Strona 1 Strona 2 Strona 3 PRACOWMIA ZŁOTNICZA P io tr Z im n y 4 8 - 1 0 0 OtUB CZY CE Ul. Q d a ila K a 3 MiF 7 4 8 -1 0 0 - 3 4 - 9 2 Strona 4 Strona 5 PRACOWNIA ZLOTMICZA P i o t r Z im n y 4 8 - 1 OO G Ł U B C Z Y C E Ul. CłtiartJłKa 3 M IP 7 4 8 - 1 0 0 - 3 4 - 9 2 Strona 6 Strona 7 LEKARZ RATUJĄCY ZDROWIE Utrzymanie zdrowia jest najważniejszą kwestją życia ludzkiego, której ożyw ienie zostało opracow ane na podstawie długoletnich studjów lekarskich przez następujących lekarzy: Profesor WINTERNITZ spec. chorób nerkowych Profesor SCHULZ, dział pharmakologji Profesor LOFLER, dział homeopatji Dr. med. SCHUESLER, dział biochemji Dr. med. SPRINGER, prakt. lek. ginekologji z 100U i l u s t r a c j a m i o r y g i n a l n e m i 78 t a b l i c a mi i d o d a t k a m i k o l o r o w y m i Tom I Ponownie opracowali: Dr. med. SOKOŁOWSKI, psychoter, b. kier. i ordynat szpitali w Warszawie Dr. med. LAPITUS, prakt. lek. w Warszawie, laboratorjum djagnostyczne Dr. med. POLAK, prakt. lek. w Łodzi Dr. med. TOMIAK, prakt. lek. w Katowicach Mag. Phar. aptekarz Włodzimierz Mitko w Katowicach POLSKI INSTYTUT WYDAWNICZY W KATOWICACH. 19 3 0 PRACOWNIA ZŁOTNICZA P io tr Z im n y A - 6-100 G ŁU BCZYCE Ul. Odartska 3 rilP 7-4-8-1 00-34-92 Strona 8 dla zasad i wymogów hygjeny, a wychowanie nie wpoiło jeszcze tych zasad w umysły o g ó ł u obywateli. Jeszcze bardzo niedostatecznemi są, i to nietylko wśród warstw nieoświeconych, wiadomości o ustroju ludzkim, 0 tem, co dla niego jest pomyślnem, a co szkodliwem. I dlatego też za­ rządzenia higjeniczne, idące zgóry, nierzadko natrafiają na grunt niepodatny 1 często chybiają swego celu. Dzieło niniejsze, owoc pracy zbiorowej kilku autorów, ma na celu wypełnienie luki w tej dziedzinie kultury naszej. Stanowi ono popularny wykład o zdrow otności w najszerszem tego słowa z n a c z e n i u . Czytelnik zapozna się w tem dziele z budową~swego ciała, jego czynnościami, dowie się o tem, jakie wpływy stać się m ogą dlań chorobotwórczemi, i nauczy się ich unikać. Czytelnik wyniesie z tego dzieła pojęcie o chorobach, trapiących ludzkość, i o tem, jak się je leczy. Po przeczytaniu tego dzieła będzie on świadomie patrzał na otaczający go świat, i otworzą się przed nim horyzonty, dotychczas zakryte. Książka ta znaleźć się powinna w każdej rodzinie. Będzie ona dla niej p o r a d n i k i e m we wszystkich sprawach, mających jakikolwiek związek ze zdrowotnością i zdrowiem. Kobieta w rozdziale, jej poświę­ conym, znajdzie przewodnik życiowy dla każdego okresu swego życia. Macierzyństwo, wychowanie dzieci, racjonalne ich odżywianie i ustrze- ganie od czynników szkodliwych, — wszystkie te sprawy pierwszorzędnej wagi omówione są w dziele tem w sposób najzupełniej wyczerpujący. Wielką wagę przykładaliśmy do tego, aby dzieło nasze w każdej swej części było możliwie dostępnem dla każdego czytelnika. Szczęściem dla nas będzie, jeżeli uznanie ze strony czytającej publiczności potwierdzi, że zadanie, któreśmy sobie wytknęli, zostało spełnione. AUTORZY. Strona 9 SPIS RZECZY. A lfabetyczny re je str poglądow y obacz na końcu dzieła. Strona C Z Ł O W I E K . ......................... l N a u k a o b u d o w i e c ia ła l u d z k i e g o ( a n a t o m j a ) ....................... 2 S z k i e l e t ................................................................................................... 2 Szkielet kończyn górnych oraz pasa barkowego . . . 8 Układ mięśni ...................................................................................... 13 Układ nerwowy ................................................ 19 Układ krwionośny (Narządy krążenia k r w i ) .................................«25 Narządy o d d e c h o w e ..................................................... 28 Narządy trawienia ............................................................................. 30 Narządy moczowe i p ł c i o w e ........................................................... 41 S k ó r a ........................................................................................................ 51 Narządy z m y s ł o w e ...................................................... 53 N ajw ażn iejsze ro zd ziały z nauki o czynności narządów ( f i z j o l o g j a ) .......................................................................................... 65 Środki spożywcze i trawienie ...................................................... 65 Czynności nerek i skład m o c z u .................................................. 71 Pot i łój s k ó r n y ................................................................................. 73 N a jw ażn iejsze rozdziały o sta n a c h c h o r o b o w y c h o rg a n iz m u ( p a t o l o g j a ) ........................... 75 H y g j e n a czyli n a u k a o z d r o w o t n o ś c i ......................................... 89 NaSz p o k a r m .......................................................................................... 89 a) Najważniejsze pokarmy ze świata zwierzęcego . . 91 b)- Pokarmy roślinne (vegetabilja) .........................................107 Strona 10 VI Spis rzeczy. S tro n a Jarzyny i o w o c e ...................................................................................... 119 Sole ........................................ 124 Cukier ........................................................................................................128 Miód i wyroby c u k iern icze.................................................................... 129 K o rz e n ie ....................................................................... 130 P o ż y w k i .................................................................................................................135 Napoje zaparzane: Kawa, herbata, k a k a o .....................................135 T y t o ń ............................................................................................................ 143 N a p o j e w y s k o k o w e ...................................................................................... 145 Z a s a d y r o z s ą d n e g o o d ż y w i a n i a ........................................................... 148 P O W I E T R Z E I Ś W I A T Ł O .........................................................................153 Jakie znaczenie posiadają pojedyńcze składniki powietrza? 156 O d z i e ż ................................................................................................................. 161 Jakie materjały nadają się najlepiej do u ż y t k u ? ....................... 162 Ubiór k o b i e t y ...........................................................................................166 Wpływ g o r s e t u ...........................................................................................168 O b u w i e ........................................................................................................ 185 Kołnierzyki .........................................................................188 M i e s z k a n ie i s p r z ę t y d o m o w e ................................................................189 P ie l ę g n o w a n i e ciała i s p o r t .................................................................... 197 Pielęgnowanie s k ó r y ............................................................................. 199 Pielęgnowanie włosów ............................................................... . 203 Pielęgnowanie ust i zębów ............................................................... 206 Gimnastyka i s p o r t ................................................................................. 211 N A U K A O C H O R O B A C H ........................................................................ 219 Choroby narządów krwiobiegu. Zachorzenia serca i naczyń k r w i o n o ś n y c h ................................................................................. 223 Zachorzenia mięśnia s e r c o w e g o ...........................................................232 Choroby o s i e r d z i a ................................................................................. 238 Choroby naczyń krwionośnych ...................................................... 240 Choroby naczyń limfatycznych ...................................................... 248 Choroby narządów o d d e c h o w y c h ...................................................... 249 Choroby jamy g a r d ło w e j ........................................................................253 Choroby k r t a n i .......................... 255 Choroby głębszych dróg o d d e c h o w y c h .........................................257 Choroby narządów t r a w i e n i a ............................................. • . . . 273 Strona 11 Choroby przełyku ................................................................................ 288 Choroby ż o ł ą d k a .................................................................................... 291 Choroby j e l i t ............................................................................................. 298 P r z e p u k l i n y ...................... 323 Choroby wątroby . . . . .................................................................. 330 Choroby t r z u s t k i .................................................................................... 342 Choroby ś l e d z i o n y ................................................................................ 342 Choroby organów m o c z o w y c h ......................... 342 Choroby n e r e k ................................................................................. 342 Choroby miedniczki nerkowej i moczowodów . . . . 352 Choroby pęcherza .................................................................... 357 Choroby nadnercza ................................................................... 363 Choroby gruczołu t a r c z o w e g o ...........................................................363 Choroby zakaźne ................................................................................. 366 Choroby infekcyjne przy przeważnym współudziale dróg oddechowych .......................................................... 376 Choroby zakaźne o zm iennem s i e d l i s k u ........................... 380 Choroby zakaźne z przeważającym udziałem w cierpie­ niu ośrodkowego układu n e r w o w e g o ......................... 405 Choroby zakaźne z przeważającem zajęciem stawów i m i ę ś n i ......................................................................................409 Choroby zakaźne przeważnie uderzające na krew . . 413 Choroby zakaźne, przenoszone ze zwierząt na ludzi . 424 Choroby k r w i .......................................................................................... 427 Choroby przemiany m a t e r j i ............................................................... 433 Choroby p ł c i o w e ................................................................................. 451 Choroby skórne ................................................................................. 467 Wady litworowe s k ó r y ............................................................... 491 Choroby w ł o s ó w ............................................................... 505 Choroby układu (systemu) n e r w o w e g o .........................................509 Choroby n e r w ó w .............................................................................510 Choroby rdzenia p a c i e r z o w e g o ............................................. .'>26 Choroby m ó z g u ......................................................................................548 Zwyrodnienia m ó z g o w e ................................................. 556 Nerwice ( n e w r o z y ) ........................................................................ 568 Choroby umysłowe ( p s y c h o z y ) ...........................................................592 Poszczególne formy chorób u m y s ł o w y c h ........................... 602 Opaczne uczucie p ł c i o w e ...........................................................626 Choroby k o ś c i .......................................................................................... 628 Choroby s t a w ó w ......................................................................................658 Choroby ściągien i kaletek m a z i o w y c h .........................................673 Strona 12 S tro n a C h orob y narządów z m y s ł o w y c h ....................................................... 675 Choroby o c z u ..........................................................................................675 Zranienia o k a ................................................................................. 688 Choroby wnętrza oka ............................................................... 689 Zboczenia w załamaniu p r o m i e n i .........................................696 Choroby u s z u ..........................................................................................702 Zewnętrzne choroby u c h a .......................................................... 702 Choroby zębów ...................................................... 712 Uwagi do tablic „choroby zębów“ .........................................717 Strona 13 DZIĘKCZYNNE PISMA i RECENZJE. Szanowna Firma Międzynarodowy Instytut Nakładowy M. O. Groh Katowice. Dziękuję w pierwszej linji referentowi tamt. Firmy panu Krzyw- dziakowi z Krakowa, który doradził mi kupno dzieła lekarskiego „Lekarz ratujący zdrowie“ co uczyniłem na spółkę z panem Romanem Opalińskim 5. I. 1928 r. przez które to dzieło wyleczyłem się zupełnie w czterech tygodniach na kamienie żółciowe chorując przeszło 8 lat, a zdolni nawet lekarze specjaliści nie mogli mi poradzić. Czując się przeto zobowiązany za tak cenną doradę ze strony pana Krzywdziaka składam mu przed Szanowną Firmą podziękowanie o czem proszę go zawiadomić ze swej zaś strony będę tak cenne dzieło każdem u zalecał. Pozostając zawsze wdzięczny i kreślę się LEON GUSTAB, K r a k ó w , 16. kwietma 1928 r. Kraków, Bosacka 14. Szanowny Pan Maksymiljan Otto Groh w Katowicach. Niniejszem pozwolę sobie złożyć Szanow. Panu „ S e r d e c z n e B ó g z a p ł a ć “ za dostarczone dzieła, dzięki którym stopniowo po­ wracam do zdrowia i kreślę się JAN KOSELA, W a r s z a w a , 31. Maja 1928 r. Warszawa, Wola Remiza. Strona 14 X Dziękczynne pisma i recenzje. Wielmożny Panie! Uprzejmie dziękuję za otrzymane dzieło, z którego jesteśmy zu­ pełnie zadowoleni, gdyż stało się nain w nie jednej okoliczności pra- wdziwem lekarzem i drogowskazem życia i pozostaję z wysokim szacunkiem Z a k o p a n e , 1. sierpnia 1928 r. WŁADYSŁAW CWIERTNIAK Zakopane. Wielmożny Panie! Za przysłanie mi książek pod tytułem „Lekarz ratujący zdrowie“ składam najserdeczniejsze podziękowanie, gdyż jestem z nich najzu­ pełniej zadowolony. Pozostaję z głębokim szacunkiem, K r a k ó w , 9, sierpnia 1928 r. STĘPA MICHAŁ, Kraków - Płaszów. Szanowny Panie! Niniejszem zawiadamiam W Pana, że dzieło „Lekarz0 otrzyma­ łem, za które W Panu serdecznie dziękuję. Z poważaniem dnia 23. sierpnia 1928 r. MACIEJ JAROSZ Zabłotce, p. Janiewcze. Do Międzynarodowego Instytutu Nakładowego M. O. Groh w Katowicach. Za dostarczone dzieło „Lekarz ratujący zdrowie“, z którego jesteś­ my bardzo zadowoleni i za tak dogodne warunki spłaty składamy WPanu M. O. Groh serdeczne podziękowanie i kreślimy się z wysokim poważaniem KUBAREK FRANCISZEK, K r a k ó w , we wrześniu 1928. Kraków, ul. Bożego Ciała 23. NABARA WŁADYSŁAW, Kraków, ul. Andrzeja Potockiego 19. Międzynarodowy Instytut Nakładowy M. O. Groh w Katowicach. Za dostarczone dzieła lekarskie dzięki, przy pomocy których wyleczyłem się z uporczywego reumatyzmu składam WPanom tą drogą najserdeczniejsze „Bóg zap ła ć“. „ . . 1Q1B WITTYK STEFAN, K a t o w i c e , dnia 15. lipca 1918 r. .. , , . . . , . „ Katowice, restauracja „Astorja“. Strona 15 Dziękczynne pisma i recenzje. XI Wielmożny Pan Maksymiljan Otto Groh w Katowicach. Nadesłane mi cenne dzieło „Lekarz ratujący zdrowie“ okazało się dla mnie niezbędnem i dzięki niemu uniknęłam niejednej choroby. Środki zapobiegawcze przez to dzieło zalecane okazały się nadzwyczaj skuteczne. Za dostarczenie tego dzieła składam najserdeczniejsze wy­ razy podzięki i pozostaję. z wysokiem poważaniem S t a n i s ł a w ó w , 10. sierpnia, 1928 r. ROSEMANN AMALJA, Stanisławów, Zosina Wola 60. Międzynarodowy Instytut Nakładowy M. O. Groh w Katowicach. W dniu 20 marca 1928 r. otrzymałem od WPanów dzieło pod tytułem „Lekarz ratujący zdrowie“ i to na bardzo dogodnych warun­ kach. Jestem obecnie zobowiązany złożyć wielce Szan. Międzynaro­ dowemu Instytutowi Nakładowi M. O. Groh Katowicach wyrazy pełnego uznania za środki lecznicze w tym podręczniku podawane. Od sze- rego lat cierpiałem na kamienie żółciowe, jeździłem co roku do Karls­ badu i innych zagranicznych „badów “ jednak z bardzo niewielkim skutkiem, obecnie zaś z przyjemnością m uszę stwierdzić, że po zasto­ sowaniu środków w waszym dziele zalecanych czuję się tak silnym i zdrowym, że Karlsbad jest mi całkiem zbyteczny, to też z całą gor­ liwością propaguję to wydawnictwo u znajomych i kolegów. Racz WPan, Szanowny Panie Groh, przyjąć wyrazy prawdziwego poważania i szacunku. EDWARD TRINCZER, S t a n i s ł a w ó w , 25. sierpnia 1928 r. rewident kol. Stanisławów, ul. Gillera Nr. 17. Strona 16 Strona 17 CZŁOWIEK. pośród niezliczonej ilości zj'awisk, ja- kiemi otacza nas Stwórca, wznosi się, jako korona wszelkiego stworzenia, naj­ doskonalszy twór organiczny — czło­ wiek. W nim ucieleśnia się wszystko to, co w nieprzejrzanym szeregu form rozwojowych i lat tysięcy pod wzglę­ dem udoskonalenia osiągniętem zostało. Wiemy bowiem dziś, że człowiek nie jestodosobnionem zjawiskiem tworzącej przyrody, lecz ostatniem i najdosko- nalszem ogniwem w nieskończonym prawie łańcuchu istot żyjących, których początkiem jest mikroskopijnie mały twór — jedna jedyna komórka. Niedziw też, że wszystkie istoty w świecie podlegają ustawicznym zmianom. Psychologia (nauka o duszy) udowadnia, że człowiek najmniej uwagi zwraca na to, w sięznajduje w bezpośredniej blizkościjegojże prawie ignoruje wszystko, co mu jest „z nan em “. „Życie“ powiada Shelley, „jest największy fenomen, którego dlatego tylko nie podziwiamy, ponieważ jest nam znanem, codziennem zjawiskiem.“ Wobec niezbitej prawdy, tyczącej się całego naszego przeistaczania się i wobec niezliczonej ilości tego rodzaju zjawisk zapom niał poprostu ludzki intellekt zajmywać się roztrząsaniem kwestji własnej egzystencji Lekarz ra tu ją c y z d ro w ie . Strona 18 2 Szkielet. i wnikaniem w głębiny, w których pogrążone myśli, tyczące ogólnego przei­ staczania się w całym wszechświecie. Dwakroć w nowszych czasach musiał się zmienić pogląd na kwestje przyrodnicze. Raz pierwszy za czasów Ko­ pernika i Newtona, kiedy to poraź pierwszy zbadano dotychczas niczem nie dające się mierzyć w swej bezgraniczności wszechświaty i ludzkość pierwszy raz m ogła wglądnąć, jakkolwiek tylko powierzchownie, w bezgraniczną wieczność, kierowaną i rządzoną niezmiennemi prawidłami. Nieruchomość i niezachwiana absolutność forem świata, o których mowa w filozofji Spi­ nozy; pierwotna idea świata, ponajwiększej części wykwit teorji o jednolitości i niezmienności forem wszystkich zjawisk, doszły w tych czasach do zna­ czenia. Lecz z czasem nadeszła epoka naukowych badań i odkryć, i ludzkość wlądnąć zdołała w świat niezmiernego makrokosmosa. Miejsce astronomji zajęło naukowe zbadanie istoty relatywnie malutkiej ziemi i kierunek tej nauki zdobył sobie stanowisko dominujące ponad wszystkiemi innemi. Astronom, uzbrojony teleskopem ustąpił miejsca anatomowi, zoologowi i tegoż mikroskopowi. Nagle zmienił się, cały obraz; wygląd jego stał się zupełnie innym, częstokroć wręcz przeciwnym. Otaczające nas istoty nie są już więcej wiecznie tesame i niezmienne, lecz podlegają ustawicznym zm ia­ nom w ich niezmiernie małych cząsteczkach; góry nie powstają już wskutek ogromnych wybuchów ognia lub straszliwych powodzi, lecz są tworem » miljonów lat i ustawicznych zmian w obrębie rjajmmiejszych forem. Nadzwyczaj misternie zbudowany organizm ludzki składa się z mater- jału budowlanego, który zostaje utworzony przez niezliczoną ilość bardzo małych cegiełek — komórek. Komórka sama już przedstawia skończoną ca­ łość, co wynika z poprzednio powiedzianego, że pierwotne żyjątka nie były niczem innem, jak tylko taką komórką. Składa się ona z ożywionej materji organicznej, protoplazmy. Początek w szeregu rozwojowym świata zwier­ zęcego tworzy jedna jedyna bryłeczka protoplazmy, koniec zaś całe państwo komórkowe, w którem według zasady podziału pracy, najrozmaitsze czyn­ ności spełniają najróżnorodniejsze grupy komórek, które, uporządkowane w pewnych ze sobą spojonych układach, stanowią ciało ludzkie. NAUKA O BUDOWIE CIAŁA LUDZKIEGO. (ANATOMJA.) SZKIELET. Szkielet, albo kościec, jest to twarde rusztowanie ciała ludzkiego. Jest on poniekąd słupem, który inne części ciała, tak zwane części miękkie, dźwiga i podtrzymuje; składa się zaś z nadzwyczaj wielkiej liczby rozmaicie ukształtowanych kości. Ze stanowiska rozwoju histo­ rycznego jest szkielet szczególnie interesującym, gdyż dowodzi nam Strona 19 Szkielet. 3 bliskie pokrewieństwo dwóch wysoce rozwiniętych przedstawicieli świata zwierzęcego, człowieka i m ałp człekokształtnych, wskutek nadzwyczaj­ nego podobieństwa ich szkieletów. Bardzo ciekawe wykopaliska kości zwierzęcia przedhistorycznego, które poczyniono w Europie, jak i w Azji, były przez czas długi przedmiotem najtroskliwszych badań, gdyż przedstawiały typ istoty, która mogła być zarówno wysoce rozwiniętą małpą, jak też na bardzo niskim stopniu rozwoju stojącym człowiekiem. Szkielet jest zbudowany z dwóch materjałów, chrząstki i kości. Stosunkowo miękka chrząstka stanowi właściwą formę pierwotną, jest 1. Kys. 2. a K ość, b O k o stn a . a O k o s tn a , b K ość, c S z p ik k o s tn y . ona w tworzącem się ciele, t. j. przed urodzeniem, pierwszym zakładem szkieletu. Dopiero w jakiś czas po urodzeniu przetwarza się ona na masę kostną, gdyż w jej skład wchodzą sole wapienne. Ze zwiększaniem się zwapnienia zwiększa się i twardość kości, aż wreszcie staje się kość mocną i traci własność gibkości. Tylko niektóre części szkieletu pozostają do późnej starości chrząstkowate, a są niemi przednie części żeber, oraz powłoka chrząstkowata stykających się w stawach kości. Na zasadzie kształtu dzielimy kości na kości długie, czyli cylindryczne, i kości krótkie o budowie bardzo różnorodnej. Obydwom rodzajom wspólną jest zewnętrzna twarda i wewnętrzna gąbczasta warstwa l* Strona 20 4 Szkielet blaszek kostnych. Podczas gdy kości krótkie składają się tylko z tych dwóch warstw, znajduje się wewnątrz kości cylindrycznych wydrążenie, wypełnione miękką m asą o barwie czerwonawo — żółtej, powszechnie znanym szpikiem kostnym. Części te są w kościach cylindrycznych w ten sposób uporządkowane, że wewnątrz otaczącej je warstwy twardej blaszki kostne znajdują się na końcach, między niemi zaś leży wy­ drążenie kostne. Wszystkie kości powleczone są błoną, silnie z kością zrośniętą. Powłoka ta, zwana okostną, ma nadzwyczaj wielkie zna­ czenie dla kości, gdyż jej zapalenie pociąga zaraz za sobą silne uszko­ dzenie kości. Ciało ludzkie dzielimy zazwyczaj na trzy części: głowę, tułów i kończyny. Największym co do objętości jest tułów, podporą którego jest kręgosłup, dźwigający równocześnie głowę. Na kręgosłupie 'rozróżniamy trzy części: część szyjową, grzbietową i lędźwiową. Przez tą ostatnią jest on połączony z miednicą, do której przyczepione są dolne kończyny. Kręgosłup służy również za punkt oparcia żebrom, które z nim i z mostkiem tworzą klatkę piersiową. K r ę g o s ł u p składa się z 33 oddziel­ nych kręgów, z których 7 tworzą część szyjową, 12-piersiową, 5-lędźwiową kręgosłupa, reszta zaś kręgów ze sobą Zrośniętych tworzy kość krzyżową i ogonową. Giętkość części szyjowej i lędźwiowej kręgosłupa jest zależna od kształtu pojedyńczych kręgów, które są tak uporządkowane, że umożliwiają ruchy bez wszel1 kich trudności we wszystkie strony, zwłaszcza w górnych swych częściach. Prócz swego zna­ czenia jako podpora ciała ma kręgosłup jeszcze inne bardzo ważne zadanie: on otacza rdzeń pacierzowy, który potrzebuje nader silnej ochro­ ny z powodu swej delikatnej i czułej budowy. Zupełnie inaczej, niż ruchome odcinki krę­ gosłupa, wygląda część dolna, złożona z kręgów ze sobą zrośniętych, kość krzyżowa i ogonowa. Kości te należą już do tej części szkieletu, która otacza wnętrzności brzuszne, do miednicy. O d­ b - powiednio do swego zadania niema tu już Rys. 3. ruchomych kręgów, lecz wszystko przedstawia Kość krzyżow a i ogonow a masywną m asę kostną, która tylko ku dołowi z praw ej strony. przechodzi w coraz cieńszy twór, w kość a K o ść k rzy żo w a, b K ość o g o n o w a. ogonową. Bliższy opis tej okolicy ciała podamy obszerniej na innem miejscu. Jak już wspomniano, jest jednem z licznych zadań kręgosłupa również służyć za punkt oparcia i przyczepu żebrom, któr.e przez kształt i swe położenie tworzą klatkę piersiową.