Strona 1 DOI: 10.15199/17.2016.7.1 Eksploatacja nawanialni wtryskowych Dosaodor-D. Cz. II Krzysztof Gromadzki*) Sáowa kluczowe: nawonienie gazu, nawanialnia, Dosaodor-D, Keywords: gas odorization, Dosaodor-D, odorizing unit, odori- nawanialnia wtryskowa, waga impulsów, nasycenie, THT, tetra- zing unit with injection mode, THT, tetrahydrothiophene hydrotiofen Streszczenie Summary Artykuá stanowi podsumowanie realizacji programu badawcze- The article is a summary of the research program signed between go zawartego miĊdzy Polską Spóáką Gazownictwa sp. z o.o. Od- the Polish Gas Company sp. z oo Branch in Gdansk and Emer- dziaá w GdaĔsku a Emerpol sp. z o.o. w zakresie analizy procesu pol sp. z o.o in the Þeld of process analysis odorizing based on nawonienia w oparciu o nowoczesne nawanialnie wtryskowe modern odorization system DOSAODOR-D installed in PSG sp. Dosaodor-D zainstalowane na terenie dziaáania PSG sp. z o.o. z oo Branch in Gdansk. Oddziaá w GdaĔsku. It is an analysis of data collected for over a yearlong work od unit Jest to zbiór ponad rocznej analizy pracy sterowników nawanial- installed drivers and other processes associated with odorizing ni i pozostaáych procesów związanych z nawonieniem paliwa fuel gas, which successfully carried out a series of simulations gazowego, dziĊki której udaáo siĊ przeprowadziü szereg symu- and studies expanding knowledge of modern methods for odor- lacji i badaĔ poszerzających wiedzĊ w zakresie nowoczesnych izing natural gas. The article contains a description of operation- metod nawonienia gazu ziemnego. Artykuá zawiera opis pro- al problems with which to brought into contact and how to solve blemów eksploatacyjnych z jakimi siĊ zetkniĊto oraz sposoby them. Complemented by an analysis of the devices cost. ich rozwiązania. Uzupeánieniem materiaáu jest analiza kosztowa urządzeĔ. 2.10. Analiza czasu pracy nawanialni wtryskowej na zasilaniu W wyniku prowadzonej obserwacji stwierdzono, Īe parametr bateryjnym „ObjĊtoĞü wáaĞciwa wtrysku” (wyraĪony w g/s), decydujący o tym jak czĊsto wtryskiwacz bĊdzie podawaá nawaniacz, ma zasadniczy W związku z instalacją zestawów awaryjnego zasilania ba- wpáyw na zuĪycie energii. Im mniejsza wartoĞü parametru, tym czĊ- teryjnego D2 – 6 Ah w nawanialniach Dosaodor-D, zakoĔczoną Ğciej i precyzyjniej bĊdzie nastĊpowaáo dawkowanie THT, ale co za 23 kwietnia 2014 r., przystąpiono do weryÞkacji zaleĪnoĞci miĊ- tym idzie, zuĪycie energii wzrasta. dzy czasem podtrzymania zasilania a wielkoĞcią przepáywającego Wedáug zaleceĔ producenta napiĊcie áadowania baterii nie strumienia Qb oraz stanu baterii po roku eksploatacji. Zdecydowano powinno byü niĪsze niĪ 13,8 V, a jego poziom w razie potrzeby siĊ na kontrolowane odáączanie obwodu 230V, zmuszając ukáady moĪna wyregulowaü za pomocą przeznaczonego do tego celu po- nawanialni do pracy bateryjnej. tencjometru. Testy przeprowadzono na siedmiu stacjach wyposaĪonych Przeanalizowane nawanialnie pomyĞlnie przeszáy testy pracy w wymienione ukáady. na zasilaniu bateryjnym, dając tym samym praktyczną wiedzĊ o re- Jak áatwo zauwaĪyü czas podtrzymania zasilania waha siĊ na alnym czasie podtrzymania na konkretnych obiektach gazowych. poszczególnych stacjach od 2 godzin do 4 godzin i 30 minut. Na uzyskane wyniki wpáyw mają takie czynniki jak: Tabela 6. Wyniki testów pracy nawanialni Dosaodor-D na zasila- • temperatura otoczenia, niu bateryjnym • stan zuĪycia baterii, Table 6. Results of tests of Dosaodor-D odorizing unit operation • napiĊcie áadowania, powered with batteries • objĊtoĞü wáaĞciwa wtrysku, áadowania [V] Rozáadowanie spoczynkowe wtrysku [g/s] Nazwa stacji • wielkoĞü strumienia paliwa gazowego, Czas pracy strumieĔ wáaĞciwa ObjĊtoĞü • obecnoĞü nawanialni kontaktowej. NapiĊcie NapiĊcie L.p. [h:mm] [m3/h] ĝredni Warto zaznaczyü, Īe obecnoĞü nawanialni kontaktowej wiąĪe siĊ UPS [V] ze staáym poborem prądu z akumulatora do podtrzymania elektroza- woru, przeáączającego nawanialnie w tryb kontaktowy. 1 SGW 3 4:33 Tak 2 200 0,30 13,94 12,80 2 SGW 5 1:58 Tak 9 000 0,88 13,80 13,10 3 SGW 9 3:00 Nie 1 870 0,77 13,25 12,72 *) Mgr inĪ. Krzysztof Gromadzki – Absolwent Politechniki GdaĔskiej 4 SGW 1 4:30 Nie 1 140 0,86 14,15 14,05 Wydziaáu Elektrotechniki i Automatyki na kierunku Elektrotechnika. Pracownik Polska Spóáka Gazownictwa Oddziaá w GdaĔsku, Dziaá 5 SGW 7 2:01 Tak 1 500 0,86 15,56 14,41 Zarządzania Ruchem Sieci, Specjalista ds. Systemów SCADA, email: 6 SGW 8 2:35 Nie 1 600 1,52 13,27 12,64 [email protected] 7 SGW 14 2:06 Nie 270 1,18 13,21 12,65 238 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 Strona 2 2.11. Analiza pracy nawanialni przy niskiej przepustowoĞci zaworu wtryskowego Rozbieżność wolumenu gazu między przelicznikiem a nawanialnią W ramach prowadzonych badaĔ zdecydowano siĊ na sprawdze- Rozbieżność wolumenu gazu [%] nie pracy nawanialni przy niskiej przepustowoĞci zaworu wtrysko- 71% wego. Standardowo „ObjĊtoĞü wáaĞciwa wtrysku”, wyraĪona w g/s 54% decydująca jak czĊsto wtryskiwacz bĊdzie podawaá nawaniacz, byáa ustawiona na wartoĞci rzĊdu 1,56 g/s. Im mniejsze przyjmuje ona wartoĞci tym czĊĞciej wtryskiwacz wstrzykuje THT do paliwa ga- 18% 16% 17% 17% 18% 17% 16% zowego, a co za tym idzie, precyzyjniej nawania gaz ziemny. 16% 15% 14% Producent zaleca, aby parametr ten nie byá niĪszy niĪ 0,50 g/s, 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 zwáaszcza w okresie zimowym, poniewaĪ przy bardzo maáej prze- Miesiące w roku 2014 pustowoĞci zaworu moĪe dojĞü do jego oblodzenia i w konsekwen- cji zatkania i zatrzymania wtryskowego trybu pracy sterownika. Rys. 12. RozbieĪnoĞü wolumenu gazu miĊdzy przelicznikiem a nawanial- Aby sprawdziü stabilnoĞü pracy wtryskiwaczy przy mniejszych nią wartoĞciach omawianego parametru na stacjach SGW 1, SGW 2, Fig. 12. Discrepancy in gas volume between ßowcomputer and odorizing SGW 4, SGW 5, SGW 6, SGW 7, SGW 9 zmniejszono objĊtoĞü unit wáaĞciwą wtrysku do poziomu okoáo 0,80 g/s, a z kolei na SGW 3 ustawiono ekstremalne 0,27 g/s. Obserwacja pracy wymienionych powyĪej stacji przez okres od Prezentowane koszty są kosztami netto. Analiza oparta jest na 21 paĨdziernika 2014 r. do 16 czerwca 2015 r. nie wykazaáa Īad- informacjach za rok 2014, w oparciu o dane zgromadzone w syste- nych problemów eksploatacyjnych związanych ze zmianą tego pa- mie SCADA, dla ukáadu pomiarowego zainstalowanego po stronie rametru. wysokiego ciĞnienia. Na SGW 3 równieĪ nie zaobserwowano Īadnych problemów Jak áatwo zaobserwowaü w prezentowanej tabeli z danymi i na z pracą sterownika nawanialni przy niskiej nastawie parametru wykresie praktycznie przez caáy rok utrzymywaáa siĊ rozbieĪnoĞü przepustowoĞci zaworu wtryskowego. Z racji stosunkowo wyso- rzĊdu kilkunastu procent. Inna sytuacja ma miejsce w miesiącach kich temperatur zewnĊtrznych w okresie zimowym, jak równieĪ wakacyjnych (lipiec i sierpieĔ), kiedy rozbieĪnoĞü ta wzrosáa do maáych rozbiorów gazu na stacji ,nie udaáo siĊ zaobserwowaü wy- kilkudziesiĊciu procent. Straty THT obliczono jako iloczyn pro- stąpienia problemu wskazanego przez producenta, a związanego centu rozbieĪnoĞci miesiĊcznej w zarejestrowanym wolumenie z zaleceniem niestosowania nastaw parametru „ObjĊtoĞci wáaĞciwej gazu miĊdzy przelicznikiem Dosaodor-D a wykazanym przez wtrysku” poniĪej 0,50 g/s. nawanialnie zuĪyciem nawaniacza. Wynik tego dziaáania prezen- tuje kolumna „Nadmiarowe zuĪycie THT [kg]” w tab. 7. PrzyjĊ- 2.12. Analiza kosztów nawaniacza przy nieoptymalnej to szacunkowy koszt 1 kg THT na poziomie 7,83 € przy kursie konÞguracji urządzeĔ EUR/PLN na potrzeby analizy z dnia 29 lipca 2015 r., wynoszący Mając ĞwiadomoĞü istnienia problemów konÞguracyjnych urzą- 4,1452 zá. Obliczone straty wynikające z niepoprawnej konÞgura- dzeĔ zlokalizowanych na stacjach, a opisanych w podrozdziale 2.9 cji w 2014 r. wynoszą 274,46 kg THT, a w przeliczeniu na záotówki niniejszego opracowania postanowiono poddaü analizie straty THT 8 908,16 zá. wynikające ze záej konÞguracji przeliczników i nawanialni na przy- Jak wynika z powyĪszej analizy, dbaáoĞü o poprawne nasta- káadowym obiekcie. Stacją gazową wytypowaną do analizy zostaáa wy Dosaodor-D oraz przeliczników w zakresie wspóápracy z na- SGW 11 zlokalizowana w Zakáadzie Gazowniczym w Bydgoszczy. wanialnią oraz ich regularna kontrola mogą znacząco ograniczyü Jest ona jedną z czterech stacji, na których zdiagnozowano roz- koszty wynikające z nadmiarowego zuĪycia substancji nawania- bieĪnoĞü rejestrowanego wolumenu gazu na „korzyĞü” nawanial- jącej. Dlatego teĪ, sáuĪby eksploatacyjne musza zachowaü wyjąt- ni, co oznacza, Īe sterownik Dosaodor-D rejestrowaá wiĊcej gazu kową czujnoĞü przy operacjach wymiany przeliczników na stacji, niĪ przeliczniki doprowadzając tym samym do nadmiernego zu- jak równieĪ przygotowywania do pracy urządzeĔ zresetowanych Īycia THT wobec wartoĞci zadanej. RozbieĪnoĞci na czterech sta- do ustawieĔ fabrycznych, celem zachowania odpowiednich na- cjach wahaáy siĊ od 5% do 30%. Do opracowania wybrano obiekt staw wagi impulsów (parametr „imp N”) lub nasycenia (parametr o wstĊpnie okreĞlonej rozbieĪnoĞci rzĊdu 14%. „nas N”). Tabela 7. Analiza strat THT na skutek niewáaĞciwej konÞguracji urządzeĔ Table 7. Analysis of THT loss due to incorrect equipment conÞguration Nadmiarowe Przeliczniki Nawanialnia 5yĪQLFD 5yĪQLFD Nawanialnia Nawanialnia Nadmiarowe Nadmiarowe 3U]HG]LDáF]DVX 3 3 3 ]XĪ\FLH7+7 [m ] [m ] [m ] [%] THT [g] THT [kg] koszty THT [€] koszty THT [njų] [kg]         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á         €  ]á Suma: 34 207 378 41 453 524 7 246 146 n.d. 1 234 325 1 234,33 274,46 € 2 149,03 ]á ĝUHGQLD 2 850 615 3 454 460 603 846 24% 102 860 102,86 22,87 € 179,09 ]á Koszt netto 1 kg THT: € 7,83 Kurs EUR/PLN: ]á z dnia 29.07.2015 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 239 Strona 3 2.13. Porównanie zuĪycia THT ze wzglĊdu na konstrukcje (z dnia 29 lipca 2015) i szacunkowej cenie 1 kg THT równej nawanialni 7,83 € daje to potencjalne straty w wysokoĞci 18 615,66 zá Kolejna wykonana analiza ekonomiczna dotyczyáa oszacowania w skali roku, potencjalnych oszczĊdnoĞci nawaniacza, wynikających z teore- • róĪnica w efektywnoĞci wykorzystywania 1 kg THT miĊdzy tycznie wiĊkszej wydajnoĞci i precyzji nawanialni wtryskowych. oboma typami konstrukcji wynosi 12 800 m3 na korzyĞü nawa- W naszym przypadku, do porównania wytypowano 4 nawanialnie nialni wtryskowych, co daje o 61 % lepsze wykorzystanie sub- wtryskowe Dosaodor-D, na których w trakcie trwania programu stancji nawaniającej. badawczego nie zdiagnozowano problemów konÞguracyjnych oraz PowyĪsze wnioski doĞü wyraĨnie wykazują przewagĊ nawa- istotnych awarii, mogących wpáynąü na omawiane porównanie. Zu- nialni wtryskowej Dosaodor-D nad konstrukcjami kontaktowymi Īycie dla nawanialni wtryskowych okreĞlono na podstawie wskazaĔ w zakresie wydajniejszego nawaniania paliwa gazowego w odnie- sterownika nawanialni, uwzglĊdniając raporty Dziaáu Zarządzania sieniu do 1 kg THT, jak równieĪ pozwalają na rejestracjĊ zuĪycia Majątkiem Sieciowym, dotyczące iloĞci dolanego THT. Maksy- THT w aspekcie dobowym i miesiĊcznym, pozwala to w áatwy malna rozbieĪnoĞü wskazaĔ samego sterownika oraz sterownika sposób okreĞlaü zuĪycie tetrahydrotiofenu w dowolnym przedziale z uwzglĊdnieniem raportów nie przekraczaáa 8%. Do analizy przyj- czasu, co jest niemoĪliwe przy eksploatacji urządzeĔ innych kon- mowano wartoĞü wiĊkszą jako bardziej wiarygodną, bo uwzglĊd- strukcji. niającą ewentualną pracĊ nawanialni w trybie kontaktowym pod- czas przestoju wtryskowej. 2.14. Porównanie kosztów obsáugi ze wzglĊdu na konstrukcje nawanialni W PSG Oddziaá w GdaĔsku wystĊpują 24 nawanialnie kontak- towe (przyjĊto oznaczenie SGW KT). Do analizy wytypowano 14 Drugim analizowanym aspektem ekonomicznym byáo spraw- tych, dla których istniaáy peáne informacje dotyczące iloĞci uzupeá- dzenie kosztów obsáugi przez sáuĪby eksploatacyjne, ze wzglĊdu nianego THT w analizowanym okresie w 2014 r. na konstrukcjĊ nawanialni. W tym celu, do rozwaĪaĔ wáączono ZuĪycie dla nawanialni kontaktowych oszacowano na pod- wszystkie wystĊpujące w Oddziale w GdaĔsku 24 nawanialnie stawie informacji o iloĞci uzupeánionego THT otrzymanego kontaktowe i 4 reprezentatywne urządzenia o konstrukcji wtrys- z Dziaáu Zarządzania Majątkiem Sieciowym. Zaznaczyü wyraĨ- kowej. nie naleĪy, Īe są to dane szacunkowe, poniewaĪ aktualnie w PSG Bazą do przeprowadzenia wyliczeĔ byáy wewnĊtrzne regulacje Oddziaá w GdaĔsku nie istnieją techniczne moĪliwoĞü,i pozwa- PSG w zakresie warunków technicznych eksploatacji stacji gazo- lające wygenerowaü zestawienie bilansujące zuĪycie tetrahy- wych, w tym wewnĊtrzny dokument „CzĊstotliwoĞü obsáugi stacji drotiofenu w ujĊciu rocznym, co znacząco utrudnia pozyskanie i zespoáów gazowych” oraz szacunkowy cennik usáug uwzglĊdnia- tych danych do jakichkolwiek analiz. Natomiast iloĞü wolumenu jący realia rynkowe. gazu zostaáa przyjĊta na podstawie danych ruchowych z systemu Z wymienionych wewnĊtrznych aktów prawnych wynika, Īe SCADA. do kontroli nawanialni skierowani muszą byü dwaj pracownicy Z zebranych w formie tabelarycznej (patrz dalej) danych wysu- – jeden z uprawnieniami eksploatacyjnymi, drugi z dozorowymi wają siĊ nastĊpujące wnioski: oraz wymóg dwukrotnie czĊstszej kontroli nawanialni pozbawio- • Ğrednia wydajnoĞü nawanialni wtryskowej Dosaodor-D wynosi nej telemetrycznego przekazu danych (co najmniej raz na dwa ty- 33 900 m3 z 1 kg THT, godnie). W naszym przypadku Īadna nawanialnia kontaktowa nie • Ğrednia wydajnoĞü nawanialni kontaktowej wynosi 21 100 m3 posiada áącznoĞci telemetrycznej z systemem SCADA, z kolei kon- z 1 kg THT, strukcje wtryskowe Dosaodor-D są dostĊpne w zakresie odczytu • zakáadając wolumen transportowanego gazu rzĊdu 46 678 936 m3 i sterowania na dwóch áączach telemetrycznych: GPSR w systemie rocznie 15 nawanialni kontaktowych zuĪywa 1950 kg THT, tj. SCADA i GSM (CSD) w aplikacji Dosalink. o 574 kg THT wiĊcej niĪ teoretycznie zainstalowane na tych sta- Do obliczenia kosztów związanych z bieĪącą eksploatacją przy- cjach nawanialnie wtryskowe; przy kursie EUR/PLN = 4,1452 zá jĊto nastĊpujące zaáoĪenia: Tabela 8. Analiza wydajnoĞci nawanialni i potencjalnych oszczĊdnoĞci przy zastosowaniu wersji wtryskowej Table 8. Analysis of system performance and potential savings in case of using injection odorization system 7HRUHW\F]QH ,ORĞü =XĪ\FLH7+7 ]XĪ\FLH7+7SU]H] 5yĪQLFD 2V]F]ĊGQRĞü 2V]F]ĊGQRĞü Typ =XĪ\FLHJD]X QDZRQLRQHJR L.p. Nazwa stacji  URF]QH QDZDQLDOQLĊ Z]XĪ\FLX URF]QD]XĪ\FLD URF]QD]XĪ\FLD nawanialni URF]QH>P ] JD]X]NJ >NJ@ ZWU\VNRZą 7+7>NJ@ 7+7>€] 7+7>njų] 7+7 >NJ@  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á 2 .RQWDNWRZD SGW KT 2    62  €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á 5 .RQWDNWRZD SGW KT 5    52  €  ]á 6 .RQWDNWRZD SGW KT 6     22 €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7     22 €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7     62 €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7      €  ]á  :WU\VNRZD 6*:     € - - ]á  :WU\VNRZD 6*:     € - - ]á  :WU\VNRZD SGW 2     € - - ]á  :WU\VNRZD SGW 5     € - - ]á ĝUHGQLDZ\GDMQRĞüZWU\VNRZHM 33 913 2V]F]ĊGQRĞü ]á ĝUHGQLDZ\GDMQRĞüNRQWDNWRZHM 21 129 240 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 Strona 4 • odlegáoĞci nawanialni od placówki oraz czasy przejazdu wyli- dla Þrmy z tytuáu braku áącznoĞci telemetrycznej z obiektem, a co czono za pomocą aplikacji maps.google.pl, uwzglĊdniając aktu- za tym idzie z koniecznoĞcią czĊstszej kontroli pracy nawanial- alne na dzieĔ 10 sierpnia 2015 r. placówki/komórki PSG odpo- ni w przypadku 24 obiektów o konstrukcji kontaktowej, wynoszą wiedzialne za kontrolĊ obiektów, w skali roku 71 757,60 zá netto. • na koszt roboczogodziny pracowników eksploatacji skáada siĊ W przypadku posiadania wiedzy o iloĞci dodatkowych wyjaz- jeden pracownik z uprawnieniami eksploatacyjnymi (30,00 zá) dów związanych z regulacją poziomu nawonienia na tych obiek- i drugi z dozorowymi (50,00 zá), tach (dla Dosaodor-D zadaną dawkĊ moĪna zmieniaü zdalnie) wy- • stawka za transport dotycząca pojazdu zarejestrowanego jako mieniona kwota z pewnoĞcią byáaby wyĪsza. ciĊĪarowy wynosi 1,30 zá za 1 km, Znając na podstawie 28 weryÞkowanych obiektów Ğrednią • do analizy przyjĊto 1 rbg pracy związanej z kontrolą nawanialni odlegáoĞü do stacji i Ğredni czas pracy wyraĪony w roboczogo- na stacji. dzinach moĪna pokusiü siĊ o oszacowanie kosztów związanych W analizie kosztowej nie uwzglĊdniono: z eksploatacją na pozostaáych niestelemetryzowanych nawanial- • wskaĨników awarii nawanialni obu typów, niach w Oddziale w GdaĔsku, w tym przypadku 91 urządzeniach • iloĞci wyjazdów regulacyjnych na nawanialnie kontaktowe wy- o konstrukcji dyfuzyjnej i dyfuzyjno-barbotaĪowej. nikających ze záego poziomu nawonienia w sieci gazowej, KwotĊ potencjalnych rocznych oszczĊdnoĞci zaprezentowano • potencjalnych kosztów wyjazdu sáuĪb telemetrycznych związa- w tab. 9. nych z usuwaniem usterek w áącznoĞci GPRS i GSM na nawa- Jak áatwo policzyü zwiĊkszone koszty eksploatacyjne na nialniach wtryskowych, nawanialniach nie mających moĪliwoĞci telemetrycznego od- • optymalizacji marszruty sáuĪb eksploatacyjnych (zawsze przyj- czytu danych, w przypadku 115 stacji zlokalizowanych na te- mowano wyjazd na nawanialnie z placówki tylko w celu kontroli renie dziaáania PSG Oddziaá w GdaĔsku to 343 010,40 zá netto nawanialni). rocznie. Jak widaü z tab. 10 koszty kontroli nawanialni zaleĪą przede wszystkim od odlegáoĞci obiektu od placówki odpowiedzialnej za 2.15. Analiza opáacalnoĞci modernizacji nawanialni wykonanie przeglądu, co wprost przekáada siĊ na stawkĊ transpor- Ostatnim etapem analizy ekonomicznej byáo zestawienie ze tu pracowników na miejsce oraz iloĞü roboczogodzin poĞwiĊconych sobą strat THT wynikających z mniejszej wydajnoĞci konstrukcji na dotarcie na stacje, wykonanie prac i powrót do placówki. Straty nawanialni kontaktowych w przeliczeniu na 1 kg nawaniacza, ze Tabela 9. Koszty eksploatacji nawanialni dyfuzyjnych i barbotraĪowych Table 9. Operating costs of diffusion systems and bubble systems :\PDJDQD .RV]W ,ORĞü 2GOHJáRĞü] &DáNRZ LW\ 3RWHQFMDOQH .RV]W LORĞü 0LHVLĊF]QH 5RF]QHNRV]W\ URERF]RJRG]LQ\ URERF]RJRG]LQ SODFyZ NLGR G\VWDQV URF]QH WUDQVSRUWX NRQWUROLZ  NRV]W\NRQWUROL NRQWUROL SUDFRZ QLNyZ >K@ VWDFML>NP@ >NP@ RV]F]ĊGQRĞFL PLHVLąFX ]á    ]á 2 ]á ]á ]á ,ORĞüVWDFMLEH]WHOHPHWULL 91 Suma: ]á ]á ]á Tabela 10. Analiza kosztów obsáugi nawanialni kontaktowych Table 10. Analysis of operating costs of absorption odorizing systems 2GOHJáRĞü :\PDJDQD .RV]W ,ORĞü z &DáNRZ LW\ &DáNRZ LW\ 3RWHQFMDOQH Typ .RV]W OLF]ED 0LHVLĊF]QH 5RF]QHNRV]W\ L.p. Nazwa stacji URERF]RJRG]LQ\ URERF]RJRG]LQ SODFyZ NL G\VWDQV F]DV URF]QH nawanialni WUDQVSRUWX NRQWUROLZ  NRV]W\NRQWUROL NRQWUROL SUDFRZ QLNyZ >K@ GRVWDFML >NP@ SRGUy]\ RV]F]ĊGQRĞFL PLHVLąFX >NP@  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á 2 .RQWDNWRZD SGW KT 2 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á   66 ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á 5 .RQWDNWRZD SGW KT 5 ]á  55  ]á  2 ]á ]á ]á 6 .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD SGW KT 6 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á  22  ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á  25  ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á  55  ]á  2 ]á ]á ]á 22 .RQWDNWRZD SGW KT 22 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á  .RQWDNWRZD 6*:.7 ]á    ]á  2 ]á ]á ]á 25 :WU\VNRZD 6*: ]á    ]á   ]á ]á - ]á 26 :WU\VNRZD 6*: ]á    ]á   ]á ]á - ]á  :WU\VNRZD SGW 2 ]á    ]á   ]á ]á - ]á  :WU\VNRZD SGW 5 ]á    ]á   ]á ]á - ]á Suma: ]á ]á ]á Wtryskow e є͗ ]á ]á Stawka za transport: ]á Kontaktow e є͗ ]á ]á Czas kontroli nawanialni:  GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 241 Strona 5 Tabela 11. Sumaryczne potencjalne oszczĊdnoĞci wynikające z modernizacji nawanialni do wtryskowej Table 11. Aggregate potential savings resulting from upgrading of absorption type odorizing unit to injection type unit 7HRUHW\F]QH &]DV]Z URWX 2V]F]ĊGQRĞü 2V]FĊGQRĞü 6]DFXQNRZ D =XĪ\FLH7+7 ]XĪ\FLH7+7SU]H] 5yĪQLFDZ  LQZ HVW\FMLZ  Typ =XĪ\FLHJD]X URF]QD]XĪ\FLD URF]QDZ  áąF]QD L.p. Nazwa stacji  URF]QH QDZ DQLDOQLĊ ]XĪ\FLX7+7 ODWDFKZ  nawanialni URF]QH>P ] 7+7 ]DNUHVLHREVáXJL RV]F]ĊGQRĞü >NJ@ Z WU\VNRZ ą >NJ@ QDZ DQLDOQLĊ >njų] >]á@ >]á@ >NJ@ Z WU\VNRZ ą  .RQWDNWRZD SGW KT 5   52  ]á ]á ]á  2 .RQWDNWRZD 6*:.7     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.7  136   ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD SGW KT 6    22 ]á ]á ]á  5 .RQWDNWRZD 6*:.7  166   ]á ]á ]á  6 .RQWDNWRZD 6*:.7  3 2  ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 6  309   ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.7     ]á ]á ]á 25  .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 7  84 52  ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 8  7   ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 9    22 ]á ]á ]á 25  .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 10     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 11     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 12     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 13   62  ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 14     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 15     ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 16    62 ]á ]á ]á 22  .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 17     ]á ]á ]á 26  .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 18  6  2 ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.72*3 Strona 19     ]á ]á ]á  22 .RQWDNWRZD SGW KT 22  102   ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.7  26   ]á ]á ]á   .RQWDNWRZD 6*:.7  137  52 ]á ]á ]á  ĝUHGQLDZ\GDMQRĞüZWU\VNRZHM 33 913 2V]F]ĊGQRĞü ]á ĝUHGQLDZ\GDMQRĞüNRQWDNWRZHM 21 129 Koszt netto 1 kg THT: € 7,83 Kurs EUR/PLN: ]á z dnia 29.07.2015 ĝUHGQLDLORĞüURERF]RJRG]LQ 2,1 ĝUHGQLDRGáHJáRĞü>NP@ 30 Stawka za transport [1 km]: ]á Koszt 1 rbg 2 pracowników: ]á Tabela 12. Koszt modernizacji nawanialni kontaktowej do wtryskowej przy uĪyciu sterownika Dosaodor-D Table 12. Costs of upgrading of absorption type odorizing unit to injection type unit using Dosaodor-D odorizing system Element Koszt netto Uwagi: 'RVDRGRU' € 14 600,00 Wersja podstawowa do 25 000 m3/h =DZRU\ € 500,00 Zawory do nawanialni kontaktowej 0RGHP € 950,00 .DUWDUR]V]HU]HĔGODPRGHPX*60 5D]HP € 16 050,00 .XUV(853/1 ]á .XUV]GQLD 5D]HP ]á 0RQWDĪQDZDQLDOQL ]á 6]DFXQNRZHNRV]W\VSDZDOQLF]HLPRQWDĪRZH 3RGáąF]HQLHWHPHWULLW\S ]á 'RWNRV]WXZSLĊFLDQDZDQLDOQLGRLVWQLHMDFHMWHOHPHWULLQDVWDFML36* 3RGáąF]HQLHWHPHWULLW\S ]á 'RWNRV]WXZSLĊFLDQDZDQLDOQLGRWHOHPHWULLQDVWDFML2*3NRV]WV]DINLWHOHPHWU\F]QHMLXU]ąG]HĔ Strona 20 .RV]W\VáXĪEHNVSORDWDF\MQ\FK ]á 8]ZJOĊGQLRQRZ\MD]G\VáXĪE HNVSORDWDF\MQ\FK Koszt modernizacji typ 1: ]á 1DVWDFMLQDOHĪąFHMGR36* Koszt modernizacji typ 2: ]á 1DVWDFMLQDOHĪąFHMGR2*3*D]6\VWHP Strona 21 zwiĊkszonymi kosztami eksploatacyjnymi wynikającymi z potrze- W rozpatrywanej grupie stacji minimalny czas zwrotu inwestycji by czĊstszej kontroli Þzycznej obiektu. wyniósáby okoáo 10 lat, przy Ğrednim czasie zwrotu oscylującym Dla dziesiĊciu nawanialni, dla których w podrozdziale 2.13 nie przy 22 latach. moĪna byáo oszacowaü realnego zuĪycia nawaniacza z powodu Warto w tym momencie podkreĞliü, Īe opáacalnoĞü modernizacji niewystarczających danych, iloĞü roczną wyliczono jako iloraz nawanialni byáaby najwiĊksza dla obiektów o stosunkowo duĪych rocznego wolumenu gazu i Ğredniej wydajnoĞci nawanialni kontak- przepáywach rocznych (co najmniej kilka milionów m3) i znacznie towej. Tak przygotowane zestawienie pozwoliáo oceniü sumarycz- oddalonych od placówki odpowiedzialnej za kontrolĊ (powyĪej ne potencjalne oszczĊdnoĞci zastąpienia nawanialni kontaktowych 45 km). wtryskowymi lub patrząc z innej perspektywy, straty wynikające Warto nadmieniü, Īe przy próbie zmniejszenia kosztów ruty- z uĪytkowania urządzeĔ o przestarzaáej konstrukcji opiewających nowej codwutygodniowej kontroli przez sáuĪby eksploatacyjne, na kwotĊ 103 621 zá netto. naleĪy zwróciü uwagĊ na jakoĞü i typ wdraĪanych rozwiązaĔ Pozyskane dodatkowo informacje z Þrmy Emerpol i odpowied- ukáadów telemetrycznych tak, aby nie generowaü dodatkowych nich komórek PSG pozwoliáy w przybliĪeniu oceniü koszt moder- kosztów związanych z wyjazdami celem usuniĊcia usterki toru nizacji nawanialni kontaktowej do wtryskowej Dosaodor-D (wersja transmisji danych. Zbyt czĊste usterki w torze pomiarowym, podstawowa o Q ” 25 000, z jednym wtryskiwaczem i bez drukarki) a w związku z tym czĊste wyjazdy pracowników Dziaáu Pomia- wyposaĪonej w ukáad telemetryczny. rów i Telemetrii, mogą zniweczyü oszczĊdnoĞci wynikające z za- Oszacowano koszt modernizacji zarówno dla nawanialni zloka- stosowania telemetrii w nawanialni. Kluczowym aspektem w tym lizowanej na stacji naleĪącej do PSG (istniejąca infrastruktura te- przypadku jest dobór modemów z moĪliwoĞcią zdalnego zarzą- lemetryczna), jak i operatora gazociągów wspóápracujących (brak dzania, nienaganny montaĪ urządzeĔ elektronicznych oraz ich wáasnej infrastruktury telemetrycznej). konÞguracja. 242 GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 Strona 22 3. Zalecenia dotyczące optymalizacji procesów w systemie SCADA zmiennych automatycznie generowaü alarm nawonienia w przypadku rozbieĪnoĞci krytycznych parametrów, konieczne jest monitorowanie i porównywanie niĪej wymienionych para- W tym rozdziale skupiono siĊ na wskazaniu dziaáaĔ, jakie pod- metrów z kaĪdego przelicznika objĊtoĞci: jĊto lub sugeruje siĊ zrealizowaü, aby zoptymalizowaü proces na- – imp N, wonienia paliwa gazowego i skuteczniej przeciwdziaáaü báĊdom – nas N, eksploatacyjnym. WiĊkszoĞü wymienionych aspektów zostaáa zi- – konf N dentyÞkowana podczas trwania programu badawczego, to podczas dostĊpnego na stacjach gazowych z nastawami sterownika na- którego káadziono wiĊkszy nacisk na rozpoznanie kaĪdego nietypo- wanialni. wego zachowania urządzeĔ. Pozwoliáoby to na bezzwáoczną reakcjĊ pracowników w celu korekty báĊdnie wprowadzonych nastaw, np.: w wyniku pomyáki przy wymianie przelicznika. Konsekwencje Ĩle dobranych na- 3.1. Sugerowane dziaáania w ramach poprawy funkcjonowania staw urządzeĔ wspóápracujących zostaáy szeroko opisane w pod- procesów dotyczących nawonienia rozdziale 2.9. Aby poprawiü funkcjonujące procesy, związane z nawonieniem paliwa gazowego oraz pomiarem stĊĪenia THT w sieci gazowej, 4. Podsumowanie w czasie ostatnich miesiĊcy zasugerowano podjĊcie nastĊpujących dziaáaĔ: Realizacja programu badawczego, we wspóápracy z Þrmą Emer- • Przeprowadzenie opisywanych w podrozdziale 3.2. testów re- pol Sp. z o.o., okazaáa siĊ doĞwiadczeniem owocującym szeregiem akcji sieci gazowej na zmianĊ poziomu wartoĞci nawonienia. przydatnych wniosków dotyczących eksploatacji nawanialni wtry- W tym celu moĪna byáoby wykorzystaü wytypowane sieci ga- skowych Dosaodor-D. Podczas trwania programu zidentyÞkowano zowe, na których precyzyjnie moĪna zmieniü dawkĊ nawonienia szereg problemów związanych zarówno z samym procesem nawo- (nawanialnie wtryskowe) a nastĊpnie mierzyü zmiany jej pozio- nienia, jak i pomiarem stĊĪenia THT w paliwie gazowym. CzĊĞü mu (jeĞli to moĪliwe) analizatorami ANAT-M lub w innym przy- tych problemów rozwiązano natychmiast, inne wymagaáy kilku- padku urządzeniami rĊcznej kontroli THT. Testy moĪna byáoby miesiĊcznych konsultacji z zewnĊtrznymi Þrmami, ale w konse- przeprowadziü w okresie letnim i zimowym, co pozwoliáoby kwencji podjĊte przez PSG i Emerpol dziaáania znacząco wpáynĊáy w szerszej perspektywie oceniü procesy związane z propagacją na zwiĊkszenie bezpieczeĔstwa procesu nawaniania gazu ziemne- tetrahydrotiofenu w paliwie gazowym. go, jak równieĪ podniosáy standard wykorzystania nowoczesnych • Dla podniesienia bezpieczeĔstwa i niezawodnoĞci zasilania urządzeĔ wtryskowych i pomiarowych dostĊpnych na terenie dzia- sterowników nawanialni w energiĊ elektryczną postuluje siĊ áania Polskiej Spóáki Gazownictwa Oddziaá w GdaĔsku. o coroczne wykonywanie testów czasu pracy nawanialni wtry- Sam program badawczy realizowany przez PSG i Emerpol moĪ- skowej na zasilaniu bateryjnym, aby w miarĊ na bieĪąco elimi- na uznaü za sukces i ciekawe doĞwiadczenie, na którym oba przed- nowaü problemy związane z uszkodzonymi lub wyeksploatowa- siĊbiorstwa zyskaáy cenną wiedzĊ techniczną, opartą na praktycz- nymi zasilaczami UPS. nych doĞwiadczeniach branĪy gazowniczej. Testy takie mogáyby byü wykonywane np.: miesiąc przed plano- wanym procesem przewonienia paliwa gazowego; LITERATURA • Zaleca siĊ regulacjĊ zaworów nawanialni Dosaodor-D na sta- [1] Bąkowski Konrad 2007 „Sieci i instalacje gazowe”. Stacje gazowe: cjach spoza programu badawczego, aby „ObjĊtoĞü wáaĞciwa 208–211. wtrysku” (wyraĪona w g/s), decydująca jak czĊsto wtryskiwacz [2] Nagy Stanisáaw, Ropa E. Czesáaw 2014 „Vademecum Gazownika”. Podsta- bĊdzie podawaá nawaniacz byáa ustawiona nie na domyĞlne wy gazownictwa ziemnego (Tom I): 589–601. wartoĞci rzĊdu 1,56 g/s, ale na wartoĞci rzĊdu 0,50–0,80 g/s, co [3] Tartarini, Emerpol 2009 „DOSAODOR-D REV.1 Nawanialnia wtrysko- wa”. Wersja instrukcji 4.1. przeáoĪy siĊ na czĊstszą pracĊ wtryskiwacza, a co za tym idzie [4] Tartarini, „DOSAODOR-D Odorant injection system MODBUS-Protocol”. precyzyjniejsze nawanianie gazu ziemnego. Wersja instrukcji 1.0. • Aby na bieĪąco móc monitorowaü kluczowe nastawy przelicz- [5] Tartarini, Emerpol, „Oprogramowanie do zarządzania i programowania na- ników odpowiedzialne za wspóápracĊ z nawanialniami wtrysko- wanialni wtryskowej Dosaodor-D”. Wersja instrukcji 0.0. wymi, a co za tym idzie, aby móc za pomocą zdeÞniowanych Artykuáy publikowane w „Gaz, Woda i Technika Sanitarna” są rejestrowane w bazie danych CrossRef. KaĪdemu artykuáowi przyznawany jest numer identyÞkacyjny DOI (Digital Object IdentiÞer). Autorzy artykuáów publikowanych w GWiTS są proszeni do stosowania numerów DOI w wykazach literatury, wszĊdzie tam gdzie jest to moĪliwe. GAZ, WODA I TECHNIKA SANITARNA Ŷ LIPIEC 2016 243