Strona 1 NA DOBRY START PORADNIK NAUCZYCIELA BIOLOGIA v Œ ho j -  r o 7 v | - ‰ o ‰ - 7 Strona 2 Drodzy Nauczyciele Nowe prawo oświatowe zostało uchwalone. Przed nami wielka reforma całego systemu edukacji w Polsce, przed nami wielkie NOWE… … nowa sieć szkół, … nowe podstawy programowe, … nowe kompetencje kadry nauczycielskiej, … nowa struktura szkolna i nowe egzaminy, … nowe podręczniki i materiały edukacyjne. Wymaga to od nas wszystkich – czujących odpowiedzialność za edukację – połączenia sił tak, aby dać nauczycielom i uczniom, szkołom i dyrektorom możliwość spokojnego przejścia przez proces transformacji w nową polską szkołę. Dlatego w tym roku proponujemy ofertę wy- dawniczą przygotowaną do nowej podstawy programowej, czyli: nowe, najwyższej jako- ści podręczniki, nowe materiały ćwiczenio- we, nowe serwisy i zasoby elektroniczne, nową obudowę metodyczną. WSiP to rzetelny partner edukacji Małgorzata Simonides od wielu lat! Dyrektor Marketingu Zapraszamy więc Państwa do partnerskiego Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA dialogu z naszymi konsultantami edukacyj- nymi, do poszerzania wiedzy na spotkaniach stacjonarnych i e-spotkaniach, do wnikliwej lektury naszych publikacji i uczestnictwa w warsztatach ORKE. Wszystko po to, aby 1 września 2017 roku ze spokojem zaczęli Państwo swoją pracę, a na uczniów czekały w bibliotece nowe Spis treści podręczniki i ćwiczenia. Opis cyklu Biologia. Klasa 7 ................ 1 Publikacje dla nauczyciela i ucznia ...... 4 Materiały z Klubu Nauczyciela Uczę.pl na pierwszy miesiąc nauki .................. 6 Strona 3 Organizm człowieka BIOLOGIA BIOLOGIA omówiony w przystępny ro7u<1Œmbh Œ;vŒ‹| ࣀ‰b1Œ;ॉ sposób Zgodny z nową vŒhoj-ro7v|-‰o‰- 7 vŒhoj-ro7v|-‰o‰- 7 podstawą programową Przedstawia krok po kroku funkcjonowanie organizmu człowieka. Uwzględnia liczne i angażujące obserwacje oraz doświadczenia nawiązujące do życia codziennego. Zawiera atrakcyjną szatę graficzną – duże i czytelne ilustracje, szczegółowe infografiki. Liczne ćwiczenia odnoszące Czytelne zdjęcia i rysunki, Prezentowane w podręczniku się do konkretnych wymagań tabele oraz schematy ułatwiają treści są przeznaczone na z podstawy programowej zrozumienie i zapamiętanie 2 godziny lekcyjne tygodniowo. zapewniają realizację całości treści, co przekłada się Zostaną dostosowane materiału. na lepsze wyniki uczniów. do ostatecznej wersji ramowego planu nauczania przyjętego przez MEN. 1 Strona 4 Funkcjonowanie organizmu BIOLOGIA człowieka krok po kroku ro7u<1Œmbh Nowa wiedza na temat organizmu człowieka i jego zdrowia jest wprowadzana stopniowo, aby ułatwić uczniom przyswojenie 7 wiadomości. Wygodne w użytkowaniu i odczytywaniu tabele oraz schematy ułatwiają zrozumienie procesów zachodzących w organizmie człowieka. vŒhoj-ro7v|-‰o‰- Dokładne opisy funkcjonowania Szczególnie ważne informacje ludzkiego organizmu, wzbogacone dotyczące budowy człowieka grafikami, pomagają lepiej zobrazo- zostały wyróżnione w tekście. wać zagadnienie. Podręcznik uwzględnia wszystkie obowiązkowe obserwacje i doświadczenia, co umożliwia realizację wymagań nowej Liczne i angażujące podstawy programowej. obserwacje Wykonywanie obserwacji i doświadczeń angażuje uczniów i zachęca do samodzielnej pracy, uczy stawiania hipotez, i doświadczenia dokonywania obserwacji oraz wyciągania wniosków. Wykaz materiałów niezbędnych do wykonania obserwacji i doświadczeń, opis czynności krok po kroku oraz pytania ułatwiają aktywną pracę. 2 Strona 5 Zawiera atrakcyjną BIOLOGIA szatę graficzną ro7u<1Œmbh Wysokiej jakości zdjęcia, znakomicie skorelowane z treścią wykładu, 7 działają na wyobraźnię i pomagają w zapamiętywaniu. Czytelne infografiki, łączące ilustracje z informacjami, przedstawiają procesy, zależności i ułatwiają zrozumienie materiału. vŒhoj-ro7v|-‰o‰- Duże i barwne ilustracje, stwo- Przedstawienie wiadomości także rzone specjalnie na potrzeby w formie infografik wpływa na sku- podręcznika, pomagają lepiej teczne zapamiętywanie tematów zrozumieć szczegóły budowy z lekcji. ludzkiego organizmu. Zeszyt ćwiczeń zapewnia doskonalenie wszystkich BIOLOGIA obowiązkowych umiejętności dzięki ćwiczeniom odno- Œ;vŒ‹| ࣀ‰b1Œ;ॉ Organizm szącym się do konkretnych wymagań nowej podstawy programowej. człowieka Rysunki, opisy doświadczeń i teksty źródłowe są bez tajemnic pomocne w nauce interpretacji różnych źródeł wiedzy 7 i zachęcają uczniów do pracy. vŒhoj-ro7v|-‰o‰- Dodatkowe zadania powtórzeniowe po każdym dziale umożliwiają systematyczną naukę. 3 Strona 6 Materiały dla nauczyciela PORADNIK NAUCZYCIELA PLANSZE To warsztat pracy nauczyciela, INTERAKTYWNE pomoc w codziennej pracy 120 plansz, 37 tematów na lekcji. Potrzebne mate- zebranych w 7 działach, riały pomocnicze w jednym 111 interaktywnych miejscu: scenariusze lekcji PORADNIK ćwiczeń, 120 rysunków, ze wskazówkami metodyczny- NAUCZYCIELA 17 filmów i animacji, BIOLOGIA mi, odpowiedzi do poleceń, 500 zdjęć. gotowe do wykorzystania sprawdziany i testy. v Œ ho j -  r o 7 v | - ‰ o ‰ - 7 Do dyspozycji plansze dotyczące m.in.: prze- glądu organizmów, orga- nizmu człowieka, zdrowia, chorób… i wiele innych! * * dostęp do e-podręczników WSiP do biologii** 610 materiałów do biologii gotowych do pobrania elektroniczne ćwiczenia uporządkowane według dokumenty niezbędne w codziennej pracy podstawy programowej pomoce dydaktyczne przydatne w prowadzeniu 19 gotowych zestawów testów z możliwością lekcji modyfikacji kartkówki, sprawdziany i testy, gotowe do wydruku raporty z wynikami uczniów – z możliwością profesjonalne diagnozy do sprawdzania poziomu zapisywania i drukowania wiedzy uczniów komunikacja z uczniami – przekazywanie bieżących informacji Materiały dla ucznia BIOLOGIA. ATLAS * Doskonała pomoc w nauce biologii. Zbiór czytelnych dostęp do e-podręczników WSiP do biologii** ilustracji wraz z opisa- 1200 elektronicznych ćwiczeń do samodzielnego rozwiązy- mi, które w atrakcyjny wania uporządkowanych według podstawy programowej sposób obrazują komunikacja z nauczycielem – przekazywanie bieżących omawianą na lekcjach ATLAS teorię z zakresu budo- BIOLOGIA informacji oraz wygodne odsyłanie prac domowych wy i funkcjonowania organizmu człowieka, klasy vŒhoj-ro7v|-‰o‰- 7-8 testy zadawane przez nauczyciela z wyznaczonym czasem na ich rozwiązanie i wynikiem wysyłanym automatycznie a także: ekologii do nauczyciela i genetyki. *Dostęp oraz korzystanie z serwisów WSiP wymaga rejestracji oraz akceptacji regulaminu danego serwisu. 4 ** Zgodnie z warunkami danego zamówienia. Strona 7 To miejsce, w którym dzielimy się z Tobą wiedzą W naszym Klubie Nauczyciela Uczę.pl znajdziesz wszystko, czego potrzebujesz! Od materiałów dla przedszkoli i klas 1–3 przez opracowania przedmiotowe dla starszych klas szkół podstawowych aż po propozycje lekcji dla młodzieży w szkołach ponadpodstawowych. Przygotowywanie ciekawych lekcji, opraco- wywanie klasówek, ocenianie umiejętności uczniów, dokumentacja… Twoja praca wykra- cza daleko poza szkolną salę. Obowiązków Ci nie odejmiemy, ale możemy sprawić, że staną się łatwiejsze i mniej czasochłonne. TEN KLUB JEST DLA CIEBIE! TU ZNAJDZIESZ: programy nauczania – napisane przez pomysły na lekcje – scenariusze lekcji doświadczonych autorów; ze wskazówkami metodycznymi, które wymagane dokumenty – zawsze na czas pomogą w realizacji ciekawych zajęć; i w odpowiedniej formie; sprawdziany, klasówki, testy – gotowe do pobrania i drukowania. Wciąż się zastanawiasz? A wiesz, że tylko w 2016 r. nauczyciele pobrali 2,5 miliona materiałów? Dowiedz się więcej – poznaj materiały metodyczne na pierwszy miesiąc nauki. Te i pozostałe materiały znajdziesz w Klubie Nauczyciela! Rozkład materiału. Klasa 7 ............................................................. 6 Przedmiotowe zasady oceniania. Klasa 7 ....................................... 21 Scenariusze lekcji. Klasa 7. Dział 1 ................................................. 23 Karty pracy. Klasa 7. Dział 1 .......................................................... 46 Sprawdzian. Klasa 7. Dział 1 ......................................................... 52 5 Strona 8 Rozkład materiału nauczania w szkole podstawowej Klasa 7 Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Uczeń: w podstawie programowej DZIAŁ 1. HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA. SKÓRA. UKŁAD RUCHU Biologia | Klasa 7 1. Organizm 1. Poziomy organizacji budowy organizmu czło- • opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka na wybranym przykła- III. Organizm człowieka. człowieka jako wieka: komórki, tkanki, narządy, układy narzą- dzie układu narządów (tkanki, narządy, układ narządów); 1. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka. zintegrowana całość dów. • określa zależność między budową a funkcją poszczególnych układów Uczeń: 2. Tkankowa budowa narządów. narządów w organizmie człowieka; 1) przedstawia hierarchizację budowy organizmu 3. Główne funkcje organizmu człowieka oraz rola • wymienia narządy wchodzące w skład poszczególnych układów; człowieka (komórki, tkanki, narządy, układy narządów i układów narządów w pełnieniu tych • opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów; narządów, organizm). funkcji. • dostrzega znaczenie współdziałania narządów i układów narządów w pra- 4. Współdziałanie narządów i układów narządów widłowym funkcjonowaniu organizmu. w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. 2. Budowa i funkcje 1. Budowa skóry i rola jej elementów składowych. • określa funkcje skóry; III. Organizm człowieka. 6 skóry 2. Funkcje skóry, w tym udział w termoregulacji. • rozpoznaje elementy budowy skóry i wskazuje je na planszy; 2. Skóra. Uczeń: 3. Gęstość rozmieszczenia i wrażliwość recepto- • wyjaśnia, jaka jest rola naskórka i skóry właściwej; 1) przedstawia funkcje skóry; rów w skórze w różnych częściach ciała – do- • charakteryzuje warstwy skóry; 2) rozpoznaje elementy budowy skóry (na mo- świadczenie. • opisuje termoregulacyjną funkcję skóry; delu, rysunku, według opisu itd.) oraz określa • planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym rozróżnia obszary skóry związek budowy tych elementów z funkcjami AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec bardziej wrażliwe na dotyk (okolice ust, opuszki palców) i mniej wrażliwe pełnionymi przez skórę. na dotyk (wierzch dłoni, kark); • określa związek budowy elementów skóry z pełnionymi przez nią funkcjami; • podaje argumenty świadczące o tym, że skóra jednocześnie oddziela organizm od środowiska i go z nim łączy. 3. Choroby skóry 1. Grzybice skóry – przyczyny, profilaktyka. • wymienia podstawowe zasady higieny skóry; III. Organizm człowieka. oraz zasady ich 2. Opalanie ciała – korzyści i zagrożenia (czerniak). • podaje przykłady chorób skóry i opisuje ich objawy; 2. Skóra. Uczeń: profilaktyki Rola kremów z filtrami ochronnymi. • opisuje stan zdrowej skóry; 3) uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej 3. Higiena skóry. • opisuje profilaktykę wybranych chorób skóry (grzybice skóry, czerniak); w przypadku rozpoznania niepokojących zmian • uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w razie rozpoznania niepoko- na skórze; jących zmian na skórze; 4) podaje przykłady chorób skóry (grzybice skóry, • określa pozytywne i negatywne skutki opalania się; czerniak) oraz zasady ich profilaktyki; • opisuje zmiany skórne określane jako trądzik młodzieńczy; 5) określa związek nadmiernej ekspozycji na • określa związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV ze zwięk- promieniowanie UV ze zwiększonym ryzykiem szonym ryzykiem rozwoju choroby nowotworowej skóry. rozwoju choroby nowotworowej skóry. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 9 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 4. Budowa i funkcje 1. Funkcje szkieletu: podporowa, ochronna, krwio- • określa funkcje szkieletu; III. Organizm człowieka. szkieletu twórcza. • wymienia i rozpoznaje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu 3. Układ ruchu. Uczeń: 2. Elementy składowe układu ruchu. osiowego, obręczy i kończyn; 1) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, 3. Budowa szkieletu człowieka (osiowego, obręczy • określa związek budowy tkanek podporowych (kostnej i chrzęstnej) według opisu itd.) elementy szkieletu osio- i kończyn). z pełnionymi przez nie funkcjami; wego, obręczy i kończyn. • podaje przykłady narządów oraz struktur zbudowanych z tkanki kostnej Biologia | Klasa 7 i chrzęstnej. 5. Związek budowy 1. Budowa i funkcje kości. • określa funkcje kości; III. Organizm człowieka. kości z pełnioną 2. Funkcje tkanki kostnej w kościach. • wymienia cechy budowy fizycznej i chemicznej kości umożliwiające 3. Układ ruchu. Uczeń: funkcją 3. Cechy budowy fizycznej i chemicznej kości pełnienie ich funkcji; 2) przedstawia funkcje kości; określa cechy bu- umożliwiające pełnienie funkcji. • przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych dowy fizycznej i chemicznej kości oraz planuje 4. Rola składników chemicznych kości –doświad- kości; i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę czenie. • określa rolę wapnia i innych czynników (dieta bogata w witaminy, ruch) składników chemicznych kości. 5. Czynniki wpływające na stan kości (dieta bogata w utrzymaniu prawidłowego stanu kości i zębów; w witaminy i wapń, ruch). • jest przekonany o wpływie prawidłowej diety oraz regularnych i racjonal- nych ćwiczeń fizycznych na stan kości i stawów. 7 6. Stawy i inne 1. Połączenia kości – rodzaje i ich lokalizacja. • podaje przykłady połączeń kości, wskazuje je na planszy i demonstruje na III. Organizm człowieka. AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec połączenia kości 2. Stawy – budowa ogólna i funkcja elementów własnym organizmie; 3. Układ ruchu. Uczeń: składowych. • opisuje funkcję tkanki chrzęstnej w stawie; 3) przedstawia rolę i współdziałanie mięśni, ścię- 3. Funkcje tkanki chrzęstnej w stawie. • wskazuje na planszy i podaje nazwy elementów budujących staw i podaje gien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów. 4. Budowa i funkcje stawów (na przykładzie stawu ich rolę. biodrowego lub łokciowego). 7. Mięśnie, ich rola 1. Mięśnie człowieka. Rola układu mięśniowego. • określa rolę układu mięśniowego; III. Organizm człowieka. i współdziałanie 2. Budowa i funkcje tkanki mięśniowej. • porównuje budowę i sposób funkcjonowania tkanek mięśniowych; 3. Układ ruchu. Uczeń: w układzie ruchu 3. Praca mięśni szkieletowych. • wymienia czynniki potrzebne do powstania skurczu mięśnia; 3) przedstawia rolę i współdziałanie mięśni, ścię- 4. Współdziałanie kości, ścięgien, stawów i mięśni • wskazuje na współdziałanie mięśni i szkieletu podczas ruchu (na przykła- gien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów. podczas ruchu. dzie ruchu kończyny górnej lub dolnej); 5. Czynniki konieczne do powstania skurczu • przejawia zainteresowanie budową i funkcjonowaniem mięśni. mięśnia (impuls nerwowy, tlen, cukier). © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 10 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 8. Aktywność 1. Różne formy aktywności fizycznej i jej pozy- • określa znaczenie aktywności fizycznej w prawidłowym funkcjonowaniu III. Organizm człowieka. fizyczna a zdrowie tywne strony. układu ruchu i utrzymaniu zdrowia; 3. Układ ruchu. Uczeń: człowieka 2. Budowanie umięśnienia. Szkodliwość środków • przedstawia pozytywny wpływ ćwiczeń fizycznych na organizm czło- 4) uzasadnia konieczność aktywności fizycznej dla dopingujących. wieka; prawidłowej budowy i funkcjonowania układu 3. Schorzenia układu ruchu oraz zasady profilak- • wskazuje na szkodliwość środków dopingujących stosowanych przez ruchu; tyki: nieuczciwych sportowców; 5) podaje przykłady schorzeń układu ruchu Biologia | Klasa 7 a) skrzywienia kręgosłupa, • ocenia etyczne aspekty problemu dopingu; (skrzywienia kręgosłupa, płaskostopie, krzywica, b) skolioza, • podaje sposoby zapobiegania wadom postawy; osteoporoza) oraz zasady ich profilaktyki. c) płaskostopie, • uzasadnia potrzebę racjonalnej aktywności ruchowej w utrzymaniu zdro- d) osteoporoza. wia i sprawności fizycznej przez całe życie; • jest przekonany o negatywnym wpływie anabolików na zdrowie czło- wieka. 9. Podsumowanie 1. Treści lekcji 1–8. wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 1–8. DZIAŁ 2. UKŁAD POKARMOWY I ODŻYWIANIE SIĘ 10. Budowa 1. Definicja trawienia. • definiuje trawienie; III. Organizm człowieka. i funkcje układu 2. Narządy układu pokarmowego, ich lokalizacja, • wymienia w kolejności narządy układu pokarmowego, lokalizując je na 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: 8 pokarmowego rola i związek budowy z funkcją: schemacie, rysunku, modelu; 1) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, a) jama ustna (rodzaje zębów, budowa, rola • określa rolę poszczególnych rodzajów zębów człowieka; według opisu itd.) elementy układu pokarmo- uzębienia, higiena), • przedstawia związek budowy narządów układu pokarmowego z ich funkcją. wego; przedstawia ich funkcje oraz określa b) przełyk, związek budowy tych elementów z pełnioną c) żołądek, funkcją; AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec d) jelito cienkie (kosmki jelitowe – związek 2) rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, budowy z ich funkcją), według opisu itd.) rodzaje zębów oraz określa e) jelito grube. ich znaczenie w mechanicznej obróbce po- karmu; przedstawia przyczyny próchnicy i za- sady jej profilaktyki. 11. Składniki 1. Substancje odżywcze jako podstawowe skład- • wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych w prawidłowym rozwoju III. Organizm człowieka. pokarmowe – ich niki pokarmów. i funkcjonowaniu organizmu człowieka; 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: rola i źródła 2. Rola i źródła składników odżywczych: białek, • podaje źródła składników pokarmowych: białek, cukrów, tłuszczów; 3) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie skład- cukrów, tłuszczów. • przedstawia źródła aminokwasów egzogennych ich rolę; ników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, 3. Wykrywanie skrobi w produktach spożywczych • planuje i przeprowadza doświadczenie, w którym sprawdza obecność witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidło- – doświadczenie. skrobi w różnych produktach spożywczych. wego funkcjonowania organizmu oraz planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność wybranych składników pokarmowych w produktach spożywczych. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 11 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 12. Witaminy 1. Witaminy (A, D, K, C, B6, B12) – ich rola, źródła • przedstawia rolę wybranych witamin (A, D, K, C, B6, B12), skutki ich niedo- III. Organizm człowieka. i składniki mineralne i objawy niedoboru. boru oraz ich źródła; 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: 2. Składniki mineralne (Mg, Fe, Ca, ) – ich rola, • przedstawia rolę w organizmie, objawy niedoboru oraz źródła wybranych 5) analizuje skutki niedoboru niektórych witamin źródła i objawy niedoboru. składników mineralnych (wapnia, żelaza i magnezu); (A, D, K, C, B6, B12) i składników mineralnych (Mg, 3. Niewłaściwa suplementacja witamin i składni- • uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw Fe, Ca) w organizmie oraz skutki niewłaściwej ków mineralnych. jako źródła witamin i soli mineralnych; suplementacji witamin i składników mineral- Biologia | Klasa 7 4. Woda jako ważne uzupełnienie pokarmu. • wyjaśnia, dlaczego woda jest ważnym uzupełnieniem pokarmu; nych; • jest przekonany o istotnej roli wody, 6) wyjaśnia rolę błonnika w funkcjonowaniu • soli mineralnych i witamin w organizmie człowieka. układu pokarmowego oraz uzasadnia koniecz- ność systematycznego spożywania owoców i warzyw. 13. Trawienie 1. Enzymy trawienne jako czynniki powodujące • wyjaśnia rolę enzymów w procesie trawiennym; III. Organizm człowieka. pokarmów rozkład złożonych związków organicznych • przedstawia miejsca i produkty trawienia oraz wchłaniania głównych grup 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: w pokarmie na związki prostsze. związków organicznych (białek, cukrów, tłuszczów); 3) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie skład- 2. Rola gruczołów i enzymów w trawieniu po- • wskazuje znaczenie błonnika jako ważnego składnika pokarmów w prawi- ników pokarmowych (białka, cukry, tłuszcze, karmu. dłowym ruchu jelit i przesuwaniu trawionego pokarmu; witaminy, sole mineralne i woda) dla prawidło- 3. Miejsca trawienia białek, cukrów i tłuszczów, • opisuje rolę wątroby i trzustki w trawieniu; wego funkcjonowania organizmu oraz planuje 9 produkty ich rozkładu oraz miejsca wchłaniania. • uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; i przeprowadza doświadczenie wykrywające 4. Wpływ substancji zawartych w ślinie na trawie- • przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych obecność wybranych składników pokarmowych nie skrobi – doświadczenie. w ślinie na trawienie skrobi. w produktach spożywczych; 4) przedstawia miejsca trawienia białek, tłuszczów i cukrów; określa produkty tych procesów AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec oraz podaje miejsce ich wchłaniania; planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi. 14. Potrzeby 1. Wartość energetyczna pokarmu a potrzeby • wyjaśnia związek między wartością energetyczną pokarmu a potrzebami III. Organizm człowieka. pokarmowe ludzi energetyczne organizmu człowieka w różnych energetycznymi człowieka w zależności od wieku, trybu życia, zdrowia 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: okresach życia. i aktywności fizycznej; 7) uzasadnia konieczność stosowania diety zróżni- 2. Analiza zawartości składników pokarmowych • analizuje na podstawie etykiet zawartość składników odżywczych w wy- cowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu i ich wartości odżywczej w wybranych produk- branych produktach spożywczych (płatkach kukurydzianych, serze białym, (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna tach spożywczych. maśle) i oblicza wartość energetyczną tych produktów; itp.), oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia 3. Dodatki do żywności – analiza zawartości • określa wady i zalety stosowania dodatków chemicznych do żywności; i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaści- w wybranych produktach spożywczych. • analizuje zawartość dodatków do żywności w wybranych artykułach wego odżywiania (otyłość, nadwaga, anoreksja, spożywczych (gumie do żucia, galaretce, zupie w proszku, np. żurku); bulimia, cukrzyca). • jest przekonany o potrzebie czytania informacji zamieszczanych na opa- kowaniach produktów spożywczych. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 12 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 15. Zasady zdrowego 1. Dieta i jej rodzaje ze względu na wiek, stan • wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną pod względem III. Organizm człowieka. żywienia zdrowia, aktywność fizyczną. składników pokarmowych i dostosowaną do potrzeb organizmu; 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: 2. Zasady prawidłowego odżywienia się. • wymienia korzyści wynikające z prawidłowego odżywiania się; 7) uzasadnia konieczność stosowania diety zróżni- 3. Obliczanie indeksu masy ciała – ćwiczenie. • oblicza indeks masy ciała. cowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna itp.), oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia Biologia | Klasa 7 i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaści- wego odżywiania (otyłość, nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca). 16. Skutki 1. Zagrożenia zdrowia związane z niewłaściwym • analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się; III. Organizm człowieka. niewłaściwego odżywianiem się: • określa przyczyny i skutki przejadania się (otyłości) oraz nadmiernego 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: odżywiania się a) niedożywienie – przyczyny i skutki, odchudzania się (anoreksji), a także bulimii, cukrzycy; 7) uzasadnia konieczność stosowania diety zróżni- b) otyłość, nadwaga – przyczyny i skutki, • podaje przyczyny, objawy i skutki uboczne cukrzycy typu II; cowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu c) anoreksja, bulimia, • ma świadomość wpływu ilości i jakości spożywanych posiłków na zdrowie (wiek, płeć, stan zdrowia, aktywność fizyczna d) cukrzyca (typu I i II) – podstępna choroba człowieka. itp.), oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia wyniszczająca organizm, będąca skutkiem i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaści- zaburzeń gospodarki węglowodanowej. wego odżywiania (otyłość, nadwaga, anoreksja, bulimia, cukrzyca). 10 17. Choroby układu 1. Wirusowe zapalania wątroby: WZW A, WZW B, • jest przekonany o potrzebie zachowania higieny jamy ustnej; III. Organizm człowieka. pokarmowego WZW C – przyczyny i profilaktyka. • uzasadnia konieczność okresowego wykonywania przeglądu stomatolo- 4. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: oraz zasady ich 2. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy – gicznego zębów; 8) podaje przykłady chorób układu pokarmowego profilaktyki przyczyny i profilaktyka. • podaje zasady profilaktyki chorób: WZW A, WZW B, WZW C, choroby (WZW A, WZW B, WZW C, choroba wrzodowa AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec 3. Zakaźne choroby przewodu pokarmowego wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatruć pokarmowych, raka jelita gru- żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowe, rak (bakteryjne, pierwotniacze, robaczyce). bego; jelita grubego) oraz zasady ich profilaktyki. 4. Zatrucia pokarmowe. • analizuje konsekwencje zdrowotne nieprzestrzegania zasad higieny pod- 5. Rak jelita grubego. czas przygotowywania i spożywania posiłków; 6. Zasady higieny podczas przygotowywania • przestrzega zasad higieny podczas przygotowywania i spożywania posił- i spożywania posiłków. ków. 18. Podsumowanie 1. Treści lekcji 10–17. • wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 10–17. DZIAŁ 3. UKŁAD KRĄŻENIA. UKŁAD ODPORNOŚCIOWY 19. Krew i jej funkcje 1. Składniki morfotyczne krwi i ich rola: • przedstawia rolę krwinek i płytek krwi w organizmie; III. Organizm człowieka. a) krwinki czerwone – transport tlenu, • prowadzi obserwację mikroskopową preparatu trwałego krwi; 5. Układ krążenia. Uczeń: b) krwinki białe – odporność, • wyjaśnia, co to jest osocze i jaka jest jego rola; 3) przedstawia rolę głównych składników krwi c) płytki krwi – krzepnięcie krwi. • wyróżnia grupy krwi układu AB0 i czynnik Rh; (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze); 2. Osocze – skład chemiczny i rola. • przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. 4) wymienia grupy krwi układu AB0 i Rh oraz 3. Główne grupy krwi układu ABO i Rh: przedstawia społeczne znaczenie krwiodaw- A, AB, B, 0 oraz Rh+, Rh–. stwa. 4. Krwiodawstwo i jego społeczne znaczenie. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 13 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 20. Budowa 1. Budowa układu krwionośnego. Podstawowe • opisuje budowę układu krwionośnego i określa jego główne funkcje; III. Organizm człowieka. i funkcje układu funkcje. • rozpoznaje elementy budowy układu krążenia; 5. Układ krążenia. Uczeń: krwionośnego 2. Naczynia krwionośne (tętnice, żyły, naczynia • przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) i obwodowym 1) rozpoznaje elementy budowy układu krążenia włosowate) – związek budowy z funkcją. (dużym); (na schemacie, rysunku, według opisu itd.); 3. Porównanie budowy żyły i tętnicy. • wskazuje na różnice w budowie żył, tętnic i naczyń włosowatych; przedstawia ich funkcje; 4. Krążenie krwi w obiegu płucnym (małym) • określa związek między budową a funkcją poszczególnych naczyń krwio- 2) analizuje krążenie krwi w obiegu małym i dużym. Biologia | Klasa 7 i obwodowym (dużym). nośnych. 21. Serce i jego praca 1. Budowa serca. • wyjaśnia, jak jest zbudowane serce (przedsionki, komory, zastawki); III. Organizm człowieka. 2. Przepływ krwi w sercu. Rola zastawek. • określa rolę zastawek w sercu; 5. Układ krążenia. Uczeń: 3. Cykl pracy serca. Rejestrowanie pracy serca – • wskazuje na możliwości rejestrowania pracy serca (EKG); 1) rozpoznaje elementy budowy układu krążenia EKG. • wyjaśnia związek pracy serca z tętnem i ciśnieniem krwi; (na schemacie, rysunku, według opisu itd.); 4. Związek pracy serca z pulsem (tętnem) i ciśnie- • określa wpływ różnych czynników na pracę serca; przedstawia ich funkcje. niem krwi. • wyjaśnia, co to jest puls i przedstawia sposób jego badania w praktyce. 5. Czynniki wpływające na pracę serca (wysiłek, temperatura, stres). 22. Wpływ 1. Znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej • wyjaśnia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety we właści- III. Organizm człowieka. aktywności fizycznej diety dla właściwego funkcjonowania układu wym funkcjonowaniu układu krwionośnego; 5. Układ krążenia. Uczeń: 11 na układ krążenia krwionośnego. • wykonuje pomiar tętna i ciśnienia krwi w czasie spoczynku i wysiłku 5) planuje i przeprowadza obserwację wpływu 2. Pomiary tętna podczas spoczynku i po wysiłku fizycznego. wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia oraz ich dokumentowanie – doświadczenie. tętniczego krwi; 3. Pomiary ciśnienia krwi, wpływ wysiłku fizycz- 6) analizuje wpływ aktywności fizycznej i prawidło- nego na ciśnienie krwi – doświadczenie. wej diety na funkcjonowanie układu krążenia. AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec 23. Higiena układu 1. Przyczyny chorób serca i układu krwionośnego. • wymienia przyczyny chorób krwi, serca i układu krążenia; III. Organizm człowieka. krwionośnego Profilaktyka: • opisuje etapy powstawania blaszek miażdżycowych w tętnicy; 5. Układ krążenia. Uczeń: a) miażdżycy tętnic, • wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do zawału serca i udaru mózgu; 7) podaje przykłady chorób krwi (anemia, bia- b) zawału serca. • podaje wartości właściwego ciśnienia krwi; łaczki), układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie 2. Nadciśnienie tętnicze. • określa objawy i podaje przyczyny nadciśnienia, tętnicze, zawał serca) oraz zasady ich profilak- 3. Choroby krwi – przyczyny i profilaktyka: • podaje przykłady chorób krwi – anemia, białaczki; tyki; a) anemia (niedokrwistość), • wskazuje czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na choroby serca 8) uzasadnia konieczność okresowego wykony- b) białaczka. i układu krążenia; wania badań kontrolnych krwi, pomiaru tętna 4. Znaczenie okresowych badań krwi w profilak- • wskazuje czynniki zmniejszające ryzyko zachorowania na choroby serca i ciśnienia tętniczego. tyce zdrowotnej. i układu krążenia; 5. Profilaktyka chorób układu krwionośnego. • uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (podstawowych badań laboratoryjnych krwi, pomiaru ciśnie- nia krwi i tętna); • przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety we wła- ściwym funkcjonowaniu układu krążenia; • podaje zasady profilaktyki chorób krwi, serca i układu krążenia. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 14 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 24. Budowa układu 1. Budowa i funkcje układu limfatycznego. Na- • wskazuje na powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego; III. Organizm człowieka. limfatycznego czynia limfatyczne, węzły chłonne, śledziona, • rozpoznaje wybrane narządy układu limfatycznego i podaje ich funkcje; 6. Układ odpornościowy. Uczeń: grasica. • określa skład oraz funkcje płynu tkankowego i limfy; 1) wskazuje lokalizację (na schemacie, rysunku, 2. Układ limfatyczny i jego powiązania z układem • opisuje budowę i funkcje narządów układu limfatycznego; według opisu itd.) wybranych narządów układu krwionośnym. • wskazuje na układ limfatyczny jako część układu krążenia. odpornościowego: śledziony, grasicy i węzłów 3. Powiązania krwi, limfy i płynu tkankowego: chłonnych oraz określa ich funkcje. Biologia | Klasa 7 a) płyn tkankowy, b) rola limfy. 25. Odporność 1. Odporność organizmu wrodzona i nabyta. • wyjaśnia, co to jest odporność organizmu, a także jakie są funkcje ele- III. Organizm człowieka. organizmu 2. Naturalne sposoby nabywania odporności: mentów układu odpornościowego (śledziony, grasicy, węzłów chłonnych, 6. Układ odpornościowy. Uczeń: czynnej i biernej. makrofagów, limfocytów T, limfocytów B, przeciwciał); 2) rozróżnia odporność wrodzoną i nabytą • rozróżnia odporność wrodzoną i nabytą; oraz opisuje sposoby nabywania odporności • wyjaśnia przykładowe reakcje nabytej odporności czynnej i biernej; (czynna, bierna, naturalna, sztuczna). • porównuje działanie surowicy i szczepionki; • opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządów: śle- dziony, grasicy, węzłów chłonnych; komórek: makrofagów, limfocytów T, limfocytów B; cząsteczek: przeciwciał). 26. Zastosowanie 1. Sztuczne sposoby nabywania odporności czyn- • rozróżnia odporność naturalną i sztuczną, bierną i czynną; III. Organizm człowieka. 12 wiedzy o odporności nej (szczepienia ochronne) i biernej (surowica • podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz 6. Układ odpornościowy. Uczeń: odpornościowa). ocenia ich znaczenie; 3) porównuje istotę działania szczepionek i suro- 2. Szczepienia ochronne – wskazania i znaczenie. • ocenia znaczenie szczepień obowiązkowych dla zdrowia człowieka i spo- wicy; podaje wskazania do zastosowania suro- 3. Zgodność tkankowa organizmu. łeczeństwa; wicy oraz uzasadnia konieczność stosowania AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec 4. Konflikt serologiczny Rh – przyczyny i skutki. • wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa organizmu; obowiązkowych szczepień; 5. Transplantacje narządów i ich znaczenie. Dekla- • wyjaśnia, na czym polega transplantacja; 4) określa, w jakiej sytuacji dochodzi do konfliktu racja zgody na przeszczepianie narządów. • wymienia narządy, które można przeszczepić człowiekowi; serologicznego i przewiduje jego skutki; • przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, w utrzymaniu 5) przedstawia znaczenie przeszczepów oraz życia człowieka; zgody na transplantację narządów. • rozumie potrzebę pozyskiwania narządów do transplantacji oraz deklara- cji zgody na transplantację narządów po śmierci; • wyjaśnia, na czym polega konflikt serologiczny Rh; • opisuje konflikt serologiczny Rh. 27. Zaburzenia 1. Zaburzenia funkcjonowania systemu odporno- • wymienia najczęstsze alergeny; III. Organizm człowieka. funkcjonowania ści: • wyjaśnia podłoże alergii; 6. Układ odpornościowy. Uczeń: odporności a) alergie – podłoże i najczęstsze alergeny • opisuje wpływ HIV na osłabienie systemu odporności; 6) określa alergię jako nadwrażliwość układu (pyłki, kurz – roztocza, pokarm – gluten), • wymienia drogi zakażenia HIV; odpornościowego na określony czynnik; b) wpływ HIV na osłabienie działania systemu • wymienia zasady profilaktyki. 7) określa AIDS jako zaburzenie mechanizmów odporności – drogi zakażenia, profilaktyka. odporności. 28. Podsumowanie 1. Treści lekcji 19–27. • wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 19–27. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 15 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej DZIAŁ 4. UKŁAD ODDECHOWY. UKŁAD WYDALNICZY 29. Budowa 1. Oddychanie komórkowe a wymiana gazowa. • odróżnia oddychanie komórkowe od wymiany gazowej; III. Organizm człowieka. i funkcje układu 2. Budowa układu oddechowego człowieka i funk- • rozpoznaje części układu oddechowego na schemacie, modelu, rysunku, 7. Układ oddechowy. Uczeń: oddechowego cje elementów składowych: na podstawie opisu; 1) rozpoznaje elementy budowy układu oddecho- a) drogi oddechowe (krtań, gardło, tchawica, • przedstawia związek budowy z pełnioną funkcją poszczególnych części wego (na schemacie, modelu, rysunku, według oskrzela), układu oddechowego; opisu itd.); przedstawia ich funkcje oraz określa Biologia | Klasa 7 b) nabłonek migawkowy i wydzielina – rola • określa rolę klatki piersiowej i przepony w wymianie gazowej; związek budowy tych elementów z pełnioną w usuwaniu zanieczyszczeń, • wyjaśnia przebieg wentylacji płuc (wdech i wydech). funkcją; c) płuca (pęcherzyki płucne) – związek budowy 2) przedstawia mechanizm wentylacji płuc (wdech z funkcją, i wydech). d) krtań. 3. Mechanizm wentylacji płuc: wdech i wydech. 30. Wymiana gazowa 1. Przebieg wymiany gazowej w płucach i tkan- • wyjaśnia przebieg wymiany gazowej w płucach i tkankach; III. Organizm człowieka. w płucach i tkankach kach. • przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych; 7. Układ oddechowy. Uczeń: 2. Skład chemiczny powietrza wdychanego i wy- • wskazuje na różnice w składzie chemicznym powietrza wdychanego 3) planuje i przeprowadza obserwację wpływu dychanego. i wydychanego; wysiłku fizycznego na zmiany częstości 3. Wykrywanie obecności dwutlenku węgla oraz • określa zasady projektowania doświadczeń (grupa kontrolna, grupa ba- oddechu; 13 pary wodnej w wydychanym powietrzu – do- dawcza); 4) analizuje przebieg wymiany gazowej świadczenie. • projektuje i przeprowadza doświadczenie, w którym bada wpływ wysiłku w tkankach i w płucach; planuje i przeprowadza 4. Wpływ wysiłku fizycznego na zmiany częstości na tempo oddychania; doświadczenie wykrywające obecność oddechu – doświadczenie. • wskazuje na zmiany tempa oddechu podczas wysiłku fizycznego. dwutlenku węgla oraz pary wodnej AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec w powietrzu wydychanym. 31. Choroby 1. Czynniki wpływające na prawidłowy stan i funk- • wymienia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie III. Organizm człowieka. i higiena układu cjonowanie układu oddechowego. układu oddechowego; 7. Układ oddechowy. Uczeń: oddechowego 2. Gruźlica płuc i związana z nią profilaktyka. • podaje przyczyny zachorowań na gruźlicę płuc, anginę, ze wskazaniem na 5) analizuje wpływ palenia tytoniu (bierne 3. Inne choroby układu oddechowego: stosowaną profilaktykę w tym zakresie; i czynne), zanieczyszczeń pyłowych powietrza a) zapalenia gardła (angina), • przedstawia negatywny wpływ palenia tytoniu na zdrowie człowieka (rak, na stan i funkcjonowanie układu oddechowego; b) rak płuca. zanikanie powierzchni wymiany gazowej, nieżyt oskrzeli); 6) podaje przykłady chorób układu oddechowego 4. Wpływ palenia tytoniu na układ oddechowy. • podaje argumenty przeciw paleniu papierosów (rak, zanikanie po- (angina, gruźlica, rak płuca) oraz zasady ich Czynne i bierne palenie tytoniu a zdrowie. wierzchni wymiany gazowej, nieżyt oskrzeli); profilaktyki. 5. Wpływ zanieczyszczeń pyłowych powietrza na • zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa uzależnienia się od nikotyny; układ oddechowy. • ma świadomość zagrożeń życia, jakie niesie wdychanie substancji zawar- tych w dymie z papierosa, w tym tlenku węgla; • wskazuje na negatywny wpływ zanieczyszczeń pyłowych na układ odde- chowy; • uzasadnia konieczność okresowych badań kontrolnych płuc. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 16 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 32. Budowa i funkcje 1. Zbędne produkty przemiany materii i drogi ich • podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka III. Organizm człowieka. układu wydalniczego usuwania. i drogi ich usuwania; 8. Układ wydalniczy. Uczeń: 2. Budowa układu wydalniczego i funkcje jego • rozpoznaje narządy układu wydalniczego człowieka ze wskazaniem ich 1) przedstawia istotę procesu wydalania; podaje głównych narządów (nerek, moczowodów, funkcji; przykłady substancji, które są wydalane z orga- pęcherza moczowego, cewki moczowej). • określa znaczenie równowagi wodnej dla organizmu. nizmu człowieka (mocznik, dwutlenek węgla), 3. Regulacja ilości wody w organizmie – bilans oraz wymienia narządy biorące udział w ich Biologia | Klasa 7 wodny. wydalaniu; 2) rozpoznaje elementy układu moczowego (na modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przed- stawia ich funkcje. 33. Choroby układu 1. Składniki moczu zdrowego człowieka. • wymienia składniki moczu zdrowego człowieka; III. Organizm człowieka. wydalniczego i ich 2. Okresowe badania moczu jako ważny wskaźnik • wymienia podstawowe zasady higieny układu wydalniczego; 8. Układ wydalniczy. Uczeń: profilaktyka stanu zdrowia człowieka. • uzasadnia potrzebę okresowych badań moczu w profilaktyce zdrowia. 3) podaje przykłady chorób układu moczowego 3. Choroby układu moczowego – zasady profilak- (zakażenie dróg moczowych, kamica nerkowa) tyki: oraz zasady ich profilaktyki; a) zakażenie dróg moczowych, 4) uzasadnia konieczność okresowego wykonywa- b) kamica nerkowa. 14 nia badań kontrolnych moczu, analizuje wynik badania moczu. 34. Podsumowanie 1. Treści lekcji 29–33. • wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 29–33. AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec DZIAŁ 5. UKŁAD NERWOWY. NARZĄDY ZMYSŁÓW. UKŁAD DOKREWNY 35. Budowa i funkcje 1. Budowa i funkcje układu nerwowego. • rozpoznaje na planszach elementy ośrodkowego i obwodowego układu III. Organizm człowieka. układu nerwowego 2. Ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. nerwowego oraz podaje ich nazwy; 9. Układ nerwowy. Uczeń: 3. Neurony – związek budowy z funkcją. • opisuje funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego; 1) rozpoznaje elementy ośrodkowego i obwodo- 4. Autonomiczny układ nerwowy: rola układów • uzasadnia związek budowy neuronu z funkcją; wego układu nerwowego (na modelu, rysunku, współczulnego i przywspółczulnego. • wskazuje przebieg impulsu nerwowego; według opisu itd.) oraz określa ich funkcje; • określa rolę neuronów w przyjmowaniu i przewodzeniu impulsów nerwo- 2) porównuje rolę współczulnego i przywspółczul- wych; nego układu nerwowego. • dostrzega przystosowania neuronów (w budowie i właściwościach) do pełnienia funkcji w układzie nerwowym; • określa rolę somatycznego i wegetatywnego układu nerwowego w orga- nizmie człowieka; • porównuje funkcje współczulnego i przywspółczulnego układu nerwo- wego. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 17 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 36. Czynności 1. Ośrodkowy układ nerwowy – budowa i funkcje. • wymienia funkcje głównych części mózgowia; III. Organizm człowieka. ośrodkowego układu 2. Mózgowie i rdzeń kręgowy: • wyjaśnia, co to są wyższe czynności nerwowe; 9. Układ nerwowy. Uczeń: nerwowego a) mózg – jako ośrodek wyższych czynności • określa, co to jest kora mózgowa i jakie jest jej znaczenie; 1) rozpoznaje elementy ośrodkowego i obwodo- nerwowych; kora mózgowa; ośrodki w korze • lokalizuje ośrodki korowe na rysunku, modelu mózgu; wego układu nerwowego (na modelu, rysunku, mózgowej (wzroku, słuchu, dotyku, ruchu, • opisuje funkcje móżdżku i rdzenia przedłużonego w organizmie; według opisu itd.) oraz określa ich funkcje. mowy), • wyjaśnia, jaką rolę odgrywa rdzeń kręgowy; Biologia | Klasa 7 b) móżdżek – koordynacja ruchów, napięcie • podaje zasady higieny pracy umysłowej. mięśni, c) rdzeń przedłużony – ośrodki utrzymujące organizm przy życiu (oddechowy, akcji serca), d) rdzeń kręgowy – przewodzenie informacji do mózgu i z mózgu, kontrola czynności odru- chowych. 37. Odruchy 1. Łuk odruchowy – jego elementy. Przewodzenie • wymienia elementy składowe łuku odruchowego; III. Organizm człowieka. bezwarunkowe w łuku odruchowym. • wyjaśnia działanie łuku odruchowego; 9. Układ nerwowy. Uczeń: i warunkowe 2. Odruchy warunkowe i bezwarunkowe – przy- • określa, co to jest odruch bezwarunkowy i podaje przykłady takich odru- 3) opisuje łuk odruchowy i wymienia rodzaje kłady i ich znaczenie w życiu człowieka. chów; odruchów; dokonuje obserwacji odruchu 15 3. Obserwacja odruchów bezwarunkowych, np. • dokonuje obserwacji odruchu kolanowego; kolanowego. kolana, oka. • uzasadnia, dlaczego odruch kolanowy jest odruchem bezwarunkowym; • określa znaczenie wybranych odruchów człowieka (czkawka, połykanie, odruch wymiotny, odruch źreniczny, mruganie powiekami, łzawienie, AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec odruch ślinienia się); • wyjaśnia, jak powstają i jaka jest rola odruchów warunkowych; • podaje przykłady odruchów warunkowych i określa ich znaczenie w co- dziennym życiu; • dostrzega istotne znaczenie odruchów w życiu codziennym człowieka. 38. Higiena układu 1. Higiena pracy mózgu. • uzasadnia konieczność ochrony głowy przed urazami ze względu na III. Organizm człowieka. nerwowego. 2. Zasady efektywnego uczenia się i zapamięty- możliwość uszkodzenia mózgu; 9. Układ nerwowy. Uczeń: Radzenie sobie ze wania. Higiena uczenia się. • podaje zasady efektywnego uczenia się; 4) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem; stresem 3. Rola snu w prawidłowym funkcjonowaniu • wykazuje wpływ prawidłowego wysypiania się na procesy uczenia się 5) uzasadnia znaczenie snu w prawidłowym funk- układu nerwowego. i zapamiętywania; cjonowaniu układu nerwowego. 4. Stres i jego wpływ na organizm. • wyjaśnia przyczyny i skutki stresu; 5. Sposoby radzenia sobie ze stresem. • podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu; • przedstawia korzystne dla zdrowia sposoby radzenia sobie z długotrwa- łym stresem. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 18 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 39. Oko – narząd 1. Rodzaje zmysłów (wzrok, słuch, dotyk, smak, • wyjaśnia, co to są zmysły i komórki zmysłowe; III. Organizm człowieka. wzroku węch, równowaga) i ich rola w organizmie. • określa, jaka jest rola zmysłów w życiu człowieka; 10. Narządy zmysłów. Uczeń: 2. Budowa oka. Rola poszczególnych elementów • określa rolę elementów budowy gałki ocznej; 1) rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, budowy oka w procesie widzenia. • przedstawia sposób powstawania obrazu w oku. rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia 3. Powstawanie obrazu obiektu w oku. Siatkówka ich funkcje w powstawaniu obrazu; dokonuje oka. obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu Biologia | Klasa 7 4. Obserwacja obecności tarczy nerwu wzroko- wzrokowego; wego, tzw. plamki ślepej. 2) przedstawia przyczyny powstawania oraz spo- soby korygowania wad wzroku (krótkowzrocz- ność, dalekowzroczność, astygmatyzm). 40. Funkcjonowanie 1. Dostosowanie oka do różnych warunków • wyjaśnia różnicę między widzeniem z bliska i z daleka, w ciemności i przy III. Organizm człowieka. oka. Wady wzroku środowiska: świetle; 10. Narządy zmysłów. Uczeń: a) ilość światła wpadająca do oka a reakcja • określa przyczyny powstawania oraz sposoby korygowania krótkowzrocz- 1) rozpoznaje elementy budowy oka (na modelu, źrenicy, ności, dalekowzroczności i astygmatyzmu; rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia b) odległość oglądanych przedmiotów od oka • przedstawia zasady higieny narządu wzroku; ich funkcje w powstawaniu obrazu; dokonuje a kształt soczewki. • jest przekonany o potrzebie wykonywania okresowych kontrolnych obserwacji wykazującej obecność tarczy nerwu 2. Wady wzroku i sposoby ich korygowania: badań wzroku. wzrokowego; a) krótkowzroczność, 2) przedstawia przyczyny powstawania oraz spo- 16 b) dalekowzroczność, soby korygowania wad wzroku (krótkowzrocz- c) astygmatyzm. ność, dalekowzroczność, astygmatyzm). 3. Higiena narządu wzroku podczas czytania i pracy z komputerem. AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec 41. Ucho – narząd 1. Budowa ucha oraz funkcje jego elementów • wymienia elementy budowy ucha i wskazuje części odgrywające rolę III. Organizm człowieka. słuchu i równowagi składowych. w odbieraniu bodźców dźwiękowych oraz części, w których jest zlokalizo- 10. Narządy zmysłów. Uczeń: 2. Droga fali dźwiękowej w uchu. wany zmysł równowagi; 3) rozpoznaje elementy budowy ucha (na modelu, 3. Ucho jako narząd słuchu i równowagi. • określa przebieg fali dźwiękowej w uchu i powstawanie wrażeń słucho- rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia ich 4. Hałas w otoczeniu i jego wpływ na zdrowie wych; funkcje; człowieka. • określa wpływ hałasu na zdrowie człowieka; 4) opisuje wpływ hałasu na zdrowie człowieka. 5. Higiena narządu słuchu. • wymienia zasady higieny narządu słuchu; • ma świadomość negatywnego wpływu hałasu na funkcjonowanie narządu słuchu. 42. Inne zmysły 1. Różnorodność komórek zmysłowych w skórze. • przedstawia rolę zmysłów węchu i smaku; III. Organizm człowieka. 2. Lokalizacja oraz funkcjonowanie narządu • określa lokalizację narządów i receptorów zmysłów węchu i smaku; 10. Narządy zmysłów. Uczeń: zmysłu węchu (komórek węchowych) i smaku • bada wrażliwość zmysłów węchu i smaku; 5) przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, (kubków smakowych, receptorów smaku). • przejawia zainteresowanie różnorodnością komórek zmysłowych i narzą- węchu i dotyku; wskazuje umiejscowienie dów zmysłów; receptorów właściwych tym zmysłom oraz • ma świadomość, że nie wszystkie bodźce ze środowiska mogą być odbie- planuje i przeprowadza doświadczenie spraw- rane przez człowieka. dzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 19 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 43. Budowa i funkcje 1. Budowa układu dokrewnego i lokalizacja nie- • wymienia główne gruczoły dokrewne w organizmie człowieka i określa ich III. Organizm człowieka. układu dokrewnego których gruczołów wydzielania wewnętrznego lokalizację; 11. Układ dokrewny. Uczeń: (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, go- • przedstawia podstawową rolę gruczołów dokrewnych w regulacji proce- 1) wymienia gruczoły dokrewne (przysadka, nady). sów życiowych; tarczyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki); 2. Funkcje gruczołów wydzielania wewnętrznego • wyjaśnia, co to jest hormon; wskazuje ich lokalizację; podaje hormony (przysadka, tarczyca, trzustka, nadnercza, go- • przedstawia biologiczną rolę hormonów (hormonu wzrostu, tyroksyny, wydzielane przez nie (hormon wzrostu, tyrok- Biologia | Klasa 7 nady). insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów); syna, insulina, glukagon, adrenalina, testosteron, 3. Funkcje niektórych hormonów w organizmie • wskazuje na współdziałanie układu nerwowego i dokrewnego w regulacji estrogeny i progesteron) oraz przedstawia ich człowieka (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, czynności organizmu człowieka; rolę. glukagon, adrenalina, testosteron, estrogen, • ma świadomość współdziałania układu nerwowego i dokrewnego w re- progesteron). gulacji czynności życiowych człowieka oraz specyfiki działania każdego 4. Porównanie działania układu hormonalnego z tych układów. i nerwowego. 44. Hormony i ich 1. Hormony przysadki i ich wpływ na działanie • wyjaśnia rolę przysadki w wydzielaniu innych hormonów; III. Organizm człowieka. rola innych gruczołów dokrewnych. • wyjaśnia przebieg antagonistycznego działania insuliny i glukagonu; 11. Układ dokrewny. Uczeń 2. Antagonistyczne działanie hormonów trzustki • określa skutki nieprawidłowego wydzielania hormonu wzrostu, tyroksyny 1) wymienia gruczoły dokrewne (przysadka, tar- – insuliny i glukagonu – w regulacji poziomu i insuliny; czyca, trzustka, nadnercza, jądra i jajniki); wska- cukru we krwi. • uzasadnia potrzebę skonsultowania z lekarzem zamiaru przyjmowania zuje ich lokalizację; podaje hormony wydzielane 17 3. Objawy niedoboru hormonów: przysadki, środków hormonalnych (w tym tabletek antykoncepcyjnych). przez nie (hormon wzrostu, tyroksyna, insulina, tarczycy i trzustki. glukagon, adrenalina, testosteron, estrogeny 4. Preparaty i leki hormonalne w życiu człowieka. i progesteron) oraz przedstawia ich rolę; 2) przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu; AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec 3) wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatów i leków hormonalnych. 45. Podsumowanie 1. Treści lekcji 35–44. • wykazuje się wiadomościami i umiejętnościami z lekcji 35–44. DZIAŁ 6. UKŁAD ROZRODCZY. ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ 46. Budowa i funkcje 1. Rozmnażanie się jako czynność życiowa. • wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie płciowe; III. Organizm człowieka. męskiego układu 2. Objawy dojrzewania chłopców. • określa rolę układu rozrodczego męskiego; 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: rozrodczego 3. Budowa układu rozrodczego mężczyzny. • opisuje anatomiczne i fizjologiczne przemiany w ciele chłopca związane 1) rozpoznaje elementy budowy układu rozrod- 4. Fizjologia układu rozrodczego mężczyzny. z dojrzewaniem; czego męskiego i żeńskiego (na schemacie, • wyjaśnia, jaka jest rola hormonów, w tym testosteronu, w okresie dojrze- według opisu itd.) oraz podaje ich funkcje. wania chłopców; • wskazuje na rysunku elementy narządów rozrodczych męskich i podaje ich nazwy; • określa rolę poszczególnych elementów układu rozrodczego męskiego; • opisuje funkcjonowanie układu rozrodczego mężczyzny. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału Strona 20 Nr i temat lekcji Zakres materiału nauczania Wymagania szczegółowe Wymagania przewidziane Uczeń: w podstawie programowej 47. Budowa i funkcje 1. Objawy dojrzewania dziewcząt. • opisuje anatomiczne i fizjologiczne przemiany w ciele dziewczyny zwią- III. Organizm człowieka. żeńskiego układu 2. Budowa układu rozrodczego kobiety. zane z dojrzewaniem; 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: rozrodczego 3. Rola układu rozrodczego kobiety. • wyjaśnia, jaka jest rola hormonów, w tym estrogenów, w okresie dojrze- 1) rozpoznaje elementy budowy układu rozrod- wania dziewcząt; czego męskiego i żeńskiego (na schemacie, • wskazuje na rysunku elementy narządów rozrodczych żeńskich i podaje według opisu itd.) oraz podaje ich funkcje. ich nazwy; Biologia | Klasa 7 • określa rolę poszczególnych elementów układu rozrodczego żeńskiego; • wyjaśnia, co to jest jajeczkowanie (owulacja); • opisuje funkcjonowanie układu rozrodczego kobiety; • opisuje rolę układu rozrodczego kobiety. 48. Cykl 1. Komórki płciowe męskie i żeńskie. • porównuje budowę plemnika i komórki jajowej; III. Organizm człowieka. miesiączkowy 2. Przemiany w macicy i jajnikach w czasie cyklu • przedstawia rolę gamet w procesie zapłodnienia; 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: kobiety. miesiączkowego. • opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety; 2) opisuje fazy cyklu miesiączkowego kobiety; Zapłodnienie 3. Rola hormonów: hormony przysadki, estrogeny, • określa funkcje hormonów związanych z cyklem miesiączkowym; 3) określa rolę gamet w procesie zapłodnienia. progesteron. • wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie; 4. Jajeczkowanie i jego znaczenie w życiu kobiety. • wskazuje na zapłodnienie jako możliwy efekt stosunku płciowego; 5. Stosunek płciowy a zapłodnienie. • określa miejsce w układzie rozrodczym, w którym dochodzi do zapłod- 6. Objawy ciąży. nienia; 18 • wymienia objawy ciąży. 49. Rozwój 1. Losy zapłodnionej komórki jajowej w drogach • opisuje przebieg wczesnej ciąży – od zapłodnienia do zagnieżdżenia III. Organizm człowieka. zarodkowy rodnych kobiety. zarodka w macicy; 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: AUTORZY: Jastrzębska Ewa, Pyłka-Gutowska Ewa, Kłos Ewa, Kofta Wawrzyniec i płodowy 2. Zagnieżdżenie zarodka w macicy. • charakteryzuje rozwój zarodka, a później płodu; 4) wymienia etapy rozwoju przedurodzeniowego 3. Połączenie zarodka z organizmem matki – bu- • określa funkcje błon płodowych i łożyska człowieka w rozwoju płodu; człowieka (zygota, zarodek, płód) i wyjaśnia dowa i rola łożyska. • wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka wpływ różnych czynników na rozwój zarodka 4. Rozwój zarodka i płodu. i płodu; i płodu. 5. Higiena ciąży; opieka medyczna nad kobietą • określa objawy porodu; w ciąży. • wyjaśnia wpływ nieodpowiedniego zachowania ciężarnej kobiety na rozwój płodu; • uzasadnia konieczność pozostawania kobiety ciężarnej pod opieką lekarską. 50. Rozwój człowieka 1. Etapy biologicznego, psychicznego i społecz- • charakteryzuje etapy życia człowieka po urodzeniu; III. Organizm człowieka. i potrzeby z nim nego rozwoju człowieka (okres noworodkowy, • opisuje potrzeby człowieka na różnych etapach rozwoju; 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: związane niemowlęctwa, dzieciństwa, młodzieńczy, • przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego 5) przedstawia cechy fizycznego, psychicznego dojrzałości, starości). dojrzewania człowieka; i społecznego dojrzewania człowieka. 2. Potrzeby człowieka w poszczególnych etapach • opisuje potrzeby i ograniczenia człowieka w różnych fazach rozwoju jego rozwoju. osobniczego. © Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017 Rozkład materiału