"Romantyczność" Adama Mickiewicza

spis treści

analiza utworu str. 2
treść str. 4

W drugiej połowie czerwca 1822 r. ukazał się w Wilnie pierwszy
tomik "Poezji" Adama Mickiewicza. Jego trzon główny stanowi cykl
wierszy pt. "Ballady i romanse", owoc lat 1819 - 1821. Był to
równocześnie pierwszy zbiór poezji romantycznej w Polsce. W
otwierającej tom rozprawie "O poezji romantycznej" oraz w
balladzie "Romantyczność" wyłożył poeta zasady programowe nowej
literatury. 

Ballada uprawiana była już przez poetów prowansalskich - pieśń
taneczna, później odgrywała istotna rolę w średniowiecznej
literaturze francuskiej (ustabilizowana, nieraz bardzo wymyślna
budowa stroficzna i rytmiczna). Równolegle występowała w
literaturze ludowej. Polska tradycja tego gatunku wywodzi się
jednak z nurtu, który rozwijał się w Anglii i Szkocji w XVI i
XVII w., a sięgał do tradycji epickiej pieśni ludowej
opowiadającej o niezwykłym wydarzeniu. Ballada romantyczna
poprzedzona była dumami (utworami poetyckimi przeznaczonymi dla
szerokiego kręgu czytelników, pozbawionymi ambicji literackich;
od XVIII zdominowały ją tematy patriotyczno-historyczne). Cechuje
ją:
jednolita fabuła, z jednym wydarzeniem centralnym,
temat często oparty na motywach fantastycznych, zazwyczaj
pochodzenia ludowego, ograniczona liczba postaci, mocno
uschematyzowanych dla wydobycia najistotniejszych cech
bezpośrednio związanych z tokiem wydarzeń, tło fabuły zarysowane
w stopniu niezbędnym dla wydobycia perspektywy emocjonalnej,
narrator angażujący się w przedstawiane wydarzenia (pierwiastek
liryczny), dramatyzujący zarówno kompozycję fabuły, jak i sposób
swego opowiadania (niedomówienia, aluzje, mowa metaforyczna,
retardacja). "Romantyczność" manifestem romantycznego widzenia
świata
Balladę poprzedza motto: "Zdaje mi się, że widzę... gdzie? /
Przed oczyma duszy mojej." zaczerpnięte z "Hamleta" Szekspira
(a.I, sc.2). Hamlet mówi o swoim zamordowanym ojcu; pytanie:
"Gdzie?" zadaje jego przyjaciel Horacjo; chwilę później Hamletowi
ukaże się duch ojca. Miejscem wydarzeń jest "miasteczko", w
którym to tłum świadków, (w "dzień biały") ma okazję obserwować
dziwne zachowanie dziewczyny, Karusi: "To jak martwa opoka / Nie
zwróci w stronę oka, / To strzela wkoło oczyma, / To się łzami
zaleje; / Coś niby chwyta, coś niby trzyma; / Rozpłacze się i
zaśmieje.").  Monolog bohaterki (w. 14 - 43) wyjaśnia, że
zrozpaczonej i umęczonej tęsknotą za ukochanym dziewczynie
objawił się zmarły przed dwoma laty kochanek. Zjawa za grobu ("
...biały jak chusta, / Zimny, jakie zimne dłonie!") nie jest
jednak upiorem ani projekcją pragnień dziewczyny. Możliwość
kontaktu istoty żyjącej ze światem pozagrobowym potwierdza bowiem
nie tylko zgromadzony tłum "prostoty": "Jasio być musi przy
swojej Karusi, / On ja kochał za żywota!", ale i w jednej osobie
narrator i interpretator ballady: "I ja to słyszę, i ja tak
wierzę, / Płaczę i mówię pacierze.  Na nic zdają się apele
uczonego starca - reprezentanta racjonalistyczno-empirycznej
koncepcji widzenia świata : "Ufajcie memu oku i szkiełku, / Nic
tu nie widzę dokoła". Sprzeciwia mu się narrator - obcy tłumowi
i bezstronny: "Czucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca
szkiełko i oko."  Zwrotka ostatnia to już nie literacka, lecz
wręcz filozoficzna (z zakresu poznania) manifestacja postawy
poetyckiego "ja" wyposażonego w prawa reprezentowania
przeświadczeń autorskich: przyznaje nauce nieograniczone
możliwości w badaniu świata materialnego " Widzisz świat w
proszku, w każdej gwiazd iskierce",  ale w sprawach, które
pochodzą spoza granic tego świata  (" ...prawd żywych,") nakazuje 
zawierzyć "czuciu i wierze", tj. intuicji i przeświadczeniu
wewnętrznemu.  Ta końcowa rezolucja ballady: "Miej serce i
patrzaj w serce!" inicjuje romantyczną dyskusję gnozeologiczną
(o przedmiot i poznanie świata), motywuje jej tytuł i motto.




Romantyczność


Methinks, I see... where?
- In my mind's eyes.
Shakespeare

Zdaje mi się, że widzę.. gdzie?
Przed oczyma duszy mojej.

Słuchaj, dzieweczko!
- Ona nie słucha-
To dzień biały! to miasteczko!
Przy tobie nie ma żywego dalcha.
Co tam wkoło siebie chwytasz?
Kogo wołasz; z kim się witasz?
- Ona,nie słucha.

To jak martwa opoka
Nie zwróci w stronę oka,
To strzela wkoło oczyma,
Tu się łzami zaleje;
Coś niby chwyta, coś niby trzyma;
Rozpłacze się i zaśmieje.

"Tyżeś to w nocy? to ty, Jasieńku!
Ach! i po śmierci kocha!
Tutaj, tutaj, pomaleńku,
Czasem usłyszy macocha! .

Niech sobie słyszy, już nie ma ciebie!
Już po twoim pogrzebie!
Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!

Czego się boję mego Jasieńka?
Ach, to on! lica twoje, oczki twoje! -
Twoja biała sukienka!.

I sam ty biały jak chusta,
Zimny, jakie zimne- dłonie!
Tutaj połóż, tu na łonie,
Przyciśnij mnie, do ust usta!

Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś! tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.

Źle mnie w złych ludzi tłumie,
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie;
Widzę, oni nie widzą!

Śród dnia przyjdź kiedy... To może we śnie?
Nie, nie... trzymam ciebie w ręku.
Gdzie znikasz, gdzie, mój Jasieńku?-
Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!-
Mój Boże! kur się odzywa, ú
Zorza błyska w okienku.
Gdzie znikłeś? Ach! stój, JasieńkÓ!
Ja nieszczęśliwa".

Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,
Bieży za nim, krzyczy; pada;
Na ten upadek, na głos boleści, .
Skupia się ludzi gromada.

"Mówcie pacierze! - krzyczy prostota-
Tu jego dusza być musi. ,
Jasio być musi przy swej Karusi, ,
On ją kochał za żywota!"

I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze
"Słuchaj, dzieweczko!" - krzyknie śród zgiełku
Starzec i na lud zawoła-
"Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.

Ńuchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni.
Dziewczyna duby smalone bredzi;
A gmin rozumowi bluźni".

"Dziewczyna czuje - odpowiadam skromnie -
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.

Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!"

[1821]