Strona 1 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Judyta Schlaffke, Ocena nawyków spożycia alkoholu Dorota Lachowicz, Aleksandra Araszkiewicz, wśród osób z cukrzycą Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Assessment of alcohol drinking habits Szpital im. Franciszka Raszei w Poznaniu among people with diabetes STRESZCZENIE Wstęp. Celem pracy była ocena nawyków i wiedzy na temat spożywania alkoholu wśród osób z typem 1 i typem 2 cukrzycy, Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 140 chorych na cukrzycę typu 1 (ct1) i typu 2 (ct2) hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersy- tetu Medycznego w Poznaniu. Wśród osób z ct1 było 37 kobiet i 33 mężczyzn, w wieku 35,9 ± 14 lat, ze średnim czasem trwania choroby 15,3 ± 9,9 roku. W grupie osób z ct2 były 34 kobiety i 36 mężczyzn w wieku 56,8 ± 10,2 roku, ze średnim czasem trwania choroby 13,1 ± 7,4 roku. W analizowanej grupie przeprowadzono badanie ankietowe dotyczące preferen- cji i nawyków w zakresie spożycia alkoholu, poziomu wiedzy (w tym wpływu alkoholu na gli- kemię), uczestnictwa w edukacji i aspektu emocjonalnego w zakresie spożycia alkoholu. Wyniki. Spośród 140 osób 96 respondentów (68%) deklarowało spożycie alkoholu. Anali- za danych wykazała, że spożycie alkoholu częściej deklarują osoby z ct1 niż ct2 (83 v. 54%, p = 0,002). Znajomość wpływu alkoholu na glikemię miało 67% pacjentów z ct1 i 58% z ct2. Osoby spożywające alkohol krócej chorowały na cukrzycę w porównaniu z niepijący- mi (p = 0,02), częściej uczestniczyły w zajęciach edukacyjnych (p = 0,03), były młodsze (p = 0,02) i częściej były płci męskiej (p = 0,01). Wnioski. Wiedza na temat spożywania alkoholu wśród chorych na cukrzycę w obu typach tego schorzenia jest podobna i jest niezadowalająca. Wśród badanych częściej deklarację spożywania alkoholu składały osoby: młodsze, płci męskiej, chorujące na cukrzycę typu 1, z krótszym okre- sem rozpoznania choroby. (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 131–139) Słowa kluczowe: cukrzyca, alkohol, edukacja Adres do korespondencji: ABSTRACT dr n. med. Aleksandra Araszkiewicz Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych Introduction. The aim of this study was to assess the habits and knowledge about alcohol i Diabetologii, UM im. K. Marcinkowskiego tel,/faks: 61 847 45 79 use among people with type 1 and type 2 diabetes. e-mail: [email protected] Material and methods. The study included a group of 140 patients with type 1 diabetes (DM1) and type 2 (DM2) hospitalized at the Department of Internal Medicine and Diabetolo- Copyright © 2012 Via Medica ISSN 2081–2450 131 Strona 2 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE gy, Poznan University of Medical Sciences. The study group consisted of 70 DM1 patients (37 women and 33 men), aged 35.9 ± 14.0 years, with mean disease duration 15.3 ± 9.9 years and 70 DM2 subjects (34 women and 36 men), aged 5.8 ± 10.2 years, with diabetes duration 13.1 ± 7.4 years. In the study group we conducted a survey on the preferences and habits of alcohol consumption, the level of knowledge (including the effect of alcohol on blo- od glucose levels), participation in education and emotional aspects of alcohol consumption. Results. Of the 140 patients 96 respondents (68%) reported alcohol consumption, Analy- sis of the data showed that alcohol consumption often declare patients with DM1 than DM2 (83 vs. 54%, p = 0.002). Knowledge of the effect of alcohol on blood glucose levels had 67% of DM1 patients and 58% of DM2 subjects. Responders who declared alcohol con- sumption as compared to nondrinkers had shorter duration of diabetes (p = 0.02), more likely participated in educational activities (p = 0.03), were younger (p = 0.02) and more likely to be male (p = 0.01). Conclusions. Knowledge of alcohol consumption among patients with diabetes in both ty- pes of the disease is similar and is unsatisfactory. Declaration of alcohol consumption in the study group is associated with male sex, younger age, type 1 diabetes and shorter du- ration of the disease. (Forum Zaburzen Metabolicznych 2012, vol. 3, nr 4, 131–139) Key words: diabetes, alcohol, education WSTĘP alkoholu wiązało się ze zmniejszeniem ryzyka W języku potocznym przez „alkohol” rozumie cukrzycy tylko u kobiet [3]. się napoje zawierające alkohol etylowy (eta- U pacjentów spożywających alkohol może nol). Alkohol etylowy do celów spożywczych dojść do ostrych i późnych zdarzeń niepożąda- jest otrzymywany w procesie fermentacji róż- nych. Do tych pierwszych zalicza się hipoglike- nych roślin. Spożycie alkoholu w nadmiernych mię po spożyciu alkoholu. Jest ona spowodo- ilościach może mieć diabetogenne działanie. wana zaburzoną przez etanol glukoneogenezą Jest on czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzy- wątrobową. Utlenowanie alkoholu zachodzi cy typu 2 oraz cukrzycy wtórnej w przebiegu dzięki współdziałaniu dehydrogenazy alkoho- przewlekłego alkoholowego zapalenia trzustki lowej (ADH) z dwunukleotydem nikotynami- [1]. Wyniki badań dotyczących wpływu alko- doadeninowym (NAD+). Wskutek tej reakcji holu na rozwój cukrzycy są sprzeczne. Wyda- postaje NADH. W miarę utlenowania alkoho- je się, że umiarkowane spożywanie alkoholu lu stosunek NADH do NAD+ ulega przesu- zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. nięciu. Występuje obniżenie ilości pirogronia- W analizie 32 badań przeprowadzonej przez nu oraz szczawiooctanu, które są redukowane Howarda i wsp. spożycie 1–3 napojów alkoho- do mleczanu jabłczanu. Negatywne oddziały- lowych na dobę związane było z rzadszym wy- wanie alkoholu na glukoneogenezę polega na stępowaniem cukrzycy o 33–56%. Natomiast blokowaniu utleniania mleczanu do pirogro- spożywanie powyżej 3 napojów zawierających nianu [4–6]. alkohol dziennie zwiększało ryzyko posiadania Dodatkowo po spożyciu alkoholu obserwu- cukrzycy w przyszłości nawet do 43% [2]. je się przejściowy wzrost stężenia glukozy W prospektywnym badaniu przeprowadzonym we krwi, która pobudza wydzielanie insuli- przez Hodge i wsp. w Australii wśród ponad 36 ny, a tym samym może doprowadzić do wy- tysięcy uczestników wykazano, że spożywanie stąpienia hipoglikemii. Ponadto alkohol 132 www.fzm.viamedica.pl Strona 3 Judyta Schlaffke, Dorota Lachowicz, Aleksandra Araszkiewicz, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą wpływa na spadek stężenia wolnych kwa- MATERIAŁ I METODY sów tłuszczowych, które stymulują gluko- Badaniami objęto grupę 140 chorych na cu- neogenezę [4]. krzycę typu 1 (ct1) i typu 2 (ct2) hospitalizowa- Także badania Coxa i wsp. wskazują na nie- nych w Katedrze i Klinice Chorób Wewnętrz- korzystny wpływ nadużywania alkoholu na nych i Diabetologii Uniwersytetu Medyczne- terapię cukrzycy, ponieważ osoby chorują- go w Poznaniu. ce na cukrzycę częściej nie stosują się do Wśród osób z ct1 było 37 kobiet i 33mężczyzn, zaleceń lekarskich, a to negatywnie wpływa w wieku od 19 do 71 lat. Średni czas trwania na wyrównanie cukrzycy [7]. Oprócz hipogli- choroby wynosił 15,3 ± 9,9 roku. W grupie tej kemii jako ostre następstwa spożycia alko- 63 osoby przed hospitalizacją były leczone me- holu wyróżnia się też alkoholową kwasicę todą intensywnej czynnościowej insulinoterapii ketonową i interakcje z lekami [1, 8]. oraz 7 osób metodą konwencjonalną z zastoso- Do przewlekłych następstw długotrwałego waniem mieszanek insuliny. U 27 osób z ct1 spożycia alkoholu zalicza się wzrost ciśnie- stwierdzono przewlekłe powikłania cukrzycy, nia tętniczego, nasilenie otyłości, wzrost stę- w tym retinopatię u 24 osób, nefropatię u 6, neu- żenia triglicerydów, zaburzenia erekcji, ropatię u 11. Ponadto 4 pacjentów miało stwier- wzrost ryzyka rozwoju makroangiopatii, re- dzony zespół stopy cukrzycowej lub chorobę tinopatii oraz neuropatii obwodowej [1]. niedokrwienną serca oraz u 1 osoby była rozpo- Jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że spo- znana choroba naczyń mózgowych. życie niektórych alkoholi w umiarkowanych W grupie osób z ct2 były 34 kobiety i 36 męż- ilościach wpływa korzystnie na zdrowie. czyzn w wieku od 29 do 79 lat ze średnim cza- Stwierdzono, że alkohol rozszerza naczynia sem trwania choroby 13,1 ± 7,4 roku. W grupie krwionośne i poprawia krążenie krwi. Powo- pacjentów z ct2 1 osoba była leczona tylko dietą, duje wzrost wrażliwości na insulinę i spadek 6 osób doustnymi lekami przeciwhiperglike- agregacji płytek oraz wzrost stężenia chole- micznymi, 6 intensywną insulinoterapią, 53 oso- sterolu frakcji HDL. Lipoproteiny o dużej by insuliną w sposób konwencjonalny, 4 osoby gęstości (HDL, high-density lipoproteins) metodą skojarzoną — doustny lek przeciwhi- mają ochronny wpływ na śródbłonek i silnie perglikemiczny i mieszanka insuliny. Wśród działają przeciwmiażdżycowo [5]. osób z ct2 u 41 pacjentów stwierdzone były prze- Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Dia- wlekłe powikłania, w tym retinopatia u 19, ne- betologicznego u pacjenta z cukrzycą do- fropatia u 11, neuropatia u 17 badanych. Ponad- puszcza się spożywanie nie więcej niż 20 gra- to zespół stopy cukrzycowej występował u 13 mów alkoholu na dobę przez kobiety i 30 gra- chorych, 26 miało stwierdzoną chorobę niedo- mów alkoholu przez mężczyzn [9]. krwienną serca, a 2 osoby chorobę naczyń mó- Celem pracy była ocena nawyków i wiedzy zgowych. Charakterystykę kliniczną badanej na temat spożycia alkoholu wśród osób z typem grupy przedstawiono w tabeli 1. 1 i typem 2 cukrzycy. Postanowiono odpo- Z badań wykluczono osoby poniżej 18. roku wiedzieć na następujące pytania: życia. Wszyscy pacjenci biorący udział 1. czy istnieją różnice w zakresie spożycia w badaniu zostali poinformowani o jego celu alkoholu pomiędzy osobami chorymi na i wyrazili na nie zgodę. cukrzycę typu 1 i typu 2? Pacjenci w badanej grupie wypełnili kwestio- 2. czy istnieją różnice w zakresie wiedzy na nariusz zawierający pytania dotyczące stanu temat alkoholu pomiędzy osobami z ty- cywilnego, miejsca zamieszkania, wykształ- pem 1 cukrzycy a typem 2 cukrzycy? cenia, aktywności zawodowej, sytuacji ma- 3. jakie są czynniki warunkujące spożycie terialnej, palenia papierosów, aktywności alkoholu przez chorych na cukrzycę? fizycznej, stosowanej diety, typu cukrzycy, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 131–139 133 Strona 4 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE Tabela 1 Charakterystyka kliniczna osób chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2 (ct1, ct2) Parametr Ct1 Ct2 p Liczba osób (n) 70 70 – Płeć (K/M) n (%) 37/33 (53/47) 34/36 (51/48) NS Wiek (lata) 35,9 ± 14,0 56,8 ± 10,2 < 0,0001 Cukrzyca (lata) 15,3 ± 9,9 13,1 ± 7,4 0,32 Powikłania n (%) 27 (38) 41(58) 0,04 Wynik HbA1c (%) 8,6 ± 1,8 8,2 ± 1,7 0,53 Tabela 2 Spożywanie alkoholu przez osoby chore na cukrzycę typu 1 i typu 2 (ct1, ct2) — częstość i preferencje Spożywanie alkoholu Ct1 Ct2 p Deklarowanie spożywania n (%) 58 (83) 38 (54) 0,002 Piwo n (%) 25(43) 9 (24) 0,07 Wino n (%) 25 (43) 15 (39) 0,75 Drinki n (%) 3 (5) 5 (13) 0,63 Alkohole wysokoprocentowe n (%) 17 (29) 13 (34) 0,62 czasu jej trwania, metody leczenia, znajomo- programem In Stat wersja 3,15. Za istotne ści wyniku glikowanej hemoglobiny, obec- statystycznie przyjęto p < 0,05. ności przewlekłych powikłań. U wszystkich badanych przeprowadzono ankietę składa- WYNIKI jącą się z 9 pytań na temat: preferencji i na- Spośród 140 osób 96 respondentów (68%) wyków spożycia alkoholu, poziomu wiedzy deklarowało spożycie alkoholu. Analiza vv Spożycie (w tym wpływu alkoholu na glikemię), danych wykazała, że spożycie alkoholu czę- alkoholu częściej uczestnictwa w edukacji i aspektu emocjo- ściej deklarują osoby z ct1 niż ct2 i odsetek deklarują osoby nalnego w zakresie spożycia alkoholu. ten jest większy o 30%. Respondenci z ty- z ct1 niż ct2 i odsetek pem 1 cukrzycy w preferencjach co do rodza- ten jest większy ANALIZA STATYSTYCZNA ju spożywanego alkoholu najczęściej wska- o 30% cc Wyniki przedstawiono jako średnia ± odchy- zywali piwo i wino. Osoby z cukrzycą typu 2 lenie standardowe lub wartości liczbowe najczęściej deklarujące spożycie alkoholu i odsetkowe. Normalność rozkładu określono preferowały spożycie wina i alkoholi wyso- testem Kołmogorowa-Smirnowa. Dla warto- koprocentowych takich jak whisky, koniak ści numerycznych w porównaniu dwóch grup czy wódka. Najmniej osób zarówno wśród badanych w przypadku rozkładu nienormal- chorych z ct1, jak i ct2 deklarowało spożywa- nego stosowano test U Manna-Whitneya, nie drinków (tab. 2). a przy rozkładzie normalnym t-test. W przypad- Respondenci w obu typach cukrzycy, pyta- ku danych kategorialnych zastosowano test ni o częstość spożycia alkoholu najczęściej Fischera. Obliczenia statystyczne wykonano deklarowali okazjonalne picie. W całej prze- 134 www.fzm.viamedica.pl Strona 5 Judyta Schlaffke, Dorota Lachowicz, Aleksandra Araszkiewicz, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą Tabela 3 Wiedza na temat spożywania alkoholu przez osoby chore na cukrzycę typu 1 i 2 (ct1, ct2) Wiedza na temat spożywania alkoholu Ct1 Ct2 p Znajomość wpływu alkoholu 42 (67) 41 (58) 0,29 na poziom glikemii n (%) Znajomość wskazanego rodzaju 34 (48) 23 (33) 0,05 i ilości alkoholu w cukrzycy n (%) Tabela 4 Czynniki warunkujące deklarację spożywania alkoholu Badany czynnik Deklarujący abstynencję Deklarujący spożywanie p alkoholową (n = 44) alkoholu (n = 96) Typ cukrzycy Ct1/Ct2 n (%) 12/32 (27/73) 58/38 (60/40) 0,001 Czas trwania cukrzycy (lata) 16,9 ± 9,4 13,0 ± 8,2 0,02 Uczestnictwo w zajęciach 13 (29) 50 (52) 0,03 edukacyjnych n (%) Wiek (lata) 51,0 ± 16,3 44,0 ± 15,7 0,02 Płeć K/M n (%) 29/15 (66/34) 42/54 (44/56) 0,01 Wartość HbA1c (%) 8,4 ± 1,5 8,6 ± 1,9 0,79 Znajomość wyniku HbA1c n (%) 20 (45) 56 (58) 0,21 Występowanie powikłań n (%) 26 (59) 42 (44) 0,13 badanej grupie żadna osoba nie deklarowała nie różnice w zakresie wieku między osoba- codziennego picia alkoholu. mi deklarującymi nie spożywanie alkoholu Ogólna wiedza osób zarówno z typem 1, jak a tymi, którzy go piją. Osoby deklarujące vv Ogólna wiedza i z typem 2 cukrzycy na temat spożywania al- spożywanie alkoholu są młodsze (p = 0,02) osób chorych na koholu jest niewystarczająca. Znajomość i przeważają mężczyźni (p = 0,01) (tab. 4). cukrzycę typu 1, wpływu alkoholu na glikemię ma 59% ogółu W obu grupach nie ma statystycznie istot- jak i 2 na temat respondentów. Większą wiedzę w tym zakre- nych różnic w zakresie znajomości przez re- spożywania alkoholu jest niewystarczająca cc sie prezentowały osoby z typem 1 cukrzycy. spondentów aktualnego wyniku HbA1c. Także na pytanie dotyczące rodzaju i ilości alkoholu, którego spożywanie jest dozwolo- DYSKUSJA ne w cukrzycy więcej poprawnych odpowie- W XX wieku większość zaleceń dla osób dzi było wśród respondentów z ct1 (tab. 3). z cukrzycą zakazywało spożywania alkoho- Wśród osób deklarujących spożywanie alko- lu. Pomimo tego wielu chorych alkohol piło. holu istotnie więcej było chorych z ct1 (60 v. Wyniki licznych badania wskazują jednak, że 40%, p = 0,001). Osoby spożywające alko- umiarkowane spożywanie alkoholu, szcze- hol krócej chorowały na cukrzycę w porów- gólnie pod postacią wytrawnego wina, ma naniu z niepijącymi (p = 0,02) oraz częściej wymierne korzyści kliniczne — między inny- uczestniczyli w zajęciach edukacyjnych do- mi zmniejsza ryzyko chorób układu sercowo- tyczących alkoholu i cukrzycy (p = 0,03). naczyniowego. Znalazło to odzwierciedle- Analiza danych wykazała istotne statystycz- nie w aktualnych zaleceniach międzynaro- Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 131–139 135 Strona 6 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE dowych towarzystw dotyczących leczenia na cukrzycę najczęściej piją mniej niż jeden cukrzycy i prewencji przewlekłych powikłań napój zawierający alkohol dziennie [13, 14]. tej choroby. Mniejszy odsetek osób chorych na cukrzycę Z analizy Centrum Badania Opinii Społecz- spożywających alkohol w Stanach Zjedno- nej (CBOS-u) wynika, że 53% Polaków de- czonych może wynikać z faktu dostrzeżenia klaruje spożywanie alkoholu w sposób przez zespół terapeutyczny w Ameryce ko- umiarkowany, 16% badanych stara się uni- nieczności edukowania chorych na temat kać okazji do spożywania alkoholu, a prawie picia alkoholu i prowadzenia odpowiednich 20% deklaruje całkowitą abstynencję, 11% szkoleń. Niestety, w Polsce edukacja w za- ankietowanych przez CBOS deklaruje czę- kresie spożycia alkoholu nie jest jeszcze zbyt ste i dość częste wykorzystywanie różnych często podejmowana. okazji do picia alkoholu [10, 11]. Mimo rozbieżności danych dotyczących de- Wyniki badań własnych wykazały, że chorzy klarowanej ilości spożywanego alkoholu na cukrzycę także często spożywają alkohol. wśród chorych na cukrzycę w Polsce i w Sta- Z analizy tych badań wynika, że tylko 32% nach Zjednoczonych to jednak w obu kra- osób jest abstynentami. Pozostała część de- jach alkohol częściej spożywają chorzy na klaruje zróżnicowane ilościowo i jakościowo cukrzycę typu 1, co potwierdzają też wyniki spożywanie alkoholu. Najwięcej chorych badań własnych. przyznaje się do picia alkoholu tylko okazjo- W licznych badaniach uzyskano zróżnicowa- nalnie. ne wyniki dotyczące spożywania alkoholu Styl picia alkoholu jest różny w poszczegól- przez chorych z typem 1 cukrzycy. Wynik nych kulturach. Wyniki badań przeprowa- badania EURODIAB wykazał, że związek vv Wynik badania dzonych przez Della Valle E. i wsp. wska- pomiędzy spożywaniem alkoholu a ryzykiem wykazał, że związek zują, że wśród Amerykanów i Włochów kon- wystąpienia powikłań w postaci mikroangio- pomiędzy spożywaniem sumpcja alkoholu jest duża i wynosi ponad patii przyjmuje kształt litery „U”. Autorzy alkoholu a ryzykiem 4 drinki dziennie. Autorzy badania zwracają badania wskazują, że umiarkowana kon- wystąpienia powikłań uwagę na fakt, iż nadużywanie alkoholu sumpcja, czyli 30–70 g alkoholu/tydzień, w postaci mikroangiopatii szczególnie bez jedzenia powoduje wzrost przede wszystkim wina, zmniejsza ryzyko przyjmuje kształt ryzyka nadciśnienia tętniczego i hiperlipide- wystąpienia retinopatii, nefropatii i neuro- litery „U” cc mii [12]. patii. W badaniu dowiedziono, że konsump- Natomiast badania przeprowadzone przez cja alkoholu nie zwiększa ryzyka wystąpie- Ahmed i wsp. w Oakland prezentują nie- nia takich powikłań jak hipoglikemia czy znacznie niższy niż w Polsce odsetek chorych kwasica ketonowa [15]. na cukrzycę, którzy deklarują picie alkoho- Jednak wyniki innych badań donoszą o szko- lu. Wynosi on 50,9%, natomiast 28,0% an- dliwym wpływie spożywania alkoholu na gli- kietowanych określiło się jako osoby, które kemię. Kerr i wsp. dowiedli, że konsumpcja zaprzestały picia alkoholu. Tylko co piąta alkoholu przez osoby z cukrzycą typu 1 osoba deklarowała abstynencję. Podobne zwiększa ryzyko kwasicy ketonowej [16]. dane uzyskano, prowadząc badania w mniej- Natomiast w badaniu przeprowadzonym szej grupie chorych. Mimo że istnieje różni- przez Ismail i wsp., polegającym na ciągłym ca w liczbie osób deklarujących spożywanie monitorowaniu glikemii zaobserwowano, że alkoholu między chorymi na cukrzycę po spożyciu alkoholu przez nastolatków w Polsce i pijącymi w Stanach Zjednoczonych, chorych na typ 1 cukrzycy występują większe to jednak deklarowana częstość spożywania wahania glikemii w ciągu doby. Jednocze- alkoholu jest podobna. Wyniki badań śnie nie zanotowano wzrostu liczby epizo- z Oakland wykazują, że amerykańscy chorzy dów wystąpienia hipoglikemii [17]. 136 www.fzm.viamedica.pl Strona 7 Judyta Schlaffke, Dorota Lachowicz, Aleksandra Araszkiewicz, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą Także wyniki badań przeprowadzonych dzają hipotezę o niekorzystnym wpływie al- przez Turnera i wsp. wskazują na niekorzyst- koholu na wartości ciśnienia tętniczego ne działanie alkoholu wśród osób z cukrzycą i ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, typu 1. Autorzy przedstawiają wyniki, które które jest warunkowane polimorfizmem de- świadczą o niższych wartościach glikemii hydrogenazy alkoholowej [25]. rano i większym ryzyku wystąpienia hipogli- Wyniki badań wskazują, że po konsumpcji kemii po śniadaniu w wyniku konsumpcji alkoholu przez zdrowe osoby, dochodzi do białego wina w dawce 0,75 g/kg masy ciała obniżenia glikemii poposiłkowej nawet dzień wcześniej. W swoim badaniu autorzy o 16–37% [26]. dostrzegli związek między konsumpcją alko- Niestety, mało jest doniesień dotyczących holu, nocnym spadkiem stężenia hormonu preferowanych rodzajów alkoholu przez wzrostu i wystąpieniem następnego dnia hi- osoby z cukrzycą. Przywoływany już raport poglikemii [18]. CBOS-u ujawnia preferencje w ogólnej po- Związek spożycia alkoholu z ryzykiem za- pulacji Polaków — najczęściej wybieranym chorowania na cukrzycę było celem 7-letnie- trunkiem jest piwo (44% badanych), następ- go badania prospektywnego przeprowadzo- nie wódka (24%), wino (20%), alkohole nego wśród potomków populacji Framin- wysokogatunkowe (5%). Dane te ciekawie vv Wśród chorych na gham, Wykazano, że wypicie 9 lub więcej wyglądają na tle badań własnych. Wśród cukrzycę najczęściej drinków tygodniowo zmniejszyło ryzyko za- chorych na cukrzycę najczęściej wybieranym wybieranym alkoholem chorowania na cukrzycę typu 2 [19]. alkoholem jest wino. Jednak, analizując jest wino cc Także wyniki badań Magis i wsp. potwierdzi- dane dotyczące preferencji w typie 1 i typie ły tezę o redukcji ryzyka wystąpienia cukrzy- 2, można jednak zauważyć, że chorzy z roz- cy typu 2 przy umiarkowanej konsumpcji poznanym typem 2 najczęściej wybierają alkoholu, Dodatkowo autorzy donoszą, że wino (39%), a następnie alkohole wysoko- zależność pomiędzy spożywaniem alkoholu procentowe (34%). Wśród chorych z typem a insulinoopornością przyjmuje kształt lite- 1 najczęściej spożywane jest piwo i wino (po ry „U”, co oznacza, że najmniejsza insulino- 43%). oporność występuje przy umiarkowanym Korzyści ze spożywania wina jest wiele. Wy- spożyciu alkoholu [20]. Tę tezę potwierdza nikają one z faktu, że trunek ten zawiera w swoim artykule Van de Wiel. Przypomina w swoim składzie flawonoidy, które są antyok- on jednak, że konsumpcja alkoholu hamu- sydantami i chronią organizm przed stresem vv Konsumpcja je glukoneogenezę i glikolizę, co stanowi oksydacyjnym [27, 28]. Flawonoidy zawarte alkoholu hamuje zagrożenie hipoglikemią [21]. w winie korzystnie wpływają także na układ glukoneogenezę Wyniki licznych badań dowodzą, że umiar- sercowo-naczyniowy. Wyniki francuskich i glikolizę, co stanowi kowane spożycie alkoholu korzystnie wpły- badań dowiodły, że w populacji Francuzów zagrożenie hipoglikemią cc wa na układ krążenia, między innymi pomimo dużego spożycia nasyconych kwa- zmniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej sów tłuszczowych śmiertelność z powodu serca i udaru mózgu [22, 23]. To korzystne chorób serca jest obniżona. Dostrzeżono, że działanie naczyniowe alkoholu można tłu- jest to związane ze znaczną konsumpcją maczyć poprawą funkcji śródbłonka, Jednak czerwonego wina. Umiarkowane spożywa- istnieją sprzeczne doniesienia dotyczące nie wina wpływa także korzystnie na pracę wpływu alkoholu na wartości ciśnienia tęt- serca w chorobie niedokrwiennej serca, niczego, Athyros i wsp. wykazali redukcję a także przez swoje działanie na ośrodkowy ryzyka nadciśnienia tętniczego u osób spo- układ nerwowy powoduje rozszerzenie na- żywających w umiarkowanych ilościach al- czyń mózgowych [29, 30]. W literaturze znaj- kohol [24]. Natomiast Chen i wsp, potwier- dują się także doniesienia o możliwości re- Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 131–139 137 Strona 8 WYBRANE PROBLEMY KLINICZNE dukcji wystąpienia nawet o 50% zaćmy oraz Wyniki badań własnych pokazały, że częściej miażdżycy [31]. w zajęciach edukacyjnych uczestniczyły oso- Korzystny wpływ wina zaznacza się też by, które deklarowały jego spożycie. Jest to w zakresie działania bakteriobójczego. Wyni- zrozumiałe, bowiem właśnie te osoby chciały ki badań przeprowadzonych przez Weisse najbardziej poszerzyć wiedzę na temat alko- i wsp. wykazały, że wino wykazuje lepsze wła- holu. Problem wpływu alkoholu na orga- ściwości antybakteryjne niż salicylan bizmu- nizm chorego na cukrzycę jest jednak jesz- tu w podobnym rozcieńczeniu na bakterie, cze tematem często niedostrzeganym ani takie jak: Shigella, Salmonella i Escherichia przez zespoły edukacyjne, ani przez badaczy. coli. Dzięki czemu znacząco wpływa na funk- W literaturze znajduje się niewiele donie- cję trawienną [32]. sień poruszających tematykę alkoholu i za- Z badań własnych, podobnie jak z badań ame- chowań samopielęgnacyjnych wśród cho- rykańskich wynika, że deklarację spożywania rych na cukrzycę oraz alkoholu i wyrówna- alkoholu częściej wyrażają osoby młodsze i to nia glikemii. głównie mężczyźni, natomiast wśród kobiet Dane z literatury oraz wyniki badań wła- jest więcej abstynentek aniżeli deklarujących snych wskazują, że fakt rozpoznania cukrzy- picie. Z badań Ahmed i wsp, wynika, że liczba cy nie czyni chorego abstynentem i czynić nie abstynentów wzrasta wśród osób po 50. roku musi. Ważne jednak, aby pacjent posiadał życia, a odsetek deklaracji spożywania alkoho- wiedzę uzasadniającą zachowanie umiaru lu przez kobiety spada wraz ze wzrostem de- w konsumpcji alkoholu oraz preferencję wy- klarowanej ilości alkoholu [13, 14]. Na takie trawnego wina. wyniki niewątpliwie ma wpływ większa dbałość o zdrowie wśród kobiet, która odzwierciedla WNIOSKI się w ograniczeniu picia alkoholu lub całkowi- 1. Większość badanych osób z cukrzycą de- tej abstynencji. Częstsze spożywanie alkoho- klaruje spożywanie alkoholu. lu w grupie mężczyzn może być tłumaczone 2. Osoby z cukrzycą spożywające alkohol jako forma relaksu, odreagowania ciężkiego preferują wino i w większości piją okazjo- dnia lub problemów. nalnie. Z badań własnych oraz z literatury wynika, że 3. Wiedza na temat spożywania alkoholu vv Osoby krócej osoby krócej chorujące na cukrzycę, częściej wśród chorych na cukrzycę zarówno chorujące na cukrzycę deklarują spożywanie alkoholu. Jest to zwią- w typie 1, jak i 2 choroby jest niezado- częściej deklarują zane z dobrym samopoczuciem i brakiem walająca. spożywanie przewlekłych powikłań. Ponadto osoby 4. Wśród badanych częściej deklarację spo- alkoholu cc z krótkim czasem trwania choroby, często ak- żywania alkoholu składały osoby: młodsze, tywne zawodowo i społecznie, mogą zaprze- płci męskiej, chorujące na cukrzycę typu 1, czać posiadaniu cukrzycy w obawie przed z krótszym czasem trwania choroby. utratą dawnego stylu życia. Innym uzasadnie- 5. Osoby z cukrzycą deklarujące spożycie niem tych wyników jest brak wiedzy na temat alkoholu częściej uczestniczą w zajęciach spożywania alkoholu lub wiedza nieutrwalo- edukacyjnych poruszających zagadnie- na. Wyniki badań własnych dowiodły, że nia „alkohol a cukrzyca”. w obu grupach chorych deklarujących spożycie alkoholi oraz w grupie pacjentów niepijących PIŚMIENNICTWO wyrównanie cukrzycy jest niezadowalające. 1. Czupryniak L., Loba J. Aktywność zawodowa i styl życia w cukrzycy. W: Sieradzki J. (red.). Cu- Podobnie złe wyrównanie cukrzycy wykaza- krzyca tom 2. Via medica, Gdańsk 2006; 1153– ły wyniki innych badań [14]. –1161. 138 www.fzm.viamedica.pl Strona 9 Judyta Schlaffke, Dorota Lachowicz, Aleksandra Araszkiewicz, Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą 2. Howard A.A., Arnsten J.H., Gourevitch M.N. Effect of lability, but not hypoglycemia. Diabet. Med. 2006; alcohol consumption on diabetes mellitus: a syste- 23: 830–833. matic review. Ann. Intern. Med. 2004; 140: 211–219. 18. Turner B.C., Jenkins E., Kerr D., Sherwin R.S., 3. Hodge A.M., English D.R., O’Dea K., Giles G.G. Cavan D.A. The effect of evening alcohol con- Alcohol intake, consumption pattern and bevera- sumption on next-morning glucose control in type ge type. and the risk of Type 2 diabetes. Diabet. 1 diabetes. Diabetes Care 2001; 24: 1888–1893. Med. 2006; 23: 690–697. 19. Imamura F., Lichtenstein A.H., Dallal G.E., Meigs J.B., 4. Sumida K.D., Hill J.M., Matveyenko A.V. Sex Dif- Jacques P.F. Confounding by patterns of the in- ferences In Hepatic Gluconeogenic Capacity verse association between alcohol consumption After Chronic Alcohol Consumption. Clin. Med. and type 2 diabetes risk. Am. J. Epidemiol. 2009; Res. 2007; 5: 193–202. 170: 37–45. 5. Jelski W., Szmitkowski M. Wpływ alkoholu etylo- 20. Magis D.C., Jandrian B.J., Schenn A.J. Alcohol, wego na zespół metaboliczny. Pol. Arch. Med. insulin sensitivity and diabetes. Rev. Med. Liege Wewn. 2007; 117: 306–311. 2003; 58: 501–507. 6. Burge M.R., Zeiss T.M., Sobhy T.A., Rassam A.G., 21. Van de Wiel A. Diabetes mellitus and alcohol. Schade D.S. Low-dose ethanol predisposes el- Diabetes Metab. Res. Rev. 2004; 20: 263–267. derly fasted patients with type 2 diabetes to sul- 22. Marmot M.G. Alcohol and coronary heart dise- fonylurea induced low blood glucose. Diabetes ase. Int. J. Epidemiol. 2001; 30: 724–729. Care 1999; 22: 2037–2043. 23. Emmerson J.R., Bennett D.A. Effect of alcohol on 7. Cox W.M., Blount J.P., Crowe P.A., Singh S.P. risk of coronary heart disease and stroke: causa- Diabetic patients’ alcohol use and quality of life: lity. bias. or a bit of both? Vasc. Health Risk. Ma- relationships with prescribed treatment com- nag. 2006; 2: 239–249. pliance among older males. Alcohol Clin. Exp. 24. Athyros V.G., Liberopoulos E.N., Mikhailidis D.P. Res. 1996; 20: 327–331. i wsp. Association of drinking pattern and alco- 8. Junik R., Kłubo-Gwieżdzińska J. Zaburzenia endo- hol beverage type with the prevalence of meta- krynologiczne spowodowane nadużywaniem alko- bolic syndrome. diabetes. coronary heart dise- holu. Pol. Arch. Med. Wewn. 2004; 111: 603–608. ase. stroke. and peripheral arterial disease in 9. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicz- Mediterranean cohort. Angiology 2007–2008; nego 2012. Diabetologia Kliniczna 2012, tom 1, 58: 689–697. supl. A. 25. Chen L., Smith G.D., Harbord R.M., Lewis S.J. 10. http:// www.wyhamujwpore.pl/files/pdf/Jak-pija- Alcohol intake and blood pressure: a systematic Polacy.pdf z dn. 22.05.2009. review implementing a Mendelian randomization 11. Felisiak M. Postawy wobec wybranych substan- approach; PLoS Medicine 2008; 5: 461–471. cji psychoaktywnych. Komunikat z badań. War- 26. Brand-Miller J.C., Fatima K., Middlemiss Ch. szawa marzec 2007. i wsp. Effect of alcohol beverages on postpran- 12. Della Valle E., Stranges S., Trevisan M. i wsp. dial glycemia and insulinemia in lean, young, Drinking habits and health in Northern Italian and healthy adults. Am. J. Clin. Nutr. 2007; 85: American men. Nutriton, Metabolism and Cardio- 1545–1551. vascular Diseases 2009; 19: 115–122. 27. Micallef M., Lexis L., Lewandowski P. Red wine 13. Ahmed A.T., Karter A.J., Liu J. Alcohol consump- consumption increases antioxidant status and tion is inversely associated with adherence to decrease oxidative stress in the circulation of diabetes self-care behaviours. Diabet. Med. both young and old human. Nutr. J. 2007; 6: 27. 2006; 23: 795–802. 28. Miller E., Malinowska K., Gałęcka E., Mrowicka M., 14. Ahmed A.T., Karter A.J., Warton E.M., Doan J.U., Kędziora J. Rola flawonoidów jako przeciw- Weisner C.M. The relationship between alcohol utleniaczy w organizmie człowieka. Pol. Merku- consumption and glycemic control among pa- riusz Lek. 2008; XXIV: 556–560. tients with diabetes: the Kaiser Parmanente Nor- 29. Gronbeak M. Factors influencing the relation thern California Diabetes Registry. J. Gen. Intern. between alcohol mortality — with focus on wine. Med. 2008; 23: 275–282. J. Intern. Med. 2001; 250: 291–308. 15. Beulens J.W., Kruidhof J.S., Grobbee D.E. i wsp. 30. Das S., Santani D.D., Dhalla N.S. Experimental Alcohol consumption and risk of microvascular evidence for the cardioprotective effect of red complications in type 1 diabetes patients: the wine. Exp. Clin. Kardiol. 2007; 12: 5–10. EURODIAB Prospective Complications Study. 31. Prickett C.D., Lister E., Collins M. i wsp. Alcohol: Diabetologia 2008; 51: 1631–1638. friend or foe? Alcoholic beverage hormesis for 16. Kerr D., Penfold S., Zouwail S., Thomas P., Begley J. cataract and atherosclerosis is related to plasma The influence of liberal alcohol consumption on antioxidant activity. Nonlinearity Biol. Toxicol. glucose metabolism in patients with type 1 diabe- Med. 2004; 2: 353–370. tes: a pilot study. QJM 2009; 102: 169–174. 32. Weisse M.E., Eberly B., Person D.A. Wine as 17. Ismail D., Gebert R., Vuillermin P.J. i wsp. Social a digestive aid: comparative antimicrobial effects consumption of alcohol in adolescents with type 1 of bismuth salicylate and red and white wine. BMJ diabetes is associated with increased glucose 1995; 311: 1657–1660. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2012, tom 3, nr 4, 131–139 139