Strona 1 V. z na ojcz y „Bóg... chce zbawić nas nie pojedynczo, lecz we wspólnocie. Stworzony na wzór Boży człowiek ma wpisane w swą naturę relacje, wymianę, udział i miłość. Jesteśmy odpowiedzialni za siebie nawzajem”. (Katechizm Kościoła katolickiego dla młodych, Youcat polski, 122) Strona 2 Potrzebna pamięć, 36 żeby zachować tożsamość Zdarzyło ci się mówić o sobie „jestem Pola- kiem”? Czy zastanawiałeś się, co to znaczy? Naszą polskość wyrażamy na różne sposoby. Rzeczywistość, w której żyjemy, kształtowała się przez wiele lat. Jednym z bardzo ważnych wydarzeń w hi- storii Polski było Powstanie Warszawskie. Było to wystąpienie zbrojne przeciwko niemie- ckim okupantom zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji „Burza”. Wybuchło 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 – ten moment nazwano „godziną W”. Głównym celem po- wstania było odbicie stolicy z rąk Niemców, jednak nie mniej ważne było ra- towanie suwerenności przyszłego państwa polskiego przez niedopuszczenie do utworzenia w Warszawie władz państwowych narzuconych przez ZSRR. Powstanie upadło po 63 dniach walk. Straty po stronie polskiej wyniosły około 10 tys. zabitych, 7 tys. zaginio- nych i 5 tys. rannych żołnierzy oraz od 120 do 200 tys. ofiar wśród ludno- ści cywilnej. Wśród Niemców było 10 tys. zabitych, 7 tys. zaginionych, 9 tys. rannych żołnierzy oraz 300 zniszczonych czołgów i samochodów pancernych (zob. . Wśród walczących było wielu młodych Polaków, którzy pokazali, że los Oj- czyzny jest dla nich ważny, że ich miłości do kraju nie da się łatwo zniszczyć, że gotowi są dla niej poświęcić własne życie. WARTO pamiętać o narodowych bohaterach Pomnik Powstania Warszawskiego, powstańcy wchodzący do kanału, Warszawa 118 Strona 3 Jak sądzisz, dlaczego ci młodzi ludzie ryzykowali życie, walcząc w nierów- nej walce z niemieckim wojskiem? Dlaczego są dla nas bohaterami, choć po- wstanie upadło? Oddając się w opiekę Stwórcy świata, upomniał swoich żołnie- rzy, aby mężnie aż do śmierci walczyli za prawa, świątynię, miasto, ojczyznę i zwyczaje ojczyste. (2 Mch 13,14) „Sztuką jest umierać dla Ojczyzny, ale największą sztuką jest dobrze żyć  dla niej”. (Kardynał Stefan Wyszyński) Ojczyzna -I Módl się to dziedzictwo po moich przodkach Boże, Ty powołałeś mnie do życia z polskich rodziców i na polskiej ziemi. Dziedzictwo mego Narodu kształtowało moje myśli, chleb polskiej ziemi żywił moje ciało. Nie mogę kochać Twojego świata, nie kochając na pierwszym miejscu mojej Ojczyzny. Proszę więc, ześlij na nią błogosławieństwo swoje. Niech roz- kwita w pokoju i sprawiedliwości, a ja niech poznam moje wobec niej obowiązki i z Twoją pomocą je wypełnię. Amen. ( Na pewno spotkałeś się z hasłem BÓG – HONOR – OJCZYZNA. Najczęściej wy- stępuje na chorągwiach wojskowych, sztandarach szkół i różnych organizacji. Nie wiadomo, kiedy wyrażenia tego użyto po raz pierwszy. Słowa te są oficjalną dewi- zą Wojska Polskiego od 1993 r., lecz w literaturze spotykane są już od XVI–XVII w. Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkami obywateli są: – wierność Rzeczypospolitej Polskiej, – troska o dobro wspólne, – przestrzeganie prawa Rzeczypospolitej Polskiej, – ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, – obrona Ojczyzny, – dbałość o stan środowiska naturalnego. Dla tych wartości Polacy poświęcali swoje umiejętności, majątki, niejedno- krotnie nawet życie. Miłość ku ojczyźnie nierozerwalnie łączyła się i przenikała z miłością do Boga. Wyrazem tego może być śpiewany podczas różnorodnych 119 Strona 4 uroczystości hymn „Boże, coś Polskę”. W sposób szczególny pokazuje on opiekę Pana Boga nad Polską oraz prośbę obywateli, by dalej jej błogosławił. Boże, coś Polskę przez tak liczne wieki Otaczał blaskiem potęgi i chwały, Coś ją osłaniał tarczą swej opieki Od nieszczęść, które przygnębić ją miały. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie: Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie! Ty, któryś potem tknięty jej upadkiem Wspierał walczących za najświętszą sprawę, I chcąc świat cały mieć jej męstwa świadkiem W nieszczęściach samych pomnażał jej sławę. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie: Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie! Boże Najświętszy, przez Chrystusa rany Świeć wiekuiście nad braćmi zmarłymi. Spojrzyj na lud Twój niewolą znękany, Przyjmij ofiary z synów polskiej ziemi. Przed Twe ołtarze zanosim błaganie: Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie! ? Zasta ów się tannów ! Zapamiętaj r Co możesz zrobić dla Polsk i Patriota to człowiek, który kocha jako uczeń VII klasy szkoły swoją ojczyznę i jest gotow y podstawowej? do poświęceń dla niej. r W jaki sposób okazujesz (wg Słownika Języka Polskiego PWN) szacunek tym, którzy walczyli za naszą Ojczyznę? I V Zadanie 1. Wypisz, z jakich działań Polaków w historii możemy być dumni. 2. Napisz, który z bohaterów narodowych jest dla ciebie autorytetem. Uzasadnij swój wybór. 120 Strona 5 Dlaczego chrzest Polski 37 nie był stratą, lecz zyskiem? Przyjęcie chrześcijaństwa przez Polskę sprawiło, że znalazła ona swoje miejsce w Europie. Wartości, które przyszły na WARTO ziemie polskie razem z wiarą w Chry- stusa, kształtowały nasz naród, tradycje dostrzegać wartości i spojrzenie na codzienną rzeczywistość. chrześcijańskie „Mieszko, objąwszy księstwo, zaczął w naszej kulturze dawać dowody zdolności umysłu i sił cielesnych i co raz częściej napastować ludy [sąsiednie] dookoła. Dotychczas jednak w takich pogrążony był błędach pogaństwa, że wedle swego zwyczaju siedmiu żon zażywał. W końcu zażądał w małżeństwo jednej bardzo dobrej chrześcijanki z Czech, imieniem Dąbrówka. Lecz ona odmówiła poślubienia go, jeśli nie zarzuci owego zdrożnego obyczaju i nie przyrzeknie zostać chrześci- janinem. Gdy zaś on [na to] przystał, że porzuci ów zwyczaj pogański i przyj- mie sakramenta wiary chrześcijańskiej, pani owa przybyła do Polski z wielkim orszakiem [dostojników] świeckich i duchownych, ale nie pierwej podzieliła z nim łoże małżeńskie, aż powoli a pilnie zaznajamiając się z obyczajem chrze- ścijańskim i prawami kościelnymi, wyrzekł się błędów pogaństwa i przeszedł na łono matki-Kościoła”. (Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, Wrocław 1968, wyd. III, s. 18-19) Chrześcijaństwo na ziemiach polskich rozwijało się przez kolejne 30 lat, bez znaczących wydarzeń. Sytuacja jednak zmieniła się, gdy na dworze Bolesława Chrobrego pojawił się biskup Wojciech z czeskiego rodu Sławnikowiców, przy- jaciel Ottona III. Wcześniej był biskupem w Pradze, skąd został wypędzony. Przez pewien czas przebywał w klasztorze benedyktyńskim w Rzymie, ale pa- pież polecił mu wrócić do diecezji lub udać się na misje do pogan. Święty Wojciech przybył na dwór Bolesława Chrobrego w latach dziewięć- dziesiątych X w. W porozumieniu z Bolesławem postanowił zająć się chrystia- nizacją Prusów. Wyruszył w podróż misyjną z przyrodnim bratem Radzimem- -Gaudentym oraz prezbiterem Boguszą-Benedyktem i już w Gdańsku ochrzcił znaczną część mieszkańców. Następnie udali się do Prus (okolice Elbląga), gdzie rozpoczęli działalność misyjną. Niestety nie spotkała się ona z życzliwym przy- jęciem i rozkazano Wojciechowi i jego towarzyszom opuścić te tereny. On jed- nak nie był do tego skłonny, wierząc, że uda się kogoś ochrzcić. Po kilku dniach, gdy odpoczywali po Mszy Świętej (było to 23 kwietnia 997 r.) przybyło 7 strażników. Wojciecha uderzono w głowę, a następnie od- 121 Strona 6 cięto ją i zawieszono na palu. Pozostałym pozwolono odejść, by zanieśli tę wieść władcy. Głowę z pala zdjął potajemnie i przewiózł do Gniezna nieznany Pomo- rzanin. Wkrótce potem Chrobry wyku- pił resztę ciała Wojciecha, płacąc za nie tyle złota, ile ważyło, i rozkazał pocho- wać w Gnieźnie. Biskup Wojciech stał się pierwszym polskim męczennikiem. Szyb- ko został uznany za świętego, a jego grób odwiedzali ludzie. W marcu 1000 r. do grobu św. Wojcie- cha przybył cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Otton III. Po modlitwie w ka- tedrze spotkał się z księciem Bolesławem. Wynikiem tego spotkania było utworze- nie metropolii gnieźnieńskiej – pierwszej metropolii kościelnej w Polsce podległej Święty Wojciech wyłącznie papieżowi, na czele której po- stawiono brata św. Wojciecha – Radzima- -Gaudentego. Wraz z powstaniem nowej metropolii utworzono podległe Gnie- znu nowe biskupstwa-sufraganie w Krakowie (z biskupem Popponem), w Koło- brzegu (z biskupem Reinbernem), Wrocławiu (z biskupem Janem). Chrześcijaństwo przyniosło wartości, które są dla nas tak oczywiste, że nie zastanawiamy się nad nimi. Jedną z tych wartości jest małżeństwo monoga- miczne. Mieszko miał kilka żon, ale tylko do czasu przyjęcia wiary w Chrystu- sa. Rytm naszego życia wskazują wydarzenia liturgiczne, które przeżywamy w ciągu roku. Tak jest ze świętami Bożego Narodzenia, Wielkanocy czy trady- cją Wielkiego Postu. One kształtują nasz sposób myślenia, świętowania i życia rodzinnego. Razem z chrześcijaństwem w Polsce pojawiła się łacina, która przyniosła możliwość zapisywania naszego języka i czytania. Bliższą nam czasowo kon- sekwencją chrztu był wybór Karola Wojtyły na papieża i rozsławienie Polski w Europie i na świecie. Nasza wiara i religijność są wyrazem kontynuowania decyzji naszych przod- ków. Wzrastaliśmy w kulturze chrześcijańskiej i w nasze życie są włączone war- tości przyniesione do Polski przez św. Wojciecha. Obecnie w niektórych krajach Europy odchodzi się od wartości chrześcijańskich. Polska trwa przy nich. Jedno wydarzenie z 966 r. zaważyło na życiu milionów ludzi przez ponad tysiąc lat. 122 Strona 7  ? Zastanów się r Jakie owoce chrztu Polski mój udział przyjęliśmy i kontynuujemy w dzisiejszej lekcji jako naród? jest skutkiem chrztu r Jakie zwyczaje w twoim domu są owocem chrztu Polski? Mieszka I r Co w twoim życiu jest konsek wencją chrztu z 966 r.? ! Zapamię taj Przyczyny przyjęcia chrztu: r Dążenie do umocnienia pozycji państwa polskiego na arenie międzynarodowej (zyskiwaliśmy nowego sprzymierzeńca – Czechy). r Chęć zapobieżenia izolacji pogańskiej Polski (możliwość prowadzenia misji chrystianizacyjnych). r Ugruntowanie pozycji księcia jako pomazańca Bożego (chęć uniezależnienia się od Niemiec). r Umocnienie jedności kraju i walka z tendencjami decentralistycznymi. r Zamiar usprawnienia administracji państwowej, która została wzmocniona przez wykształconych duchownych. Najważniejsze daty: 966 r. – chrzest Mieszka I i początek chrześcijańst wa w Polsce. 997 r. – śmierć św. Wojciecha. 1000 r. – zjazd gnieźnieński i utworzenie arcybiskupst wa w Gnieźnie. 23 kwietnia – uroczystość św. Wojciecha, który jest jednym z głównych patronów Polski. I V Zadanie 1. Napisz, co zmienił chrzest Mieszka I w dziejach Polski. 2. Narysuj komiks na temat „Chrześcijańskie wartości w życiu młodego człowieka”. 3. Ułóż modlitwę za Polskę przez wstawiennictwo św. Wojciecha. 123 Strona 8 Korona i krzyż, czyli spór 38 o św. Stanisława Przedstawiciele władzy powinni dążyć do dobra całego kraju. Jeżeli ich działania WARTO prowadzą do krzywdy, jesteśmy zwolnie- ni z posłuszeństwa. W historii Polski było być wielu bohaterów narodowych, którzy sprzeciwiając się władzy, dążyli do do- bezkompromisowym bra narodu. Wielu z nich przypłaciło to wobec zła życiem. Jednym z nich był św. Stanisław biskup i męczennik. Święty Stanisław urodził się w Szczepanowie między rokiem 1030 a 1039. Pochodził z rodu rycerskiego i odebrał staranne wykształcenie. W Krakowie początkowo pełnił funkcje pomocnicze w zarządzaniu diecezją, później zo- stał jednym z kapelanów książęcych. Po śmierci biskupa Lamberta w 1071 r. Bolesław Śmiały mianował Stanisława jego następcą. W tym czasie Kościół był silnie związany z władzą świecką. Dygnitarze kościelni byli jednocześnie urzędnikami królewskimi, powołany- mi przez króla i poprzez to jemu pod- ległymi. Okres, w którym żył św. Stanisław, był czasem przywracania świetności państwa Piastów. Została odnowio- na metropolia gnieźnieńska, powsta- ła nowa diecezja w Płocku oraz sieć klasztorów benedyktyńskich, które są ośrodkami religijnymi i naukowymi na terytorium Polski. Między Bolesławem Szczodrym a biskupem Stanisławem Cud św. Stanisława, fresk Puccio Capanny z XIV w., bazylika św. Franciszka w Asyżu doszło jednak do konfliktu. Król potrak- tował upomnienia biskupa jako zdradę i skazał na śmierć. Zabito go w czasie Eucharystii. Za swoją porywczość król poniósł karę: musiał uciekać z kraju i do końca życia prawdopodobnie przeby- wał w jednym z klasztorów na terenie dzisiejszej Austrii. O wydarzeniach tych pisali m.in. Anonim zwany Gallem, Wincenty Kadłubek oraz Jan Długosz. Choć 124 Strona 9 św. Stanisława ocenia się w różny sposób, wszyscy się zgadzają, że jego zacho- wanie wynikało z poczucia obowiązku stawania w obronie godnego i chrze- ścijańskiego postępowania. Do św. Stanisława możemy odnieść słowa Pisma Świętego: Któż nas może odłączyć od miłości Chrystusowej? Utrapienie, ucisk czy prześladowanie, głód czy nagość, niebezpieczeństwo czy miecz? Jak to jest napisane: Z powodu Ciebie zabijają nas przez cały dzień, uważają nas za owce na rzeź przeznaczone. Ale we wszystkim tym odnosimy pełne zwycięstwo dzięki Temu, który nas umiłował. I jestem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani Zwierzchności, ani rzeczy teraźniejsze, ani przyszłe, ani moce, ani co [jest] wysoko, ani co głęboko, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie zdoła nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Chrystusie Jezusie, Panu naszym. (Rz 8,35-39) „Ci, którzy są podporządkowani władzy, powinni uważać swoich przeło- żonych za przedstawicieli Boga, który ich ustanowił sługami swoich darów. «Bądźcie poddani każdej ludzkiej zwierzchności ze względu na Pana. Jak ludzie wolni [postępujcie], nie jak ci, dla których wolność jest usprawiedliwieniem zła, ale jak niewolnicy Boga» (1 P 2,13.16). Lojalna współpraca obywateli obej- muje prawo, niekiedy obowiązek udzielenia słusznego napomnienia, jeśli coś wydałoby się im szkodliwe dla godności osób i dla dobra wspólnoty”. (Katechizm Kościoła katolickiego, 2238) ? Zastanów się r Komu masz okazywać posłuszeństwo? r Kiedy możesz, a nawet powinieneś, upominać przełożonych? r W jakich sytuacjach jesteś zwolniony ze słuchania władzy? Parada wojskowa podczas obchodów Święta Niepodległości w Warszawie 125 Strona 10 -I Módl się Święty Stanisławie, nieustraszony Pasterzu, któryś w obronie swej owczarni poniósł śmierć męczeńską, wyjednaj nam, prosimy Cię pokor- nie, zasługami Twymi u Boga, abyśmy byli zawsze gorliwymi cnót Twych naśladowcami. Przemożny patronie ziemi naszej, ochraniaj ją od wszelkich klęsk i niedoli, byśmy dochowali wiary,  którąś przed wiekami głosił na- szym praojcom, i wytrwali w mi- św. Stanisław łości, służbie Bożej i w jedności z Kościołem świętym, a tak zasłu- bronił wiary żyli sobie na wieczne zjednocze- nie nasze z Bogiem w królestwie i Ojczyzny niebieskim. Amen. ! Zapamiętaj jego Szerzący się kult św. Stanisława spowodował w 1088 r. przeniesienie pojawiło relikw ii z kościoła na Skałce do katedr y krakowskiej. Z czasem za się również przekonanie, że rozbicie dzielnicowe Polski, było karą ł się tak czyn świętokradczy (czyli zamordowanie biskupa). Kraj rozpad członków jak członk i ćwiartowanego biskupa, ale na wzór zrośnięcia się u Męczennika, również Polska miała się zjednoczyć. Z tego powod jedności niezwykle ważny m wydarzeniem dla podtrzymania duchowej Polski i Polaków była kanonizacja św. Stanisława w roku 1253. ów Święty Stanisław ze Szczepanowa jest jednym z głównych patron Polski, czczonym w liturgii 8 maja. I V Zadanie 1. Napisz, dlaczego św. Stanisław ze Szczepanowa jest jednym z patro- nów Polski. 2. Napisz, dlaczego warto oddać życie dla dobra Ojczyzny. 3. Pomódl się o zgodę dla wszystkich Polaków. 126 Strona 11 Królewskie insygnia 39 z drewna i skóry WARTO W historii Polski, tej bliższej i tej dalszej, znajduje- my wiele osób, z których możemy być dumni. O Jadwi- żyć dla dze Królowej Polski Jan Paweł II podczas Mszy Świętej kanonizacyjnej, powiedział: innych „Gaude Mater Poloniae (…) [Ciesz się Matko Polsko]. Raduj się dziś, Krakowie! Raduj się, bo nadszedł wreszcie czas, że wszystkie pokolenia twych mieszkańców mogą oddać hołd wdzięczności świętej Pani Wawelskiej”. W Polsce kończyło się panowanie dynastii Piastów, rodu, który przyczynił się do powsta- nia Królestwa Polskiego. Właśnie zmarł ostatni z rodu – Kazimierz Wielki, nie pozostawiając mę- skiego potomka. Na tron Polski został powołany Ludwik Węgierski, jego siostrzeniec, który rów- nież nie miał syna. Przywilejem koszyckim zdołał jednak przekonać szlachtę do tego, aby zgodziła się na objęcie tronu przez którąś z jego córek. Jadwiga przyszła na świat 18 lutego 1374 r. jako trzecie, najmłodsze dziecko króla węgier- skiego Ludwika Adegaweńskiego i Elżbiety Bośniaczki. Gdy miała trzy lata, obiecano, że zostanie żoną ośmioletniego wówczas księcia Wilhelma Habsburga. Ich małżeństwo miało zo- stać zawarte z chwilą dojścia obojga narzeczo- Królowa Jadwiga – obraz nych do pełnoletniości. Sytuacja się zmieniła, kanonizacyjny, Piotr Moskal, 1997 gdy w Polsce po śmierci króla Ludwika wynikł problem obsadzenia tronu. Obawiając się jego utraty, królowa Elżbieta, zgod- nie z życzeniem panów polskich, wysłała na Wawel swą córkę Jadwigę, która została koronowana na króla Polski. Polscy możni uzyskali od królowej Elżbie- ty zgodę na dobranie męża dziesięcioletniej Jadwidze. Trwały w tej sprawie rozmowy z wielkim księciem litewskim Jagiełłą. Równocześnie utrzymywano w mocy dawne porozumienie małżeńskie Jadwigi z Wilhelmem Habsburgiem. Książę Wilhelm przybył w 1385 r. do Krakowa, ale nie został wpuszczony na Wawel. Narzeczeni spotykali się poza murami zamku w asyście swoich dwo- rów. Gdy projekt małżeństwa Jadwigi z Jagiełłą dojrzał do realizacji, pano- wie polscy odprawili Wilhelma z powrotem. Wtedy Jadwiga zamierzała zbiec z Wawelu, ale ubłagana przez podskarbiego Dymitra z Goraja, po całonocnych 127 Strona 12 modłach w katedrze, postanowiła jednak poddać się woli decydujących za nią polityków. W akcie tym pokazała się duchowa wielkość i dojrzałość młodej kró- lowej, która zrezygnowała z osobistych planów, składając tę ofiarę na rzecz pozyskania dla chrześcijaństwa narodu litewskiego. Jagiełło przyjechał do Krakowa 15 lutego 1386 r. i w tym też dniu przyjął chrzest, a następnie 18 lutego zawarł związek małżeński z Jadwigą. Uroczysta koronacja Władysława Jagiełły na króla Polski miała miejsce 4 marca 1386 r. Klauzula obowiązująca tego aktu zawierała między innymi zjednoczenie Polski i Litwy w jedno królestwo oraz przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę. Jadwiga cieszyła się miłością i wdzięcznością poddanych jak nikt przedtem ani potem. Widziano w niej panią pełną szlachetności i dobroci. Zmarła 17 lipca 1399 r., w kilka dni po narodzinach i śmierci swej córki. Żałoba po Jadwidze bardzo szybko przekształciła się w kult. Potwierdził go uroczyście papież Jan Paweł II podczas swej pielgrzymki do Polski w 1979 r., beatyfikując królową, a jej świętość ogłosił Kościołowi w Krakowie 8 czerwca 1997 r. Jezus (…) rzekł: „Wiecie, że władcy narodów uciskają je, a wielcy dają im odczuć swą władzę. Nie tak będzie u was. Lecz kto by między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą”. (Mt 20,25-26) Według Jezusa być władcą to znaczy służyć. Święta Jadwiga doskonale to ro- zumiała. Jan Długosz opisuje jedną z wielu podróży pary królewskiej po kraju. Chłopi uskarżali się na zdzierstwo wielmożów, a król postanowił wynagrodzić ich krzywdę. Ja- dwiga miała wówczas powiedzieć: „A kto im łzy powróci?”. Z jej inicjatywy i przy jej material- nym wsparciu podźwignięta została Akademia Krakowska, nazwana później Uniwersytetem Jagiellońskim. Królowa przyczyniła się także do rozwoju klasztoru na Jasnej Górze. Jako do- bra monarchini usilnie zabiegała o utrzyma- nie pokoju. Komtur krzyżacki usłyszał od niej, że dopiero po jej śmierci dosięgnie krzyżaków sprawiedliwość. Doprowadziła do pojednania swego męża z jego stryjecznym bratem Witol- dem (1393). Poddanych zjednywała niezwykłą dobrocią, biorąc w obronę wszystkich pokrzyw- Uniwersytet Jagielloński w Krakowie 128 Strona 13 dzonych, biednych i chorych, którzy zawsze znajdowali u niej zrozumienie. Troszczyła się o wygląd świątyń i o sprzęty liturgiczne, a wiele ornatów wy- konała osobiście. Dużo się modliła. W katedrze wawelskiej znajduje się krzyż, przed którym spędzała długie godziny. Nazwano go krzyżem królowej Jadwigi. Jadwidze tak bardzo leżały na sercu dobro Polski i rozwój nauki, że swoje in- sygnia królewskie ofiarowała na rzecz Akademii Krakowskiej. Podczas ekshu- ? Zastanów się macji jej ciała odkryto, że została pocho- r Czy jesteś w stanie wana w skórzanej koronie oraz z lipo- zrezygnować ze swoich wym złoconym berłem i jabłkiem. potrzeb na rzecz innych osób? r Jak często modlisz się przed  podjęciem decyzji? r Czy swoim zachowaniem wprowadzasz pokój i harmonię królować w swoim otoczeniu? to służyć r Jak wobec innych świadczysz o Panu Bogu? r Czy sumiennie się uczysz? ! Zapamiętaj Polska może być dumna, że w swej historii miała królową, której mądrość, miłość do poddanych i wierność Chrystusowej Ewangelii doprow adziły ją na ołtarze. Za życia nie królewskie insygnia, ale siła ducha, głębia umysłu i wrażliwość serca dawały jej autorytet i posłuch. Dziś możemy cieszyć się jej świętością i upraszać przez jej wstawiennictwo łaski dla siebie i dla Polski. Święta Jadwiga najczęściej jest przedstawiana w szatach królew skich z insygniami władzy królewskiej, często także z herbami Polski i Litwy. Jej święto przypada 8 czerwca, na pamiątkę daty jej kanonizacji. I V Zadanie 1. Napisz, którą z cech królowej Jadwigi warto naśladować, i uzasadnij dlaczego. 2. Odszukaj i wpisz do zeszytu imię córeczki królowej Jadwigi. 3. Pomódl się o rozwój swojej wiary. 129 Strona 14 Rzeczpospolita Obojga Narodów 40 krajem tolerancji religijnej Niedługo po rozpoczęciu chrystianiza- cji Polski miały miejsce wydarzenia, któ- re zaważyły na losach wielu chrześcijan. WARTO W 1054 r. doszło do tzw. schizmy wschod- niej, która podzieliła Kościół w Europie znać uzasadnienie na prawosławny (grecki, wschodni) oraz prawd wiary katolicki (łaciński, zachodni). W 1517 r. miała miejsce reformacja, w wyniku któ- rej powstały kościoły protestanckie. W ten sposób uformowały się główne ga- łęzie chrześcijaństwa: katolicyzm, prawosławie i protestantyzm. W ich obrębie ukształtowały się również mniejsze grupy, które nazywamy wyznaniami. Chrześcijaństwo Schizma wschodnia Reformacja 1054 r. 1517 r. Kościoły Kościół Kościoły prawosławne katolicki protestanckie Od średniowiecza Polska była krajem wielowyznaniowym. Już w XIV w. w gra- nicach naszego kraju żyli katolicy i prawo- sławni. Oprócz tego mieszkali w nim wy- znawcy judaizmu i muzułmanie. Napływ innowierców stał się szczegól- nie widoczny w czasach reformacji. Polskę nazywano wtedy „azylem heretyków”. Na ziemiach Rzeczypospolitej chronili się wy- znawcy wszystkich odgałęzień protestan- tyzmu, prześladowani na Zachodzie. Sprzy- jała temu tolerancja, wyraźnie widoczna w polityce polskich władców tego czasu. Byli to Zygmunt I Stary oraz jego syn Zyg- Kaplica pw. Przemienienia Pana Jezusa na górze Tabor w parafii unickiej munt II August. w Kostomłotach na Podlasiu 130 Strona 15 Do Polski przenikał luteranizm i kalwinizm. Najbardziej zróżnicowana pod względem wyzna- niowym i narodowościowym była ludność miast Rzeczypospolitej. Obok Polaków, Litwinów i Ru- sinów tworzyli ją również Niemcy, Ormianie, Ży- dzi. W miastach polskich mieszkali też (chociaż mniej liczni) Anglicy, Szkoci, Węgrzy, Niderland- czycy, Czesi. Cudzoziemcy podróżujący po naszym kraju dziwili się, że nieraz w tych samych miastach znajdowały się świątynie różnych wyznań chrze- ścijańskich. Należy równocześnie pamiętać, że w większości polskich miast istniały synagogi. Wszystkie te grupy wyznanio- we i narodowo- Kościół protestancki w Olsztynie ściowe cieszyły się własnym samorządem i korzystały ze sto- sunkowo rozległych swobód religijnych. Było to możliwe dzięki polityce tolerancji wyznanio- wej, która znalazła swój pełny wyraz w słyn- nym akcie konfederacji warszawskiej, uchwalo- nym na sejmie konwokacyjnym (6–29 stycznia 1573 r.). Pod koniec obrad sejmowych, które miały na celu wybór nowego króla, postano- wiono, że Polacy, tak jak ich przodkowie, będą się starali zachować między sobą pokój, spra- wiedliwość i porządek, a różnice wyznaniowe nie będą powodem do przelewania krwi ani wymierzania kar. Był to pierwszy w Europie Wnętrze synagogi w Łańcucie akt gwarantujący tolerancję religijną. Wszystko, co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie. (Mt 7,12) Obecnie Polska jest krajem bardziej jednolitym wyznaniowo niż w czasach Jagiellonów. Jednak i dziś w naszym kraju żyją obok siebie wyznawcy różnych religii. 131 Strona 16 -I Módl się Panie, Boże mój, wierzę w Ciebie (…). Nie dopuść, abym pod wpływem znużenia nie chciał (…) Ciebie szukać. Spraw, niech szukam żarliwie, więcej i więcej! Daj mi siłę do szukania Ciebie, Ty, który (…) dałeś mi nadzieję, że będę Cię szukał i znajdował wciąż więcej i więcej. (…)  Niech o Tobie pamiętam. Niech Ciebie pojmuję. Niech Ciebie pokocham (…). Amen. mam szanować (fragmenty Modlitwy św. Augustyna) ludzi innych wyznań i religii ? Zastanów się r Czy w twoim sercu jest miejsce dla ludzi innych religii? ! Zapamiętaj r Czy potraf isz uszanować ludzi Szacunek do wyznawców innych innych wyznań? religii i wyznań prowadzi do r Co robisz, aby lepiej poznać zgody i har monijnego współżycia swoją wiarę? między ludźmi. Tylko wtedy r Jak dbasz o swoją więź jesteśmy w stanie osiągnąć z Panem Jezusem? prawdziw y pokój. Ale jedy nie dobra znajomość swojej wiary kształt uje w człowieku szacunek do wyznawców innych religii. I V Zadanie 1. Opisz wybraną religię lub wyznanie, uwzględniając założyciela, zasa- dy wiary, liczbę wyznawców w Polsce, miejscowość, w której znajduje się główna świątynia. 2. Przedstaw graficznie pojęcie „tolerancja religijna”. 3. Pomódl się o otwartość na ludzi innych wyznań i religii. 132 Strona 17 41 Unia brzeska Starania o przywrócenie jedności między Ko- WARTO ściołem łacińskim i greckim podejmowano już od XII w. Największe szanse na unię były na Rusi, publicznie gdzie jeszcze ponad 100 lat po rozłamie między Rzymem i Konstantynopolem zachowywano jed- wyznawać ność z papieżem. Pierwsza unia miała miejsce wiarę w połowie XIII w. w Drohiczynie nad Bugiem, ale objęła tylko południowo-zachodnią część Rusi i okazała się nietrwała. Dwadzie- ścia lat później na soborze w Lyonie ogłoszono unię między całym Kościołem greckim i łacińskim, ale ta również szybko się zakończyła. Po raz kolejny doszło do pojednania w 1439 r. na soborze we Florencji. Unia florencka przetrwała naj- dłużej (do początku XVI w.) również na Rusi, w diecezjach wschodniego obrząd- ku w państwie polsko-litewskim. Najbardziej sprzeciwiali się temu biskupi pra- wosławni z Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Gdy Moskwa stała się stolicą patriarchatu, biskupi wschodniego obrządku z terenu Rzeczypospolitej podjęli rozmowy na temat przywrócenia unii florenckiej. Projekt ten znalazł popar- cie także u władz Rzeczypospolitej. W ten sposób próbowano uniknąć wpływu moskiewskiego na prawosławną hierarchię Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1594 r. sprecyzowano warunki, które miały być spełnione przez Rzym i króla polskiego Zygmunta III, nim hierarchia prawosławna wyrazi zgodę na unię. Między innymi chciano zachowania dotychczasowej liturgii oraz takich samych przywilejów, jakie posiadali biskupi łacińscy. W 1595 r. w celu ustalenia szczegółów dotyczących zawarcia unii udali się do Rzymu biskupi: łucki Cyryl Terlecki i włodzi- mierski Hipacy Pociej. Oni też w listopadzie 1595 r. podpisali w imieniu władyków Kościoła prawosławnego z terenu pań- stwa polsko-litewskiego 32 artykuły Umowy duchowieństwa łacińskiego i ruskiego. W październiku 1596 r. rozpoczął się w Brześciu Litewskim synod Kościoła wschodniego w Rzeczypospolitej, w którym wzięli udział także przedstawiciele strony katolickiej. Jednak 18 października doszło do rozłamu wśród uczestniczących w sy- nodzie członków Kościoła wschodniego. Część z nich podpisała akt przystąpienia do unii, ale przedstawiciele prawosławia nie zaakceptowali wa- runków unii i zobowiązali się na piśmie do prowadzenia walk o przywrócenie jedności Kościoła prawosławnego. Potępili oni akt unii z Kościołem rzymskoka- tolickim i pozbawili hierarchów, którzy do niej przystąpili, święceń biskupich. 133 Strona 18 Unici zobowiązali się uznać dogmaty Kościoła katolickiego i zwierzchni- ctwo papieża, w zamian za to zachowali swój obrządek, kalendarz juliański i własną organizację kościelną, zgodną ze wschodnią tradycją. Unia nie ułatwiła Rzeczypospolitej polityki wobec Kresów. Do istniejących już problemów doszły te na tle religijnym. Król popierał unitów, więc prawosław- ni, występując przeciwko unii, występowali przeciwko królowi. Rzeczpospolita znalazła się w sytuacji, której chciała uniknąć, ponieważ prawosławni zaczę- li szukać poparcia w Wielkim Księstwie Moskiewskim. Doszło do nielegalnego utworzenia nowej prawosławnej metropolii kijowskiej i podporządkowanej jej hierarchii. Rzeczpospolita nie uznała nowych biskupów prawosławnych i nie po- zwoliła im objąć stanowisk. Coraz częściej dochodziło do konfliktów między uni- tami i dyzunitami (nieuznającymi jedności z Rzymem). Dopiero Władysław IV w 1632 r. uznał hierarchię prawosławną, godząc się w ten sposób na istnienie równoległe dwóch przeciwstawnych i prowadzących ze sobą walkę obozów. Unici szukali oparcia w rządzie polskim, natomiast prawosławni w Rosji. Po rozbiorach na terenach zajętych przez Rosję stopniowo odrywano unitów od Kościoła katolickiego. Najpierw dokonała tego caryca Katarzyna II w 1780 r. na obszarze przyłączonym do Moskwy po I rozbiorze. Kolejnym etapem było przepisanie na prawosławie w 1839 r. grekokatolików zamieszkujących tereny wcielone do Rosji po II i III rozbiorze oraz wskutek wojen napoleońskich (Bia- łostocczyzna). Pod zaborem rosyjskim unia najdłużej przetrwała w granicach tzw. Królestwa Kongresowego, gdzie mimo oporu duchowieństwa i wiernych skasowano unicką diecezję chełmską i przyłączono ją do Rosyjskiej Cerkwi Pra- wosławnej. Dzisiaj każdy z nas może swobodnie wyznawać wiarę. Nikt z tego powodu nas nie zastrasza ani nie chce nam odebrać życia. Warto pomyśleć, dlaczego inni są w stanie oddać za wiarę życie, a my nie doceniamy jej wartości. ? Zastanów się Wincenty Lewoniuk wraz z 12 towarzyszami oddał życie w obronie swojej wiary. Byli oni w różnym wieku, mieli swoje rodziny, dzieci, plany na przyszłość. Jednak wiara była ważniejsza od wszystkiego. r Czy potrafisz oddać życie w obronie wiary? r Kiedy potrafisz dla Boga zrezygnować z przyjemności czy wygody? r Czy wiesz, że możliwość chodzenia do kościoła czy na katechezę jest ogromnym przywilejem? r Czy z szacunkiem odnosisz się do wyznawców innych religii? 134 Strona 19 -I Modlitwa  Święty Andrzeju, mężny żołnierzu Pana, któryś niestrudzenie walczył pod nie muszę Sztandarem Krzyża, się wstydzić uproś nam łaskę wiernego pod nim trwania, gestów religijnych razem z Maryją, Matką Kościoła. Wypraszaj także nam łaskę żywej wiary w moc Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego Pana, byśmy naśladowali Twoją gorliwość i z większym niż dotąd zapałem głosili Ewangelię. Pragniemy jak Ty, święty męczenniku, być wiarygodnymi świadkami Jezusa na początku XXI wieku. Amen. ( andrzej-bobola-meczennik-i-patron-polski/) ! Zapamiętaj Kościół unicki był prześladowany za: r posłuszeństwo w sprawach wiary papieżowi, a nie carow i, r podleganie wpływom polskim, a nie rosyjsk im, r udział wyznawców tego Kościoła w powstaniach narodowych, r niepodporządkowanie się Cerkw i prawosławnej. Święci kościoła unickiego: św. Andrzej Bobola, św. Jan Kuncew icz, unici podlascy – Wincenty Lewoniuk i 12 towarzyszy. Zginęli śmiercią męczeńską, broniąc kościoła unickiego. I V Zadanie 1. Odszukaj w Internecie, gdzie dzisiaj chrześcijanie są prześladowani za wyznawanie wiary w Chrystusa. 2. Napisz 10 zasad obrony wiary w Chrystusa. 3. Podczas wieczornego pacierza odmów dziesiątek różańca w intencji jedności chrześcijan. 135 Strona 20 Kościół polski w okresie 42 niewoli narodowej Naród izraelski przeżywał trudny czas nie- woli. Jednym z kolejnych władców na terenach zamieszkiwanych przez Żydów został An- WARTO tioch IV Epifanes, który rozpoczął przymuso- wą hellenizację wszystkich poddanych, chcąc walczyć uczynić z nich jeden naród. W świątyni żydow- w obronie wiary skiej kazał umieścić posąg Zeusa jako najwięk- szego bóstwa. Zakazał też Żydom wyznawania i Ojczyzny ich religii. Sprzeciwili się temu bardzo mocno bracia Machabeusze, a wśród nich Matatiasz. Do miasta Modin przybyli królewscy wysłańcy, którzy zmuszali do od- stępstwa przez uczestnictwo w składaniu ofiary. Na to jednak Matatiasz odpowiedział donośnym głosem: „Jeżeli nawet wszystkie narody, które należą do państwa podległego królowi, słuchają go odstąpiwszy od kultu swych ojców i zgodziły się na jego nakazy, to jednak ja, moi synowie i moi krewni będziemy postępowali zgodnie z przymierzem, które zawarli nasi ojcowie, (…) i od naszego kultu nie odstąpimy ani w prawo, ani w lewo”. (1 Mch 2,15.19-22) U Żydów religia jest bardzo mocno spleciona ze świadomością narodową, dlatego też walcząc o religię tak naprawdę walczyli o swoją niepodległość, o wolność narodową. Powstanie Machabeuszy ostatecznie doprowadziło do odzyskania wolności religijnej. Na nowo poświęcono zbezczeszczoną świąty- nię i przywrócono sprawowanie kultu. W historii narodu polskiego ma miejsce podobna sytuacja. Polacy również walczyli o swoją wolność podczas niewoli całego narodu. Walka ta łączyła się z walką o wiarę. Były również powstania: listopadowe (1830–1831), krakow- skie (1846), styczniowe (1863). W czasie powstania listopadowego wszyscy biskupi, z wyłączeniem biskupa podlaskiego, którego diecezja najszybciej znalazła się pod okupacją rosyjską, po- parli działania powstańcze. Entuzjastycznie był do nich nastawiony zwłaszcza biskup krakowski Karol Skórkowski, który po klęsce powstania został zmuszony do opuszczenia swojej stolicy biskupiej. Przetapiano dzwony kościelne na armaty a bieliznę kościelną oddawano na bandaże. W styczniu 1831 r. biskupi-senatoro- wie podpisali akt detronizacji Mikołaja I – było to nawiązanie do średniowiecznej 136