przeźroczysta, byli przecież 
jakby na dnie głębokiej studni; pionowe ściany lasu nie dopuszczały 
bocznych refleksów i można było przejrzeć wodę do dna, które zresztą nie 
było głębokie.
  W przeźroczystej wodzie zarysowywały się sylwetki krokodyli. Naliczył ich 
kilkanaście; niektóre były ogromnych rozmiarów; wszystkie miały głowy 
zwrócone w kierunku samolotu; musiała ich pociągać obecność żywych stworzeń 
na jego pokładzie.
  Lady zauważyła, że Staś ma minę strapioną i jest jakby roztargniony.
  Zaspokoiwszy głód, zaczęła namyślać się nad sposobem wybrnięcia z 
sytuacji. Im bardziej się jednak zastanawiała, tem bardziej widziała jej 
tragizm. Chwila podniecenia radością z powodu odnalezienia Stasia, 
gospodarskie zabiegi, przeszły prędko. Stawała przed nią wizja powolnego 
konania w tym bezbrzeżnym lesie, wśród niebezpieczeństw, które czyhają tu 
na każde żywe stworzenie.
  Piękna puszcza, przez którą trzeba się będzie przedzierać setkami 
kilometrów, traciła cały swój urok; przeciwnie zapełniać się zaczęła 
groźnymi stworami. Wzdrygnęła się na myśl o wężach. Widziała kiedyś 
fotografję olbrzymich boa i anakond, upolowanych nad Amazonką. Zwiedzała 
niedawno zakład, wytwarzający serum przeciw ukąszeniom jadowitych węży i 
pamiętała dobrze ogromną kolekcję przerażających tych stworzeń, które tam 
hodowano. Umierała już teraz na myśl spotkania z niemi, na myśl zimnego ich 
dotyku. Dzielna skądinąd, traciła całą swą zwykłą odwagę i determinację.
  Trudno się jej dziwić. Najodważniejszy marynarz, na rzucanym przez 
huragan statku, lub nawet na łodzi ratunkowej, może dokonywać cudów odwagi, 
ale zmieciony do morza, staje się tylko igraszką fal i losu. Gdy nie świta 
już żadna nadzieja ratunku, załamie się najmężniejsze serce. Dwoje ludzi, 
odciętych od świata, w głębi nieznanej puszczy, skazanych na posuwanie się 
prawie po omacku w gęstwinie podzwrotnikowego lasu, podobni są do 
zmiecionego w morze marynarza; gorzej, bo tamten znajdzie wybawienie w 
śmierci, ci będą musieli męczyć się życiem, w każdej jego sekundzie 
wystawieni na oczekiwanie czegoś strasznego, czegoś nieprzewidzianego i 
nieznanego.
  Angielka podniosła głowę i spojrzała na Stasia. Wzrok jej bezwiednie 
poszedł za jego wzrokiem i odkrył straszną prawdę. Odtąd żyć będzie w 
stałej udręce, słyszeć wciąż koło siebie metaliczny dźwięk zwierających się 
szczęk tych straszliwych potworów. Och! wszystko, tylko nie to. Zakryła 
rękoma oczy. Teraz zrozumiała troskę wypisaną na twarzy chłopca i zmianę w 
jego zachowaniu.
  Ruch Angielki nie uszedł uwagi Stasia; rozpogodził natychmiast czoło i 
zaczął pokpiwać na temat zwierzyny, która sama stawiła się na potrzeby 
kuchni.
  - Wie pani, słyszałem, że ogon krokodyla jest wcale dobrym kąskiem, 
szczególniej krokodyli białych.
  - Białe krokodyle? - zdziwiła się lady.
  - No, niezupełnie białe, ale jaśniejsze od ciemnoszarych i czarnych, 
jakie się spotyka w ogrodach zoologicznych. Ojciec mi to kiedyś mówił; nie 
mógł tylko zdecydować się, czy należało uważać je za osobną odmianę, czy 
też poprostu młodsze są jaśniejsze od starszych, jakie się spotyka w 
ogrodach zoologicznych. Ojciec mi to kiedyś mówił; nie mógł tylko 
zdecydować się, czy należało uważać je za osobną odmianę, czy też poprostu 
młodsze są jaśniejsze od starszych. Zresztą sróbujemy.
  - Ja bardzo dziękuję. Nie wzięłabym do ust takiego paskudztwa.
  - A mówiła pani kiedyś, że jadła żaby.
  - Tylko osmażone udka, mało się różniące od udek gołębich, albo innych 
ptaszków, są tylko delikatniejsze.
  - Ja tu nie widzę różnicy. Ogon krokodyla wygląda zupełnie jak ryba. 
Bardzo bym chciał sróbować.
  - Tylko nie przy mnie. Ucieknę, jak mi coś podobnego urządzisz.
  - Dobrze, dobrze! - rzucił pośpiesznie, widząc, że lady wzdryga się ze 
wstrętu na samo wspomnienie tej potrawy. - Nie będę zaczepiał krokodyli, 
zwierzyny chyba nam tu nie zabraknie.
  - Należałoby ich przepłoszyć, daj, Stasiu, karabin.
  - Tylko niech pani nie strzela w głowę ani na komorę.
  - Dlaczego?
  - A bo jak tu poginą na miejscu, ładniebyśmy wyglądali, nie wytrzymamy 
zaduchu, a potem zlecą się tu do nas na ucztę wszelkie możliwe stworzenia. 
Ja myślę, że lepiej je tylko pokaleczyć, aby uciekły i poszły zdychać gdzie 
dalej.
  - Masz rację, będę celować w brzuchy.
  Rozległ się strzał. Raniony krokodyl drgnął i znikł pod wodą, za nim 
momentalnie znikła reszta.
  O ile efekt strzału na wodzie był nikły, o tyle w powietrzu zabrzmiał 
tysiącznem echem, wywołując niesłychane poruszenie w całem skrzydlatem 
państwie. Niezauważone poprzednio czaple, siedzące na gałęziach obrzeża, 
zakołowały białą chmurą; mnóstwo zielonych papug z krzykiem zerwało się do 
lotu; kilka par ogromnych ar przecięło ciężkim lotem powietrze, lśniąc 
kolorami w gorących promieniach słońca; żerujące o sto metrów zaledwo od 
samolotu, stado ogromnych brunatnych kaczek poderwało się z ciężkim łopotem 
skrzydeł, jakby ryjąc bruzdy na spokojnej toni jeziora i burząc naokoło 
wodę: kilka nieznanych ptaków śmigłym jaskółczym rzutem przeszyło 
powietrze; zaskrzeczały małpy, przerażone niezwykłym dla nich hałasem.
  Po chwili uspokoiło się znów wszystko. Struchlałe serca zabiły znowu 
zwykłym rytmem. Życie wracało do swego normalnego tempa.
  Nasi rozbitkowie odbyli wielką naradę wojenną.
  Angielka, pomimo lęku, który ją opanował, bynajmniej nie myślała 
rezygnować z prób ratunku; jej pozytywny umysł szukał rozwiązania w 
sytuacji na drodze najbardziej prawdopodobnej. Baza lotnicza wobec 
zaginięcia aparatu z pasażerem i lotnikiem, musi zająć się jego 
odnalezieniem, mogą więc liczyć na pomoc z powietrza. Staś był zdania, że 
poszukiwania na takiej olbrzymiej przestrzeni mają bardzo problematyczne 
szanse. Z opowiadania Angielki wiedział, że lotnik w ucieczce od nawałnicy 
dwukrotnie zboczył z drogi, pierwszy raz na południe, drugi raz na północ. 
Angielka pamiętała dobrze, że słońce pod wieczór miała po lewej stronie; 
nie wiedziała oczywiście, że lotnik zrobił to w przypuszczeniu, że się 
zanadto oddalił na południe i że lecąc na północ, natknie się na dopływ 
Ucayali, Pachiteę, gdzie mógł liczyć na jaką niewielką bodaj plażę, i 
miałby szanse wylądowania.
  - Nie widziała pani rzeki? - zapytał Staś. - Musieliśmy przelatywać nad 
Pachiteą lub obok.
  - Lecieliśmy nad chmurami, albo pod takim deszczem, że nic nie było 
widać. Pod koniec, gdy deszcz ustał, lecieliśmy w kierunku północnym, to 
wiem napewno; dziwiłam się temu niezmiernie.
  - Teraz rozumiem, lotnik szukał Pachitei, miał zamało benzyny, aby lecieć 
do Massisei i chciał lądować nad rzeką. Nieraz słyszałem, że w razie 
niebezpieczeństwa jedynym ratunkiem jest lądowanie nad rzeką albo bodaj w 
rzece; że ma się wtedy 10% szansy, gdy w lesie jest stuprocentowa pewność, 
że się zginie.
  - Gdzież jesteśmy w takim razie, na prawym brzegu Pachitei, czy na lewym?
  - Jeśli na prawym, to tuż gdzieś przy rzece, a jeśli minęliśmy Pachiteę, 
nie widząc jej, to jesteśmy na Pampa do Sacramento, w kraju Cachibos. 
Winszuję.
  - Dlaczego winszujesz, może spotkamy tych indjan?
  - Nie palę się do tego. Przecież to jedyni indjanie Montanji, którzy 
uchodzą za ludożerców. To najdziksze i najbitniejsze plemię.
  Angielka zasępiła się, a Staś zaczął żałować po niewczasie, że 
niepotrzebnie wyrwał się ze swojemi informacjami.
  - Cóż więc zrobimy? - zapytała Angielka.
  - Musimy się dostać na ląd, ażeby zobaczyć, jaki tu las i czy dałoby się 
lasem dojść do jakiejś rzeki.
  - Trzebaby najpierw wiedzieć, gdzie jest ta rzeka, inaczej możemy kręcić 
się w kółko, a nawet przejść o sto kroków od rzeki, nie wiedząc o tem 
wcale.
  - Ma pani przecież kompas, obierzemy kierunek i w tym kierunku będziemy 
się posuwać.
  - Ale jaki kierunek, kiedy nie wiemy, gdzie jesteśmy?
  - A sekstans?
  - O, zapomniałam zupełnie.
  - Tylko czy ma pani tablice?
  - Ależ mam, i tablice i chronometr, nawet dwa. Trzeba sprawdzić, czy nie 
stanęły. Do roboty, Stasiu.
  Wdrapali się znów na piętro i tam z tropikalnej, hermetycznie zamykającej 
się walizy, wydobyli instrumenty. Okazało się, że oba chronometry są 
nieuszkodzone i idą; niestety, było już dobrze po południu, prześlepili 
najlepszy moment dla obserwacji i musieli ją odłożyć na dzień następny. 
Staś zabrał się tymczasem do przygotowywania noclegu. Z namiotu, który 
miała Angielka, zrobił coś w rodzaju kabiny między płatami samolotu, gdzie 
rozwiesił hamak, a nad nim moskiterę. Dla siebie sporządził na dolnym 
płacie legowisko z liści trzcin, które powyciągał z pod samolotu, ale 
spojrzawszy na wodę, gdzie znów pokazały się krokodyle, przeniósł się na 
siedzenie, i tam ułożył na podłodze jak mógł najlepiej walizki, łącząc je w 
całość z przedziałem bagażowym. Worek od namiotu posłużył mu za siennik; 
był trochę krótki, ale Staś twierdził, że będzie miał królewskie spanie.
  Tak zeszło im prawie do wieczora. Zjedli skromną kolację.
  - Byleby nie było gorzej - powiedział Staś.
  - Nie trzeba tracić ducha ani nadziei. Nie jeden z rozbitków na oceanie 
czy na polach lodowych byłby nam zazdrościł. Mamy dach nad głową, konserwy, 
broń, instrumenty, jezioro, gdzie musi być mnóstwo ryby...
  Wzrok jej poszedł w kierunku wolnej od trzcin głębiny. Wzdrygnęła się. 
Krokodyle otaczały znów półkolem samolot. Wątpliwe było, czy interesował je 
sam płatowiec.
  - Nie zasnę dzisiaj.
  - Ależ uwiązałem hamak tak wysoko, że gdyby nawet który krokodyl dostał 
się na skrzydło, hamaka nie dosięgnie.
  - Dziękuję, sama myśl, że on tam leży pode mną, już mi wystarcza.
  - To zamieńmy się "kabinami", niech pani położy się na piętrze.
  Angielka zajrzała do "kabiny" Stasia.
  - Co za okropność, jak będziesz spał na tych kuferkach.
  - Ależ świetnie, trzeba się tylko odpowiednio zwinąć.
  - Thank you, Sir, już ja wolę być zjedzoną przez krokodyla.
  Musieli się prędko decydować, bo niebo już dobrze różowiło się nad lasem 
i komary zaczęły się pokazywać coraz gęściej. Zresztą dopiero po wieczerzy 
poczuli, że są straszliwie zmęczeni.
  Zastanawiali się, czy nie urządzić warty, ale samolot otoczony był wodą i 
mało było prawdopodobne, aby jakiekolwiek stworzenie zdecydowało się go 
zaatakować; zmęczenie przeważyło wszelkie racje ostrożności i nawet strach. 
Po chwili oboje zasnęli snem głęboko wyczerpanych ludzi.
  Wieczór był pogodny i cichy. Ostatnie błyski zachodzącego słońca odbijały 
się w martwej toni jeziora. Ścianę odwiecznego boru dawno już zasłonił 
czarny całun zapadającej nocy, a tylko tafla jeziora szkliła się jeszcze 
chwilę, aż utonęła w pomroce.
  
  
  Mieszkańcy puszczy
  
  W miarę jak natura zasypiała, budzić się zaczynali do życia mieszkańcy 
puszczy.
  Araponga - ptak kowacz, wystukiwał już swe rytmiczne uderzenia jak po 
kowadle; nawoływały się sarakury i nhambu - kurki i kuropatwy leśne; hukały 
puchacze; gdzieś w oddali rozlegał się zgodny chór wyjców; w powietrzu 
trajkotały cykady; odzywał się rechot żab, krótszy jak u nas, urywany; po 
haszczach odbywały się harce i gonitwy; słychać było piski, to charkoty 
głuche - zwierzeń miłosnych, czy śmiertelnych zapasów.
  Pod pióropuszami wyniosłych palm, pod liściastemi kopułami potężnych 
cedrów, mahoni, palisandrów, figowców, w gąszczu ljan, trzcin, krzaków, 
zarośli, ukryta w cieniach nocy, trwała nieubłagana, odwieczna walka życia 
ze śmiercią.
  Miljony istot rodziło się, żeby pożerać inne, ginęło, żeby drugie przy 
życiu utrzymać.
  Była głęboka noc. Komary skończyły swoje harce i znikły. Księżyc odbył 
już swoją wędrówkę po przez wąski pas wyiskrzonego nieba nad jeziorem; 
zajrzał między liściaste ściany głębokiej szczeliny leśnej i w 
przyśpieszonym tempie począł znikać na zachodzie. Nic jeszcze nie 
zwiastowało świtu, ale drobne mgiełki ukazywały się już w zgęszczonym przez 
ochłodzenie powietrzu. W głębi lasu zamierało życie. Zamilkły ptaki, 
cykady, żaby. Ożywiło się natomiast jezioro. Ochłodzone wody pobudziły 
energję i ruchliwość jego mieszkańców. Zaczęły się gonitwy, kotłowania i 
pląsy, jak przed chwilą w lesie, z tą różnicą, że żaden głos nie wydobywał 
się na powierzchnię.
  Część płazów, która do późnego wieczora sprawiała jakby wartę wokoło 
ugrzęzłego między trzcinami samolotu, znikła bez śladu; inne, z chwilą 
nastania nocy, wynurzyły się w całej okazałości na powierzchnię wody. Były 
tam osobniki, mające przeszło pięć metrów długości, pokryte potężnej 
grubości łuską, niektóre pękate jak beczki. Tkwiły nieruchomo, ciągle jakby 
wpatrzone w samolot, kuszone odzywającym się tam do niedawna życiem, nęcone 
zapachami odbywającej się tam niedawno uczty.
  W pewnej chwili jeden z krokodyli zaczął wysuwać się naprzód. Ruch jego 
był prawie niedostrzegalny. Posuwał się jak niesiony prądem kawał drzewa, 
jakby stanowił jedno z masą wody, nad którą się unosił; nie widać było 
najmniejszej zmarszczki na gładkiej tafli jeziora. W ten sposób dotarł do 
ściętej, częściowo zgniecionej trzciny; teraz zaczął powoli wpełzać na to 
pogmatwane kłębowisko, raz po raz wyswobadzając więznące w nim potworne 
łapy i znacząc głęboką bruzdę swymi pięciuset kilami żywej wagi. Ze zwartej 
paszczy wystawały potężne kły, przeszło calowej średnicy; grzebień, 
ciągnący się wzdłuż całego cielska aż po koniec ogona, niewidoczny prawie w 
stanie spoczynku, teraz najeżył mu się z powodu wysiłku - prawdziwa wizja 
legendarnego smoka. Tak dotarł do samolotu. Długą chwilę leżał bez ruchu, 
prawie dotykając paszczą dolnego płatu. Nieznacznie zaczął podnosić głowę, 
wsuwając ją pomiędzy druty wiązania: gdy już miał ją całą prawie na 
powierzchni skrzydła, oparł się jedną łapą na jego krawędzi; po chwili 
poderwał się całem cielskiem, aby uchwycić się krawędzi drugą łapą. Ruchu 
tego wystarczyło, by przeważyć aparat na tę stronę; zgniecione trzciny, na 
których opierał się dolny płat samolotu, ugięły się pod ciężarem cielska, 
aparat chybnął się gwałtownie na prawo; łapy krokodyla przedarły 
naciągnięte płótno dolnego skrzydła, wpadając wgłąb jego wiązania; to go 
tak przestraszyło, że zwinął się w jednej chwili i uderzywszy ogonem w 
aparat, widocznie w zamiarze obrony, runął z powrotem i znikł w jeziorze.
  Angielka, której hamak był zawieszon między lewymi płatami, obudzona 
gwałtownym szarpnięciem, krzyknęła z przerażenia. Staś, leżący w środku, 
mniej odczuł chybnięcie, ale zbudził się również, usłyszawszy krzyk i 
zerwał się na równe nogi. Samolot, który chwilę pozostał nachylony na 
prawo, wrócił pod ciężarem Angielki do pozycji pionowej. Napół żywa w 
rozkołysanym hamaku lady, nie umiała sobie zdać sprawy z tego, co zaszło. 
Staś w mgnieniu oka był już na dole.
  - Czy pani się co nie stało?
  Usłyszawszy głos, uspokoiła się natychmiast, serce tylko biło żywiej, ale 
już je hamowała.
  - Coś mnie rzuciło gwałtownie, uderzyłam się o te pręty. Co to było?
  - Zaraz zapalę lampę. Proszę się nie niepokoić.
  - Nie mogę się wyplątać z tej moskitery. A zobacz no, która godzina?
  - Jest pół do czwartej.
  Za chwilę Staś z elektryczną latarką w ręku obchodził samolot. Na prawem 
skrzydle spostrzegł dwie ziejące dziury, obok widniały najwyraźniej ślady 
pazurów, metalowa krawędź płatu była zgnieciona, dwa druty wiązania zwisały 
zerwane, jedna ze sztab ukośnych urwana u podstawy. Jeszcze czuć było 
zapach piżma. Staś przypomniał sobie, co o tem mówili mu przyjaciele w San 
Ramon. Zapach piżma był decydujący; niema wątpliwości - tu chciał się 
wedrzeć krokodyl. O stopę zaledwie od przedartego płótna były ślady 
uprzednio przygotowanego posłania. Że też go Bóg natchnął przenieść się na 
górę: krokodyl nie potrzebowałby nawet wyłazić na płat, ażeby ściągnąć 
chłopaka do wody; byłoby już po nim.
  Angielce powiedział, że jakieś zwierzę próbowało dostać się na samolot i 
dlatego się chybnął; wolał nie mówić, że to był krokodyl. Co do uszkodzeń, 
łatwo było jej wmówić, że są spowodowane jeszcze upadkiem, tylko że nie 
zauważyła ich wczoraj.
  - Stasiu - odezwała się Angielka - czy i tobie zimno. Ja cała dygocę.
  - Właśnie, chciałem to samo powiedzieć; zaraz przyniosę pled i chyba 
zaparzę herbaty.
  - Ktoby uwierzył u nas w Londynie, że można zmarznąć gdzieś nad Ucayali. 
Pod jakim jesteśmy stopniem? Najwyżej ósmym, prawda?
  - Coś koło tego. Ja już włożyłem sweter, ale i tego zamało; poprostu nie 
można wytrzymać.
  W kwadrans potem Staś podawał Angielce pod moskiterę filiżankę herbaty i 
kilka keksów. Sam zabrał się do solidniejszego śniadania, bo przeżyte 
wzruszenia zaostrzyły mu apetyt.
  Moskity znów się zaczęły pojawiać, znak, że zbliża się ranek. Staś, po 
spożyciu posiłku, uciekł na górę pod moskiterę. Angielka, ogrzana i 
uspokojona, zasnęła prawie natychmiast. Chłopak czuł się wypoczęty zupełnie 
i leżąc obmyślał, co robić dalej.
  Należało wyrwać się z tej studni. W większej gromadzie najprościej byłoby 
przedzierać się lasem, ale we dwoje było to niebezpieczne i niesłychanie 
uciążliwe. Gdyby jedno z nich zachorowało, lub bodaj skaleczyło się 
poważniej, drugie nie mogłoby odejść na chwilę ze względu na możliwość 
napaści lub zgubienia się w lesie. Wszak chodził parę razy z ojcem na 
polowanie w San Ramon, gdzie lasy były o wiele mniejsze od tutejszych. 
Ojciec z zasady trzymał się zawsze jakiegoś strumienia; często robił znaki 
nożem, szczególnie na rozwidleniach. Nieraz mówili ze sobą o losie 
zabłąkanych w puszczy wędrowców. Najtrudniej było z wyżywieniem; mimo 
obfitości zwierzyny, nie można jej w gąszczu dostrzec, a nieraz nawet 
znaleźć ubitej. Rozpalenie ogniska stanowi trudność nielada; drzewo mokre, 
zapałki zawilgną bardzo prędko, krzesiwo i hubka wymagają suchego zielska; 
skąd go wziąć w gęstwinie, gdzie wszystko nasiąkło wilgocią. Ekwipunek, 
broń, naboje, żywność, niesłychanie obciąży idących, o namiocie niema mowy; 
robienie szałasu w wysokopiennym lesie jest często niemożliwe; a komary? 
Należałoby nieść moskitery. Nowy ciężar. Spotykane jeziora mogą zmusić do 
obchodzenia ich dziesiątkami kilometrów. Tratwę nie wszędzie da się 
zbudować. Trzebaby nieść siekierę, bo nożem myśliwskim niewieleby się dało 
zrobić. Wreszcie kierunek? Gdyby nawet udało się ustalić położenie 
geograficzne ich obecnego postoju, byłoby to załatwieniem sprawy tylko 
połowicznem. Mapy, które posiadała Angielka z tej strefy, albo świeciły 
białemi plamami, albo miały zaznaczone rzeki tylko z fantazji; znane były 
zaledwo ich ujścia. Żadnych pomiarów nie zrobiono tu nigdy. Jeziora, które 
miały być liczne, wogóle nie figurowały. W tych warunkach piesza wędrówka 
jest poprostu samobójstwem. Jedyne - to dostać się do najmniejszej bodaj 
rzeczki. Znowu trzebaby iść do niej pieszo. Położenie nie było łatwe; 
trzeba więc szukać innego wyjścia. Narazie, pierwsze zadanie dostać się na 
brzeg, zobaczyć wnętrze lasu, bo z pokładu samolotu widać tylko zwartą masę 
listowia na wybrzeżu. W głębi las mógł inaczej wyglądać; tyle razy już to 
sprawdził. Jakby to było dobrze, gdyby mieli łódź; niechby była i dłubana, 
jakich używają indjanie. Nęciły go brzegi jeziora. Z wody łatwiej polować, 
mógłby nawet zabierać Angielkę, albo bodaj zdaleka obserwować samolot. Do 
lasu musi iść sam. Ostatecznie spróbować trzeba. Decydował się przejść 
wbród tych kilkanaście kroków, które go dzieliły od brzegu, chociaż 
obecność krokodyli robiła taki spacer mało pociągającym. A może spróbować 
przejść po gałęzi drzewa. Jeden z konarów wisiał tuż nad samolotem. 
Przyszło mu na myśl lasso; musi spróbować.
  Tak układał sobie plan na dzień dzisiejszy, wpadając potrochu w senność, 
aż zdrzemnął się na dobre.
  Zbudziło go słońce, które padało wprost w oczy, i czyjeś wołanie.
  Ocknął się natychmiast.
  Stała nad nim Angielka.
  - Stasiu, kawa gotowa, może łaskawy pan zechce zejść do jadalni. A może 
przynieść do łóżeczka?
  Zawstydził się. Zerwał się na równe nogi; nigdy nie czuł się tak rześki i 
wypoczęty.
  Ranek był wspaniały. Niezmącona cisza w powietrzu. Na okolicznych 
zaroślach, na pnączach, które jak płaszczem okrywały nawisające konary 
drzew, szkliły się jeszcze perły rosy. Jezioro w blasku słońca wydało mu 
się jeszcze czystsze, jakby pełniejsze i głębsze; nie było widać nawet tych 
przebrzydłych krokodyli. Kilka czapli siedziało jedynie na pobliskich 
krzewach, odbijając białością swych smukłych kształtów od ciemnej zieleni.
  - Strasznie przepraszam, cóż za skandal! Dlaczego mnie pani nie zbudziła, 
przecież sambym ugotował śniadanie.
  - Widzisz Stasiu, obmyślałam właśnie to sobie; są rzeczy, które tylko ty 
możesz zrobić i twój wysiłek tu jest potrzebny. Ja biorę na siebie opiekę 
nad domem i kuchnią; niebardzo będziesz z tego zadowolony; lepszym jesteś 
odemnie kucharzem i gospodarzem, nie przeczę, ale musimy zastosować podział 
pracy, prawda?
  Staś słabe miał wyobrażenie o zdolnościach gospodarskich lady, ale musiał 
przyznać, że miała słuszność.
  Toaleta i śniadanie zabrały im godzinę czasu, poczem Staś oznajmił 
Angielce, że wychodzi z "domu" na wywiad.
  - Jakże to? Nie pozwolę ci iść przez wodę. Krokodyli wprawdzie nie widać, 
ale mogą być pod wodą, byłoby to szaleństwem.
  - Ja myślę dostać się na ląd po drzewie.
  Od górnego płatu było do gałęzi około 5 metrów.
  - Zaraz spróbujemy.
  Staś udał się do sleepingu, tak ochrzcił swoje legowisko, i po chwili 
wrócił z lassem i sporym zwojem linki na wyrób wędek. W neseserze Angielki 
był składany korkociąg, który mu posłużył za ciężarek do linki. Po kilku 
niefortunnych próbach udało mu się przerzucić linkę przez gałąź, z jej 
pomocą wciągnął lasso, którego końce uwiązał do samolotu. Zabrawszy maczetę 
(nóż myśliwski, używany w hiszpańskiej Ameryce) i rewolwer, wdrapał się po 
lassie na gałąź. Gdy już na niej siedział, zauważył, że była całkiem 
zarośnięta; kory nie było widać, pokrywały ją mchy, drobne paprotki, jakieś 
kolankowate trawy i kilka kęp storczyków, jedna z nich w kwiecie. Były to 
spore kity, okryte białymi jak śnieg kwiatami, przypominającymi malutkie 
lilje.
  Odruchowo nachylił się do wystrzelającej tuż przed nim gałązki kwiecia; 
nie poczuł żadnego zapachu, ale natychmiast z przerażeniem odrzucił się 
całem ciałem. Dwie drobne czarne źrenice patrzały na niego z pomiędzy 
liści. Płaska głowa brunatnego koloru unosiła się na kilka cali nad zbitą 
zielenią krzaka. Z paszczy raz po raz wysuwał się wąski, rozdzielony na 
końcu język. Płaz, zaniepokojony widocznie nowem dla niego zjawiskiem, 
zdawało się, badał sytuację. Język jest bowiem u niego czułym organem 
dotyku, bo wzrok ma niezwykle słaby.
  Pomimo przerażenia, jakie ogarnęło chłopaka, gdy tak nieoczekiwanie, przy 
pierwszym swym kroku, natknął się na istotne niebezpieczeństwo puszczy, nie 
stracił zimnej krwi. Przed chwilą był blisko o łokieć od jadowitych zębów 
węża, cudem uniknął ich uderzenia. Nie miał wątpliwości, że wąż był 
jadowity; źrenice, w które tak nieostrożnie i zbliska zajrzał, były 
podłużne, utkwiła mu w pamięci ta nieomylna cecha jadowitych węży. Na ziemi 
obszedłby gada, albo próbowałby go zabić uderzeniem pręta, lub ostatecznie 
strzelił. Ale tu, siedząc okrakiem na gałęzi o krok od niego, był bezradny; 
wokoło miał grube konary, krótkie narośla na nich, z których wykwitały 
liście, ale nic, coby się nadawało na kij. Czuł, że o cofaniu się niema 
mowy. Nie mógł tego zrobić ze względu na swą towarzyszkę. Ufała jego męstwu 
i dzielności, nie może jej zrobić zawodu. Wreszcie musi się dostać na 
ziemię. Sto razy wolałby zwierza, lub dzikich indjan przed sobą! Nieraz 
sposobił się w myślach do takiego spotkania. Karabin, czy rewolwer nie 
drgnąłby mu napewno w ręku. Obecnie stanął wobec czegoś nowego, 
nieoczekiwanego i nie przemyślanego zawczasu. Przez chwilę jakby mgła 
przeszła mu przed oczyma. Jakby znieruchomiały wszystkie zmysły. Opanował 
się siłą woli. Miał przy sobie rewolwer; strzał o krok powinien być pewny, 
ale włażąc na drzewo, umieścił go z tyłu; gorzej, bo w obawie, by go nie 
zgubić, zapiął pochwę mocno na sprzączkę i jeszcze założył koniec rzemyka 
na zakładki; pochwa była nowa i sztywna, jedną ręką napewno jej nie 
otworzy. Wreszcie wąż mógł go zaatakować w każdej chwili. Maczetę miał pod 
ręką. Przemyślał to wszystko w jednej sekundzie i wyrwał maczetę z pochwy. 
Ale siedząc na wąskiej gałęzi jak na koniu, nie mógł mieć odpowiedniego 
rozmachu.
  Oparł się więc obu rękoma o gałąź i poderwał się na kolana. W tej pozycji 
zdobywał swobodę ruchów, chociaż o mało nie stracił równowagi i nie runął z 
powrotem na płatowiec; jeszcze sekunda i byłoby po nim. Tylko nowy ruch 
mógł go uratować. Wąż gotował się tymczasem do skoku. Cofnął w tył głowę, 
ruchy języka stały się błyskawiczne. Staś również błyskawicznie uniósł 
maczetę nad głową i z całej siły rąbnął płaza między oczy.
  Skutek był piorunujący; nawpół rozwalona głowa, wprawdzie wykonała rzut 
naprzód, ale już bezsilny. Płaz przez sekundę rozwijał swe kręgi, jakby 
zamierzał się wyciągnąć, ale stracił równowagę i runął w drgawkach 
śmiertelnych na brzeg górnego płata samolotu, poczem spadł z pluskiem do 
wody.
  Angielka, która przyglądała się ruchom Stasia z dolnego płatu, o ile jej 
na to gałęzie i gęstwina liści pozwalały, już chciała krzyknąć, gdy 
posłyszała upadek czegoś na samolot, a następnie plusk wody. W pierwszej 
chwili myślała, że to spadł Staś; rzuciła się w tym kierunku i 
znieruchomiała. W wodzie kłębiło się i drgało długie na dwa metry cielsko 
węża; rozpłatana głowa raz po raz wydobywała się z wody, krwawiąc obficie.
  Staś, zadawszy uderzenie, spuścił nogi i chwycił się kurczowo gałęzi, aby 
nie spaść; o mało nie upuścił przy tem maczety. Kolana drgały mu z emocji i 
wysiłku, pot wystąpił kropliście na całem ciele; przed oczami latały 
płatki; był bliski omdlenia ; przez dłuższą chwilę leżał wpół zgięty, 
prawie na samym legowisku płaza. Powoli przychodził do siebie. Angielka 
tymczasem dostała się na górny płat samolotu, wołając:
  - Stasiu! wracaj! Stasiu, nie pozwalam ci iść dalej!
  Próbowała wspiąć się po lassie, ale śliskie i cienkie lasso nie 
przypominało niczem węzłowych sznurów gimnastycznych, na których kiedyś 
ćwiczyła; nie mogła zrobić ani jednego rzutu. Sztuki tej mógł dokonać tylko 
taki gimnastyk jak Staś. To też do przerażenia z powodu strasznego 
niebezpieczeństwa, które spotkało go i niepokoju o jego los, przybyło 
uczucie zachwytu dla jego dzielności i siły. Myślała o nim z rozczuleniem 
kobiety i matki. O, żebyż nie zginął, żebyż nie odszedł; teraz więcej, niż 
kiedykolwiek czuła się bezpieczna w jego obecności; stawał się dla niej 
drogim i niezbędnym. Skąd się wziął taki chłopak na świecie? Przez mgnienie 
oka stanęły przed nią słyszane nieraz opinje o rasach wybranych, ich 
wartości i zaletach, w przeciwieństwie do reszty ludzkości. Miesiąc temu 
umiałaby patrzeć na każdego Polaka jako na okaz zoologiczny; ot 
człekopodobne stworzenie o niższej wadze gatunkowej, z którym nie szuka się 
stosunków towarzyskich. Ten chłopak wywrócił wszystkie jej pojęcia, obalił 
przesądy. Teraz podziwia jego naród.
  Biedny Staś, dygocąc tam na gałęzi z emocji i wstrętu, nic nie wiedział, 
jakie uczucia budziło jego zachowanie się w pięknej Angielce. W skromności 
i prostocie ducha myślał, że wykonywa psi, jak to mówią, obowiązek.
  Oprzytomniawszy, usłyszał znów wołania lady.
  - Dobrze, dobrze, zaraz wrócę, ale muszę choć trochę się rezejrzeć. Niech 
się pani nie boi. Proszę uważać, zaraz zrzucę trochę kwiatów, przepraszam, 
że nie pachną, ale nic na to nie poradzę.
  I w tejże chwili spadła na Angielkę cała naręcz orchidei. Lady schwyciła 
je z radością, tuląc do serca i do twarzy, choć były jakieś zimne i obce, 
tak jak zimną i obcą była ta kraina, piękna, bogata, urodzajna, złocona 
słońcem, ale prawie nieprzystępna i wroga człowiekowi.
  Staś zmęczony, ale i dumny z odniesionego zwycięstwa, opanował się już 
zupełnie. Z większą ostrożnością niż uprzednio, ale i z większą wiarą w 
siebie dotarł do pnia, gdzie po ljanach zsunął się na ziemię.
  Nie było tu wcale tak gęsto, jak sobie wyobrażał. Panujący cień głuszył i 
zabijał rośliny, które bez słońca żyć nie mogą. Większość drzew była 
wyniosła i rozstawiona dość rzadko; podszycie stanowiły niskopienne palmy, 
skupiające się miejscami w trudny do przebycia gąszcz; naogół było tu 
raczej luźno i wzrok miał przed sobą dość rozległą perspektywę, 
szczególniej w górze, gdzie nie docierało podszycie. Chwilami wnętrze lasu 
robiło wrażenie olbrzymiej świątyni o wyniosłym sklepieniu, opartem na 
strzelających tu i ówdzie jak kolumny drzewach. Niektóre pnie potężnej były 
grubości, wszystkio prawie okryte zwojami ljan i porośli. Jeden tylko 
gatunek pozbawiony był najzupełniej pasożytów; drzewo było nie mniej 
wyniosłe od innych, ale o cienkiej, zielonej, łuszczącej się korze. Staś 
znał to drzewo z San Ramon, gdzie ani na połowę tak nie wyrastało, ale 
uchodziło za najlepszy materjał opałowy nazywało się capirona. Ucieszyło 
go, że wreszcie znalazł tu coś znajomego i zachęciło do dokładniejszego 
przeglądu tego naturalnego parku. Szukał głównie znanych sobie owoców, a 
przedewszystkiem palm assahy lub chonta, dających świetną jarzynę, bardzo 
cenioną w wielu podzwrotnikowych krajach, o którą lady kilkakrotnie już 
dopominała się jeszcze w San Ramon. Łatwo je było poznać, były to bowiem 
jedyne wysokopienne palmy, które na wysokości korony miały znaczne 
zgrubienie, dwa razy przenoszące grubość samego pnia, i długie na metr, z 
tego zgrubienia wyrastały smukłe pierzaste liście. Po ścięciu palmy i 
zgrubienia odrzucano zdrewniałe i mniej lub więcej sformowane liście i 
dopiero sam rdzeń brano do kuchni.
  
  Szedł ostrożnie, rozglądając się na wszystkie strony. Pierwszy raz w 
życiu oglądał podobne cuda. Nieraz próbował wyobrazić sobie, jak może 
wyglądać las dziewiczy. Ale teraz przyznawał w duszy, że rzeczywistość 
przeszła wszystkie jego domysły. Nie wyobrażał sobie nigdy, by mogły 
istnieć palmy, których pień ma kilka metrów średnicy, a liście kilkanaście 
metrów długości. Z niektórych zwisały ogromne kiście, osypane dojrzewającym 
owocem. Ziemia zasłana nim była wokoło. Spróbował parę. Jedne miały 
słodkawy smak i słaby zapach terpentyny, drugie były cierpkowate i 
kwaskowate, przypominały trochę smak rajskich jabłek. Niektóre drzewa stały 
zupełnie odosobnione, w górze tylko łączyły się z innemi w zielony, 
nieprzenikliwy strop. Miejscami widać było spadające szeregami powietrzne 
korzenie olbrzymich filodendronów, sprawiające wrażenie rozsuwanych zasłon 
japońskich. W wielu rozwidleniach konarów, na wielu ich ramionach, widniały 
całe grzędy mchów, paprotek i orchidei; niektóre były w kwiecie, przeważały 
kwiaty białe lub fjoletowe; zrzadka ukazywały się czerwone ananasowce. Tu 
drzewo okryte było gęstym splotem kwitnących pnączów, przypominających 
Bugainvillea, tam spadały kaskady fuksji lub innych nieznanych kwiatów.
  Idąc, co chwila musiał unosić głowy; posuwał się jakby w osłupieniu, 
wpatrzony w to nęcące piękno przyrody, zapominając o niebezpieczeństwie, 
którego tylko co uniknął, potykając się co chwila o, wystające korzenie lub 
przecinające drogę ljany, których obfite zwoje nietylko pięły się i 
otaczały drzewa, ale kłębiły się wszędzie po ziemi. Ze zdziwieniem 
zobaczył, że niektóre dochodzą czterdziestu centymetrów średnicy. Wyobrażał 
je sobie zawsze jako coś bardziej wiotkiego. Spróbowawszy maczetą, 
przekonał się, że większość jest niesłychanie miękka, ale były i takie, że 
nóż z trudem przecinał słoje. Drugą niespodzianką były palmy; przeważnie 
miały drewno tak twarde, że maczeta zwijała się w ręku.
  W pewnej chwili nachyliwszy się, aby podnieść jakiś opadły owoc, zauważył 
na ziemi ślad racic. Mógł się domyśleć, że zwierzę nie było wielkie, ale 
zamało jeszcze znał las i zwierzynę, aby zdecydować, co to takiego.
  - Sarna albo pekari (dzik południowo-amerykański drobnych rozmiarów) - 
pomyślał.
  Po kilkunastu krokach, na czystszem miejscu, ujrzał mnóstwo obgryzionych 
owoców; ziemia była zryta. Mogła to być robota jedynie pekari. Ślady były 
świeże. Zaczął rozglądać się i nasłuchiwać.
  Po chwili doszedł go głuchy pomruk. Trochę dalej rozróżniać zaczął 
charakterystyczne chrząkanie żerującego stada; musiało być najwyżej o 
dwieście kroków. Wyjął rewolwer i kierując się dochodzącymi odgłosami, 
ostrożnie podchodził stado. Po kilku minutach dostrzegł dwa dziki. Przypadł 
do pierwszego grubszego drzewa, skąd mógł swobodnie z poza jego wyrostów 
korzeniowych, obserwować scenę. Stado nie było duże; trudno było je 
obliczyć, bo zasłaniały zielska, zwoje ljan i drzewa, zresztą ruszało się 
nieustannie; nie przenosiło zapewne pięćdziesięciu sztuk. Zwierzęta były 
wypasione, sierść na nich lśniła, ruchy miały zwinne. Podziwiał ich 
zgodność i dyscyplinę. Żadne nie wypierało drugiego; gdy do mniejszych 
okazów zbliżał się większy, bez oporu ustępowały mu tamte z drogi; czasami 
tylko głośniejsze chrząknięcie rozlegało się jakby ostrzeżenie. Kilka 
większych samców raz po raz podnosiło ryje do góry jakby coś wietrząc, może 
czuły już czyjąś obecność. Ale człowiek napewno nie gościł w tych miejscach 
i stąd nieznana woń nie budziła większej ich uwagi. Przeciwnie, niektóre 
sztuki zaczęły powoli się zbliżać. Żyłka myśliwska opanowała Stasia. 
Zapomniał co mówili mu Peruwjańczycy o niebezpieczeństwach polowania na te 
nieduże, pozornie nie napastliwe zwierzęta i wyczekiwał tylko momentu, gdy 
który z większych okazów zbliży się dostatecznie. Wreszcie doczekał chwili. 
Gruchnął strzał, aż zadrżała puszcza. Wielki Smith and Wesson wali jak 
armata. Ugodzony samiec wyskoczył w powietrze i padając zarył ryjem w 
ziemię, wydając przenikliwy kwik. Drgał jeszcze, ale już nie mógł się 
podnieść. Część stada rzuciła się w krzaki z przeraźliwym jazgotem, część 
dopadła towarzysza, trącając go, jakby go chciała postawić na nogi. Kilka 
dzików zaczęło się wiercić to w jedną, to w drugą stronę, jakby szamotały 
się z jakąś niewidzialną siłą. W końcu stanęły, podnosząc ryje do góry i 
węsząc powietrze. Stasia ponosiło. Rozległ się drugi strzał. Drugi okaz, 
gorzej trafiony, rzucił się wbok, ale upadł natychmiast na kolana; zerwał 
się, upadł znowu, krew chlusnęła mu z paszczy, aż w końcu padł przewalając 
się przez głowę. W tej chwili węszące osobniki rzuciły się w kierunku 
naszego harcerza, za nimi runęły inne. W oka mgnieniu został otoczony przez 
stado i gdyby nie był wskoczył instynktownie na wystający na półtora metra 
grzbiet korzenia, byłoby po nim. Rewolwer wypadł mu z ręki. Dziki z 
wściekłością zaczęły gryźć pod nim drzewo i ziemię, deptać i gryźć 
rewolwer. Kwik, jazgot, charczenie, ogłuszyło zupełnie Stasia. Siedział 
znów na korzeniu jak na koniu, podciągając ile mógł nogi do góry, bo 
niektóre dziki próbowały się wspinać.
  Pomimo niebezpieczeństwa nie stracił animuszu; przygoda ani w części nie 
wydała mu się tak straszną jak z wężem. Tu wreszcie nie obezwładniał go 
wstręt; przeciwnie, bawiła go bezradność zwierząt. Chodziło tylko o to, czy 
będzie mógł długo tak usiedzieć i kto kogo przetrzyma. Sytuacja nie była do 
pozazdroszczenia, ale miał przeświadczenie, że się wywikła. Spoglądał nawet 
na swoje trofea, czy im co nie grozi, ale leżały nieruchome.
  Aby uniknąć podciągania nóg, zaczął powoli posuwać się w kierunku pnia, 
gdzie korzeń był wyższy. Zwisały tu ljany. Pociągnął za jedną, trzymała się 
mocno. Wybrał którąś cieńszą i zaczął się wspinać. Pomagał sobie, opierając 
się nogami o pień drzewa. Był to figowiec, którego gałęzie zaczynają się 
zwykle nisko. Po chwili był już w pierwszem rozwidleniu konarów; mógł tu 
usiąść wygodnie, bezmała się położyć. To też, oczyściwszy nożem miejsce, 
rozsiadł się jak basza, spoglądając zgóry na kotłujące się na dole stado. 
Postanowił nie dawać znaku życia w nadziei, że gdy stracą go z oczu, 
uspokoją się i odejdą. Niezawsze można na to liczyć; rozwścieczone 
zwierzęta umieją wytrzymać pod drzewem i dwie doby. Staś wierzył jednak 
jednak w swoją gwiazdę; cóż zresztą mogło mu pomóc poddawanie się 
pesymizmowi, a tem bardziej rozpaczy. Tymczasem siedział, a właściwie 
półleżał wygodnie, wreszcie miał przy sobie nóż, który przed dwiema 
godzinami wybawił go z ciężkiej opresji. Przestał narazie myśleć o dzikach, 
a zaczął zastanawiać się nad sposobem wydostania się z matni, w jaką wpadli 
z Angielką. Jeśli las był wszędzie taki jak tutaj, skłonny był prawie 
decydować się na pieszą wędrówkę. Nie będzie więcej zaczepiał dzików ani 
innych niebezpiecznych stworzeń, za to będzie dobrze patrzał pod nogi. 
Owoce, które widział, upewniły go, że może na nie liczyć; nie były 
najsmaczniejsze, ale zawsze było to pożywienie. Mogą być i lepsze; słyszał 
o anonach, paltach, granadillach itp. Był pewien, że znajdzie palmy assahy 
lub chontę. Wędrówka piesza przestała mu się wydawać tak niebezpieczną i 
trudną, jak myślał początkowo, a ubita przed chwilą zwierzyna była raczej 
zachętą. Spacer, podchodzenie zwierzyny, dwie przeżyte emocje, obudziły w 
nim apetyt. Przypomniał sobie obecny swój "dom", lady i zapas śpiżarni. Coś 
by zjadł. Ale co robi lady? Pewno przyrządziła śniadanie i niepokoi się. 
Gdyby nie dziki, próbowałby hukać, możeby odpowiedziała. Ale w tych 
warunkach musi się powstrzymać od zwracania na siebie uwagi, inaczej nigdy 
się ich nie pozbędzie.
  Spojrzał na dół. Część zwierząt rozlazła się po najbliższej okolicy; 
część ułożyła się koło drzewa lub spacerowała wolniutko. Było to 
najwidoczniej oblężenie. Dziki miały tu pożywienia poddostatkiem w postaci 
mnóstwa owoców i mogły siedzieć do nieskończoności. Przygoda zaczynała 
niepokoić chłopca naprawdę. Gdyby miał rewolwer i więcej naboi, mógłby 
zawzięte zwierzęta powystrzelać, maczetą nic nie zrobi. Najbardziej 
gniewała go przymusowa bezczynność. Wolałby walkę; ostatecznie ucieczkę, 
gdyby miał jakie takie szanse prześcignięcia dzików. Spokojne leżenie na 
drzewie nie wchodziło w żadne jego rachuby. Oglądał się, czyby nie udało 
się przejść z drzewa, na którem siedział, na inne; ale najbliższe były 
wysokopienne. Nawet gdyby się na nie dostał, nie miał pewności, czy potrafi 
zleźć na ziemię. Ryzyko przełażenia z gałęzi na gałąź na wysokości 40 
metrów, nie bardzo go nęciło, mógł trafić na kruche drzewo, kolczaste 
ljany, jakich parę już spotkał; djabli wiedzą na co.
  Wtem zatamował oddech. Wyraźnie doszło go echo dalekiego strzału; drugi, 
trzeci, po chwili czwarty. Czyżby coś napadło na lady. Broni się może, albo 
chce zwrócić w ten sposób jego uwagę na kierunek, w przypuszczeniu że się 
zabłąkał.
  Teraz widzi, jaką popełnił nieostrożność. Przed odejściem należało się 
umówić, w jaki sposób będą się porozumiewali na odległość. Strzały mogły 
mieć jakieś znaczenie umowne. Zaniedbał tak ważnej rzeczy. Jakże mało jest 
doświadczony, a myślał, że potrafiłby dowodzić ekspedycją. Teraz zrozumiał, 
że doświadczenie osiąga się długą szkołą życia, bodaj, że kończącą się 
dopiero ze śmiercią; że też mógł popełnić takie głupstwo. Jeśli Angielka 
strzelała, ażeby mu wskazać kierunek, winien jej odpowiedzieć niezwłocznie, 
ale jak. Rewolwer na ziemi. Jeśli lady jest w niebezpieczeństwie, musi tam 
śpieszyć. Po co się bawił w Nemroda? Przecież nie przyszedł tu na 
polowanie, powinien był swoje instynkty myśliwskie trzymać na wodzy, a nie 
postępować jak stara histeryczka. Głupiec. Należy mu się sto batów.....
  Przeraźliwy jazgot, charczenie, ryk, trzask łamanych gałęzi, tupot, 
rozdarły w tej chwili powietrze. Staś zerwał się na równe nogi. Konary na 
trzy strony zasłaniały mu pole widzenia. Widocznie dziki zostały napadnięte 
przez nowego wroga. Coś się działo w pobliżu, a on nie mógł być nawet 
widzem.
  Nowy ryk rozdarł powietrze. Staś drgnął. Teraz już nie miał wątpliwości; 
był to ryk jaguara, zagłuszał wszystko. Brzmiała w nim siła i zajadłość, 
coś, co wwiercało się w mózg, tamowało oddech, unieruchomiało członki. Och, 
jakże to było dalekie od wyobrażeń, jakie sobie stworzył na zasadzie 
lektury i opowiadań. Uczuł się prawie szczęśliwy, że dziki wpędziły go na 
drzewo i że może z pewnej wysokości i względnie bezpiecznie przyglądać się 
nowej scenie, oczywiście w przenośni, bo na razie mógł się jej tylko 
przysłuchiwać. Spojrzał na dół, gdzie przed chwilą obozowali jego 
ciemięzcy, nie było ich śladu; napewno biorą udział w śmiertelnej walce, 
która toczy się obok.
  Nie namyślał się. Rola słuchacza, nawet nie widza, nie leżała w jego 
charakterze. W jednej chwili był na dole. Przedewszystkim porwał leżący na 
ziemi rewolwer; wyjął kule, zajrzał do lufy, czy aby nie zatkana, wytarł 
porządnie broń chustką, naładował i trzymając się pnia, zaczął obchodzić 
drzewo.
  Scena, którą zobaczył, napełniła go grozą, gdy pomyślał, że cudem prawie 
uniknął podobnego losu. Dziki zwartem kołem otaczały jaguara, szarpiąc 
wspaniałe jego cielsko swymi szablistymi kłami. Potężne zwierzę kręciło się 
w kółko, wspinając się co chwila na tylnych łapach, mocnemi uderzeniami 
przednich gruchocąc łby i grzbiety zaciekłych swych wrogów. Kilkanaście 
dzików z rozpłatanymi głowami lub bokami zalegało pobojowisko; te, którym 
jaguar przetrącił grzbiet tylko, próbowały, pełzając, wycofać się z placu 
boju, strasznym wyciem i wizgiem napełniając powietrze. Ryk jaguara, z 
początku potężny i zwycięski, zmienił się na potworny, urywany skowyt i 
charczenie. Widać było, że słabnie, traci swą bezczelną pewność siebie i 
odwagę. Uciekłby dawno, gdyby mógł, ale wokoło cisnęły się zwarte szeregi 
zwierząt, gotowych pomścić swe odwieczne krzywdy na rozbójniku, którego 
wreszcie dopadły.
  Dziki jakby się rozmnożyły. Trudno było ich zliczyć, ale Staś 
przysiągłby, że pomimo strat była ich tam przeszło setka; prawdopodobnie 
zbiegły się z okolicy. Dziwił się, że jaguar nie skoczy, ale na to musiał 
choć na chwilę stanąć na czterech łapach, ażeby się zebrać; ile razy 
próbował to zrobić, otrzymywał dziesiątki cięć, które mu szarpały ścięgna, 
brzuch, łapy; zwijał się na prawo i na lewo w beznadziejnej już obronie; 
wydawał się coraz mniejszy.
  Staś, pochłonięty niezwykłym obrazem walki, zapomniał, że nietylko jest 
widzem, ale, że lada chwila może się stać aktorem rozgrywającego się przed 
jego oczami krwawego widowiska. Dopiero gdy jaguar pierwszy raz upadł na 
bok, a dziki prawie go pokryły i wycia jego stały się przeciągłe jak jęk 
konającego, oprzytomniał. Zrozumiał, że jest to ostatnia chwila do 
ucieczki. Nachyliwszy się jak najniżej, z początku powoli, później coraz 
szybciej, zaczął rejterować z pola walki, rezygnując z zakończenia, które 
zresztą można już było z całą pewnością przewidzieć. Za pięć minut 
pozostanie z jaguara tylko kupa kości i okrwawionych kłaków.
  Chłopak miał dość na dzisiaj badań terenowych. Nawet pierwsza spotkana 
chonta, pomimo wspaniałej kolby, która dotykała prawie wysokiego stropu, 
nie wzbudziła jego zainteresowania. Niepokoiły go strzały oddane przez 
Angielkę; nie umiał ich sobie wytłumaczyć; gdyby miały być wskazówką dla 
niego, powinny były się powtarzać, ale było cicho. Prawie biegł w kierunku 
figowca, który posłużył mu za pomost do lądowania. Szczęściem, wzorem ojca, 
znaczył był nożem całą uprzednio odbytą drogę. I teraz po tych nacięciach, 
prawie bez wahania, odnajdywał kierunek.
  Znalazł się przy figowcu znacznie prędzej, niż myślał. Od miejsca, gdzie 
zostawił walczące zwierzęta, dzieliło go najwyżej dwa kilometry, a byłby 
przysiągł, że przebył ich kilka. Jest to złudzenie, które każdy przechodzi, 
gdy po raz pierwszy przemierza jakąkolwiek okolicę. Ludzie bowiem czas i 
przestrzeń mierzą ilością odbieranych wrażeń; im bardziej te zaczynają 
powszednieć, tym bardziej zmniejsza się wrażenie odległości.
  - Lady Violetta! lady Violetta! - wołał, dobiegając wreszcie do figowca.
  - Stasiu! - odpowiedziała Angielka.
  - Nie przeszkadzam? Czy można?
  - Please, come in.
  - Dziękuję, zaraz, tylko jeszcze trochę gimnastyki.
  Wdrapał się na konar, na którym był stoczył walkę z wężem, przeszedł po 
nim do lassa umocowanego zrana i zsunął się na samolot.
  - Nareszcie.
  Angielka zaczynała się już niepokoić. Po niewczasie również przypomniała 
sobie, że należało się umówić co do sygnałów na wypadek zbłądzenia Stasia, 
lub niebezpieczeństwa, które mogło jej grozić.
  - Co znaczyły strzały? - zapytał Staś.
  - Ach, nie mówię ci najważniejszej rzeczy; spójrz na nasz parter.
  Staś wychylił się. Dolne płaty znikły pod wodą; koniec kadłuba samolotu 
ledwo nad nią wystawał; nawet oddział pocztowy był na kilka cali zalany.
  - A nasze rzeczy, kuchnia, konserwy?
  - Przeniosłam na piętro; a kuchnia, czy nie widzisz, jest tutaj. Na 
szczęście woda przybywała powoli. Zapomniałam tylko odczepić hamak, a potem 
przez wodę trudno mi było do niego się dostać.
  - Ale czy woda przybywa?
  - Od godziny jakby się zatrzymała.
  - A strzały?
  - Miałam gościa; pewno ten sam krokodyl, który w nocy próbował się tu 
dostać. Nie przypuszczałam nigdy, że to tak bezczelne stworzenia. Mówiono 
mi, że są tchórzliwe; a ten, jak tylko woda przybrała, podpłynął do samego 
samolotu. Gdy mu posłałam kulkę, nietylko nie uciekał, ale najeżył się 
strasznie i z furją zaatakował płatowiec; musiał tam porwać pod wodą całe 
płótno, pogiął wiązanie, wogóle zachowywał się, powiedzmy prawdę, shoking, 
zupełnie grubjańsko. Zgniewało mnie to i posłałam mu jeszcze trzy kule. 
Ostatnia, zdaje się, oduczyła go na zawsze wyprawiać brewerje w cudzym 
domu; wywrócił się brzuchem do góry i zatonął. A tobie, jak poszło?
  Staś zdał ścisłą relację z tego, co zobaczył. Nie namawiał jednak do 
podróży pieszej, jak to początkowo chciał zrobić; ostatnia scena z jaguarem 
zniechęciła go ostatecznie do pieszych wędrówek.
  Angielka miała przygotowany posiłek. Po jego spożyciu, zajęli się sprawą 
noclegu, który się komplikował z powodu zalania dolnych płatów. Stanęło na 
tem, że Angielka przeniesie się na miejsce Stasia, a Staś, jako że był 
pierwszorzędnym gimnastykiem, dostanie się z górnego płata do hamaku, gdzie 
przenocuje. Doświadczenie bieżącego dnia nauczyło ich ostrożności. Oboje 
umieścili nabitą broń pod ręką, tak samo lampki elektryczne. Staś nawet 
twierdził, że one same wystarczą do odstraszenia napastnika.
  
  
  "NADZIEJA".
  
  Noc przeszła spokojnie. Staś obudził się jeszcze przed wschodem słońca. 
Swoim zwyczajem wylazł natychmiast z hamaka i korzystając z jaśniejącego 
wciąż świtu, zabrał się do czyszczenia broni i butów; nie przeszkadzało mu 
to zastanawiać się nad przeżytymi poprzedniego dnia wypadkami, które mu 
dały dużo do myślenia i utrwaliły decyzję szukania wyjścia drogą wodną. 
Przybór wody nasunął myśl, że jezioro musi mieć połączenie jakimś kanałem z 
rzeką. Deszcz od dwu dni nie padał i nie ulegało wątpliwości, że tylko 
wezbrane wody jakiejś niedaleko położonej rzeki, mogły wywołać przybór w 
jeziorze. Należało odszukać kanał i spróbować przebić się nim do rzeki. O 
zrobieniu łodzi nie mógł marzyć, mogła być mowa jedynie o tratwie; ale skąd 
wziąć odpowiedni materjał. Jedne drzewa były za grube, drugie za twarde i 
za ciężkie, palmy to samo; cedra, który się nadawał, a który znał z San 
Ramon, nie spotkał. Tutaj napewno byłby zaduży na ten cel. Wreszcie, jakby 
go dociągnął do wody. Widział jakieś niższe zarośla bliżej jeziora, ale 
wczoraj nie podchodził do nich. Musi więc poszukać.
  Nim Angielka wstała i zrobiła toaletę, Staś, pomimo jej protestów, 
ugotował śniadanie. Chodziło o jaknajprędsze dostanie się na ląd. Tym razem 
Angielka uparła się towarzyszyć mu; łatwiej to jednak było powiedzieć, niż 
wykonać: o wydostaniu się na gałąź zapomocą lassa, jak to robił Staś, nie 
mogła marzyć; skórzane lasso było za sztywne, aby na niem robić węzły, 
które zresztą skróciłyby je zanadto.
  - Już wiem, przeciągniemy lasso poziomo od górnych płatów do pnia. Zawsze 
będzie pani łatwiej posuwać się poziomo, niż do góry.
  - Ale do czego je uwiążesz?
  - Mam dłuto w neseserze, posłuży mi zamiast gwoździa.
  Niezwłocznie zabrał się do roboty. Po godzinie przelazł po lassie z 
płatowca na ziemię; nogami prawie dotykał wody, ale podciągając się na 
rękach, wylądował suchy. Angielka nie miała tej siły i była obawa, że nogi 
będzie musiała zanurzyć w wodzie, co nie było bezpieczne. Musiał więc Staś, 
z pomocą sznura od hamaka, podciągnąć lasso po środku do gałęzi, w ten 
sposób nie tworzyło ono takiego łuku jak poprzednio, i można było 
bezpiecznie puszczać się w drogę. Prócz noża i rewolwerów, zabrali na 
wszelki wypadek siekierę. Wreszcie znaleźli się oboje na ziemi.
  Lady zaledwo uszła kilkanaście kroków przeciętą poprzedniego dnia przez 
chłopca pikadą, stanęła olśniona. Jak i Staś, nie wyobrażała sobie, że może 
tu być tak pięknie.
  - Ale to rzeczywiście świątynia, dobrześ to powiedział, Stasiu. Cóż za 
kolosy. Boże, co za ljany ! Patrz, patrz, te festony kwiatów, a te palmy! 
Toż to są cuda. Nigdybym nie uwierzyła, gdyby mi kto opowiadał; ale tego i 
opowiedzieć niepodobna. Wiesz, nie żałuję, żeśmy się tu dostali.
  - Tak, ale można to było zrobić w jakiś rozsądniejszy sposób, a nie 
spadać z nieba. Mieliśmy jeszcze szczęście.
  - To nie było szczęście; żeśmy żywi i cali, zawdzięczamy to biednemu 
porucznikowi. Boże, Boże, nie mogę o tem spokojnie myśleć.
  Angielka chciała iść dalej znaczoną ścieżką, ale chłopak zaprotestował. 
Niewiadomo, co się tam dzieje na tem pobojowisku. Zgiełk walki, zapach 
krwi, mógł ściągnąć innych rozbójników puszczy. Spotkanie z rozjuszonem 
stadem nie rokowało nic dobrego; zwykła ostrożność nakazywała trzymać się 
jaknajdalej od wszystkich aktorów ponurej sceny, która się rozegrała tak 
niedawno, a której ostatnie słowo może nie jest jeszcze wypowiedziane. 
Dość, że postanowili iść w przeciwnym kierunku.
  W pewnej chwili Angielka zwróciła uwagę na jakieś niewysokie, biało 
kwitnące drzewa; tworzyły niewielki zagajnik, z którego wyłaniała się grupa 
potężnych palm. Po przejściu kilkunastu kroków, Staś zawyrokował, że nie są 
to kwiaty, ale jakby otwarte szypułki bawełny.
  - Na bawełnę to za duże - zauważyła Angielka.
  - Słyszałem, że są tu gatunki wieczno-trwałe, które wyrastają w drzewa. 
Do nich należy słynne Rough Peru, odmiana bardzo ceniona, bo bawełna ta 
jest tak ostra i gładka, że doskonale łączy się z wełną i nie daje się 
odróżnić w materjałach; płacą za nią prawie podwójną cenę.
  Po chwili stanęli pod pierwszem drzewem. Na ziemi walało się sporo 
opadłych szypułek, z których wydobywały się gęste zwoje puchu. Staś 
podniósł jedną.
  - Topa! Topa! Widzi pani?
  - No, widzę, że przypomina to trochę bawełnę, nawet wolę ten połysk 
jedwabisty, czy to jest owe Rough Peru?
  - Ależ nie, proszę pani, to topa, najprawdziwsza topa, jesteśmy ocaleni.
  - Wytłumacz że mi, człowiecze, co to jest, bo nic nie rozumiem.
  - Znałem dotychczas tylko ten puch; przynoszono go nam z niższej 
Montanji; używaliśmy go w San Ramon na materace i poduszki.
  - Nie wiedziałam, że z ciebie taki wygodniś, będziesz miał czem wypchać 
swój worek, ale czy to nas wyratuje, myślisz?
  - Proszę pani, indjanie, którzy nam topę sprzedawali, mówili, że rośnie 
na drzewach o drewnie lżejszem od korka; robią z nich na rzekach Montanji 
tratwy. Zobaczymy zresztą.
  Maczetą uderzył w najbliższy pień. weszła jak w masło, ale i uwięzła w 
nim, że trudno było ją wyjąć.
  - Widzi pani?
  - No, jeszcze nic nie widzę.
  - Zaraz pani zobaczy.
  Odciął kawał gałęzi i oczyściwszy ją z liści i gałązek, podał Angielce.
  - Zadziwiające - rzekła. - Przecież to nic nie waży.
  - Podobno prawie nie nasiąka wodą, w przeciwieństwie do korka; pozatem 
jest sprężyste i mocne. Teraz trzeba tylko odpowiednich ljan albo łyka, 
żeby związać tratwę, i jedziemy.
  Zaczął szukać owego łyka i ljan. Gdyby znał roślinność Montanji, 
odnalazłby je z łatwością; teraz musiał nacinać prawie każde spotkane 
drzewo i próbować, czy ma łyko i czy jest dość mocne i giętkie. W końcu 
trafił na jakiś egzemplarz, który po nacięciu kory odsłonił warstwę grubego 
mocnego łyka; gdy pociągnął za nie, zaczęło odstawać pasami, wydzierając 
się z pod kory, ale nie było możności oderwać go od pnia; im bardziej 
ciągnął, tem wyżej odrywało się, dochodząc do blisko 4 metrów długości. Nie 
był pewien, czy jest to tak zwana chambira, o której słyszał w San Ramon, 
ale było to w każdym razie jakieś łyko i musiał się na nie decydować.
  Oboje namyślali się przez chwilę, czy wracać na obiad, czy zająć się 
darciem łyka. Staś upierał się przy zostaniu, twierdząc, że pośpiech jest 
konieczny, bo przybór mote ustąpić; przy niskiej wodzie niełatwo będzie 
odnaleźć kanał, który zresztą wtedy napewno jest trudniejszy do przebycia.
  Łyko musiało być jaknajdłuższe. Wobec niemożliwości oderwania go na 
pewnej wysokości, Staś zdecydował się zciąć drzewo. Będą je mogli łatwo 
obrać i drzeć łyko tej szerokości i długości, jakiej chcieli, gdy tymczasem 
ze stojącego drzewa namarnują go i namordują się niepotrzebnie. Po godzinie 
drzewo leżało już na ziemi. Zabrali się teraz oboje do pracy. Staś 
oddzierał łyko. Angielka oczyszczała i zwijała pasma. Słońce miało się 
dobrze ku zachodowi, gdy skończyli obdzieranie pierwszego drzewa. Zrobili 
dwie wiązki, zanieśli je pod figowiec i zatopili w wodzia przy brzegu, aby 
nie straciło sprężystości.
  Praca tak ich pochłonęła, że nie zwracali uwagi na to, co się wokoło 
dzieje. Tymczasem na wschodzie zaczęły gromadzić się chmury; zrywał się 
wiatr; robiło się zimno. Dopiero gdy dostali się na płatowiec, zauważyli 
zmianę w atmosferze. Szła burza na dobre. Gdyby płat dolny nie był zalany 
wodą, mieliby tam doskonałe schronienie, bo z boków kryłyby ich płótna 
namiotu, ale teraz skazani byli na siedzenie na górze lub w otwartej 
kabince samolotu. Jedynem miejscem zakrytem był schowek bagażowy przed 
siedzeniem, ale tam można było siedzieć tylko skulonym. O odpięciu płatów 
namiotu na poczekaniu nie można było marzyć. Staś umocował je swoim 
zwyczajem solidnie, w dodatku dolne umocowania były obecnie pod wodą. Po 
chwili posłyszeli gwałtowny szum, huk prawie, szybko się zbliżający; były 
to uderzenia nawałnicy o liściaste poszycie lasu. Ledwo zdążyli umieścić 
się w schowku, lunęły potoki wody, o jakich nie mieli wyobrażenia.
  Z początku zdawało im się, że pada grad. Krople były wielkości laskowego 
orzecha; odbijały się od powierzchni jeziora, tworząc jakąś fantastyczną 
warstwę jakby gotującej się, błyszczącej i opalizującej masy olbrzymich 
pereł. Było to tak piękne, że pomimo żałosnej swej sytuacji, wypłoszeni 
zacinającym deszczem ze swego schroniska stanęli otwarcie w kabinie, 
zasłaniając jedynie głowy kocem od uderzeń potoków wody.
  Deszcz trwał blisko godzinę. Urwał się tak samo raptownie, jak się 
zaczął. Niebo się wypogodziło. Należało korzystać z ostatnich ciepłych 
promieni słońca, aby choć trochę osuszyć koce i kabinkę. Zabrali się do 
sporządzenia posiłku i przygotowania jako tako suchego posłania dla 
Angielki, bo hamak, zawieszony pod górnyn płatem, nie ucierpiał wcale.
  Nazajutrz, ledwo się rozwidniło, wrócili do ściętego wczoraj drzewa, 
wypatrzyli tam bowiem niedaleko drugie i zabrali się na nowo do gromadzenia 
łyka. Już przed południem mieli zapas dostateczny na parę tratew. Staś był 
zdania, że muszą się przygotować na możliwość rozbicia tratwy lub 
przecieranie się łyka; należało mieć pod ręką materjał do naprawy, inaczej 
mogła ich spotkać katastrofa utopienia bagaży i dostania się samym do wody, 
a siedzieli już, czem to mogło grozić.
  Dnia tego zabrali się do określenia położenia geograficznego jeziora. 
Brak wprawy w posługiwaniu się sekstansem sprawił, że trudzili się nad tem 
parę godzin. Na morzu ułatwia pomiar stały i szeroki horyzont, tu musieli 
posługiwać się sztucznym, co wymagało o wiele większej precyzji. W końcu 
ustalili swe położenie na 8(o).51'.16" szerokości południowej i długości 
74(o).26'.17" na zachód od Greenwich. Korygowali je następnie kilkakrotnie.
  Po łyku przyszła kolej na topę. Staś wybrał kilkanaście co smuklejszych 
drzew, które spuszczał po kolei. Uradzili wspólnie, że podstawą tratwy 
będzie dziewięć 7-mio metrowych pni, na nich dadzą cztery wiązania 
poprzeczne, wyżej zaś ułożą pomost, krótszy i węższy z cieńszych pni; 
będzie służył za miejsce do spania i skład bagaży. Staś miał zamiar z 
początku rozpiąć na tratwie namiot, ale musiał z tego zrezygnować. 
Umocowanie namiotu na pniach przedstawiało trudności; był mały, zaledwo 
wystarczał dla Angielki i na bagaże, wreszcie za wysoki, więc przy 
spotkaniu z nawisającemi gałęziami stanowiłby stałą przeszkodę. Najprościej 
było zrobić szałas z liści palmowych; nie zniszczą namiotu, który może 
jeszcze się przydać. Szałas może być niższy i może ciągnąć się przez całą 
prawie długość tratwy; wreszcie utrata jego lub rozwalenie, nie było 
groźne, ponieważ cały las podszyty był palmami i zawsze można było znaleźć 
liście na zamianę. Budowa szałasu również nie przedstawiała trudności, 
tembardziej, że żeberka pierzastych liści doskonale służą za listwy; trzeba 
tylko zagiąć pióra liści na jedną stronę i uwiązać żeberko poziomo do 
wiązania dachu. Staś obliczył, że wystarczy mu 5 liści z każdej strony, aby 
stworzyć możliwy do zamieszkania szałas. Wygodniejsza była półokrągła buda 
- pamacari, jakie budują indjanie, ale na to potrzebne były drewniane 
obręcze, których w wysokopiennym lesie nie łatwo znaleźć. Nowością miał być 
rodzaj poręczy naokoło tratwy, coś jak burta, pomysłu Stasia. Burtę tę 
zamierzał zrobić z tejże topy, a to dla zabezpieczenia od upadku do wody i 
od zbyt bezceremonjalnych wizyt krokodylich.
  Przez dwa dni następne spuszczali i obcinali topę, trzeci dzień zeszedł 
na przenoszeniu i przeciąganiu jej do jeziora.
  Najtrudniejszą rzeczą było związanie tych pni w jedną całość. Staś nie 
miał pojęcia o takiej pracy. Kilkakrotnie wiązał pnie tak nieszczęśliwie, 
że rozłaziły mu się po kilku minutach. Wkońcu zdecydował się wyciągnąć 
drzewo z wody i związać tratwę na lądzie. Pierwsze kloce ułożył na trzech 
okrąglakach, które miały ułatwić spuszczenie tratwy do jeziora; pomogła mu 
Angielka, przypominając, że okręty są budowane na stoczniach zawsze 
pochyło, ażeby umożliwić spuszczenie ich na wodę. Skorzystał z tej uwagi i 
okrąglaki swoje ustawił odpowiednio. Teraz robota szła raźniej, ponieważ 
oboje mogli sobie pomagać, wreszcie robili to na ziemi, nie w wodzie.
  Gdy spód i ogrodzenie tratwy były gotowe, przystąpiono do spuszczenia jej 
na wodę. Niestety, nie chciała ruszyć z miejsca. Okazało się, że okrąglaki, 
na których ją oparto, uwięzły w wilgotnej i grząskiej ziemi i ani myślały 
się toczyć. Trzeba było coś radzić. Angielka gotowa była rozbierać tratwę i 
wiązać ją nanowo w wodzie, ale Staś uparł się, że musi spuścić ją całą na 
jezioro. Gdyby miał mocne, długie drągi, któreby mógł użyć za lewar, mógłby 
zepchnąć tratwę napewno, ale topa nie nadawała się na to, palmy i drzewa 
wokoło były za grube, do gałęzi nie mógł się dostać, wreszcie były albo 
krzywe, albo kruche. Po namyśle zdecydował się na podniesienie części 
zwróconej do lądu za pomocą klinów i podkładek. Naciosał więc klinów i 
podbijając je pomiędzy spód tratwy i okrąglak, cal za calem zaczął ją 
podnosić. W miarę podnoszenia, podkładał kawałki gałęzi i resztki topy. Gdy 
tył doszedł do wysokości półtora metra, cała tratwa ześlizgnęła się 
natychmiast własną wagą do wody. Angielka nie posiadała się z radości. Nie 
był to wprawdzie okręt ani nawet łódź, ale był to bądź-co-bądź sprzęt 
wodny, dający sobą manewrować, nie wywrotny, a przytem lekki, pnie bowiem 
topy nie zanurzały się nawet do połowy.
  - A jak będziemy wiosłowali? Czem?
  - Zrobimy jak indjanie. Widziałem fotografje u lotników, jak tu odbywają 
podróże na mniejszych rzeczkach.
  Zamiast wiosłować, dzicy nawet na łodziach odpychają się tykami z 
trzciny. Nazywają to tu tanganami; już widziałem kilka tęgich trzcin na 
lewo od figowca, utnę sobie na zapas.
  - A jak nazwiemy ten nasz yacht? - spytała lady.
  - Trzeba to było zrobić przed spuszczeniem na wodę. Zresztą gdzież jest 
szampan, czem byśmy chrzcili? Przecie nie spirytusem do palenia.
  - Obejdzie się bez szampana. Muszę mieć imię dla mego dziennika. Nazwijmy 
ją "Nadzieją", dobrze?
  - Niech będzie "Nadzieja", chociaż u nas w Polsce to zarazby z nas kpili.
  - Dlaczego? W Anglji lubią to imię.
  - U nas by zaraz powiedzieli "nadzieja to matka głupich".
  - O, brzydko; przecie to cnota; zresztą, czy można żyć bez nadziei?
  - Ale dobrze że pani przypomniała, musimy postarać się o kotwicę.
  - Cóż ma kotwica do nadziei? I na co nam kotwica?
  - Nadzieję, przynajmniej na pocztówkach, zawsze przedstawiają jako 
kotwicę, nie wiem dlaczego. A co do kotwicy, to myślę, że jest konieczna; 
nie możemy nocować przy brzegach, bezpieczniej stać na kotwicy przynajmniej 
o kilkanaście metrów od brzegu.
  - Czyż krokodyle mogą napastować tylko z brzegu?
  - Krokodyli to się najmniej boję, więcej boję się ludzi i jaguarów, 
wreszcie węży, bo choć one pływają, ale wątpliwe, żeby specjalnie rzucały 
się do wody, by atakować. Przy brzegu, to co innego, wprost niechcący może 
nam który wleźć na tratwę, i co wtedy? Ale ja myślałem o innem 
niebezpieczeństwie.
  - O jakiem?
  - Widziała pani, jak prędko nastąpił przybór wody; tak samo prędko może 
nastąpić odpływ. W nocy przy brzegu możemy siąść na mieliźnie. Ładniebyśmy 
wyglądali. Mając okrąglaki i suchy grunt pod nogami, gdzie mogliśmy się z 
łatwością poruszać, ledwośmy zepchnęli tratwę na wodę. Z grząskiej mielizny 
nie ruszymy jej w żaden sposób.
  - Nie pomyślałam o tem. Z czegóż zrobimy kotwicę?
  - Myślę odkręcić jakiś kawał żelaza od samolotu, magneto naprzykład, albo 
kilka cylindrów. Przecie tego samolotu i tak nikt stąd nie zabierze. Parę 
kluczy jest tu napewno pod siedzeniem, zresztą i mój jest niezły; gorzej, 
że nie mamy łańcucha, sznur niedługo wytrzyma; sprobujemy łyka.
  - No, to do roboty.
  - Skończmy pierwej "Nadzieję".
  Pomost środkowy ułożono w godzinę; nie więcej trwało związanie i 
ustawienie czterech kozłów, które miały służyć za krokwie szałasu. W końcu 
udano się w głąb lasu po liście.
  Palm było tu mnóstwo, ale powstał nowy kłopot; nawet u niskopiennych palm 
podstawy liści zaczynały się o kilka metrów od ziemi, wreszcie większość 
liści miała 10 do 12 metrów długości, a żeberka ich u nasady miały grubość 
tęgiego dyszla. Zdaleka nie wydawały się tak duże, zbliska okazało się, że 
są prawie nie do użycia.
  - To są palmy na dachy do drapaczy chmur. Pod ciężarem takiego liścia 
nasza "Nadzieja" zatonie z kretesem, że też mi to nie przyszło do głowy.
  Zaczęli więc kołować po okolicy, aż wreszcie natknęli się na młody jakiś 
egzemplarz, który natychmiast ogołocili z liści. Mimo, że palma wydawała 
się niewielka, liście miały jeszcze przeszło 7 metrów długości i trzeba 
było je ucinać z obu stron, ażeby pasowały do dachu.
  Gdy w przerwach między pracą siadali na krótki odpoczynek, albo dla 
zjedzenia podwieczorku, rozmowy toczyły się na temat przeżywanych wrażeń. 
Oboje niechętnie mówili o przyszłej podróży; wiedzieli, że nie mogą 
pozostać przy samolocie, że muszą szukać wyjścia z tego jeziora, ale nie 
mając żadnych danych, dokąd ich przypuszczalny kanał zaprowadzi, woleli nie 
snuć nierealnych planów.
  Byli pod niesłabnącym urokiem wspaniałej natury. Im bardziej zagłębiali 
się w puszczę, tem więcej odkrywali piękna i rozmaitych nadzwyczajności. 
Złapali kilkadziesiąt motyli, między którymi królowały olbrzymie niebieskie 
Morphos, mające przeszło 30 cent. szerokości przy rozpiętych skrzydłach, 
ogromne ćmy o misternych rysunkach, szereg dziwacznych modliszek o 
wymyślnych kształtach, przypominających liście i gałązki, o ruchach 
zabawnych, a mocnych szczękach; mieli już latarnika, który jak wiadomo 
budzi przerażenie tubylczej ludności, a o jadowitości jego krążą legendy, 
mimo że jest najmniej szkodliwym owadem na świecie; zebrali kolekcję os, 
niektóre miały dwa cale długości; jeden gatunek złapali na gnieździe, gdzie 
znaleźli miód. Angielka tłumaczyła z początku, że to niemożliwe i 
zapewniała, że osy musiały napaść pszczoły, wymordowały je i siedziały 
teraz na cudzem gnieździe. Coprawda gniazdo niczem nie przypominało naszych 
plastrów; miód był w trzech rozmaitej wielkości kulistych woreczkach, jakby 
ze sztucznego pergaminu, związanych ze sobą paskami wosczyny. Z jednej 
takiej kuli Staś wytoczył przeszło filiżankę miodu. Miód nie był tak 
słodki, jak nasz i o wiele ciemniejszy, ale nadawał się doskonale do 
jedzenia. Daleko lepszym okazał się miód pszczeli, znaleziony przez Stasia 
w ziemi. Naprowadziły go tam same pszczoły, które go oblazły, gdy się do 
gniazda zbliżył. Z początku przeraził się mocno, bo pokryły mu nietylko 
twarz i ręce, ale i ubranie. Okazało się jednak, że pszczoły te nie mają 
żądeł, są znacznie mniejsze od europejskich, zato grubsze i pokryte gęstym 
puszkiem. Ponieważ kołowało ich dużo u stóp większego drzewa, Staś powziął 
podejrzenie, że może się tam znajdować gniazdo. O ziemnych pszczołach 
słyszał już nieraz. Otwór nietrudno było znaleźć; rozkopał gniazdo nożem i 
wydobył ze środka kulę woskową, napełnioną miodem. Było go sporo; gęstszy 
był od miodu os i znacznie słodszy, miał jednak specyficzny zapach jakby 
kwasu, chociaż bynajmniej kwaśny nie był. Oboje z Angielką biedzili się, 
aby ten zapach określić, ale nie przypominał im nic znanego.
  - Czy nie zauważyłeś, że kwiaty tu nie pachną wcale; oddawna szukam 
jakiegoś zapachu; tyle widzieliśmy kwiatów, ale są jak sztuczne. Wiesz, że 
mnie to martwi.
  Była to prawda. Znaczna część kwiatów Montanji nie posiada żadnego 
zapachu. Psuje to oczywiście ich urok, zapach bowiem nadaje kwiatom 
właściwą im cechę, bo jest ich duszą. Dlatego większość kwiatów pod 
zwrotnikami nie ma tego uroku co nasze, nie przemawia do ludzkiej duszy. Są 
martwe. To też skromny bukiecik wiosennych fiołków więcej powie niejednej 
kobiecie, niż najpiękniejsza wiązanka pozbawionych zapachu orchidei.
  Staś mniej się zastanawiał nad tą właściwością podzwrotnikowej puszczy, 
ale musiał przyznać, że i on również nie przypomina sobie żadnego zapachu. 
Uderzyło go to już wówczas na gałęzi, gdy dostał się w gąszcz orchidei.
  - A jednak drzewa pachną; nawet to łyko, które tak pracowicie darliśmy, 
miało silny zapach.
  - Tak, żywicy czy terpentyny. I owoce palm mają w sobie coś z tego 
zapachu i dlatego ich nie lubię.
  - A ja, jem z przyjemnością. Przecież nawet te wspaniałe mangi także czuć 
trochę terpentyną.
  - Prawda, dopóki są zielone, ale gdy dojrzeją, to wcale.
  Znów się zabrali do pracy, ale przy każdym wypoczynku wracali, do tych 
samych rozmów. Angielka umacniała się w przeświadczeniu, że ten mały Polak, 
to zdumiewająco rozwinięty chłopak i że niczego tak nie pragnie, jak poznać 
środowisko, które go wydało.
  Lady Violetta dużo podróżowała po świecie. Dawno już straciła pospolite w 
jej ojczyźnie przekonanie, że wszystko co się w niej dzieje lub z niej 
pochodzi - jest najlepsze. Pomimo głębokiego przywiązania do swego kraju, a 
może właśnie dzięki niemu, nieraz krytycznie zastanawiała się nad pewnemi 
metodami, stosowanemi w Anglji, nad zakorzenionymi zwyczajami, silnie 
rozwiniętym egoizmem rasowym, idącym aż do pogardy wszystkiego, co nie ma 
piętna pochodzenia angielskiego. Zwiedzając rozmaite kraje, bez opieki 
Cooka i bez Beadekera w ręku, przekonała się, że wszędzie można się czegoś 
nauczyć.
  Świat jest znacznie bogatszy, lepszy i ciekawszy, niż to się może wydawać 
z okien Westminsteru, z kopuły Św. Pawła, lub nawet British Museum. W całej 
masie narodów, zamieszkujących kulę ziemską, w pracy pokoleń, które już 
zniknęły, w wysiłkach żyjących, jest więcej harmonji i piękna, niżby się 
zdawało. Trzeba tylko nie uzbrajać oczu w zbyt ciasne i wyłączne okulary i 
patrzeć na świat nie uprzedzonym, a pełnym wyrozumiałości i miłości 
wzrokiem. Zyska on wiele w naszych oczach, ale jeszcze więcej zyskamy sami, 
odrzucając uprzedzenia i pychę.
  Te rozmyślania przerwały wołania Stasia, który w poszukiwaniu grubszych 
trzcin kręcił się w pobliskich zaroślach z maczetą w ręku. Lady pobiegła 
natychmiast. Oczekiwał na nią na ścieżce, wyrąbanej uprzednio.
  - Niech pani idzie za mną, pokażę coś, o czem w Europie napewno niewielu 
ludzi słyszało.
  - Cóż to takiego? Zaciekawiasz mnie.
  - Tylko niech się pani nie boi, niema niebezpieczeństwa. O już, niech 
pani idzie ciszej.
  Na maleńkiej wyrwie między trzcinami o kilku metrach wolnej przestrzeni 
widniał po środku jakby stożek stalowego koloru, przypominający wyglądem 
zwój powrozów, zwężający się ku górze. Na wierzchu, mimo słabego światła, 
jakie tu dochodziło, można było rozpoznać głowę węża, która jakby 
przykrywała zwężony szczyt stożka. Angielka nie odrazu poznała, z czem ma 
do czynienia.
  - Cóż to jest, nie widzę dobrze.
  - Wąż.
  - Wiesz, że mam wstręt do węży, poco mnie wołasz? Czemu go nie zabijesz?
  - Tego węża się nie zabija, to największy przyjaciel ludzkości - 
Mussurana. Żywi się wyłącznie jadowitymi wężami.
  - Że też ty wszystko musisz wiedzieć.
  - Ależ napewno, proszę pani; jest to jedyny wąż tego koloru i ma jakby 
kanciaste boki; o, widać dobrze.
  Niech pani spojrzy na głowę; czy nie ładna? A te duże oczy? Zupełnie 
jakby mówiły.
  - Gdzież ty to wszystko widzisz?
  - Niech pani trochę bliżej podejdzie. O, na wierzchu, głowa, jakby 
przykrywała stożek.
  - Prawda, widzę. Ależ to obrzydliwość.
  - Wie pani, co ten wąż robi? Pani się nie domyśla. Siedzi sobie spokojnie 
na jajach.
  - Cóż znowu?
  - Zaraz pani zobaczy.
  Staś podszedł bliżej i wyciągnął w kierunku węża kawałek trzciny. 
Mussurana podniosła łebek do góry, kierując wzrok ku napastnikowi, 
wysuwając raz po raz język, widocznie zaniepokojona. Z pomiędzy zwojów u 
góry, wyraźnie ukazały się niewielkie, podługowatej formy jaja.
  - To nadzwyczajne, ani mi się śniło, że coś podobnego zobaczę. Wąż, 
wysiadujący jaja.
  - Podobno więcej węży to robi. Inne mniej dbają o potomstwo, opiekuje się 
gniazdem słońce.
  - Jak długo on tak może siedzieć?
  - Ojciec mówił, że od 40 do 60 dni.
  - A jak się odżywia?
  - Wcale się nie odżywia. Węże wogóle rzadko jedzą, a podczas wysiadywania 
jaj - wcale.
  - Słyszałam, że węże długo mogą głodować, ale żeby nie jadły po trzy 
miesiące...
  - Proszę pani, w instytucie Butantan w Sao Paulo w Brazylji, gdzie 
zaczęto produkować serum przeciwko ukąszeniom węży, były jadowite węże, 
które wytrzymały rok bez pożywienia i jeszcze dostarczały jadu instytucji. 
Ojciec specjalnie tem się interesował i prowadził nawet korespondencję z 
instytutem.
  - Wierzę, wierzę. Tybyś mógł zostać profesorem. Wiesz co, założymy szkołę 
wiedzy tropikalnej i podróżniczej.
  - Dobrze, zgoda, ale wydostańmy się trochę bliżej do ludzi, tu jakoś nie 
bardzo zaglądają.
  - Zdumiewa mnie prawdziwie, jak dużo jest jeszcze ziemi niezbadanej na 
świecie; jak dużo rzeczy nieznanych, a przynajmniej nieznanych większości i 
to olbrzymiej większości ludzi. Poprostu rumienię się za naszą cywilizację.
  - Ojciec nieraz powtarzał, że ludzkość dopiero jest na drodze do 
odkrycia, jak mało wie i jak dziecinnie sobie wyobraża wszechświat. Chociaż 
nie lubił Niemców, nieraz powtarzał z Fausta: "Ich hab studiert 
Philosophie, Jurisprudenz, Theologie, und stehe nun ich armer Thor und bin 
so klug als wie zufor".
  - Ale teraz mi to przetłumacz, bo wiesz, że nic z tego nie rozumiem.
  Staś przetłumaczył na francuski.
  - To ojciec znał i niemiecki?
  - U nas w Poznańskiem wszyscy mówili po niemiecku, przecież szkoły tam 
dawniej były niemieckie, tak jak w zaborze rosyjskim - rosyjskie.
  - Ilu wy tam językami mówiliście?
  - Ludzie wykształceni conajmniej władali czterema. Na Ukrainie i na 
Białej Rusi mówiono jeszcze prócz tego po ukraińsku i po białorusku.
  - A angielski nie był w użyciu?
  - Rzadziej, chociaż ojciec np. umiał i po angielsku, nie licząc 
hiszpańskiego, którego już w Peru się nauczył.
  - Fenomenalne. Macie wyjątkowe zdolności, dlatego zapewne, że wasz własny 
język jest taki trudny; jabym nigdy nie potrafiła się go nauczyć.
  - Nie taki znów trudny; tylko, że u nas ma się pasję do języków; ja sam 
uczę się łatwo i z przyjemnością; jeśli nasza podróż potrwa, nauczę się po 
angielsku.
  - Uważałam już, że zaczynasz nieźle rozumieć i mówić. Najciekawsze, że 
poprawnie wymawiasz, a to jest najtrudniejsze; nawet Anglicy niezawsze są 
pod tym względem w porządku.
  - Ojciec często mówił, że znajomość obcych języków pozwala na poznawanie 
ludzi, odkrywa nam ich dusze, które inaczej byłyby dla nas tajemnicą.
  - I miał rację. Jest to jeden z błędów, które my, Anglicy, popełniamy, że 
nadto dumni jesteśmy z własnego języka i lekceważymy inne; zmienia się to u 
nas potrochu, ale przyznaję, że za powoli. Cóż zrobimy z tym wężem?
  - A niech sobie siedzi. Napewno ma tam ze czterdzieści jaj. Niech 
wysiedzi małe; każda mussurana potrafi rocznie zjeść 50 - 60 węży 
jadowitych, małych znacznie więcej; kto wie, może dlatego spotykamy tu tak 
mało tych szkodników. Podobno w Brazylji mają specjalnie zająć się ich 
rozmnażaniem, tem bardziej, że wąż ten łatwo się do ludzi przyzwyczaja.
  - Good bye, kusicielu, - powiedziała Angielka - teraz wracajmy do pracy.
  - Mam nadzieję, - dodała - że gdy spotkasz taką hodowlę węży jadowitych, 
nie będziesz tak uprzejmy, jak dla tej sympatycznej mateczki, ale ją 
zniszczysz dokładnie.
  - To będzie trudno, bo tylko zwykłe węże znoszą jaja nazewnątrz, jadowite 
są bardziej przezorne, noszą je ze sobą, stąd nawet mylny pogląd, że rodzą 
żywe potomstwo jak ssaki.
  - A jakże się to odbywa?
  - Samica wylęga jaja w swojem łonie, małe wykluwają się zupełnie tak 
samo, jak te tutaj i wtedy dopiero wychodzą nazewnątrz.
  - Chyba w tym czasie są nieszkodliwe? Chciałabym widzieć takie stado 
baranków.
  - Przeciwnie, jadowite węże od wykłucia się z jaj, noszą jad w sobie i 
już mogą być niebezpieczne dla mniejszych stworzeń.
  Dnia tego nasi przyjaciele skończyli budować dach na tratwie. Nie 
omieszkali zebrać znacznej ilości szypułek topy, ażeby jej puchem wypełnić 
tak zwany materac Stasia i drugi, uszyty naprędce z jednego płata namiotu 
dla Angielki; dwa worki na bieliznę, które posiadała, wypchane topą, miały 
służyć za poduszki. Topa okazała się pierwszorzędnym materjałem: lekka, 
puszysta i sprężysta, a przedewszystkiem chłodnawa, w przeciwieństwie do 
pierza gęsiego.
  - Wiesz, Stasiu, mamy majątek w ręku, będziemy zbierać i eksportować stąd 
topę do Anglji.
  - Ja myślę, że i drewno znajdzie zastosowanie, przecie to coś tak 
lekkiego, że w wielu wypadkach może zastąpić, a nawet przewyższy korek, 
choćby do izolacji; tem bardziej, że można z niej mieć kloce po 10 metrów 
długości.
  - Pomyślimy o tem, tymczasem dobrze już będzie, jeśli nam pozwoli 
wypłynąć z tej pułapki. No, ale chyba możemy już puszczać się w drogę?
  - Musimy tylko wypróbować naszą "Nadzieję" na głębszej wodzie i skończyć 
z tą kotwicą.
  Zebrali wycięte trzciny i zanieśli je na tratwę.
  Z rozebraniem motoru nie poszło tak łatwo, bo brakło niektórych kluczy, 
zresztą poszczególne kawałki trudno byto ze sobą zczepić. Udało się w końcu 
nanizać na drut trochę żelastwa, blisko 30 kg. wagi; na prądzie nie na 
wieleby się to przydało, ale na spokojnej wodzie mogło od biedy służyć za 
kotwicę.
  Nazajutrz odbyła się próba tratwy. Angielka nie chciała puścić Stasia 
samego na jezioro; ruszyli razem. Przy brzegu, gdzie głębokość nie 
przenosiła metra, manewrowanie nie przedstawiało trudności. Gdy spróbowali 
odbić dalej na głębię, było z tem trudniej. Więc skierowali się ku 
brzegowi. Tratwa w prostej linji sunęła dość szybko, a nawet dosyć była 
zwrotna. Byli dumni ze swego statku i przestali żałować dłubanej łodzi, o 
której pierwotnie myśleli. Byliby w niej znaczniej bardziej skrępowani, gdy 
tu mieli swobodę ruchów, miejsce do spania, na bagaże i wreszcie pewną 
ochronę od napaści. Staś bezwiednie uczuł się dowódcą statku; komenderował 
Angielką, jakgdyby była majtkiem; nawykła do dyscypliny sportowej, 
przyjmowała to z koleżeńską pobłażliwością.
  Wrócili po krótkiej próbie. Staś zabrał się natychmiast do poprawienia 
niektórych wiązań, które się w drodze rozluźniły; umocowali silniej burtę - 
tak nazywali dylowanie, którem otoczyli tratwę, dając w tym celu przez 
środek jeszcze jedną poprzeczkę górą. Przy rozbieraniu motoru zwolniło się 
kilkanaście długich śrub. Staś użył je teraz do wzmocnienia wiązań, 
posiłkując się zestawianym świdrem, który miał w neseserze. Na tylnej 
części tratwy, od strony gdzie miała być jego "kabina", i gdzie była 
większa cokolwiek przestrzeń, urządził, wzorem naszych flisaków, palenisko 
z gliny. Zapas spirytusu był już silnie wyczerpany i należało zastąpić go 
ogniskiem. Staś podczas poszukiwań trzcin i łyka kilka fazy natknął się na 
spadłe suche gałęzie. Odszukał je teraz i narąbał na zapas. Z drutu, który 
zabrał z płatowca, splótł ruszt, zaginając końce pod kątem prostym, tak że 
można go było postawić na ognisku. Angielka była zachwycona.
  - Z tobą pojechałabym na koniec świata.
  - Zdaje mi się, że nie jesteśmy tak bardzo od niego daleko.
  - Od czego?
  - Od końca świata; nie wiele jest w tej chwili ludzi bardziej oddalonych 
od cywilizacji.
  - Wiesz, właściwie wolę ten twój koniec świata. W moich podróżach po 
Afryce np., irytowała mnie niezmiernie ta właśnie cywilizacja, która mnie 
tam na każdym kroku prześladowała. Wyobraź sobie, jedziemy gdzieś konno 
przez stepy i lasy, kilkunastu murzynów towarzyszy nam z bagażami, ja mam 
sztucer pod ręką od lampartów, lwów czy słoni; oczekuję co chwila 
niebezpieczeństwa, ryku zwierząt, tupotu stada bawołów, a tu rozlega się 
najwyraźniej przed nami ryk, ale - klaksonu; za chwilę ukazuje się 
automobil ciężarowy; murzyn, że piękniejszego nie spotkałbyś w Anglii czy 
Senegalu, wyszczerza do nas biało uzębioną paszczękę i najpoprawniejszą 
angielszczyzną proponuje skrzynkę whisky and soda lub dla odmiany gazolinę 
a może papierosy - Gold Flake lub Abdulla. To może człowieka doprowadzić do 
szału. W innym znów miejscu, jakiś cycerone proponuje za opłatą urządzić 
taniec wojowników lub czarowników, a nawet oglądając się ostrożnie, pokazać 
praktyki ludożerców; tylko powiada, to będzie drożej kosztować. Naturalnie, 
bo a nuż nieoczekiwanie zjawi się policjant angielski. Tutaj - zupełnie co 
innego. Tu wreszcie po raz pierwszy oddycham swobodnie, wiem, że nikt mi 
komedji nie zagra.
  - Ale tu możemy, nie pytani, wziąć udział w przedstawieniu, a nie zawsze 
uda się człowiekowi wymknąć po angielsku, jak wtedy udało mi się z 
jaguarem. A nuż ktoś zaprotestuje: odtańcz pan swój kawałek.
  - No, wtedy musi przemówić sztucer, chyba się nie boisz, Stasiu?
  Chłopak błysnął tylko oczami.
  - Ale dość tego paplania, musimy zabrać się do pakowania rzeczy.
  - Moje już spakowane, mam wszystko w kieszeniach.
  - To mnie martwi, musimy coś na to zaradzić.
  - Już ja sobie dam radę; na tratwie mogę chodzić boso, a i łatwiej będzie 
wyprać i wysuszyć bieliznę, niż tu pod drzewami. Ale teraz, nim pani 
uporządkuje bagaże, ja spróbuję nałowić ryb, tyle ich się tam rzuca na 
zawrocie. Zabiorę wędki i najdalej za dwie godziny wrócę.
  Angielka trochę się opierała, ale Staś przekonał ją, że bać się o niego 
niema powodu, a i sama na samolocie może się czuć zupełnie bezpieczną.
  Zabrawszy więc wędki i zawczasu przygotowaną przynętę, ruszył wgłąb 
jeziora, do miejsca, gdzie wyraźnie zakręcało na wschód, tworząc rodzaj 
cypla. Przesiadywały tam zwykle białe jak śnieg czaple. Staś przezornie 
zabrał ze sobą dubeltówkę. Od czasu przygody z dzikami, pierwszy raz 
wybierał się z domu z myśliwskimi zamiarami. Napracował się dość i chciał 
mieć rozrywkę; wreszcie mogły to być słynne czaple królewskie (garsa real) 
dające egrety. Cieszył się na myśl, że będzie mógł lady Violecie zrobić 
piękny prezent.
  Tratwa z jednym tylko Stasiem na pokładzie sunęła szybko po jeziorze. W 
kwadrans był już niedaleko od cypla. Kilka czapel bieliło się między 
zielenią obrzeża, ale Staś wolał bez hałasu objechać cypel; ciekaw był jak 
jezioro wygląda dalej i czy nie spotka czegoś interesującego. Żyłka badacza 
i pioniera była w nim bodaj silniejsza, niż myśliwska.
  Przed cyplem oddalił się od brzegu o ile pozwalała tangana, posuwał się 
powoli, jaknajciszej. I nie pożałował tego. Obrazek, który ujrzał, na długo 
pozostał mu w pamięci.
  Jezioro lekkim łukiem wyginało się ku wschodowi. Cypel, stanowiący 
skupienie krzaków i trzcin, nieznacznie wysunięty, tworzył lewy brzeg 
niewielkiego strumienia czy kanału, który prostą linją szedł wgłąb puszczy, 
gubiąc się w gęstwinie. Prawy brzeg strumienia tworzył maleńką plażę, 
obramowaną gęsto trzcinami, z poza których wyzierała kępa drobnolistnych 
palm assahy na tle ciemnej ściany boru. Między palmami wystrzelały tu i 
ówdzie piramidalne tangarany, pokryte w tej chwili smukłymi pióropuszami 
różowych i cielistych kwiatów.
  Na plaży uganiała się duża rodzina pak, wyprawiając pocieszne harce; 
niektóre z tych zgrabnych stworzeń pławiły się w płytkiej wodzie, ścigając 
się i nurkując. O 40 kroków zaledwie od bawiącego się stada wylegiwały się 
krokodyle. Było ich kilka, leżały ogonami do wody, jakby zastygłe w 
bezruchu, obojętne na przejawy radości i życia, które tak bujnie pulsowało 
tuż obok.
  Staś poznał paki odrazu. Znał je nietylko z zoologji, ale widział 
kilkakrotnie W San Ramon, przynoszone na sprzedaż przez indjan z niższego 
brzegu rzeki Chanchamayo. Odznaczały się niezwykłą ruchliwością i 
czystością. Sierść ich lśniła, oczy miały żywe i wesołe; dwa szeregi 
równomiernie rozmieszczonych jasnych centek z obu stron tułowia, nadawały 
im wygląd trochę sztuczny. Należy dodać, że uchodzą one w całej Ameryce 
Południowej za najdelikatniejszą zwierzynę; smakiem przypominają zająca, od 
którego są trochę większe i tłustsze; kolorem mięsa podobne do królika. 
Staś mało w tej chwili przejmował się ich kulinarnemi wartościami. Był pod 
wrażeniem piękna tego zakątka i wesołej beztroski miłych zwierzątek. Wzrok 
jego wreszcie pociągały białe jak śnieg czaple, które obsiadły gęsto krzaki 
i niższe gałęzie drzew po obu stronach strumienia. Były ich tam setki. 
Należało działać. Gdyby miał karabin, nie wahałby się zaatakować krokodyli; 
mimo pozornego spokoju, były to niewątpliwie szkodniki, tem gorsze, że 
działające podstępem; miał do nich nieprzezwyciężony wstręt; ale dubeltówka 
niewieleby im szkody zrobiła. Śliczne paki, bawiące się beztrosko, tworzyły 
z krajobrazem coś tak wspólnego, tak go dopełniały, że nie miał serca do 
nich strzelać. Przeciwnie, lśniące białe czaple, opchane rybami, 
wysiadujące w nieruchomej sjeście na wszystkich dostępnych gałęziach drzew, 
wprost prowokowały myśliwego. Szybko posunął się wzdłuż tratwy ku wiszącej 
na palmowym dachu dubeltówce. Nim odwiódł bezpiecznik i złożył się do 
pierwszej czapli, paki i krokodyle znikły jakby je zmiotła z plaży jakaś 
czarodziejska ręka, wyraźnie spłoszone odgłosem kroków. Tylko czaple tkwiły 
nieruchomo, nie zdradzając najmniejszego zaniepokojenia. Widocznie czuły 
się bezpieczne na swych wysokich stanowiskach.
  Gruchnął strzał. Rozległ się jak grom w tej wąskiej szparze leśnej, 
obramowanej zwartem poszyciem listowia. Odgłos, odbity od załamań 
obramowania, poszedł ku obu krańcom jeziora, skąd wrócił jakby wzmożony, 
aby, przelewając się tysiącznemi falami, gubić się w przepastnych 
czeluściach boru.
  W powietrzu, porwane jakby wichrem, zakołowały czaple. Nim zdobyły się na 
kierunek, białą chmurą wypełniły wąską wyrwę nad strumieniem, poczem 
łopocącą strugą zaczęły wydostawać się nad jezioro i dalej poza wierzchołki 
otaczającego je lasu.
  Staś zdążył powtórzyć z drugiej lufy, zmienił ładunki i strzelił dwa razy 
jeszcze. Strzelał na ślepo. W tem olbrzymiem kołowisku niepodobna było brać 
ptaków na cel. Ale gdy się uspokoiło w powietrzu, zobaczył cztery okazy, 
unoszące się nieruchomo na wodzie i jeden zawieszony na drzewie; o zdjęciu 
tego ostatniego nie było mowy, ale manewrując tratwą, w kilka minut dostał 
resztę zabitych ptaków na pokład. Trzy z nich były obficie wyposażone w 
cenne piórka. Wyrastały na grzbiecie, między piórami skrzydeł, zrzadka na 
tułowiu; krótsze i delikatniejsze piórka spływały z czubka głowy i od jej 
podstawy. Jedna z czapel była ich pozbawiona całkowicie, wyglądała na 
młodszą.
  Staś rzucił swe trofea pod daszek. Zakotwiczywszy tratwę w ujściu 
strumienia, założył swoje wędki. Strumień, czy kanał, który odkrył, musiał 
być dopiero zbadany. Jeśli to był strumień, prąd powinien być bardziej 
wartki i stały; jeśli kanał - prąd może być słabszy i zmienny, wręcz 
odwrotny czasami. Staś rzucił kilka listków na wodę; poruszały się bardzo 
słabo w kierunku jeziora. Należało przypuszczać, że ma się do czynienia 
raczej z kanałem, niż ze strumieniem; zastanawiały go tylko brzegi i 
niewielka, ale charakterystyczna dla ujścia piaszczysta plaża. Kanał 
wyobrażałby sobie inaczej.
  Rozmyślania przerwało mu gwałtowne szarpanie wędki, zaczął ją ciągnąć 
powoli. Ukazała się ryba; uspokoiła się natychmiast, gdy paszcza jej 
wydostała się na powietrze. Ze zdziwieniem poznał, że jest to płaszczka, i 
to potężnych rozmiarów. Po chwili była cała na powierzchni, miała blisko 80 
cm. średnicy i wydawała się sparaliżowana. Ciężar jej był tak znaczny, że 
nie było mowy o wydostaniu jej na tratwę zapomocą linki, służącej do 
łapania; w powietrzu urwałaby się natychmiast. Próbował chwycić rybę 
rękami, ale była tak śliska, że w żaden sposób nie mógł jej utrzymać. 
Tymczasem i druga wędka, założona z drugiej strony tratwy, dawała już znać 
o sobie. Zostawił więc pierwszą rybę na pół zanurzoną w wodzie, uwiązawszy 
linkę do burty i rzucił się do wyciągania drugiej. Była to znów płaszczka, 
jeszcze większa niż pierwsza. Zachowywała się jednak bardziej energicznie. 
W pośpiechu zaczął ją ciągnąć za prędko, aż w końcu linka się urwała. Gdy 
trzecia wędka zaczęła zdradzać życie, Staś był już ostrożniejszy. Znowu 
płaszczka, znacznie mniejsza od obu pierwszych, dostał ją bez trudu na 
pokład. Gdy chciał jej wyjąć haczyk z paszczy, płaszczka skręciła się 
energicznie, zadzierając ogon opatrzony kolcem 10 cm. długości, który o 
mało nie skaleczył Stasia; ostrzegło go to w porę. Już był zapomniał, że 
płaszczki amazońskie odznaczają się jadowitymi kolcami ogonowymi, które 
powodują trudno gojące się rany, przeważnie kończące się zakażeniem. Bez 
wahania odciął maczetą ogon z kolcem. To też, gdy wrócił do pierwszej 
złowionej płaszczki, nie zabierał się już z taką pochopnością do jej 
wydobycia na tratwę, a zaczął od uśmiercenia ryby kilkoma uderzeniami noża. 
Płaszczka wyszła ze swego odrętwienia i energicznymi rzutami ogona broniła 
się zawzięcie. Po zabiciu ryby zrobił z łyka pętlę, którą założył rybie na 
ogon i w ten sposób wydostał ją na tratwę. Ważyła blisko 20 kilo, a na 
ogonie miała dwa kolce zamiast jednego.
  Najwidoczniej ujście strumienia okupowane było przez płaszczki, które tu 
miały jakieś specjalnie dogodne warunki istnienia. Jak łatwo było 
sprawdzić, haczyki wędek dochodziły do ilastego dna, gdzie głównie trzymają 
się te ryby. Staś, któremu na płaszczkach nie zależało, a ciekaw był innych 
ryb jeziora, narządził wędkę na połowę uprzedniej długości. W mniej niż 
godzinę, miał złowionych kilkanaście ryb. Niektóre dochodziły do 5 kilo 
wagi, były rozmaitej barwy i budowy, jedne przypominały karpie, inne miały 
uzębione paszcze, jeszcze inne mieniły się wszystkimi barwami tęczy... 
Takiego bogactwa nie wyobrażał sobie nigdy. Zaledwo miał czas wydobywać 
haczyki i zmieniać przynętę. Opanowała go niszczycielska pasja; nie czuł 
zmęczenia, gotów był tu siedzieć do rana. Tymczasem obiecana godzina 
powrotu upłynęła. Słońce schowało się za lasem, a nad linją jego zaczęły 
pojawiać się różowe refleksy - znak zbliżającego się zachodu.
    Postrach puszczy.
  
  Daleki strzał ze sztucera wyrwał go z tego błogiego zacietrzewienia.
  Drugi strzał. Chwila ciszy. Dwa szybko następujące po sobie strzały i - 
znów cisza.
  Nie było to podobne do umówionej sygnalizacji, którą sobie ułożyli.
  Czyżby znowu krokodyl?
  Zwinął pośpiesznie wędki, wyciągnął kotwicę i co sił pchał tratwę z 
powrotem. Po kilku minutach, opłynąwszy cypel, ujrzał samolot, ale z tego 
oddalenia nie można było nic dokładnie zobaczyć. Niepokój dodawał mu sił; 
tangana aż uginała się pod mocnymi uderzeniami. Gdy już był o jakie 
dwieście kroków, stanął na chwilę, ażeby rzucić okiem, czy się coś na 
płatowcu nie dzieje, ale nie ruszało się tam nic. Przebył jeszcze sto 
kroków. Włożył palce w usta, przeraźliwy gwizd przeszył powietrze. Żadnej 
odpowiedzi.
  W śmiertelnym niepokoju pchał swoją tratwę ku samolotowi. Od strony 
jeziora trzciny zasłaniały kadłub; widać było jedynie górne płaty, gdzie 
widniały porozstawiane bagaże Angielki. Musiał opłynąć skupienie trzcin, 
między któremi utkwił samolot i dopłynął do niego z przodu.
  - Lady Violetta! lady Violetta!
  Cisza.
  Dobiwszy do samolotu, jednym susem wdarł się po przez wodę na dolnym 
płacie na górę. Między rozrzuconymi w nieładzie bagażami, leżała Angielka 
twarzą do ziemi, z rozkrzyżowanemi ramionami. Sztucer wystawał z pod 
bezwładnego ciała.
  W mgnieniu oka był przy niej; podniósł jej głowę, dotknął ciała; było 
zimne, ale wydało mu się, że wyczuwa słabe bicie serca. Skoczył po wodę; po 
drodze uderzył go nowy niezwykły widok. Teraz zrozumiał, co się stało. Nie 
miał czasu na zastanawianie się nad wypadkami, należało ratować lady.
  Z trudem obrócił zemdloną na wznak, i zmoczoną chustkę przyłożył jej do 
twarzy. Poruszyła się trochę, ale omdlenie nie ustępowało, więc skoczył do 
kabiny i przyniósł flaszeczkę z amoniakiem. Zareagowała prawie natychmiast. 
Pierś jej zafalowała; odetchnęła, zlekka się krztusząc. Odjął flaszeczkę i 
znów przyłożył chustkę. Ruszyła głową; powoli wracała świadomość. Staś 
trzymał głowę lady na kolanach, aż omdlenie przeszło całkowicie. Chciała 
coś mówić - nie pozwolił; skoczył na dół i przyniósł swój worek i płaszcz. 
Ułożył jak mógł najwygodniej swą towarzyszkę, a sam zlazł jeszcze raz na 
dół, ażeby popatrzeć zbliska na niezwykły obraz, który dostrzegł już 
poprzednio.
  Kadłub samolotu przy ogonie opasany był dwukrotnie olbrzymim cielskiem 
anakondy; stery były zgruchotane; na jednym, zaledwie trzymającym się na 
zawiasach, widać było koniec potężnego ogona, zwinięty w kółko. Mimo że 
śmierć potwora musiała nastąpić już dawno, wstrząsały nim jeszcze drgawki, 
a koniec ogona wykonywał rytmiczne ruchy, to wyprostowując się, to 
zwijając. Większa część cielska, wyciągnięta była naukos przez kadłub 
samolotu, zwisała ku wodzie tuż za ochronną tarczą pilota, ukazując dwie 
olbrzymie rany, zadane rozrywającymi kulami. Głowa zwisała nieruchomo tuż 
przy wodzie; sączyła się z niej powoli krew; ogromna rana widniała przy 
samej nasadzie głowy; część czaszki była jakby wysadzona. W wodzie obok 
kotłowała jakaś masa; po przyjrzeniu się można było zobaczyć mnóstwo ryb 
wielkości średniego karasia z czerwonemi płetwami i zlekka zaczerwienionym 
brzuchem. Było ich tyle, że miało się wrażenie, jakby się tam gotowała 
woda.
  Staś przelazł na siedzenie pilota, ażeby zbliska obejrzeć anakondę. 
Cielsko po środku miało objętość ludzkiego tułowia, ścieniając się ku szyi 
i ogonowi, który był stosunkowo krótki; głowa dobrze zaznaczona. 
Ciemno-szara, słabo centkowana skóra, pokryta była łuską, drobniejszą na 
szyi i ogonie, zwiększającą się ku środkowi tułowia, gdzie dochodziła do 
wielkości pół-złotowej monety; skóra była ruchoma i przy dotknięciu okazała 
się niezwykle szorstką. Kadłub samolotu tuż za sterem uległ zgnieceniu, 
widocznie wąż wyobrażał sobie, że ma do czynienia z żywą istotą; chciał 
zdusić przeciwnika w swych potężnych splotach. Trudno było określić długość 
płaza. Niemożliwe było odwinięcie go. Na oko mierzył przeszło osiem metrów; 
nie był to niewątpliwie największy z okazów, jakie spotykano w nizinie 
Amazonki gdzie zabito już kiedyś węża 14-to metrowej długości, ale niejedno 
muzeum czułoby się dumne i z takiego egzemplarza.
  Staś uważał, że musi przedewszystkiem oszczędzić Angielce okropnego 
widoku o krok zaledwie od jej schronienia nocnego, to też postanowił 
niezwłocznie uwolnić płatowiec od anakondy.
  Lady Violetta, wyczerpana nerwowo, zasnęła. Staś osłonił ją jak umiał 
najlepiej i pozostawił w spokoju, aby nabrała sił i doszła do równowagi. 
Podziwiał zimną krew, którą okazała; gdyby zamiast spokojnie mierzyć, 
zaczęła uciekać, niewątpliwie padłaby ofiarą potwora. Pierwsze strzały, 
dane do tułowia, nie były decydujące, dopiero dwa ostatnie w głowę i jej 
nasadę zadały śmierć. Musiała strzelać na odległość czterech kroków. Nie 
dziwił się bynajmniej, że zemdlała. Pamiętał dobrze, jak go zamroczyło 
wówczas na gałęzi po rozpłataniu głowy wężowi. Człowiek w potrzebie może 
wydobyć z siebie cały zapas energji życiowej, ale organizm musi reagować na 
zbyt gwałtowne jej wyładowanie. To pewne, że niewielu znalazłoby się ludzi 
na świecie, którzyby w takim wypadku nie stracili głowy, tem bardziej, że 
napaść anakondy musiała być niespodziewana i nie było czasu na obmyślanie 
taktyki. Oddawna już patrzył z podziwem na swoją towarzyszkę, dzisiaj 
zaimponowała mu prawdziwie. W głębi duszy nie był pewien, czy sam mierzyłby 
tak celnie w podobnym wypadku i lojalnie przyznawał jej pierwszeństwo; coś 
jakby zazdrość zagościło na chwilę w jego sercu, ale zaraz się z tego 
otrząsnął.
  Wziął się do roboty, posługując się na przemian maczetą i siekierą. 
Przerąbał olbrzymie cielsko na samym środku pierwszego skrętu, tak że część 
tułowia z głową odpadła, zanurzając się w wodzie. Teraz zabrał się do 
reszty, która jeszcze tkwiła nieruchomo. Obejrzał się dopiero, gdy i ta 
reszta zsunęła się z głuchym pluskiem do wody. Kotłowało się tam od ryb, 
które pożerały już pierwszą porcję, a teraz rzuciły się z niemniejszą furją 
na resztę. Ile ich było, trudno powiedzieć. Raz po raz ukazywały się kości 
żeber lub krzyża pacierzowego, obrane do szczętu z wszelkiego mięsa. Widok 
był przerażający. Chłopak cieszył się szczerze, że lady tego nie widzi.
  Teraz zaczął zestawiać rozmaite swoje projekty, między innymi 
przepłynięcie jeziora wpław, pomysł powzięty, gdy się przekonał, że 
krokodyle uciekają od uderzenia dłonią po wodzie. Ale widok tych strasznych 
ryb zmroził raz na zawsze wszelkie w tym kierunku zapędy. Z rozkoszą 
wyobrażał sobie, jakie spustoszenie zrobiłby tu nabój dynamitu; 
przemyśliwał nawet, że byłby to niezły sposób wytępienia tych niesamowitych 
stworzeń. Z zoologji pamiętał te ryby o wysuniętej morderczej szczęce, 
nazywane "pana" (panja) w hiszpańskiej Ameryce, "piranha" w Brazylji; były 
tam wzmianki o ich napastliwości. Teraz dopiero zobaczył na własne oczy 
całą grozę tej napastliwości, przechodzącą wszelkie wyobrażenie. 
Najstraszniejsze, to była ich ilość. Skąd się brały? Przypomniały mu się 
dziki. Masie ich uległ nawet tak potężny drapieżnik, jak jaguar. Cóż oprze 
się tej chmarze? W San Ramon opowiadano, że panje nie atakują żywego 
stworzenia, dopóki nie poczują krwi; czy mają słaby wzrok, czy inną jakąś 
szczęśliwą dla reszty stworzeń właściwość, dość, że rzucają się wtedy 
dopiero, gdy ze zwierzęcia zacznie wypływać krew; ściąga je ona natychmiast 
i wtedy żaden opór nie pomoże. Opowiadano, że ludzie zaatakowani o cztery 
kroki od brzegu, nie byli w stanie się uratować; przeraźliwie szybkie i 
bolesne ukąszenia paraliżowały ich zupełnie, na pomoc nie mogli liczyć, bo 
nikt nie ważył się zbliżyć do oszalałego stada. Ryby te zawsze są 
poprzedzane przez niewielkie srebrne rybki, które tubylcy nazywają 
sardynkami, chociaż nie mają one z nimi nic wspólnego. Rybki te mają 
pyszczek okrągły, jak u pijawki; z łatwością czepiają się nogi kąpiących 
się lub przechodzących wbród ludzi; dotknięcie ich jest prawie 
niedostrzegalne, jak pijawki. Po minucie ssania ukazuje się krew, którą 
unosi woda. Wystarcza to, aby sprowadzić panje.
  Tymczasem ściemniło się zupełnie. Rozmyślania Stasia przerwała Angielka. 
Pokrzepiona snem i uspokojona jego obecnością, otrząsnęła się już z 
przebytych wrażeń i wołała go do siebie.
  Staś skoczył na górny płat.
  - Jakże się pani czuje? Nie uderzyła się pani, padając? - zarzucił 
pytaniami Angielkę.
  - Nic mi nie jest, już mi zupełnie dobrze. Trochę stłukłam łokieć i 
pierś, padając.
  - To pewno przez ten sztucer, miała go pani pod sobą. Boże, była pani w 
takiem niebezpieczeństwie, a ja się bawiłem w rybaka.
  - Któż mógł to przewidzieć. Widzę tylko, że masz większe szczęście ode 
mnie, ile razy odejdziesz, zaraz coś na mnie napada.
  - Nie mogę pani zostawiać samą, ale jak się to stało?
  - Czy uwierzysz, pierwej poczułam tego węża, nim go zobaczyłam. Kończyłam 
właśnie pakować walizki, gdy zwrócił moją uwagę ostry zapach; przez chwilę 
myślałam, że to składa mi znowu wizytę krokodyl, nie bardzo już się tem 
przejmuję. Układam więc swoje manatki dalej; po chwili czuję, że zapach 
jest jakiś inny; krokodyl zalatuje piżmem, tu był zapach, powiedziałabym, 
delikatniejszy, w pierwszej chwili pomyślałam - grzybów. Podniosłam głowę i 
popatrzyłam wokoło. Wiesz, że nawet się nie przestraszyłam z początku. 
Poprostu zdawało mi się, że uległam halucynacji. Wąż wsunął się od strony 
steru, prawie już dosięgał siedzenia pilota; cały przód ciała miał 
wzniesiony przeszło na dwa metry, zresztą, może mi się tak tylko wydawało. 
Nie wiem, skąd przyszedł mi na myśl któryś z jaszczurów przedpotopowych, 
ichtiozaurus, zdaje się. Przez mgnienie oka wydało mi się to nawet 
naturalnem. W głębi puszczy, w jakimś niewątpliwie przedpotopowym jeziorze, 
zachował się egzemplarz tego stworzenia. Patrzył na mnie, odwracając głowę 
to na lewo, to na prawo, jakby zdziwiony niezwykłem i dla niego zjawiskiem. 
Wiesz, nie budził wstrętu, jak inne węże. Było coś majestatycznego w całem 
jego zachowaniu. Wąż, chociaż tkwił z przodu nieruchomo, najwidoczniej 
zamierzał posunąć się dalej, bo wciągał swoje kręgi na płatowiec; wyglądało 
to jakby grubiał zaraz za szyją. Cielsko mieniło mu się i falowało; 
podciągał się najwidoczniej. Nagle zrozumiałam, że jest to ostatnia chwila 
do obrony. Nie pamiętam, bym kiedy była tak przytomna i spokojna. Sztucer 
miałam pod ręką, oparty o walizkę, sięgnęłam po niego, nie spuszczając oka 
z głowy węża, automatycznie sprawdziłam bezpiecznik. Na ruch mój wąż 
zareagował podniesieniem głowy jeszcze wyżej; szyja wydłużała mu się i 
ścieniała. Złożyłam się. Nie wiem dlaczego nie celowałam w głowę. Zdaje 
się, że temi swojemi dużemi oczyma jakby mnie hypnotyzował; wprost nie 
mogłam strzelać w głowę. Działałam jak automat. Wiedziałam, że popełniam 
błąd; nie mogłam się przemóc. Strzeliłam raz za razem w nasadę szyi, jakby 
na komorę. Wąż gotował się do rzutu. Strzały musiały dosięgnąć jakichś 
ważnych organów, czy może przecięły jakiś nerw, gdyż cielsko wyraźnie się 
odprężyło, a przód tkwił jeszcze nieruchomo. Wąż rzucił ogonem, gruchocząc 
ster i błyskawicznie opasał dwa razy koniec samolotu. Wyglądało to, jakby 
umacniał swoją pozycję do walki. Zniżył głowę jakby przed rzutem naprzód, 
ale już coś w nim nie funkcjonowało. Zdążyłam zmienić ładunki i wtedy 
dwukrotnie strzeliłam w głowę. W tej samej chwili wąż rzucił się naprzód. 
Jak przez mgłę pamiętam ogromny łeb, wyszłe z orbit gałki oczne, stalową, 
połyskującą łuskę, o krok od siebie. Zawirowało mi wszystko w oczach, w 
głowie i padłam - tak mi się wydawało - wprost w paszczę tej 
apokaliptycznej bestji.
  - No, no, dzielnie się pani spisała, niewielu by się znalazło mężczyzn, 
którzyby nie stracili głowy w takim wypadku.
  - Przecież straciłam.
  - Po zabiciu węża. A wie pani, że drgał jeszcze, gdy go oglądałem, a 
musiała przejść dobra godzina od chwili, gdy rozsadziła mu pani czaszkę. 
Szkoda, że nie możemy zdjąć skóry, byłaby pamiątka.
  - Namyślimy się jutro. Ale, czyś nie głodny? Od rana nic nie jadłeś. A tu 
noc.
  - Niech się pani o mnie nie troszczy, a pani?
  - Wiesz, napiłabym się herbaty.
  - To już spróbuję zarazem usmażyć jakąś rybę.
  - Prawda, a jakże ci poszło, strzelałeś? Widziałam kołujące czaple.
  - Przywiozłem pani pęk egret, zobaczy pani - prześliczne; zaraz je 
przyniosę. A ryb nałowiłem mnóstwo, możnaby stu ludzi nakarmić.
  Zabrał się do przyrządzania wieczerzy przy świetle latarki elektrycznej, 
co robił zwykle z amatorstwem. Chciał uczcić bankietem ten dzień, tak 
niezwykle bogaty w przygody.
  Jedzenie udało się znakomicie. Pogawędka się przeciągała. Przerwała ją 
Angielka.
  - No, kończmy już i idźmy spać; tylko, że ja pewno nie zasnę; myśl, że o 
dwa kroki za mną znajduje się to potworne cielsko...
  - Kiedy węża już tam niema.
  - Jak to, uciekł?
  - Skąd znowu; poprostu zrzuciłem go do wody.
  - Takiego olbrzyma? Właśnie zastanawiałam się, jak to uczynimy jutro; ale 
ślicznie z twojej strony, żeś to zrobił, chciałabym jednak zobaczyć, jak 
ten potwór zbliska wygląda i jaki był efekt strzału.
  Staś, nie wspominając o paniach, w kilku słowach opisał strzały i sposób, 
w jaki pozbył się węża.
  Pod wrażeniem przebytych emocyj, postanowiono nazajutrz wyruszyć w drogę, 
do czego odkryty przez Stasia kanał niesłychanie zachęcał Angielkę. 
Twierdziła, że wygląd kanału nie mógł być inny, przecież nie kopali go 
ludzie, musiał być częścią dawnego strumienia, który został przecięty przez 
zmienione łożysko rzeki; nie mógł też zmienić swego charakteru i dlatego 
gotowa była przebijać się nim do nowego koryta. Rzeki mogli szukać tylko na 
wschodzie, na zachód zaczynały się podnóża Andów i praca wód mogła odsuwać 
rzekę od tych podnóży jedynie na wschód.
  Staś, ostrzeżony świeżym wypadkiem Angielki, oświadczył, iż zamierza tym 
razem trzymać straż w nocy, co wywołało dłuższe targi i układy. Stanęło na 
tym, że położy się pierwszy, a ona zbudzi go o północy, poczem o czwartej 
go zastąpi, o szóstej zabiorą się do toalety i śniadania. Odjazd na ósmą.
  Noc przeszła spokojnie. Zrana, w gorączce ostatnich przygotowań, lady 
Violetta zapomniała obejrzeć zabitą przez siebie anakondę; dopiero gdy byli 
prawie gotowi do odjazdu, przedostała się na siedzenie pilota, skąd 
najłatwiej było ujrzeć ofiarę jej celnych strzałów. Niezmiernie była 
zdziwiona, że nie było jej ani śladu, tylko miejscami wystawały z wody 
jakieś kości.
  - Gdzież jest ta anakonda, coś z nią zrobił?
  - Widzi pani te żebra i tę kość pacierzową, to wszystko, co zostało z 
węża.
  - Niemożliwe, przecież musiał mieć z pół tonny wagi.
  - Może i więcej, ale panje mają duży apetyt, skonsumowały go w godzinę.
  - I tyś mi nic nie powiedział.
  - Nie mogłem tego przewidzieć. Zresztą szczerze mówiąc, nie życzę ani 
pani ani nikomu oglądać czegoś podobnego, jeszcze mi się robi zimno.
  - Widzę, że musimy być ostrożniejsi niż dotychczas. Pod tym pięknym 
płaszczem natury co krok kryją się niebezpieczeństwa i tajemnice, coś jak 
te bagna bezdenne, pokryte kobiercem zieleni i kwiatów.
  Wzdrygnęła się.
  - Jedźmy już stąd. Nie lubię, gdy się gromadzi naraz zawiele 
przeciwności. Wierzę, że opatrzność ostrzega do czasu. Musimy zmienić 
miejsce postoju i powietrze. Zaczynamy zanadto budzić zainteresowanie 
dawnych i wyłącznych tutaj gospodarzy; a oni znają tylko walkę na śmierć i 
życie.
  - Za pół godziny możemy być na jeziorze; prawie wszystko już gotowe.
  Staś poprzenosił resztę bagaży na tratwę i ułożył je na środku między 
"kabinami"; skrzynkę z konserwami i koszyk z naczyniem umieścił u siebie w 
nogach, bliżej paleniska. Jedna z walizek i neseser stanęły w kabinie 
Angielki z boku, ażeby łatwiej mogła z nich korzystać; broń umieścił przy 
wejściu do każdego przedziału; oczywiście nie omieszkał zabrać rewolweru 
porucznika, prócz tego reszty drutów z samolotu.
  Przed odjazdem, opisano w krótkich słowach cały wypadek, budowę tratwy i 
decyzję przebijania się kanałem do rzeki. Opis ten został włożony do puszki 
po kakao i zawieszony na widocznem miejscu pod górnym płatem, a skrót opisu 
umieszczony na samym kadłubie samolotu ze wzmianką o zawieszonej puszce. 
Poczem rozbitkowie odbili od samolotu, ochrzciwszy jezioro nazwiskiem 
zabitego lotnika.
  Przebyli tu dziesięć dni zaledwie, a zdawało się im, że to miesiąc. Zżyli 
się z tym ślicznym zakątkiem i pomimo ciężkich i niebezpiecznych przeżyć, 
opuszczali go z żalem. Szkoda im było szczególniej samolotu. Pomimo 
uszkodzeń była to bądź co bądź forteca w porównaniu z drobną i chybotliwą 
tratewką. Ale samolot był uwięziony w gąszczu trzcin na zawsze, gdy tratwa 
mogła się poruszać. Pierwszy był już tylko synonimem śmierci, gdy ta, 
zgodnie ze swoją nazwą, budziła nadzieję.
  
  
  Na krokodylim szlaku
  
  Staś, zbliżywszy się do cypla przy ujściu kanału, znów opłynął go 
jaknajciszej, myśląc, że będzie mógł pokazać coś ładnego Angielce. Ale, jak 
to często w życiu bywa, obrazek się nie powtórzył. Nietylko pak, ale nawet 
krokodyli nie było; czapli zato siedziało sporo. Zmartwiło go to. Tłumaczył 
się, jakby był temu winien.
  - Niepotrzebnie się tem przejmujesz, takie rzeczy nie powtarzają się; ale 
i bez pak i bez krokodyli jest tu prześlicznie.
  - Widzi pani te palmy? To assahy; są jeszcze młode i zobaczy pani jak 
delikatny okaże się rdzeń.
  - Śliczne. Chyba najpiękniejsze z widzianych dotychczas.
  - A te ogromne niskopienne, nie były ładne?
  - Na swój sposób. Wspaniale wypełniały głębię tego olbrzymiego lasu, ale 
oddzielnie traciłyby dużo; są za potężne, za grube. Te assahy, smukłe, 
wyniosłe, o liściach pierzastych, mają tyle wdzięku; wolę je nawet od 
słynnych palm królewskich, mają bardziej harmonijny układ liści.
  - Możeby ściąć parę? Dają się one dobrze przechowywać.
  - Ależ z ciebie łakomczuch.
  - Kiedy ja nie o sobie myślałem; musiały się pani przejeść te konserwy.
  - Więc dobrze, zetnij kilka kolb. Musimy konserwy oszczędzać; już pora 
byśmy zaczęli czerpać pożywienie z puszczy. To już snobizm odżywiać się jak 
na jakim parowcu.
  Staś przybił do plaży, wziął siekierę i zaczął nożem przecinać ścieżkę ku 
palmom, znajdującym się o kilkanaście kroków zaledwie od ściany wybrzeża; 
prędko się do nich dostał; były jeszcze młode i cienkie, to też z łatwością 
ściął ich półtuzina. Po odcięciu liści i kolb, zaniósł je na tratwę, ale 
zaraz wrócił.
  Angielka nie chciała tracić czasu i prosiła, by dał już palmom spokój, 
ale chłopak dojrzał tuż obok jedną różową tangaranę, której ogromne, 
strzeliste pióropusze kwiatów zwróciły już przedtem uwagę Angielki. Ledwo 
uderzył w drzewo, posypały się zeń zeschłe kwiaty a z nimi i mrówki. Rąbał 
zaciekle dalej, aż drzewko zatrzeszczało i legło u jego stóp. Ale w tejże 
chwili krzyknął przeraźliwie. Kilkanaście mrówek zdążyło już dotrzeć do 
ciała i cięło niemiłosiernie swemi strasznemi szczękami, wydzielającemi 
przeraźliwie gryzący płyn. Jakby go kto obsypał palącymi węglami. Ból 
obezwładnił go. Robił nadludzkie wysiłki, aby nie krzyczeć. Próbował łapać 
owady, ale rozlazły mu się po ciele i cięły coraz to w innym miejscu.
  Angielka, zaniepokojona okrzykiem Stasia, po którym dochodził ją jedynie 
odgłos jęków i jakby szamotania się, z dubeltówką w ręku, rzuciła się na 
pomoc. Chłopak miał oczy pełne łez, czerwony był jak burak, zwijał się z 
bólu. Tyle miał jeszcze przytomności, że ostrzegł Angielkę.
  - Niech pani ucieka. Oj, na miłość Boską. Aj, jakże to pali, mrówki... 
oj... niech pani nie podchodzi.
  Angielka chwyciła go za rękę i pociągnęła na plażę. Tu przynajmniej nie 
groziła jej samej napaść mrówek.
  Momentalnie ściągnęła ze Stasia koszulę. Mrówki na szczęście oblazły go 
tylko na piersiach i plecach; było ich kilkanaście zaledwie, ale nim je 
wydusili, Staś dostał gorączki. Próbował coś mówić o kwiatach, bukiecie, 
chciał wracać do zagajnika, ale Angielka wciągnęła go siłą na tratwę i 
sięgnęła po amonjak. Niestety, przejmujący, ostry ból nie dawał się 
uśmierzyć. Chłopakowi łzy gradem leciały z oczu. Oddychał z trudem. 
Wreszcie zastosowała jakieś proszki znieczulające. Po kwadransie Staś 
uspokoił się trochę. Ból bynajmniej nie ustawał, tylko stracił na ostrości, 
rozszedł się za to po całem ciele, wywołując przytępienie innych zmysłów; 
chłopak ledwo widział i słyszał. Zmierzyła mu temperaturę - było 39. Z 
trudem zmusiła go, by się położył. Osowiały był zupełnie.
  Zaniepokoiła się na serjo. Przedewszystkiem trzeba było odbić od tego 
zapowietrzonego miejsca, gdzie niewiadomo co jeszcze mogło im grozić. Sama 
nie mogła się posuwać wgłąb wąskiego strumienia, postanowiła zanocować przy 
ujściu. Z trudem odepchnęła tratwę na głębię i rzuciła zaimprowizowaną 
kotwicę.
  Do późna w nocy czuwała. Bała się usnąć ze względu na Stasia, a trochę i 
na siebie. Nawet przy tym chorym chłopaku czuła się bezpieczniej. Tyle w 
nim było zwykle siły i energji, taka biła od niego jasność, że bezwiednie 
budził uczucie pewności.
  Próbowała nacierać go jakąś maścią, napoiła herbatą, dała aspiryny. 
Zasypiał, ale budził się co chwila; nawet we śnie wydawał żałosne jęki. 
Angielka słyszała jeszcze w Limie o złośliwości tutejszych mrówek, ale 
nigdy nie przypuszczała, że ból ich ukąszeń może być tak gwałtowny. Dziwny 
kraj, gdzie wszystko spotęgowane jest do najwyższego stopnia, pełen 
kontrastów, piękna i brzydoty, gdzie łatwość życia doprowadza ludzi do 
takiego lenistwa że cierpią głód, gdzie wszystko jest wybujałe, rozmnaża 
się i rozrasta, a śmierć i ból czyhają na każdym kroku, z poza każdego 
krzewu, z poza każdego listka, drzewa, trawy.
  Czy człowiek opanuje kiedyś tę wspaniałą przyrodę? Czy zmusi ją do 
ugięcia się przed swoją wolą?
  Ludzkość dzisiaj niewątpliwie rozporządza środkami i wiedzą potrzebną, 
brak jej jedynie pionierów, by je zastosować. Gatunek ten jakby wyginął. I 
dziwna rzecz, nie dlatego, że brak dzielnych ludzi. Wojna dała dowód, że 
zdolność do poświęceń i bohaterstwa bynajmniej nie wygasła. A po wojnie, 
czyż rozwój lotnictwa nie dowodzi tego w dalszym ciągu? Możnaby się 
zastrzec, że tu grały i grają rolę pobudki wyższego rzędu, jak miłość 
ojczyzny, duma narodowa, ambicja. Fakt pozostanie faktem - miljony 
kilometrów kwadratowych puszcz dziewiczych, o warunkach klimatycznych 
zupełnie znośnych dla białego człowieka, o wyjątkowej urodzajności i 
wyjątkowym bogactwie, leży odłogiem, gdy w Europie, a nawet i w Stanach 
Zjednoczonych miljony ludzi tłoczy się w miastach i ośrodkach 
przemysłowych, cierpiąc głód, nędzę. poniewierkę, nieraz bez dachu nad 
głową. Rządy angielski i niemiecki, po wojnie już, próbowały przesiedlić 
większe grupy swych obywateli do Ameryki na kolonje rolnicze; obie próby 
spotkało fiasco. Wysłani koloniści przeważnie wrócili do kraju; część 
uciekła do większych ośrodków, gdzie woli cierpieć nędzę, niż trzebić 
puszcze. Ci sami ludzie, z których napewno niejeden zdolny jest do 
wyjątkowych wysiłków, może nawet bohaterstwa, są pozbawieni wszelkiej 
zdolności do wytrwałej, systematycznej pracy. Pociąg do zewnętrznych 
objawów kultury, jak kino, cukiernia, dancing, a bodaj tylko oglądanie ich, 
jak wreszcie ocieranie się o tłumy w miastach, góruje nad nakazem rozsądku, 
który wskazuje drogę do zabezpieczenia sobie i swoim uczciwego, spokojnego 
bytu na przyszłość. Odstrasza ich konieczność stałego napięcia woli, stałej 
kontroli nad własnymi czynami, za które sami tylko biorą odpowiedzialność.
  
  Świt dobrze już zaczął różowić niebo nad lasem, gdy zmęczona lady 
zasnęła. Obudziło ją słońce i ruch na tratwie. To Staś, po prawie bezsennej 
nocy, wyczerpany bólem, próbował rozprostować zesztywniałe członki. Bolało 
go całe ciało, najbardziej dokuczały końce palców, które były jakby 
zdrętwiałe; jednocześnie uczuwał przejmujący ból w końcach ich kości, jakby 
w nie wbito gwoździe.
  Lady Violetta wzięła się do gospodarowania i porządków; napoiła chłopca 
kawą i kazała mu się położyć, zaaplikowawszy jakiś proszek. Pomogło to, 
zasnął. Czuwała przy chorym. Czuła się naprawdę zupełnie bezpieczną; pomysł 
Stasia stacjonowania w pewnym oddaleniu od brzegu na kotwicy był doskonały: 
zabezpieczał od niespodzianek, burty na tratwie zwiększały uczucie 
bezpieczeństwa. To też siedząc na pomoście u wejścia do kabiny, mogła 
swobodnie oddawać się porządkowaniu garderoby, rozmyślaniom i kontemplacji 
otaczającej przyrody.
  Kilkakrotnie pokazały się krokodyle. Wszystkie jakby zdążały w kierunku 
kanału czy strumienia. Od czasu do czasu przesunęły się ławice drobnych 
ryb, wielkości dużej płotki. Jednocześnie tratwa obróciła się powoli na 
kotwicy w stronę strumienia. Prąd wyraźnie szedł w jego kierunku. Staś 
wprawdzie opowiadał coś o prądzie w kierunku jeziora, ale mógł się mylić.
  Zaczęło się dobrze ściemniać, gdy Staś się obudził. Sen pokrzepił go 
znacznie. Czuł jeszcze tępy i przejmujący ból w końcach palców, ale 
oddychał już swobodnie i zaczął odzyskiwać swój dobry humor.
  - Boże, jak ja się zachowuję, powinna mnie pani była wyrzucić za burtę; 
straciliśmy dwa dni; jestem do niczego; pani wszystko robi na pokładzie, a 
ja wysypiam się tylko. Zaraz biorę się do roboty.
  - Dobrze, od jutra, gdy ostatnie objawy tego zatrucia ustaną. To były 
pewnie mrówki ogniowe; ktoś mi o nich w Limie opowiadał, nazywał je hormiga 
del fuego, tylko nic mi nie mówił, że siedzą na tych cudnych bukietach. To 
jest tu najprzykrzejsze; z kwiatów sypie się na człowieka ogień, z krzaku 
orchidei wyłazi jadowity wąż, w przeźroczystych wodach jeziora pływają 
krokodyle, dla odmiany raje lub anakondy, albo te panje. Toby należało 
uporządkować, kraj ten zyskałby dużo na atrakcji.
  - Tak, ale zaraz nazłaziliby się tu ludzie i popsuliby całe piękno. Niech 
to sobie zrobią po nas. Ja wolę go tak jak jest - piękny i nieprzystępny.
  - Widzę, żeś urodzony zdobywca. Czy stosujesz to tylko do natury?
  - Nie wiem, co pani ma na myśli, ale ja zawsze wolę z dwu gór, które mam 
badać, tę dalszą i wyższą, z dwu rzek, tę dłuższą i głębszą, a z dwu 
krokodyli, do których mam strzelać, tego większego i bardziej napastliwego. 
Nie lubię lasu, gdzie ludzie urządzają pikniki i gdzie na każdym kroku są 
ślady ich bytności.
  - Nie lubisz tłoku, bardzo cię rozumiem, to właśnie skłaniało mnie zawsze 
do podróży. Gdybym wierzyła, że można jeszcze odkryć bezludną wyspę, 
chętniebym zorganizowała ekspedycję, żeby ją znaleźć.
  - A coby pani zrobiła z samą ekspedycją; nie zepsułaby ona pani wrażeń?
  - Prawda, wybierzemy się lepiej we dwoje, jak myślisz?
  - Z panią pojechałbym wszędzie.
  - Powiedz, wy tam w Polsce kochacie Anglików?
  - To trudno powiedzieć. Są u nas ludzie, którzy prawdziwie się w nich 
kochają; angielskość jest dla nich ostatnim słowem wszystkiego; ale są i 
tacy, co obawiają się ich i nie lubią; ale pewno więcej jest obojętnych.
  - O tych nie pytam, interesują mnie ci drudzy, dlaczego ich nienawidzą?
  - Ależ skąd znowu. Nie lubią, bo ich nie znają, bo przypuszczają, że są 
przez nich lekceważeni. Ja sam dawniej...
  - Cóż było dawniej?
  - Nie, ja tak tylko... Staś wolał wycofać się z dyskusji; czuł, że 
zabrnął; ale Angielka nie dała za wygranę.
  - Proszę cię, nie kręć.
  - Unikałem Anglików. Umieją oni tak patrzeć, że nie widzą cię wcale.
  - Masz rację Stasiu, to jest specjalność moich rodaków, ale nie trzeba 
się tym przejmować, to dobrzy chłopcy. Nie szukają łatwej przyjaźni i sami 
nie są do niej skorzy, ale jeśli zawarli przyjaźń - można na nich polegać.
  - Ojciec to samo zawsze mówił. Na Angliku można polegać; interes z 
Anglikiem to solidny interes, tak samo jak towar angielski - to solidny 
towar. Cenił ich za to, że nigdy nie kłamią, choćby na tym wychodzili 
najgorzej; co innego, że podziwiał ich łatwowierność. Anglik sądzi innych 
po sobie, bierze każde słowo i każdego człowieka na serjo, co nieraz drogo 
go kosztuje.
  - Trochę to się zmieniło w ostatnich czasach; wojna i kryzys nauczyły ich 
wiele. Ale właściwie, dumna jestem z tej ich cechy, czy powiedzmy przywary; 
przyznasz, że nie przynosi to im ujmy.
  - Ojciec mówił, że doskonale określa ich własne wyrażenie, jakiego i pani 
użyła - dobrzy chłopcy. Nawet o starych ludziach, wyrażają się żartobliwie 
old boy, i w tym jest dużo słuszności. Anglik jest zawsze trochę chłopcem.
  - To dowodzi, że nie są jeszcze przestarzałą rasą, zachowują 
młodzieńczość nawet w starości, co trudno spotkać u innych narodów.
  - Chyba u skandynawów.
  - No, dosyć. Musimy wcześnie się położyć, bo jutro ze świtem ruszamy. 
Jakże tam twoje mrówki?
  - Boli mnie jeszcze całe ciało, ale czuję się prawie rozkosznie, w 
porównaniu z tym, co było wczoraj; jutro będę zdrów zupełnie.
  Trochę się mylił; tępy ból dokuczał mu jeszcze tydzień, słabnąc powoli; 
nie przeszkadzało to w pracy, wszelki wysiłek pozwalał zapominać o bólu. 
Widocznie silniej krążąca krew po trochu eliminowała resztki jadu, który 
działał paraliżująco na pewne ośrodki nerwowe, inne pobudzał do silniejszej 
reakcji.
  W nocy spadła ulewa i mieli okazję przekonać się, że dach palmowy 
zabezpiecza ich doskonale.
  Zrana o szóstej oboje byli już na nogach. Angielka zabrała się do 
przyrządzenia śniadania, a Staś podniósł kotwicę i ruszył zwolna wgłąb 
strumienia, przyglądając się bacznie brzegom i nurtowi wody.
  Strumień z początku był wąski, ale niebawem zaczął wyraźnie się 
rozszerzać; właściwie była to rzeczka, obramowana tu i ówdzie dobrze 
zarysowanymi brzegami, czasem przechodząca w szerokie na kilkadziesiąt 
metrów rozlewiska, które Staś z trudem przebywał, ponieważ nie nauczył się 
jeszcze odróżniać głębi i często utykał na mieliznach. Dużą przeszkodą były 
pnie drzew, obalonych czy naniesionych przez wodę, które należało wymijać. 
Pnie te zaniesione były piaskiem i mułem; koło niektórych potworzyły się 
znaczne ławice, tamujące bieg wody i przerzucające nurt z jednej strony 
rzeczki na drugą.
  Staś, jak poprzedniego dnia Angielka, zauważył, że prąd, chociaż słaby, 
wyraźnie prowadzi na wschód; była to oznaka, że dawna rzeczka obecnie służy 
za kanał, łączący rzekę z jeziorem, które jest tylko dawnem jej łożyskiem; 
zwrócił również uwagę, że coraz więcej spotyka krokodyli, które wszystkie 
posuwają się z prądem; w tym samym kierunku suną dość znaczne ławice ryb; 
na płytszych miejscach widać je było na znacznej przestrzeni; lśniły się 
srebrnemi łuskami wyraźnie. W niektórych węższych przejściach kotłowała się 
od nich woda. Nie były to jednak panje, a widocznie młody narybek, dążący 
do rzeki na głębsze i szersze wody.
  W pewnej chwili Staś stanął, zdumiony niezwykłym widokiem. O pięćdziesiąt 
kroków, z poza nawpół zatopionego pnia wyglądała jakaś płowa głowa, o 
dużych oczach, skierowanych wyraźnie ku niemu; coś jak wąsy spadały na 
rysujące się poniżej usta.
  Czyżby człowiek? Istota ta posiadała wyraźnie czaszkę ludzką.
  Stasia ogarnął lęk. Był przygotowany na spotkanie indjan, ale dlaczegoś 
wyobrażał sobie, że to nie nastąpi tak prędko i tak nieoczekiwanie, tem 
bardziej w wodzie, pośrodku rozlewiska. Wyglądało, jakby byli śledzeni. 
Zastanowił go kolor skóry. Indjan widywał już dawniej, odznaczali się 
przedewszystkiem, niesłychanie silnym i czarnym uwłosieniem i śniadą cerą. 
Ta głowa była jakby golona. Nie mógł sobie przypomnieć nic z zoologji, coby 
mu rozwiązało zagadkę.
  Człowiek?
  Patrzy prawie ludzko.
  Tratwa, pociągnięta prądem, zbliżyła się o kilka kroków.
  Czyżby wydra? - Napół zanurzona w wodzie, tak samo mogła przypominać 
twarz ludzką, ale kolor wydr jest inny, są mniejsze i niesłychanie 
płochliwe.
  Oparł tanganę o burtę i sięgnął po rewolwer. Bał się tylko przestraszyć 
Angielkę, która kończyła właśnie przygotowywać śniadanie na rufie; 
zasłaniał ją szczyt szałasu. Sam nie chciał się ruszać, by nie stracić z 
oczu dziwnego stworzenia. Nie śmiał się odezwać, by go nie spłoszyć.
  Ale Angielka zauważyła już, że Staś nie pracuje tanganą, wyjrzała na 
chwilę od paleniska i zrozumiała, że coś się święci. Wziąwszy sztucer, 
cichutko podeszła. Chłopak spostrzegł jej ruchy i ręką dawał znaki, by nie 
robiła hałasu.
  Lady Violetta, która miała wzrok doskonały, dojrzawszy niesamowitą głowę, 
omało nie krzyknęła. Był to widok bardziej nieoczekiwany niż anakondy.
  Zaczęli szeptać.
  - Człowiek? nie człowiek?
  - Coś dziwnego, w każdym razie nie indjanin.
  - Nie, nie człowiek.
  - Niech mi pani poda sztucer, zobaczymy.
  - Jakże będziesz strzelał, jeśli to człowiek.
  - Nie może być człowiek; albo by uciekł, albo zrobił jakiś ruch obronny, 
przecie widzi, że gotujemy broń, to chyba jakaś odmiana wydry.
  - No, to strzelaj. - Angielka podała sztucer. Padł strzał. Zwierzę 
ugodzone między oczy rzuciło się gwałtownie, podnosząc rozdzielony jakby 
rybi ogon.
  - Wiem, już wiem! To vaca marina, lamantyn; ależ te opisy i opowiadania. 
Zresztą tam w górach mówiono o nich jak o mycie.
  Staś chwycił za tanganę, Angielka za drugą; śpiesznie okrążyli leżący w 
wodzie pień, by dostać się do lamantyna od drugiej strony. Śmiertelnie 
ugodzony, spłynął już był na płytkiej wodzie w całej swej okazałości; miał 
blisko trzy metry długości; uderzał w nim rzadko spotykany w naturze brak 
proporcji między tułowiem i głową, niezwykle małą.
  - Co za olbrzym! - zawołała Angielka, - słyszałam o tych rzecznych 
fokach, ale nie wyobrażałam sobie, że mogą być tak potężne. Takiemu i 
krokodyl nie da rady.
  - Podobno krokodyl wcale ich nie atakuje, chyba gdy są młode, bo jakby 
sobie dał rady, przecie niema zębów do gryzienia, może tylko połykać swoje 
ofiary, albo topić je i rozdzierać na części; takiego kolosa jak ten, ani 
nie połknie, ani nie rozedrze, choć jest bezbronny.
  - Dziw, że ich jeszcze wszystkich nie wyniszczono, bo przecie muszą na 
nie polować.
  - Do niedawna jeszcze robiono na nie wyprawy, głównie dla tłuszczu i 
mięsa, które w Montanji uchodzi za przysmak.
  - Fe, foki; napewno czuć je rybą.
  - Ale skąd. Lamantyn jest zwierzęciem trawożernym, dlatego nazywają je tu 
krowami morskiemi, brazyljanie zaś, rybą - wołem peixe boi, chociaż nie 
mają nic wspólnego z rybą, przecie to ssaki.
  - Cóż my z nim zrobimy?
  - Wytnę kawałek schabu i trochę tłuszczu, będzie z tego smalec, masła już 
mamy bardzo mało.
  - Rób jak myślisz, ty tu jesteś kapitanem.
  - Ja? skądże?
  - No, no, tylko nie bądź zbyt skromny; tratwa to twój pomysł, i 
przebijanie się kanałem także. Ja biorę na siebie krokodyle i anakondy, bo 
mam już niejaką wprawę, a ty już resztę.
  - Byle nie mrówki.
  - A nie baw się w kawalera i nie romansuj z kobietami; masz nauczkę, to 
zawsze gubiło młodych ludzi.
  - Pani jeszcze ze mnie żartuje, a ja chciałem tylko zrobić pani 
przyjemność.
  - Już dobrze, nie będę; zabieraj się do zwierzyny, albo lepiej zjedzmy 
wpierw śniadanie.
  Gdy po pół godzinie chcieli ruszać, okazało się, że tratwa siedzi na 
mieliźnie. Staś natychmiast skoczył do wody, która tu była płytka i 
przeźroczysta; był za słaby, aby zepchnąć "Nadzieję" na głębię, musiała 
wejść do wody i Angielka. Po chwili znowu byli na głębokiej wodzie.
  Staś wrócił do lamantyna, z którego wykroił kilka połci i zaniósł na 
tratwę. Gdy wracał poraz trzeci, pokazały się panje. Straszne te ryby już 
się zwiedziały o nowej ofierze i dążyły na ucztę; zniechęciło to Stasia do 
dalszego zaopatrywania śpiżarni i zawrócił z drogi na tratwę.
  - Co się stało, Stasiu? - zagadnęła Angielka.
  - Pokazały się panje, przynajmniej tak mi się zdaje; więc wolę nie 
ryzykować, z niemi niema żartów.
  - W porę wróciłeś; jedźmy i to prędko; wody ciągle ubywa, możemy osiąść 
gdzie na dobre.
  Wzięła tanganę i zaczęli wspólnie przepychać swoją "Nadzieję" przez 
zakręty, wykroty, zwały drzew i ławice piasku ku zbawczej rzece. Do 
wieczora zrobili z 10 km. Kilka razy natknęli się na nową trudność, 
mianowicie na opadłe w poprzek kanału drzewa; ponieważ brzegi były tu dość 
wysokie i szałas ich jeszcze się przesuwał pod leżącymi pniami, udawało się 
im przepływać, ale każdej chwili mogli natrafić na taki, który ich nie 
przepuści. Las był tu znacznie gęstszy i drobniejszy, brzegi miejscami tak 
zarosłe, że wyglądały jak zielona ściana. Nie pozwalało to na obserwację 
nawet najbliższej okolicy; było to niepokojące, gdyż mogli być widziani i 
śledzeni, nic o tem nie wiedząc. Co gorsza, w zwężonem łożysku rzeki coraz 
częściej natykali się na krokodyle, niejeden już otarł się o tratwę. Staś 
bynajmniej nie życzył sobie sprawdzenia jej wytrzymałości na uderzenie 
ogonem, napewno rozleciałaby się w kawałki. Jeżeli w tę pierwszą pamiętną 
noc krokodyl mógł urwać sztabę na samolocie i porwać druty, czyż mogły mu 
się oprzeć wątłe wiązania z łyka. To też udawał, że nie widzi swych wrogów 
do czasu, gdy będzie mógł zmierzyć się z nimi bezpiecznie; walka w wąskim 
kanale, na tej łupinie, bynajmniej nie była zachęcająca; jeszcze mniej 
życzył sobie spotkania z anakondą; strzały niezawsze mogły być tak celne. 
Dość, że wytężał wszystkie siły, by doprowadzić "Nadzieję" do rzeki. Ale 
zaczęło się ściemniać i należało zanocować; stanęli więc przed jednym z 
zakrętów, gdzie było trochę szerzej i gdzie mieli jakieś pole widzenia 
przed sobą. Postanowili jaknajmniej polować i wogóle nie robić hałasu, żeby 
nie ściągnąć jakiego licha.
  Było jeszcze widno i chłopak rozpalił większe ognisko, ażeby prędzej 
stopić tłuszcz z lamantyna, tymczasem postawił na ogniu kawał schabu; po 
upieczeniu zasiedli do wieczerzy. Staś pierwszy spróbował specjału. 
Przypominał cielęcinę, ale był tłustszy i soczystszy. Angielka nie 
potrzebowała pytać Stasia o smak, aż przewracał oczami z uciechy, to też i 
ona zabrała się do jedzenia.
  - Wiesz, nie spodziewałam się; dawno już nie miałam czegoś tak soczystego 
w ustach. Wyborny; nikt w Europie nie podejrzewa, że w tych strasznych 
lasach i wodach żyje podobne zwierzę. Jeszcze kiedyś będą zakładać jego 
hodowlę...
  - Co też pani powie, gdy wreszcie natrafimy na tutejsze indyki leśne, 
próbowaliśmy je kiedyś z ojcem w hotelu; jakiś kupiec wiózł parę do Limy, 
ale że był to czwarty czy piąty dzień od zabicia, więc w obawie, że się 
zepsują, kazał je upiec, a potem poczęstował wszystkich gości. Mięso miały 
białe i kruche jak najrasowsza pularda. Ktoś dowodził, że należą do 
bażanciego rodu i że już robiono próby krzyżowania ich z europejskimi 
bażantami, i z dobrym skutkiem.
  - Jak wyglądały?
  - Czarne jak kruki, lśniące, wielkości prawie indyka z dużym, czerwonym, 
płomienistym dziobem; żywe muszą wyglądać wspaniale.
  - Widzę, że stanowczo będziemy musieli napisać nową zoologję tej puszczy, 
coraz to dowiaduję się nowych rzeczy; no i nową książkę kucharską; tobie 
zostawię do opracowania dział ogonów krokodylich, pieczeni z lamantynów 
itp.
  - Ja czekam jeszcze na indjan, żeby się od nich nauczyć wybierać mrówki 
na zapiekane tartinki i pędraki palmowe do pieczenia na ruszcie...
  - Dosyć, dosyć, daj spokój, ucieknę z tego raju, jeśli mi tu będziesz 
takie obrzydliwości opowiadał.
  - Przepraszam, nie będę. Ale są tu i inne niespodzianki. Jeden z oficerów 
bazy spędził dwa lata w Iquitos; jadał tam jarzyny zupełnie nieznane w 
Limie, ani w Europie; jakieś kartofle, które rosną podobno na ljanach lub 
inne, rosnące w ziemi, których nać tworzyć ma rodzaj pnącej się po drzewach 
ljany; wreszcie szereg nieznanych owoców, ryb, zwierzyny, jaja żółwie, 
wszystko podobno pyszne.
  - Czy on tylko troszeczkę nie blagował, bo pod względem kuchni, to nie 
mam do Peruwjańczyków zaufania, nawet w Limie jest dość pospolita. Te ich 
słynne sewiche, z którego są tak dumni, to też nic osobliwego.
  - A to ta ryba na surowo, którą przyrządzają z sokiem cytryny; gdyby nie 
cebula i pieprz, nie miałaby żadnego smaku.
  - Ja też tak myślę.
  - To już wolę pieczone przez indjan, zawijane w liściach ryby; kilka razy 
jadłem w San Ramon; ale tam ryb jest mało i są niewielkie; wyobrażam sobie, 
jakby smakowały te, com wtedy nałapał. Musimy to jeszcze spróbować.
  - Ale już na rzece, teraz zabraniam ci myśleć o rozkoszach kulinarnych; 
musimy się śpieszyć. Niech woda opadnie jeszcze na pół metra, to nie wiem, 
jak się wydostaniemy, a jeśli na metr, to utkniemy między tymi zwałami 
drzewa może na pół roku.
  Nazajutrz ledwo się rozjaśniło, ruszyli czemprędzej. Postanowili nie 
zajmować się kuchnią, mięsa mieli na dwa dni i nie potrzebowali się 
troszczyć o śpiżarnię; postawili tylko na ogniu imbryk na herbatę i oboje 
wzięli się do tangan.
  Po godzinie znaleźli się koło dużego zawrotu. Staś swoim zwyczajem 
opływał go bez najmniejszego szelestu, pozwalając unosić się słabemu 
prądowi. Angielka w takich razach wyjmowała tanganę na burtę, zostawiając 
chłopcu kierowanie tratwą. Robili to ze względu na bezpieczeństwo, i żeby 
nie spłoszyć zwierzyny, gdyby się jaka trafiła.
  Ledwo przebyli zawrót, Staś omal nie zaklął...
  - Psia..., ale się powstrzymał, pomny na zasadę harcerską.
  Tego właśnie najbardziej się obawiali i oczekiwali lada chwila.
  Rzeczkę od jednego brzegu do drugiego przegradzało sporej grubości 
drzewo. Na brzegu widniał ogromny wykrot; białe, ogołocone z kory korzenie 
sterczały na wszystkie strony; tak samo sterczała jeszcze część konarów i 
gałęzi, również dawno ogołoconych z liści i kory. Drzewo częściowo było 
zatopione w wodzie, częściowo wystawało nieznacznie ponad nią. Od strony 
wierzchołka zasnute było piaskiem, tworząc szeroką mieliznę; zwężony nurt 
przepływał przy prawej szkarpie od strony wykrotu. Bez szałasu i burt 
tratwa zdołałaby przejść pod drzewem; tak jak teraz - nie mogło być o tem 
mowy.
  Nie dość tego. Drzewo było okupowane przez ogromne stado wyjców, które 
wprost oblepiały gałęzie; część zwierząt spacerowała z powagą po pniu, inne 
siedziały grupami na konarach; młodsze uganiały się po wyższych gałęziach; 
kilka matek skupiło się z boku. Niektóre karmiły swe małe, inne poddawały 
je bardzo pospolitym u małp zabiegom toaletowym.
  Staś zaparł się tanganą w dno rzeki. Stanęli. Dzieliło ich sto kroków 
zaledwie.
  Małpy prawdopodobnie tu nocowały - koczująca jakaś gromada, w oczekiwaniu 
decyzji starszych.
  Od czasu do czasu wydawały cichy pomruk, który wzmagał się na krótko; 
potym zamierał, niczem gwar ludzkiego tłumu. Odbywała się jakaś narada.
  Zwierzęta były rosłe, niektóre wielkości dobrego psa, wypasione. Zajęte 
swojemi sprawami, nie zwracały uwagi na rzekę, skąd zresztą najmniej mogły 
oczekiwać napastnika, więc nie zauważyły przybyszów; wiaterek zalatywał od 
wschodu; nic ich nie ostrzegało.
  - Co teraz? - zagadnęła cicho Angielka.
  - Trzeba podpłynąć. Na wodzie nic nam nie grozi, a musimy przekonać się, 
jak z drzewem; uważam, że to jest najważniejsze.
  - A małpy?
  - Wolę ich nie zaczepiać, za duże stado. Może się nas przestraszą i 
wyniosą się.
  - Więc płyniemy.
  Ruszyli powoli. Staś jeszcze umyślnie uderzył parę razy tanganą w wodę. 
Wyjce odwróciły głowy; kilka z nich jakby szczeknęło ostrzegawczo; za nimi 
odezwały się wszystkie. Powstał wrzask, jakby je kto ze skóry obdzierał. 
Nie było to zupełnie podobne do wycia; można było nawet rozróżnić jakby 
gamę na kilka tonów; wrzask to przycichał, to się wzmagał. Niektóre 
zwierzęta zaczęły się miotać z przestrachu, przeskakując z konara na konar 
inne uciekły odrazu na najwyższe gałęzie, które zaczęły się pod niemi 
uginać. Część skupiła się na samym pniu przy wodzie jakby zamierzała bronić 
podejścia; te najmniej czyniły hałasu, szczerzyły natomiast zęby. Stado 
widocznie nie zamierzało ustąpić.
  Staś zatrzymał tratwę o 20 kroków od drzewa, stąd mógł sobie zdać sprawę 
z jego grubości i z możliwości przedostania się na drugą stronę. Niestety 
pozostawały dwie alternatywy: albo przerąbać je i to w dwu miejscach, żeby 
sobie otworzyć drogę, albo rozbierać tratwę.
  Małpy, nie przestając wrzeszczeć, oblepiły szeregiem drzewo przy wodzie i 
nie zdradzały najmniejszej chęci do ucieczki.
  Położenie było przykre. Staś nie miał ochoty zaczynać walki z 
przeciwnikiem, którego nie znał i który pomimo pozornej bezbronności, mógł 
okazać się niebezpiecznym, zważywszy na ilość; miał tego próbę na pekari; 
czy zawsze zjawi się jaguar, który go wybawi, wątpliwe? Przy całej swojej 
pomysłowości, był bezradny. Spróbował przeliczyć zwierzęta; nie było to 
łatwe, ponieważ kręciły się bezustannie. Było ich z półtorej setki, nie 
licząc maleństw przy piersi.
  Po naradzie postanowili czekać. Małpy nie mogły siedzieć długo na gołem 
drzewie, głód zmusi je do szukania żeru; drogę miały otwartą na jedną i 
drugą stronę rzeki.
  To też po rzuceniu kotwicy postanowiono zasiąść do śniadania.
  Staś, korzystając, że tratwa obróciła się rufą w kierunku prądu, co ją 
jeszcze zbliżyło do drzewa, urządził przedstawienie dla małp, ruszając 
szczękami i mlaskając językiem.
  - Muszę w nich wzbudzić apetyt.
  - A jak ci się uda i zabiorą się do nas?
  - Niema obawy. Małpy są kiepskimi marynarzami i boją się wody, zresztą 
nie są mięsożerne. Liczę bardzo na te mamusie; im najprędzej dokuczy 
polityka i zażądają pożywienia dla swych niemowląt.
  - Może to i słuszne. Ale co zrobisz z tratwą?
  - Najchętniej tobym przerąbał drzewo, ale siekiera mi się stępiła i nie 
wiem czy dam radę; musiałoby to potrwać z kilka dni; prędzej rozbiorę 
tratwę; z szałasem niewiele będzie kłopotu, ale burty zabiorą dużo czasu i 
już będą osłabione.
  - Dlaczego?
  - Stare łyko wyschło i to zapasowe także; choćbym je zamoczył, nie wiem 
czy przywrócę mu dawną sprężystość.
  - Cóż zrobimy?
  - Musimy czekać, aż małpy się wyniosą.
  - A woda?
  - A no, ubywa stale, nawet znać na drzewie, widzi pani tę linję? To pewno 
od wczoraj, będzie prawie stopa.
  - Dziwi mnie ta małpia blokada. Jaki one mogą mieć interes w siedzeniu na 
tym drzewie, bo przecie nie przyszły tu, by łowić ryby lub się wykąpać.
  - I mnie to dziwi. Może się jeszcze dowiemy.
  Staś, by czasu nie tracić, zabrał się do namoczenia zapasowego łyka, 
potem oświadczył, że wyląduje na plaży i spróbuje poszukać świeżego, ale 
Angielka zaprotestowała stanowczo. Gotowa była zrezygnować z burty, a nawet 
z szałasu, ale na żadne ryzykowne badania nie chciała pozwolić i chłopiec 
musiał ustąpić. Siedzieli więc na tratwie, rozmawiając i przyglądając się 
małpom.
  - Wiesz, że zachowują się poprawniej niż niejedna gromada ludzka. Jest tu 
i porządek i dyscyplina. Samice jakby odseparowane i ochraniane. Te młode 
tam skaczą i awanturują się, ale nie włażą pod nogi starszyźnie. Jest tu 
podział na zajęcia i wiek, powiedziałabym - klasy. O ileż to bardziej 
wygląda na zorganizowane społeczeństwo niż stado świń lub owiec. Psy często 
są mądre nadzwyczaj; naprzykład mój wilk, wszystko rozumie, można nim 
komenderować, prawie że z nim rozmawiać, w każdym razie reaguje na rozmaite 
powiedzenia, ale zmysłu organizacji napewno nie posiada, zresztą jest 
indywidualistą - nie znosi towarzystwa. Małpy są stanowczo na wyższym 
stopniu rozwoju; mają prymitywną, ale wyraźną organizację.
  - A pszczoły i mrówki? Czyż nie stanowią społeczeństw?
  - Mimo wszystko, co o nich napisano, myślę, że nie można ich porównywać z 
temi małpami, działa u nich instynkt, nie rozum; jest to jakby mechaniczna 
organizacja; indywidualnie nie istnieją i nic nie znaczą. Małpy są to 
indywidua zróżniczkowane, które poddają się dyscyplinie i narzucają ją 
świadomie, mogą też istnieć niezależnie; to duża różnica.
  - Pani jest wyznawczynią Darwina?
  - O nie, i to nie dlatego tylko, że teorja mego znakomitego rodaka nie 
wytrzymała ściślejszej krytyki; bądź co bądź stanowiła szkielet 
rozumowania, który pozwolił nauce zrobić duży krok naprzód i niejedno 
odkrycie. Ale nie jestem darwinistką, ponieważ nie zgadza się to z mojem 
wewnętrznem, głębokiem poczuciem, poniża mego ducha, wtłacza go w formę, 
która jest tylko przemijającym okresem bytowania i chociaż daje hypotezę 
genezy ciała, nie rozwiązuje zagadnienia genezy ducha.
  - To może pani jest teozofką? Podobno jest to dziś bardzo modne na 
świecie, bodaj najbardziej w Anglji.
  - O nie, nie lubię teoryj zastępczych. Jeśli mam kwestjonować katechizm w 
myśl logiki czystego rozumu, to nie widzę powodu zastępować go innym; nie 
rozszerza to moich horyzontów i nie pogłębia poznania, a wątpliwości nie 
usuwa. Pod tym względem jestem konserwatywna, jak tylko Anglicy być 
potrafią. Należę wprawdzie do kościoła protestanckiego, ale większość 
rodziny mojej jest katolicka i to od czasów Stuartów, tym się tłumaczy 
pewna odporność moja na nowinki.
  - A ja prawie gotów byłbym przysiąc, że w Anglji niema katolików; 
myślałem dlaczegoś, że są nimi wyłącznie Irlandczycy.
  - O, i dużo, wreszcie i kościół anglikański ze wszystkich kościołów 
protestanckich zachował najwięcej treści katolickiej. Zupełnie poważnie 
mówią tam o możliwości unji...
  - Co to? co to? czy pani uważa? czego te małpy tak się cofają? - Staś 
skoczył na równe nogi.
  - Coś ich przestraszyło, nawet te duże zaczynają uciekać.
  - Niech pani spojrzy na górne gałęzie. O, jak się tamta ugina.
  W tej samej chwili jedna z gałęzi, obciążona nadmiernie, trzasła przy 
nasadzie i kilkanaście małp spadło wprost na rozlewisko po drugiej stronie 
pnia. Rozległ się wrzask nie do opisania. Wzmogło to tylko panikę biednych 
stworzeń.
  - Niech pani patrzy, tam, tam, od wykrotu. Teraz rozumiem.
  Staś schwycił sztucer. Angielka zerwała się z siedzenia i pobiegła po 
dubeltówkę.
  Po gładkim pniu zwalonego drzewa, falistym ruchem długiego, sprężystego 
cielska sunął z błyskawiczną szybkością, wysoko podnosząc kręgi, duży wąż 
płowego koloru. Część małp była już na plaży, zdążając w niezgrabnych 
podskokach w kierunku gęsto zarośniętych szkarp; inne tłoczyły się na 
gałęziach, przeskakując z jednej na drugą, w obłędnym strachu; te, które 
były najwyżej i najmniej były narażone na atak, wrzeszczały jeszcze 
przeraźliwiej.
  Wąż już był przy pierwszym konarze. W tej chwili jedna z małp, potrącona 
przez inne, straciła równowagę i czepiając się konwulsyjnie grubego, 
gładkiego konara, zaczęła spadać na dół, aż rozpłaszczyła się prawie przy 
samym jego rozwidleniu, tuż przed paszczą napastnika.
  W mgnieniu oka wąż otoczył ją swymi kręgami, końcem ogona oplatając 
najbliższy sęk, widocznie, żeby umocnić swoją pozycję. Małpa 
znieruchomiała, przerażenie sparaliżowało jej członki, rozległ się 
natomiast przenikliwy, rozdzierający krzyk, tak płaczliwy, że prawie 
ludzki; słychać w nim było strach, ból, i jęk konania.
  Staś złożył się błyskawicznie. Przez chwilę łapał muszką ruszającą się 
ustawicznie głowę węża i złapawszy moment, gdy ten schwycił paszczą 
wydzierające się z jego splotów ramię biednej małpy, nacisnął cyngiel. 
Huknął strzał. Tysiącznymi głosami poniosło go echo w puszczę.
  Małpy oniemiały. Część rzuciła się do ucieczki, tłocząc się i 
koziołkując; część zbiła się w jeszcze ciaśniejszą kupę, drżąc na całem 
ciele.
  Strzał był celny. Kula rozsadziła głowę i wąż momentalnie rozluźnił swe 
kręgi; spadały z biednej małpy jak przecięte powrozy, aż ześliznęły się z 
gładkiego pnia i wąż zawisł całą swą długością, zanurzając się częściowo w 
wodzie. Po chwili zaczęły rozluźniać się i skręty ogona, któremi się 
trzymał sęka. Chwilę wisiał jak bezwładna szmata, tylko słabe drgawki 
przebiegały falą przez całą jego długość, od rozwalonego łba do samego 
ogona; ciężar tułowia zaczął powoli przeważać, wąż zaczął się zsuwać z 
sęka, zwolna, potem coraz prędzej, aż wreszcie pokazał się koniec ogona, i 
gad runął z pluskiem do wody.
  - Finita la comedia, - powiedziała Angielka. - Aleś się spisał, to było 
przeszło dwadzieścia kroków; winszuję.
  - Ech! nic mi nie groziło; to nie tak jak pani; ja jeszcze drżę, gdy 
sobie przypomnę, w jakiem pani wtedy była niebezpieczeństwie. No, i to 
dzieciak w porównaniu z pani anakondą.
  - Ładny dzieciak, ma pewno przeszło pięć metrów, ale to chyba nie 
anakonda?
  - Myślę, że to boa, anakonda ma kolor prawie stalowy, a ten jest płowy.
  - Przed chwilą przypomniałeś Darwina; masz jego mimikryzację na 
przykładzie. Anakonda kolorem zbliżyła się do koloru wody, koło której i w 
której żyje. Boa, łażący po drzewach, ma kolor ich konarów albo tego 
martwego pnia. Jakie to mądre.
  - Ale jak to szkodzi małpom; nawet one nie zawsze zauważą zawczasu jego 
obecność na gałęzi, zlewa się z nią całkowicie.
  - Ale i boa musi coś jeść.
  - Co to? Słyszysz znowu tę wrzawę?
  W tej chwili rozległ się od strony, którą uciekały małpy, krótki ryk, 
potem jakby trzask gałęzi i przenikliwy krzyk małpy w agonji, a w chwilę 
potem ryk się powtórzył, potężny, wyraźnie ryk jaguara.
  - Cała menażerja. Tylko że na swobodzie, a my jakby w klatce. Wiesz, 
wolałabym, żeby ta klatka była mocniejsza. To się nazywa dostać się w 
nieodpowiednie towarzystwo. Zwykle unikam tego.
  - Wiem już teraz, dlaczego te małpy tu siedziały. Musiały uciekać od 
jaguara; gdy chciały przejść przez drzewo na drugą stronę, zwęszyły węża; 
siedziały więc w środku bezradne; aż wreszcie wężowi znudziło się czekanie 
i zgłosił się sam po śniadanie. Małpy w panice zapomniały o tamtym 
rozrójniku i teraz wpadły mu same w paszczę.
  - No, wpadła jedna, jeszcze ich zostało dosyć dla uratowania gatunku, ale 
co się stało z małpą węża?
  - A wpadła do wody, pani nie zauważyła? O tam, widzi pani, rusza się 
jeszcze, może ją schwycić? Będziemy mieli Piętaszka.
  - Dziękuję. Nie mam do małp sympatji; jeszcze przyglądać się im z daleka, 
zgoda; ale za współżycie dziękuję.
  Małpa, orzeźwiona nieoczekiwaną kąpielą, zaczęła z wysiłkiem posuwać się 
w kierunku brzegu, trzymając się pnia. Musiała iść na tylnych łapach, bo 
inaczej zalałaby ją, woda. Dostawszy się na płytsze miejsce, w pociesznych 
skokach, rozbryzgując wodę, uciekała na brzeg, i tam znikła.
  - No, zasłużyłeś na medal za ratowanie ginących.
  - Chyba w królestwie małp.
  Staś podniósł kotwicę i zaczął posuwać się tratwą w kierunku głównego 
nurtu, gdzie drzewo najwyżej leżało od wody. Niestety przelot nie wynosił 
więcej ponad stopę. Należało się decydować. Staś wziął siekierę.
  - Muszę spróbować, a nuż drzewo nie jest twarde?
  Ciął z rozmachem, drzewo okazało się zawiędłe, ale nie nazbyt twarde, 
wydało jednak głuchy odgłos, jakby było puste. Staś zamierzył się 
powtórnie, ale już obuchem. Nie było wątpliwości, drzewo dźwięczało głucho.
  - Trzeba spróbować. Pójdę zobaczyć, co się tam święci przy wykrocie.
  W mgnieniu oka wydostał się na pień i ruszył drogą, którą niedawno 
przebył wąż, ku wystającym korzeniom. Po chwili wołał już stamtąd do 
Angielki.
  - Lady Violetta, może pani pozwoli do mnie, przecie to rura nie drzewo, 
możnaby tu od biedy zrobić mieszkanie.
  - Tylko czy tam tymczasem nie mieszkają węże? Uważaj.
  Staś wyjął rewolwer i strzelił w otwór pnia, ale że zrobił to bez 
mierzenia, ot, na chybił trafił, kula zgórowała i wyszła przez pień o 
kilkanaście kroków od niego; wychodząc, zerwała spory płat drzewa.
  - Wie pani, co mi przyszło do głowy?
  - Myślisz podpalić drzewo? Może to i dobre.
  - Nie, zawieleby to czasu nam zabrało; nim ogień je strawi, może przejść 
dzień albo dwa, przecie ma półtora metra średnicy. Ja myślę poprostu - 
rozstrzelać je.
  - Cóż za nowy pomysł.
  - Czy pani chce poświęcić z dwadzieścia kul rozrywających?
  - Bierz ile chcesz, mamy ich pięćset, ale jak to zrobisz, nie rozumiem.
  - Zaraz pani pokażę: odsuniemy się tylko trochę dalej od pnia, żeby 
jakiego wypadku nie było.
  Wrócił na tratwę i z niej zaczął na drzewie robić siekierą pionowe 
nacięcia przez całą grubość pnia, to samo zrobił o trzy metry dalej.
  - Nic jeszcze nie rozumiem, poco ten rowek?
  - Szykuję sobie cel, będę wzdłuż tego rowka pakować kule, zobaczy pani.
  Teraz odbił się tanganą o dwadzieścia kroków od drzewa i rzucił kotwicę. 
Gdy tratwa przestała się chybotać, zaczął systematycznie posyłać kulę za 
kulą wzdłuż naciętego rowku. Po każdym strzale z drugiej strony pnia 
wylatywały ogromne kawały drzewa, zwykły efekt rozrywających kul. W 
dziurawym pniu zaczynała się tworzyć spora szpara, która jakby przecinała 
drzewo w poprzek.
  - Teraz rozumiem, powiedziała Angielka. Wspaniale. To się nazywa iść z 
postępem czasu. Potem odstrzelisz wzdłuż tamtego znaku i będziemy mieli 
przejście. Brawo, brawo. Czyś to gdzie widział?
  - Nasunął mi to ten strzał z rewolweru. Gdy zobaczyłem, jak zwykła kula 
wyryła taką dziurę, zaraz pomyślałem, że te ekspresowe będą miały efekt 
daleko silniejszy.
  Strzelał więc dalej; pakował kulę za kulą na odległość trzech cali mniej 
więcej; gdy doszedł do dołu, zaczął celować gęściej.
  Rozległ się krótki, urywany trzask. Drzewo powoli wyginało się w kierunku 
wody i raptem pękło. Ale tu stała się rzecz nieoczekiwana. Koniec od strony 
kanału, którego część dalsza solidnie była wryta w ziemię, zatrzymał się 
narówni z wodą, gdy prawa strona, pozbawiona podpory, zaczęła pochylać się 
coraz bardziej, aż wpadła z gwałtownym pluskiem do wody, pociągając 
sterczący wykrot ze szkarpy za sobą. Ogromna fala odbiła się od drzewa i 
runęła w kierunku tratwy, zalewając ją na przeszło półtorej stopy; przeszła 
nad pomostem do spania, zalała ognisko i rozrzuciła znajdujące się tam 
statki. Gdyby nie burty, przepadłoby całe to gospodarstwo. Angielka o mało 
się nie wywróciła.
  - Co ty wyprawiasz?
  - Przepraszam, to niechcący. Niech pani patrzy! Niech pani patrzy! Co się 
dzieje!
  Rzeczywiście działo się coś niesamowitego.
  Silny prąd wody w tem miejscu porwał wolny koniec pnia, który zanurzył 
się w niej prawie całkowicie i teraz unosił go, obracając jakby na osi koło 
wykrotu, trzymającego się jeszcze szkarpy ostatkami korzeni. Wyglądało to, 
jakby się otwierały wierzeje jakiejś szluzy; jednocześnie z końca 
dziurawego pnia zaczęły wydobywać się węże; jedne ratowały się, śmigając po 
napół zatopionej powierzchni drzewa, inne, kierując się wpław do brzegu. 
Były tam egzemplarze trzech do czterech metrów długości i rozmaitego 
ubarwienia. Dziurawy pień widocznie był ulubionem ich schroniskiem, a 
nieoczekiwana kąpiel wprawiła całe to towarzystwo w ruch. Parę egzemplarzy 
rzuciło się w kierunku tratwy. Płynęły szybko dużymi poziomymi skrętami, 
wysuwając wysoko głowy i jakby rozglądając się dokoła. Staś odstawił 
sztucer i silnemi uderzeniami tangany pozabijał wszystkie.
  - Dobrze, że nie było tam jakiej anakondy z tych większych, tegoby 
jeszcze brakowało - zaczął Staś.
  - Tylko nie wywołuj wilka z lasu. Widzę, że tu jest jakaś hodowla węży. 
Należałoby uprzedzić Hagenbeka.
  - Tego dostawcy dzikich zwierząt do ogrodów zoologicznych? Lepiej załóżmy 
sami takie przesiębiorstwo.
  - Ile my tu interesów znaleźliśmy, niedługo będziemy miljonerami. Ale 
teraz, skoro bramę mamy otwartą, jedźmy. Obawiałam się, że będziemy tu 
nocować.
  Tratwa, unoszona coraz silniejszym prądem, płynęła cicho. Praca 
podróżników ograniczała się do kierowania nią przy wymijaniu coraz 
rzadszych pni i mielizn.
  Wjechali znowu w wysokopienny i rzadki las. Rzeczka płynęła prawie 
prosto, grunt był gliniasty, brzegi bardziej stałe. Drzewa obrośnięte 
drobnolistną kolankowatą trzciną, która zasnuwała zwartą powłoką wszystkie 
ich odnóża. Dalej pięły się ljany i rozmaite pnącze. Dopiero gdzieś w 
górze, już wolne od otaczających je pasożytów, gołe ramiona konarów, jakby 
rzucone ku sobie, łączyły się w uścisku, tworząc zwarte, nieprzenikliwe dla 
słońca sklepienie. Zrzadka tylko ukazywała się w niem wąska szpara, przez 
którą ukosem padały promienie słoneczne, rozjaśniając wnętrze tego 
olbrzymiego sklepionego stropu, ciągnącego się kilometrami, zasnuwając go 
jakby pajęczyną błysków i świateł, lub załamując się na lśniącej 
powierzchni wody i mieniąc się na zmarszczkach chybotliwej fali nurtu, 
rwącego coraz żywiej. Kilka razy spotkali na niewielkich pochyłych 
szkarpach wylegujące się krokodyle. Leżały bokiem rozpłaszczone i 
nieruchome, zlewając się z kolorem przybrzeżnego mułu, tak, że niełatwo 
było je dostrzec. Czasami mijali je na odległość dziesięciu kroków. Stasia 
świerzbiała ręka, ale powiedział sobie, że przed wyjściem na rzekę da im 
spokój.
  Ławice drobnych ryb, które spotykali od czasu do czasu, stały się jakby 
gęstsze. Staś podżartowywał, że płyną w zupie.
  - Widzisz, gusty i zwyczaje się zmieniły. Nikt już dziś nie jada 
słowiczych języków, a nawet pawiom dano spokój, więc i rzeki w tem Eldorado 
nie płyną już mlekiem i miodem, ale rybną zupą.
  Staś raz po raz mierzył głębokość wody; dochodziła tu do półtora metra. 
Były i głębsze miejsca. Dziwiło ich, że spotykają mało ptactwa; zrzadka 
trafiały się papugi, od czasu do czasu tukany. Raz tylko spłoszyli wydrę, 
ale schowała się tak prędko, że nie mieli czasu sięgnąć po broń.
  Dnia tego stanęli na nocleg późno; szukali szerszego rozlewiska, ale 
rzeczka płynęła w silnie obramowanem łożysku i robiła coraz mniej zakrętów. 
Musieli w końcu stanąć, gdyż zmrok nie pozwalał na posuwanie się dalej. 
Rzeczka nie przekraczała tu dziesięciu metrów szerokości i była zarośnięta 
z obu stron tak gęsto, że drzewa splatały się nisko ponad wodą, tworząc coś 
w rodzaju tunelu. Była to najgorsza noc, jaką spędzili w podróży. Czuli się 
jak w kleszczach. Przed nocą zerwała się burza i spadł rzęsisty deszcz, 
zalewając ognisko, które Staś z trudem, po zalaniu go przez falę, 
rozniecił. Nie mieli nawet gorącej herbaty na kolację. Spożyli więc jakieś 
konserwy i zagryźli na pociechę czekoladą.
  Angielka była niespokojna; bliskość brzegów, do których łatwo było 
sięgnąć tanganą, a szczególniej nawisające gałęzie; z których niektóre 
dotykały szczytu szałasu, budziły w niej lęk, a nie umiała go opanować. 
Jakieś niewytłumaczone przeczucie ostrzegało przed niebezpieczeństwem. 
Wyobrażała sobie, coby to było przy pieszej wędrówce; podobne uczucie nie 
opuszczałoby jej nigdy. Modliła się do Boga, żeby ten kanał czy rzeczka 
skończyły się nareszcie. Ta nieznana rzeka, do której dążyli, wydawała się 
jej wybawieniem. Staś nie podzielał tego optymizmu, ale nie śmiał się z tem 
odzywać. Zaczął więc opowiadać anegdoty, których się nasłuchał od ojca i 
lotników z bazy, wybierając takie, któreby nie raziły słuchu ani smaku jego 
towarzyszki. Od czasu do czasu wszczynali dysputy filozoficzne lub 
komentowali spostrzeżenia z historji naturalnej i geografji.
  Angielka od pierwszego dnia po katastrofie, zwróciła uwagę, że 
temperatura nie była tu wcale dokuczliwa; nie przenosiła 35 stopni 
Celsjusza w cieniu. Były dnie, że nie dosięgała nawet 30 stopni, noce 
natomiast stale były chłodne. Temperatura spadała do 16 stopni powyżej 
zera, co w tym klimacie wydawało się dokuczliwem zimnem. Oboje pracowali 
cały czas ciężko, w każdym razie znacznie ciężej niż kiedykolwiek w życiu, 
mimo to nie czuli wyczerpania, praca nawet w południowych godzinach 
bynajmniej nie była uciążliwa. Przypisywali to ochronie od słońca, którą 
dawał las, ale oboje przypominali sobie, że nawet w szerokościach 
umiarkowanych, upalne godziny w lesie trudne były do zniesienia - uczuwali 
tam duszność i brak powietrza, gdy tu przeciwnie, oddychali swobodnie i 
całą piersią.
  - Zastanawia mnie - mówiła Angielka, - skąd nasi geografowie czerpali 
informacje, gdy okrzyknęli tę strefę za jakieś zielone i wodne piekło. 
Przypuszczam, że większość ani tu, ani blisko nigdy nie była, ale wiem 
dokładnie, że bywali tu ludzie, uchodzący za poważnych, jeśli nie badaczy, 
to przynajmniej podróżników i mimo to takie nonsensy rozpowszechniły się w 
nauce, a z nią i w pojęciach ogółu. Że wielu z nich lubiło koloryzować, że 
przypisywali sobie niezwykłe czyny bohaterskie, celność strzałów a la baron 
Mulhausen, że zwiększali wagę zabitych przez siebie krokodyli, wielkość 
jaguarów, długość węży, to już jest niestety nieodmiennie ludzkie, ale że 
naopowiadali niestworzonych rzeczy o klimacie, gorącu, wilgoci, wiatrach, 
to już mnie naprawdę gniewa.
  - Czyby to robili naumyślnie?
  - Wiesz, tego nie powiem; niektórzy robili to napewno w dobrej wierze, 
ale spostrzeżenia swoje opierali na wrażeniach subjektywnych i na pamięci, 
a to są niesłychanie niedokładne sprawdziany; do takich spraw potrzebna 
dokładność naukowa, przyzwyczajenie do badań naukowych, wreszcie metoda, 
nie mówiąc już o stałej kontroli nietylko swoich spotrzeżeń, ale i 
instrumentów, bo i te przecież nie są nieomylne.
  - Opowiem ci ciekawą próbę, którą kiedyś przy mnie zrobił jeden z naszych 
znanych profesorów. Znaleźliśmy się razem na parowcu. Któregoś popołudnia 
prowadziliśmy rozmowę na podobny temat. Profesor utyskiwał na dziwny brak 
zdolności u ludzi do ścisłego myślenia, a nawet do ścisłego zdawania sprawy 
ze zdarzeń i obserwacji. Powstał spór między obecnymi. Niektórzy 
uzależniali zdolności te od wykształcenia lub nawet wyrobienia 
intelektualnego, gdy profesor twierdził, że jest to zależne od praktyki i 
nabytej metody. W końcu zaproponował próbę. Poproszono dwadzieścia osób ze 
znajdujących się w salonie, ażeby zechciały jedna po drugiej udać się do 
hallu, gdzie wisiał barometr i termometr i zapisać na kartce rezultat 
swoich obserwacji. Na każdej kartce napisaliśmy na lewo - temperatura, na 
prawo - ciśnienie. Kartki miały być składane anonimowo do czapki. Wyobraź 
sobie, że gdy przystąpiliśmy do sprawdzania, okazało się, że nie było dwu 
kartek podobnych; temperatura skakała po 5 i 10 stopni, ciśnienie to samo; 
na niektórych kartkach ciśnienie zapisano po lewej stronie, temperaturę po 
prawej; wreszcie ktoś zanotował 50 stopni Celsjusza, gdy termometr wogóle 
posiadał skalę do 45 stopni, czyli zobaczył coś, czego wogóle nie było. 
Konsternacja była ogólna. A zapewniam, że były to osoby kulturalne i 
wykształcone. Na drugi dzień z temiż osobami przeprowadziliśmy próbę 
jeszcze ciekawszą: poprosiliśmy, żeby nie porozumiewając się z nikim, 
wymieniły na kartce godzinę i dzień tej wczorajszej próby. Czy uwierzysz, 
że tylko trzech podało dokładną godzinę. Wszystkie inne kartki okazały się 
błędne. Jedni podali godziny przedpołudniowe, inni popołudniowe. Na kilku 
kartkach poprzednią próbę przeniesiono na dzień wstecz, to znaczy, że 
obserwatorzy zamiast wymienić 25 lipca, wymienili 24 i nie dali sobie 
wytłumaczyć, że się z nich nie żartuje.
  Od takich nonsensów i błędów ustrzec może tylko praktyka i 
systematyczność, a tego nie nabiera się na poczekaniu.
  Mówiłeś mi, że jesteś skautem, macie tam bardzo ciekawe i użyteczne w 
życiu doświadczenia, tyczące orjentowania się i spostrzegawczości. Jeszcze 
to nie jest metoda naukowa, ale może wam bardzo pomóc następnie w życiu, 
szczególnie jeśli jednocześnie będziecie przyzwyczajać się do 
systematyczności. Wogóle skauting to pierwszorzędna szkoła życia.
  - Cieszę się, że pani ceni skauting, to moja wielka pasja, smuci mię 
tylko, że nie mogę dalej ćwiczyć się z kolegami i że jestem tu jakby na 
wygnaniu.
  - Nic dziwnego, że cenię skauting, to jedna z najpiękniejszych idei, 
która przyświeca dziś młodemu pokoleniu, zresztą zrodziła się w moim kraju, 
a dziś objęła cały świat. Niepotrzebnie się tylko martwisz, żeś 
odosobniony, masz zato wspaniałą okazję do sprawdzenia użyteczności i 
słuszności zasad przez skauting głoszonych.
  - Tak, ale kto o tem będzie sądzić?
  - Osądzisz się sam, źle czy dobrze, ale zawsze według tego sprawdzianu 
najwyższego, którego wyrazem jest "gentleman"...
  Było już dobrze po pierwszej, gdy nasi podróżnicy zaczęli odczuwać 
senność, kleiły się im po pracowitym dniu oczy, niebezpieczeństwa zaczęły 
nabierać coraz mniej groźnych barw i zarysów, dzikie zwierzęta najwyraźniej 
traciły na krwiożerczości i napastliwości, obawy i przewidywania zasnuwała 
mgła. Staś kiwnął się pierwszy; raz, drugi, w końcu zasnął. Lady Violetta, 
jak zwykle kobiety, opierała się dłużej; próbowała nawet wywołać wizję 
niebezpieczeństwa i starała się tym walczyć z coraz bardziej opanowującą ją 
sennością, ale nadaremno. Wizje i obrazy rozpływały się. Wola słabła, nerwy 
odmówiły posłuszeństwa, mięśnie zwiotczały. Kobieta bezwiednie zaczęła 
szukać wygodniejszej pozycji, parę razy poprawiła głowę, aż sen zmorzył ją 
ostatecznie.
  Po niedawnej nawałnicy las był jak wymarły. Nasiąkłe wilgocią listowie 
drzew i pnączy, przy najlżejszym dotknięciu sypało z siebie całe kaskady 
kropel wodnych; to też ruchliwe zazwyczaj ptaki i drobny zwierz wolały 
zaszywać się w rozwidlenia konarów, w dziuple, pod wykroty i w korzeniowe 
wyrwy. Ustały miłosne i mordercze gonitwy - treuga Dei zapanowało w 
puszczy.
  Po chwili na wyiskrzone gwiazdami szlaki niebieskie wypłynął księżyc. 
Zimne jego promienie odbijały się seledynową poświatą od poszycia lasu, 
zaglądały w niezliczone wyrwy wyniosłego stropu, sącząc łagodne 
rozstrzelone światło do wnętrza tej świątyni natury, ślizgając się po 
zmarszczonej powierzchni głębokiego nurtu rzeki, srebrząc płynące coraz 
gęściej ławice ryb. Połamane, sterczące konary, festony zwisających pnączy, 
kwiatów i koronkowe pióropusze palm rzucały fantastyczne cienie, 
przesuwające się w miarę ruchu księżyca, tworząc niesamowite widziadła.
  Nasi rozbitkowie, pogrążeni w ciężkim śnie wyczerpanych nerwowo i 
fizycznie ludzi, dalecy byli w tej chwili od tego zakątka jakby z 
najpiękniejszej bajki, przeniesieni błogosławionym darem natury w niemniej 
złudne i fantastyczne zaświaty.
  Czuwała Opatrzność.
  Obudzili się oboje zziębnięci, zmęczeni, niewyspani. Ognisko nie działało 
i trudno było naprędce je rozniecić, spieczone usta domagały się 
orzeźwienia, ciało posiłku. Na resztce więc spirytusu ugotowali mocnej 
kawy. Już od pewnego czasu zauważyli, że nic im tak nie smakuje jak kawa; 
działanie jej tutaj było odmienne niż w Europie. Kawa, nawet mocna, nie 
tylko nie denerwowała i nie zwiększała bicia serca, ale przeciwnie, 
działała jako środek uspokajający i regulujący jego działalność; pić ją 
mogli nawet wieczorem przed samym spoczynkiem, co im nie przeszkadzało 
odrazu mocno zasypiać. Czy na to wpływała wyższa temperatura, czy inna 
jakaś właściwość klimatu, dość, że czuli do kawy nieodparty pociąg.
  Po śniadaniu ruszyli dalej. Po przebyciu kilometra zobaczyli w oddali dwa 
grube pnie sterczące z wody. Rzeczka w tem miejscu rozszerzała się jakby w 
małe jeziorko, a w stropie leśnym widniała ogromna wyrwa. Pełno tu było 
światła i słońca. Na pniach widać było jakieś stworzenia. Okazało się - 
żółwie, które widocznie grzały się po zimnej nocy. Staś pozwolił tratwie 
płynąć z samym prądem, by ruchem i pluskiem tangan nie spłoszyć żółwi. 
Oglądali je poraz pierwszy: nie przypuszczali nigdy, że mogą być tak duże. 
Niektóre miały blisko metr średnicy. Siedziały nieruchomo, wyciągnąwszy 
nogi i szyje. Nagle, tratwa podsunęła się zablisko brzegu i Staś był 
zmuszony użyć tangany, aby się odepchnąć. Tangana plusnęła, spłoszone 
żółwie rzuciły się wszystkie do wody. Jedne spadały na płask, inne głową 
naprzód. Większość znikła pod wodą natychmiast, dwa największe poszły z 
prądem, jakby dla pokazania swoich wspaniałych skorup. Na drzewie wyglądały 
one szaro, po zamoczeniu w wodzie nabrały blasku, koloru i rysunku. 
Wyraźnie odcinały się jakby ciemnobrunatne tafelki, wielkości dwu dłoni, 
obramowane żółtymi, jaśniejszymi paseczkami. Potężne łapy z siłą 
rozgarniały wodę. Wysoko unosiły głowy podobne do wężowych, osadzone na 
długich, brzydko pofałdowanych szyjach i odwracały je co chwila to w prawo 
to w lewo. Niebawem znikły w gąszczu szuwarów.
  - Piękna kolekcja szyldkretu, coby to z nich zrobiono w Europie, - 
rzuciła Angielka.
  - Niestety, nicby z nich nie zrobiono; mówiliśmy o tem nieraz w San 
Ramon. Tutejsze żółwie nie dają szyldkretu, na to należałoby pojechać na 
wyspy Galapagos, koło Equadoru. Tutaj mają skorupę za cienką, nadającą się 
zaledwie na korytka do wody lub na koszyki do ziarna czy owoców. Mimo to 
żółwie są i tu bardzo cenione dla mięsa; łowią je setkami.
  - Cóż robią z mięsem? chyba wędzą lub solą, przecież tu nie da się ono 
inaczej przechowywać.
  - Bardzo prosto. Trzymają je żywe w ogrodzeniach z mocnych dyli.
  - Czemże je karmią?
  - Z karmieniem nie robią sobie zachodu, najwyżej dają im wody, a często i 
o niej zapominają. Ten lotnik, o którym już wspominałem, twierdził, że sam 
trzymał je u siebie cztery miesiące bez pokarmu.
  - Zadziwiające. Widzę, że człowiek jest najmniej wytrzymałem stworzeniem. 
Niema chyba trzech godzin, jak skończyliśmy śniadanie, a jabym już coś 
zjadła.
  - Spróbuję narąbać suchych drewek i zaraz rozpalę ognisko.
  Przybił do pierwszego suchego pnia, który wystawał przy brzegu i 
naszczypał drewek. Po chwili zapłonęło ognisko. Zalatywał przyjemny dymek, 
budząc wspomnienia komina i domu. Zaczynali już zapominać, że można gdzieś 
używać komfortu. W pogoni za rzeką i za tą cywilizacją, którą nieraz 
chętnie krytykowali, przyzwyczajali się po trochu do swojej obecnej 
sytuacji, uważając, że gdy słońce nie praży zbytnio, deszcz nie pada, 
anakondy lub komary nie dokuczają, a w kociołku praży się pożywienie, to 
już jest cudownie. Świat jest piękny; życie się uśmiecha i nie pozostaje 
nic innego, jak uśmiechać się do niego także.
  Około południa zauważyli, że las staje się coraz niższy, miejscami 
zastępują go zwarte zarośla wysokich trzcin. Sklepienie znikło. Wypłynęli 
na słońce. Po kwadransie takiej jazdy uczuli wyraźnie powiew świeżości. 
Ukazały się ptaki. Gdzieś wysoko w przestworzach kołowały sępy i 
jastrzębie. U brzegu zrywały się zimorodki i jakieś drobne kaczuszki. Od 
czasu do czasu załopotały skrzydłami duże, szare i białe czaple.
  Było prawie jasne, że dotarli wreszcie do rzeki. Tak myśleli oboje, lecz 
kryli się z tym w obawie, by się nie rozczarować.
  Rzeczka zwęziła się, gubiąc się w gąszczu szuwarów. Tratwa płynęła w 
ławicy ryb, że można je było brać rękoma.
  Raptem zarośla się urwały. Błysnęła rozległa płaszczyzna wody, cała w 
potokach światła i promieni słonecznych. Na horyzoncie odcinał się ciemną 
linją lasu brzeg przeciwległy. Byli olśnieni. Ze wzruszeniem chłonęli 
oczyma ten cudowny obraz, do którego tęskniły ich serca od tak dawna.
  Tratwa przy ujściu rzeczki porwana została silniejszym prądem. Tangany z 
trudem przebijały się przez masę ryb. Niepodobieństwem było kierować. W 
pewnej chwili zsunęli się jakby z niewielkiego progu, wpadając z wąskiego 
koryta w nurty olbrzymiego łożyska rzeki. Razem z nimi, srebrną, mieniącą 
się falą sunęła do rzeki ławica ryb, jakby ktoś wylał olbrzymią beczkę 
śledzi. Jednocześnie oczy ich uderzył nowy, niespodziewany widok. Ujście 
rzeczki otaczały zwartym półkolem krokodyle. Przez moment widzieli jeszcze, 
jak niektóre otwierały olbrzymie paszcze, chłonąc drobiazg rybi do swych 
nienasyconych żołądków.
  Staś nie wytrzymał, chwycił za sztucer i błyskawicznie wpakował kulę 
pierwszemu z brzegu w komorę, drugiemu rozsadził czaszkę. Pierwszy uderzył 
słabo ogonem i od razu poszedł na dno drugi rzucił się konwulsyjnie, 
zwijając się prawie w kółko. Padając, zburzył wodę, ostatniem uderzeniem 
ogona wyrzuciwszy w powietrze mnóstwo ryb. Błysnęły w słońcu i srebrnym 
deszczem opadły w toń.
  Tratwa w tej chwili nabytym rozpędem minęła linję czatujących na łatwy 
żer krokodyli, które błyskawicznie znikły w wodzie.
  - Wspaniała rzeka - odezwał się pierwszy Staś.
  - Czyżby to było Ucayali? Wydaje mi się, że jakoś zakrótko płynęliśmy tym 
kanałem, pięć dni zaledwie.
  - Ale cóż może być innego, przecież tu niema innej rzeki.
  - Zastanawia mnie to. Musimy znów oznaczyć nasze położenie. Tymczasem nie 
pozostaje nic innego, jak dać się nieść prądowi.
  - Ale w jaką stronę płynie rzeka?
  - Musi płynąć na północ.
  - Ja mam wrażenie, że niema tu żadnego prądu.
  - To byłoby niemożliwe.
  - Uważa pani, jaka tu dziwna woda, prawie zielona, szczególnie bliżej 
brzegu.
  - I przeźroczysta - dodała Angielka, - przypomina niektóre jeziora w 
Szwajcarji.
  - Widocznie rosną tu podobne zielska, ale nie wiedziałem, że zdarza się 
to w rzekach.
  - Przecież to nie może być jezioro, skąd znowu; popatrz, do drugiego 
brzegu będzie przeszło kilometr.
  - O, chyba dalej, ledwo widać drzewa.
  Tratwa powoli odsuwała się od ujścia rzeczki.
  - Widzisz, że jest prąd.
  - Mnie się zdaje, że to wiatr nas posuwa.
  - Może, ale w takim razie pomóżmy sobie, zróbmy żagiel z jednego z płatów 
namiotu.
  Staś zabrał się natychmiast do roboty. Umocował dwie tangany po obu 
stronach burty, a między niemi rozpiął płótno namiotu, które wystawało na 2 
metry w górę, to też tratwa ruszyła szybciej.
  Płynęli wzdłuż brzegu, w oddaleniu 50 kroków. Zarośla składały się tu z 
trzcin i kolczastej niskiej rośliny, kolorem i rysunkiem liścia 
przypominającej wierzby. Była to Ilex Humboldiana - po indyjsku oejrana, 
która tu zarasta wszystkie plaże i tworzące się wyspy. Rozmnaża się 
zapomocą korzeni, kawałków ułamanych gałęzi, które zakorzeniają się z 
łatwością, wreszcie zapomocą nasienia, które roznosi woda, osadzając je 
wszędzie, gdzie dociera po wezbraniu. To też karłowata ta wierzba zajmuje 
tu duże przestrzenie.
  Mijając niskie zarośla, nie chcieli prawie wierzyć, że przed chwilą 
wynurzyli się z olbrzymiego lasu, którego wysokość dochodziła miejscami do 
60 metrów. Nie widać go było wcale. Ale czyż nie jest to zwykły obraz w 
życiu, że małe rzeczy przesłaniają człowiekowi duże i że nieraz nie domyśla 
się istnienia czegoś wielkiego koło siebie, bo zwodzą go jakieś małe 
przeszkody, lub własne małe i niskie myśli...
  Po godzinie zbliżyli się do plaży. Ciągnęła się daleko, miała przeszło 
100 kroków szerokości. W pewnem miejscu przecinał ją niewielki strumień, 
wypływający z pogmatwanego gąszczu trzcin i krzaków. W oddaleniu, ponad 
linją przybrzeżnych zarośli, ledwo widać było wierzchołki lasu.
  O kilkadziesiąt kroków widniały na piasku sylwetki krokodyli; trochę 
dalej bieliło się olbrzymie stado czapli.
  Byli trochę rozczarowani. Wszystko to wyglądało zupełnie inaczej, niż 
sobie wyobrażali.
  Bezchmurne niebo, połyskujący lazur wody, te lasy na horyzoncie, koło 
nich cicha, czysta, nieskalana stopą ludzką plaża, strumyk, toczący 
bezszelestnie swe wody do rzeki, te spokojne wylegujące się krokodyle, 
stado białośnieżnych czapli, odbywających sjestę, głęboka cisza w 
powietrzu. Wszystko to jakże dalekie było od wyimaginowanej potężnej rzeki, 
toczącej bystre wody przez zwały skał i kamieni, w obramowaniu niebotycznej 
puszczy dziewiczej, pełnej zwierza, najeżonej niebezpieczeństwami.
  Spotyka ich niezamącona niczym, spokojna atmosfera, wśród której czują 
się obco, jakby byli zbyteczni.
  Przed chwilą jeszcze wydawało się im, że dokonywują czynów niezwykłych, 
że przeżycia ich nad jeziorem w lesie i to ich przebijanie się kanałem do 
rzeki prawie ich unieśmiertelnia, a tu ich czyny, ich zmagania i troski 
rozpływają się nagle i nikną wobec tego nowego obrazu, wobec tej łatwości, 
z jaką wybrnęli z sytuacji, która wydawała się bez wyjścia. Był to naprawdę 
zawód.
  Z podniecenia, w którem żyli, przeszli w stan powszedniości. Teraz 
zaczęli rozumieć psychikę niejednego podróżnika, gdy swe przeżycia 
opowiada. Czy można mu mieć za złe, jeśli troszkę ubarwia, a gdy się w to 
wprawi, to nieraz jakże łatwo mu przychodzi opisywać przygody, zanim się 
zdarzyły. Czyż nie dość ma własnego rozczarowania, po cóż miałby 
rozczarowywać innych. Taką drogą powstają tak zwane prawdziwe przygody w 
dżunglach, w krainach dzikich zwierząt, w sercu niedostępnych lądów...
  Tymczasem, pomimo całego spokoju w powietrzu i na ziemi, nasi podróżnicy 
jeszcze nie wiedzieli właściwie, gdzie się znajdują i jeszcze nie dostali 
się do ludzi, których można lekceważyć, bez których jednak długo żyć 
niepodobna.
  Odbyto naradę. Było jasne, że należało korzystać z dnia, by zbadać 
okolicę. Postanowiono więc płynąć dalej, posługując się improwizowanym 
żaglem. Na szczęście wiatr dął prosto z południa i żeglowanie na spokojnej 
wodzie nie przedstawiało trudności.
  Gdy dopłynęli do krokodyli, te nie ruszyły się wcale, widocznie nie były 
nigdy płoszone. Tak samo pozwoliły zbliżyć się do siebie czaple. Staś miał 
wielką ochotę zapolować, ale Angielka była zdania, że lepiej nie płoszyć 
niepotrzebnie zwierzyny, a przedewszystkiem nie zwracać na siebie uwagi. 
Minęli więc stado, ale za niem ujrzeli w niewielkiej odległości drugie. 
Przez szkła widać było ogromne ptaki, wielkością przewyższające marabuty 
indyjskie, o ruchach naszych bocianów; koło nich kręciły się białe czaple, 
dalej plażę pokrywały jakieś ptaki różowe.
  - Spojrzyj no, Staś, zdaje się flamingi.
  - Flamingi mają dłuższe szyje i zakrzywione grube dzioby, te zaś mają 
dzioby jakby rozpłaszczone, wreszcie flamingów, o ile pamiętam, niema w tej 
części Południowej Ameryki, chociaż upierzeniem bardzo je przypominają; 
dobrzeby zdobyć taki egzemplarz. Ależ jest ich tu mnóstwo, tam dalej znowu. 
To królestwo czapli, chociaż niebrak i krokodyli. Niech pani spojrzy, znowu 
leżą tam szeregiem nad wodą. Dziwi mnie, że nie uciekają. Jeśli tu chodzą 
parowce i mieszkają gdzie ludzie, to musiały być nieraz niepokojone, a te 
nie zwracają na nas najmniejszej uwagi.
  Różowe czaple nie czuły się jednak tak bezpieczne. Gdy tratwa podpłynęła 
na jakie 60 kroków, stado zerwało się z wielkim łopotem. Poszły z początku 
w kierunku lądu, potem, jakby robiąc obrót na lewem swem skrzydle, znalazły 
się wprost nad naszymi żeglarzami. Widok był cudowny. Olbrzymie stado, 1000 
sztuk najmniej, wypełniało sobą całe powietrze nad tratwą, mieniąc się 
bajecznemi plamami biało-różowego upierzenia, ciemniejszego, prawie 
czerwonego na skrzydłach. Ptaki zakołowały raz i drugi i wreszcie nie 
śpiesząc się, opadły o jakie pięćset kroków dalej na plaży. Jednocześnie 
porwały się i białe olbrzymy. O wiele cięższe od rzekomych flamingów, 
musiały przed zerwaniem się brać rozpęd; robiły więc po kilkanaście susów 
długiemi swojemi nogami, zupełnie jak robiłby to na ich miejscu człowiek.
  Wyglądało to zabawnie i nasi przyjaciele nie mogli powstrzymać się od 
śmiechu.
  - Tak zupełnie wygląda, jakby robiły to poraz pierwszy, te skoki mają po 
pięć metrów, niech pani patrzy, jak one zginają nogi do góry, prawdziwa 
karykatura. Co za połamańce. Mają też trochę wagi, pewno więcej jak po 50 
kilo. Ciekaw jestem, jak też mogą smakować.
  - Widzę, że jesteś przy apetycie. Możebyśmy spróbowali tu wędek. To zdaje 
się najpewniejsze.
  Staś w mig narządził dwie wędki. Na przynętę poszły rybki, które jeszcze 
przed wypłynięciem z kanału złapał rękoma w wodzie. Po kilku minutach obie 
wędki dały znak życia. Staś ostrożnie wyciągnął pierwszą. Była to duża 
ryba, podobna do karpia. Druga miała różowy, wpadający w złoty kolor tułów, 
ładny, ciemno-stalowego koloru grzbiet, małą stosunkowo głowę, ale ogromne 
skrzela.
  - Coś mi się zdaje, że znam tę rybę. To musi być corbina, specjał, według 
zapewnień moich Peruwjańczyków. Ważą obydwie z 10 kilo.
  - No, to mamy już dość.
  - Eh, trzeba zrobić przegląd naszego basenu, czy naszej śpiżarni. Jak nie 
będą dobre, będę je wyrzucał z powrotem.
  - Jakże się na tem poznasz?
  - To już od pierwszego rzutu oka widać.
  
  
  Wyspa rozbitków
  
  Posuwając się zwolna na północ, podróżnicy nasi zauważyli odcinające się 
na horyzoncie skupienie drzew. Po przebyciu paru kilometrów ujrzeli 
wyraźnie kontury lądu.
  Rzeka dzieliła się na dwa koryta. Byli więc prawdopodobnie w obliczu 
wyspy. Mijali ją od zachodu. Południowy jej cypel zasnuty był naniesionymi 
wodą zwałami drzew, ogołoconych z kory, częściowo zasypanych piaskiem. 
Wybielone słońcem martwe konary oblepione były setkami czapli. Za tem 
drzewnem cmentarzyskiem znaczyła się niewielka plaża, dalej widniały 
zarośla cekropji, pomieszane z trzciną, za nimi większe drzewa, podszyte 
palmami. Po przebytym kilometrze, las urwał się raptownie. Ukazał się 
północny brzeg wyspy, zakończony znacznie szerszą i dłuższą plażą, którą na 
samym cyplu zarastała gęsto trzcina i wiklina.
  Oba koryta łączyły się w szerokie rozlewisko. Przed nimi wyrastał bór, 
przecięty dawnem, wyschłem łożyskiem rzeki, gubiącem się w perspektywie na 
północy.
  Są więc znów na jeziorze, tylko sto razy większem od tego pasemka wody, 
gdzie rozbił się ich dwupłatowiec.
  Ukazało się coś nakształt zatoki, mógł tu być kanał, łączący "koczę" z 
nowem łożyskiem rzeki. Odkryli go niebawem, ale, w przeciwieństwie do 
krokodylego szlaku, był on szczelnie zawalony mnóstwem naniesionych drzew. 
Jakby kto umyślnie zakorkował jedyne wyjście z jeziora.
  Byli w pułapce.
  Staś odepchnął tratwę dalej na głębię i rzucił kotwicę.
  - Cóż teraz? - zagadnęła lady.
  - Trzeba się będzie zagospodarować. Na pociąg już nie zdążymy.
   - Nie rób kawałów. Ja nie myślę kapitulować. Poszukajmy kanału 
południowego.
  - Szkoda fatygi. Przecież wszystkie jeziora, czy właściwie dawne łożyska 
rzeki mają ujście, o ile je mają wogóle na północy. Jeśli rzeka odrzuciła 
się na wschód, to widać jakaś przeszkoda zmusiła ją do tego. Widzieliśmy to 
na naszem jeziorku. Od południa nie zostało nawet śladów rzeki, tak było 
zasypane.
  - Więc cóż zrobimy?
  - Jabym radził wrócić na wyspę, tam przynajmniej będziemy bezpieczniejsi.
  - Ciągle tylko myślisz o przygodach. Teraz znów nęci cię wyspa.
  - A widziała pani, jak wygląda las i jakie tam można spotkać 
przyjemności? A kto nam zaręczy, że po przejściu 20 kilometrów nie spotkamy 
nowego jeziora, które trzeba będzie obchodzić? Topa nie wszędzie rośnie.
  - Może i racja. Ale cóż wymyślimy na wyspie?
  - Założymy obóz i będziemy powoli badać teren. Wschodnie ramię rzeki przy 
wyspie jest węższe od zachodniego, możemy robić wycieczki, aż obierzemy 
jakiś kierunek i wtedy powoli będziemy przecinać pikadę (ścieżka pomiarowa 
w lesie). Tak robił mój ojciec przy badaniach drogi, chociaż miał do 
dyspozycji całą ekipę.
  - Ruszajmy więc.
  Staś nie kazał sobie tego dwa razy powtarzać. Wyciągnął kotwicę i zabrał 
się do tangany, w czym sekundowała mu lady, która jednak najwidoczniej 
straciła werwę. Odpychała się tanganą, ale jakoś wolniej i słabiej, niż 
poprzednio. Staś przeciwnie, nabrał rozmachu. W miarę jak rosły 
przeciwności, z tem większą zaciętością brał się do roboty. Bodźca dodawało 
mu uczucie odpowiedzialności za los tej kobiety. Podnietą było mu również 
obudzone uczucie ambicji narodowej. Czuł, że Angielka, chociaż lubi go i 
ceni, bacznie mu się przygląda i nie może się ustrzec od porównań.
  Na szczęście woda w jeziorze nie była w tem miejscu głęboka i w parę 
kwadransów tratwa przybiła do wyspy. Słońce zachodziło. Postanowiono 
spędzić noc na tratwie blisko brzegu. Należało tylko sprawdzić, czy niema 
na plaży śladów pobytu ludzi lub zwierząt drapieżnych. Wziąwszy więc 
sztucer, Staś obszedł ją dookoła, ale nic podejrzanego nie zauważył. 
Odepchnęli się bardziej na głębię i rzucili kotwicę.
  Przy wieczerzy zaczęły się narady. Przedewszystkiem zbadają wyspę. Po 
namyśle doszli do przekonania, że najpraktyczniej będzie obrać siedlisko na 
tratwie. Będą się czuć swobodniejsi i bezpieczniejsi, niż na lądzie, gdzie 
nocą byliby narażeni na ciągłą niepewność lub atak niespodziany. 
Przyzwyczaili się już do życia na tratwie. Staś zapowiedział, że postara 
się znaleźć drzewo suche a lekkie aby wyrobić z niego czółno, choćby 
najmniejsze.
  Noc przeszła spokojnie. Chłopak uparł się czuwać. Po szeregu nocy, 
spędzonych w kanale, gdzie znajdowali się ciągle jakby w ukryciu, między 
gąszczem zwałów, trzcin i zarośli, tu czuł się zanadto wystawiony na widok. 
Sylwetka tratwy musiała odcinać się zdaleka na gładkiej wodzie, mogli więc 
być łatwo zauważeni przez indjan. Mimo wszystko, co o nich słyszał, nie 
mógł sobie wyobrazić, jakie byłoby ich zachowanie w razie spotkania. To też 
nie umiał powziąć z góry decyzji i co do swego stanowiska. Czy atakować 
odrazu, czy pozwolić na zbliżenie się? Ale czy nie byliby w takim razie 
zdani zupełnie na ich łaskę? Cóż dwoje tych białych, chłopak i kobieta 
mogli przedsięwziąć w tłumie dzikusów. Los ich byłby przesądzony. Należało 
przedewszystkiem sprawdzić, czy wogóle są tu indjanie, w jakiej liczbie i 
czy jest jaka możność uniknięcia spotkania. Zresztą inna byłaby sytuacja, 
gdyby sami zjawili się w osiedlu, czy obozowisku indjan, a inna, gdyby byli 
przez nich zaskoczeni w lesie czy na wodzie.
  Zwyczaje gościnności wrodzone są rodzajowi ludzkiemu, istnieją u 
najbardziej prymitywnych narodów. Decydując się wejść otwarcie do osiedla, 
działa się tem samem na psychikę mieszkańców; w samym tym akcie, jest już 
dowód szczerości i pokojowości zamierzeń, co wywołuje identyczny odruch po 
stronie przeciwnej.
  Tak rozumował Staś i postanowił przedewszystkiem uniknąć zaskoczenia. Na 
tym zastała go północ, a miał według umowy budzić Angielkę, by go zastąpiła 
w czuwaniu. Dziś nie miał sumienia tego robić. Rozczarowanie, które ich 
spotkało, perspektywa nowych trudności i nowych niespodzianek, wyraźnie 
wyczerpały dzielnie jak dotąd trzymającą się kobietę.
  Usadowiwszy się więc wygodniej przy swojem legowisku, łowił uchem dalekie 
odgłosy życia puszczy. Dochodziły go one z drugiego brzegu. Las na wyspie 
był jak wymarły. Jedynie w wodzie rzucały się ryby. Zmęczenie powoli 
przemogło, sen zaczął sklejać powieki i chłopak zdrzemnął się na całego.
  Obudziło go dopiero zimno. Dniało. Woda w jeziorze spowita była w gęste 
opary, które zasłaniały nietylko brzeg przeciwległy, ale i wyspę. Zaledwie 
ciemniejąca na pewnej wysokości linja oznaczała wierzchołki drzew. Z 
pomiędzy rzednącej w górze mgły wyglądało coraz jaśniejsze z każdą minutą 
niebo, usiane ostatniemi gwiazdami, koloru jasnego złota. Na zachodzie 
świeciła jeszcze pełnym blaskiem olbrzymia Wenus, sama jedna na 
firmamencie, wzmagający się bowiem świt zgasił wszystkie jej towarzyszki 
dookoła.
  Na wschodzie płonęła zorza. Olbrzymie jasne promienie sięgały stropu, 
wypłaszając zeń resztki mroków. Po chwili, potężne, czerwone słońce 
wypłynęło w pełnym swym majestacie. Jakby kto nagle zerwał zasłonę. Niebo 
nabrało barwy, zalśniły wody jeziora pod powłoką mgły, a spłoszone jej 
kłęby zaczęły się rozbiegać i znikać w przestworzu.
  Angielka, obudzona ruchem tratwy, wskutek nagłego zerwania się Stasia, 
stała już w otworze swojej kabiny, rzeźka, wypoczęta, jakby odrodzona. 
Chwilę trwali oboje w zachwycie, chłonąc z rozkoszą świeże powietrze 
poranka. Ale dekoracje już się zmieniały. Zasłona z mgieł nad wyspą szybko 
opadła, odsłaniając błyszczącą od nocnej rosy, zwartą, nieprzenikliwą 
gęstwinę listowia i spadających naręczami pnączy. Drugi brzeg zamajaczył 
czerniejącą linją. I tylko mgły tuż nad wodą, nabrzmiałe nadmierną 
wilgocią, lgnęły ku tafli wodnej, niezdolne do oderwania się i lotu.
  - Cudne! - odezwała się wreszcie Angielka, - wiesz, chwilami zapominam o 
naszej sytuacji; wydaje mi się, że jesteśmy na wycieczce. Nawet te 
niebezpieczeństwa, które może na nas w tej chwili czyhają, są jakby 
mniejsze, pospolitsze. Wobec tych ogromów i tego piękna jakiż malutki i 
pospolity jest człowiek, jego cierpienia i życie, jakże mizerne!
  - Ale chyba nie szkodzi, że jeszcze żyjemy. Idę po drzewo. Skończyły się 
nasze zapasy.
  Po chwili przybili do plaży. Wyskoczyli oboje. Zaledwie jednak uszli 
kilkanaście kroków wgłąb, Staś stanął jak wryty.
  - Niech pani patrzy! niech pani patrzy! Wracajmy zaraz.
  - Cóż takiego?
  Staś przypadł na kolana i przyglądał się jakiemuś rowczakowi na piasku.
  - Wczoraj tego nie było. Jestem tego pewien.
  - Tego rowczaku? Może to ślad krokodyla?
  - Gdzie tam, krokodyl pozostawia ślady łap i pazurów, wreszcie ogona, 
nieznaczne smugi przerywane, jakby kto miotłą pociągnął po piasku. Tu ktoś 
jakimś narzędziem, bo ja wiem, kijem może, przeorał piasek. Widzi pani, 
ciągnie się to w obie strony.
  - Może indjanie. Słyszałem, że gdy zbliżają się obcy, których nie chcą u 
siebie widzieć, ostrzegają ich w ten sposób, że wtykają na drodze 2 strzały 
i jedną kładą wpoprzek. Biada temu, kto strzałę zrzuci lub nawet ją 
obejdzie. Może to coś podobnego.
  - Może. W każdym razie wracajmy. Pani będzie pilnować tratwy, ja pójdę na 
zwiady.
  Angielka nie chciała o tem słyszeć.
  - Jeśli ciebie zabiją, to i ja się nie obronię. Nie wiesz przecie, ilu 
ich tu jest. Może bardziej się nas obawiają, niż my ich. Broni palnej 
napewno nie znają. Strzał z dubeltówki może ich tak przerazić, że uciekną.
  Poszli razem. Za śladem doszli do wody. I tu były jakieś ślady na brzegu, 
można je było wziąć za łapy krokodyla, ale i za odciski stopy człowieka. 
Staś był zdania, że o krokodylu niema mowy. Rowczak był wyraźny, chwilami 
zbaczał na stronę, chwilami był płytszy, ale szedł nieprzerwanie plażą, 
zataczając półkole i gubiąc się znów w wodzie znacznie powyżej tratwy. 
Zupełnie jakby ktoś wytyczył plac neutralny, wskazujący, że dalej iść nie 
pozwala.
  Staś i Angielka przekroczyli jednak tę linję, ale od strony zarośniętego 
cypla. Po chwili znaleźli się nad drugim brzegiem wyspy. Ciekawe było, że 
ani na pierwszym, ani na drugim brzegu nie było śladów nóg. Sprawdzając 
swoja własne ślady, stwierdzili, że zostawiają one wyraźne odciski. Staś 
spróbował zdjąć buty. Ślady okazały się mniejsze, ale nie mniej wyraźne. 
Czyżby indjanie zadawali sobie jeszcze trud z zacieraniem śladów? Że mógł 
być ten zamiar, dowodziły ciągnące się bez przerwy smugi po obu stronach 
rowczaka. Wynikałoby z tego, że było conajmniej dwóch ludzi. Jedno było 
pewne, że ktoś w nocy zatoczył zapomocą jakiegoś narzędzia półkole o 
rozpiętości około dwustu kroków, zacierając wszelkie inne ślady po sobie.
  Są zatem odkryci. Wróciwszy na tratwę, po naradzie postanowili opłynąć 
wyspę dookoła. Po spożyciu naprędce śniadania, dość szybko znaleźli się na 
przeciwległym krańcu wyspy przy zwałach drzewnych.
  Wysiadłszy, skrupulatnie przeszukali niewielką plażę i wnętrze zwałów. 
Staś nadcinał leżące pnie drzew, aż znalazł pień cedry kompletnie suchy. 
Dźwięczał jak dzwon i doskonale nadawał się do zrobienia łodzi.
  Od strony południowego cypla, las był mniej zwarty, składał się z drzew 
rozmaitych, obramowany był cekropją i gęsto podszyty palmami. Pomimo chętki 
Stasia przerżnięcia się środkiem wyspy do północnego cypla, Angielka 
poradziła wrócić na tratwę i opłynąć wyspę od strony zachodniej. Przecież 
musiały tu być gdzieś przywiązane łodzie, jeśli byli ludzie. Ostrożność 
kazała przekonać się wpierw o tem. Ale łodzi nie spotkali. Prędko bardzo 
dopłynęli znów do północnego cypla. Zagadka nie była więc rozwiązana. Nie 
ulegało wątpliwości, że jeżeli byli tu ludzie, to albo już odpłynęli, albo 
są w nieznacznej liczbie, pozostawieni rozmyślnie do pilnowania tajemniczej 
dla nich tratwy.
  Staś zaproponował powrót na cypel południowy, gdzie było poddostatkiem 
suchego drzewa i leżał pień zdatny na czółno. Tak też zrobili.
  Ponieważ prawdopodobnie dzikich nie mogło być dużo i może boją się nowych 
przybyszy, Staś nastawał, by zakończyć rekonesans, przecinając ścieżką 
wyspę z południa na północ.
  Po rozważeniu wszystkich możliwości ruszyli wgłąb lasu. Staś nożem 
wycinał dróżkę, Angielka z palcem na cynglu dubeltówki postępowała za nim.
  Las nie był zbyt gęsty i ani się spostrzegli, jak w przeciągu godziny 
przebili się na cypel północny.
  Pomimo skupionej uwagi, nie spotkali nic podejrzanego. W lesie śladów 
zwierząt nie było. Spotykali jedynie ptaki, przeważnie papugi i tukany.
  Zagadka pozostała zagadką.
  Powrócili na tratwę. Staś narządził wędki i zajął się zaopatrzeniem 
śpiżarni. Postanowili część ryb uwędzić na zapas. Połów dał nadspodziewane 
wyniki. Między innemi złowiła się na wędkę duża ryba z ogromną głową i 
olbrzymią paszczą o silnem uzębieniu. Głowa, kark i część grzbietu były 
pokryte pancerzem kostnym tak twardym, że uderzenie noża pozostawiało nikły 
ślad zaledwie. Reszta tułowia pokryta była grubą i twardą skórą. Po 
rozpłataniu ryby stwierdzili, że należała do chrząstkowatych. Po ugotowaniu 
okazała się wyborna. Mięso białe, przerośnięte ciemnym tłuszczem, smakiem 
przypominało jesiotra. Dawno już nie jedli czegoś tak wykwintnego. Po 
obiedzie Staś zajął się budową wędzarni. Wbił 4 trzciny w kwadrat, 
nachylając końce do siebie. Boki założył liśćmi palmowymi, tak że całość 
tworzyła rodzaj komina, a dym z kurzyska, które na ziemi rozłożył, nie mógł 
rozpraszać się na boki. W górze na poprzeczce zaczepił kilka haków z drutu, 
na których pozawieszał złowione ryby, oczyszczone i posolone uprzednio. 
Angielka podjęła się utrzymywać w dole kurzysko, którego należało pilnować, 
aby ogień nie chwycił komina. Na przyszłość obiecywano sobie ulepszyć 
wędzarnię przy pomocy kanału w ziemi, którymby dochodził dym. Narazie 
musieli się zadowolić tem prymitywnem urządzeniem, wymagającem ciągle 
czyjejś obecności i stałej uwagi.
  Pozostawiwszy pieczę nad wędzarnią Angielce, Staś zabrał się do pnia 
cedru, z którego chciał wyciosać czółno. Należało obrąbać pień, nadać mu od 
przodu kształt dziobu, przy rufie podciąć, aby zmniejszyć wagę i uczynić 
czółno bardziej zwrotnem. Widział kiedyś w San Ramon, jak jeden z rybaków 
sporządzał czółno. Ofiarowawszy mu się, jak zwykle w takich wypadkach, z 
pomocą, dowiedział się, że należy unikać uderzeń siekierą wzdłuż włókien, 
gdyż kończy się to zwykle pęknięciem. To też rybacy używali tam narzędzia w 
rodzaju cieślicy, ale znacznie węższego; operowali niem wpoprzek pnia i to 
w kilku miejscach, tworząc luźne segmenty, które następnie wyrąbywali 
siekierą lub dłutem, albo stosowali wypalanie, co jakkolwiek zabierało 
więcej czasu, ale miało tę przewagę nad rąbaniem, że nie naruszało 
struktury drzewa.
  Mając jedynie siekierę i nóż, Staś postanowił operować głównie ogniem. 
Zresztą siekiera szybko się tępiła, a ostrzenie jej na znalezionym kamieniu 
było uciążliwe i zabierało mnóstwo czasu.
  Przez cały dzień żaden odgłos nie wskazywał obecności ludzi na wyspie. 
Czaple, opuściwszy zwały drzew, na których przesiadywały gromadnie, pod 
wieczór wróciły. Stłoczyły się tylko bardziej na końcu cypla. Jedynie stado 
pięknych zielonych papug okupowało pobliskie drzewa, skrzecząc hałaśliwie i 
mało przejmując się czyjąkolwiek obecnością.
  Myśl, co to za ludzie, którzy rowek wykopali i czy znajdują się jeszcze 
na wyspie, nie opuszczała ani na chwilę naszych przyjaciół. Staś proponował 
zrobić zasadzkę na północnym cyplu, by się o tem przekonać. Był zdania, że 
jeśli dzicy wykopali ten rowek w nocy i odpłynęli następnie, wrócą tu znowu 
niewątpliwie. Jeśli są jeszcze na wyspie, stają się ciągłem 
niebezpieczeństwem i nic nie uchroni od tragicznego zakończenia tej zabawy 
w chowanego. Chłopak instynktownie odczuwał, że niebezpieczeństwu trzeba 
wyjść naprzeciw, że kryć się dłużej nie można. Było to upokarzające i 
nieznośne. Angielka wolała odwlec rozgrywkę, chociaż przyznawała rację 
Stasiowi. Jeden tylko stawiała warunek, że jeśli mają ryzykować, to 
wspólnie. Za żadne skarby nie pozostanie sama. Tę pierwszą noc po 
katastrofie miała jeszcze żywo w pamięci. Już lepsza śmierć, niż ta udręka 
samotności.
  Staś przeciął rozumowania. Pójdą wyrąbaną ścieżką na tamten koniec wyspy 
i ukryci w krzakach będą oczekiwali wydarzeń.
  Zabrali broń, zapas naboi, butelkę z wodą i sokiem cytrynowym, kawał 
wędzonej ryby. Światło księżyca ułatwiało im zadanie. Miejscami, gdzie były 
gąszcze, pomagali sobie latarką elektryczną. Po kwadransie byli na miejscu. 
Staś obrał stanowisko po środku wyspy, tak aby mieć obie plaże pod 
obserwacją, udeptał kawałek placu, rozesłał na ziemi koc Angielki, by ją 
uchronić od wilgoci, sam zaś usiadł o dwa kroki na znalezionym urwanym 
konarze, by łatwiej sprawować czaty. Postanowili nie rozmawiać.
  W ten sposób zeszło im do północy. Chmury zaczęły gromadzić się na 
niebie, przesłaniając od czasu do czasu jaśniejącą tarczę księżyca i 
rzucając cienie na obie plaże i na jezioro. W lesie była cisza.
  Było już po pierwszej. Angielka od jakiegoś czasu spała, zwinąwszy się w 
kłębek. Staś z trudem przezwyciężał zmęczenie. Zaczęło mu się wydawać, że 
wogóle nie miało sensu całe to czuwanie. Mogli tak siadywać co nocy, z tym 
samym skutkiem.
  - Et, głupiec ze mnie - pomyślał.
  W tejże chwili ujrzał coś czarnego, wyłaniającego się z wody na lewo. 
Przyćmione światło księżyca nie pozwalało na rozpoznanie przedmiotu. 
Dłuższą chwilę czarna sylwetka nie posuwała się. Wyglądało to jak kamień. 
Ale chłopak miał pewność, że nie było żadnego kamienia koło plaży. Czyżby 
skulony człowiek ? Ale skądżeby z wody wydostawał się człowiek. Żadnej 
łodzi nie było widać w pobliżu.
  Księżyc znów wychylił się z chmur. Kontury tajemniczego przedmiotu 
zarysowały się wyraźniej: lśniły jeszcze od wody. w żadnym razie nie były 
to kształty ludzkie. Odległość nie pozwalała określić przedmiotu. 
Niewątpliwie to coś wyłoniło się z wody, ale tkwiło nieruchomo przez dobre 
dziesięć minut, niczem nie zdradzając, czy jest żywe czy martwe.
  Chłopak przecierał zmęczone oczy, wysilając się na odgadnięcie, co to być 
może. Wróciły mu spokój i odwaga.
  Nieruchomy dotychczas przedmiot poruszył się i zbliżał się powoli. Był to 
ogromny żółw. Pełzł w ich kierunku. Gdy zbliżył się na 50 kroków, można go 
było obejrzeć dokładnie. Nowy jakiś, niewidziany okaz. Przypominał raczej 
pancernika. Skorupę miał bardziej podługowatą i dwukrotnie wyższą niż 
zwykłe żółwie. Staś przypomniał sobie co o tem słyszał w San Ramon. Musiał 
to być samiec, który budową swą bardzo różni się od samicy i odznacza się 
silnym ogonem rogowym od pięciu do ośmiu cali długości, którego nie mają 
samice. Okazy te są rzadkie, na sto żółwi jeden zaledwie.
  Żółw, odsunąwszy się znacznie od brzegu. zaczął zbaczać w kierunku cypla. 
Po chwili był już zwrócony prawie tyłem do Stasia. Lazł powoli i jakby z 
wysiłkiem.
  - Czy ranny? - pomyślał Staś.
  Widział już parę razy żółwie i przekonał się, że przysłowiowa ich 
powolność jest względna. Duże egzemplarze mogą swobodnie dorównać w chodzie 
człowiekowi. Spłoszone ruszają się jeszcze żwawiej. Ten zaś poruszał się z 
wysiłkiem; stawał często. W pewnym momencie wydało mu się, że żółw jakby 
coś wlókł za sobą; wyraźny cień zarysowywał się za nim, jak smuga. Staś 
zachodził w głowę, co to takiego; czy sznur, za który gdzieś był kiedyś 
uwiązany? Po chwili, gdy żółw znów zaczął zbaczać ku wodzie, cień zniknął. 
Bliżej, zarysowywał się jednak wyraźnie. Nie był to więc sznur... Nagle 
Staś omal nie krzyknął ze zdumienia. Toż to ten rowek, który tyle 
zmartwienia im napędził. Żółw niewątpliwie wykonywał go ogonem. Jakby 
ciężki kamień spadł chłopcu z serca. Odetchnął. Sen odleciał go całkowicie. 
Odeszło go upokarzające uczucie człowieka, który wie, że go obserwują z 
ukrycia. Zaledwo powstrzymał się, aby nie krzyknąć. Chwilę przyglądał się 
znikającej w oddali sylwetce żółwia, który coraz szybciej zbliżał się do 
wody. Po chwili zanurzył się w niej dość raptownie.
  Staś zaczął zastanawiać się, jaki cel mogło mieć zwierzę w zakreślaniu na 
piasku szerokiego, otwartego ku wodzie, półkola. Spojrzał na zegarek. 
Mozolne wyorywanie rowka trwało z godzinę. Postanowił obudzić ostrożnie 
Angielkę. Rozwieje jej męczące wątpliwości.
  A może przedstawienie nie zostało jeszcze zakończone? Może nastąpi jakiś 
ciąg dalszy?
  Dotknął ostrożnie ramienia lady. Ocknęła się natychmiast. W kilku 
słowach, cichutko, opowiedział jej widziana scenę i zaproponował czuwać 
dalej.
  Angielka usłyszawszy, jakie było pochodzenie rowka, wpadła w doskonały 
humor.
  Przez pół godziny przeszło, ani na wodzie, ani na plaży, nie dało się nic 
zaobserwować. Raptem przy silniejszym błysku księżyca, zobaczyli, że woda w 
niewielkiem oddaleniu od brzegu pokryła się drobnymi czarnymi punkcikami. 
Punkciki te zaczęły się zbliżać do plaży, wciąż rosnąc, przekształcając się 
wreszcie w jakieś podługowate przedmioty. Po chwili ukazały się szerokie, 
czarne koliska, coraz większe i wyraźniejsze, aż dotarły do plaży.
  - Żółwie - szepnął cichutko Staś.
  - Tyle? Czyż być może?
  - Zaraz będą wychodzić.
  Jakoż pierwsze szeregi zaczęły się już wydostawać na brzeg. Były to 
ogromne żółwie, znacznie przewyższające rozmiarami zaobserwowany już przez 
Stasia pierwszy egzemplarz. Szły ławą, prawie na całą szerokość 
zakreślonego półkola. Za pierwszymi szeregami postępowały następne. Plaża 
pokrywała się stopniowo jakby czarną olbrzymią plamą ruszających się 
potwornych skorup, pobłyskujących tu i ówdzie w świetle księżyca. Z 
początku szły zwarcie, potem ława się rozluźniła i żółwie rozlazły się po 
całem półkolu. Ani jeden nie przestąpił wytyczonego przez samca rowka.
  - Meeting - zawyrokowała Angielka.
  - Czego one się kręcą? - szepnął Staś. - O, niech pani patrzy, wyrzucają 
łapami piasek.
  Chrobot od wyrzucanego piasku rozlegał się coraz wyraźniej. Wszystkie 
żółwie wyrzucały go tylnemi łapami, kręcąc się powoli w kółko.
  - Już wiem, co one robią, kopią dołki na jaja.
  - Prawda, zapomniałam. Dziwny kraj, gdzie co drugi stwór Boski znosi 
jaja. Co za postęp, dystansuje biedną Europę.
  - Chyba przeciwnie, dowodzi to, że jest na niższym stopniu rozwoju, bo 
tylko wyższe gatunki kręgowców rodzą żywe potomstwo.
  Żółwie kręciły się dalej, od czasu do czasu któryś jakby zapadał się w 
dołek; mino to nie przestawały wyrzucać piasku i obracać się w kółko, 
robiły to jednak coraz powolniej.
  - No, wiesz, gdyby nie twój pomysł czatowania na indjan, nie byłabym 
świadkiem takiego widowiska. Nie bardzo mi to wszystko jasne. A już 
zupełnie nie rozumiem, co tu robił ten samiec i w jakim celu?
  - Zapewne był to rekonesans. Może nasza obecność wczoraj na przeciwległej 
plaży skłoniła go do zmiany miejsca lęgu. Z tej strony nie znalazł 
widocznie naszych śladów, bo tu byliśmy tylko przez chwilę, i uznał miejsce 
za bezpieczne.
  Upłynęła przeszło godzina od czasu, gdy rozpoczęło się to dziwne 
misterjum natury. Żółwie musiały się zmęczyć. Coraz to któryś przestawał 
grzebać, aż wreszcie wszystkie zastygły w bezruchu.
  - Możebyśmy tak złapali jednego - zaproponowała Angielka.
  - Możnaby spróbować, byłaby zupa z żółwia, chociaż nie bardzo wiem, jak 
się do tego zabrać. Za to gwarantuję pani pyszną jajecznicę. Jaja żółwie 
uchodzą za przysmak, a nawet słyszałem, że wytapiają z nich tłuszcz.
  Postanowili najprzód zaczekać aż żółwie skończą swój zabieg.
  Prawie w tej samej chwili kilkanaście żółwi wygramoliło się na piasek. Po 
krótkim odpoczynku zaczęły zgarnywać tylnemi łapami wyrzucony niedawno 
piasek do dołków. Po zapełnieniu, zaczęły udeptywać i zagładzać miejsca 
wokoło, posługując się bokiem skorupy. Poczem ruszały do wody wyciągając 
szyje do góry. Gdy już kilkanaście ich znikło, Staś i Angielka zdecydowali 
się na atak.
  Zaledwie zatrzeszczały pod nimi gałęzie. reszta żółwi porwała się do 
ucieczki, tworząc zwartą ławę, szybko zdążającą do wody. Nie przypominało 
to bynajmniej przysłowiowego żółwiego kroku. Atakujący zaledwie mieli czas 
dobiec, próbując bezskutecznie za pomocą swej broni wywrócić któregoś z 
żółwi, ale gwałtowne i silne ich ruchy udaremniały zamiar. W końcu Staś 
zdecydował się przewrócić jedno stworzenie rękoma. Nim podskoczył do 
drugiego, wszystkie żółwie były już w wodzie i znikły, jakby je zmiotła 
jakaś czarodziejska różdżka. Na plaży pozostał tylko jeden, robiący 
rozpaczliwe wysiłki, by się odwrócić. Staś, nie namyślając się długo, 
odciął mu jednym zamachem głowę. Żółw znieruchomiał na chwilę, ale potem 
jeszcze czas dłuższy wywijał łapami. Stworzenia te posiadają niesłychanie 
twarde życie.
  - Szczęście żeśmy nie zaatakowali ich od wody.
  - Dlaczego? Możebyśmy upolowali więcej.
  - Przecież zmełłyby nas na miazgę, przy tej szybkości i tej wadze. Niech 
pani dotknie skorupy, jeden wystarczyłby, żeby nam pogruchotać nogi, a 
reszta... już teraz będę się miał na baczności.
  Pozostawiwszy rzucającego się jeszcze żółwia, poszli oglądać pobojowisko. 
Było usiane częściowo zasypanymi dołkami, znaczna ich część zrównana już 
była i ubita, że trudno się było domyśleć, co się tu przed chwilą działo. 
Kilka dołków nie było zasypanych wcale, bieliły się na ich dnie jaja. Staś 
zgarnął kilka. Były znacznie mniejsze od kurzych, o skorupie jakby 
pergaminowej. Zastanawiała tylko ich obfitość.
  Zabrali się do wybierania jaj. Angielka układała je na piasku i liczyła. 
W pierwszym dołku było ich 160, w drugim i bez mała 200. Mniejszy jakiś 
dołek zawierał 120.
  - No, mamy śpiżarnię zaopatrzoną na czas dłuższy.
  - Trzebaby wpierw spróbować, jak smakują.
  Staś cieszył się, że przez szereg dni nie będzie potrzebował marnować 
czasu na zdobywanie pożywienia i może całkowicie poświęcić się robieniu 
czółna.
  Wybrali jaja z dołków, które nie były zasypane, pozostawiając resztę na 
potem.
  Zaczęło świtać. Niebo różowiło się. Drobne pasemka chmur na wschodzie 
odcinały się czerwienią. Strzeliły pierwsze promienie. Zza dalekiej linji 
lasów wschodziło słońce.
  Spiesznie wrócili na tratwę i zabrali się do przygotowania posiłku, tylko 
Stasiowi niebardzo udała się jajecznica. Czekał na ścięcie białka, 
tymczasem przypaliło mu się żółtko. To też nie wiele było pociechy z tego 
przysmaku. Po chwili oboje zasnęli snem kamiennym.
  Słońce było prawie u stropu, gdy obudziło ich silne uderzenie wiatru. 
Stało się to nagle. Rozkołysały się drzewa, groźnie zmarszczyła gładka do 
niedawna powierzchnia jeziora, zerwały się na plaży tumany piasku, 
wdzierając się ostrą, przenikającą wszystko chmurą do ich schroniska. Szła 
nawałnica. Zaledwie zrobili najbardziej powierzchowną toaletę, gdy ciężkie 
krople deszczu spadły na tratwę. Po chwili ogarnęła ich prawdziwa lawina 
wody, przypominająca pierwszy chrzest deszczowy, otrzymany na trzeci dzień 
po katastrofie. Tu, na otwartej przestrzeni, wiatr hulał bez przeszkody. 
Groziła obawa zerwania się tratwy, a nawet jej wywrócenia. Staś, nie 
zważając na ulewę, wyskoczył ze swej kabiny, by rzucić kotwicę i powbijać 
pomiędzy spoidła tratwy tangany dla unieruchomienia jej. W pół godziny było 
po wszystkiem. Chmury znikły. Wyjrzało słońce. Z lasu unosiły się lekkie 
opary. Pociemniała od wody plaża zaczęła pod wpływem ciepła mienić się 
białemi plamami. Odezwały się papugi, inne jakieś ptaki, owady. Życie 
wchodziło w swoje prawa.
  Staś zabrał się do rozniecenia ogniska i na dobre do kuchni.
  Przy rozmaitych próbach przyrządzania jaj żółwich, przekonał się 
niebawem, że białko ich nie ścina się. Zresztą nie miało żadnego smaku, za 
to żółtko było smaczne, a rozbite z wodą, dawało znaczną warstwę tłuszczu 
bardzo delikatnego, trochę przypominającego oliwę. Wprawiło to ich w 
doskonały humor, monotonja bowiem kuchni zaczynała dawać się im we znaki.
  Przed wieczorem oboje poszli znów na cypel północny, ażeby odkopać nowy 
zapas jaj. Przydźwigali ich blisko tysiąc na tratwę.
  Teraz ze spokojem i energją zabrali się do wyrobu czółna. Po obciosaniu 
pnia z zewnątrz i nadaniu mu najsmuklejszej możliwie formy, Staś za pomocą 
rozżarzonych węgli przystąpił do wydrążania wnętrza. Angielka pilnowała 
ogniska i zajmowała się kuchnią. Po tygodniu łódź była gotowa. Miała około 
5 metrów długości i 60 cm. szerokości. Ściany były dość grube, ale ponieważ 
drzewo było lekkie, nie robiło to dużej różnicy przy zanurzaniu. 2e 
spuszczeniem łodzi na wodę nie mieli trudności. Walało się tu sporo 
okrągłych gałęzi, których kawałki pomogły im dotoczyć łódź do jeziora.
  Ku wielkiej ich radości łódź zakołysała się wreszcie na wodzie. Okazało 
się, że leży trochę bokiem. Jedna ze ścian była trochę grubsza, trzeba było 
wyciągnąć łódź na brzeg i cięższy bok bardziej wyżłobić.
  Dzień następny upłynął na sporządzaniu wioseł, które zrobili na modłę 
indyjską, krótkie i szerokie.
  Teraz mogli przedsięwziąć pierwszy rekonesans na brzeg przeciwny. Ruszyli 
tam ze świtem, zabrawszy broń, koc, kociołki i trochę zapasów.
  
  Tajemnica puszczy
  
  W pół godziny byli na drugim brzegu, który się niczem nowem nie 
odznaczał. Niewysoka szkarpa zasnuta poplątanymi korzeniami, nad nią 
obrośnięte pnączami drzewa, podszyte z dołu niskopiennemi palmami. Tu i 
ówdzie z pomiędzy gąszczów strzelały koronkowe liście znanej już im assahy, 
ale były i nowe odmiany palm, pokryte od samego dołu nieprzerwaną powłoką 
kolców. W końcu dotarli do jakiejś drobniutkiej rzeczułki. Staś skierował 
czółno w stronę ujścia, które okazało się tak płytkie, że musieli wysiąść z 
łodzi, aby ją przeciągnąć do głębszego nurtu. Przypomniał im się kanał. 
Było tu zacisznie. Płynęli czas jakiś jakby tunelem w gęstwinie zieloności. 
Rzeczułka wiła się wężowo, tworząc drobniutkie plaże lub podmywając brzeg, 
jak duża rzeka. W pewnej chwili zarośla z prawej strony urwały się nagle i 
oczom ich ukazał się zwarty gąszcz bananów, a za nim, pośród zarośli 
odcinała się ciemna zieleń drzew, przypominających pomarańcze.
  Staś zarył wiosłem w piasek. Stanęli.
  Niewątpliwie było to osiedle ludzkie. Pomarańcze nie rosną dziko w 
Montanji, zresztą najwyraźniej widniał tu wyrąb w lesie. Czyżby byli w 
obrębie wioski indyjskiej ?
  Serca zaczęły bić żywiej nadzieją, ale i obawą zarazem.
  Uciekać, czy zbliżyć się?
  Wahali się. Dziwiło ich, że nie słyszą żadnych odgłosów życia. Czyżby ich 
dostrzeżono? Zdawało im się, że z gąszczów strzelają ku nim błyski oczów, 
że jakieś nieznane istoty śledzą każde ich poruszenie. Staś nieznacznie 
nogą przyciągnął do siebie sztucer, który leżał na dnie. Nie chciał wykonać 
żadnego gwałtownego ruchu, ale wolał broń mieć w ręku. Angielka zrobiła to 
samo z dubeltówką. Ale gdzie wróg? Nie mogli tak stać do nieskończoności. 
Porozumieli się szeptem. Chłopiec radził zawołać głośno. Prędzej czy 
później zostaną odkryci, lepiej, ażeby się to stało z ich inicjatywy. 
Angielka nie wiedziała, co począć.
  Staś nie wytrzymał.
  Gromkie - ohe! - rozległo się po chwili. Powtórzył je kilka razy.
  Cisza.
  Głęboka, przeraźliwa cisza. Nie odezwało się nawet echo. Głos wsiąkł w 
gąszcz drzew i zielska bez śladu.
  Trzymając sztucer między kolanami, chłopak wiosłował ku brzegowi. W 
oddaleniu kilkunastu kroków czerniało jakby wgłębienie w gęstwinie.
  Musiał tu być port, jak nazywają przystań tubylcy.
  Łódź znikła po chwili w gąszczu. Przed nimi czerniały ślady ścieżki. Był 
to port rzeczywiście. Nawet tkwił jeszcze palik do przywiązywania łodzi.
  Dotknęli ziemi. Staś wyskoczył.
  Przez chwilę wahał się, czy łódź umocować. Zdecydował się nie robić tego. 
Jeśli będzie zmuszony rejterować, nie warto stwarzać sobie trudności.
  - Pani tu zaczeka. Trzeba być gotowym do ucieczki. Proszę przesiąść na 
rufę. Łatwiej mi będzie zepchnąć i samemu wskoczyć. - Poczem ruszył do 
góry. Angielka nie protestowała, gdyż niezwykłość sytuacji zdezorjentowała 
ją zupełnie. Wykonała polecenie jak rozkaz. Staś tymczasem szedł z palcem 
na cynglu wgłąb czakry.
  Ścieżka dawno nie była uczęszczana, a niektóre pnącza zasnuły ją nawet 
wpoprzek. Była to typowa purma, jak tu nazywają porzucone i zarośnięte 
osiedla ludzkie.
  Chłopak wyszedł na słońce.
  Wolne miejsce zarośnięte było gęstą szerokolistną trawą. Zauważył kilka 
papai (melonowiec). Kilkanaście dojrzałych owoców złociło się u 
wierzchołków. Zerwało się parę drobnych papużek. O kilkanaście kroków 
widniał zwalony dach szopy, z którego osypały się liście palmy. Sterczało 
kilka słupów, na których oparte było podcienie. Z boku stała drewniana 
stępa z tkwiącym w niej jeszcze drewnianym tłuczkiem. Obok zapadniętego 
domostwa rosło duże drzewo pomarańczowe, a o parę kroków dalej, kilka 
mniejszych. Drzewa osypane były owocem. Na ziemi walało się go mnóstwo. 
Wokoło czuć było woń zgnilizny.
  Staś zbliżył się do zwaliska. Z tej strony dach, zsuwając się, 
zatarasował wejście. Obszedł dom dookoła. Druga strona była w lepszym 
stanie. Dach zwalił się na powałę, i ściany z palmy trzymały się jako tako. 
Wąskie drzwi, prowadzące do wnętrza, były zamknięte. Tworzyły je klepki 
szczypane z palmy, ongiś związane. Pchnął je nogą. Rozleciały się z głośnym 
klekotem. Wśród pustego wnętrza, w głębi, widniał otwór do drugiej izby. 
Staś postąpił kilka kroków. Coś majaczyło w półcieniu. Najwyraźniej łóżko, 
sklecone z żerdzi, pośrodku jakiś łach, jakby kto worek porzucił na 
krawędzi łoża. Nad nim na ścianie szeroko rozpościerał się krucyfiks z 
drzewa palmowego. Okno obok zamknięte było okiennicą. Staś uderzył w nią 
kolbą. Zwaliła się nazewnątrz, urwawszy się ze zmurszałych zawiasów. Fala 
światła wdarła się do wnętrza.
  Coś bielało przy worku: na łóżku, pośrodku, widoczne były szczątki 
książki.
  Podszedł bliżej i lufą sztucera poruszył worek. W tej chwili stała się 
rzecz straszna. Worek odwrócił się i zwalił na ziemię, ukazując zczerniały 
szkielet, który z chrzęstem rozsypał się po podłodze. Czaszka potoczyła się 
o kilka kroków, szczerząc zęby.
  Stasia jakby przykuło. O mało nie wypuścił sztucera.
  Stał przed jakąś tragedią, która musiała się tu rozegrać dawno.
  Przez chwilę zbierał myśli, opanowując uczucie lęku. Spodziewał się 
żywych ludzi, był gotów do walki. Ten rozsypujący się szkielet przeraził 
go.
  Ochłonąwszy, zaczął przyglądać się szczątkom. Worek okazał się habitem, a 
resztki książki - brewjarzem. Na półeczce obok łóżka widniało kilka 
książek, prawie doszczętnie zniszczonych przez robactwo. Z kilku ocalałych 
strzępków można było poznać, że były to książki do nabożeństwa: niewielki 
mszał i żywoty świętych. Rodzaj szafki z boku zawierał przybory mszalne, 
ornat, stułę... Na ścianach było parę obrazów świętych, wizerunek Matki 
Boskiej. Trochę sprzętów gospodarskich walało się na podłodze i przy 
wygasłym dawno ognisku, otoczonym kilku płaskimi kamieniami.
  Przezwyciężywszy wstręt, Staś obejrzał zbliska szczątki szkieletu. Na 
czaszce, na ciemieniu, widniało pęknięcie, zapewne zadane kanciastą 
maczugą, jakiej używają indjanie. Zakonnika widocznie zabito, gdy klęczał 
przy łóżku z brewjarzem w ręku. Musiał być franciszkaninem. Staś słyszał, 
że zapuszczali się oni nierzadko w zupełnie dzikie strony, gdzie zakładali 
czakry, starając się dotrzeć do najdzikszych plemion i próbując zdobyć je 
dla cywilizacji. Słyszał też o wielu wypadkach, że misjonarze ci już nie 
wracali. Wypadek taki miał przed sobą. Sądząc z drzew zasadzonych, musiał 
ten człowiek przebywać tu oddawna. Może nie mógł znaleźć drogi powrotnej. 
Może wzbraniali mu powrotu indjanie, jak o tym chodziły słuchy. Wreszcie 
kto może wiedzieć, jaki dramat rozegrał się tu przed rokiem, czy dwoma, bo 
takby należało przypuszczać, sądząc ze wzrostu krzaków i porośli.
  Staś przypomniał sobie Angielkę, która czekała na niego w łodzi. Musiał 
jej oszczędzić tego strasznego widoku. Więc postanowił wrócić tu kiedyś sam 
i sprawić pogrzeb tym szczątkom bohatera odwiecznej puszczy.
  Teraz, gdy odtworzył sobie w myśli obraz zdarzenia, z całym pietyzmem 
ułożył na łóżku rozsypany szkielet i nakrył go zbutwiałym habitem.
  Ze ściśniętym sercem opuszczał to miejsce. Orzeźwił go dopiero widok 
słońca, zieleni, całej tej wspaniałej natury, która tak szczodra dla 
jednych, potrafi być całunem dla drugich. Jeszcze bowiem lat parę, a z 
pustelni i ze szczątków bohaterskiego zakonnika nie pozostałoby ani śladu. 
W przyszłości zaś, inny wędrowiec, gdyby zawitał w te strony, może już 
obudzone do życia cywilizowanego, biedzić się będzie, dociekając, skąd 
wzięły się w lesie dziewiczym pomarańcze i inne jakieś owoce, wreszcie 
kwiaty, które nie były kwiatami puszczy. Nasunęło mu to myśl, którą zaraz 
wykonał. Narwał naręcz tych kwiatów, których mnóstwo mieniło się wszelkimi 
kolorami na purmie i zaniósł je do pustelni, zarzucając nimi szczątki 
męczennika.
  Teraz już wracał na dobre. Odrzucił nawet myśl zerwania kilku owoców dla 
Angielki, by nie wzbudzić zainteresowania się jej purmą. Za wszelką cenę 
postanowił nie dopuścić jej do tych szczątków. Wrócił więc z pustemi 
rękoma.
  - No, jakże, - zawołała Angielka, gdy tylko się ukazał, pogwizdując dla 
niepoznaki - znalazłeś ślady ludzi?
  - Nic nie znalazłem, musieli tu kiedyś mieszkać indjanie, ale wynieśli 
się i puszcza zatarła po nich ślady. Ten pieniek, - wskazał słupek przy 
wodzie - to wszystko, co po nich zostało.
  - Czy jedziemy dalej?
  - Myślę, że to bezcelowe. Może co zobaczymy od strony jeziora. Tu rzeczka 
staje się coraz płytsza i zresztą jest zawalona drzewami, daleko nie 
zajedziemy.
  Wrócili na jezioro. Zaledwie upłynęli paręset kroków, trzymając się 
prawie samego brzegu, gdy uwagę ich zwróciły jakieś stworzenia, wyłaniające 
się z wody. Było ich kilka, płynęły jedno za drugim, to pogrążając się, to 
wypływając na wierzch; z ruchów przypominały delfiny. Były różowego koloru, 
dłuższe od delfinów, kształtem niepodobne do ryb; paszcze ich przypominały 
nieco ryj świński, były tylko znacznie większe i dłuższe.
  Od czasu do czasu słyszało się, jakby ktoś trąbił, zanurzywszy otwór 
trąby w wodzie. Głos wydobywał się przeważnie, gdy zwierzęta były jeszcze 
pod wodą. Niewątpliwie był to ich oddech, gdyż jednocześnie widać było nad 
powierzchnią jeziora jakby mgiełkę i ukazywał się nieznaczny wytrysk wody.
  - Ach, żeby tak posłać któremu kulę - rzekł Staś.
  Niedługo się namyślał i jak tylko pierwszy okaz ukazał się na 
powierzchni, wpakował mu błyskawicznie kulę w bok. Efekt był piorunujący. 
Zwierzę rzuciło się całem ciałem, potem zanurzyło się głową do dołu, tak że 
przez chwilę ogon wystawał nad powierzchnią wody, wreszcie przewaliło się z 
pluskiem jakby robiąc koziołka.
  Po chwili byli przy zabitej zwierzynie.
  Ogromne, wstrętne cielsko unosiło się nakształt różowej plamy na wodzie. 
Staś spróbował je nożem - wszedł jak w masło. Zwierzę tak było obrośnięte 
tłuszczem, że robiło wrażenie galarety. Angielka wzdrygnęła się ze 
wstrętem.
  - Wiesz, musiałabym długo pościć, aby spróbować podobnej obrzydliwości.
  Tym razem i Staś był tego samego zdania. Z ciekawości otworzył zwierzęciu 
paszczę. Ukazały się dwa szeregi ostrych i mocnych zębów. Szczęki, wąsko 
ustawione, były bardzo długie. Coś jak trąba szła od samego prawie czoła do 
końca paszczy, tworząc z nią całość.
  - Nie widziałem większego paskudztwa - rzekł Staś, - wąż przy tem 
dziwadle jest pięknem stworzeniem. Czyżby to była Inia Amazonica, ale skąd 
się tutaj wzięła? Widzę, że rysunki wielu zwierząt, nawet takiego Brehma, 
odbiegają nieraz od rzeczywistości.
  - Chwała Bogu, że się tutaj znalazłeś. Ty te wszystkie błędy poprawisz, i 
coby nauka bez ciebie zrobiła?
  - Pani zawsze ze mnie żartuje. A czy widziała pani kiedy takie stworzenie 
w podręczniku zoologji? Po ojcu pozostało mi kilka książek i to w 
rozmaitych językach...
  - Ależ ja mówię zupełnie serjo - przerwała lady - tylko musisz 
zrezygnować z lotnictwa i zabrać się do studjów nad historją naturalną.
  - Kiedy mnie i jedno i drugie interesuje. Czyż nie można być poetą i znać 
się na winie, inżynierem i znać się na sztuce, lub księdzem i budować 
balony?...
  - Dosyć już, dosyć. Krótko ci powiem, anglo-sasi tego nie potrafią. 
Widocznie Polacy mają bardziej pojemne mózgi. Mój kochany chłopcze, 
przyglądam ci się już czas jakiś i szczerze cię podziwiam, i twój naród. 
Żebyście tylko wyrobili w sobie wytrwałość i pracowitość.
  Staś spłonił się z ukontentowania. Słowa takie w ustach wybitnej bądź co 
bądź Angielki, napawały go dumą. Wprawdzie lady robiła zastrzeżenie, ale 
fakt, że zaczęła uogólniać swe wrażenia ze współżycia ze Stasiem, był jakby 
egzaminem; zdał go prawie celująco i z radością spoglądał na świat, który 
wydał mu się jeszcze piękniejszym i godnym największych poświęceń i 
wysiłków.
  Przy łodzi tymczasem pojawiły się panje; po chwili zakotłowało się w 
jeziorze. Cielsko Inji pokryło się niezliczonem mnóstwem tych stworzeń i 
nie było wątpliwości, że skonsumowane będzie w kilka minut. Odsadzili się 
pośpiesznie, by nie asystować przy tej wstrętnej uczcie.
  Po przebyciu kilku kilometrów na południe, zawrócili do domu. Po drodze 
spłoszyli stado kapiwar, spotkali parę ogromnych krokodyli, które nie 
raczyły nawet zwrócić na nich uwagi i spędzili stado brunatnych kaczek.
  Na całej tej przestrzeni, nic nie znamionowało w pobliżu obecności 
człowieka. Zauważyli tylko zdaleka bielejącą na południu plażę, byli jednak 
zanadto zmęczeni i zdecydowali odłożyć rekonesans na później.
  Nazajutrz Staś, zostawiwszy Angielkę przy wędzarni, wsiadł do czółna, by 
spróbować rybołóstwa na głębi. Rzucały się tam raz po raz duże ryby i 
chłopak spodziewał się dostać na haczyk jakąś większą sztukę. Prędko bardzo 
znalazł się na środku wschodniego ramienia jeziora, gdzie natychmiast 
zarzucił kilka wędek, narządzonych na rozmaite głębiny. W oczekiwaniu na 
ryby zaczął rozważać wczorajszą przygodę. Przypomniał sobie postanowienie 
sprawienia nieboszczykowi pogrzebu. Był to obowiązek chrześcijański. 
Wreszcie należało odszukać jakiś ślad imienia tego człowieka. Czyż nie 
zasługiwał na pamięć u żyjących, na wspomnienie historji. Był ofiarą 
obowiązku, tym większą, że nie spełniał go wobec tłumu, że nie mógł liczyć 
na nagrodę w życiu doczesnem.
  Tak. Musi tam pójść. Angielka jest zajęta, nic jej narazie nie grozi; w 
trzy godziny może załatwić sprawę. Nie będzie tego odkładać, bo okazja taka 
jak dzisiaj może mu się drugi raz nie trafić.
  Wyciągnął wędki, na które złapała się jedna ryba i ruszył w kierunku 
rzeczki. W mniej niż pół godziny uwiązywał już swoją łódź do palika przy 
brzegu. Ostrożnie, z palcem na cynglu sztucera, zaczął przedzierać się 
przez gęstwinę do opuszczonego domostwa.
  Pusto tu było jak wczoraj i jeszcze smutniej. Stanął we drzwiach. Zwiędłe 
kwiaty zaścielały łoże i szczątki pokryte habitem. Wyszedł na drugą stronę 
domostwa, gdzie podwórze było szersze i czystsze. Nie namyślając się długo, 
obrał miejsce pod jedynem większem drzewem, które tu stało. Oczyścił od 
zarośli pewną przestrzeń i zaczął kopać nożem dół. Na szczęście grunt 
składał się z glinki pomieszanej z piaskiem, jak znaczna część tamtejszych 
aluwjonów. Po godzinie robota była skończona. Zawinął w habit szczątki 
zakonnika i zaniósł je do grobu. Na wierzch położył obrazek Matki Boskiej, 
malowany na blasze, który wisiał nad łóżkiem. Uklęknął i zmówił pacierz. 
Zasypał grób, a zrównawszy nasyp, poznosił na wierzch kamienie z paleniska, 
starając się ułożyć je jak można najrówniej. Z początku chciał wyciosać 
nożem krzyż z listew palmowych, których tu było poddostatkiem, ale 
przypomniał sobie krucyfiks, wiszący nad łóżkiem; zdjął go i umocował na 
drzewie, tuż nad grobem. Narwawszy kwiatów, obsypał nimi mogiłę.
  Potem zlustrował dokładnie całe wnętrze domostwa, w poszukiwaniu 
jakichkolwiek dokumentów, ale papiery były zniszczone przez robactwo, tylko 
na jednej z książek w górze widniał napis: Hernan, reszta była zżarta.
  Stasiowi przyszło do głowy wyciąć to imię na drzewie pod krzyżem. W pół 
godziny bielał na korze napis: "Tu leży ksiądz Hernan, zabity przez 
dzikich". W dole data pogrzebu.
  Skończywszy pracę, odstąpił parę kroków, by przyjrzeć się swemu dziełu, 
ale jednocześnie prawie poczuł za sobą ostrą woń jakby piżma. Odwrócił się 
błyskawicznie.
  Na kilkanaście kroków przed nim, w drzwiach zapadniętego domostwa stał 
wspaniały okaz jaguara. Wszedł widocznie od frontu, przeszedł obydwie izby 
i teraz stał ze wzniesioną głową, bijąc się ogonem po bokach, zdziwiony 
zapewne i zaniepokojony niezwykłym dla niego zjawiskiem. Postąpił parę 
kroków.
  Staś zmartwiał. Sztucer niebacznie pozostawił koło łoża w pierwszej 
izbie. W ręku trzymał myśliwski nóż, który nie na wiele mógł mu się przydać 
w walce z potężnem zwierzęciem. Rewolwer tkwił w pochwie za pasem, ale Staś 
wiedział z doświadczenia, że niełatwo go wydostać w takiej chwili. Wreszcie 
obawiał się sprowokować zwierzę nieopatrznym ruchem. Skok jaguara z takiej 
odległości byłby dla niego fatalny.
  Utkwił więc tylko wzrok w przeciwnika, śledząc najmniejszy jego ruch. 
Jaguar zniżył głowę i przestał ruszać ogonem. Człowiek w ubraniu, stojący 
nieruchomo z wlepionym w niego wzrokiem wzbudzić w nim musiał coś nakształt 
lęku. Poruszył się całem ciałem, z początku w prawo, później w lewo, jak 
pies, który unika uderzenia. Powtórzył to. Wreszcie ruszył kłusem pod 
ścianą domostwa i znikł za rogiem.
  Staś ochłonął z pierwszego wrażenia. Przedewszystkiem chwycił za rewolwer 
i trzymając go w pogotowiu, biegł ku domowi. Jednym skokiem dopadł 
sztucera, odsunął bezpiecznik, rewolwer schował do pochwy i posunął się w 
kierunku - drzwi frontowych.
  Jaguar, choć uciekł przy pierwszem spotkaniu, bynajmniej nie zamierzał 
się wycofywać. Obszedł domostwo dookoła i ustawił się na ścieżce, 
prowadzącej do łodzi. Na widok Stasia poraz wtóry zrobił ten sam 
charakterystyczny ruch, jakby chciał sprawdzić, czy ta nieznana mu istota 
rzuci się na niego. Znów zwinął się błyskawicznie i cofnął o kilka kroków, 
stanąwszy na ścieżce przy samem wejściu do gęstwiny. Wyglądało to, jakby 
sobą zatarasowywał drogę.
  Dla Stasia nie było wyjścia. Jaguar widocznie niezupełnie jest pewny 
siebie, ale nie myśli ustępować z pola. Wydało się nawet, jakby czynił 
przygotowania do skoku: zniżył głowę, unosząc do góry ogon. Błysnęły białe 
kły. Ale w tej samej chwili gruchnął strzał, od którego zadrżały ściany 
domostwa. Echo odbiło go tysiąckrotnie. Zwierzę rzuciło się naprzód, ale 
nie mogło oderwać się już od ziemi. Zaryło paszczą, próbowało się zerwać, 
straszliwy chrap przeszył powietrze. Zwierzę spięło się w końcu, ale w 
odsłonięte piersi dosięgła go druga kula. Zatoczył się i zwalił na ziemię. 
Przedśmiertelne drgawki zaczęły targać ciało, krew rzuciła się gardłem, 
wizg przeraźliwy złączył się z charkotem konania. Legł wreszcie nieruchomo 
i tylko ostatnie drgawki przebiegały mu jeszcze po bokach i łapach, a ogon 
wykonywał nieznaczne ruchy, aż i one ustały. Teraz wargi zwierzęcia zaczęły 
się kurczyć, odsłaniając potworne uzębienie, wreszcie wypadł mu okrwawiony 
język.
  Staś dygotał jak w febrze.
  Ostrożnie podszedł do rozciągniętego na ścieżce zwierzęcia, lufą sztucera 
trącił głowę. Nie zdradzała już życia, oczy szkliły się martwo z pod 
nasuniętych powiek. Okaz miał prawie dwa metry, krótkie grube łapy 
uzbrojone były w potężne pazury; musiał być młody, bo zęby i kły nie miały 
żadnej skazy, były olśniewająco białe.
  Staś uspokajał się stopniowo.
  Przyszło mu na myśl, że Angielka niepokoi się tam sama, tembardziej, że 
mogła usłyszeć strzały.
  Przez chwilę zastanawiał się, czy nie zedrzeć skóry z jaguara. 
Zrezygnował jednak, gdyż zabrałoby mu to zadużo czasu. Chętnie wziąłby na 
pamiątkę parę kłów, bo były fenomenalnej długości, ale na to należało 
zgruchotać wpierw szczękę, co trudno było zrobić bez narzędzi. Odciął więc 
nożem dwa największe pazury, przeznaczając jeden dla lady, drugi dla 
siebie. Przypomniał sobie, że widywał takie pazury u myśliwych, oprawione w 
złoto przy zegarkach - miało to im przynosić szczęście.
  Narwawszy pomarańcz i papai, któremi wypełnił czółno, ruszył śpiesznie ku 
domowi. Gdy już był w połowie jeziora, dojrzał Angielkę, jak machała na 
niego chustką.
  Spostrzegłszy jego ucieczkę, zaniepokoiła się, strzały zdenerwowały ją 
ostatecznie i już gotowa była płynąć po niego tratwą. Ale po chwili ujrzała 
wyłaniającą się łódź z zarośli, z niecierpliwością więc czekała na relację 
Stasia.
  Taka była rozżalona jego postępkiem, którego motywów nie znała, że nawet 
nie ucieszyły jej owoce. Dopiero po kolacji zabrali się do nich. Pomarańcze 
były zielone, ale niesłychanie soczyste i słodkie.
  - Królewski owoc, widywałam podobne w Afryce tropikalnej, ale ani umywały 
się do tych. Włoskie i hiszpańskie w porównaniu z niemi smakowałyby jak 
rzepa.
  Staś zdał relację z przebiegu swej wycieczki, nie wspominając ani słowa o 
zakonniku. Jaguar był główną osią opowiadania. Przywiezione pazury były aż 
nadto przekonywującym dowodem nowej jego przygody myśliwskiej. Angielka 
oczywiście pragnęła obejrzeć to trofeum osobiście, na co Staś pozornie się 
zgodził, postanawiając sobie odwieść ją następnie od tego zamiaru. Owoców 
mieli conajmniej na tydzień i nie było żadnej naglącej potrzeby tracić 
czasu na podobną wyprawę.
  
  
  Dym na horyzoncie
  
  Płynąc przez jezioro łodzią, Staś zauważył przelotnie, jak dobrze odcina 
się zdaleka dym ogniska. Przy cichej pogodzie, unosił się równym słupem w 
niebiosa i musiał być widoczny na wiele mil wokoło. Z początku chłopiec nie 
wyciągał z tego żadnego wniosku, ale gdy położył się i zaczął zastanawiać 
się nad rozmaitymi sposobami wyjścia z matni, raptem przypomniał sobie dym. 
Przecież nie można przypuścić, by władze w Limie, a bodaj i czynniki 
angielskie nie miały robić poszukiwań. Koledzy lotnicy również nie 
pozostawią zaginionego porucznika na pastwę losu. Kto wie czy nie 
przeszukują już oddawna puszczy i czy nie wysłano jakichś ekspedycji 
ratunkowych. Czyby dym, unosząc się stale w jednem miejscu, nie wywołał ich 
zainteresowania i czyby nie wysłano lotnika w tym kierunku, aby sprawdził 
jego pochodzenie? Przejął się tem pytaniem tak dalece, że nie mógł do późna 
zasnąć. Jedyny zarzut, jaki można było uczynić, to że dym taki mógłby 
ściągnąć wpierw indjan nim zostanie dostrzeżony przez patrolujące samoloty, 
a wtedy następstwa tego mogą okazać się fatalne.
  Zasnął dopiero nad ranem, Gospodarskie zabiegi lady zbudziły go z 
ciężkiego snu. Gdy się pokazał, Angielka zwróciła odrazu uwagę na 
zaczerwienione oczy i wypieki na twarzy. Miał niewątpliwie gorączkę. Kazała 
mu się znowu położyć, nagotowała herbaty, wcisnęła do niej soku z 
pomarańcz, dała mu silną dawkę chininy i zabroniła się ruszać. Na stan 
Stasia wpłynęła oczywiście cała przygoda w pustelni, pogrzeb, spotkanie z 
jaguarem, ale bodaj czy nie więcej myśl, że znalazł sposób tak łatwy do 
skomunikowania się ze światem.
  Czy sposób ten nie sprowadzi na nich nieszczęścia? To było pytanie, które 
go dręczyło. Nie chciał z pomysłu swego się zwierzyć, żeby nie wywołać w 
Angielce podobnych obaw, które dla niej bardziej jeszcze byłyby męczące od 
obecnej niepewności jutra. Byłaby to gra - va banque, a stawką życie.
  W końcu zasnął. Gorączka minęła i Angielka z radością popatrywała przez 
otwarte drzwi jego "kabiny", jak chłopcu wraca jego dawny wygląd i jak 
oddech staje się równy i normalny.
  Już było po trzeciej, gdy przechadzając się po plaży, zobaczyła na 
horyzoncie coś, co ją zaintrygowało i zaniepokoiło niezmiernie. Musiało to 
być coś niezwykłego. bo Angielka pomimo obaw o Stasia zdecydowała się go 
zbudzić. Ledwo stąpnęła na tratwę. by zajrzeć do wnętrza, gdy Staś otworzył 
oczy. Spojrzenia ich spotkały się. Ucieszył się. Czuł się wypoczęty, pełen 
sił i zdrowia. Zrzuciwszy koc, jednym susem był na pokładzie.
  Chciał coś mówić, ale Angielka powstrzymała go, pociągając za ramię i 
wymownym gestem wskazując punkt jakiś na plaży. Pobiegli tam czemprędzej. 
Angielka bez słowa wyciągając rękę w kierunku horyzontu.
  Na jasnem tle nieba, po nad linją lasu, wyraźnie odcinał się słup dymu. 
Byli więc tam ludzie.
  Staś pobiegł po lornetkę, ale nawet szesnastokrotny Dalmayer nie pozwalał 
dojrzeć nic więcej ponad cienką linją lasu, z ponad której dym wydostawał 
się na swobodę. Pogoda była cudowna, najmniejszy wietrzyk nie mącił 
nieruchomej ciszy powietrza i dym unosił się równą smugą do pewnej 
wysokości, gdzie tworzyła się drobniutka chmurka, nieznacznie rozpływająca 
się w powietrzu.
  Czy była to oznaka ratunku, czy przestroga przed nowem 
niebezpieczeństwem?
  Angielka kilkakrotnie już odzywała się o możliwości ekspedycji 
ratunkowej. Wierzyła, że krewni i przyjaciele nie pozostawią jej na pastwę 
losu i wyczerpią wszystkie środki do odszukania jej. Staś nie kwestionował 
możliwości ekspedycji, nawet kilku, ale był zdania, że wszystkie one byłyby 
w tym zwartym lesie bezcelowe. To nie Afryka z tysiącami wiosek, z 
bezustannemi peregrynacjami murzynów, wreszcie z jej bezkresnemi równinami 
o charakterze stepowym i rzadkim przeważnie lasem. Tu trzebaby przeszukiwać 
kilometr po kilometrze.
  Obecnie jedno tylko było pewne. Dzięki niezwykłej przejrzystości 
powietrza i ciszy, jaka panuje w tej strefie przeważnie rankami, dym z 
zapalonego ogniska widziany być może na olbrzymiej przestrzeni. Kto wie, 
czy nie zwróciłby uwagi lotników, gdyby stale ukazywał się na horyzoncie. 
Należałoby rozszerzyć jedynie kurzysko, aby słup dymu był grubszy i 
widoczniejszy.
  Zwierzył się ze swego pomysłu. Nie ukrył, że widzi w tem także 
niebezpieczeństwo. Nim baza zdecyduje się na wywiad, indjanie mogą stawić 
się nieproszeni i wtedy musiałaby się rozegrać walka, której ani przebiegu 
ani wyniku nie można przewidzieć.
  Tymczasem należało sprawdzić, co to za ludzie rozłożyli ognisko. Staś był 
gotów przeprowadzić rekonesans w pojedynkę, czemu oparła się jak zwykle 
Angielka. Poprostu lękała się pozostać sama.
  Stanęło na tem, że popłyną razem. Jeśli była to ekspedycja ratunkowa, im 
prędzej z nią się zetkną, tem lepiej. Mogła wyjść przypadkiem na jezioro, a 
potem znów zagłębi się w las, co byłoby tragiczne. Jeśli są to indjanie, 
prawdopodobnie nie uda się ich uniknąć. Prędzej czy później natkną się na 
rozbitków i trzeba będzie stawkę rozegrać.
  Staś zabrał jeszcze jedno zapasowe wiosło, wyciął kilka nowych tangan, 
ponieważ na płytkiej wodzie łódź znacznie szybciej poruszała się przy ich 
pomocy. Angielka przygotowała koszyk z pożywieniem i ruszyli pod wieczór. 
Chłopak był zdania, że bezpieczniej będzie zbliżyć się do obozu pociemku, 
ażeby choć mniej więcej się zorjentować, z kim będzie się miało do 
czynienia.
  Od Peruwiańczyków słyszał, że niektóre szczepy indjańskie nigdy nie 
ruszają się z obozu po zachodzie słońca, panicznie boją się ciemności, co 
tłumaczy się tem, że większość niebezpiecznych zwierząt wiedzie tu życie 
nocne.
  Łódź mknęła szybko, popychana mocnemi uderzeniami wioseł. W kwadrans 
niespełna była już pod przeciwległym brzegiem jeziora po stronie 
zachodniej. Staś twierdził, że dym unosi się prawie napewno na wschodnim 
brzegu. Płynąc nim, mieliby przed sobą bardzo nikłe pole obserwacji, 
zupełnie nieoczekiwanie mogliby wpaść na indjan, gdy na wycofanie się 
będzie już zapóźno. Płynąc brzegiem zachodnim, mają cały obraz przed sobą, 
kryć się będą pod szuwarami, a mając silną lornetkę, mogą zawczasu 
rozpoznać niebezpieczeństwo.
  Niestety zerwał się wiatr. Słup dymu zniknął i groziła obawa ominięcia 
obozowiska. Zdecydowali więc, upłynąwszy około dziesięciu kilometrów, 
zatrzymać się przy brzegu i tu oczekiwać ranka. Wywiad nie był tak łatwy, 
jak się na pierwszy rzut oka wydawało. Należało wpierw określić, gdzie 
obozowisko się znajduje. W tym celu trzebaby płynąć w pewnem oddaleniu od 
brzegu, dość jednak blisko, ażeby obozu nie przeoczyć, ale w ten sposób 
byliby zanadto wystawieni na widok; nawet w nocy mogą być natychmiast 
odkryci.
  Staś wysiadł na brzeg i ściął kilka liści palmowych na posłanie dla lady. 
Spożyli kolację i gdy ściemniło się zupełnie, odsunęli się o kilkanaście 
kroków od brzegu, uwiązawszy czółno do wystającego z wody konara. 
Postanowili czuwać na przemian. Angielka usnęła pierwsza. Chłopak, żeby nie 
zasnąć, zajął się wyrobem grotów z twardego drzewa do harpunów, mających 
służyć na połów większych ryb. Harpuny takie widział u księży 
franciszkanów, przyniesione z Montanji na pamiątkę. Składały się z trzona i 
jednego lub dwu ostrzy wyciętych z kawałka palmy i opatrzonych 
zazębieniami. Już poprzednio kilkakrotnie zauważył większe ryby, które 
spokojnie przepływały lub nawet zatrzymywały się prawie koło samego czółna, 
nieraz nie głębiej jak na łokieć pod powierzchnią wody. Należało tylko 
zaopatrzyć harpun w mocny sznur, któryby nie pozwolił umknąć lub zatonąć 
ugodzonej rybie. Sznur ten postanowił ukręcić z włókien palmy, mających, 
jak wiadomo, niezwykłą moc i sprężystość.
  Gdy tak strugał mozolnie swoje ostrze, raptem na horyzoncie zabłysło 
światło. Był to zaledwie punkcik, ale wyraźny na tle ciemnej nocy. Światło 
ukazało się trochę na ukos od ich stanowiska. Wymierzyli więc dystans 
dobrze. Należało korzystać z okazji i próbować pod osłoną nocy zbliżyć się 
do ognia.
  Obudził Angielkę. Porozumieli się prędko. Po chwili przecinali już pod 
prostym kątem jezioro, tak aby dostać się do tamtego brzegu na jakieś pół 
kilometra od ogniska. Gdy byli już przy brzegu, Staś zapomocą tangany, 
która robiła mniej plusku niż wiosło, zaczął posuwać się pod szuwarami 
kierunku ognia. Po chwili ujrzeli światło w odległości dwustu kroków 
zaledwie. Ognisk było kilka, ale jedno tylko buchało żarem i dymem. Wokoło 
tłoczyli się ludzie.
  - Indjanie, - szeptem stwierdził Staś.
  - Czy nie widzisz wśród nich białych?
  Lady nie mogła pozbyć się myśli, że są tam i jej rodacy. Anglicy nie 
zwykli ustępować przed trudnościami, dali tego dowody w licznych 
ekspedycjach po całym świecie. Ostatnio w dorzeczu Amazonki zginęła podobno 
bez śladu ekspedycja, wysłana na poszukiwanie pułkownika Fawcetta, który 
badał źródła rzeki Xingu. Ta wiara, pewność prawie, podtrzymywała Angielkę 
w najgorszych chwilach. Hasło, czy rozkaz Nelsona przed bitwą pod 
Trafalgarem - "Anglja spodziewa się, że wszyscy spełnią swój obowiązek", 
nie było jedynie własnością bohaterskiego admirała. Było to hasło całej 
Anglji, było tem, co tworzyło jej siłę i odporność, co wypłynęło z jej 
ducha, dało jej panowanie nad morzami, a bodaj, że i nad całym światem.
  Staś posuwał się powoli w kierunku ognia, starając się utrzymać w obrębie 
cienia, który rzucały na wodę najbliższe drzewa. Ale po chwili zarośla się 
urwały i ukazała się plaża.
  Posuwać się dalej było niebezpiecznie. Postanowili tu się zatrzymać, gdyż 
stąd można się było najlepiej przyjrzeć tym pierwszym, spotkanym w puszczy, 
ludziom.
  
  
  Dzieci natury
  
  Plaża widzialna była na znacznej przestrzeni. Wypatrywali łodzi, ale nie 
dojrzeli ich nigdzie. Nie było to więc osiedle, lecz najwidoczniej obóz 
tymczasowy i to ludzi, którzy przybyli z puszczy, nie drogą wodną; chyba, 
że łodzie odpłynęły.
  Część indjan gromadziła się przy głównym ognisku i jakby przyglądała się 
czemuś, co się w nim działo. Reszta, o kilkanaście kroków delej, robiła 
jakieś ewolucje. Przy blasku ognia widać było, że część ta, zresztą naga 
zupełnie, połyskiwała kolorami. Po przyjrzeniu się okazało się, że są 
wszyscy utatuowani czy umalowani w niesłychanie wymyślne wzory. Wzory te 
naśladowały jakby pręgowatą skórę tygrysa.
  Po chwili z grupy tej wysunął się szereg, do którego przystępowali inni. 
Szereg rozłamał się na dwie linje. Można było myśleć, że jest to jakiś 
manewr wojenny, gdyby nie spokój, panujący w skupieniu ludzi przy ognisku. 
Jeden z dzikich wszedł pomiędzy dwie grupy. Rozległ się odgłos bębna. Oba 
szeregi wydłużyły się, ruszając w rytmiczny tan.
  Teraz wyraźnie można było rozróżnić oba szeregi, Pierwszy, niższy, 
składający się widocznie z kobiet, umalowanych w kolorowe desenie, posuwał 
się drobnymi krokami, podnosząc kolana do góry, z rękami przy piersiach. 
Drugi szereg wyższy, potęgowany jeszcze ozdobami z piór dookoła głowy, 
niewątpliwie składał się z mężczyzn. Ruchy, wykonywane torsem i rękami, 
naśladowały najwidoczniej walkę. Niektórzy mieli w ręku włócznie, inni 
jakieś przedmioty, mogło się wydawać, że wiosła. Były to w rzeczywistości 
macany, rodzaj długich obosiecznych mieczy z twardego drzewa, którymi 
indjanie walczą oburącz. Jest to broń straszliwa w ręku mieszkańców 
puszczy, za jednym bowiem zamachem potrafią strącić głowę wroga.
  Oba szeregi uformowały dwa niezależne koła i zaczęły kręcić się w takt 
bębenka. Po chwili do bębna przyłączyła się piszczałka. Przy najlepszych 
chęciach jednak nie można było dosłuchać się w tem jakiejkolwiek melodji. 
Oba instrumenty służyły wyłącznie do wybijania taktu. Indjanie zresztą nie 
trzymali się go bynajmniej, co było tem dziwniejsze, że nie można im było 
odmówić pewnego rytmu w ruchach.
  Grupa, która obstąpiła ognisko, nie zwracała najmniejszej uwagi na 
tańczących, przyglądało się im zaledwie kilkanaście niższych postaci 
okrytych kuczmami (długa do samej ziemi szata, przypominająca chiton 
grecki), siedzących w kucki, prawdopodobnie starsza generacja, może 
kobiety. Kilku wyrostków stało opodal. Cała ta czereda, zajęta ogniskiem i 
tańcami, nie zwracała uwagi na dalsze otoczenie, czuła się widocznie 
najzupełniej bezpieczna. Staś zaryzykował zbliżyć się. Wstał nawet, aby 
lepiej obejrzeć scenę. Jakieś ciemne przedmioty rozrzucone były po plaży. 
Wydało mu się, że się ruszają. Wziął lornetkę. Zobaczył potężne żółwie, 
odwrócone do góry nogami. Dzicy widocznie przywędrowali na jezioro na czas 
lęgu żółwi. Szczęśliwe polowanie, które pozwoli im przeżyć kilkanaście 
beztroskich dni, postanowili uczcić zabawą. W ognisku pieką się widocznie 
żółwie, a może i gotują jaja. Jeśli w dodatku indjanie mają manjok, który 
zwykle podczas wypraw myśliwskich zabierają ze sobą, nastąpi przyrządzanie 
masato (napój fermentowany z dość znaczną zawartością alkoholu). Kto wie, 
czy te siedzące sylwetki, które nasz harcerz wziął za widzów, nie są to 
stare kobiety, zajęte w tej chwili przeżuwaniem manjoku. Staś podzielił się 
swemi spostrzeżeniami z Angielką, która uspokojona rozgrywającą się przed 
jej oczami idyllą, gotowa już była do zawarcia znajomości z tem wesołem 
towarzystwem. Staś nie palił się do tego. Miał wciąż przed oczyma 
nieszczęsnego misjonarza, zabitego zdradziecko podczas modlitwy. Człowiek 
ten był napewno bezbronny, mord więc był zwykłym aktem nienawiści do 
białych, a warunki, w których został popełniony, nie budziły zaufania do 
pokojowego nastroju dzikich.
  - Posłałbym im parę kul, tej bandzie morderców, chciałbym widzieć, jak 
się ci tchórze zachowają.
  - Dlaczego morderców? Biedni ludzie, wypierani przez najgorszych 
dzikusów, tych ucywilizowanych, chronią się w te dziewicze ostępy, by się 
oddawać naturalnym praktykom ludzi natury, polowaniu i zabawie.
  - O, słyszałem coś o tem. Ci ludzie natury nie znają miłosierdzia, 
mordują swych własnych starców, ażeby im nie przeszkadzali w wędrówkach. 
Pojmanych wrogów umieją zamęczać w najbardziej wyrafinowany sposób, a 
jednym z tych sposobów, to uwiązywanie ich na mrowisku. Podobno nie gardzą 
i ludzkiem mięsem, chociaż niektórzy twierdzą, że zjadają tylko umarłych.
  - Dość już, dość, obrzydziłeś mi ich dostatecznie. Widzę, że nie 
wybierasz się do nich z wizytą.
  Chłopak zaproponował wracać na wyspę. Dzicy przybyli niewątpliwie z 
dalszej okolicy pieszo, łodzi nie mają. Gdyby nawet zaczęli sobie łodzie 
szykować, nieprędko to zrobią. Tymczasem zajęci będą spożywaniem żółwi. Gdy 
mają pełne żołądki, są zwykle mniej przedsiębiorczy. Póty więc będą 
siedzieć na plaży, dopóki wszystkiego nie skonsumują, a jeśli mają masato, 
tem bardziej nie ruszą się z miejsca. Będzie można rozniecić ognisko na 
wyspie i dymem sygnalizować swe położenie. W najgorszym razie trzeba będzie 
się bronić. Dzikich niema ponad stu.
  Mówiąc to, odpychał się powoli na głębszą wodę, a znalazłszy się pod 
szuwarami, zaczął energicznie pracować tanganą.
  Angielka przerwała z uśmiechem gorącą przemowę Stasia.
  - Jesteś stworzony na dowódcę. Cóż tam dla jednego Polaka znaczy stu 
ludzi. Nie dziwię się, żeście miell piękne karty w historji bitew. Ale inni 
woleli być w większości i dlatego może mniej wygrywali bitew, a zato więcej 
wojen. Powiedziałeś mi kiedyś, że wasz Mickiewicz kazał wam mierzyć siły na 
zamiary. W tych warunkach, w jakich byliście za jego czasów, to może było 
jedynem wyjściem. Ale normalnie rzeczy biorąc, lepiej jest zawsze mieć 
przynajmniej o jeden okręt i o jedną armatę więcej, niż przeciwnicy.
  - Ależ ja i na panią liczę.
  - Co, mam być tą armatą? Ty masz szczęście do komplementów.
  - Ależ, chciałem tylko powiedzieć, że podziwiałem już nieraz zimną krew 
pani i świetne oko. Byle nas tylko nie zaskoczyli, damy sobie radę. Tutejsi 
biali nie robiliby sobie skrupułu. Wystrzelaliby to tałałajstwo umalowane i 
nie potrzebowaliby się później bronić.
  - Nie byłoby to po rycersku. Niech ci biedni ludzie się bawią i niech 
używają po swojemu darów Bożych. Żałuję ich tylko, że muszą pić takie 
paskudztwo, jak to masato.
  - Możemy im posłać parę skrzyń whisky, jak się stąd wydobędziemy. To może 
nie tak głośne, ale nie mniej skuteczne od kuli. Cywilizacja zabija nie 
tylko za pomocą broni.
  - To też uważam to za hańbę cywilizacji. Nie będę broniła angielskich 
metod. Zadużo podróżowałam i zadużo widziałam. Przeprowadziłam w prasie 
niejedną już kampanję przeciw tym metodom. Ale cóż, zdobywcy nie rekrutują 
się z pośród sióstr miłosierdzia, a wreszcie zwycięzców się nie sądzi. 
Życie na ziemi jest nietylko walką, jest często całkowitem wyniszczeniem 
jednego elementu przez drugi. Hasło; zgiń, ażebym ja mógł żyć, rozbrzmiewa 
od zarania ludzkości. Widzieliśmy to zresztą podczas wojny.
  - Nie będę więc strzelał, chyba w obronie pani. Sienkiewicz tak pięknie 
to powiedział "W pustyni i w puszczy"; "Śmiercią nie wolno nikomu szafować, 
ale jeżeli ktoś zagrozi twej ojczyźnie, życiu twej matki, siostry, lub 
życiu kobiety, którą ci oddano w opiekę, to pal mu w łeb, ani pytaj i nie 
czyń sobie z tego żadnych wyrzutów".
  - Przysięgłam już sobie, że muszę tych waszych mistrzów przeczytać. Kto 
wie, może i prawda, że jesteście narodem przyszłości. Tworzycie nowy 
element, oparty na własnych ideałach.
  - O, nietylko własnych. Nieraz słyszałem od ojca, że zadużo przyswajamy 
sobie obcych rzeczy. Zadużo czytamy obczyzny, chociażby angielskich 
pisarzy.
  - Nie wiem dlaczego, ale wyobrażałam sobie zawsze, że wy może bardziej 
niż inni, nie znacie naszej literatury. Zdawało mi się, że człowiek, 
któryby ją znał i rozumiał, poprostu stawałby się potrochu anglo-sasem. 
Widzę, że błądziłam, że można znać ją, a jednak tworzyć coś odrębnego i 
nowego. Pewnie, że nie potrzeba być koniecznie protestantem, ażeby rozumieć 
i uwielbiać Boga. Wszelka wyłączność wyklucza harmonję. Świat zaś jest samą 
harmonją. To szatan ją ludziom mąci. Mąci ją w duszach, a dalej rozchodzi 
się to mącenie jak kręgi na gładkim stawie po wrzuceniu kamienia. Nie dać 
zamącić harmonji we własnej duszy, jest to pierwsze zadanie człowieka. Nie 
byłoby wtedy zła, nie byłoby krzywdy. Życie nie byłoby udręką, jaką jest 
dzisiaj. Człowiek człowiekowi przestałby być wilkiem.
  Tak rozmawiając, nad ranem już, dobili do wyspy. Odszukali w popielisku 
żarzące się jeszcze węgle. Kubek gorącej herbaty, jajecznica, kawałek 
wędzonej ryby złożyło się na śniadanie. Spać poszli uspokojeni i 
pokrzepieni. Obudzili się około południa.
  Staś poszedł wyszukać gęstwiny, gdzieby najpraktyczniej było założyć 
kurzysko. Wyrąbał w niej kilka drzewek i krzaków, byle stworzyć czystą 
przestrzeń na kilka metrów w kwadrat i zaczął znosić tam suche drzewo ze 
zwału na cyplu. Drobne liściaste gałązki, kawałki ljan, z których wiele 
wydzielało z siebie biały kleisty sok, miały służyć do wytwarzania 
większego dymu.
  Pod wieczór gęste kłęby dymu unosić się zaczęły nad drzewami. Niestety 
rozpraszał je wiatr, który przeważnie pojawiał się o tej godzinie. Z 
oddalenia można to było wziąć prędzej za obłok, niż za sygnał.
  Na noc Staś pozwolił zagasnąć ognisku. Zrana zerwał się przed wschodem 
słońca, ażeby naznosić poddostakiem paliwa i móc podtrzymywać go 
nieprzerwanie w dzień. Udało mu się całkowicie. Dym wznosił się na przeszło 
30 metrów równym słupem ponad lasem i mógł być widziany na ogromną 
odległość. Trwało to do 2-giej godziny, o tej porze wiaterek zaczął go 
mącić, wyginać i rozpraszać po trochu.
  Po 3-ch dniach praca stała się o tyle uciążliwsza, że trzeba było rąbać 
coraz to grubsze drzewa, ponieważ wszystkie cieńsze gałęzie ze zwału 
zostały spalone. Staś wprawdzie rzucał w ogień surowe pnie drzew rosnących 
w pobliżu, ale ogień osmalał je zaledwie, trawiąc tylko niektóre i to 
bardzo powoli.
  
  
  Na bazie
  
  W dniu odlotu płatowca z lady Violettą, mieszkańcy San Ramon przeżyli 
nielada sensację. Gdy ujrzano samolot, robiący dwa wiraże nad doliną, w 
której położone było miasteczko, przyjęto widok ten rozmaicie. Jedni kiwali 
głowami, popatrując na zwały gęstych chmur wokoło, inni krótko określali to 
słowem - warjat. Jeszcze inni, jak Hiszpan z hotelu, ze smutkiem śledzili 
ginący we mgle samolot, skończyły się bowiem piękne dni ruchu w interesie. 
Franciszkanie przy kościołku wyszli przed dom i obaj wykrzyknęli: Maria 
Santissima - polecając dusze podróżników Bogu, a po krótkiej modlitwie, 
zasunąwszy ręce głęboko w rękawy habitów, wrócili do swych celi. Żołnierze 
bazy orzekli zgodnie, że teniente (porucznik) da sobie radę, przecież nie 
nowicjusz. Żony oficerów odetchnęły z ulgą i zaczęły komentować na swój 
sposób różne przywary Angielki. Kapitan, dowódca bazy, czuł się trochę, nie 
bardzo pewny, czy dobrze zrobił, dając carte blanche porucznikowi. 
Odpowiedzialność bowiem w każdym razie ciążyła na nim. Tak zeszło do 
wieczora. Lotnisko w Massisei było oczywiście zawiadomione, że samolot 
wyleciał. Oczekiwano około 5-tej komunikatu o przylocie. O w pół do szóstej 
nadeszła wreszcie depesza, ale z zapytaniem, czy samolot rzeczywiście 
wystartował i z wiadomością, że pada ulewny deszcz. O szóstej nadeszła 
druga depesza, zawiadamiająca, że deszcz ustał, niebo się oczyściło, ale 
samolotu niema ani śladu. Baza poleciła zapalić możliwie największe 
kurzyska na lotnisku, ażeby ułatwić lotnikowi orjentację; gdyby gdzie 
błądził nad lasami. Niestety deszcze zmoczyły cały przygotowany materjał i 
pomimo oblewania go naftą, efekt był bardzo słaby. O siódmej ściemniło się 
zupełnie i dowódca bazy zadepeszował do Limy o wypadku. Spodziewano się 
jeszcze komunikatu z lotniska posiłkowego w Bermudes, ale telegrafista 
twierdził, że aparat nadawczy tamtejszy, bardzo zresztą słaby, od paru dni 
funkcjonował wadliwie. Należało przypuszczać, że wobec nasyconej wilgocią 
atmosfery utracił do reszty sprawność. W San Ramon rozpalono kurzyska, nie 
żałując drew i nafty. Do późna w nocy warta była na nogach. Zresztą wszyscy 
wiedzieli, że samolot w żadnym razie nie potrafiłby unosić się w powietrzu 
dłużej nad 6 godzin. Przeczuwano katastrofę.
  Drugą sensacją było zniknięcie Stasia. Hotelarz do wieczora nie bardzo 
się martwił o niego. Mógł pozostać na bazie, zagadać się z Franciszkanami, 
których często odwiedzał, lub wogóle zaszyć się gdzieś ze zmartwienia, że 
mu jego przyjaciółka uciekła. O tem, ażeby wyleciał z nią razem, nie było 
mowy. Przy odlocie asystowało dwu sierżantów mechaników i sześciu 
żołnierzy.
  Gdy o 11-tej zamykać miano hotel, wszyscy już byli przeświadczeni, że 
stało mu się jakieś nieszczęście, ale oczywiście nie można było rozpoczynać 
żadnych poszukiwań po nocy.
  Ranek zastał San Ramon w podnieceniu. Baza, telegraf i hotel były 
oblężone. Depesze stwierdzały jedno, że niema żadnego śladu samolotu i że 
Bermudes nie odpowiada pomimo ciągłych wezwań. Konsternacja była ogólna. 
Nadomiar złego znikł Staś. Chłopak był bardzo lubiany. Kilkunastu ludzi 
rozbiegło się po okolicy na poszukiwanie. Gubiono się w domysłach, co mogło 
mu się przydarzyć. Wprawdzie kilku przyjaciół Stasia wyrażało 
przypuszczenie, że mógł zabrać się z Angielką, ale przeczyli temu 
świadkowie odlotu, którzy widzieli, jak Angielka szukała go po całem 
lotnisku. Było niewątpliwe, że w zniknięciu chłopca zamieszana nie była. W 
pewnej chwili jeden z żołnierzy przypomniał sobie, że zastał rygiel 
oddziału pocztowego otwarty i że w ostatniej chwili, gdy już motor był w 
ruchu, zatrzasnął go. Ale sierżanci stwierdzali, że oddział był wypełniony 
workami z pocztą i wogóle byłby zamały, nawet na Stasia. Dość, że tajemnica 
nie dała się rozwikłać. Najprościej było przypuścić, że Staś mógł 
zasiedzieć się w bazie do późna i wracając po nocy spadł z nasypu przed 
mostem do wody, która go porwała. W miejscu tym były silne progi, rzeka 
tworzyła szereg niskich katarakt, w dodatku była wezbrana i o wydostaniu 
się z jej wirów nie było mowy.
  Komendant bazy wysłał natychmiast technika radjowego do Bermudes drogą 
lądową. Wymagało to w najlepszym razie 6 dni czasu. Do południa San Ramon 
tonęło we mgle, chociaż chmury w górze widocznie ustąpiły i promienie 
słoneczne od czasu do przebijały się przez gęste ich zwały. O 3-ciej mgły 
rozwiały się całkowicie, ale było zapóźno na wysłanie aparatu 
wywiadowczego.
  Z Massisei, gdzie panowała pogoda, od rana wystartował hydroplan w 
kierunku Bermudes. Miał polecenie zbadać okolicę, niestety nie mógł lądować 
w Bermudes, gdzie rzeka była wąska i prąd niezwykle silny. Około drugiej 
nadeszła depesza z Massisei donosząca, że hydroplan wrócił, ale samolotu w 
Bermudes nie widział, ani żadnego po nim śladu po drodze.
  Pod wieczór nadeszły z Limy rozkazy, by uruchomić wszystkie znajdujące 
się w rozporządzeniu samoloty celem systematycznego przeszukania szlaków, 
leżących na drodze do Massisei. Jednocześnie Ministerstwo komunikowało, że 
poseł angielski bierze koszty ekspedycji ratunkowej na siebie, gdyby 
miejscowi ludzie zechcieli ją zorganizować. Ministerstwo proponowało 
komendantowi bazy i podprefektowi w La Merced wypowiedzenie się co do 
możliwości takiej ekspedycji.
  W San Ramon zawrzało. Hotel stał się miejscem centralnym narad i 
dyskusji. Niestety, podprefekt wraz z komendantem bazy orzekli, że 
ekspedycja lądowa jest stratą czasu i pieniędzy. Należałoby zbadać 
przestrzeń równą Belgji i to przedzierając się przez zupełnie nieznane 
lasy. Dokładne zbadanie zapomocą aparatów lotniczych samego tylko szlaku, 
biorąc pod uwagę 50 km. po obu stronach Pichis i Pachitei, zabrałoby kilka 
tygodni. Aparat mógł rozbić się równie dobrze na lesistej równinie, jak i w 
górach. Wreszcie mógł zabłąkać się na tym lub tamtym terenie. W dodatku, po 
odliczeniu aparatów niezbędnych dla utrzymania normalnej komunikacji z 
Iquitos, pozostawały zaledwie 3 jednostki, które nie mogły również pracować 
bez przerwy, musiałyby być poddawane co parę dni kontroli i oczyszczeniu. 
Jednem słowem w San Ramon nie łudzono się, by odnalezienie lady Violetty i 
porucznika było łatwem zadaniem. Liczyć można było jedynie na przypadek.
  Po wymianie zdań z ministerstwem, otrzymano rozkaz uruchomienia przy 
sprzyjających warunkach atmosferycznych jednego samolotu i jednego 
wodnopłatowca i przeprowadzenia poszukiwań w pobliżu rzek, idących w 
kierunku Massisei i w strefie podgórskiej. Od siebie już wydał komendant 
bazy podległym lotnikom polecenie, aby za każdym razem przy przelocie do 
Massisei zbaczać raz w jednym, raz w drugim kierunku, zwracając uwagę na 
lasy pod sobą, jak również na okolicę.
  Po dwu tygodniach wysiłków zaprzestano dalszych poszukiwań, tembardziej, 
że wyczerpało to personel i składy benzyny. W dalszym ciągu obowiązywało 
jedynie składanie raportów ze spostrzeżeń na przelatywanej trasie.
  Życie jak zwykle wróciło do normalnego biegu, zawarło się nad 
zaginionymi, jak zawiera się woda nad topielcem. Wysilano się jeszcze 
czasem na komentarze, domysły i poszukiwania winowajcy. Złośliwość ludzka 
nie próżnowała również. Żerem dla niej stali się lotnicy i ich nadobne 
małżonki, lady Violetta, ministerstwo i rząd, który nie posiada tu 
silniejszych maszyn o dalszym zasięgu i więcej stacyj pomocniczych, ma 
popsute i słabe aparaty iskrowe itd. Wszystko to było komentowane i 
przenicowywane sto razy, i należy przyznać, przyczyniło się walnie do 
rozbudzeni życia towarzyskiego w San Ramon.
  Jeden Staś wyszedł obronną ręką z tych starć politycznych, technicznych i 
towarzyskich. Żałowano go szczerze, gubiąc się podawnemu w domysłach, co 
mogło mu się przytrafić.
  Tak przeszedł miesiąc. Pamięć ludzka zaczęła się już męczyć. Następowały 
nowe zdarzenia i wypadki miejscowe. Telegraf raz po raz przynosił wiadomość 
o nowych zdarzeniach w stolicy, w krajach sąsiednich lub w dalekiej 
Europie. Nowe wiadomości, nowe fakty, a więc i nowe opinje, komentarze i 
spory.
  Hotel de Los Andes nie przestał skupiać towarzystwa z San Ramon. Czy to z 
przyzwyczajenia, czy z powodu zasłużonej sławy swoich koktailów, których 
wyrób po kilkunastodniowym pobycie lady Violetty wybitnie się polepszył, 
Angielka bowiem odkryła staremu Hiszpanowi kilka głębokich sekretów ich 
przyrządzania Dość, że szereg stolików było tam stale zajętych. Nowi 
przybysze przesuwali się bez ceremonji do grona już urzędujących i toczyły 
się tu niekończące się dyskusje i opowiadania.
  Baza została wzmocniona. Na miejsce zaginionego porucznika przysłano dwu 
nowych, bynajmniej nie anachoretów, co znakomicie przyczyniło się do 
ożywienia towarzyskiego życia.
  Pewnego dnia, już prawie o zmroku, nadszedł do hotelu jeden z nowych 
oficerów, który przed chwilą wrócił z Massisei. Zrobiono mu miejsce przy 
stole. Zaczęły się wypytywania i odpowiedzi.
  - Poruczniku, - zagadnął jednego z siedzących nowoprzybyły - wie pan, ten 
dym, ciągnący się słupem do góry, o którym pan mi mówił, ukazuje się w 
dalszym ciągu. Szczególniej widoczny był zrana. Wieczorem, gdy wracałem, 
widać było w tym kierunku jakby białą plamę. Zapewne jak zwykle, rozpraszał 
go wieczorny wiatr. Próbowałem ustalić jego kierunek, musi być gdzieś pod 
Aguaytią, o jakie sto kilometrów od Ucayali.
  - Myśli pan, że to ślad porucznika Alvarinho?
  - Ja nie wypowiadam żadnego zdania, za krótko tu jestem, żeby coś pewnego 
twierdzić. W każdym razie, jest to o sto kilometrów najmniej od Pachitei.
  - Wie kolega, że nie dam sobie wyperswadować, żeby taki świetny lotnik 
jak Alvarinho, nie potrafił wyszukać miejsca na lądowanie, nawet w tych 
przeklętych lasach. Znał puszczę doskonale. Należał przecież do komisji, 
wytyczającej granice między Peru i Brazylją. Spędził tam blisko dwa lata; 
latał przeszło rok między San Ramon i Massiseą; lubił zbaczać w rozmaitych 
kierunkach od rzeki. ażeby bliżej zapoznać się z terenem...
  - Więc pan przypuszcza...
  - Nic nie przypuszczam, tylko uderzył mnie ten dym. Indjanie nie robią 
nigdy dużych ognisk i z braku potrzeby i z lenistwa. Nie jest to jeszcze 
pora palenia czakr. Przecież nie założyli tam wędzarni. Poprostu myślę, że 
należałoby delegować kogoś, aby to sprawdzić.
  - Nie będzie to łatwe. Komendant bez rozkazu z Limy nie wyda takiego 
polecenia, z powodu benzyny, oczywiście, której i - tak nam ciągle brakuje. 
Te poszukiwania zjadły jej masę. I nie wiem, jak pokryjemy deficyt.
  - Wydatek gotów jestem wziąć na siebie, nie będę robił oszczędności, gdy 
jest choć cień nadziei odszukania starego przyjaciela.
  - Ja się przyłączam, oświadczył trzeci z poruczników. Niema nawet o czem 
gadać.
  - Ja również, pośpieszył dodać pierwszy. Zastanawia mnie tylko, skąd mógł 
się wziąć w takiej odległości od Pachitei, tembardziej, że jak panowie 
pamiętają w dniu tym w Puerto Ocopa słyszano odgłos motoru. Jest to 
przecież zupełnie na południu. Tam też należałoby, mojem zdaniem, szukać.
  - Za chwilę będzie tu kapitan, niech decyduje.
  Komendant bazy zjawił się niebawem i przyjął do wiadomości oświadczenie 
lotników. Był on tego samego zdania, że porucznika Alvarinho można było 
poszukiwać w rejonie Tambo albo Urubamby, a to choćby na podstawie 
świadectwa mieszkańców Puerto Ocopa, które doszło do San Ramon drogą prasy 
i zostało oficjalnie stwierdzone przez wysłanego tam komisarza policji. W 
końcu postanowił odłożyć decyzję do następnego lotu do Massisei. Jeśli dym 
ukazywać się będzie w dalszym ciągu, pozwoli na użycie aparatu, ale 
należało wysłać specjalny, nie obciążony pasażerami i pocztą.
  W trzy dni po tej rozmowie powracający lotnik przywiózł wiadomość, że dym 
unosi się stale we wskazanym miejscu. Komendant zatelegrafował wobec tego 
do Limy i kazał przygotować aparat na rano. Na wszelki wypadek naszykowano 
dwa koszyki, do których włożono żywność w postaci konserw, kawy, herbaty, 
cukru, biszkoptów itp. wreszcie rewolwer z zapasem naboi, prócz tego list, 
wyjaśniający w kilku słowach robione uprzednio wysiłki i proponujący 
oczyszczenie miejsca na lądowanie aparatu, który wróci natychmiast, gdy 
rozbitkowie rozniecą dwa kurzyska niezbyt oddalone od siebie. Będzie to 
sygnałem, że są gotowi.
  W nocy nadeszła depesza, polecająca wysłać samolot z obserwatorem.
  Ranek zastał wszystkich lotników na bazie. Mgły ustąpiły wyjątkowo 
wcześnie i o ósmej zapuszczono motor.
  Po krótkiej chwili, błyskając w ukośnych promieniach słońca metalowym 
kadłubem i skrzydłami, samolot wzbił się w powietrze. Jeden głęboki wiraż 
wydostał go z tej studni, jaką była baza, na wolniejszą przestrzeń. Drugiem 
okrążeniem pożegnał San Ramon i wzniósłszy się ponad wschodnią przełęcz, 
wyrównał lot na Massiseę, rozpływając się po chwili w lazurowej dali.
  
  
  O prawo do życia
  
  Nie było wątpliwości, że dzicy z plaży dawno już dostrzegli dym i lada 
chwila można się było spodziewać ich wizyty. Postanowiono więc udać się 
znowu na zwiady. Należało sprawdzić, czy indjanie siedzą tam jeszcze i czy 
nie robią jakich przygotowań do napadu. Tym razem nasi mieli płynąć za 
dnia, aby po zachodzie słońca znaleźć się już w pobliżu koczowiska. Zbliżą 
się, gdy będzie ciemno, a po zbadaniu sytuacji wrócą wcześniej do domu.
  Po szóstej znaleźli się w odległości kilometra od plaży. Doczekawszy się 
zupełnej ciemności, ruszyli przy pomocy tangan, trzymając się najbliżej 
brzegu, ku obozowisku. Po kwadransie znaleźli się na swem dawnem 
stanowisku. Dzicy byli jeszcze na plaży. Entuzjazm szczęśliwego połowu już 
ostygł. Kurzyło się parę ognisk, ale tańca mieli widocznie dość. Pod 
szałasami, skleconymi bardzo prowizorycznie, siedzieli i leżeli indjanie, 
widocznie oddając się dobrze zasłużonej sjeście. Koło ognisk kręciło się 
parę kobiet w kuczmach. Żółwi na plaży nie było; musiały być już 
skonsumowane. Indjanie, jak wiadomo, mają niezwykle pojemne żołądki i żaden 
nie zawaha się przed spożyciem choćby i 5-cio kilowej porcji mięsa. 
Zresztą, gdy jedzą, robią to powoli i czynność tę mogą rozciągać w 
nieskończoność. Pieczonego czy gotowanego manjoku lub bananów potrafią 
zjeść nieprawdopodobne ilości, zato umieją być niesłychanie wstrzemięźliwi, 
gdy ich wyprawy łowieckie spotka długotrwałe niepowodzenie. Potrafią płynąć 
10 dni tratwą, pijąc jedynie wodę, nie tracąc sprawności fizycznej, a nawet 
dobrego humoru. Potrafią wiosłować lub odpychać się tanganą przez 12 godzin 
bez przerwy i bez posiłku, lub biec ścieżką leśną przez trzy dni z rzędu, 
nie jedząc i niosąc w dodatku znaczny ciężar na plecach.
  Ciekawe, że w przeciwieństwie do innych dzikusów, np. w Afryce, umieją 
bardzo celowo rozkładać ciężar między plecy i głowę. Mianowicie, biorąc go 
na plecy, obwiązują szeroką taśmą plecioną z łyka lub włókien palmowych 
tak, że stwarzają jakby dużą pętlę rozpiętości około 60 cm. Pętlę tę 
zakładają sobie na czoło; w ten sposób waga ciężaru rozkłada się dość 
równomiernie na barki i głowę. Jeśli idąc indjanin chce ulżyć plecom, 
prostuje się, wtedy ciężar opiera mu się bardziej na głowie; gdy chce ulżyć 
głowie, nachyla się i wtedy waga obciąża bardziej plecy. Nie potrzebuje 
wobec tego troszczyć się o równowagę, ciężar nie spadnie mu z głowy jak 
murzynowi, nie leży mu nieruchomo na plecach, utrudniając oddychanie, jak u 
europejczyka. Ręce ma wolne, może przedzierać się przez gęstwinę, wdrapywać 
się na zbocza, czy z nich się zsuwać. Ciekawe, że taśmy te tak się 
rozpowszechniły nad górną Amazonką i jej dopływami, że stały się już 
obecnie produktem fabrykacji w Europie. Pretiny, jak je tam nazywają, są 
poszukiwanym towarem w handlu zamiennym, który tu panuje.
  Angielka, zajęta dzikimi, nie zwracała uwagi na otoczenie, ale Staś 
dojrzał już coś na wodzie. Niestety księżyc był zasłonięty chmurami i tylko 
dzięki słabym refleksom można było zauważyć jakieś podługowate przedmioty 
przy brzegu. Czyżby łodzie? Sytuacja przedstawiałaby się w takim razie 
groźniej i wizyta indjan byłaby kwestją paru dni lub godzin. Należało to 
zbadać, zaryzykowawszy podpłynięcie do ukazujących się sylwetek. Gdyby ich 
zauważono i gdyby dzikim przyszła ochota atakować, przeszłoby kilka minut, 
nimby dobiegli do łodzi i rozpoczęli pościg. Łódź naszych byłaby już o 200 
kroków najmniej na przedzie. A przecież prócz tego posiadali wyborną broń i 
umieli nią władać. Zaryzykowali więc podpłynąć. Jakież było ich ździwienie, 
gdy zamiast łodzi ujrzeli 6 wąskich tratewek, mało co szerszych od metra, 
około 5 metrów długości. Tratewki podobne widywali na fotografjach z okolic 
Perene i Pichis, służyły one indjanom do połowu ryb i podróży po płytkich i 
bystrych rzekach podgórza andyjskiego. Używali do nich również tangan. Na 
płytkiej wodzie tratwa taka posuwała się bardzo szybko, na głębokiej 
ruszała się ociężale, w dodatku kręciła się bezustannie, ponieważ dzicy nie 
umieli zastosować steru.
  Z tego miejsca, gdzie się znaleźli, nie było widać ani ogniska, ani 
szałasu. Plaża tworzyła tu niewielki wzgórek, który również zasłaniał 
dzikim część wody przy brzegu.
  - Czy to czasem nie wielka Armada, którą dzicy szykują przeciw naszej 
wyspie? - rzekł szeptem Staś.
  - Tak wygląda. W każdym razie mają zamiar odbyć jakąś podróż wodą, co już 
jest dla nas niepomyślne.
  - A gdyby im uprowadzić te tratwy; zawsze zyskamy na czasie, tembardziej, 
że mają napewno liche narzędzia, a topa też nie wszędzie rośnie i niezawsze 
jest jej dosyć.
  - Jakże pociągniesz 6 tratew? Na płytkiej wodzie jeszczeby szło 
tanganami. Na głębokiej, w dwa nasze wiosła, nie wiele uciągniemy. Dzicy 
spostrzegą nas i dopędzą wpław.
  - Że też tego nie można utopić! Obawiałem się bardziej łodzi, a teraz 
widzę, że byłoby to znacznie pomyślniej, bo chociaż łodzie tutejsze 
niełatwo toną, ale przedziurawiwszy je, chociażby zapomocą tych 
rozrywających kul, utrudniłoby się ich użycie. Nie mają przecież blachy ani 
gwoździ i nie załataliby na poczekaniu dziur.
  Angielka w końcu zgodziła się spróbować odciągnąć tratwy jaknajdalej, 
licząc, że dzicy nie zaryzykują posunąć się zadaleko wpław ze względu na 
krokodyle. Na głębinie porozcina się tratwom wiązania i puści topę luzem. 
Może to powstrzymać o parę dni przypuszczalny atak.
  Staś wlazł do wody, poobcinał łyka, któremi tratwy były uwiązane do 
palików i przywiązał je jedną do drugiej w szereg. Poczem ruszyli, starając 
się płynąć jaknajciszej. Gdy byli już o 50 kroków od brzegu, ujrzeli znów 
szałasy. Była więc obawa, że dzicy dostrzegą ich również. Tymczasem 
ostatnia z tratew, uwiązana w pośpiechu, odczepiła się. Trzeba było 
koniecznie uwiązać ją na nowo. Nie było innej rady, jak opłynąć szereg i 
znów uwiązać oderwaną.
  Gdy Staś zabierał się do tego, wyjrzał księżyc. Powierzchnia jeziora 
zaiskrzyła się raptownie i prawie jednocześnie rozległ się krzyk dzikich. 
Nie było już czasu wykonać zamierzenia. Nasi zaczęli odpychać się tanganami 
gwałtownie, aby jaknajprędzej oddalić się od brzegu.
  Wkrótce jednak tangany przestały dosięgać dna i trzeba było brać się do 
wioseł. Z tą chwilą szybkość posuwania się zmniejszyła się znacznie. To też 
gdy dzicy ukazali się na brzegu, byli nie dalej jak o 100 kroków. Część ich 
rzuciła się do wody, inni zaczęli napinać łuki. Kilkadziesiąt strzał 
sypnęło się w kierunku łodzi, nie dosięgając jej, na szczęście.
  W mgnieniu oka dzicy byli już przy oderwanej tratewce. Wlazło ich tam z 
dziesięciu, co pogrążyło ją tak dalece, że o płynięciu nie było mowy. Kilku 
wskoczyło znów do wody, pozostało zaś 5-ciu, którzy w braku tangan, zaczęli 
odpychać się łukami. Dawało to słaby efekt, to też po chwili rzucili się 
wpław za naszą łodzią, porzuciwszy łuki i strzały na tratwie, gdyż sądzili 
widocznie, że będąc w przeważającej liczbie, uporają się z białymi gołemi 
rękoma. Pierwszy płynął tylko z makaną uwiązaną na szyi. Gdy zrównał się z 
ostatnią tratwą, wdarł się na nią, błyskawicznie zdjął makanę i wymachując 
nią, w susach pędził do łodzi, przeskakując z jednej traty na drugą. Ale 
Staś już trzymał sztucer przy oku. Gdy dziki dostał się na przedostatnią 
tratwę, padł strzał. Indjanin rozkrzyżował ręce, makana wypadła mu z dłoni, 
chwilę stał jak skamieniały, wreszcie padł nawznak do wody. Huk strzału 
potoczył się echem po pobliskich zaroślach, odbił się od przeciwległego 
brzegu i zamarł po kilku słabszych zwrotach. Zawtórował mu wrzask od 
brzegu. Płynący nie przerazili się bynajmniej i z głowami zanurzonemi w 
wodzie, najklasyczniejszym crawlem zbliżali się do tratew gromadą. Staś 
czekał aż wydostaną się na nie. Cel w wodzie po nocy nie był dość pewny, i 
chłopak wolał mieć ich w całości na celowniku. Ledwie wgramolili się dwaj 
pierwsi, gdy 2 strzały zwaliły ich z powrotem do wody. Szamotanie się 
indjan oderwało znów jedną z tratew, mieli więc tylko 4 do holowania. 
Angielka nie przestawała wiosłować, pozostawiwszy Stasiowi obronę. Kilku 
ścigających nie mogło już przeskoczyć na tratwę następną; zostali odcięci 
na jeziorze. Jeden z nich dopłynął do oderwanej tratwy z łukiem i strzałami 
w zębach. Uzbrojony, błyskawicznie naciągnął łuk, ale w chwili, gdy obracał 
strzałę, by ją zaczepić o cięciwę, Staś celnym strzałem położył go trupem. 
Wrzask indjan nie ustawał. Przyniesiono tangany i po chwili pierwsza 
oderwana tratwa ukazała się z 4-ma ludźmi, płynąc w pośpiesznem tempie. 
Tangany dzikich były dłuższe i mocniejsze, indjanie zgodnie zanurzali je w 
wodzie i silnymi rzutami pchali tratwę, że mknęła jak strzała. Z obu stron 
tratwy wisiało przyczepionych dwu dzikich, dwu innych trzymało się jej z 
tyłu. Nie mogli się oni na tratwie zmieścić, w wodzie zaś nie ciążyli na 
niej zbytnio i stanowili rezerwę obsady. Na 40 kroków od łodzi 2 dzikich 
porzuciło tangany i wzięło się za łuki. Dystans już był niebezpieczny i 
Staś, nie czekając, posłał im 2 kule. Na miejsce padłych, wydostali się 
natychmiast na tratwę dwaj płynący z boku. Ale w tejże chwili obaj płynący 
z tyłu ryknęli strasznym głosem i pomimo oporu stojących na tratwie zaczęli 
gramolić się na nią. Musiały pojawić się panje. Wrzask na brzegu wzmógł 
się. Dzicy stłoczeni na tratwie, nie mogąc manewrować ani strzelać, 
zawrócili ku brzegowi. Staś chwycił za wiosło. Łódź była już przeszło o 200 
kroków od brzegu i pościg był już prawie niemożliwy.
  Po przebyciu kilometra Staś przelazł na tratwy, dobrał się do ostatniej, 
poprzecinał maczetą łyka, które je wiązały i w miarę jak Angielka 
wiosłowała, puszczał z wodą pień za pniem, ażeby utrudnić ich zbieranie. Po 
paruset metrach pozbyli się w ten sposób następnej tratwy i tak do końca.
  Po godzinie byli już niedaleko wyspy. Wyglądali jej z utęsknieniem. 
Wydawała się im niezdobytą ostoją, bezpiecznem schronieniem. Tratwa, gdzie 
mieli resztę zapasów i amunicję, oraz całe gospodarstwo kobiece Angielki, 
była w jej oczach prawdziwie opatrznościową arką, do której tęskniła prawie 
jak do swege home'u w Londynie. W czasie dłuższego postoju na wyspie 
urządziła jej wnętrze możliwie najprzytulniej i teraz po ostatnich 
wzruszeniach marzyła o beztroskiej drzemce pod tym opiekuńczym dachem. To 
też wypatrywała jej z utęsknieniem. Byli już o pół kilometra zaledwie od 
wyspy i dziwiło ją, że tratwy nie widzi. Staś zauważył to również. Musiały 
ją zasłaniać zwały drzewne. Ponieważ siedział na sterze, zaczął potrochu 
kierować czółnem na prawo, ażeby wyjść poza linję cypla. Po chwili mieli 
już całą plażę jak na dłoni. Zwały zostały na lewo.
  Tratwy nie było.
  Staś chwycił za lornetkę, ale nie było wątpliwości - brzeg świecił 
pustką.
  - Tratwa! - ledwo wymówiła z emocji Angielka.
  - Niema jej.
  - Chyba ci przeklęci indjanie.
  - Czyżby inna jaka banda.
  Należało się mieć na baczności. Postanowili przedewszystkiem opłynąć 
wyspę dookoła. Zbliżyli się na odległość 100 kroków, by się zabezpieczyć 
przed strzałem z łuku i zaczęli powoli okrążać wyspę. Staś przez lornetkę 
lustrował szkarpę i obrzeże lasu. Nic jednak podejrzanego nie spostrzegł. 
Dopłynąwszy do północnego cypla, gdzie plaża była dłuższa i gdzie w razie 
niespodziewanego napadu mieli możność ucieczki, Staś wysiadł, aby 
zaopatrzyć się w żółwie jaja. Część ich zdołał w swoim czasie zabezpieczyć, 
składając na dołkach gałęzie, ażeby osłabić operację słoneczną i 
przeszkodzić zalęgnięciu. Zebrał ich około 300; miało to być teraz jedyne 
ich pożywienie. Lady tęskniła od rana do herbaty, bez której nie rozumiała 
życia. Z goryczą myślała, że musi się jej wyrzec na długo. Staś przypomniał 
sobie wprawdzie jakieś namiastki, których używano w San Ramon, a które 
zamierzał zaprodukować Angielce, ale wobec tragicznego losu - milczeli 
oboje.
  Odbili znowu od plaży i popłynęli stroną zachodnią wyspy. Żadnych śladów 
tratwy.
  Zdecydowali się wysiąść. Nigdy nie czuli w takim stopniu braku psa. 
Angielka wielokrotnie zapominała, że lepiej było mieć o jedną broń, bodaj o 
500 naboi mniej, a zato wierne zwierzę przy sobie, którego czujności można 
być zawsze pewnym. Staś wprawdzie robił zastrzeżenia, że pies uniemożliwi 
wszelkie ukrywanie się, przemknięcie się, bo zwróci zawsze na siebie uwagę 
szczekaniem, ale teraz i on czułby się bezpieczniej, mając przy sobie 
choćby pospolitego kundla.
  Na plaży, przy której stała uprzednio tratwa, widoczne były odciski stóp 
ludzkich, szerokie, z wywiniętym dużym palcem. Ślady wskazywały, że mogło 
być 4, 5-ciu indjan najwięcej. Koło brzegu pływało kilka nadpalonych 
strzał, jedna taka strzała tkwiła w piasku. Staś zachodził w głowę, co to 
miało znaczyć. Wreszcie, przypatrując się wodzie w pobliżu, zauważył część 
liścia palmowego z dachu tratwy. Był nadpalony również. Kawałek łyka, 
którym był uwiązany do krokwi, jeszcze na nim wisiał. Teraz jasne już było 
co tu zaszło. Uniknęli strasznego niebezpieczeństwa. Najwidoczniej dzicy, 
bojąc się zbliżyć do tratwy, ostrzelali ją płonącemi strzałami. Dopiero gdy 
dach spłonął i ujrzeli, że ludzi na tratwie niema, odważyli się podejść, 
zerwali resztki spalonego dachu i powyrzucali nadpalone strzały.
  Lady Violetta nie mogła się uspokoić ze zmartwienia. Miała w swych 
kuferkach trochę pamiątek, instrumenty, konieczne dla dalszej pracy książki 
i mapy, wreszcie aparaty fotograficzne i błony. Co chwila przypominała 
sobie coś z niezbędnych lub pożytecznych rzeczy, których została pozbawiona 
i teraz strzelałaby do każdego indjanina bez pardonu.
  - Miałeś rację, Stasiu, niema się co z tymi dzikusami ceremonjować.
  - A mówiłem. Ja też nie mam wcale zamiaru się ceremonjować, tylko zdaje 
się, że i oni tak samo. To gorzej.
  Szczęściem, ładując łódź na ostatnią ekspedycję, Staś wziął swoim 
zwyczajem jeden kociołek na jaja, naczynie do kawy, kubki itp., jak również 
zapas naboi. Dostał nawet za to burę od Angielki, która uważała, że są to 
zbędne zupełnie zapasy.
  Dzicy musieli tu bawić niedługo, nie zauważyli nawet kilku sztuk 
bielizny, która suszyła się na zwałach drzewa, ani nie zajrzeli do 
wędzarni, gdzie było trochę uwędzonych ryb.
  Pośpiesznie załatwili się ze śniadaniem, rozprawiając na temat napaści, 
której nie przewidzieli, ale która mogła się skończyć tragicznie, gdyby 
dzicy zastali ich na miejscu. Pozostawało pytanie, dokąd uprowadzono tratwę 
i czy nie dało by się jej odzyskać. Staś już planował wywiad. Tratwy łatwo 
nie schowają. Gdyby tak opłynąć znaczną część brzegu jeziora, mogliby się 
może natknąć na swoją własność. Nie widać tu było żadnej rzeczki, w którą 
tratwa mogłaby wpłynąć, pomijając szlak krokodyli. Tratwa jest tak duża, że 
z odległości kilometra można ją było wypatrzyć gołem okiem, a zapomocą 
szkieł na kilka kilometrów najmniej. Proponował więc wycieczkę. I tak się 
nie ukryją, obrona na nic się nie zda, tu trzeba atakować. Albo wystrzelają 
dzikich i będą mieli spokój, albo ulegną ze zmęczenia. Teraz muszą czuwać 
dniem i nocą, a to wyczerpuje ich bardziej niż walka. Dzicy podejdą ich 
prędzej czy później. Lady Violetta zupełnie się z tem zgadzała. Było jasne, 
że tylko energiczny atak, przeprowadzony jaknajprędzej, może poprawić 
sytuację. Odpoczną trochę i popłyną szukać tratwy. Tymczasem czas był 
rozniecić nanowo kurzysko, które zupełnie przygasło.
  Po godzinie, olbrzymi słup dymu wystrzelił ponad wierzchołki lasu, wzbił 
się wyżej niż zwykle, odcinając się białą smugą w przezroczystem powietrzu. 
Ruszono na poszukiwanie tratwy, postanowiwszy okrążyć jezioro, gdyby zaszła 
potrzeba. Nic już ich specjalnie nie wiązało z wyspą, gdzie zamierzali 
wrócić nazajutrz tylko dla podtrzymania kurzyska. Słońce świeciło 
wspaniale, niezmącona niczem cisza panowała w powietrzu i gdyby nie ucisk w 
sercu na wspomnienie straconej "Nadziei" i żywy niepokój na myśl o 
ostatecznej rozgrywce, mogliby napawać się pięknem natury podzwrotnikowej i 
blaskiem tego słonecznego dnia, który tak samo mógł być zwiastunem 
wyzwolenia, jak i ostatecznej klęski.
  Płynęli w odległości niespełna 200 kroków od lądu. Pozwalało to lustrować 
dokładnie mijane brzegi i śledzić odległe plaże i szkarpy. W ten sposób 
opłynęli północną część jeziora, dotarli do plaży, gdzie spędzili kiedyś 
stado czapli i byli już w pobliżu szlaku krokodylego, gdy Stasiowi wydało 
się, że słyszy daleki metaliczny dźwięk motoru. Zaprzestali wiosłować. 
Dźwięk zbliżał się i potężniał. Oboje wysilali się, aby określić, skąd do 
nich idzie, lecz nie mogli ustalić kierunku. Szukali zbawczego metalowego 
ptaka, ale żaden punkt nie ukazywał się na niebie. Czyżby dostrzeżono 
wreszcie ich sygnał? Ale dlaczego nie ukazuje się samolot? Słup dymu nad 
wyspą wznosił się wyraźnie. Widzieli go z odległości 5 mniej więcej 
kilometrów, musiał więc być widoczny i dla lotnika.
  Prawie jednocześnie stanęło im przed oczyma nowe niebezpieczeństwo. Jeśli 
lotnik nadleci, będzie ich wypatrywał na wyspie, ale przybywając na 
płatowcu z San Ramon, nie będzie mógł lądować. Obleci wyspę, a nie 
spotkawszy żywego ducha, ani żadnych śladów, zmuszony będzie odlecieć, 
przypisując widziany dym dzikim. Powinniby być teraz na plaży, tymczasem są 
w odległości 5 kilometrów, zgubieni w małym czółnie na jeziorze! Tylko 
przypadkowo lotnik mógłby ich odkryć. Strzały, z powodu huku motoru, nie 
mogą być usłyszane przez załogę. Nieopatrznie dali się unieść chęci zemsty 
i odszukania zrabowanej tratwy, teraz stracić mogą jedyną okazję ratunku. 
Aby wrócić na wyspę, potrzeba najmniej godziny, a trudno przypuścić, by 
lotnicy tyle czasu ją oblatywali. Pomimo tych rozumowań, zawrócili 
natychmiast, wiosłując ile sił starczyło.
  W tejże chwili, metaliczny dźwięk motoru, słyszany od dłuższego czasu jak 
uprzykrzony głos bąka, przeszedł raptownie w huk. Nad linją lasu poza nimi 
ukazał się samolot, który prawie bezpośrednio przeleciał nad ich głowami w 
kierunku majaczącej w oddali wyspy. Stało się to tak raptownie, że nie 
mieli czasu zrobić ani jednego gestu. Oniemieli ze wzruszenia i podziwu. 
Stalowy ptak, kierowany ręką rasowego lotnika, przehuczał z szybkością 200 
kilometrów na godzinę i już malał w przestrzeni coraz bardziej podobny do 
błyszczącej w słońcu łątki.
  Nie było najmniejszej wątpliwości, że lotnik, wpatrzony w słup dymu, 
unoszący się na horyzoncie, nie zwrócił uwagi na oszołomionych raptownem 
jego pojawieniem się ludzi.
  Staś przeklinał w duchu pomysł ścigania tratwy. Oto przychodzi 
wybawienie, ale minie ich jak mija uśmiech szczęścia tych, co nie umieją 
zeń korzystać. Pocóż było urządzać kurzysko, poco tyle pracy i zachodu, 
ażeby w końcu znaleźć się najgłupiej w świecie o kilka kilometrów od 
miejsca ratunku. Własnemi rękami zniweczył plan, który sam przecie 
zbudował. Angielka rzuciła wiosło. Zakryła twarz dłonią, aby ukryć 
wzruszenie. Przeżywała w tej chwili podobną udrękę, jak tam na jeziorku w 
tej wąskiej zielonej studni. A przecież Opatrzność nie opuściła jej 
dotychczas. Dała jej towarzysza, niezwykłego chłopca, którego energji i 
przemyślności zawdzięcza to, że żyje. On wprawdzie popchnął ją do tego 
nierozważnego kroku, ale jego tłumaczy młodość i odruch rycerskiej natury. 
Umyślił tę pogoń, popchnięty przedewszystkiem uczuciem krzywdy, która ją 
spotkała.
  Odkryła twarz. Spojrzała na Stasia, który z zaciśniętemi ustami, dysząc 
ciężko, pracował w pośpiechu wiosłem. Sięgnęła więc po swoje, i wkrótce 
tylko rytm uderzeń i charakterystyczny chrobot drzewa o drzewo przerywały 
niesamowitą ciszę odludnego jeziora.
  Dramat zbliżał się ku zakończeniu.
  Po dłuższej chwili Staś sięgnął po lornetkę.
  - Jeszcze krąży nad wyspą. Odlatuje... O nie. Znów robi wiraż jakby na 
miejscu. Poleciał dalej. Znów wraca. Boże, bądź nam miłościw!
  Staś trzymał dłuższą chwilę szkła przy oczach, nic nie mówiąc. Lornetka 
wykonywała teraz ruch na prawo, idąc za ruchem samolotu. Kierunek jej 
odsuwał się coraz więcej od pozycji wyspy. Jakiś czas śledziła coś pod 
prostym kątem do łodzi, coraz dalej, aż chłopak musiał obrócić się prawie 
tyłem. Odjął wreszcie od oczu szkła i wetknął je w stojący przed nim 
futerał.
  Stało się.
  Angielka nie przerywła milczenia.
  - Niech pani nie zrywa sobie rąk, - odezwał się wreszcie.
  Teraz chłopak odsunął od siebie z kolei wiosło, oparł dłonie na kolanach 
i pochylił głowę w głębokiej zadumie. Robił rachunek sumienia. Zawinił. 
Głupiec. Czyż tego nie powinien się był spodziewać. Dobry pomysł to nie 
wszystko, trzeba umieć go wykonać. Trzeba być wytrwałym, trzeba być 
przewidującym. Zaufał swemu szczęściu. Poszedł za głosem uczucia, fantazji 
czy zachcianki. Błędny rycerz, rzucający się na wiatraki. Powinien był 
kierować się rozsądkiem. Podwójnie jest winien, bo ma na sumieniu tę 
kobietę.
  Lady Violetta nie rzuciła wiosła. Garnęła niem systematycznie wodę, 
ruchem odmierzonym, bez poprzedniego wysiłku, ale rozumiejąc, że wracać 
muszą na wyspę. Nic nie pomogą wymówki, czy złorzeczenia. Trzeba iść do 
celu, a nie szukać zadowolenia w odtwarzaniu historji i komentowaniu 
błędów, a przedewszystkiem trzeba zimnej krwi. Przecież jest córką 
Anglików.
  Staś podniósł głowę. Widząc wiosłującą Angielkę, wstydził się swojej 
opieszałości.
  Rzucił głową, jakby wstrząsał grzywą. Odpędzić chciał od siebie 
zwątpienie. Przecież jest opiekunem tej kobiety. Ma się teraz załamać?  
Odkryć swą słabość i niezdarność? Musi być mężnym i wytrwałym do końca.
  Wstrząsnął głową raz jeszcze i ujął za wiosło.
  Gdy w godzinę potem zbliżali się ku wyspie, kurzysko zaczęło widocznie 
przygasać. Staś przypomniał sobie, że ma tylko kilka zapałek i kilka kropli 
benzyny w zapalniczce. Musi pamiętać o ogniu. Uśmiechnął się na wspomnienie 
zachwalanych sposobów indyjskich. Próbował ich wielokrotnie, zawsze bez 
skutku. Trzeba mieć ich siłę i wytrzymałość, aby sposób skutkował. 
Najprościej nie pozwolić zagasnąć ogniowi. To był sposób ludzi osiadłych i 
to nietylko prymitywnych, ale Greków i Rzymian. Metodę tę ubierano w 
legendy. Raz była to cześć dla bóstwa, raz ofiara poświęcona pamięci 
przodków... Niewątpliwie tradycja ta oszczędzała ludziom wielu zmartwień i 
kłopotów.
  Po wylądowaniu, Staś poszedł podsycić ognisko. Przyszedł bowiem do 
przekonania, że jeśli dym sprowadził raz lotnika, może sprowadzić go poraz 
drugi i trzeba kontynuować metodę, która dała dobry rezultat.
  Spożyli obiad z resztek ryby. Chłopak znów uczuł niepokój. Z tratwą 
przepadły mu wszystkie wędki. Na szczęście pozostały ostrza harpunu, które 
od kilku dni szykował zawzięcie. Trzeba było tylko uwić sznur i wynaleźć 
odpowiednie drzewce.
  Siedzieli na większym pniu ogołoconego drzewa, zastanawiając się nad 
urządzeniem noclegu. Gdy wtem Angielka zauważyła kilka czapli na jeziorze.
  - Czy czaple pływają?
  - Zdaje się, że nie, przynajmniej nie widziałem. Przypuszczam, że 
mogłyby.
  - Mnie dziwi, jak one tam stoją?
  - Widocznie jest tam mielizna.
  - Nie przypominam sobie. Chyba może zatopione drzewo. Ale mamy teraz 
lekki przybór, więc przedtem widzielibyśmy to drzewo. Prądu tu niema, skąd 
by się wzięło drzewo?
  - Zobaczę, gdy popłynę na ryby, tylko muszę znaleźć mocną trzcinę na 
drzewce. Gorzej, że nie mamy sznura, bez niego na nic mój harpun.
  - A ten sznur na bieliznę, co rozciągnąłeś między zwałami?
  - Zapomniałem zupełnie.
  Chłopak skoczył po sznur. Nie był on dostatecznie długi, ale można było 
spróbować. Za drzewce użył jednej z nadpalonych strzał, których kilka 
wyłowili uprzednio. Były cienkie, lecz sprężyste i mocne, wreszcie Staś nie 
zamierzał łowić wielorybów; silniejsza ryba i tak by mu się wymknęła, a 
mniejszą utrzyma i na strzale.
  Przyrządziwszy harpun, wsiadł do łodzi spróbować szczęścia. Widywał 
nieraz pod zacienionymi szkarpami stojące nieruchomo ryby i zmierzał do 
jednego takiego cienia. Wpierw jednak podpłynął do czapli. Gdy się zbliżył, 
zerwały się. Po chwili był na miejscu. Jakież było jego zdziwienie, gdy 
ujrzał upleciony z bambusu koszyk, pokryty na kilka zaledwie palców wodą. W 
pierwszej chwili zdziwił się, że pływając tu tyle razy i to przy niższej 
wodzie, nie zauważył koszyka. Nagle uderzył się w czoło. Musiano go zrzucić 
z płatowca. Radość, jakiej dawno już nie doznawał, opanowała go raptownie.
  - Lady Violetta, lady Violetta, - zaczął wołać, jakby mogła do niego 
przybiec.
  Angielka podeszła do brzegu, ale niewiele co zrozumiała z tego wołania. Z 
ruchów i okrzyków wywnioskowała, że było to coś szczególniej 
interesującego. Gubiła się w domysłach.
  Chłopak, nie namyślając się, skoczył do jeziora. Koszyk był jednak 
ciężki, nasiąknięty wodą; nie mógł go sam wydostać na czółno. W końcu 
zdecydował się wrócić na brzeg po Angielkę. Po przybiciu zaczął wyładowywać 
swą radość. Za chwilę mknęli do miejsca. Nie wątpili, że koszyk ten 
zrzucili lotnicy. Dziecinna radość Stasia udzieliła się i Angielce. 
Niedawne zmartwienie ustąpiło rozpierającej serce nadziei. Nie chodziło o 
to, co koszyk zawierał. Był zesłany z nieba. Był nicią, łączącą ją ze 
światem, który przed chwilą żegnała ostatecznie.
  W mgnieniu oka koszyk znalazł się w łodzi i teraz mknęli ze zdwojoną siłą 
z powrotem.
  Lady Violetta mitygowała chłopca. Muszą otwierać zbawczą przesyłkę 
ostrożnie, ażeby czegoś ważnego nie uszkodzić, nadewszystko listu, bo była 
pewna, że list zawiera. Zrezygnowałaby ze wszystkiego, ale te kilka słów 
skreślonych przyjacielską dłonią, potrzebne były jej jak manna niebieska, 
pożądała ich całem swojem jestestwem.
  Na szczęście większość przysłanych zapasów była w blaszanych puszkach. 
Niektóre, jak naboje i rewolwer, zawinięte były szczelnie w ceratę i 
wysmarowane grubo tłuszczem. Wreszcie dokopano się listu. W San Ramon nie 
przypuszczano widocznie, że można ich szukać na jeziorach. Propozycja 
robienia lotniska, ubawiła Stasia. Przecie na to potrzebowałby paru 
miesięcy czasu. Dawno już przekonał się, że nawet Peruwjańczycy nie zdają 
sobie zupełnie sprawy z potęgi tutejszych lasów. Nawet lotnicy, którzy 
wielokrotnie przemierzali z wysoka te puszcze, nigdy zbliska nie oglądali 
tych cudów. Jak wiadomo, wąski pas ziemi pobrzeża oceanu Spokojnego, 
głównie zamieszkałego przez białych, przeważnie jest pozbawiony 
roślinności. Nie padają tam nigdy deszcze, albo raz na ćwierć wieku. Na 
nawodnionych dolinach bardzo nielicznych rzek, wpadających do oceanu, lasów 
zupełnie niema. Są tam plantacje trzciny cukrowej, bawełny, ryżu, bananów, 
kukurydzy i nieliczne ogrody owocowe. Zrzadka spotyka się sadzone figowce, 
oliwki, wierzby, które uchodzą tu za potężne drzewa, w Montanji zaś 
należałyby do leśnego drobiazgu. Stąd pojęcia o lasach nawskroś wypaczone i 
błędne.
  List był wprawdzie bez adresu, ale widocznie skierowany do porucznika, o 
pasażerce wspominano w trzeciej osobie, o Stasiu oczywiście ani słowem.
  Najważniejsze było, że nie stracono tam nadziei odszukania ich i że 
prawdopodobnie, próba będzie powtórzona. To, że lotnicy odlecieli w 
przeświadczeniu, iż rozbitków niema na wyspie, było najgorsze, co się stać 
mogło. Przeczyło wprawdzie temu zrzucenie kosza, ale mogli to zrobić na 
wszelki wypadek, nawet wbrew przekonaniu.
  Lady Violetta cieszyła się herbatą. Parę pudełek biszkoptów i to 
angielskich, wprawiło ją w zachwyt. Od tylu tygodni nie mieli nic mącznego 
w ustach. Blaszanka z cukierkami angielskimi, widocznie pod jej adresem, 
nie mniej była pożądana. Staś najwięcej ucieszył się rewolwerem. Do swego 
Smitha i Wessona miał tylko kilkanaście naboi, reszta została na tratwie. 
Ze służbowym Naganem przysłano dwieście naboi, był więc uzbrojony 
dostatecznie i teraz przestał się martwić z powodu indjan.
  Wieczór zapadał szybko, kolacja była wspaniała. Staś naciął liści 
palmowych na posłanie, które urządził pod jednem z większych drzew zwału, 
zbudowawszy nad nim rodzaj daszku z kilku liści. Wypadki, które rozegrały 
się ostatnio, nauczyły ich ostrożności. Angielka zmusiła Stasia aby poszedł 
spać pierwszy. Twierdziła, że sama nawet w domu kładzie się zwykle późno, 
zato woli wysypiać się rankiem, on zaś, wykonując bardziej ciężką pracą, 
zawsze jest senny pod wieczór, słuszne więc, by korzystał pierwszy ze 
spoczynku. O północy lady obudziła chłopca. Noc przeszła szczęśliwie. 
Wczesnym rankiem Staś zabrał się do utworzenia drugiego kurzyska o sto 
metrów od pierwszego w myśl propozycji, nadesłanej z bazy. Oczywiście nie 
mogło być mowy o stworzeniu wolnej przestrzeni do lądowania samolotów. Było 
to zbędne, wystarczało bowiem wysłać hydroplan. Chodziło tylko o to, czy 
lotnicy, przekonawszy się, że rozbitków niema na wyspie, zechcą powtórzyć 
swój eksperyment.
  Nim zasiedli do śniadania, które przygotowała Angielka, z obu ognisk 
buchały już słupy dymu. Przy śniadaniu Staś zauważył, że na wschodnim 
brzegu jeziora, mniej więcej w kierunku zbadanej przez nich uprzednio 
rzeczki, gdzie była pustelnia, unosi się cieniutka smużka dymu, rosnąca z 
każdą minutą. Widocznie na opuszczonej czakrze zainstalowali się indjanie. 
Można się było tego spodziewać, nie mniej było to niepokojące.
  - Stanowczo już czas, żebyśmy się stąd wynieśli, - zaopinjował Staś, - 
zaczyna tu być za tłoczno. Byliśmy tu, zdaje się, pierwsi.
  - To samo chciałam powiedzieć. Nie lubię, gdy kto wchodzi do mego salonu, 
nie pytając. Było tu nam tak dobrze, a teraz zadymiają nas ze wszystkich 
stron.
  - Gorzej, bo obchodzą, to już wygląda na strategję. I wierz tu geografom. 
Ma to być puszcza nieznana i bezludna. A tu ciągle depce nam ktoś po 
piętach.
  W tej chwili oboje skoczyli na równe nogi.
  Huk wybuchu rozdarł powietrze.
  Spojrzeli po sobie oszołomieni.
  Nowy wybuch.
  Nad lasem, gdzie było pasemko dymu, ukazał się spory obłok kulisty, za 
nim drugi.
  Zapanowała cisza. Szereg uczuć, domysłów, przeszywał im mózgi 
błyskawicznie.
  Czyżby jacyś biali? Przecież nie armata? Tu, w tej głuszy lasu 
dziewiczego?
  Byli przygotowani na wszystko. Oczekiwali napadu indjan. Gotowi byli na 
spotkanie dzikich zwierząt. Nerwy swoje trzymali już dawno w karbach. 
Wiedzieli, że gra o życie nie była bynajmniej skończona, że węzły dramatu, 
którego byli aktorami, zacieśniały się coraz bardziej, że co chwila 
oczekiwać mogli rozwiązania, może ze skutkiem fatalnym. Opatrzność 
pozwoliła im wywikłać się dotychczas z najgorszych opresyj. Ale robiło się 
tu coraz ciaśniej, coraz duszniej. Lada chwila mogli stanąć oko w oko z 
takiem niebezpieczeństwem, którego jedynem rozwiązaniem - będzie śmierć.
  To, co się stało przed chwilą, było czemś tak nowem, nieoczekiwanem, 
burzyło cały gmach przypuszczeń i prawdopodobieństw, że musiało zerwać 
ostatnie więzy dyscypliny duchowej, którą sobie narzucili.
  Lady Violetta dygotała jak w febrze. Dokazywała dotąd cudów odwagi i 
opanowania, ale teraz była u kresu wytrzymałości. Nie groziło im nic 
bezpośrednio na razie. Ale tajemnicze wybuchy mogły być zwiastunem nowych 
klęsk, których przewidywanie gorsze było, niż może one same.
  Staś opanował się prędko. Serce mu biło, ale umiał już nakazać mu spokój. 
Myśl pracowała. Rozumiał jedno - trzeba zajrzeć tajemnicy w oczy. Nic nie 
pomogą rozumowania i domysły. Trzeba rozegrać ostatnią stawkę. Jeśli los 
chciał, żeby zginął, musi to przyjąć po męsku. Zadanie ma proste. Popłynie 
- zobaczy. Przeżył w tem miejscu dwie straszne chwile. Trzeba się 
zdecydować na trzecią.
  - Proszę pani, popłynę na purmę.
  - Ani mi się waż. To byłoby samobójstwem.
  - Nie możemy przecież żyć w niepewności. Jestem gotów na najgorsze.
  - I ja także. Nie ruszysz się stąd beze mnie.
  Angielka miała w głosie stanowczość, jakiej jeszcze u niej nie słyszał. 
Mówiła przez nią matka, kobieta; mówił człowiek, towarzysz nieszczęścia. 
Jakby urosła. Zaczerwienione przed chwilą oczy od łez, które jednak nie 
spadły, nabrały blasku. Niezwykła pogoda zapanowała na twarzy, podobna do 
tej, jaka rozjaśnia ludzi - po śmierci.
  Staś zrozumiał jedno, będzie musiał ulec. Mógł walczyć z gniewem, z 
kaprysem, z histerją wreszcie, nie może walczyć ze spokojem człowieka, 
który pożegnał się z życiem.
  - Nie możemy tu nic zostawiać. Zabierz do łodzi wszystko, co posiadamy - 
tonem rozkazu powiedziała lady.
  Staś naładował czółno, następnie poszedł dorzucić drzewa i zielska na 
ognisko.
  Odbili od brzegu.
  Po chwili rozległy, się zgodnym rytmem mocne uderzenia wioseł.
  Staś sterował prosto w ujście rzeczki.
  
  
  W Massisei
  
  Na ostatnim wirażu przed odlotem z nad jeziora, lotnik zauważył, że motor 
jakby się zaciął na chwilę. Miał z powrotem do San Ramon dwie i pół 
godziny. Część tego czasu musiał użyć na lot nad Kordyljerą na wysokości 
prawie 4000 metrów. Do Massisei miał około półtorej godziny, zdecydował się 
więc przenocować nad Ucayali. To było powodem, dla którego wziął kurs na 
wschód, w przeciwnym razie przeleciałby znów nad głowami naszych rozbitków 
i możeby ich nawet zauważył. Był to więc splot okoliczności, które nieraz 
niweczą najlepiej obmyślane plany i zamiary.
  W trzy kwadranse płatowiec był już nad Pucalpą, małą mieściną na lewym 
brzegu Ucayali. W kwadrans potem ukazała się w oddali Massisea. Było to 
niewielkie osiedle nad ogromnym zawrotem rzeki, która tu tworzyła olbrzymie 
rozlewisko i jednocześnie wir o blisko kilometrowej średnicy, tak że prąd 
Ucayali szedł przy brzegu Massisei w przeciwnym kierunku do biegu rzeki. 
Osada położona była na wysokim cyplu, otoczonym ztyłu przez dawne łożysko 
rzeki, obecnie zarośnięte lasem. Składała się z 60 rozrzuconych w dużym 
promieniu domków, okalających niewielkie jeziorko. Hangar dla samolotów 
stał tuż przy stromej szkarpie, górując nad całym brzegiem, widoczny 
zdaleka. O pół kilometra dalej widać było 3 wieże telegrafu iskrowego. Obok 
hangaru stało obszerne bungalow z szerokiemi werandami, pokojami dla 
przyjezdnych lotników i uprzywilejowanej publiczności. W pobliżu dom 
administratora lotniska. Od hangaru wdół do wody ciągnęła się niewykończona 
jeszcze równia pochyła do wciągania hydroplanów, roboty w ziemi były już 
wykonane, brakowało tylko nawierzchni. Był tu punkt przeładunkowy 
komunikacji lotniczej. Tu lądowały samoloty z San Ramon i pasażerowie do 
Iquitos przesiadali się na hydroplany. W hangarze znajdował się niewielki 
warsztat reparacyjny. Trzech marynarzy stanowiło załogę.
  Ludność trudniła się rolnictwem, drobną hodowlą i wyrębem drew dla 
przepływających parowców. Przeważnie jednak wysiadywała w okolicy hangaru 
lub przy brzegu, gdzie zwykle przybijały parowce, w pracowitem wyczekiwaniu 
wiadomości z Limy lub stolicy departamentu Iquitos. Pozatem zbierano się w 
dwu sklepikach, których główną atrakcją było tzw. whisky national, czyli 
mówiąc poprostu samogon z trzciny cukrowej miejscowego wyrobu, oczywiście 
bez banderoli, co właśnie było jego najcenniejszą zaletą.
  Piekarnia, wypiekająca trzy razy na tydzień wspaniałe białe pieczywo, nie 
mniej była oblegana w dnie wypieku i to od samego rana, smakosze bowiem 
miejscowi lubili śledzić cały skomplikowany proces produkcji i chrupać 
niezrównanej dobroci bułeczki i rogaliki prosto z pieca. Pracowici ci 
ludzie, odznaczali się umysłem wysoce kontemplacyjnym i wybitną bystrością 
sądów. Brali żywy udział w rozstrząsaniu spraw polityki światowej i 
lokalnej, jak również celowali w rozwiązywaniu zagadnień gospodarczych, 
których niepomyślne objawy przypisywali lekceważeniu ze strony możnych tego 
świata głęboko obmyślanych przez się koncepcji.
  Zadziwiające było, jak każda wiadomość o ruchu czy to na rzece, czy na 
lotnisku przedostawała się do siedzib tych obywateli. Możnaby nawet 
twierdzić, że wiedzieli o wszystkiem znacznie wcześniej, niż telegrafista 
na stacji. To też nic dziwnego, że zwykle, nim zdążył on odcyfrować 
skomplikowane znaki Morsa z taśmy na aparacie, cała ludność tej obiecującej 
miejscowości kiwała porozumiewawczo głowami lub nawet komentowała już 
wiadomość. Należało to do tajemnic miejscowego życia. Dość, że tak było.
  To też prawdziwy rejwach nastąpił w Massisei pewnego popołudnia, gdy 
nieoczekiwany samolot metalicznym dźwiękiem motoru dał znać o sobie. 
Wszyscy powybiegali z domostw. Po chwili grupy ludzi, w tempie dość 
szybkiem, aby się nie spóźnić, ale dostatecznie powolnym, aby ukryć 
usprawiedliwioną ciekawość, podążyły w kierunku hangaru i lotniska.
  Większość publiczności odrazu wywnioskowała, że może to być tylko samolot 
wywiadowczy w związku z zaginionym lotnikiem. Los lady Violetty mniej 
interesował miejscowych obywateli, którzy solidarnie z obywatelami San 
Ramon darzyli zawczasu ekscentryczną Angielkę głęboką obojętnością, 
graniczącą z lekceważeniem.
  Płatowiec zatoczył koło nad lotniskiem, obniżył lot i wymierzywszy 
zgrabnie na środek, splanował na murawę. Po chwili toczył się już, 
podakakując zlekka na kretowinach, zawrócił pod prostym kątem przed 
hangarem i stanął.
  Otoczono go kołem.
  Wiadomości, które przywieźli lotnicy, nie były ani wyczerpujące, ani 
dokładne. Odkryli jezioro, nieznane jeszcze na mapie, wyspę, dwie drobne 
plaże na jej krańcach, widzieli zblizka dym, przelecieli nawet ponad nim, 
ale żadnych śladów ludzkich nie spotkali, ani tembardziej rozbitego 
samolotu. Dym unosił się ze środka lasu. Wyrąb w tem miejscu był 
nieznaczny, nie była to zatem czakra. Ale co? Pytanie to cisnęło się 
wszystkim na usta.
  Gdyby to było kurzysko, rozłożone przez lotnika, musiałby znajdować się 
przy nim. Wybiegłby na plażę. Dawałby jakieś znaki, czy sygnały. Lotnicy 
twierdzili, że zniżyli się na mniej, niż 30 metrów. Z tej wysokości mogli 
poznać każdego, zobaczyć jakiś ślad na ziemi, ale prócz zwałów uschniętego 
drzewa i silnie buchającego dymu nic nie ujrzeli. Lądowanie było 
niemożliwe, gdyż obie plaże były za krótkie. Zrzucili więc na wszelki 
wypadek kosz z prowiantem i, okrążywszy kilka razy wyspę, wzięli kurs na 
Massiseę.
  Jakiś nowy wypadek może? Zwabieni dymem indjanie napadli na rozbitków i 
bądź ich pozabijali, bądź uprowadzili?
  Wiadomo było wszystkim, że dzicy, jeśli palą ogniska, to możliwie 
najmniejsze. Nie lubią się afiszować, zresztą rzadko mają siekiery i 
jeszcze rzadziej ochotę do niepotrzebnej pracy. Ognisko musiał zapalić 
biały, ale w jakim celu i gdzie się podział?
  W bungalow, do którego wstęp mieli tylko notable, rozmowa powtórzyła się 
w ściślejszem kółku. Lotnicy nadali natychmiast wyczerpujący komunikat do 
San Ramon i w oczekiwaniu kolacji, którą dla nich przygotowywano, udali się 
do hangaru, gdzie mechanik właśnie zabierał się do sprawdzenia motoru po 
jego ostygnięciu.
  Pod wieczór przyleciał oczekiwany hydroplan z Iquitos. Lotnicy znaleźli 
się w swojem kółku i dyskutowali gorąco na temat, co dalej robić. Lotnik z 
Iquitos miał małą maszynę, która nie mogła ryzykować lotu w bok od rzeki. 
Wszyscy trzej byli zdania, że lecieć należało we dwóch conajmniej. Godzili 
się prócz tego, że trzeba było raz jeszcze ponowić próbę. W tym sensie 
zredagowali nową depeszę. Późnym wieczorem nadeszła odpowiedź. Komendant 
bazy wzywa lotników na swoje posterunki wyjściowe, opinjował, że byłoby 
bezcelowe ryzykować raz jeszcze maszynę i ludzi i że z przykrością uznać 
musi sprawę za wyczerpaną.
  Oficerowie musieli się poddać rozkazowi, nie bez oburzenia na taki brak 
uczuć koleżeńskich i na głupie niewątpliwie względy oszczędności. Posłano 
do sklepiku po piwo hamburskie, by się pocieszyć, próbowano uszlachetnić na 
poczekaniu samogonkę zapomocą rozmaitych kombinacji koktailowych, niezbyt 
zresztą szczęśliwie, zagrano partyjkę pokera, a nie znalazłszy w żadnym z 
tych środków ani zadowolenia, ani przyjemności, puszczono gramofon, ale i 
to nie pomogło. Wzburzone uczucia sympatycznych lotników ukoił dopiero 
dobrze zasłużony sen.
  Ranek dnia następnego przyniósł wiadomość z San Ramon, że pada ulewny 
deszcz i że samolot z pocztą nie może narazie wylecieć. Wynikało z tego, że 
i nasi lotnicy muszą czekać, aż pogoda w górach się ustali. Około godziny 
drugiej nadeszła depesza, zawiadamiająca, że deszcz ustał i lotnik z pocztą 
i pasażerami wystartował; od zachodu nadciągają chmury i baza poleca z 
Massisei samolotu nie wyprawiać. Z tego też powodu hydroplan, który miał 
wziąć pasażerów i pocztę do Iquitos, zmuszony był czekać do następnego 
dnia.
  Przed piątą samolot z San Ramon osiadł na lotnisku. Po załatwieniu 
formalności czterej lotnicy udali się do administratora na obiad. Przybyły 
wiedział już z raportu o rezultacie wyprawy. Rozpytywał więc tylko kolegę o 
szczegóły.
  - Dziwne tylko, że te dymy dalej się snują. Dziś były nawet wyraźniejsze.
  - Jakie dymy? Dym, chciałeś powiedzieć.
  - Nie, dwa dymy, zlewające się co prawda w górze.
  - Dwa! Hombre! Ależ to jest nadzwyczajne. Przecież w liście do porucznika 
baza polecała mu zapalić dwa kurzyska na znak, że samolot ma gdzie osiąść.
  - Prawda! Tylko kiedyż mógł przygotować teren, przecież nie w 24 godziny?
  - Nie potrzebował przygotowywać, bo wyspa jest na szerokiem jeziorze i 
hydroplan mógłby tam wystartować chociażby zaraz.
  - Nic nie rozumiem. Czyżby nas kto mistyfikował rozmyślnie?
  - Dlaczego ma mistyfikować? A jeśli coś przeszkodziło porucznikowi ukazać 
się, albo był osaczony przez indjan w głębi lasu, albo odpłynął na tę 
chwilę z wyspy?
  - To nie jest prawdopodobne. Skąd by wziął łódź, w jakim celu by 
odpływał?
  - Ale nie daliście mi skończyć. Niedaleko od pierwszych dwuch dymów widać 
było trzeci i to buchający bodaj z większą siłą, niż pierwszy.
  - To można zwarjować. Skąd tam się wzięli ludzie? Chyba nie indjanie 
bawią się z nami w ciuciu-babkę.
  - Po co te dociekania. Sprawa jasna. Kurzysko zapalił porucznik. Po 
otrzymaniu listu zapalił stosownie do polecenia drugie. Macie odpowiedź.
  - Ale skąd trzecie?
  - Nie wiem i nie chcę wiedzieć, wyślijmy na bazę raport i nasze 
supozycje.
  Sporządzono raport z propozycją wysłania hydroplanu na zwiady. Ponieważ 
przybyły do Massisei nie nadawał się do tej czynności, poddano myśl 
wysłania większego aparatu z Iquitos.
  Wieczór przeszedł wśród podniecenia i niekończących się dyskusji. Z bazy 
nadeszła od komendanta depesza zawiadamiająca, że wyczerpał wszystkie 
środki w swoim zakresie na odszukanie porucznika i komunikuje o tem 
ministerstwu, bo sam nie może żadnej decyzji powziąć. Znów zaczęły się 
dyskusje. Lotnicy w końcu wysłali zbiorową depeszę do Limy do kolegów z 
prośbą o poparcie ich propozycji w ministerstwie. Jednocześnie poszła 
depesza do Iquitos do tamtejszej bazy z opisem ostatnich zdarzeń i z prośbą 
trzymania w pogotowiu odpowiedniego aparatu. Uczyniwszy wszystko dla 
ratowania kolegi, lotnicy rozeszli się na, spoczynek, nie bez uczucia 
niepewności, że cały ich wysiłek rozbić się może o niedołęstwo urzędników 
ministerstwa. Na zapas nie szczędzono im epitetów i oskarżeń. Animozja 
ludzi, codziennie narażających swe życie, do wygodnisiów, wysiadujących w 
fotelach urzędowych, istnieje od wieków na całym świecie. Walka między 
olimpijskim spokojem i obojętnością na cierpienia ludzkie jednych, a 
nerwowością i bezpośredniością uczuć drugich, trwać musi zapewne jeszcze 
długo, a może nie ustanie nigdy, oparta na różnej, wytworzonej warunkami, 
psychice.
  Na drugi dzień rankiem wystartowały wszystkie aparaty. Dwa płatowce do 
San Ramon, hydroplan do Iquitos.
  W parę godzin po ich wylocie nadeszła pod ich adresem odmowna odpowiedź 
ministerstwa.
  
  
  Ku rozwiązaniu zagadki
  
  Łódź, kierowana wprawną dłonią harcerza, zdążała jak strzała w kierunku 
ujścia strumienia, nad którym gromadziły się coraz większe chmury dymu. Nie 
było to już pasmo dymu, jakie wydaje ognisko, ale coś jakby pożar.
  Postanowiwszy rozwikłać zagadkę, nie żałowali sił; łódź mknęła coraz 
szybciej. Tak zdąża człowiek do swego przeznaczenia, niepomny na głos 
rozsądku, wołającego o spokój i umiar. Ale natury ich obojga, tej córy 
zwycięskich żeglarzy i zdobywców świata i tego potomka rycerskiego narodu, 
który poświęcając własne zagrożone siedziby, szedł ratować cudze i lał swą 
krew we wszystkich rewolucjach świata, w myśl hasła: za naszą i waszą 
wolność, nie mogły cofać się przed niebezpieczeństwem, bez względu na 
skutki. Życie, które nie byłoby warte najwyższej stawki, jaką jest ono 
samo, nie pociągało ich wcale. Mogli mieć chwile słabości, odruchów 
instynktu, ale, gdy je opanowywali, właśnie mężniało im serce; a jeśli 
tęsknili, to do nowych zmagań i zdobyczy.
  Ujście strumienia okazało się pełnem wody. Czółno tym razem wpłynęło 
swobodnie. Należało się tego spodziewać z powodu przyboru wody w jeziorze, 
co zauważyli jeszcze wczoraj, a nie brali tego pod uwagę, poszukując 
tratwy. Mogła by tu wejść doskonale. Po kilku zawrotach dostali się w obręb 
purmy. Za chwilę byli już naprzeciwko portu i ścieżki, wiodącej do domu 
misjonarza.
  O mało nie krzyknęli ze zdziwienia.
  Wtłoczona między krzaki stała tu ich "Nadzieja", szkielet właściwie. Dach 
był spalony, część burty wyłamana, podwyższenie, służące za łóżka, świeciło 
gołem drzewem, kilka zniszczonych przedmiotów walało się po podłodze. 
Jednem słowem - ruina.
  Staś coś tam powiedział po polsku.
  - Co tam psykasz? - spytała Angielka.
  - Nic, tak, nie mogłem wytrzymać.
  - Goddam, to dopiero barbarzyńcy. Ale tu jakby się coś pali, to nie jest 
ognisko. Pożar najwyraźniej. Trzeszczą trzciny i suche drzewa. Ostrożnie, 
Stasiu!
  Ale Staś jednym skokiem był na tratwie i po niej przeszedł na ląd. Ze 
sztucerem w ręku posuwał się krokiem dość śpiesznym w kierunku ognia. Gdy 
minął zarośla, oczom jego przedstawił się obraz, który mógł wywołać okrzyk 
zgrozy.
  Morze płomieni hulało ponad zawalonem domostwem, trawiąc do reszty suche 
belki i pale. O kilka kroków przed nim przygasało rozrzucone ognisko, 
wokoło zaś w promieniu kilku kroków zaledwie, w nieprawdopodobnych pozach, 
leżało pięć trupów. Zwłoki były okrwawione i poszarpane. Pośrodku w 
znacznej wyrwie, przez którą świeciła świeża ziemia, widniała jedna ze 
skrzynek po nabojach, rozbita wybuchem. Swąd prochu unosił się jeszcze w 
powietrzu.
  Obok leżały przedmioty, zabrane ztratwy. Znalazły się tu dwie walizki 
tropikalne, pogięte ale nie otwarte. Reszta walizek rozpruta, pomieszana z 
rzeczami, zrzucona była na kupę. Jeden z zabitych indjan miał na sobie pas 
z naganem porucznika.
  Staś ruszył po Angielkę. Nie mógł ukrywać przed nią tego pobojowiska. 
Napewno nie zadowoliła by się samem opowiadaniem. Pobiegli ścieżką do góry. 
W tej chwili resztki ścian i wiązania zapadły się ostatecznie, buchnęły 
iskry i rozległ się przeraźliwy krzyk człowieka.
  Drgnęli oboje. Zdawało się, że splot wydarzeń, które godziły ostatnio w 
ich głowy, zacieśnił się dostatecznie. Ale widocznie czekała ich nowa 
klęska. Angielka instynktownie oparła się o chłopca, jakby szukając 
ratunku. On ścisnął mocniej sztucer i stanął gotowy do walki.
  Krzyk nie ustawał. Ale już iskry opadły w popiół. Płomienie zgasły. 
Ukazał się zwał belkowania i listew. W środku ruszała się postać ludzka.
  Staś nie zawahał się ani chwili, podał Angielce broń, by jej nie rzucać 
na ziemię i jednym susem skoczył między płonące zgliszcza. Długie buty 
chroniły mu nogi. Płonące belki i krokwie na szczęście rozsiane były dość 
rzadko. W sekundę był przy wyjącym rozpaczliwie człowieku.
  Dym nie pozwolił rozpoznać, z kim ma do czynienia. Ujrzał tylko, że 
nieszczęśliwy ma skrępowane ręce i nogi. Nie było czasu do namysłu. Ujął 
wijącego się z bólu i wyniósł z płomieni.
  Zamroczyło go. Nie zauważył nawet, że zajęły mu się spodnie i jeden 
rękaw. Ale Angielka już była przy nim. W jednej sekundzie ugasiła ogień i 
zbadała troskliwie, czy nie ma jakich obrażeń. Prócz małego sparzenia na 
przedramieniu i koło kolan, nic mu się nie stało. Usadziła więc chłopca na 
ziemi, a sama skoczyła do łodzi, w której było trochę przysłanych z San 
Ramon medykamentów. Po chwili Staś został opatrzony i obandażowany. 
Zamroczenie przeszło, i swoim zwyczajem chłopak zaczął już dowcipkować. 
Uśmiechnęła się i Angielka. O cztery kroki dalej leżał młody indjanin. Staś 
rozciął krępujące go więzy i pomógł mu usiąść, ale dziki trząsł się z 
przerażenia i zginał się we dwoje, kryjąc głowę w ręce, jakby w obawie, że 
mu ją utną. Na ciele miał pełno obrażeń, zajęły mu się od ognia nawet gęste 
włosy, jak grzywa spadające na barki. Były czarne i twarde jak szczecina. 
Skórę miał brunatną, nie ciemniejszą jednak od cygańskiej, rysy dość 
regularne, szpeciły go tylko wystające kości policzków. Angielka, mimo że 
indjanin nie chciał unieść głowy, zajęła się jego ranami. Dopiero, jak 
poczuł zawijający się na jego ramieniu bandaż, spojrzał ukradkiem na 
trudzących się koło niego ludzi. Ale dzika natura przemogła, znów schował 
głowę. Angielka powoli i systematycznie smarowała i obwiązywała rany. W 
końcu oboje zmusili go, by usiadł, gdyż chcieli mu opatrzeć nogi.
  Indjanin miał zapadnięty brzuch i wychudłe członki. Niewątpliwie był 
głodny. Staś skoczył do łodzi i przyniósł kilka galet. Wziął jedną do ust i 
podał drugą dzikiemu. Zaświeciły mu oczy; schrupał ją w oka mgnieniu; tak 
samo resztę. Otworzyli puszkę z szynką, którą dziki skonsumował również. 
Staś przypomniał sobie papaje; urwał jedną i podał indjaninowi. Z lubością 
pochłonął ją, tak samo parę pomarańcz. Wreszcie zostawili go siedzącego nad 
pomarańczami, które znikały jedna po drugiej, a sami zajęli się 
przyrządzaniem posiłku dla siebie. Obrali tylko inne miejsce. Obeszli 
dopalające się zgliszcza i rozlokowali się w cieniu drzewa, które tam 
rosło. Po chwili w kociołku zabulgotała woda, naparzyli herbaty, otworzyli 
puszkę konserw i nową paczkę galet. Staś naznosił owoców, którymi 
delektowała się lady.
  - Co to? - raptem krzyknęła Angielka. - Krzyż? tu? Czy widziałeś?
  Staś nie mógł już kłamać. Opowiedział całą swą eskapadę. Lady Violetta 
pogroziła mu palcem.
  - Niedobry, myślałam, że nie potrafisz mnie zwodzić. Widzę, żeś taki jak 
inni, kłamczuch!
  Staś zasępił się. Nie lubił, gdy obrażano go nawet żartem.
  - Głupiutki jesteś. Widzisz przecie, że żartuję. Zachowałeś się jak 
dżentelmen. I mogę ci powinszować.
  Staś łatwo poddawał się zmianie uczuć. Rósł teraz jak na drożdżach ze 
wzruszenia. Najszlachetniejsza natura czuje jednak potrzebę pochwały i 
wyróżnienia. Może ich nie szukać, może się ich wyrzec, ale w głębi serca ma 
zawsze choć najmniejszą komórkę, którędy z lubością sączy się rozkosz 
zadośćuczynienia. Jest ono pokrewne uczuciu sprawiedliwości. Można być 
surowym dla siebie, ale im bardziej subtelna jest natura, tem boleśniej 
będzie odczuwała zapomnienie, i tem radośniej przyjmie uznanie zasługi.
  - No widzisz, więc zgoda. Cóż zrobimy z tym dzikusem. Trzebaby mu 
zmasować ręce, musiały być długo w więzach. Palce ma zupełnie zmartwiałe, a 
i nogi również.
  - Pokażę mu, niech sobie masuje. Musimy wracać na wyspę, bo nie daj Boże 
przylecą tam znowu podczas naszej nieobecności, to wtedy już koniec.
  Staś uporządkował trochę tratwę, załadował walizki i porozrzucane rzeczy. 
Zdjął nagana, w który ubrał się jeden z dzikusów, zabrał ze dwie setki 
pomarańcz, papai i w końcu postawił na nogi indjanina.
  - Co robisz? Masz zamiar go zabrać?
  - A cóż z nim zrobić? Widocznie jest z innego plemienia; dość spojrzeć na 
tamtych. Tutejsi go zamordują na pewno. Nam może się przydać. Na swoje 
utrzymanie zarobi.
  Staś wziął indjanina pod rękę, i wskazał mu leżące ciała dzikich.
  - Cashibos? - powiedział w formie zapytania.
  - Cashibos, - potwierdził indjanin. Wypiął piersi i uderzając się po nich 
rozwartą dłonią, z dumą oświadczył - Kampa.
  Była to nazwa najliczniejszego plemienia w Montanji, uchodzącego za 
najbardziej niezależne, bitne i uczciwe zarazem.
  - Kampa - powtórzył.
  Staś pociągnął Kampę do tratwy, ale ten zaczął się opierać, mówiąc coś i 
powtarzając nieustannie jakieś wyrazy.
  - Nie będę ciebie namawiał. Nie chcesz, to śmigaj, kochanku. Nie wiele 
dam za twoją skórę. W tym pięknym lesie amatorów na nią dość się znajdzie.
  - Cóż, nie chce iść? - zagadnęła Angielka.
  - Nie będę go prosił. Ma nam uciec z wyspy, niech tu ucieka. Mało to mamy 
kłopotu.
  Indjanin znikł szybko na zawrocie.
  - Mógłby chociaż się ukłonić na pożegnanie. Ten dżentelmen jest źle 
wychowany.
  - Możemy go mieć za wytłumaczonego. Przeżył biedak trochę emocji. Tamci 
upiekliby go pewno jak kuraka. Przecie nie włóczyliby go w innym celu. Good 
bye, mister, good bye.
  Staś był w trakcie odpychania tratwy, która pod ciężarem bagaży i ich 
obojga, osiadła trochę za głęboko, gdy ujrzał mowu indjanina. Szedł z 
wielkim wysiłkiem, niosąc trzy łuki i pęk strzał.
  - Łuki i strzały, - takbyś odrazu powiedział - zwrócił się do niego Staś. 
- To wcale nie głupi chłopak. W jego mniemaniu nie jesteśmy nawet 
uzbrojeni. Bo przecie nie zna broni, którą posiadamy. Uważał, że rozsądniej 
jest zabrać broń tamtym poległym, a nie oddawać ją w ręce wrogów.
  Poklepał chłopaka po plecach.
  - Właź na tratwę. No, jazda!
  Indjanin zrozumiał gest doskonale. Po chwili mimo skaleczeń i bandaży, 
schwycił przekrwionemi rękoma za tanganę.
  - No, tego już zawiele. Hallo! siadaj tam na tej pryczy i nie ruszaj się.
  Staś zabrał mu tanganę i wskazał, gdzie ma usiąść.
  - Jeszcze będziesz miał czas pokazać co umiesz, musisz się wpierw 
wykurować.
  Tratwa z uwiązaną łodzią, unoszona prądem, pomknęła chyżo do ujścia.
  Z początku oboje z Angielką odpychali się tanganami. Dostawszy się na 
głębszą wodę, przesiedli się na swoje czółno i zaczęli tratwę holować. W 
pobliżu wyspy znów wzięli się do tangan. Po chwili przybili do swego 
brzegu.
  Staś, pozostawiwszy Angielce pieczę nad indjaninem i rzeczami, sam 
pobiegł z odzyskaną siekierą do swoich kurzysk, żeby je podtrzymać nowemi 
naręczami drzewa. Gdy wrócił, lady Violetta uporządkowała już jako tako swe 
bagaże. Indjanin siedział opodal, przyglądając się z zainteresowaniem jej 
pracy.
  Po naradzie postanowili nocować na tratwie. Na poczekaniu sklecono nowy 
daszek, wymoszczono liśćmi podniesienie na tratwie, bo worki zostały 
spalone. Dla nowego pasażera Staś zrobił posłanie na ziemi obok swego. Na 
kolację zadowolili się herbatą i owocami.
  Wyczerpani, położyli się spać.
  Staś na migi pokazał indjaninowi, że ma czuwać, co ten zrozumiał 
doskonale, wyciągnął nawet ze stosu łuk i pęk strzał i usiadł na burcie.
  Nasz harcerz obudził się wcześnie, pierwszy jego rzut oka był w kierunku 
indjanina, który siedział jak wczoraj, nie zmieniwszy pozycji. Przez całą 
noc nie wypuścił widocznie łuku z ręki; jedną strzałę trzymał w pogotowiu.
  Staś poklepał chłopaka po plecach, podsunął mu kilka pomarańcz i galet i 
gdy ten je spożył, wskazał mu przygotowane legowisko, sam zaś wziął łuk i 
strzałę i usiadł na miejscu indjanina, żeby tamtemu pokazać, że on będzie 
teraz czuwał. Dziki skręcił się w kółko, jak pies i zasnął momentalnie. 
Teraz chłopak odłożył łuk i zajął się narządzaniem wędek, które dzikusi 
poplątali mu w niesłychany sposób.
  Oparzeliny dokuczały mu dzisiaj bardziej, ale czuł się wypoczęty i pełen 
animuszu. Ten chłopak indyjski był widocznie niezłym nabytkiem i mógł oddać 
niejedną usługę.
  Jak każdy indjanin, napewno miał lepiej od nich wyrobiony słuch i wzrok 
bystrzejszy; będzie się też można podzielić z nim pracą. Podczas napadu, 
gdyby się zdarzył, będzie wiosłować, umożliwiając im daleko skuteczniejszą 
obronę.
  Do południa dzień był pogodny. O pierwszej zerwał się wiatr, a w pół 
godziny potem przyszła ulewa, jakiej już dawno nie widzieli. Na szczęście 
Staś z indjaninem od rana wyporządzili dach na tratwie i nawałnica nie 
wyrządziła im żadnej szkody. Ale obydwa kurzyska zostały zalane, na miejscu 
ich stały kałuże, i niewiadomo było, jak rozniecić na nowo ogień. Przed 
wieczorem wypogodziło się zupełnie. Zabrali się więc do rąbania drzewa ze 
zwału, co było niesłychanie żmudne, ponieważ wszystkie drobniejsze gałęzie 
oddawna były spalone i pozostawały tylko grube pnie. Ale indjanin odzyskał 
już władzę w rękach i nogach. Jego siła i umiejętność rąbania o wiele 
przewyższała Stasiową, to też nie zważając na to, że mu się niektóre 
bandaże rozluźniły, a inne nawet opadły, dokazywał - cudów siekierą. W 
pewnej chwili, odnosząc większy odszczypany kawał stanął, przyglądając się 
wysiłkom Stasia przy rozdmuchiwaniu ognia, i jakby namyślając się nad 
czemś. Obejrzał się naokoło, pobiegł w głąb lasu i zaczął dotykać kory 
drzew. Wreszcie znalazł widocznie to, czego szukał. Po chwili miarowy stuk 
siekiery oznajmił, że rąbie świeże drzewo.
  W pierwszej chwili Staś chciał zaprotestować, ale powstrzymał się. Niech 
robi po swojemu. Jest dzieckiem puszczy i musi mieć doświadczenie. W 
kwadrans drzewo było zwalone. Indjanin zaczął dzielić pień na 
półtorametrowe polana. Staś, nie chcąc czekać na koniec tej roboty, odrąbał 
nożem kilka cieńszych gałęzi i poniósł je na kurzysko. Zaledwie je rzucił 
na tlący ogieniek, zatrzeszczały jak najbardziej smolne łuczywo i mimo, że 
sok ściekał z nich obficie, a może właśnie dlatego, zapaliły się jasnym 
płomieniem. Puszcza amazońska ma niejedną taką tajemnicę, której 
europejczyk nie podejrzewa, a która dla indjanina jest księgą otwartą. 
Dzicy niechętnie dzielą się swemi wiadomościami z białym człowiekiem i 
wiele z tych tajemnic prawdopodobnie nigdy do jego wiadomości nie dojdzie. 
Tu, na szczęście, uratowany od niechybnej śmierci i to w strasznych 
męczarniach młodzieniec, nie bawił się w skrupuły i widocznie postanowił 
odwdzięczyć się swym zbawcom lojalnie. To też przed nocą kurzyska były znów 
czynne i przy każdem leżało po sporej naręczy gotowego do użycia drzewa.
  Na noc Staś odsunął tratwę od brzegu więcej niż zwykle. Przekonał się 
bowiem, że dzicy w razie napadu, nie zawahają się skoczyć do wody i nawet 
wpław gotowi są zaatakować rozbitków. Scena w nocy przy uprowadzaniu 
tratewek stała mu jeszcze w pamięci. Pierwszy raz wtedy strzelał do ludzi, 
i zastanawiał się, jak łatwo mu to poszło. Przed tym nieraz zapytywał 
siebie, czy się nie zawaha. Przy całej swej odwadze i determinacji zabicie 
człowieka nasuwało mu pewne skrupuły i szczerze życzył sobie, żeby do tego 
nie doszło. Dopiero widok rozwścieczonego indjanina, wymachującego makaną, 
przekreślił w nim wszelkie wątpliwości. Za sobą miał kobietę, za której 
życie odpowiadał. Nie miał wyboru. Dziś stwierdził ze zdumieniem, że 
skrupuły stępiały w nim doszczętnie. Wstydził się jeszcze tego potrochu, 
ale wahanie znikło.
  Położył się spać pierwszy. Angielka zastąpiła go o północy, indjanin nie 
spał jeszcze. Zaczął go nakłaniać do spoczynku, ale dziki ściskał tylko 
mocniej swój łuk i strzały i potrząsając głową, wymawiał jakieś 
niezrozumiałe słowa. Wobec tego dał pokój, ale się nie kładł również. Mogła 
być pierwsza, gdy indjanin pociągnął go lekko za spodnie. Nadstawił ucha. 
Ale nie rozróżnił najmniejszego szelestu. Tymczasem dziki zaczął się 
niecierpliwić. Wskazywał w kierunku plaży. Noc była ciemna i nic nie było 
widać. Dziki pokazywał, że trzeba obudzić Angielkę. Staś nie chciał jej 
budzić niepotrzebnie, obejrzał tylko sztucer, nabrał naboi do kieszeni, 
skąd łatwiej mu je było dostawać i przysiadł przy samej burcie. Wytężał 
wzrok w kierunku plaży, ale bez żadnego skutku. Dziki niepokoił się coraz 
bardziej.
  
  
  Ostatnia stawka
  
  W pewnej chwili Staś zauważył jakieś nikłe ogniki na plaży. Było ich 
kilkanaście, ruszały się to z góry na dół, to na boki. Cóżby to było? Nie 
świetliki. Były za duże i wreszcie widoczne były tylko na małym odcinku 
plaży. Świetliki ukazałyby się na całej jej przestrzeni. Raptem dziki 
gwałtownie pociągnął Stasia na dół za burtę. W tej samej chwili coś jakby 
bzyknęło. Światełka rozżarzyły się w doskonale widoczne płomyki, rosnące 
przy zbliżaniu. Nim zdążył pomyśleć, kilkanaście strzał uderzyło w daszek i 
burty tratwy. Każda z nich paliła się na końcu jasnym i silnym płomieniem. 
Dziki rzucił się je wyrywać, ale za palącemi się strzałami sypnęły się 
zwykłe. Teraz chłopak z kolei wciągnął indjanina za zbawczą burtę. Lady 
Violetta zerwała się obudzona ruchem tratwy i uderzeniami strzał. Staś 
krzyknął, żeby nie ważyła się wychodzić. Na szczęście byli około stu kroków 
od brzegu i strzały dolatywały już bez siły, dach zaś był poszyty mocno i 
ze świeżych liści, ogień więc imał się ich słabo. Staś chwycił za 
dubeltówkę i zaczął prażyć napastników zajęczym śrutem. Robił to na ślepo, 
ale po kilku wystrzałach wrzaski na brzegu dowiodły, że niektóre strzały 
były celne. Strzelał więc dalej. Powstrzymało to na chwilę dzikich, którzy 
nie spodziewali się tego nowego środka obrony. Ogniki pojawiły się znowu. 
Dziki zaczął pokazywać, że należy uchodzić na jezioro. Wyciągnęli kotwicę i 
ujęli za tangany. W mgnieniu oka odsadzili się o trzydzieści kroków. W tej 
chwili nowa salwa zapalonych strzał przeszyła powietrze. Dzicy 
prawdopodobnie nie tylko mieli zamiar zapalenia tratwy, ale i jej 
oświetlenia, inaczej nie stanowiła wyraźnego celu i musieli chybiać. Tym 
razem strzały nie doleciały do tratwy, co wywołało wrzask na plaży, ale i 
tangany naszych przestały sięgać dna i musieli się zatrzymać.Zresztą 
odległość byla już duża i nawet podchodząc wodą, dzicy nie mogli dosięgnąć 
tratwy strzałami. Stał od czasu do czasu ostrzeliwał plażę z dubeltówki, 
ale wrzaski odzywały się teraz rzadziej. Kampa, który przez chwilę 
zachowywał się spokojnie, chwycił raptem chłopaka za rękaw, ukazując mu 
wodę, jakby już byli o krok od burty.
  Tymczasem ustąpiły chmury. Niebo się wyiskrzyło i jezioro wyłoniło się z 
pomroki. Księżyca nie było już widać; zapanowała łagodna rozstrzelona 
jasność.
  - Dzicy! uważaj! ręka! Boże! - krzyknęła raptownie Angielka.
  Staś rzucił się ku lewej burcie, za nim skoczył indjanin. Nim chłopak się 
zorjentował, siekiera świsnęła w ręku indjanina i rozpłatała wynurzającą 
się z za burty kudłatą głowę napastnika. W tejże chwili Staś maczetą rąbnął 
w przedramię drugiego, który uchwycił się burty, ażeby się do niej 
wydostać. Od strony lądu ukazało się kilka głów na wodzie. Staś wymierzył z 
dubeltówki. Dwa strzały huknęły prawie jednocześnie.
  Wrzask na plaży rozległ się znowu. Miał zdaje się na celu podnieść męstwo 
atakujących, ale nie na wiele się to zdało.
  Po stracie czterech towarzyszy reszta zawróciła do lądu.
  Budził się dzień. Jasne pasemka chmur zaróżowiły się na horyzoncie. 
Zalśniła powierzchnia wody. Po kilku minutach majestatycznie ukazało się 
słońce.
  Plaża świeciła pustkami. Gdyby nie szereg strzał, które tkwiły jeszcze w 
burtach "Nadziei" i leżały na wodzie wokoło, nic by nie zdradzało odbytej 
przed chwilą potyczki. Ale trudno było przypuszczać, że dzicy wyrzekną się 
zemsty. Znani są w Montanji z niesłychanej zawziętości i mściwości, życia 
nie cenią, w walce dostają prawdziwego szału.
  Przerwa ta nic dobrego nie wróżyła. Po dniu obmyślą jakąś nową taktykę i 
liczniej tym razem zaatakują "Nadzieję". Należało się przygotować do 
decydującego spotkania.
  Lady Violetta i Staś, skończywszy ranną toaletę, dzielili się wrażenia 
nocy, spoglądając na plażę i wody jeziora, gdy indjanin wskazał palcem las, 
gdzie zwykle unosiły się smugi dymu. Nie było ich śladu. Dzicy zorjentowali 
się widać, że był to sygnał białych, postarali się więc go zniszczyć.
  To było fatalne. Dym bowiem nie tylko był sygnałem, wołającym ratunku, 
wskazywał prócz tego drogę. Staś zaniepokoił się na serjo. Wszystkie ich 
wysiłki mogą się rozbić o złośliwość dzikusów. Muszą dostać się do lasu i 
ognisko rozniecić. Ale lady Violetta nie chciała o tem słyszeć.
  Po śniadaniu Angielce przyszło do głowy użyć do zapalenia kurzysk 
indjanina. Zaczęła mu to wyjaśniać na migi; pojął w lot. Powtarzał to 
kilkakrotnie, pokazując, jak będzie rozdmuchiwał ognisko, jak dym będzie 
się unosił. Wtedy spojrzał na wodę i ręką wskazał kilka punktów. Krokodyle. 
Nim dopłynie do brzegu zrobią z nim tak... - pokazał zębami. - Ha, ha, ha, 
- zaśmiał się. Pokazał łódź.
  Należało się zastanowić. Ryzykowali stracić nie tylko dobrego towarzysza, 
ale i łódź. I jedno i drugie byłoby fatalne. Brak dymów był jeszcze gorszy. 
Zdecydowali się w końcu. Ale czy nie są śledzeni. W takim razie, nim 
indjanin dobije do brzegu, zabiją go z łuków, albo co gorsze, pozwolą 
wylądować, a potem poddadzą torturom.
  Staś obmyślił inny plan. Ruszą tratwą po za zwał drzewa, który zasłoni 
ich chwilowo od dzikich. Tam Kampa wsiądzie w łódź i pozostanie do czasu, 
aż tratwa opłynie cypel i dostanie się na brzeg zachodni. Uwaga dzikich 
naturalnie zwróci się w jej kierunku. Będą płynęli na cypel północny, żeby 
dzikich odciągnąć jak najdalej od kurzysk. Kampa wyląduje między zwałami, 
przedostanie się przez nie i plażą do kurzysk, które roznieci na nowo i 
wtedy wróci do łodzi, w której albo wypłynie na jezioro, albo będzie czekał 
na powrót tratwy.
  Pomysł ten okazał się dobrym. Ruch tratwy w kierunku cypla południowego 
nie wzbudził większej nieufności u dzikich. W dzień obawiali się ukazać na 
plaży, pamiętając, jak celne były strzały białego w nocy. To też 
oddzielenie się łodzi od tratwy minęło niepostrzeżenie. Gdy tratwa zrównała 
się na brzegu zachodnim z lasem, dzicy z ukrycia śledzili jej ruchy i 
widząc, że płynie na północ, całą czeredą podążyli za nią. Przy północnej 
plaży nasi rozbitkowie ujrzeli flotę dzikich, która składała się z 6 tratew 
i jednej łodzi niezdarnie wykończonej. Część tratew była większa niż te, 
które uprowadzili wówczas w nocy. To też Staś, obliczał, że mogło się niemi 
zabrać przeszło 60 ludzi. Była to siła, której nie można lekceważyć.
  - Niepotrzebnie, zdaje się, ułatwiliśmy im sytuację. Teraz wsiądą na 
tratwy i zaatakują nas z wody.
  - Cóż robić? Będziemy się bronili. Uważam, że musimy stanąć jaknajbliżej 
tych tratew. Mamy je jak na dłoni. Pod naszym obstrzałem nie łatwo im 
będzie załadować się i odbić od brzegu.
  Staś nie rzucał kotwicy, ale trzymając się punktu, gdzie tangana 
dosięgała jeszcze dna, starał się utrzymać "Nadzieję" na miejscu. Dla 
niepoznaki i żeby zwrócić na siebie bardziej uwagę dzikich, zaproponował 
Angielce rzucenie kilku wędek. Należało coś robić ustawicznie, ażeby uwagę 
tę podsycać. Bardzo szczęśliwa była okoliczność, że dzicy siedzieli w 
lesie, nie mogli więc w żadnym razie ujrzeć dymów, choćby nawet najwyżej 
się wznosiły, na to musieliby wyjść na plażę, a nawet odsadzić się o dobre 
sto kroków. Pozycja, jaką zajęli, uniemożliwiała dzikim wywiad, boć każdego 
wyłaniającego się z zarośli mogli ustrzelić jak kaczkę.
  Nie długo potrwało, jak nad lasem zaczęły się unosić dwie smugi dymu. 
Kampa widocznie nie próżnował. Tak zeszło do południa. Staś i Angielka 
zabrali się do drugiego śniadania. Robili to najbardziej ostentacyjnie. 
Ugotowali herbaty, płatków owsianych, otworzyli dwie puszki konserw, 
biszkopty. Staś był w swoim żywiole. Robił przedstawienie. Angielka 
zwróciła na to uwagę.
  - Nie wiedziałam, że masz i aktorskie zdolności. Z tobą trudno się 
nudzić.
  - Ci mili ludkowie, zdaje się, bardziej jeszcze nie pozwolą się nam 
nudzić. W nocy może być z nami źle. Czy nie należałoby wrócić na tamten 
cypel. Kampa przyda się nam bardzo. We troje obronimy się łatwiej.
  Zdecydowali jednak odczekać godzinkę, by dać Kampie czas zasilić kurzyska 
drwami i zielskiem i wypłynąć na jezioro.
  Powrót odbył się bez trudności, ale gdy stanęli w pobliżu cypla, Kampy 
nie było. Czółno wciśnięte było między zwały i tak ukryte, że można było 
wziąć je za suche drzewo. Gdyby nie lornetka, nie odszukali by go nigdy.
  Staś objechał cypel i stanął w pobliżu dawnego swego stanowiska, skąd 
mógł ostrzeliwać plażę, ażeby w ten sposób ułatwić Kampie ucieczkę.
  Kurzyska buchały dymem i było widoczne, że Kampa poprostu przejął się 
zbytnio swoją rolą, zapominając o niebezpieczeństwie. Dla ludzi 
prymitywnych czas nie istnieje, jak nie istnieje miara przestrzeni i stąd 
zapewne noc dopiero oderwie go od ognisk, jeżeli przedtem celna strzała lub 
uderzenie makany nie oderwą go od tego zajęcia na zawsze. Staś próbował 
gwizdać, ale widocznie sygnał ten nie dochodził. Głuszył go las i 
trzaskanie płomieni. Zdecydował się więc strzelić raz po raz z dubeltówki.
  Była to ostatnia pora. Dzicy dochodzili właśnie do ognisk, które 
rozrzucili nad ranem i ze zdziwieniem spostrzegli, że znów buchają żarem i 
dymem. Wrzask, który podnieśli, doszedł na tratwę. Jednocześnie prawie z 
lasu wypadł Kampa, jak strzała zmierzając ku zwałom i zbawiennej łodzi. Za 
nim pędzili dzicy. Zaledwie wydostali się na otwarte miejsce, błyskawicznie 
naciągnęli łuki i chmura strzał sypnęła się za uciekającym wrogiem.
  Nasi śledzili z zapartym tchem przebieg gonitwy.
  W tem okrzyk bolesny wyrwał się obojgu z piersi. Indjanin leżał na plaży 
jak długi. Chmura strzał przeszła ponad nim, rozsypując się po zwałach. W 
odpowiedzi zagrzmiała broń palna. Angielka błyskawicznie zmieniała naboje w 
dubeltówce, Staś repetował sztucer. Kilku dzikich potoczyło się w krzaki, 
reszta z przeraźliwym wyciem cofnęła się do lasu. Ale Kampa upadł 
rozmyślnie, zerwał się teraz i pędził, ile mu sił starczyło po zwałach. Z 
krzaków posypały się znów strzały. Niektóre musiały go dosięgnąć, bo 
chłopak z okrzykiem wściekłości zrulował między drzewa. Nowy wrzask, 
podobny do chichotu rozdarł powietrze.
  Staś chciał śpieszyć na pomoc Kampie, ale Angielka sprzeciwiła się temu 
stanowczo.
  W lesie ucichło. Dzicy gdzieś znikli. Przekonawszy się, że nie sforsują 
plaży, postanowili widocznie zmienić taktykę i rzeczywiście, po upływie 
godziny nasi ujrzeli po przez plażę zbliżającą się flotyllę indjan. 
Przeszło 40 ludzi tłoczyło się na tratwach. Łódź z kilkoma wojownikami 
płynęła na czele. Powoli zaczęli okrążać cypel. Staś, wiedząc, że na 
głębokiej wodzie manewrowanie tratwami nie było łatwe, postanowił sam odbić 
się jak najdalej na głębię. Gdy tangany przestały sięgać dna, wzięli się do 
wioseł, ale tratwa posuwała się bardzo powoli i nie zdołali ujść daleko. 
Tymczasem tratwy indjan ukazały się z za cypla. Płynęły w długim szeregu, 
starając się obejść "Nadzieję" od jeziora. Po dwu indjan tanganami 
popychało tratwy, reszta trzymała w pogotowiu łuki. Panowała absolutna 
cisza. Po małej chwili tratwa białych została otoczona półkolem w promieniu 
około dwustu kroków, jednocześnie na plaży ukazała się grupa dzikich. Byli 
więc otoczeni ze wszystkich stron. Staś wspomniał na swoje czółno: gdyby je 
miał pod ręką, udałoby się im niewątpliwie umknąć. Na jeziorze mogła ich 
ścigać jedynie łódź dzikich; mieliby więc najwyżej 6-8 ludzi przeciw sobie. 
Powystrzelałby ich z łatwością. Pogoni tratew nie potrzebował się obawiać. 
Ale teraz sytuacja przedstawiała się rozpaczliwie. Mieli przeciw sobie 
gromadę wojowników, rozwścieczonych i nie ceniących życia, mieli zagrożone 
tyły, odwrót odcięty, i tylko garść naboi do sztucera.
  Muszą więc zginąć.
  
  
  Zbawcze skrzydła
  
  Przed napadem indjan upłynęło jeszcze trochę czasu. Chwila tragicznego, 
skupionego oczekiwania.
  Angielka podeszła do Stasia. Stał, trzymając broń w pogotowiu i próbował 
ocenić, która ekipa jest bardziej groźna, bo od niej należało rozpocząć.
  - Stasiu, chcę się z tobą pożegnać i podziękować za te kilka tygodni 
życia, które pozwoliły mi poznać wiele rzeczy przy tobie. Przeżyłam je 
radośnie i Bogu za nie dziękuję. Kocham życie, brałam zeń co miało 
najpiękniejszego. Nie żałuję go, bo go nie zmarnowałam. Prędzej czy później 
musiało nastąpić - to. Potrafię umrzeć. Pamiętaj, że unosząc obraz 
wszystkiego co mi najdroższe: ojczyzny, dziecka mego, matki, nie zapomnę 
najdzielniejszego chłopaka, jakiego w życiu spotkałam.
  Podała mu rękę, tak jak się ją podaje towarzyszowi lat dziecinnych, 
przyjacielowi lat dojrzałych. W uścisk ten kładła swe serdeczne uczucia, w 
sile jego kryła wzruszenie.
  Staś podniósł rękę lady energicznie do ust i złożył na niej gorący 
pocałunek.
  Angielka ujęła go za głowę.
  - Chcę ci w tej ciężkiej chwili zastąpić matkę. - Ucałowała go w czoło 
długo i serdecznie.
  Chłopak drżał ze wzruszenia. Proste słowa i pocałunek Angielki 
przepełniły mu serce niezmierną wdzięcznością dla tej kobiety i uzbroiły je 
w hart, którego w sobie jeszcze nie czuł, przenikając go falą nowej siły i 
woli niezłomnej. Poczuł się mężczyzną.
  Nie myślał już ani o przeszłości, ani nie żałował życia, ani się bał 
tego, co miało nastąpić. Wzbierała w nim wola zwycięstwa. To już nie miała 
być nierówna walka 60 wojowników indyjskich z nieletnim chłopcem. To on był 
tym napastnikiem, który miał zmieść z kuli ziemskiej tę tłuszczę dzikusów, 
górując nad nią opanowaniem, inteligencją, wolą.
  Tymczasem od strony cypla, z pomiędzy zwałów drzew wysuwała się powoli 
łódź Kampy. Korzystając ze skupienia całej uwagi dzikusów na tratwie, Kampa 
nie robił sobie ceremonji z wiosłowaniem. Woda burzyła się od energicznych 
uderzeń wiosła i bryzgi tylko leciały wokoło, łódź szła jak strzała. 
Widocznie dążył na tyły indjan dla wywołania dywersji, zanim pierwszy 
okrzyk wojenny wzburzy całą czeredę. Czyn ten nie zwrócił w pierwszej 
chwili uwagi naszych.
  Staś całą natomiast uwagę skupił na indjanach i nie patrzał na dalsze 
otoczenie. Angielka nie mogła się powstrzymać, aby nie rzucić dookoła 
ostatniego spojrzenia.
  Żegnała się z tą plażą, bielejącą w oślepiających promieniach 
słonecznych, gdzie przeżyła tyle rozkosznych dni z nadzieją wybawienia, 
przyglądając się pracy naszego harcerza, biorąc w niej udział, gotując 
posiłki, a nawet zbierając kwiaty i motyle.
  Patrzyła na ten las dziewiczy, zwarty na zewnątrz, pełen czaru i 
bogactwa, podobny do niejednej duszy ludzkiej, nieprzystępnej i zamkniętej, 
ale pełnej widocznego piękna dla tego, kto ją przeniknie.
  Patrzyła na te dwa słupy dymu, które symbolizowały wybawienie, a będą za 
chwilę jedynym śladem ich porażki, rozwiją się z ich śmiercią, jak rozwiewa 
się niewdzięczna pamięć ludzi.
  Patrzyła na tych dzikusów, umalowanych i ustrojonych na bitwę, jak 
gestykulując i wykrzywiając się, toczyli zawzięte narady w oczekiwaniu 
sygnału do walki. Na tle tej przyrody podzwrotnikowej stanowili jej 
harmonijne dopełnienie, pogłębiając obraz, który z nimi właśnie nabierał 
blasku i życia.
  Patrzyła na szklące się wody jeziora, na tę martwą toń z pozoru, kryjącą 
w swym wnętrzu urozmaicone i bujne życie, jakże podobne do życia ludzi, 
gładkiego i pustego dla jednych, wypełnionego treścią i wartością dla tych 
co dojrzą jego istotę.
  Patrzyła na te rozlewne wody, od krańca zamulonego kanału na północy, po 
przez czerniejącą ścianę lasu na brzegu przeciwnym, aż po błyszczącą smużkę 
piasczystej plaży gdzieś tam na południu...
  Nagle wzrok lady, błąkając się po tej przestrzeni, spotkał prującą te 
wody zamarłe łódź Kampy.
  Kampa bynajmniej nie był zabity, ani nawet ranny. W szlachetnym odruchu 
ten dziki nie skorzystał ze sposobności ucieczki, szedł dobrowolnie na 
nierówną walkę, gdzie nie było nawet prawdopodobieństwa zwycięstwa.
  Angielka chwyciła za ramię Stasia.
  - Patrz, patrz! Kampa! - wołała, wyciągając w kierunku indjanina rękę. - 
Będzie atakował dzikich. Dzielny człowiek!
  Staś kiwnął głową.
  W tej chwili z łodzi napastników zagrzmiał gardłowy okrzyk, podchwycony 
przez resztę. Wszystkie tratwy ruszyły do ataku. Z początku posuwały się 
powoli, ponieważ tangany zaledwo dostawały dna, ale stopniowo ruch ich 
wyraźnie stał się śpieszniejszy. Dzicy wpadli w szał. Tangany śmigały coraz 
szybciej, a reszta ludzi pomagała im, wiosłując łukami. Oślepli z 
wściekłości, głusi na wołania komendy, którą wrzask ogólny tłumił, po 
kilkunastu już krokach złamali linię. Dwie tratwy wysforowały się naprzód, 
zasłaniając innym linię strzału. Zamiast iść rozwartym frontem, jak 
widocznie uplanowali z początku, wyciągnęli się po chwili w dwa szeregi, 
przeszkadzając sobie nawzajem.
  Na to tylko czekał Staś, celując w dwu tanganiarzy najbliższej tratwy. 
Wpadli obaj do wody, puszczając z rąk tangany. Na tratwie wszczęło się 
zamieszanie. Dzicy nie przewidzieli tego wypadku. Dwu rzuciło się wyławiać 
tangany. Następna tratwa, którą na głębi nie łatwo było kierować, wpadła na 
pierwszą. Zwiększyło to zamęt. Dzicy zaczęli wyrywać sobie tangany. Wrzask 
potężniał. Tratwy ledwo się rozczepiły, ale znów dwu tanganiarzy potoczyło 
się do wody. Powstrzymało to na chwilę atak. Staś pilnował okazji, ażeby 
dostać na celownik kogoś z łodzi, w której należało się domyślać dowództwa, 
ale pozostawała ona za tratwami jakby w ukryciu. Odległość zaczęła się 
zmniejszać. Dzicy spróbowali strzelać, ale strzały jeszcze nie donosiły. 
Posuwali się więc dalej.
  Angielka wypatrywała Kampy. Był teraz z tyłu za łodzią. Stał właśnie, 
napinając łuk. Świsnęła strzała i jeden ze starszyzny porwał się trafiony 
między łopatki. Przez chwilę stał wyciągnięty jak struna. Rzucił wtył 
rękoma, jakby chciał strzałę wyrwać, stracił równowagę i padł na wznak do 
wody. Na łodzi wywołało to zamieszanie, dzicy zamilkli na chwilę. Trzech 
się zerwało, i trzy strzały świsnęły w powietrzu. Kampa znikł w tej chwili 
za burtą. Nim tamci sięgnęli po nowe strzały, już był na nogach i znów 
celna strzała przeszyła jednego z napastników. Zatoczył się, rzucił kilka 
razy rękoma i runął na dno czółna. Kampa powtórzył manewr i znów dziki z 
przeszytą krtanią zwalił się do wody.
  Na tratwach dojrzano wreszcie Kampę. Wrzask podniósł się nieopisany. 
Pojawienie się jego, zwiększyło zamieszanie. Jedni widocznie chcieli dalej 
atakować białych, drugim śpieszniej było do Kampy. Budził ich wściekłość 
jeszcze bardziej niż biali ten wróg na tyłach, nieoczekiwany, w śmiglejszej 
łodzi, psujący całą ich strategję.
  Sypnęły się strzały w jego kierunku, ale Kampa zwinniejszy był od 
napastników, tem bardziej, że oślepieni nienawiścią, strzelali 
jednocześnie, dając mu możność jednem zwinięciem, uchronić się od strzałów.
  Kampa nie miał zresztą ochoty służyć za cel całej czeredzie i kilku 
uderzeniami wiosła odsadził się od tratew. Narazie spełnił swoje zadanie. 
Część ludzi musi go mieć na oku, a to osłabi atak na białych.
  Jeszcze dwu dzikich padło tymczasem od kul Stasia. Czatował na łódź. 
Chętnie by ją zatopił kilku rozrywającymi kulami, które trzymał w 
pogotowiu, ale łódź przezornie nie wysuwała się poza linję tratew.
  Angielka, której dubeltówka nie mogła na tę odległość działać skutecznie, 
śledziła perypetje walki, od czasu do czasu rzucając swe spostrzeżenia 
chłopcu. Przejęci walką, zapomnieli o plątających się na plaży dzikich. 
Tymczasem ci rozdzielili się na dwie grupy, z których jedna pozostała na 
plaży, reszta zaś, jedni od strony lasu, drudzy od strony zwałów, powoli 
zaczęli wchodzić w jezioro.
  Dostawszy się na głębię, puścili się wpław. Robili to bez hałasu, 
nurkując co chwila wszyscy razem. Po jakimś czasie, w odległości kilku 
kroków od tratwy, ukazały się czarne ich głowy. Jedni mieli na szyi makany, 
drudzy kwadratowo ociosane maczugi. Zanurzyli się znowu i wypłynęli 
niepostrzeżenie pod samą burtę. Zatrzymali się, żeby odsapnąć. Jeden zdjął 
majanę.
  Tymczasem półkole tratew zacieśniało się coraz bardziej i czas już był na 
Angielkę. Podniosła dubeltówkę. Złożyła się, gdy raptem tratwa chybnęła się 
gwałtownie na jedną stronę. Broń o mało nie wypadła jej z ręki. Wrzask, 
połączony z charczącym chichotem, rozległ się na tratwach. W tej samej 
chwili sześć twarzy potwornych ukazało się nad burtą. Chybnięcie się 
nieoczekiwane tratwy pomieszało dzikim szyki. Czterech zanurzyło się w 
wodę, dwom tylko udało się wskoczyć na tratwę. Pierwszy śmignął makaną, 
zataczając koło nad głową, gotując się uderzyć Angielkę, ale Staś już 
odzyskał równowagę, zrobił pół obrotu i nie podnosząć broni do oka, wypalił 
dzikiemu w piersi. Makana furknęła w powietrzu, dziki rozkrzyżował ramiona 
i padł pod nogi drugiemu, który biegł z podniesioną maczugą na pomoc. 
Potknął się o trupa. Tej sekundy wystarczyło Stasiowi, by zarepetować. Padł 
strzał. Dziki potoczył się jak rażony piorunem. W tej samej chwili Angielka 
dwoma strzałami zwaliła dwu wdzierających się na burtę indjan.
  Nagle zaległa cisza. Na tratwach coś się stało. Dzicy rzucali broń, 
tangany i w panice widocznej zaczęli skakać do wody. Dwaj pozostali pod 
burtą, rzucili się również do ucieczki.
  W powietrzu rozległ się huk motoru, potężniejąc co chwila. Oszołomionym 
oczom naszych rozbitków ukazał się błyszczący w słońcu olbrzymi aparat. W 
gwałtownym wirażu zatoczył półkole nad tratwą, wyrównał lot i spadł o sto 
metrów dalej na gładką powierzchnię jeziora. Odbił się dwa razy i pomknął 
jak strzała, rozpryskując wodę i zrywając dwie potworne fale za sobą.
  Zawrócił.
  Teraz pruł wodę z powrotem w kierunku tratwy.
  Szedł wprost na "Nadzieję", jakby ją brał pod swe skrzydła.
  Świeciły potężne płaty, błyskały okucia. Metalowy ptak zbliżał się 
nieprzepartym pędem, burząc wodę.
  Lotnik wyłączył motor. Aluminiowa śmiga wirowała jeszcze nabytym 
rozpędem, świecąc wszystkimi kolorami tęczy.
  Bliżej ku wyspie, woda aż wrzała pod gwałtownemi uderzeniami 
kilkudziesięciu ramion. Na plaży kilku dzikusów miotało się w panicznym 
strachu. Wszyscy potracili głowy.
  W dali, na jeziorze, w kierunku spalonej pustelni mknęła łódź Kampy.
  Aparat stanął.
  Z otwartych okien rozległy się okrzyki powitania.
  Na tratwie stał nieznany lotnikom chłopak ze sztucerem w ręku, z szeroką 
szramą na policzku, z której obficie sączyła się krew. Dosięgła go ostatnia 
strzała. Obok, lady Violetta, blada z wysiłku i hamowanego wzruszenia.
  Słaniała się. Wirowało jej wszystko przed oczami. Ręce opadły i zaczęła 
się osuwać jak podcięty kwiat.
  Chłopak skoczył na pomoc.
  
  Koniec